Xορός Eκάβης (Eυριπίδης, Eκάβη, Eθνικό θέατρο, 1955, σκην. A. Mινωτής) ΘEMATA ● H φύση και ο ρόλος των θεών ● O πόλεµος A ã™TA™IMO H µαταιότητα του πολέµου και η ανεξερεύνητη βούληση των θεών «ò AÊÚÔÓ˜ ¬ÛÔÈ Ùa˜ àÚÂÙa˜ ÔÏ¤Ìˇˆ ÏfiÁ¯·ÈÛ› Ù’ àÏη›Ô˘ ‰ÔÚe˜ ÎÙÄÛı» (στ. 1151-1152, µτφρ. στ. 1270-1272) EYPI¶I¢H Eλένη στ. 1220-1285 ΠΛOKH ■ — A΄ ΣTAΣIMO Xορός
22
Embed
EYPI¶I¢H Eλένη A ™TA™IMO · h µαταιότητα του πολέµου και η ανεξερεύνητη βούληση των θεών eypiΠi∆h eλένη 91 Το
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Xορός Eκάβης(Eυριπίδης Eκάβη Eθνικό θέατρο 1955 σκην A Mινωτής)
Θ E M A T A
H φύση και ο ρόλος των θεών
O πόλεmicroος
AatildetradeTAtradeIMO
H microαταιότητα του πολέmicroου και η ανεξερεύνητη βούληση των θεών
A Σ T A Σ I M Oστ 1220-1285 laquoograveAEcircUacuteOcircOacuteAcirc˜ notUcircOcircEgrave Ugravea˜ agraveUacuteAcircUgravea˜ OcircIumlcurrenIgraveˆ IumlfiAacutemacrmiddotEgraveUcircrsaquo Ugraversquo agraveIumlIcircmiddotrsaquoOcirc˘ permilOcircUacutee˜ IcircUgraveAumlUcircıAcircraquo
88 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
TO AH ∆ O N I
K A I O I ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ
Τ Ω Ν TΡ Ω Ω Ν
Tι ζητάει ο Xορός
από το αηδόνι
Πού οφείλονται
οι συmicroφορές
των Tρώων
O ΘΡ Η Ν Ο Σ
Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ N Ι Κ Η Τ Ε Σ
Ποιες συmicroφορές
των Aχαιών φέρνει
στο νου του ο Xορός
microε το θρήνο του
XOPOΣ
11 Σύmicroφωνα microε το microύθο η αηδόνα ήταν γυναίκα που microεταmicroορφώθηκε σε πουλί και θρηνεί το νεκρό γιο της Ίτυ Tο αηδόνι microε την παθη-
τική και microελωδική του φωνή συνδέεται microε θρήνους Παρόmicroοιες επικλήσεις αποτελούσαν συνηθισmicroένο ποιητικό microοτίβο κατά την αρ-
χαιότητα Και η Ελένη στην Πάροδο (196 κεξ) παρακάλεσε τις Σειρήνες να ενώσουν το τραγούδι τους microε τους δικούς της θρήνους
Πρόκειται εποmicroένως για microοτίβο που συναντιέται συχνά και στη νεότερη λογοτεχνία
22 Στο πρωτότυπο middotEgraveOacutefiAacutemiddotIgraveOcirc˜ (lt middotEgraveOacutee˜ = ολέθριος) Σε άλλες microεταφράσεις αποδίδεται ως εξής laquoο έρmicroος εραστήςraquo (Σταύρου) laquoγαmicroπρός
θλιβερόςraquo (Χατζηανέστης) laquoο κακότυχος στο γάmicroο τουraquo (Παττίχης) laquomicroε το ερωτικό του πάθος το λάβροraquo (∆ηmicroητριάδης) laquoο ξεπλα-
Xορός της Eλένης(Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)
T radic A prod cent radic iexcl π int infin π radic pound ƒ prod iexcl radic trade
tradeAtilde radic sect π infin
90 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
OΙ ΣΚ Ο Τ Ε Ι Ν Ο Ι ΘΕ Ο Ι
Ποιες σκέψεις διατυπώνει
ο Xορός για τους θεούς
και τις παρεmicroβάσεις τους
Σε ποια δεινά της Eλένης
αναφέρεται ο Xορός
TΟ ΠΑ Ρ Α Λ Ο Γ Ο
Τ Ο Υ ΠΟ Λ Ε Μ Ο Υ
Ποιους θεωρεί
laquoάmicroυαλουςraquo
ο Xορός και γιατί
Tι αντιπροτείνει
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
A Σ T A Σ I M Oστ 1220-1285 laquoograveAEcircUacuteOcircOacuteAcirc˜ notUcircOcircEgrave Ugravea˜ agraveUacuteAcircUgravea˜ OcircIumlcurrenIgraveˆ IumlfiAacutemacrmiddotEgraveUcircrsaquo Ugraversquo agraveIumlIcircmiddotrsaquoOcirc˘ permilOcircUacutee˜ IcircUgraveAumlUcircıAcircraquo
Τι rsquoναι θεός τι microη θεός
και τι rsquoναι ανάmicroεσά τους5 1255
Ποιος θα το πει θνητός πως το rsquoβρε
καιρό πολύ εξετάζοντας τα πάντα
microια και το βλέπει εδώ κι εκεί
των θεών οι γνώmicroες να πηδούν
και πάλι στο ενάντιο να γυρνάνε 1260
ανέλπιστα κι αλόγιαστα 6
Ελένη είσαι του ∆ία θυγατέραOslash7
σαν άσπρος κύκνος ο γονιός σου
στον κόρφο σrsquo έσπειρε της Λήδας
Ύστερα σrsquo όλη την Ελλάδα σε είπαν 1265
άδικη άπιστη άθεη προδότραOslashmicroες στους ανθρώπους δεν υπάρχει
τίποτα σίγουροOslash στων θεών microόνο
τα λόγια βρήκα την αλήθεια8
Ανέmicroυαλοι όσοι αποζητούν τη δόξα 1270
microε λόγχες και microε δυνατά
στον πόλεmicroο κοντάρια
λογιάζοντας αστόχαστα πως έτσι
θα πάψουν των θνητών τις συmicroφορέςOslashγιατί αν το δίκιο σου ζητάς microε το αίmicroα 1275
η αmicroάχη δε θα λείψει από τον κόσmicroοOslashγιrsquo αυτήν οι Πριαmicroίδες πήγαν
κάτω στη γης ενώ microπορούσαν
microονάχα microε τα λόγια Ελένη
τέλος να δώσουνε στην έχθρα 1280
Τώρα στον Άδη rsquoναι βαθιά χωmicroένοι
τα κάστρα τους φωτιά τα rsquoχει σαρώσει
σαν κεραυνός του ∆ία κι εσύ
πέρασες βάσανα και βάσανα
που αβάσταχτους σηκώσαν θρήνους 1285
55 ανάmicroεσά τους σύmicroφωνα microε microια ερmicroηνεία πρόκειται για τους laquoδαίmicroονεςraquo οι οποίοι ήταν microεσολαβητές microεταξύ θεών και ανθρώπων καιγια το λόγο αυτό κατοικούσαν microεταξύ γης και ουρανού Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία ο Xορός αναφέρεται σε αυτούς οι οποίοιέχουν και θεϊκή και ανθρώπινη υπόσταση (ηmicroίθεοι ήρωεςhellip) κατηγορία στην οποία ανήκει και η Ελένη
66 Σύmicroφωνα microε microια άλλη εκδοχή το νόηmicroα των στίχων 1254-1261 είναι Τι είναι θεός τι microη θεός και τι το ανάmicroεσό τους Ποιος άνθρω-πος θα microπορούσε να ισχυριστεί ότι το βρήκε (Κανείς ) Πιο microακριά στη γνώση των θεών έφτασε εκείνος που βλέπει ότι οι αποφάσειςτους πηγαίνουν microια εδώ και microια στην αντίθετη κατεύθυνση ανέλπιστα και απροσδόκητα Τα λόγια αυτά θα συmicroφωνούσαν και microε τη ρή-ση του Αγγελιαφόρου στους στίχους 786 κε ∆υσκολονόητος ο θεόςhellip
77 Από τη γενική διαπίστωση ο Xορός περνάει στο παράδειγmicroα την περίπτωση της Eλένης που επιβεβαιώνει αυτήν τη διαπίστωση (όπωςκαι ο Aγγελιαφόρος στις ρήσεις του)
88 στων θεών microόνο τα λόγια βρήκα την αλήθεια και αυτοί οι στίχοι προβληmicroατίζουν τους microελετητές καθώς η απόλυτη βεβαιότητα δύσκολασυmicroβιβάζεται microε το σκεπτικισmicroό που αποπνέουν οι προηγούmicroενοι στίχοι γιrsquo αυτό υποστηρίχθηκε ότι στο σηmicroείο αυτό ο Ευριπίδης προ-σπαθεί να αποφύγει την κατηγορία για ασέβεια Άλλοι microελετητές βασιζόmicroενοι στο γεγονός ότι οι στίχοι παραδόθηκαν φθαρmicroένοι διορ-θώνουν το κείmicroενο και το ερmicroηνεύουν ως εξής δεν ξέρω τι να πω ακατανόητο είναι πώς δρουν οι θεοί
H microαταιότητα του πολέmicroου και η ανεξερεύνητη βούληση των θεών
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 91
Το Στάσιmicroο φαίνεται να microη συνδέεται άmicroεσα microε το συναισθηmicroατικό κλίmicroα που δηmicroιούργησαν στο προηγούmicroενο Eπεισόδιο η
αναγνώριση των δύο συζύγων και η κατάστρωση του σχεδίου απόδρασης Ενώ δηλαδή το σχέδιο Ελένης-Μενέλαου εξε-
λίσσεται ο Xορός θρηνεί και στοχάζεται Kάποια από τα θέmicroατα που θα microπορούσαmicroε να συζητήσουmicroε στο Xορικό αυτό είναι
H θέση του Στασίmicroου στο έργο
ntilde η νοηmicroατική του συνάφεια microε όσα προηγήθηκαν
ntilde η συmicroβολή του στην εξέλιξη της δράσης
Ο ρόλος και η φύση των θεών Ο Xορός στη β στροφή
επαναφέρει κι επεκτείνει τον προβληmicroατισmicroό του Αγγελια-
φόρου σχετικά microε τους θεούς O Eυριπίδης microέσω του Xο-
ρού φιλοσοφεί και πάλι laquoαπό σκηνήςraquo Για τους στίχους
αυτούς έχουν προταθεί διάφορες ερmicroηνείες από τις
οποίες οι κυριότερες είναι
ndash αmicroφισβητείται η ύπαρξη θεών
ndash αmicroφισβητείται το αλάθητο της θεϊκής δράσης
ndash αmicroφισβητείται η ικανότητα του ανθρώπου να συλλάβει
την ουσία του θεού
ndash επισηmicroαίνεται το απρόβλεπτο της επέmicroβασης των θεών
Όπως είπαmicroε ο Xορός αποτελεί microια οmicroάδα και συmicroπεριφέρεται σαν να είναι ένα πρόσωπο Επιλέξτε microια microικρή ενότητα
του Στασίmicroου (πχ microια στροφή ή microια αντιστροφή) και στη συνέχεια δουλεύοντας σε οmicroάδες αναζητήστε και δοκιmicroάστε
τρόπους εκφοράς του λόγου που να προβάλλουν αυτό το χαρακτηριστικό του Xορού
E ƒ deg infin trade π infin
Πολλά από τα χορικά του Ευριπίδη όπως η β αντιστροφή στο συγκεκριmicroένο Στάσιmicroο είναι αντιπολεmicroικές κραυγές
Αξιοποιώντας στοιχεία από αυτά (πχ χορικά από Tρωάδες Φοίνισσες Iκέτιδες) προσπαθήστε να δηmicroιουργήσετε microια
εφηmicroερίδα τοίχου για την τάξη σας microε αντιπολεmicroικό περιεχόmicroενο Μπορείτε για παράδειγmicroα να κάνετε microια σύνθεση
που να περιλαmicroβάνει φράσεις ή αποσπάσmicroατα από τα χορικά του Ευριπίδη αποσπάσmicroατα από microεταγενέστερα και σύγ-
χρονα κείmicroενα που ανθολογούνται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας microαρτυρίες άρθρα από τον ηmicroερήσιο και
περιοδικό τύπο φωτογραφίες εικόνες από έργα τέχνης στίχους από τραγούδια ελληνικά και ξένα κά
A Σ T A Σ I M Oστ 1220-1285 laquoograveAEcircUacuteOcircOacuteAcirc˜ notUcircOcircEgrave Ugravea˜ agraveUacuteAcircUgravea˜ OcircIumlcurrenIgraveˆ IumlfiAacutemacrmiddotEgraveUcircrsaquo Ugraversquo agraveIumlIcircmiddotrsaquoOcirc˘ permilOcircUacutee˜ IcircUgraveAumlUcircıAcircraquo
pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod
Οι γυναίκες του Χορού εκφράζουν τον προβληmicroατισmicroό τους για τους θεούς και την τύχη προβληmicroατισmicroοί που έχουν
διατυπωθεί και σε άλλα σηmicroεία της Ελένης Ήρθε λοιπόν η ώρα να αρχίσετε να αξιοποιείτε το υλικό που συγκεντρώ-
σατε microέχρι τώρα Αφού ταξινοmicroήσετε τα δελτία σας παρουσιάστε τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας για τα θέmicroατα
bull H φύση και η δράση των θεών στον κόσmicroο του Ευριπίδη
bull Tα απρόοπτα περιστατικά και ο ρόλος της τύχης στην Ελένη του Ευριπίδη
Eλένη ndash Mενέλαος (A Λαδικού ndash ∆ Kαρέλλης KΘBE 1982
σκην A Bουτσινάς)
Θ E M A T A
O δόλος
Eίναι και φαίνεσθαι
Γνώση και άγνοια
H καινή Eλένη ndash η Eλένη της παράδοσης
Tραγωδία ή τραγικωmicroωδία
degatildeEparaEItradeOcentIO
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
11 microνήmicroα του πατέρα ο τάφος του Πρωτέα για λόγους που εξυπηρετούν το έργο παίρνει τη θέση των αγαλmicroάτων που συνήθως βρίσκο-νται microπροστά στα σπίτια (θεοί πατρώοι) και συχνά χαιρετίζουν οι ήρωες
22 Για τους αρχαίους ήταν αδιανόητη η ύπαρξη τάφου τόσο κοντά σε κατοικία γιrsquo αυτό τα λόγια του Θεοκλύmicroενου πέρα από το ότι δίνουνστοιχεία για το χαρακτήρα του δικαιολογούν στους παραξενεmicroένους Αθηναίους θεατές και την ύπαρξη του τάφου δίπλα στο ανάκτορο
33 Εννοεί τους στρατιώτες του που παραmicroέλησαν τα καθήκοντά τους και άφησαν να microπει στη χώρα κάποιος Έλληνας44 Η Ελένη έχει microπει στο παλάτι για να αλλάξει εmicroφάνιση (ρούχα και προσωπείο) Ο Θεοκλύmicroενος όmicroως επειδή δεν τη βλέπει στη συ-
νηθισmicroένη της θέση συmicroπεραίνει ότι έχει φύγει από την Αίγυπτο microαζί microε τον ξένο και αποφασίζει να τους καταδιώξει Ο Μενέλαος κα-θώς laquoέχει ζαρώσει στον τάφοraquo (βλ στ 1323) δεν είναι ορατός από το Θεοκλύmicroενο
55 Mάλλον εδώ εννοεί τις πόρτες των στάβλων και των αποθηκών microε τα πολεmicroικά άρmicroατα που βρίσκονταν στην εσωτερική αυλή τουανακτόρου
66 Mε την εντολή του Θεοκλύmicroενου πιθανόν να αδειάζει η σκηνή από τους δούλους που ίσως φεύγουν για να φέρουν τα όπλα77 O Θεοκλύmicroενος φαντάζεται ότι η Ελένη και ο άγνωστος Έλληνας δραπέτευσαν από τη στεριά Αυτό θυmicroίζει το σχέδιο απόδρασης που
είχε προτείνει ο Μενέλαος88 Όνειρα και χρησmicroοί ήταν για τους αρχαίους ldquoσήmicroαταrdquo που φανέρωναν στους ανθρώπους τη βούληση των θεών99 Η Ελένη αρχίζοντας να εξυφαίνει το δόλο προσφωνεί το Θεοκλύmicroενο αφέντη υπονοώντας πως αλλάζει τη στάση της απέναντί του
Eικονική αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου της Eπιδαύρου
Ένας αυταρχικός ηγέτης ο Aίγισθος (Σοφοκλής Hλέκτρα Στ Kυριακίδης Eθν Θέατρο 1996 σκην Λ Kονιόρδου)
O microονάρχης Φαραώ Pαmicroσής B
O όγκος του γλυπτού αντιστοιχεί στο microέγεθος
της εξουσιαστικής του επιβολής
1100 Τα λόγια αυτά πιθανόν ο Θεοκλύmicroενος να microην τα απευθύνει στην Ελένη αλλά να τα λέει παράmicroερα Εκφράζουν τη χαρά του για τονανέλπιστο θάνατο του αντιπάλου
1111 H Eλένη εδώ ψεύδεται εmicroπλέκοντας τη Θεονόη προκειmicroένου να microην αποκαλυφθεί το σχέδιό της1122 Tο laquoαυτόςraquo είναι δίσηmicroο H Eλένη εννοεί το Mενέλαο και δίνει microια ευχή ενώ ο Θεοκλύmicroενος θεωρεί ότι αναφέρεται στο ναυαγό για
τον οποίο η Eλένη διατυπώνει microια κατάρα1133 Ο Μενέλαος που έmicroενε έως τώρα κρυmicromicroένος στον τάφο του Πρωτέα γίνεται πλέον microέρος του σχεδίου της Eλένης1144 H αναφορά στο όνοmicroα του Aπόλλωνα δείχνει ζωηρή έκπληξη O Απόλλωνας ήταν ο θεός που απέτρεπε το κακό και γιrsquo αυτό ονοmicroαζό-
τανε αποτρόπαιος1155 Η Ελένη απαντά microε αυτή την laquoκατάραraquo και την προσποιητή θλίψη για το Μενέλαο στην προηγούmicroενη ερώτηση του Θεοκλύmicroενου που
θα microπορούσε να οδηγήσει στην αποκάλυψη των συντρόφων του Mενέλαου1166 Με αυτή την ερώτηση ο Θεοκλύmicroενος δίνει τη δυνατότητα στην Ελένη να αναπτύξει το σηmicroαντικότερο τmicroήmicroα του σχεδίου εξαπάτησης1177 Οι αρχαίοι πίστευαν ότι microέχρι να ταφεί ο νεκρός η ψυχή του δεν microπορούσε να ησυχάσει Γιrsquo αυτό θεωρούσαν φοβερό το θάνατο στη θάλασσα1188 Ο τόνος του Θεοκλύmicroενου είναι microάλλον ερωτηmicroατικός αmicroφιβάλλει αν είναι αληθινή η πληροφορία για το θάνατο του Μενέλαου1199 Αναφέρεται στη Θεονόη της οποίας έχει εξασφαλίσει τη σιωπή Mε την ερώτηση αυτή η Eλένη απαντά στο Θεοκλύmicroενο2200 H ερώτηση του Θεοκλύmicroενου κρύβει κάποια δηκτικότητα και ειρωνεία Ο λόγος της Ελένης που ακολουθεί έρχεται ως απάντηση σε
para H M KOcirc˘UcircOcircDaggerIumlEuml˜ poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave TmiddotUacutersaquomacrAcirc˘UcircEuml UcircUgraveEumlOacute AUacutemacrmiddotrsaquomiddot ArsaquoAacute˘UgraveOcirc AUacutemacrcurrenUgrave˘Ocirc
ΘΕO Πιστή microένεις σrsquo αυτόν και microrsquo αποφεύγεις 1350
ΕΛE Τώρα όχι πιαOslash το γάmicroο να ετοιmicroάσεις
ΘΕO Άργησες να microε στέρξεις χαίροmicroαι όmicroως
ΕΛE Ας ξεχαστούνε τα παλιά Θα κάνεις
ΘΕO Η χάρη θέλει αντίχαρηOslash τι πράγmicroα
ΕΛE microαζί microου τώρα οmicroόνοια και φιλία 1355
ΘΕO Πάει ο θυmicroός που σου είχα είναι φευγάτος
ΕΛE Πέφτω στα γόνατά σου αφού rsquoσαι φίλος21
ΘΕO Τι microου ζητάς παρακαλώντας έτσι
ΕΛE Τον πεθαmicroένο άντρα microου να θάψω
ΘΕO Τάφος χωρίς νεκρόOslash σκιά θα θάψεις 1360
ΕΛE Συνήθεια των Ελλήνων τον πνιγmicroένο
ΘΕO Είναι πολύ σοφοί σrsquo αυτάOslash τι κάνουν
ΕΛE σrsquo αδειανά πέπλα εντάφια τον κηδεύουν
ΘΕO Στη χώρα microου όπου θες χτίσrsquo του έναν τάφο
ΕΛE Όσοι πνιγήκαν δεν τους θάβουmicroε έτσι 1365
ΘΕO Μα τότε πώς ∆εν ξέρω τα έθιmicroά σας
ΕΛE Γιrsquo αυτούς σκορπάmicroε δώρα microες στο κύmicroα22
ΘΕO Για το νεκρό τι θέλεις να σου δώσω23
ΕΛE Τίποτα δε γνωρίζω ετούτος ξέρει24
ΘΕO Μας έφερες καλό microαντάτο ξένε 1370
ΜΕΝ Μήτε για το νεκρό microήτε για microένα
ΘΕO Πώς θάβετε τους θαλασσοπνιγmicroένους
ΜΕN Σύmicroφωνα microε το βιος που rsquoχε καθένας
ΘΕO Για χάρη της ότι κι αν πεις στο δίνω
ΜΕN Πρώτα για τους νεκρούς ένα σφαχτάρι25 1375
ΘΕO Όποιο διαλέξεις ζώο θα σου το δώσω
ΜΕN Εσύ να ορίσειςOslash δώσε microου ότι θέλεις
ΘΕO Εδώ σφάζουmicroε εmicroείς άλογο ή ταύρο
ΜΕN Από καλή microονάχα να rsquoναι ράτσα26
ΘΕO Πολλά microες στα κοπάδια microας υπάρχουν 1380
ΜΕN Κι ένα αδειανό κρεβάτι microε στρωσίδια27
ΘΕO Κι αυτό θα γίνει Τι άλλο του προσφέρουν
ΜΕN Τον πόλεmicroο αγαπούσε χάλκινα όπλα
H ΨΕ Υ Τ Ι Κ Η
YΠ Ο Σ Χ Ε Σ Η
Κ Α Ι Τ Ο A Ι Τ Η Μ Α
Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Πώς η Ελένη εξασφαλίζει
την ευνοϊκή στάση
του Θεοκλύmicroενου
Τι του ζητά
Ποιες είναι οι πρώτες του
αντιδράσεις
H ΣΥ Μ Β Ο Λ Η
Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ
Σ Τ Ο ∆Ο Λ Ο
Tι ζητάει ο Mενέλαος
από το Θεοκλύmicroενο
2211 Η Ελένη εκmicroεταλλεύεται αmicroέσως την προηγούmicroενη δήλωση του Θεοκλύmicroενου και πέφτει στα πόδια του 2222 Oι ήρωες του Ευριπίδη χρησιmicroοποιούν κάθε microέσο ακόmicroα και τα λατρευτικά έθιmicroα προκειmicroένου να εξυπηρετήσουν το στόχο τους2233 Ο βασιλιάς προσπαθεί να κλείσει το θέmicroα για να ευχαριστήσει την Ελένη και ταυτόχρονα να επισπεύσει το γάmicroο του2244 Είναι ένας έξυπνος τρόπος να συmicromicroετάσχει στο διάλογο ο Μενέλαος Άλλωστε αυτός θα εκτελέσει την τελευταία φάση της laquomicroηχανήςraquo
του σχεδίου δηλαδή της φυγής2255 H προσφορά αυτή λεγόταν πρόσφαγmicroα και πίστευαν ότι microε αυτήν ικανοποιούσαν την ψυχή του νεκρού2266 Οι προσφορές προς τους θεούς του Kάτω Kόσmicroου ήταν δυο ειδών οι αναίmicroακτες (πχ καρποί φρούτα κλπ) που έκαιγαν ή απλώς τοπο-
θετούσαν πάνω στο βωmicroό και οι αιmicroατηρές δηλαδή ζώα (πχ ταύροι ή άλογα) που δεν έπρεπε να έχουν ελαττώmicroατα ούτε να έχουν χρησι-microοποιηθεί σε γεωργικές εργασίες Tα ζώα αυτά ονοmicroάζονταν άφετα και έβοσκαν ελεύθερα στους περιβόλους των ιερών
2277 Πρόκειται για την αρχαία συνήθεια του κενοταφίου για τους νεκρούς οι οποίοι θάβονταν microακριά από την πατρίδα ή δεν είχαν βρεθείέπειτα από microάχη ή ναυmicroαχία Κάτι ανάλογο στον καιρό microας είναι το microνηmicroείο του Άγνωστου Στρατιώτη
tradeAtilde radic sect π infin
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 99
Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας laquoακούσουmicroεraquo για λίγο το διάλογο των
προσώπων
ntilde Ποιους στίχους του κειmicroένου θα microπορούσαν να εκφωνούν
ntilde Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος του Mενέλαου
ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδράσει ο Θεοκλύmicroενος
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part
O π cent Agrave radic O aelig part π trade ∆ radic Agrave I cent π radic Agrave N radic ordf π trade ordf infin ∆ radic trade
Η παρουσία του Μενέλαου στο Eπεισόδιο αυτό αποτελεί microέρος του microηχανισmicroού απάτης κα-
θώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάmicroεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην
πραγmicroατική του ταυτότητα (είναι)
ntilde Ας σκεφτούmicroε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή
ndash στην εmicroφάνισή του
ndash στη συmicroπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύmicroενο
ndash στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιmicroα
H πλεκτάνη ολοκληρώνεται O Θεοκλύmicroενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί
ntilde Aς συγκρίνουmicroε τα laquoόπλαraquo που χρησιmicroοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την εξα-
πάτηση του Θεοκλύmicroενου και microε βάση αυτά ας συζητήσουmicroε τη συmicroβολή του καθενός
στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης
Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα microέσα που χρησιmicroοποίησαν Eσύ πώς τα κρίνεις
Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)
2288 H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή Στην πραγmicroατικότητα microάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση που του φαίνεται microακρινή2299 Εννοεί το microίασmicroα που θα προέλθει από το αίmicroα των θυσιασmicroένων ζώων ή από τα αντικείmicroενα που χρησιmicroοποιούσαν στη νεκρώσιmicroη τελετή
Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα microπορούσε να αποmicroακρυνθεί περισσότερο3300 Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έmicroποροι Γενικά φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο3311 Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήmicroερα σύmicroφωνα microε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταmicroείβεται Εδώ βέβαια microε
τις προσφορές του Θεοκλύmicroενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος microε τα ρούχα και τα τρόφιmicroα του Θεοκλύmicroενου ο Μενέλαος θα microπο-ρέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του
3322 Eίναι ένας συνηθισmicroένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η microαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαmicroένους
tradeAtilde radic sect π infin
100 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
ΘΕO Αντάξια για του Πέλοπα το γένος
ΜΕN Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει 1385
ΘΕO Λοιπόν Πώς τα σκορπάτε microες στο κύmicroα
ΜΕN Καράβι θα χρειαστεί microε λαmicroνοκόπους
ΘΕO Και πόσο αλάργα απrsquo τη στεριά θα πάει
ΜΕN Όσο που τrsquo αφρονέρια του να βλέπεις
ΘΕO Γιατί Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα28 1390
ΜΕN Για να microη βγει το microίασmicroα στrsquo ακρογιάλι29
ΘΕO Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω
ΜΕN Σωστά θα τιmicroηθεί ο Μενέλαος έτσι
ΘΕO ∆ίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα
ΜΕN Μάνας το έργο αυτό γυναίκας τέκνου 1395
ΘΕO Πρέπει όπως λες αυτή να τόνε θάψει
ΜΕN Ασέβεια το νεκρό να microην τιmicroήσει
ΘΕO Λοιπόν ας γίνει κι έτσιOslash θέλω να rsquoχω
γυναίκα ευλαβική Μες στο παλάτι
πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει 1400
δώρα για το νεκρόOslash δε θα σε στείλω
στη γη σου microrsquo αδειανά τα χέρια31 αν δώσεις
σωστή σrsquo αυτήν βοήθειαOslash microου rsquoχεις φέρει
καλά microαντάτα και γιrsquo αυτό θα λάβεις
αντί για τα κουρέλια πλούσια ρούχα 1405
και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα
γιατί η κακοmicroοιριά σου είναι microεγάλη
∆υστυχισmicroένη εσύ microην τυραννιέσαι
για κάτι αγιάτρευτοOslash ο Μενέλαος βρήκε
τη microοίρα του οι νεκροί δεν ξαναζούνε 32 1410
ΜΕN Στο χρέος σου κυράOslash από δω και πέρα
πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις
και νrsquo αγαπάς αυτόν που βλέπεις microπρος σουOslashτο πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη
Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα 1415
θα σβήσω την κακή σου φήmicroη αν είσαι
φρόνιmicroη για τον άντρα σου γυναίκα
EΛE Θα γίνει αυτόOslash παράπονο δε θα rsquoχειOslashκαι θα το δεις αφού κοντά microου θα rsquoσαι
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod
Μπορούmicroε να παρουσιάσουmicroε εδώ το υλικό το σχετικό microε την όψη Ταξινοmicroήστε το υλικό κατά κατηγορίες (πχ σκη-
νικό υποκριτής κτλ) και γράψτε ένα κείmicroενο-οδηγίες που θα microπορούσε να το αξιοποιήσει κάποιος ειδικός (πχ σκη-
νοθέτης σκηνογράφος)
A Σ T A Σ I M Oστ 1220-1285 laquoograveAEcircUacuteOcircOacuteAcirc˜ notUcircOcircEgrave Ugravea˜ agraveUacuteAcircUgravea˜ OcircIumlcurrenIgraveˆ IumlfiAacutemacrmiddotEgraveUcircrsaquo Ugraversquo agraveIumlIcircmiddotrsaquoOcirc˘ permilOcircUacutee˜ IcircUgraveAumlUcircıAcircraquo
88 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
TO AH ∆ O N I
K A I O I ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ
Τ Ω Ν TΡ Ω Ω Ν
Tι ζητάει ο Xορός
από το αηδόνι
Πού οφείλονται
οι συmicroφορές
των Tρώων
O ΘΡ Η Ν Ο Σ
Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ N Ι Κ Η Τ Ε Σ
Ποιες συmicroφορές
των Aχαιών φέρνει
στο νου του ο Xορός
microε το θρήνο του
XOPOΣ
11 Σύmicroφωνα microε το microύθο η αηδόνα ήταν γυναίκα που microεταmicroορφώθηκε σε πουλί και θρηνεί το νεκρό γιο της Ίτυ Tο αηδόνι microε την παθη-
τική και microελωδική του φωνή συνδέεται microε θρήνους Παρόmicroοιες επικλήσεις αποτελούσαν συνηθισmicroένο ποιητικό microοτίβο κατά την αρ-
χαιότητα Και η Ελένη στην Πάροδο (196 κεξ) παρακάλεσε τις Σειρήνες να ενώσουν το τραγούδι τους microε τους δικούς της θρήνους
Πρόκειται εποmicroένως για microοτίβο που συναντιέται συχνά και στη νεότερη λογοτεχνία
22 Στο πρωτότυπο middotEgraveOacutefiAacutemiddotIgraveOcirc˜ (lt middotEgraveOacutee˜ = ολέθριος) Σε άλλες microεταφράσεις αποδίδεται ως εξής laquoο έρmicroος εραστήςraquo (Σταύρου) laquoγαmicroπρός
θλιβερόςraquo (Χατζηανέστης) laquoο κακότυχος στο γάmicroο τουraquo (Παττίχης) laquomicroε το ερωτικό του πάθος το λάβροraquo (∆ηmicroητριάδης) laquoο ξεπλα-
Xορός της Eλένης(Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)
T radic A prod cent radic iexcl π int infin π radic pound ƒ prod iexcl radic trade
tradeAtilde radic sect π infin
90 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
OΙ ΣΚ Ο Τ Ε Ι Ν Ο Ι ΘΕ Ο Ι
Ποιες σκέψεις διατυπώνει
ο Xορός για τους θεούς
και τις παρεmicroβάσεις τους
Σε ποια δεινά της Eλένης
αναφέρεται ο Xορός
TΟ ΠΑ Ρ Α Λ Ο Γ Ο
Τ Ο Υ ΠΟ Λ Ε Μ Ο Υ
Ποιους θεωρεί
laquoάmicroυαλουςraquo
ο Xορός και γιατί
Tι αντιπροτείνει
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
A Σ T A Σ I M Oστ 1220-1285 laquoograveAEcircUacuteOcircOacuteAcirc˜ notUcircOcircEgrave Ugravea˜ agraveUacuteAcircUgravea˜ OcircIumlcurrenIgraveˆ IumlfiAacutemacrmiddotEgraveUcircrsaquo Ugraversquo agraveIumlIcircmiddotrsaquoOcirc˘ permilOcircUacutee˜ IcircUgraveAumlUcircıAcircraquo
Τι rsquoναι θεός τι microη θεός
και τι rsquoναι ανάmicroεσά τους5 1255
Ποιος θα το πει θνητός πως το rsquoβρε
καιρό πολύ εξετάζοντας τα πάντα
microια και το βλέπει εδώ κι εκεί
των θεών οι γνώmicroες να πηδούν
και πάλι στο ενάντιο να γυρνάνε 1260
ανέλπιστα κι αλόγιαστα 6
Ελένη είσαι του ∆ία θυγατέραOslash7
σαν άσπρος κύκνος ο γονιός σου
στον κόρφο σrsquo έσπειρε της Λήδας
Ύστερα σrsquo όλη την Ελλάδα σε είπαν 1265
άδικη άπιστη άθεη προδότραOslashmicroες στους ανθρώπους δεν υπάρχει
τίποτα σίγουροOslash στων θεών microόνο
τα λόγια βρήκα την αλήθεια8
Ανέmicroυαλοι όσοι αποζητούν τη δόξα 1270
microε λόγχες και microε δυνατά
στον πόλεmicroο κοντάρια
λογιάζοντας αστόχαστα πως έτσι
θα πάψουν των θνητών τις συmicroφορέςOslashγιατί αν το δίκιο σου ζητάς microε το αίmicroα 1275
η αmicroάχη δε θα λείψει από τον κόσmicroοOslashγιrsquo αυτήν οι Πριαmicroίδες πήγαν
κάτω στη γης ενώ microπορούσαν
microονάχα microε τα λόγια Ελένη
τέλος να δώσουνε στην έχθρα 1280
Τώρα στον Άδη rsquoναι βαθιά χωmicroένοι
τα κάστρα τους φωτιά τα rsquoχει σαρώσει
σαν κεραυνός του ∆ία κι εσύ
πέρασες βάσανα και βάσανα
που αβάσταχτους σηκώσαν θρήνους 1285
55 ανάmicroεσά τους σύmicroφωνα microε microια ερmicroηνεία πρόκειται για τους laquoδαίmicroονεςraquo οι οποίοι ήταν microεσολαβητές microεταξύ θεών και ανθρώπων καιγια το λόγο αυτό κατοικούσαν microεταξύ γης και ουρανού Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία ο Xορός αναφέρεται σε αυτούς οι οποίοιέχουν και θεϊκή και ανθρώπινη υπόσταση (ηmicroίθεοι ήρωεςhellip) κατηγορία στην οποία ανήκει και η Ελένη
66 Σύmicroφωνα microε microια άλλη εκδοχή το νόηmicroα των στίχων 1254-1261 είναι Τι είναι θεός τι microη θεός και τι το ανάmicroεσό τους Ποιος άνθρω-πος θα microπορούσε να ισχυριστεί ότι το βρήκε (Κανείς ) Πιο microακριά στη γνώση των θεών έφτασε εκείνος που βλέπει ότι οι αποφάσειςτους πηγαίνουν microια εδώ και microια στην αντίθετη κατεύθυνση ανέλπιστα και απροσδόκητα Τα λόγια αυτά θα συmicroφωνούσαν και microε τη ρή-ση του Αγγελιαφόρου στους στίχους 786 κε ∆υσκολονόητος ο θεόςhellip
77 Από τη γενική διαπίστωση ο Xορός περνάει στο παράδειγmicroα την περίπτωση της Eλένης που επιβεβαιώνει αυτήν τη διαπίστωση (όπωςκαι ο Aγγελιαφόρος στις ρήσεις του)
88 στων θεών microόνο τα λόγια βρήκα την αλήθεια και αυτοί οι στίχοι προβληmicroατίζουν τους microελετητές καθώς η απόλυτη βεβαιότητα δύσκολασυmicroβιβάζεται microε το σκεπτικισmicroό που αποπνέουν οι προηγούmicroενοι στίχοι γιrsquo αυτό υποστηρίχθηκε ότι στο σηmicroείο αυτό ο Ευριπίδης προ-σπαθεί να αποφύγει την κατηγορία για ασέβεια Άλλοι microελετητές βασιζόmicroενοι στο γεγονός ότι οι στίχοι παραδόθηκαν φθαρmicroένοι διορ-θώνουν το κείmicroενο και το ερmicroηνεύουν ως εξής δεν ξέρω τι να πω ακατανόητο είναι πώς δρουν οι θεοί
H microαταιότητα του πολέmicroου και η ανεξερεύνητη βούληση των θεών
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 91
Το Στάσιmicroο φαίνεται να microη συνδέεται άmicroεσα microε το συναισθηmicroατικό κλίmicroα που δηmicroιούργησαν στο προηγούmicroενο Eπεισόδιο η
αναγνώριση των δύο συζύγων και η κατάστρωση του σχεδίου απόδρασης Ενώ δηλαδή το σχέδιο Ελένης-Μενέλαου εξε-
λίσσεται ο Xορός θρηνεί και στοχάζεται Kάποια από τα θέmicroατα που θα microπορούσαmicroε να συζητήσουmicroε στο Xορικό αυτό είναι
H θέση του Στασίmicroου στο έργο
ntilde η νοηmicroατική του συνάφεια microε όσα προηγήθηκαν
ntilde η συmicroβολή του στην εξέλιξη της δράσης
Ο ρόλος και η φύση των θεών Ο Xορός στη β στροφή
επαναφέρει κι επεκτείνει τον προβληmicroατισmicroό του Αγγελια-
φόρου σχετικά microε τους θεούς O Eυριπίδης microέσω του Xο-
ρού φιλοσοφεί και πάλι laquoαπό σκηνήςraquo Για τους στίχους
αυτούς έχουν προταθεί διάφορες ερmicroηνείες από τις
οποίες οι κυριότερες είναι
ndash αmicroφισβητείται η ύπαρξη θεών
ndash αmicroφισβητείται το αλάθητο της θεϊκής δράσης
ndash αmicroφισβητείται η ικανότητα του ανθρώπου να συλλάβει
την ουσία του θεού
ndash επισηmicroαίνεται το απρόβλεπτο της επέmicroβασης των θεών
Όπως είπαmicroε ο Xορός αποτελεί microια οmicroάδα και συmicroπεριφέρεται σαν να είναι ένα πρόσωπο Επιλέξτε microια microικρή ενότητα
του Στασίmicroου (πχ microια στροφή ή microια αντιστροφή) και στη συνέχεια δουλεύοντας σε οmicroάδες αναζητήστε και δοκιmicroάστε
τρόπους εκφοράς του λόγου που να προβάλλουν αυτό το χαρακτηριστικό του Xορού
E ƒ deg infin trade π infin
Πολλά από τα χορικά του Ευριπίδη όπως η β αντιστροφή στο συγκεκριmicroένο Στάσιmicroο είναι αντιπολεmicroικές κραυγές
Αξιοποιώντας στοιχεία από αυτά (πχ χορικά από Tρωάδες Φοίνισσες Iκέτιδες) προσπαθήστε να δηmicroιουργήσετε microια
εφηmicroερίδα τοίχου για την τάξη σας microε αντιπολεmicroικό περιεχόmicroενο Μπορείτε για παράδειγmicroα να κάνετε microια σύνθεση
που να περιλαmicroβάνει φράσεις ή αποσπάσmicroατα από τα χορικά του Ευριπίδη αποσπάσmicroατα από microεταγενέστερα και σύγ-
χρονα κείmicroενα που ανθολογούνται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας microαρτυρίες άρθρα από τον ηmicroερήσιο και
περιοδικό τύπο φωτογραφίες εικόνες από έργα τέχνης στίχους από τραγούδια ελληνικά και ξένα κά
A Σ T A Σ I M Oστ 1220-1285 laquoograveAEcircUacuteOcircOacuteAcirc˜ notUcircOcircEgrave Ugravea˜ agraveUacuteAcircUgravea˜ OcircIumlcurrenIgraveˆ IumlfiAacutemacrmiddotEgraveUcircrsaquo Ugraversquo agraveIumlIcircmiddotrsaquoOcirc˘ permilOcircUacutee˜ IcircUgraveAumlUcircıAcircraquo
pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod
Οι γυναίκες του Χορού εκφράζουν τον προβληmicroατισmicroό τους για τους θεούς και την τύχη προβληmicroατισmicroοί που έχουν
διατυπωθεί και σε άλλα σηmicroεία της Ελένης Ήρθε λοιπόν η ώρα να αρχίσετε να αξιοποιείτε το υλικό που συγκεντρώ-
σατε microέχρι τώρα Αφού ταξινοmicroήσετε τα δελτία σας παρουσιάστε τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας για τα θέmicroατα
bull H φύση και η δράση των θεών στον κόσmicroο του Ευριπίδη
bull Tα απρόοπτα περιστατικά και ο ρόλος της τύχης στην Ελένη του Ευριπίδη
Eλένη ndash Mενέλαος (A Λαδικού ndash ∆ Kαρέλλης KΘBE 1982
σκην A Bουτσινάς)
Θ E M A T A
O δόλος
Eίναι και φαίνεσθαι
Γνώση και άγνοια
H καινή Eλένη ndash η Eλένη της παράδοσης
Tραγωδία ή τραγικωmicroωδία
degatildeEparaEItradeOcentIO
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
11 microνήmicroα του πατέρα ο τάφος του Πρωτέα για λόγους που εξυπηρετούν το έργο παίρνει τη θέση των αγαλmicroάτων που συνήθως βρίσκο-νται microπροστά στα σπίτια (θεοί πατρώοι) και συχνά χαιρετίζουν οι ήρωες
22 Για τους αρχαίους ήταν αδιανόητη η ύπαρξη τάφου τόσο κοντά σε κατοικία γιrsquo αυτό τα λόγια του Θεοκλύmicroενου πέρα από το ότι δίνουνστοιχεία για το χαρακτήρα του δικαιολογούν στους παραξενεmicroένους Αθηναίους θεατές και την ύπαρξη του τάφου δίπλα στο ανάκτορο
33 Εννοεί τους στρατιώτες του που παραmicroέλησαν τα καθήκοντά τους και άφησαν να microπει στη χώρα κάποιος Έλληνας44 Η Ελένη έχει microπει στο παλάτι για να αλλάξει εmicroφάνιση (ρούχα και προσωπείο) Ο Θεοκλύmicroενος όmicroως επειδή δεν τη βλέπει στη συ-
νηθισmicroένη της θέση συmicroπεραίνει ότι έχει φύγει από την Αίγυπτο microαζί microε τον ξένο και αποφασίζει να τους καταδιώξει Ο Μενέλαος κα-θώς laquoέχει ζαρώσει στον τάφοraquo (βλ στ 1323) δεν είναι ορατός από το Θεοκλύmicroενο
55 Mάλλον εδώ εννοεί τις πόρτες των στάβλων και των αποθηκών microε τα πολεmicroικά άρmicroατα που βρίσκονταν στην εσωτερική αυλή τουανακτόρου
66 Mε την εντολή του Θεοκλύmicroενου πιθανόν να αδειάζει η σκηνή από τους δούλους που ίσως φεύγουν για να φέρουν τα όπλα77 O Θεοκλύmicroενος φαντάζεται ότι η Ελένη και ο άγνωστος Έλληνας δραπέτευσαν από τη στεριά Αυτό θυmicroίζει το σχέδιο απόδρασης που
είχε προτείνει ο Μενέλαος88 Όνειρα και χρησmicroοί ήταν για τους αρχαίους ldquoσήmicroαταrdquo που φανέρωναν στους ανθρώπους τη βούληση των θεών99 Η Ελένη αρχίζοντας να εξυφαίνει το δόλο προσφωνεί το Θεοκλύmicroενο αφέντη υπονοώντας πως αλλάζει τη στάση της απέναντί του
Eικονική αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου της Eπιδαύρου
Ένας αυταρχικός ηγέτης ο Aίγισθος (Σοφοκλής Hλέκτρα Στ Kυριακίδης Eθν Θέατρο 1996 σκην Λ Kονιόρδου)
O microονάρχης Φαραώ Pαmicroσής B
O όγκος του γλυπτού αντιστοιχεί στο microέγεθος
της εξουσιαστικής του επιβολής
1100 Τα λόγια αυτά πιθανόν ο Θεοκλύmicroενος να microην τα απευθύνει στην Ελένη αλλά να τα λέει παράmicroερα Εκφράζουν τη χαρά του για τονανέλπιστο θάνατο του αντιπάλου
1111 H Eλένη εδώ ψεύδεται εmicroπλέκοντας τη Θεονόη προκειmicroένου να microην αποκαλυφθεί το σχέδιό της1122 Tο laquoαυτόςraquo είναι δίσηmicroο H Eλένη εννοεί το Mενέλαο και δίνει microια ευχή ενώ ο Θεοκλύmicroενος θεωρεί ότι αναφέρεται στο ναυαγό για
τον οποίο η Eλένη διατυπώνει microια κατάρα1133 Ο Μενέλαος που έmicroενε έως τώρα κρυmicromicroένος στον τάφο του Πρωτέα γίνεται πλέον microέρος του σχεδίου της Eλένης1144 H αναφορά στο όνοmicroα του Aπόλλωνα δείχνει ζωηρή έκπληξη O Απόλλωνας ήταν ο θεός που απέτρεπε το κακό και γιrsquo αυτό ονοmicroαζό-
τανε αποτρόπαιος1155 Η Ελένη απαντά microε αυτή την laquoκατάραraquo και την προσποιητή θλίψη για το Μενέλαο στην προηγούmicroενη ερώτηση του Θεοκλύmicroενου που
θα microπορούσε να οδηγήσει στην αποκάλυψη των συντρόφων του Mενέλαου1166 Με αυτή την ερώτηση ο Θεοκλύmicroενος δίνει τη δυνατότητα στην Ελένη να αναπτύξει το σηmicroαντικότερο τmicroήmicroα του σχεδίου εξαπάτησης1177 Οι αρχαίοι πίστευαν ότι microέχρι να ταφεί ο νεκρός η ψυχή του δεν microπορούσε να ησυχάσει Γιrsquo αυτό θεωρούσαν φοβερό το θάνατο στη θάλασσα1188 Ο τόνος του Θεοκλύmicroενου είναι microάλλον ερωτηmicroατικός αmicroφιβάλλει αν είναι αληθινή η πληροφορία για το θάνατο του Μενέλαου1199 Αναφέρεται στη Θεονόη της οποίας έχει εξασφαλίσει τη σιωπή Mε την ερώτηση αυτή η Eλένη απαντά στο Θεοκλύmicroενο2200 H ερώτηση του Θεοκλύmicroενου κρύβει κάποια δηκτικότητα και ειρωνεία Ο λόγος της Ελένης που ακολουθεί έρχεται ως απάντηση σε
para H M KOcirc˘UcircOcircDaggerIumlEuml˜ poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave TmiddotUacutersaquomacrAcirc˘UcircEuml UcircUgraveEumlOacute AUacutemacrmiddotrsaquomiddot ArsaquoAacute˘UgraveOcirc AUacutemacrcurrenUgrave˘Ocirc
ΘΕO Πιστή microένεις σrsquo αυτόν και microrsquo αποφεύγεις 1350
ΕΛE Τώρα όχι πιαOslash το γάmicroο να ετοιmicroάσεις
ΘΕO Άργησες να microε στέρξεις χαίροmicroαι όmicroως
ΕΛE Ας ξεχαστούνε τα παλιά Θα κάνεις
ΘΕO Η χάρη θέλει αντίχαρηOslash τι πράγmicroα
ΕΛE microαζί microου τώρα οmicroόνοια και φιλία 1355
ΘΕO Πάει ο θυmicroός που σου είχα είναι φευγάτος
ΕΛE Πέφτω στα γόνατά σου αφού rsquoσαι φίλος21
ΘΕO Τι microου ζητάς παρακαλώντας έτσι
ΕΛE Τον πεθαmicroένο άντρα microου να θάψω
ΘΕO Τάφος χωρίς νεκρόOslash σκιά θα θάψεις 1360
ΕΛE Συνήθεια των Ελλήνων τον πνιγmicroένο
ΘΕO Είναι πολύ σοφοί σrsquo αυτάOslash τι κάνουν
ΕΛE σrsquo αδειανά πέπλα εντάφια τον κηδεύουν
ΘΕO Στη χώρα microου όπου θες χτίσrsquo του έναν τάφο
ΕΛE Όσοι πνιγήκαν δεν τους θάβουmicroε έτσι 1365
ΘΕO Μα τότε πώς ∆εν ξέρω τα έθιmicroά σας
ΕΛE Γιrsquo αυτούς σκορπάmicroε δώρα microες στο κύmicroα22
ΘΕO Για το νεκρό τι θέλεις να σου δώσω23
ΕΛE Τίποτα δε γνωρίζω ετούτος ξέρει24
ΘΕO Μας έφερες καλό microαντάτο ξένε 1370
ΜΕΝ Μήτε για το νεκρό microήτε για microένα
ΘΕO Πώς θάβετε τους θαλασσοπνιγmicroένους
ΜΕN Σύmicroφωνα microε το βιος που rsquoχε καθένας
ΘΕO Για χάρη της ότι κι αν πεις στο δίνω
ΜΕN Πρώτα για τους νεκρούς ένα σφαχτάρι25 1375
ΘΕO Όποιο διαλέξεις ζώο θα σου το δώσω
ΜΕN Εσύ να ορίσειςOslash δώσε microου ότι θέλεις
ΘΕO Εδώ σφάζουmicroε εmicroείς άλογο ή ταύρο
ΜΕN Από καλή microονάχα να rsquoναι ράτσα26
ΘΕO Πολλά microες στα κοπάδια microας υπάρχουν 1380
ΜΕN Κι ένα αδειανό κρεβάτι microε στρωσίδια27
ΘΕO Κι αυτό θα γίνει Τι άλλο του προσφέρουν
ΜΕN Τον πόλεmicroο αγαπούσε χάλκινα όπλα
H ΨΕ Υ Τ Ι Κ Η
YΠ Ο Σ Χ Ε Σ Η
Κ Α Ι Τ Ο A Ι Τ Η Μ Α
Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Πώς η Ελένη εξασφαλίζει
την ευνοϊκή στάση
του Θεοκλύmicroενου
Τι του ζητά
Ποιες είναι οι πρώτες του
αντιδράσεις
H ΣΥ Μ Β Ο Λ Η
Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ
Σ Τ Ο ∆Ο Λ Ο
Tι ζητάει ο Mενέλαος
από το Θεοκλύmicroενο
2211 Η Ελένη εκmicroεταλλεύεται αmicroέσως την προηγούmicroενη δήλωση του Θεοκλύmicroενου και πέφτει στα πόδια του 2222 Oι ήρωες του Ευριπίδη χρησιmicroοποιούν κάθε microέσο ακόmicroα και τα λατρευτικά έθιmicroα προκειmicroένου να εξυπηρετήσουν το στόχο τους2233 Ο βασιλιάς προσπαθεί να κλείσει το θέmicroα για να ευχαριστήσει την Ελένη και ταυτόχρονα να επισπεύσει το γάmicroο του2244 Είναι ένας έξυπνος τρόπος να συmicromicroετάσχει στο διάλογο ο Μενέλαος Άλλωστε αυτός θα εκτελέσει την τελευταία φάση της laquomicroηχανήςraquo
του σχεδίου δηλαδή της φυγής2255 H προσφορά αυτή λεγόταν πρόσφαγmicroα και πίστευαν ότι microε αυτήν ικανοποιούσαν την ψυχή του νεκρού2266 Οι προσφορές προς τους θεούς του Kάτω Kόσmicroου ήταν δυο ειδών οι αναίmicroακτες (πχ καρποί φρούτα κλπ) που έκαιγαν ή απλώς τοπο-
θετούσαν πάνω στο βωmicroό και οι αιmicroατηρές δηλαδή ζώα (πχ ταύροι ή άλογα) που δεν έπρεπε να έχουν ελαττώmicroατα ούτε να έχουν χρησι-microοποιηθεί σε γεωργικές εργασίες Tα ζώα αυτά ονοmicroάζονταν άφετα και έβοσκαν ελεύθερα στους περιβόλους των ιερών
2277 Πρόκειται για την αρχαία συνήθεια του κενοταφίου για τους νεκρούς οι οποίοι θάβονταν microακριά από την πατρίδα ή δεν είχαν βρεθείέπειτα από microάχη ή ναυmicroαχία Κάτι ανάλογο στον καιρό microας είναι το microνηmicroείο του Άγνωστου Στρατιώτη
tradeAtilde radic sect π infin
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 99
Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας laquoακούσουmicroεraquo για λίγο το διάλογο των
προσώπων
ntilde Ποιους στίχους του κειmicroένου θα microπορούσαν να εκφωνούν
ntilde Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος του Mενέλαου
ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδράσει ο Θεοκλύmicroενος
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part
O π cent Agrave radic O aelig part π trade ∆ radic Agrave I cent π radic Agrave N radic ordf π trade ordf infin ∆ radic trade
Η παρουσία του Μενέλαου στο Eπεισόδιο αυτό αποτελεί microέρος του microηχανισmicroού απάτης κα-
θώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάmicroεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην
πραγmicroατική του ταυτότητα (είναι)
ntilde Ας σκεφτούmicroε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή
ndash στην εmicroφάνισή του
ndash στη συmicroπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύmicroενο
ndash στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιmicroα
H πλεκτάνη ολοκληρώνεται O Θεοκλύmicroενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί
ntilde Aς συγκρίνουmicroε τα laquoόπλαraquo που χρησιmicroοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την εξα-
πάτηση του Θεοκλύmicroενου και microε βάση αυτά ας συζητήσουmicroε τη συmicroβολή του καθενός
στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης
Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα microέσα που χρησιmicroοποίησαν Eσύ πώς τα κρίνεις
Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)
2288 H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή Στην πραγmicroατικότητα microάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση που του φαίνεται microακρινή2299 Εννοεί το microίασmicroα που θα προέλθει από το αίmicroα των θυσιασmicroένων ζώων ή από τα αντικείmicroενα που χρησιmicroοποιούσαν στη νεκρώσιmicroη τελετή
Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα microπορούσε να αποmicroακρυνθεί περισσότερο3300 Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έmicroποροι Γενικά φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο3311 Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήmicroερα σύmicroφωνα microε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταmicroείβεται Εδώ βέβαια microε
τις προσφορές του Θεοκλύmicroενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος microε τα ρούχα και τα τρόφιmicroα του Θεοκλύmicroενου ο Μενέλαος θα microπο-ρέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του
3322 Eίναι ένας συνηθισmicroένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η microαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαmicroένους
tradeAtilde radic sect π infin
100 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
ΘΕO Αντάξια για του Πέλοπα το γένος
ΜΕN Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει 1385
ΘΕO Λοιπόν Πώς τα σκορπάτε microες στο κύmicroα
ΜΕN Καράβι θα χρειαστεί microε λαmicroνοκόπους
ΘΕO Και πόσο αλάργα απrsquo τη στεριά θα πάει
ΜΕN Όσο που τrsquo αφρονέρια του να βλέπεις
ΘΕO Γιατί Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα28 1390
ΜΕN Για να microη βγει το microίασmicroα στrsquo ακρογιάλι29
ΘΕO Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω
ΜΕN Σωστά θα τιmicroηθεί ο Μενέλαος έτσι
ΘΕO ∆ίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα
ΜΕN Μάνας το έργο αυτό γυναίκας τέκνου 1395
ΘΕO Πρέπει όπως λες αυτή να τόνε θάψει
ΜΕN Ασέβεια το νεκρό να microην τιmicroήσει
ΘΕO Λοιπόν ας γίνει κι έτσιOslash θέλω να rsquoχω
γυναίκα ευλαβική Μες στο παλάτι
πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει 1400
δώρα για το νεκρόOslash δε θα σε στείλω
στη γη σου microrsquo αδειανά τα χέρια31 αν δώσεις
σωστή σrsquo αυτήν βοήθειαOslash microου rsquoχεις φέρει
καλά microαντάτα και γιrsquo αυτό θα λάβεις
αντί για τα κουρέλια πλούσια ρούχα 1405
και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα
γιατί η κακοmicroοιριά σου είναι microεγάλη
∆υστυχισmicroένη εσύ microην τυραννιέσαι
για κάτι αγιάτρευτοOslash ο Μενέλαος βρήκε
τη microοίρα του οι νεκροί δεν ξαναζούνε 32 1410
ΜΕN Στο χρέος σου κυράOslash από δω και πέρα
πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις
και νrsquo αγαπάς αυτόν που βλέπεις microπρος σουOslashτο πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη
Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα 1415
θα σβήσω την κακή σου φήmicroη αν είσαι
φρόνιmicroη για τον άντρα σου γυναίκα
EΛE Θα γίνει αυτόOslash παράπονο δε θα rsquoχειOslashκαι θα το δεις αφού κοντά microου θα rsquoσαι
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
Xορός της Eλένης(Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)
T radic A prod cent radic iexcl π int infin π radic pound ƒ prod iexcl radic trade
tradeAtilde radic sect π infin
90 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
OΙ ΣΚ Ο Τ Ε Ι Ν Ο Ι ΘΕ Ο Ι
Ποιες σκέψεις διατυπώνει
ο Xορός για τους θεούς
και τις παρεmicroβάσεις τους
Σε ποια δεινά της Eλένης
αναφέρεται ο Xορός
TΟ ΠΑ Ρ Α Λ Ο Γ Ο
Τ Ο Υ ΠΟ Λ Ε Μ Ο Υ
Ποιους θεωρεί
laquoάmicroυαλουςraquo
ο Xορός και γιατί
Tι αντιπροτείνει
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
A Σ T A Σ I M Oστ 1220-1285 laquoograveAEcircUacuteOcircOacuteAcirc˜ notUcircOcircEgrave Ugravea˜ agraveUacuteAcircUgravea˜ OcircIumlcurrenIgraveˆ IumlfiAacutemacrmiddotEgraveUcircrsaquo Ugraversquo agraveIumlIcircmiddotrsaquoOcirc˘ permilOcircUacutee˜ IcircUgraveAumlUcircıAcircraquo
Τι rsquoναι θεός τι microη θεός
και τι rsquoναι ανάmicroεσά τους5 1255
Ποιος θα το πει θνητός πως το rsquoβρε
καιρό πολύ εξετάζοντας τα πάντα
microια και το βλέπει εδώ κι εκεί
των θεών οι γνώmicroες να πηδούν
και πάλι στο ενάντιο να γυρνάνε 1260
ανέλπιστα κι αλόγιαστα 6
Ελένη είσαι του ∆ία θυγατέραOslash7
σαν άσπρος κύκνος ο γονιός σου
στον κόρφο σrsquo έσπειρε της Λήδας
Ύστερα σrsquo όλη την Ελλάδα σε είπαν 1265
άδικη άπιστη άθεη προδότραOslashmicroες στους ανθρώπους δεν υπάρχει
τίποτα σίγουροOslash στων θεών microόνο
τα λόγια βρήκα την αλήθεια8
Ανέmicroυαλοι όσοι αποζητούν τη δόξα 1270
microε λόγχες και microε δυνατά
στον πόλεmicroο κοντάρια
λογιάζοντας αστόχαστα πως έτσι
θα πάψουν των θνητών τις συmicroφορέςOslashγιατί αν το δίκιο σου ζητάς microε το αίmicroα 1275
η αmicroάχη δε θα λείψει από τον κόσmicroοOslashγιrsquo αυτήν οι Πριαmicroίδες πήγαν
κάτω στη γης ενώ microπορούσαν
microονάχα microε τα λόγια Ελένη
τέλος να δώσουνε στην έχθρα 1280
Τώρα στον Άδη rsquoναι βαθιά χωmicroένοι
τα κάστρα τους φωτιά τα rsquoχει σαρώσει
σαν κεραυνός του ∆ία κι εσύ
πέρασες βάσανα και βάσανα
που αβάσταχτους σηκώσαν θρήνους 1285
55 ανάmicroεσά τους σύmicroφωνα microε microια ερmicroηνεία πρόκειται για τους laquoδαίmicroονεςraquo οι οποίοι ήταν microεσολαβητές microεταξύ θεών και ανθρώπων καιγια το λόγο αυτό κατοικούσαν microεταξύ γης και ουρανού Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία ο Xορός αναφέρεται σε αυτούς οι οποίοιέχουν και θεϊκή και ανθρώπινη υπόσταση (ηmicroίθεοι ήρωεςhellip) κατηγορία στην οποία ανήκει και η Ελένη
66 Σύmicroφωνα microε microια άλλη εκδοχή το νόηmicroα των στίχων 1254-1261 είναι Τι είναι θεός τι microη θεός και τι το ανάmicroεσό τους Ποιος άνθρω-πος θα microπορούσε να ισχυριστεί ότι το βρήκε (Κανείς ) Πιο microακριά στη γνώση των θεών έφτασε εκείνος που βλέπει ότι οι αποφάσειςτους πηγαίνουν microια εδώ και microια στην αντίθετη κατεύθυνση ανέλπιστα και απροσδόκητα Τα λόγια αυτά θα συmicroφωνούσαν και microε τη ρή-ση του Αγγελιαφόρου στους στίχους 786 κε ∆υσκολονόητος ο θεόςhellip
77 Από τη γενική διαπίστωση ο Xορός περνάει στο παράδειγmicroα την περίπτωση της Eλένης που επιβεβαιώνει αυτήν τη διαπίστωση (όπωςκαι ο Aγγελιαφόρος στις ρήσεις του)
88 στων θεών microόνο τα λόγια βρήκα την αλήθεια και αυτοί οι στίχοι προβληmicroατίζουν τους microελετητές καθώς η απόλυτη βεβαιότητα δύσκολασυmicroβιβάζεται microε το σκεπτικισmicroό που αποπνέουν οι προηγούmicroενοι στίχοι γιrsquo αυτό υποστηρίχθηκε ότι στο σηmicroείο αυτό ο Ευριπίδης προ-σπαθεί να αποφύγει την κατηγορία για ασέβεια Άλλοι microελετητές βασιζόmicroενοι στο γεγονός ότι οι στίχοι παραδόθηκαν φθαρmicroένοι διορ-θώνουν το κείmicroενο και το ερmicroηνεύουν ως εξής δεν ξέρω τι να πω ακατανόητο είναι πώς δρουν οι θεοί
H microαταιότητα του πολέmicroου και η ανεξερεύνητη βούληση των θεών
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 91
Το Στάσιmicroο φαίνεται να microη συνδέεται άmicroεσα microε το συναισθηmicroατικό κλίmicroα που δηmicroιούργησαν στο προηγούmicroενο Eπεισόδιο η
αναγνώριση των δύο συζύγων και η κατάστρωση του σχεδίου απόδρασης Ενώ δηλαδή το σχέδιο Ελένης-Μενέλαου εξε-
λίσσεται ο Xορός θρηνεί και στοχάζεται Kάποια από τα θέmicroατα που θα microπορούσαmicroε να συζητήσουmicroε στο Xορικό αυτό είναι
H θέση του Στασίmicroου στο έργο
ntilde η νοηmicroατική του συνάφεια microε όσα προηγήθηκαν
ntilde η συmicroβολή του στην εξέλιξη της δράσης
Ο ρόλος και η φύση των θεών Ο Xορός στη β στροφή
επαναφέρει κι επεκτείνει τον προβληmicroατισmicroό του Αγγελια-
φόρου σχετικά microε τους θεούς O Eυριπίδης microέσω του Xο-
ρού φιλοσοφεί και πάλι laquoαπό σκηνήςraquo Για τους στίχους
αυτούς έχουν προταθεί διάφορες ερmicroηνείες από τις
οποίες οι κυριότερες είναι
ndash αmicroφισβητείται η ύπαρξη θεών
ndash αmicroφισβητείται το αλάθητο της θεϊκής δράσης
ndash αmicroφισβητείται η ικανότητα του ανθρώπου να συλλάβει
την ουσία του θεού
ndash επισηmicroαίνεται το απρόβλεπτο της επέmicroβασης των θεών
Όπως είπαmicroε ο Xορός αποτελεί microια οmicroάδα και συmicroπεριφέρεται σαν να είναι ένα πρόσωπο Επιλέξτε microια microικρή ενότητα
του Στασίmicroου (πχ microια στροφή ή microια αντιστροφή) και στη συνέχεια δουλεύοντας σε οmicroάδες αναζητήστε και δοκιmicroάστε
τρόπους εκφοράς του λόγου που να προβάλλουν αυτό το χαρακτηριστικό του Xορού
E ƒ deg infin trade π infin
Πολλά από τα χορικά του Ευριπίδη όπως η β αντιστροφή στο συγκεκριmicroένο Στάσιmicroο είναι αντιπολεmicroικές κραυγές
Αξιοποιώντας στοιχεία από αυτά (πχ χορικά από Tρωάδες Φοίνισσες Iκέτιδες) προσπαθήστε να δηmicroιουργήσετε microια
εφηmicroερίδα τοίχου για την τάξη σας microε αντιπολεmicroικό περιεχόmicroενο Μπορείτε για παράδειγmicroα να κάνετε microια σύνθεση
που να περιλαmicroβάνει φράσεις ή αποσπάσmicroατα από τα χορικά του Ευριπίδη αποσπάσmicroατα από microεταγενέστερα και σύγ-
χρονα κείmicroενα που ανθολογούνται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας microαρτυρίες άρθρα από τον ηmicroερήσιο και
περιοδικό τύπο φωτογραφίες εικόνες από έργα τέχνης στίχους από τραγούδια ελληνικά και ξένα κά
A Σ T A Σ I M Oστ 1220-1285 laquoograveAEcircUacuteOcircOacuteAcirc˜ notUcircOcircEgrave Ugravea˜ agraveUacuteAcircUgravea˜ OcircIumlcurrenIgraveˆ IumlfiAacutemacrmiddotEgraveUcircrsaquo Ugraversquo agraveIumlIcircmiddotrsaquoOcirc˘ permilOcircUacutee˜ IcircUgraveAumlUcircıAcircraquo
pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod
Οι γυναίκες του Χορού εκφράζουν τον προβληmicroατισmicroό τους για τους θεούς και την τύχη προβληmicroατισmicroοί που έχουν
διατυπωθεί και σε άλλα σηmicroεία της Ελένης Ήρθε λοιπόν η ώρα να αρχίσετε να αξιοποιείτε το υλικό που συγκεντρώ-
σατε microέχρι τώρα Αφού ταξινοmicroήσετε τα δελτία σας παρουσιάστε τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας για τα θέmicroατα
bull H φύση και η δράση των θεών στον κόσmicroο του Ευριπίδη
bull Tα απρόοπτα περιστατικά και ο ρόλος της τύχης στην Ελένη του Ευριπίδη
Eλένη ndash Mενέλαος (A Λαδικού ndash ∆ Kαρέλλης KΘBE 1982
σκην A Bουτσινάς)
Θ E M A T A
O δόλος
Eίναι και φαίνεσθαι
Γνώση και άγνοια
H καινή Eλένη ndash η Eλένη της παράδοσης
Tραγωδία ή τραγικωmicroωδία
degatildeEparaEItradeOcentIO
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
11 microνήmicroα του πατέρα ο τάφος του Πρωτέα για λόγους που εξυπηρετούν το έργο παίρνει τη θέση των αγαλmicroάτων που συνήθως βρίσκο-νται microπροστά στα σπίτια (θεοί πατρώοι) και συχνά χαιρετίζουν οι ήρωες
22 Για τους αρχαίους ήταν αδιανόητη η ύπαρξη τάφου τόσο κοντά σε κατοικία γιrsquo αυτό τα λόγια του Θεοκλύmicroενου πέρα από το ότι δίνουνστοιχεία για το χαρακτήρα του δικαιολογούν στους παραξενεmicroένους Αθηναίους θεατές και την ύπαρξη του τάφου δίπλα στο ανάκτορο
33 Εννοεί τους στρατιώτες του που παραmicroέλησαν τα καθήκοντά τους και άφησαν να microπει στη χώρα κάποιος Έλληνας44 Η Ελένη έχει microπει στο παλάτι για να αλλάξει εmicroφάνιση (ρούχα και προσωπείο) Ο Θεοκλύmicroενος όmicroως επειδή δεν τη βλέπει στη συ-
νηθισmicroένη της θέση συmicroπεραίνει ότι έχει φύγει από την Αίγυπτο microαζί microε τον ξένο και αποφασίζει να τους καταδιώξει Ο Μενέλαος κα-θώς laquoέχει ζαρώσει στον τάφοraquo (βλ στ 1323) δεν είναι ορατός από το Θεοκλύmicroενο
55 Mάλλον εδώ εννοεί τις πόρτες των στάβλων και των αποθηκών microε τα πολεmicroικά άρmicroατα που βρίσκονταν στην εσωτερική αυλή τουανακτόρου
66 Mε την εντολή του Θεοκλύmicroενου πιθανόν να αδειάζει η σκηνή από τους δούλους που ίσως φεύγουν για να φέρουν τα όπλα77 O Θεοκλύmicroενος φαντάζεται ότι η Ελένη και ο άγνωστος Έλληνας δραπέτευσαν από τη στεριά Αυτό θυmicroίζει το σχέδιο απόδρασης που
είχε προτείνει ο Μενέλαος88 Όνειρα και χρησmicroοί ήταν για τους αρχαίους ldquoσήmicroαταrdquo που φανέρωναν στους ανθρώπους τη βούληση των θεών99 Η Ελένη αρχίζοντας να εξυφαίνει το δόλο προσφωνεί το Θεοκλύmicroενο αφέντη υπονοώντας πως αλλάζει τη στάση της απέναντί του
Eικονική αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου της Eπιδαύρου
Ένας αυταρχικός ηγέτης ο Aίγισθος (Σοφοκλής Hλέκτρα Στ Kυριακίδης Eθν Θέατρο 1996 σκην Λ Kονιόρδου)
O microονάρχης Φαραώ Pαmicroσής B
O όγκος του γλυπτού αντιστοιχεί στο microέγεθος
της εξουσιαστικής του επιβολής
1100 Τα λόγια αυτά πιθανόν ο Θεοκλύmicroενος να microην τα απευθύνει στην Ελένη αλλά να τα λέει παράmicroερα Εκφράζουν τη χαρά του για τονανέλπιστο θάνατο του αντιπάλου
1111 H Eλένη εδώ ψεύδεται εmicroπλέκοντας τη Θεονόη προκειmicroένου να microην αποκαλυφθεί το σχέδιό της1122 Tο laquoαυτόςraquo είναι δίσηmicroο H Eλένη εννοεί το Mενέλαο και δίνει microια ευχή ενώ ο Θεοκλύmicroενος θεωρεί ότι αναφέρεται στο ναυαγό για
τον οποίο η Eλένη διατυπώνει microια κατάρα1133 Ο Μενέλαος που έmicroενε έως τώρα κρυmicromicroένος στον τάφο του Πρωτέα γίνεται πλέον microέρος του σχεδίου της Eλένης1144 H αναφορά στο όνοmicroα του Aπόλλωνα δείχνει ζωηρή έκπληξη O Απόλλωνας ήταν ο θεός που απέτρεπε το κακό και γιrsquo αυτό ονοmicroαζό-
τανε αποτρόπαιος1155 Η Ελένη απαντά microε αυτή την laquoκατάραraquo και την προσποιητή θλίψη για το Μενέλαο στην προηγούmicroενη ερώτηση του Θεοκλύmicroενου που
θα microπορούσε να οδηγήσει στην αποκάλυψη των συντρόφων του Mενέλαου1166 Με αυτή την ερώτηση ο Θεοκλύmicroενος δίνει τη δυνατότητα στην Ελένη να αναπτύξει το σηmicroαντικότερο τmicroήmicroα του σχεδίου εξαπάτησης1177 Οι αρχαίοι πίστευαν ότι microέχρι να ταφεί ο νεκρός η ψυχή του δεν microπορούσε να ησυχάσει Γιrsquo αυτό θεωρούσαν φοβερό το θάνατο στη θάλασσα1188 Ο τόνος του Θεοκλύmicroενου είναι microάλλον ερωτηmicroατικός αmicroφιβάλλει αν είναι αληθινή η πληροφορία για το θάνατο του Μενέλαου1199 Αναφέρεται στη Θεονόη της οποίας έχει εξασφαλίσει τη σιωπή Mε την ερώτηση αυτή η Eλένη απαντά στο Θεοκλύmicroενο2200 H ερώτηση του Θεοκλύmicroενου κρύβει κάποια δηκτικότητα και ειρωνεία Ο λόγος της Ελένης που ακολουθεί έρχεται ως απάντηση σε
para H M KOcirc˘UcircOcircDaggerIumlEuml˜ poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave TmiddotUacutersaquomacrAcirc˘UcircEuml UcircUgraveEumlOacute AUacutemacrmiddotrsaquomiddot ArsaquoAacute˘UgraveOcirc AUacutemacrcurrenUgrave˘Ocirc
ΘΕO Πιστή microένεις σrsquo αυτόν και microrsquo αποφεύγεις 1350
ΕΛE Τώρα όχι πιαOslash το γάmicroο να ετοιmicroάσεις
ΘΕO Άργησες να microε στέρξεις χαίροmicroαι όmicroως
ΕΛE Ας ξεχαστούνε τα παλιά Θα κάνεις
ΘΕO Η χάρη θέλει αντίχαρηOslash τι πράγmicroα
ΕΛE microαζί microου τώρα οmicroόνοια και φιλία 1355
ΘΕO Πάει ο θυmicroός που σου είχα είναι φευγάτος
ΕΛE Πέφτω στα γόνατά σου αφού rsquoσαι φίλος21
ΘΕO Τι microου ζητάς παρακαλώντας έτσι
ΕΛE Τον πεθαmicroένο άντρα microου να θάψω
ΘΕO Τάφος χωρίς νεκρόOslash σκιά θα θάψεις 1360
ΕΛE Συνήθεια των Ελλήνων τον πνιγmicroένο
ΘΕO Είναι πολύ σοφοί σrsquo αυτάOslash τι κάνουν
ΕΛE σrsquo αδειανά πέπλα εντάφια τον κηδεύουν
ΘΕO Στη χώρα microου όπου θες χτίσrsquo του έναν τάφο
ΕΛE Όσοι πνιγήκαν δεν τους θάβουmicroε έτσι 1365
ΘΕO Μα τότε πώς ∆εν ξέρω τα έθιmicroά σας
ΕΛE Γιrsquo αυτούς σκορπάmicroε δώρα microες στο κύmicroα22
ΘΕO Για το νεκρό τι θέλεις να σου δώσω23
ΕΛE Τίποτα δε γνωρίζω ετούτος ξέρει24
ΘΕO Μας έφερες καλό microαντάτο ξένε 1370
ΜΕΝ Μήτε για το νεκρό microήτε για microένα
ΘΕO Πώς θάβετε τους θαλασσοπνιγmicroένους
ΜΕN Σύmicroφωνα microε το βιος που rsquoχε καθένας
ΘΕO Για χάρη της ότι κι αν πεις στο δίνω
ΜΕN Πρώτα για τους νεκρούς ένα σφαχτάρι25 1375
ΘΕO Όποιο διαλέξεις ζώο θα σου το δώσω
ΜΕN Εσύ να ορίσειςOslash δώσε microου ότι θέλεις
ΘΕO Εδώ σφάζουmicroε εmicroείς άλογο ή ταύρο
ΜΕN Από καλή microονάχα να rsquoναι ράτσα26
ΘΕO Πολλά microες στα κοπάδια microας υπάρχουν 1380
ΜΕN Κι ένα αδειανό κρεβάτι microε στρωσίδια27
ΘΕO Κι αυτό θα γίνει Τι άλλο του προσφέρουν
ΜΕN Τον πόλεmicroο αγαπούσε χάλκινα όπλα
H ΨΕ Υ Τ Ι Κ Η
YΠ Ο Σ Χ Ε Σ Η
Κ Α Ι Τ Ο A Ι Τ Η Μ Α
Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Πώς η Ελένη εξασφαλίζει
την ευνοϊκή στάση
του Θεοκλύmicroενου
Τι του ζητά
Ποιες είναι οι πρώτες του
αντιδράσεις
H ΣΥ Μ Β Ο Λ Η
Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ
Σ Τ Ο ∆Ο Λ Ο
Tι ζητάει ο Mενέλαος
από το Θεοκλύmicroενο
2211 Η Ελένη εκmicroεταλλεύεται αmicroέσως την προηγούmicroενη δήλωση του Θεοκλύmicroενου και πέφτει στα πόδια του 2222 Oι ήρωες του Ευριπίδη χρησιmicroοποιούν κάθε microέσο ακόmicroα και τα λατρευτικά έθιmicroα προκειmicroένου να εξυπηρετήσουν το στόχο τους2233 Ο βασιλιάς προσπαθεί να κλείσει το θέmicroα για να ευχαριστήσει την Ελένη και ταυτόχρονα να επισπεύσει το γάmicroο του2244 Είναι ένας έξυπνος τρόπος να συmicromicroετάσχει στο διάλογο ο Μενέλαος Άλλωστε αυτός θα εκτελέσει την τελευταία φάση της laquomicroηχανήςraquo
του σχεδίου δηλαδή της φυγής2255 H προσφορά αυτή λεγόταν πρόσφαγmicroα και πίστευαν ότι microε αυτήν ικανοποιούσαν την ψυχή του νεκρού2266 Οι προσφορές προς τους θεούς του Kάτω Kόσmicroου ήταν δυο ειδών οι αναίmicroακτες (πχ καρποί φρούτα κλπ) που έκαιγαν ή απλώς τοπο-
θετούσαν πάνω στο βωmicroό και οι αιmicroατηρές δηλαδή ζώα (πχ ταύροι ή άλογα) που δεν έπρεπε να έχουν ελαττώmicroατα ούτε να έχουν χρησι-microοποιηθεί σε γεωργικές εργασίες Tα ζώα αυτά ονοmicroάζονταν άφετα και έβοσκαν ελεύθερα στους περιβόλους των ιερών
2277 Πρόκειται για την αρχαία συνήθεια του κενοταφίου για τους νεκρούς οι οποίοι θάβονταν microακριά από την πατρίδα ή δεν είχαν βρεθείέπειτα από microάχη ή ναυmicroαχία Κάτι ανάλογο στον καιρό microας είναι το microνηmicroείο του Άγνωστου Στρατιώτη
tradeAtilde radic sect π infin
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 99
Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας laquoακούσουmicroεraquo για λίγο το διάλογο των
προσώπων
ntilde Ποιους στίχους του κειmicroένου θα microπορούσαν να εκφωνούν
ntilde Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος του Mενέλαου
ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδράσει ο Θεοκλύmicroενος
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part
O π cent Agrave radic O aelig part π trade ∆ radic Agrave I cent π radic Agrave N radic ordf π trade ordf infin ∆ radic trade
Η παρουσία του Μενέλαου στο Eπεισόδιο αυτό αποτελεί microέρος του microηχανισmicroού απάτης κα-
θώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάmicroεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην
πραγmicroατική του ταυτότητα (είναι)
ntilde Ας σκεφτούmicroε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή
ndash στην εmicroφάνισή του
ndash στη συmicroπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύmicroενο
ndash στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιmicroα
H πλεκτάνη ολοκληρώνεται O Θεοκλύmicroενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί
ntilde Aς συγκρίνουmicroε τα laquoόπλαraquo που χρησιmicroοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την εξα-
πάτηση του Θεοκλύmicroενου και microε βάση αυτά ας συζητήσουmicroε τη συmicroβολή του καθενός
στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης
Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα microέσα που χρησιmicroοποίησαν Eσύ πώς τα κρίνεις
Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)
2288 H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή Στην πραγmicroατικότητα microάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση που του φαίνεται microακρινή2299 Εννοεί το microίασmicroα που θα προέλθει από το αίmicroα των θυσιασmicroένων ζώων ή από τα αντικείmicroενα που χρησιmicroοποιούσαν στη νεκρώσιmicroη τελετή
Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα microπορούσε να αποmicroακρυνθεί περισσότερο3300 Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έmicroποροι Γενικά φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο3311 Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήmicroερα σύmicroφωνα microε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταmicroείβεται Εδώ βέβαια microε
τις προσφορές του Θεοκλύmicroενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος microε τα ρούχα και τα τρόφιmicroα του Θεοκλύmicroενου ο Μενέλαος θα microπο-ρέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του
3322 Eίναι ένας συνηθισmicroένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η microαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαmicroένους
tradeAtilde radic sect π infin
100 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
ΘΕO Αντάξια για του Πέλοπα το γένος
ΜΕN Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει 1385
ΘΕO Λοιπόν Πώς τα σκορπάτε microες στο κύmicroα
ΜΕN Καράβι θα χρειαστεί microε λαmicroνοκόπους
ΘΕO Και πόσο αλάργα απrsquo τη στεριά θα πάει
ΜΕN Όσο που τrsquo αφρονέρια του να βλέπεις
ΘΕO Γιατί Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα28 1390
ΜΕN Για να microη βγει το microίασmicroα στrsquo ακρογιάλι29
ΘΕO Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω
ΜΕN Σωστά θα τιmicroηθεί ο Μενέλαος έτσι
ΘΕO ∆ίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα
ΜΕN Μάνας το έργο αυτό γυναίκας τέκνου 1395
ΘΕO Πρέπει όπως λες αυτή να τόνε θάψει
ΜΕN Ασέβεια το νεκρό να microην τιmicroήσει
ΘΕO Λοιπόν ας γίνει κι έτσιOslash θέλω να rsquoχω
γυναίκα ευλαβική Μες στο παλάτι
πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει 1400
δώρα για το νεκρόOslash δε θα σε στείλω
στη γη σου microrsquo αδειανά τα χέρια31 αν δώσεις
σωστή σrsquo αυτήν βοήθειαOslash microου rsquoχεις φέρει
καλά microαντάτα και γιrsquo αυτό θα λάβεις
αντί για τα κουρέλια πλούσια ρούχα 1405
και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα
γιατί η κακοmicroοιριά σου είναι microεγάλη
∆υστυχισmicroένη εσύ microην τυραννιέσαι
για κάτι αγιάτρευτοOslash ο Μενέλαος βρήκε
τη microοίρα του οι νεκροί δεν ξαναζούνε 32 1410
ΜΕN Στο χρέος σου κυράOslash από δω και πέρα
πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις
και νrsquo αγαπάς αυτόν που βλέπεις microπρος σουOslashτο πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη
Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα 1415
θα σβήσω την κακή σου φήmicroη αν είσαι
φρόνιmicroη για τον άντρα σου γυναίκα
EΛE Θα γίνει αυτόOslash παράπονο δε θα rsquoχειOslashκαι θα το δεις αφού κοντά microου θα rsquoσαι
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod
Μπορούmicroε να παρουσιάσουmicroε εδώ το υλικό το σχετικό microε την όψη Ταξινοmicroήστε το υλικό κατά κατηγορίες (πχ σκη-
νικό υποκριτής κτλ) και γράψτε ένα κείmicroενο-οδηγίες που θα microπορούσε να το αξιοποιήσει κάποιος ειδικός (πχ σκη-
νοθέτης σκηνογράφος)
tradeAtilde radic sect π infin
90 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
OΙ ΣΚ Ο Τ Ε Ι Ν Ο Ι ΘΕ Ο Ι
Ποιες σκέψεις διατυπώνει
ο Xορός για τους θεούς
και τις παρεmicroβάσεις τους
Σε ποια δεινά της Eλένης
αναφέρεται ο Xορός
TΟ ΠΑ Ρ Α Λ Ο Γ Ο
Τ Ο Υ ΠΟ Λ Ε Μ Ο Υ
Ποιους θεωρεί
laquoάmicroυαλουςraquo
ο Xορός και γιατί
Tι αντιπροτείνει
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
A Σ T A Σ I M Oστ 1220-1285 laquoograveAEcircUacuteOcircOacuteAcirc˜ notUcircOcircEgrave Ugravea˜ agraveUacuteAcircUgravea˜ OcircIumlcurrenIgraveˆ IumlfiAacutemacrmiddotEgraveUcircrsaquo Ugraversquo agraveIumlIcircmiddotrsaquoOcirc˘ permilOcircUacutee˜ IcircUgraveAumlUcircıAcircraquo
Τι rsquoναι θεός τι microη θεός
και τι rsquoναι ανάmicroεσά τους5 1255
Ποιος θα το πει θνητός πως το rsquoβρε
καιρό πολύ εξετάζοντας τα πάντα
microια και το βλέπει εδώ κι εκεί
των θεών οι γνώmicroες να πηδούν
και πάλι στο ενάντιο να γυρνάνε 1260
ανέλπιστα κι αλόγιαστα 6
Ελένη είσαι του ∆ία θυγατέραOslash7
σαν άσπρος κύκνος ο γονιός σου
στον κόρφο σrsquo έσπειρε της Λήδας
Ύστερα σrsquo όλη την Ελλάδα σε είπαν 1265
άδικη άπιστη άθεη προδότραOslashmicroες στους ανθρώπους δεν υπάρχει
τίποτα σίγουροOslash στων θεών microόνο
τα λόγια βρήκα την αλήθεια8
Ανέmicroυαλοι όσοι αποζητούν τη δόξα 1270
microε λόγχες και microε δυνατά
στον πόλεmicroο κοντάρια
λογιάζοντας αστόχαστα πως έτσι
θα πάψουν των θνητών τις συmicroφορέςOslashγιατί αν το δίκιο σου ζητάς microε το αίmicroα 1275
η αmicroάχη δε θα λείψει από τον κόσmicroοOslashγιrsquo αυτήν οι Πριαmicroίδες πήγαν
κάτω στη γης ενώ microπορούσαν
microονάχα microε τα λόγια Ελένη
τέλος να δώσουνε στην έχθρα 1280
Τώρα στον Άδη rsquoναι βαθιά χωmicroένοι
τα κάστρα τους φωτιά τα rsquoχει σαρώσει
σαν κεραυνός του ∆ία κι εσύ
πέρασες βάσανα και βάσανα
που αβάσταχτους σηκώσαν θρήνους 1285
55 ανάmicroεσά τους σύmicroφωνα microε microια ερmicroηνεία πρόκειται για τους laquoδαίmicroονεςraquo οι οποίοι ήταν microεσολαβητές microεταξύ θεών και ανθρώπων καιγια το λόγο αυτό κατοικούσαν microεταξύ γης και ουρανού Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία ο Xορός αναφέρεται σε αυτούς οι οποίοιέχουν και θεϊκή και ανθρώπινη υπόσταση (ηmicroίθεοι ήρωεςhellip) κατηγορία στην οποία ανήκει και η Ελένη
66 Σύmicroφωνα microε microια άλλη εκδοχή το νόηmicroα των στίχων 1254-1261 είναι Τι είναι θεός τι microη θεός και τι το ανάmicroεσό τους Ποιος άνθρω-πος θα microπορούσε να ισχυριστεί ότι το βρήκε (Κανείς ) Πιο microακριά στη γνώση των θεών έφτασε εκείνος που βλέπει ότι οι αποφάσειςτους πηγαίνουν microια εδώ και microια στην αντίθετη κατεύθυνση ανέλπιστα και απροσδόκητα Τα λόγια αυτά θα συmicroφωνούσαν και microε τη ρή-ση του Αγγελιαφόρου στους στίχους 786 κε ∆υσκολονόητος ο θεόςhellip
77 Από τη γενική διαπίστωση ο Xορός περνάει στο παράδειγmicroα την περίπτωση της Eλένης που επιβεβαιώνει αυτήν τη διαπίστωση (όπωςκαι ο Aγγελιαφόρος στις ρήσεις του)
88 στων θεών microόνο τα λόγια βρήκα την αλήθεια και αυτοί οι στίχοι προβληmicroατίζουν τους microελετητές καθώς η απόλυτη βεβαιότητα δύσκολασυmicroβιβάζεται microε το σκεπτικισmicroό που αποπνέουν οι προηγούmicroενοι στίχοι γιrsquo αυτό υποστηρίχθηκε ότι στο σηmicroείο αυτό ο Ευριπίδης προ-σπαθεί να αποφύγει την κατηγορία για ασέβεια Άλλοι microελετητές βασιζόmicroενοι στο γεγονός ότι οι στίχοι παραδόθηκαν φθαρmicroένοι διορ-θώνουν το κείmicroενο και το ερmicroηνεύουν ως εξής δεν ξέρω τι να πω ακατανόητο είναι πώς δρουν οι θεοί
H microαταιότητα του πολέmicroου και η ανεξερεύνητη βούληση των θεών
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 91
Το Στάσιmicroο φαίνεται να microη συνδέεται άmicroεσα microε το συναισθηmicroατικό κλίmicroα που δηmicroιούργησαν στο προηγούmicroενο Eπεισόδιο η
αναγνώριση των δύο συζύγων και η κατάστρωση του σχεδίου απόδρασης Ενώ δηλαδή το σχέδιο Ελένης-Μενέλαου εξε-
λίσσεται ο Xορός θρηνεί και στοχάζεται Kάποια από τα θέmicroατα που θα microπορούσαmicroε να συζητήσουmicroε στο Xορικό αυτό είναι
H θέση του Στασίmicroου στο έργο
ntilde η νοηmicroατική του συνάφεια microε όσα προηγήθηκαν
ntilde η συmicroβολή του στην εξέλιξη της δράσης
Ο ρόλος και η φύση των θεών Ο Xορός στη β στροφή
επαναφέρει κι επεκτείνει τον προβληmicroατισmicroό του Αγγελια-
φόρου σχετικά microε τους θεούς O Eυριπίδης microέσω του Xο-
ρού φιλοσοφεί και πάλι laquoαπό σκηνήςraquo Για τους στίχους
αυτούς έχουν προταθεί διάφορες ερmicroηνείες από τις
οποίες οι κυριότερες είναι
ndash αmicroφισβητείται η ύπαρξη θεών
ndash αmicroφισβητείται το αλάθητο της θεϊκής δράσης
ndash αmicroφισβητείται η ικανότητα του ανθρώπου να συλλάβει
την ουσία του θεού
ndash επισηmicroαίνεται το απρόβλεπτο της επέmicroβασης των θεών
Όπως είπαmicroε ο Xορός αποτελεί microια οmicroάδα και συmicroπεριφέρεται σαν να είναι ένα πρόσωπο Επιλέξτε microια microικρή ενότητα
του Στασίmicroου (πχ microια στροφή ή microια αντιστροφή) και στη συνέχεια δουλεύοντας σε οmicroάδες αναζητήστε και δοκιmicroάστε
τρόπους εκφοράς του λόγου που να προβάλλουν αυτό το χαρακτηριστικό του Xορού
E ƒ deg infin trade π infin
Πολλά από τα χορικά του Ευριπίδη όπως η β αντιστροφή στο συγκεκριmicroένο Στάσιmicroο είναι αντιπολεmicroικές κραυγές
Αξιοποιώντας στοιχεία από αυτά (πχ χορικά από Tρωάδες Φοίνισσες Iκέτιδες) προσπαθήστε να δηmicroιουργήσετε microια
εφηmicroερίδα τοίχου για την τάξη σας microε αντιπολεmicroικό περιεχόmicroενο Μπορείτε για παράδειγmicroα να κάνετε microια σύνθεση
που να περιλαmicroβάνει φράσεις ή αποσπάσmicroατα από τα χορικά του Ευριπίδη αποσπάσmicroατα από microεταγενέστερα και σύγ-
χρονα κείmicroενα που ανθολογούνται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας microαρτυρίες άρθρα από τον ηmicroερήσιο και
περιοδικό τύπο φωτογραφίες εικόνες από έργα τέχνης στίχους από τραγούδια ελληνικά και ξένα κά
A Σ T A Σ I M Oστ 1220-1285 laquoograveAEcircUacuteOcircOacuteAcirc˜ notUcircOcircEgrave Ugravea˜ agraveUacuteAcircUgravea˜ OcircIumlcurrenIgraveˆ IumlfiAacutemacrmiddotEgraveUcircrsaquo Ugraversquo agraveIumlIcircmiddotrsaquoOcirc˘ permilOcircUacutee˜ IcircUgraveAumlUcircıAcircraquo
pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod
Οι γυναίκες του Χορού εκφράζουν τον προβληmicroατισmicroό τους για τους θεούς και την τύχη προβληmicroατισmicroοί που έχουν
διατυπωθεί και σε άλλα σηmicroεία της Ελένης Ήρθε λοιπόν η ώρα να αρχίσετε να αξιοποιείτε το υλικό που συγκεντρώ-
σατε microέχρι τώρα Αφού ταξινοmicroήσετε τα δελτία σας παρουσιάστε τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας για τα θέmicroατα
bull H φύση και η δράση των θεών στον κόσmicroο του Ευριπίδη
bull Tα απρόοπτα περιστατικά και ο ρόλος της τύχης στην Ελένη του Ευριπίδη
Eλένη ndash Mενέλαος (A Λαδικού ndash ∆ Kαρέλλης KΘBE 1982
σκην A Bουτσινάς)
Θ E M A T A
O δόλος
Eίναι και φαίνεσθαι
Γνώση και άγνοια
H καινή Eλένη ndash η Eλένη της παράδοσης
Tραγωδία ή τραγικωmicroωδία
degatildeEparaEItradeOcentIO
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
11 microνήmicroα του πατέρα ο τάφος του Πρωτέα για λόγους που εξυπηρετούν το έργο παίρνει τη θέση των αγαλmicroάτων που συνήθως βρίσκο-νται microπροστά στα σπίτια (θεοί πατρώοι) και συχνά χαιρετίζουν οι ήρωες
22 Για τους αρχαίους ήταν αδιανόητη η ύπαρξη τάφου τόσο κοντά σε κατοικία γιrsquo αυτό τα λόγια του Θεοκλύmicroενου πέρα από το ότι δίνουνστοιχεία για το χαρακτήρα του δικαιολογούν στους παραξενεmicroένους Αθηναίους θεατές και την ύπαρξη του τάφου δίπλα στο ανάκτορο
33 Εννοεί τους στρατιώτες του που παραmicroέλησαν τα καθήκοντά τους και άφησαν να microπει στη χώρα κάποιος Έλληνας44 Η Ελένη έχει microπει στο παλάτι για να αλλάξει εmicroφάνιση (ρούχα και προσωπείο) Ο Θεοκλύmicroενος όmicroως επειδή δεν τη βλέπει στη συ-
νηθισmicroένη της θέση συmicroπεραίνει ότι έχει φύγει από την Αίγυπτο microαζί microε τον ξένο και αποφασίζει να τους καταδιώξει Ο Μενέλαος κα-θώς laquoέχει ζαρώσει στον τάφοraquo (βλ στ 1323) δεν είναι ορατός από το Θεοκλύmicroενο
55 Mάλλον εδώ εννοεί τις πόρτες των στάβλων και των αποθηκών microε τα πολεmicroικά άρmicroατα που βρίσκονταν στην εσωτερική αυλή τουανακτόρου
66 Mε την εντολή του Θεοκλύmicroενου πιθανόν να αδειάζει η σκηνή από τους δούλους που ίσως φεύγουν για να φέρουν τα όπλα77 O Θεοκλύmicroενος φαντάζεται ότι η Ελένη και ο άγνωστος Έλληνας δραπέτευσαν από τη στεριά Αυτό θυmicroίζει το σχέδιο απόδρασης που
είχε προτείνει ο Μενέλαος88 Όνειρα και χρησmicroοί ήταν για τους αρχαίους ldquoσήmicroαταrdquo που φανέρωναν στους ανθρώπους τη βούληση των θεών99 Η Ελένη αρχίζοντας να εξυφαίνει το δόλο προσφωνεί το Θεοκλύmicroενο αφέντη υπονοώντας πως αλλάζει τη στάση της απέναντί του
Eικονική αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου της Eπιδαύρου
Ένας αυταρχικός ηγέτης ο Aίγισθος (Σοφοκλής Hλέκτρα Στ Kυριακίδης Eθν Θέατρο 1996 σκην Λ Kονιόρδου)
O microονάρχης Φαραώ Pαmicroσής B
O όγκος του γλυπτού αντιστοιχεί στο microέγεθος
της εξουσιαστικής του επιβολής
1100 Τα λόγια αυτά πιθανόν ο Θεοκλύmicroενος να microην τα απευθύνει στην Ελένη αλλά να τα λέει παράmicroερα Εκφράζουν τη χαρά του για τονανέλπιστο θάνατο του αντιπάλου
1111 H Eλένη εδώ ψεύδεται εmicroπλέκοντας τη Θεονόη προκειmicroένου να microην αποκαλυφθεί το σχέδιό της1122 Tο laquoαυτόςraquo είναι δίσηmicroο H Eλένη εννοεί το Mενέλαο και δίνει microια ευχή ενώ ο Θεοκλύmicroενος θεωρεί ότι αναφέρεται στο ναυαγό για
τον οποίο η Eλένη διατυπώνει microια κατάρα1133 Ο Μενέλαος που έmicroενε έως τώρα κρυmicromicroένος στον τάφο του Πρωτέα γίνεται πλέον microέρος του σχεδίου της Eλένης1144 H αναφορά στο όνοmicroα του Aπόλλωνα δείχνει ζωηρή έκπληξη O Απόλλωνας ήταν ο θεός που απέτρεπε το κακό και γιrsquo αυτό ονοmicroαζό-
τανε αποτρόπαιος1155 Η Ελένη απαντά microε αυτή την laquoκατάραraquo και την προσποιητή θλίψη για το Μενέλαο στην προηγούmicroενη ερώτηση του Θεοκλύmicroενου που
θα microπορούσε να οδηγήσει στην αποκάλυψη των συντρόφων του Mενέλαου1166 Με αυτή την ερώτηση ο Θεοκλύmicroενος δίνει τη δυνατότητα στην Ελένη να αναπτύξει το σηmicroαντικότερο τmicroήmicroα του σχεδίου εξαπάτησης1177 Οι αρχαίοι πίστευαν ότι microέχρι να ταφεί ο νεκρός η ψυχή του δεν microπορούσε να ησυχάσει Γιrsquo αυτό θεωρούσαν φοβερό το θάνατο στη θάλασσα1188 Ο τόνος του Θεοκλύmicroενου είναι microάλλον ερωτηmicroατικός αmicroφιβάλλει αν είναι αληθινή η πληροφορία για το θάνατο του Μενέλαου1199 Αναφέρεται στη Θεονόη της οποίας έχει εξασφαλίσει τη σιωπή Mε την ερώτηση αυτή η Eλένη απαντά στο Θεοκλύmicroενο2200 H ερώτηση του Θεοκλύmicroενου κρύβει κάποια δηκτικότητα και ειρωνεία Ο λόγος της Ελένης που ακολουθεί έρχεται ως απάντηση σε
para H M KOcirc˘UcircOcircDaggerIumlEuml˜ poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave TmiddotUacutersaquomacrAcirc˘UcircEuml UcircUgraveEumlOacute AUacutemacrmiddotrsaquomiddot ArsaquoAacute˘UgraveOcirc AUacutemacrcurrenUgrave˘Ocirc
ΘΕO Πιστή microένεις σrsquo αυτόν και microrsquo αποφεύγεις 1350
ΕΛE Τώρα όχι πιαOslash το γάmicroο να ετοιmicroάσεις
ΘΕO Άργησες να microε στέρξεις χαίροmicroαι όmicroως
ΕΛE Ας ξεχαστούνε τα παλιά Θα κάνεις
ΘΕO Η χάρη θέλει αντίχαρηOslash τι πράγmicroα
ΕΛE microαζί microου τώρα οmicroόνοια και φιλία 1355
ΘΕO Πάει ο θυmicroός που σου είχα είναι φευγάτος
ΕΛE Πέφτω στα γόνατά σου αφού rsquoσαι φίλος21
ΘΕO Τι microου ζητάς παρακαλώντας έτσι
ΕΛE Τον πεθαmicroένο άντρα microου να θάψω
ΘΕO Τάφος χωρίς νεκρόOslash σκιά θα θάψεις 1360
ΕΛE Συνήθεια των Ελλήνων τον πνιγmicroένο
ΘΕO Είναι πολύ σοφοί σrsquo αυτάOslash τι κάνουν
ΕΛE σrsquo αδειανά πέπλα εντάφια τον κηδεύουν
ΘΕO Στη χώρα microου όπου θες χτίσrsquo του έναν τάφο
ΕΛE Όσοι πνιγήκαν δεν τους θάβουmicroε έτσι 1365
ΘΕO Μα τότε πώς ∆εν ξέρω τα έθιmicroά σας
ΕΛE Γιrsquo αυτούς σκορπάmicroε δώρα microες στο κύmicroα22
ΘΕO Για το νεκρό τι θέλεις να σου δώσω23
ΕΛE Τίποτα δε γνωρίζω ετούτος ξέρει24
ΘΕO Μας έφερες καλό microαντάτο ξένε 1370
ΜΕΝ Μήτε για το νεκρό microήτε για microένα
ΘΕO Πώς θάβετε τους θαλασσοπνιγmicroένους
ΜΕN Σύmicroφωνα microε το βιος που rsquoχε καθένας
ΘΕO Για χάρη της ότι κι αν πεις στο δίνω
ΜΕN Πρώτα για τους νεκρούς ένα σφαχτάρι25 1375
ΘΕO Όποιο διαλέξεις ζώο θα σου το δώσω
ΜΕN Εσύ να ορίσειςOslash δώσε microου ότι θέλεις
ΘΕO Εδώ σφάζουmicroε εmicroείς άλογο ή ταύρο
ΜΕN Από καλή microονάχα να rsquoναι ράτσα26
ΘΕO Πολλά microες στα κοπάδια microας υπάρχουν 1380
ΜΕN Κι ένα αδειανό κρεβάτι microε στρωσίδια27
ΘΕO Κι αυτό θα γίνει Τι άλλο του προσφέρουν
ΜΕN Τον πόλεmicroο αγαπούσε χάλκινα όπλα
H ΨΕ Υ Τ Ι Κ Η
YΠ Ο Σ Χ Ε Σ Η
Κ Α Ι Τ Ο A Ι Τ Η Μ Α
Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Πώς η Ελένη εξασφαλίζει
την ευνοϊκή στάση
του Θεοκλύmicroενου
Τι του ζητά
Ποιες είναι οι πρώτες του
αντιδράσεις
H ΣΥ Μ Β Ο Λ Η
Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ
Σ Τ Ο ∆Ο Λ Ο
Tι ζητάει ο Mενέλαος
από το Θεοκλύmicroενο
2211 Η Ελένη εκmicroεταλλεύεται αmicroέσως την προηγούmicroενη δήλωση του Θεοκλύmicroενου και πέφτει στα πόδια του 2222 Oι ήρωες του Ευριπίδη χρησιmicroοποιούν κάθε microέσο ακόmicroα και τα λατρευτικά έθιmicroα προκειmicroένου να εξυπηρετήσουν το στόχο τους2233 Ο βασιλιάς προσπαθεί να κλείσει το θέmicroα για να ευχαριστήσει την Ελένη και ταυτόχρονα να επισπεύσει το γάmicroο του2244 Είναι ένας έξυπνος τρόπος να συmicromicroετάσχει στο διάλογο ο Μενέλαος Άλλωστε αυτός θα εκτελέσει την τελευταία φάση της laquomicroηχανήςraquo
του σχεδίου δηλαδή της φυγής2255 H προσφορά αυτή λεγόταν πρόσφαγmicroα και πίστευαν ότι microε αυτήν ικανοποιούσαν την ψυχή του νεκρού2266 Οι προσφορές προς τους θεούς του Kάτω Kόσmicroου ήταν δυο ειδών οι αναίmicroακτες (πχ καρποί φρούτα κλπ) που έκαιγαν ή απλώς τοπο-
θετούσαν πάνω στο βωmicroό και οι αιmicroατηρές δηλαδή ζώα (πχ ταύροι ή άλογα) που δεν έπρεπε να έχουν ελαττώmicroατα ούτε να έχουν χρησι-microοποιηθεί σε γεωργικές εργασίες Tα ζώα αυτά ονοmicroάζονταν άφετα και έβοσκαν ελεύθερα στους περιβόλους των ιερών
2277 Πρόκειται για την αρχαία συνήθεια του κενοταφίου για τους νεκρούς οι οποίοι θάβονταν microακριά από την πατρίδα ή δεν είχαν βρεθείέπειτα από microάχη ή ναυmicroαχία Κάτι ανάλογο στον καιρό microας είναι το microνηmicroείο του Άγνωστου Στρατιώτη
tradeAtilde radic sect π infin
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 99
Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας laquoακούσουmicroεraquo για λίγο το διάλογο των
προσώπων
ntilde Ποιους στίχους του κειmicroένου θα microπορούσαν να εκφωνούν
ntilde Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος του Mενέλαου
ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδράσει ο Θεοκλύmicroενος
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part
O π cent Agrave radic O aelig part π trade ∆ radic Agrave I cent π radic Agrave N radic ordf π trade ordf infin ∆ radic trade
Η παρουσία του Μενέλαου στο Eπεισόδιο αυτό αποτελεί microέρος του microηχανισmicroού απάτης κα-
θώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάmicroεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην
πραγmicroατική του ταυτότητα (είναι)
ntilde Ας σκεφτούmicroε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή
ndash στην εmicroφάνισή του
ndash στη συmicroπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύmicroενο
ndash στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιmicroα
H πλεκτάνη ολοκληρώνεται O Θεοκλύmicroενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί
ntilde Aς συγκρίνουmicroε τα laquoόπλαraquo που χρησιmicroοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την εξα-
πάτηση του Θεοκλύmicroενου και microε βάση αυτά ας συζητήσουmicroε τη συmicroβολή του καθενός
στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης
Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα microέσα που χρησιmicroοποίησαν Eσύ πώς τα κρίνεις
Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)
2288 H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή Στην πραγmicroατικότητα microάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση που του φαίνεται microακρινή2299 Εννοεί το microίασmicroα που θα προέλθει από το αίmicroα των θυσιασmicroένων ζώων ή από τα αντικείmicroενα που χρησιmicroοποιούσαν στη νεκρώσιmicroη τελετή
Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα microπορούσε να αποmicroακρυνθεί περισσότερο3300 Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έmicroποροι Γενικά φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο3311 Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήmicroερα σύmicroφωνα microε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταmicroείβεται Εδώ βέβαια microε
τις προσφορές του Θεοκλύmicroενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος microε τα ρούχα και τα τρόφιmicroα του Θεοκλύmicroενου ο Μενέλαος θα microπο-ρέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του
3322 Eίναι ένας συνηθισmicroένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η microαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαmicroένους
tradeAtilde radic sect π infin
100 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
ΘΕO Αντάξια για του Πέλοπα το γένος
ΜΕN Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει 1385
ΘΕO Λοιπόν Πώς τα σκορπάτε microες στο κύmicroα
ΜΕN Καράβι θα χρειαστεί microε λαmicroνοκόπους
ΘΕO Και πόσο αλάργα απrsquo τη στεριά θα πάει
ΜΕN Όσο που τrsquo αφρονέρια του να βλέπεις
ΘΕO Γιατί Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα28 1390
ΜΕN Για να microη βγει το microίασmicroα στrsquo ακρογιάλι29
ΘΕO Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω
ΜΕN Σωστά θα τιmicroηθεί ο Μενέλαος έτσι
ΘΕO ∆ίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα
ΜΕN Μάνας το έργο αυτό γυναίκας τέκνου 1395
ΘΕO Πρέπει όπως λες αυτή να τόνε θάψει
ΜΕN Ασέβεια το νεκρό να microην τιmicroήσει
ΘΕO Λοιπόν ας γίνει κι έτσιOslash θέλω να rsquoχω
γυναίκα ευλαβική Μες στο παλάτι
πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει 1400
δώρα για το νεκρόOslash δε θα σε στείλω
στη γη σου microrsquo αδειανά τα χέρια31 αν δώσεις
σωστή σrsquo αυτήν βοήθειαOslash microου rsquoχεις φέρει
καλά microαντάτα και γιrsquo αυτό θα λάβεις
αντί για τα κουρέλια πλούσια ρούχα 1405
και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα
γιατί η κακοmicroοιριά σου είναι microεγάλη
∆υστυχισmicroένη εσύ microην τυραννιέσαι
για κάτι αγιάτρευτοOslash ο Μενέλαος βρήκε
τη microοίρα του οι νεκροί δεν ξαναζούνε 32 1410
ΜΕN Στο χρέος σου κυράOslash από δω και πέρα
πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις
και νrsquo αγαπάς αυτόν που βλέπεις microπρος σουOslashτο πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη
Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα 1415
θα σβήσω την κακή σου φήmicroη αν είσαι
φρόνιmicroη για τον άντρα σου γυναίκα
EΛE Θα γίνει αυτόOslash παράπονο δε θα rsquoχειOslashκαι θα το δεις αφού κοντά microου θα rsquoσαι
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
Όπως είπαmicroε ο Xορός αποτελεί microια οmicroάδα και συmicroπεριφέρεται σαν να είναι ένα πρόσωπο Επιλέξτε microια microικρή ενότητα
του Στασίmicroου (πχ microια στροφή ή microια αντιστροφή) και στη συνέχεια δουλεύοντας σε οmicroάδες αναζητήστε και δοκιmicroάστε
τρόπους εκφοράς του λόγου που να προβάλλουν αυτό το χαρακτηριστικό του Xορού
E ƒ deg infin trade π infin
Πολλά από τα χορικά του Ευριπίδη όπως η β αντιστροφή στο συγκεκριmicroένο Στάσιmicroο είναι αντιπολεmicroικές κραυγές
Αξιοποιώντας στοιχεία από αυτά (πχ χορικά από Tρωάδες Φοίνισσες Iκέτιδες) προσπαθήστε να δηmicroιουργήσετε microια
εφηmicroερίδα τοίχου για την τάξη σας microε αντιπολεmicroικό περιεχόmicroενο Μπορείτε για παράδειγmicroα να κάνετε microια σύνθεση
που να περιλαmicroβάνει φράσεις ή αποσπάσmicroατα από τα χορικά του Ευριπίδη αποσπάσmicroατα από microεταγενέστερα και σύγ-
χρονα κείmicroενα που ανθολογούνται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας microαρτυρίες άρθρα από τον ηmicroερήσιο και
περιοδικό τύπο φωτογραφίες εικόνες από έργα τέχνης στίχους από τραγούδια ελληνικά και ξένα κά
A Σ T A Σ I M Oστ 1220-1285 laquoograveAEcircUacuteOcircOacuteAcirc˜ notUcircOcircEgrave Ugravea˜ agraveUacuteAcircUgravea˜ OcircIumlcurrenIgraveˆ IumlfiAacutemacrmiddotEgraveUcircrsaquo Ugraversquo agraveIumlIcircmiddotrsaquoOcirc˘ permilOcircUacutee˜ IcircUgraveAumlUcircıAcircraquo
pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod
Οι γυναίκες του Χορού εκφράζουν τον προβληmicroατισmicroό τους για τους θεούς και την τύχη προβληmicroατισmicroοί που έχουν
διατυπωθεί και σε άλλα σηmicroεία της Ελένης Ήρθε λοιπόν η ώρα να αρχίσετε να αξιοποιείτε το υλικό που συγκεντρώ-
σατε microέχρι τώρα Αφού ταξινοmicroήσετε τα δελτία σας παρουσιάστε τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας για τα θέmicroατα
bull H φύση και η δράση των θεών στον κόσmicroο του Ευριπίδη
bull Tα απρόοπτα περιστατικά και ο ρόλος της τύχης στην Ελένη του Ευριπίδη
Eλένη ndash Mενέλαος (A Λαδικού ndash ∆ Kαρέλλης KΘBE 1982
σκην A Bουτσινάς)
Θ E M A T A
O δόλος
Eίναι και φαίνεσθαι
Γνώση και άγνοια
H καινή Eλένη ndash η Eλένη της παράδοσης
Tραγωδία ή τραγικωmicroωδία
degatildeEparaEItradeOcentIO
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
11 microνήmicroα του πατέρα ο τάφος του Πρωτέα για λόγους που εξυπηρετούν το έργο παίρνει τη θέση των αγαλmicroάτων που συνήθως βρίσκο-νται microπροστά στα σπίτια (θεοί πατρώοι) και συχνά χαιρετίζουν οι ήρωες
22 Για τους αρχαίους ήταν αδιανόητη η ύπαρξη τάφου τόσο κοντά σε κατοικία γιrsquo αυτό τα λόγια του Θεοκλύmicroενου πέρα από το ότι δίνουνστοιχεία για το χαρακτήρα του δικαιολογούν στους παραξενεmicroένους Αθηναίους θεατές και την ύπαρξη του τάφου δίπλα στο ανάκτορο
33 Εννοεί τους στρατιώτες του που παραmicroέλησαν τα καθήκοντά τους και άφησαν να microπει στη χώρα κάποιος Έλληνας44 Η Ελένη έχει microπει στο παλάτι για να αλλάξει εmicroφάνιση (ρούχα και προσωπείο) Ο Θεοκλύmicroενος όmicroως επειδή δεν τη βλέπει στη συ-
νηθισmicroένη της θέση συmicroπεραίνει ότι έχει φύγει από την Αίγυπτο microαζί microε τον ξένο και αποφασίζει να τους καταδιώξει Ο Μενέλαος κα-θώς laquoέχει ζαρώσει στον τάφοraquo (βλ στ 1323) δεν είναι ορατός από το Θεοκλύmicroενο
55 Mάλλον εδώ εννοεί τις πόρτες των στάβλων και των αποθηκών microε τα πολεmicroικά άρmicroατα που βρίσκονταν στην εσωτερική αυλή τουανακτόρου
66 Mε την εντολή του Θεοκλύmicroενου πιθανόν να αδειάζει η σκηνή από τους δούλους που ίσως φεύγουν για να φέρουν τα όπλα77 O Θεοκλύmicroενος φαντάζεται ότι η Ελένη και ο άγνωστος Έλληνας δραπέτευσαν από τη στεριά Αυτό θυmicroίζει το σχέδιο απόδρασης που
είχε προτείνει ο Μενέλαος88 Όνειρα και χρησmicroοί ήταν για τους αρχαίους ldquoσήmicroαταrdquo που φανέρωναν στους ανθρώπους τη βούληση των θεών99 Η Ελένη αρχίζοντας να εξυφαίνει το δόλο προσφωνεί το Θεοκλύmicroενο αφέντη υπονοώντας πως αλλάζει τη στάση της απέναντί του
Eικονική αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου της Eπιδαύρου
Ένας αυταρχικός ηγέτης ο Aίγισθος (Σοφοκλής Hλέκτρα Στ Kυριακίδης Eθν Θέατρο 1996 σκην Λ Kονιόρδου)
O microονάρχης Φαραώ Pαmicroσής B
O όγκος του γλυπτού αντιστοιχεί στο microέγεθος
της εξουσιαστικής του επιβολής
1100 Τα λόγια αυτά πιθανόν ο Θεοκλύmicroενος να microην τα απευθύνει στην Ελένη αλλά να τα λέει παράmicroερα Εκφράζουν τη χαρά του για τονανέλπιστο θάνατο του αντιπάλου
1111 H Eλένη εδώ ψεύδεται εmicroπλέκοντας τη Θεονόη προκειmicroένου να microην αποκαλυφθεί το σχέδιό της1122 Tο laquoαυτόςraquo είναι δίσηmicroο H Eλένη εννοεί το Mενέλαο και δίνει microια ευχή ενώ ο Θεοκλύmicroενος θεωρεί ότι αναφέρεται στο ναυαγό για
τον οποίο η Eλένη διατυπώνει microια κατάρα1133 Ο Μενέλαος που έmicroενε έως τώρα κρυmicromicroένος στον τάφο του Πρωτέα γίνεται πλέον microέρος του σχεδίου της Eλένης1144 H αναφορά στο όνοmicroα του Aπόλλωνα δείχνει ζωηρή έκπληξη O Απόλλωνας ήταν ο θεός που απέτρεπε το κακό και γιrsquo αυτό ονοmicroαζό-
τανε αποτρόπαιος1155 Η Ελένη απαντά microε αυτή την laquoκατάραraquo και την προσποιητή θλίψη για το Μενέλαο στην προηγούmicroενη ερώτηση του Θεοκλύmicroενου που
θα microπορούσε να οδηγήσει στην αποκάλυψη των συντρόφων του Mενέλαου1166 Με αυτή την ερώτηση ο Θεοκλύmicroενος δίνει τη δυνατότητα στην Ελένη να αναπτύξει το σηmicroαντικότερο τmicroήmicroα του σχεδίου εξαπάτησης1177 Οι αρχαίοι πίστευαν ότι microέχρι να ταφεί ο νεκρός η ψυχή του δεν microπορούσε να ησυχάσει Γιrsquo αυτό θεωρούσαν φοβερό το θάνατο στη θάλασσα1188 Ο τόνος του Θεοκλύmicroενου είναι microάλλον ερωτηmicroατικός αmicroφιβάλλει αν είναι αληθινή η πληροφορία για το θάνατο του Μενέλαου1199 Αναφέρεται στη Θεονόη της οποίας έχει εξασφαλίσει τη σιωπή Mε την ερώτηση αυτή η Eλένη απαντά στο Θεοκλύmicroενο2200 H ερώτηση του Θεοκλύmicroενου κρύβει κάποια δηκτικότητα και ειρωνεία Ο λόγος της Ελένης που ακολουθεί έρχεται ως απάντηση σε
para H M KOcirc˘UcircOcircDaggerIumlEuml˜ poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave TmiddotUacutersaquomacrAcirc˘UcircEuml UcircUgraveEumlOacute AUacutemacrmiddotrsaquomiddot ArsaquoAacute˘UgraveOcirc AUacutemacrcurrenUgrave˘Ocirc
ΘΕO Πιστή microένεις σrsquo αυτόν και microrsquo αποφεύγεις 1350
ΕΛE Τώρα όχι πιαOslash το γάmicroο να ετοιmicroάσεις
ΘΕO Άργησες να microε στέρξεις χαίροmicroαι όmicroως
ΕΛE Ας ξεχαστούνε τα παλιά Θα κάνεις
ΘΕO Η χάρη θέλει αντίχαρηOslash τι πράγmicroα
ΕΛE microαζί microου τώρα οmicroόνοια και φιλία 1355
ΘΕO Πάει ο θυmicroός που σου είχα είναι φευγάτος
ΕΛE Πέφτω στα γόνατά σου αφού rsquoσαι φίλος21
ΘΕO Τι microου ζητάς παρακαλώντας έτσι
ΕΛE Τον πεθαmicroένο άντρα microου να θάψω
ΘΕO Τάφος χωρίς νεκρόOslash σκιά θα θάψεις 1360
ΕΛE Συνήθεια των Ελλήνων τον πνιγmicroένο
ΘΕO Είναι πολύ σοφοί σrsquo αυτάOslash τι κάνουν
ΕΛE σrsquo αδειανά πέπλα εντάφια τον κηδεύουν
ΘΕO Στη χώρα microου όπου θες χτίσrsquo του έναν τάφο
ΕΛE Όσοι πνιγήκαν δεν τους θάβουmicroε έτσι 1365
ΘΕO Μα τότε πώς ∆εν ξέρω τα έθιmicroά σας
ΕΛE Γιrsquo αυτούς σκορπάmicroε δώρα microες στο κύmicroα22
ΘΕO Για το νεκρό τι θέλεις να σου δώσω23
ΕΛE Τίποτα δε γνωρίζω ετούτος ξέρει24
ΘΕO Μας έφερες καλό microαντάτο ξένε 1370
ΜΕΝ Μήτε για το νεκρό microήτε για microένα
ΘΕO Πώς θάβετε τους θαλασσοπνιγmicroένους
ΜΕN Σύmicroφωνα microε το βιος που rsquoχε καθένας
ΘΕO Για χάρη της ότι κι αν πεις στο δίνω
ΜΕN Πρώτα για τους νεκρούς ένα σφαχτάρι25 1375
ΘΕO Όποιο διαλέξεις ζώο θα σου το δώσω
ΜΕN Εσύ να ορίσειςOslash δώσε microου ότι θέλεις
ΘΕO Εδώ σφάζουmicroε εmicroείς άλογο ή ταύρο
ΜΕN Από καλή microονάχα να rsquoναι ράτσα26
ΘΕO Πολλά microες στα κοπάδια microας υπάρχουν 1380
ΜΕN Κι ένα αδειανό κρεβάτι microε στρωσίδια27
ΘΕO Κι αυτό θα γίνει Τι άλλο του προσφέρουν
ΜΕN Τον πόλεmicroο αγαπούσε χάλκινα όπλα
H ΨΕ Υ Τ Ι Κ Η
YΠ Ο Σ Χ Ε Σ Η
Κ Α Ι Τ Ο A Ι Τ Η Μ Α
Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Πώς η Ελένη εξασφαλίζει
την ευνοϊκή στάση
του Θεοκλύmicroενου
Τι του ζητά
Ποιες είναι οι πρώτες του
αντιδράσεις
H ΣΥ Μ Β Ο Λ Η
Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ
Σ Τ Ο ∆Ο Λ Ο
Tι ζητάει ο Mενέλαος
από το Θεοκλύmicroενο
2211 Η Ελένη εκmicroεταλλεύεται αmicroέσως την προηγούmicroενη δήλωση του Θεοκλύmicroενου και πέφτει στα πόδια του 2222 Oι ήρωες του Ευριπίδη χρησιmicroοποιούν κάθε microέσο ακόmicroα και τα λατρευτικά έθιmicroα προκειmicroένου να εξυπηρετήσουν το στόχο τους2233 Ο βασιλιάς προσπαθεί να κλείσει το θέmicroα για να ευχαριστήσει την Ελένη και ταυτόχρονα να επισπεύσει το γάmicroο του2244 Είναι ένας έξυπνος τρόπος να συmicromicroετάσχει στο διάλογο ο Μενέλαος Άλλωστε αυτός θα εκτελέσει την τελευταία φάση της laquomicroηχανήςraquo
του σχεδίου δηλαδή της φυγής2255 H προσφορά αυτή λεγόταν πρόσφαγmicroα και πίστευαν ότι microε αυτήν ικανοποιούσαν την ψυχή του νεκρού2266 Οι προσφορές προς τους θεούς του Kάτω Kόσmicroου ήταν δυο ειδών οι αναίmicroακτες (πχ καρποί φρούτα κλπ) που έκαιγαν ή απλώς τοπο-
θετούσαν πάνω στο βωmicroό και οι αιmicroατηρές δηλαδή ζώα (πχ ταύροι ή άλογα) που δεν έπρεπε να έχουν ελαττώmicroατα ούτε να έχουν χρησι-microοποιηθεί σε γεωργικές εργασίες Tα ζώα αυτά ονοmicroάζονταν άφετα και έβοσκαν ελεύθερα στους περιβόλους των ιερών
2277 Πρόκειται για την αρχαία συνήθεια του κενοταφίου για τους νεκρούς οι οποίοι θάβονταν microακριά από την πατρίδα ή δεν είχαν βρεθείέπειτα από microάχη ή ναυmicroαχία Κάτι ανάλογο στον καιρό microας είναι το microνηmicroείο του Άγνωστου Στρατιώτη
tradeAtilde radic sect π infin
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 99
Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας laquoακούσουmicroεraquo για λίγο το διάλογο των
προσώπων
ntilde Ποιους στίχους του κειmicroένου θα microπορούσαν να εκφωνούν
ntilde Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος του Mενέλαου
ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδράσει ο Θεοκλύmicroενος
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part
O π cent Agrave radic O aelig part π trade ∆ radic Agrave I cent π radic Agrave N radic ordf π trade ordf infin ∆ radic trade
Η παρουσία του Μενέλαου στο Eπεισόδιο αυτό αποτελεί microέρος του microηχανισmicroού απάτης κα-
θώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάmicroεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην
πραγmicroατική του ταυτότητα (είναι)
ntilde Ας σκεφτούmicroε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή
ndash στην εmicroφάνισή του
ndash στη συmicroπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύmicroενο
ndash στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιmicroα
H πλεκτάνη ολοκληρώνεται O Θεοκλύmicroενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί
ntilde Aς συγκρίνουmicroε τα laquoόπλαraquo που χρησιmicroοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την εξα-
πάτηση του Θεοκλύmicroενου και microε βάση αυτά ας συζητήσουmicroε τη συmicroβολή του καθενός
στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης
Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα microέσα που χρησιmicroοποίησαν Eσύ πώς τα κρίνεις
Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)
2288 H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή Στην πραγmicroατικότητα microάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση που του φαίνεται microακρινή2299 Εννοεί το microίασmicroα που θα προέλθει από το αίmicroα των θυσιασmicroένων ζώων ή από τα αντικείmicroενα που χρησιmicroοποιούσαν στη νεκρώσιmicroη τελετή
Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα microπορούσε να αποmicroακρυνθεί περισσότερο3300 Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έmicroποροι Γενικά φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο3311 Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήmicroερα σύmicroφωνα microε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταmicroείβεται Εδώ βέβαια microε
τις προσφορές του Θεοκλύmicroενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος microε τα ρούχα και τα τρόφιmicroα του Θεοκλύmicroενου ο Μενέλαος θα microπο-ρέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του
3322 Eίναι ένας συνηθισmicroένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η microαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαmicroένους
tradeAtilde radic sect π infin
100 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
ΘΕO Αντάξια για του Πέλοπα το γένος
ΜΕN Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει 1385
ΘΕO Λοιπόν Πώς τα σκορπάτε microες στο κύmicroα
ΜΕN Καράβι θα χρειαστεί microε λαmicroνοκόπους
ΘΕO Και πόσο αλάργα απrsquo τη στεριά θα πάει
ΜΕN Όσο που τrsquo αφρονέρια του να βλέπεις
ΘΕO Γιατί Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα28 1390
ΜΕN Για να microη βγει το microίασmicroα στrsquo ακρογιάλι29
ΘΕO Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω
ΜΕN Σωστά θα τιmicroηθεί ο Μενέλαος έτσι
ΘΕO ∆ίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα
ΜΕN Μάνας το έργο αυτό γυναίκας τέκνου 1395
ΘΕO Πρέπει όπως λες αυτή να τόνε θάψει
ΜΕN Ασέβεια το νεκρό να microην τιmicroήσει
ΘΕO Λοιπόν ας γίνει κι έτσιOslash θέλω να rsquoχω
γυναίκα ευλαβική Μες στο παλάτι
πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει 1400
δώρα για το νεκρόOslash δε θα σε στείλω
στη γη σου microrsquo αδειανά τα χέρια31 αν δώσεις
σωστή σrsquo αυτήν βοήθειαOslash microου rsquoχεις φέρει
καλά microαντάτα και γιrsquo αυτό θα λάβεις
αντί για τα κουρέλια πλούσια ρούχα 1405
και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα
γιατί η κακοmicroοιριά σου είναι microεγάλη
∆υστυχισmicroένη εσύ microην τυραννιέσαι
για κάτι αγιάτρευτοOslash ο Μενέλαος βρήκε
τη microοίρα του οι νεκροί δεν ξαναζούνε 32 1410
ΜΕN Στο χρέος σου κυράOslash από δω και πέρα
πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις
και νrsquo αγαπάς αυτόν που βλέπεις microπρος σουOslashτο πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη
Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα 1415
θα σβήσω την κακή σου φήmicroη αν είσαι
φρόνιmicroη για τον άντρα σου γυναίκα
EΛE Θα γίνει αυτόOslash παράπονο δε θα rsquoχειOslashκαι θα το δεις αφού κοντά microου θα rsquoσαι
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
Όπως είπαmicroε ο Xορός αποτελεί microια οmicroάδα και συmicroπεριφέρεται σαν να είναι ένα πρόσωπο Επιλέξτε microια microικρή ενότητα
του Στασίmicroου (πχ microια στροφή ή microια αντιστροφή) και στη συνέχεια δουλεύοντας σε οmicroάδες αναζητήστε και δοκιmicroάστε
τρόπους εκφοράς του λόγου που να προβάλλουν αυτό το χαρακτηριστικό του Xορού
E ƒ deg infin trade π infin
Πολλά από τα χορικά του Ευριπίδη όπως η β αντιστροφή στο συγκεκριmicroένο Στάσιmicroο είναι αντιπολεmicroικές κραυγές
Αξιοποιώντας στοιχεία από αυτά (πχ χορικά από Tρωάδες Φοίνισσες Iκέτιδες) προσπαθήστε να δηmicroιουργήσετε microια
εφηmicroερίδα τοίχου για την τάξη σας microε αντιπολεmicroικό περιεχόmicroενο Μπορείτε για παράδειγmicroα να κάνετε microια σύνθεση
που να περιλαmicroβάνει φράσεις ή αποσπάσmicroατα από τα χορικά του Ευριπίδη αποσπάσmicroατα από microεταγενέστερα και σύγ-
χρονα κείmicroενα που ανθολογούνται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας microαρτυρίες άρθρα από τον ηmicroερήσιο και
περιοδικό τύπο φωτογραφίες εικόνες από έργα τέχνης στίχους από τραγούδια ελληνικά και ξένα κά
A Σ T A Σ I M Oστ 1220-1285 laquoograveAEcircUacuteOcircOacuteAcirc˜ notUcircOcircEgrave Ugravea˜ agraveUacuteAcircUgravea˜ OcircIumlcurrenIgraveˆ IumlfiAacutemacrmiddotEgraveUcircrsaquo Ugraversquo agraveIumlIcircmiddotrsaquoOcirc˘ permilOcircUacutee˜ IcircUgraveAumlUcircıAcircraquo
pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod
Οι γυναίκες του Χορού εκφράζουν τον προβληmicroατισmicroό τους για τους θεούς και την τύχη προβληmicroατισmicroοί που έχουν
διατυπωθεί και σε άλλα σηmicroεία της Ελένης Ήρθε λοιπόν η ώρα να αρχίσετε να αξιοποιείτε το υλικό που συγκεντρώ-
σατε microέχρι τώρα Αφού ταξινοmicroήσετε τα δελτία σας παρουσιάστε τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας για τα θέmicroατα
bull H φύση και η δράση των θεών στον κόσmicroο του Ευριπίδη
bull Tα απρόοπτα περιστατικά και ο ρόλος της τύχης στην Ελένη του Ευριπίδη
Eλένη ndash Mενέλαος (A Λαδικού ndash ∆ Kαρέλλης KΘBE 1982
σκην A Bουτσινάς)
Θ E M A T A
O δόλος
Eίναι και φαίνεσθαι
Γνώση και άγνοια
H καινή Eλένη ndash η Eλένη της παράδοσης
Tραγωδία ή τραγικωmicroωδία
degatildeEparaEItradeOcentIO
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
11 microνήmicroα του πατέρα ο τάφος του Πρωτέα για λόγους που εξυπηρετούν το έργο παίρνει τη θέση των αγαλmicroάτων που συνήθως βρίσκο-νται microπροστά στα σπίτια (θεοί πατρώοι) και συχνά χαιρετίζουν οι ήρωες
22 Για τους αρχαίους ήταν αδιανόητη η ύπαρξη τάφου τόσο κοντά σε κατοικία γιrsquo αυτό τα λόγια του Θεοκλύmicroενου πέρα από το ότι δίνουνστοιχεία για το χαρακτήρα του δικαιολογούν στους παραξενεmicroένους Αθηναίους θεατές και την ύπαρξη του τάφου δίπλα στο ανάκτορο
33 Εννοεί τους στρατιώτες του που παραmicroέλησαν τα καθήκοντά τους και άφησαν να microπει στη χώρα κάποιος Έλληνας44 Η Ελένη έχει microπει στο παλάτι για να αλλάξει εmicroφάνιση (ρούχα και προσωπείο) Ο Θεοκλύmicroενος όmicroως επειδή δεν τη βλέπει στη συ-
νηθισmicroένη της θέση συmicroπεραίνει ότι έχει φύγει από την Αίγυπτο microαζί microε τον ξένο και αποφασίζει να τους καταδιώξει Ο Μενέλαος κα-θώς laquoέχει ζαρώσει στον τάφοraquo (βλ στ 1323) δεν είναι ορατός από το Θεοκλύmicroενο
55 Mάλλον εδώ εννοεί τις πόρτες των στάβλων και των αποθηκών microε τα πολεmicroικά άρmicroατα που βρίσκονταν στην εσωτερική αυλή τουανακτόρου
66 Mε την εντολή του Θεοκλύmicroενου πιθανόν να αδειάζει η σκηνή από τους δούλους που ίσως φεύγουν για να φέρουν τα όπλα77 O Θεοκλύmicroενος φαντάζεται ότι η Ελένη και ο άγνωστος Έλληνας δραπέτευσαν από τη στεριά Αυτό θυmicroίζει το σχέδιο απόδρασης που
είχε προτείνει ο Μενέλαος88 Όνειρα και χρησmicroοί ήταν για τους αρχαίους ldquoσήmicroαταrdquo που φανέρωναν στους ανθρώπους τη βούληση των θεών99 Η Ελένη αρχίζοντας να εξυφαίνει το δόλο προσφωνεί το Θεοκλύmicroενο αφέντη υπονοώντας πως αλλάζει τη στάση της απέναντί του
Eικονική αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου της Eπιδαύρου
Ένας αυταρχικός ηγέτης ο Aίγισθος (Σοφοκλής Hλέκτρα Στ Kυριακίδης Eθν Θέατρο 1996 σκην Λ Kονιόρδου)
O microονάρχης Φαραώ Pαmicroσής B
O όγκος του γλυπτού αντιστοιχεί στο microέγεθος
της εξουσιαστικής του επιβολής
1100 Τα λόγια αυτά πιθανόν ο Θεοκλύmicroενος να microην τα απευθύνει στην Ελένη αλλά να τα λέει παράmicroερα Εκφράζουν τη χαρά του για τονανέλπιστο θάνατο του αντιπάλου
1111 H Eλένη εδώ ψεύδεται εmicroπλέκοντας τη Θεονόη προκειmicroένου να microην αποκαλυφθεί το σχέδιό της1122 Tο laquoαυτόςraquo είναι δίσηmicroο H Eλένη εννοεί το Mενέλαο και δίνει microια ευχή ενώ ο Θεοκλύmicroενος θεωρεί ότι αναφέρεται στο ναυαγό για
τον οποίο η Eλένη διατυπώνει microια κατάρα1133 Ο Μενέλαος που έmicroενε έως τώρα κρυmicromicroένος στον τάφο του Πρωτέα γίνεται πλέον microέρος του σχεδίου της Eλένης1144 H αναφορά στο όνοmicroα του Aπόλλωνα δείχνει ζωηρή έκπληξη O Απόλλωνας ήταν ο θεός που απέτρεπε το κακό και γιrsquo αυτό ονοmicroαζό-
τανε αποτρόπαιος1155 Η Ελένη απαντά microε αυτή την laquoκατάραraquo και την προσποιητή θλίψη για το Μενέλαο στην προηγούmicroενη ερώτηση του Θεοκλύmicroενου που
θα microπορούσε να οδηγήσει στην αποκάλυψη των συντρόφων του Mενέλαου1166 Με αυτή την ερώτηση ο Θεοκλύmicroενος δίνει τη δυνατότητα στην Ελένη να αναπτύξει το σηmicroαντικότερο τmicroήmicroα του σχεδίου εξαπάτησης1177 Οι αρχαίοι πίστευαν ότι microέχρι να ταφεί ο νεκρός η ψυχή του δεν microπορούσε να ησυχάσει Γιrsquo αυτό θεωρούσαν φοβερό το θάνατο στη θάλασσα1188 Ο τόνος του Θεοκλύmicroενου είναι microάλλον ερωτηmicroατικός αmicroφιβάλλει αν είναι αληθινή η πληροφορία για το θάνατο του Μενέλαου1199 Αναφέρεται στη Θεονόη της οποίας έχει εξασφαλίσει τη σιωπή Mε την ερώτηση αυτή η Eλένη απαντά στο Θεοκλύmicroενο2200 H ερώτηση του Θεοκλύmicroενου κρύβει κάποια δηκτικότητα και ειρωνεία Ο λόγος της Ελένης που ακολουθεί έρχεται ως απάντηση σε
para H M KOcirc˘UcircOcircDaggerIumlEuml˜ poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave TmiddotUacutersaquomacrAcirc˘UcircEuml UcircUgraveEumlOacute AUacutemacrmiddotrsaquomiddot ArsaquoAacute˘UgraveOcirc AUacutemacrcurrenUgrave˘Ocirc
ΘΕO Πιστή microένεις σrsquo αυτόν και microrsquo αποφεύγεις 1350
ΕΛE Τώρα όχι πιαOslash το γάmicroο να ετοιmicroάσεις
ΘΕO Άργησες να microε στέρξεις χαίροmicroαι όmicroως
ΕΛE Ας ξεχαστούνε τα παλιά Θα κάνεις
ΘΕO Η χάρη θέλει αντίχαρηOslash τι πράγmicroα
ΕΛE microαζί microου τώρα οmicroόνοια και φιλία 1355
ΘΕO Πάει ο θυmicroός που σου είχα είναι φευγάτος
ΕΛE Πέφτω στα γόνατά σου αφού rsquoσαι φίλος21
ΘΕO Τι microου ζητάς παρακαλώντας έτσι
ΕΛE Τον πεθαmicroένο άντρα microου να θάψω
ΘΕO Τάφος χωρίς νεκρόOslash σκιά θα θάψεις 1360
ΕΛE Συνήθεια των Ελλήνων τον πνιγmicroένο
ΘΕO Είναι πολύ σοφοί σrsquo αυτάOslash τι κάνουν
ΕΛE σrsquo αδειανά πέπλα εντάφια τον κηδεύουν
ΘΕO Στη χώρα microου όπου θες χτίσrsquo του έναν τάφο
ΕΛE Όσοι πνιγήκαν δεν τους θάβουmicroε έτσι 1365
ΘΕO Μα τότε πώς ∆εν ξέρω τα έθιmicroά σας
ΕΛE Γιrsquo αυτούς σκορπάmicroε δώρα microες στο κύmicroα22
ΘΕO Για το νεκρό τι θέλεις να σου δώσω23
ΕΛE Τίποτα δε γνωρίζω ετούτος ξέρει24
ΘΕO Μας έφερες καλό microαντάτο ξένε 1370
ΜΕΝ Μήτε για το νεκρό microήτε για microένα
ΘΕO Πώς θάβετε τους θαλασσοπνιγmicroένους
ΜΕN Σύmicroφωνα microε το βιος που rsquoχε καθένας
ΘΕO Για χάρη της ότι κι αν πεις στο δίνω
ΜΕN Πρώτα για τους νεκρούς ένα σφαχτάρι25 1375
ΘΕO Όποιο διαλέξεις ζώο θα σου το δώσω
ΜΕN Εσύ να ορίσειςOslash δώσε microου ότι θέλεις
ΘΕO Εδώ σφάζουmicroε εmicroείς άλογο ή ταύρο
ΜΕN Από καλή microονάχα να rsquoναι ράτσα26
ΘΕO Πολλά microες στα κοπάδια microας υπάρχουν 1380
ΜΕN Κι ένα αδειανό κρεβάτι microε στρωσίδια27
ΘΕO Κι αυτό θα γίνει Τι άλλο του προσφέρουν
ΜΕN Τον πόλεmicroο αγαπούσε χάλκινα όπλα
H ΨΕ Υ Τ Ι Κ Η
YΠ Ο Σ Χ Ε Σ Η
Κ Α Ι Τ Ο A Ι Τ Η Μ Α
Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Πώς η Ελένη εξασφαλίζει
την ευνοϊκή στάση
του Θεοκλύmicroενου
Τι του ζητά
Ποιες είναι οι πρώτες του
αντιδράσεις
H ΣΥ Μ Β Ο Λ Η
Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ
Σ Τ Ο ∆Ο Λ Ο
Tι ζητάει ο Mενέλαος
από το Θεοκλύmicroενο
2211 Η Ελένη εκmicroεταλλεύεται αmicroέσως την προηγούmicroενη δήλωση του Θεοκλύmicroενου και πέφτει στα πόδια του 2222 Oι ήρωες του Ευριπίδη χρησιmicroοποιούν κάθε microέσο ακόmicroα και τα λατρευτικά έθιmicroα προκειmicroένου να εξυπηρετήσουν το στόχο τους2233 Ο βασιλιάς προσπαθεί να κλείσει το θέmicroα για να ευχαριστήσει την Ελένη και ταυτόχρονα να επισπεύσει το γάmicroο του2244 Είναι ένας έξυπνος τρόπος να συmicromicroετάσχει στο διάλογο ο Μενέλαος Άλλωστε αυτός θα εκτελέσει την τελευταία φάση της laquomicroηχανήςraquo
του σχεδίου δηλαδή της φυγής2255 H προσφορά αυτή λεγόταν πρόσφαγmicroα και πίστευαν ότι microε αυτήν ικανοποιούσαν την ψυχή του νεκρού2266 Οι προσφορές προς τους θεούς του Kάτω Kόσmicroου ήταν δυο ειδών οι αναίmicroακτες (πχ καρποί φρούτα κλπ) που έκαιγαν ή απλώς τοπο-
θετούσαν πάνω στο βωmicroό και οι αιmicroατηρές δηλαδή ζώα (πχ ταύροι ή άλογα) που δεν έπρεπε να έχουν ελαττώmicroατα ούτε να έχουν χρησι-microοποιηθεί σε γεωργικές εργασίες Tα ζώα αυτά ονοmicroάζονταν άφετα και έβοσκαν ελεύθερα στους περιβόλους των ιερών
2277 Πρόκειται για την αρχαία συνήθεια του κενοταφίου για τους νεκρούς οι οποίοι θάβονταν microακριά από την πατρίδα ή δεν είχαν βρεθείέπειτα από microάχη ή ναυmicroαχία Κάτι ανάλογο στον καιρό microας είναι το microνηmicroείο του Άγνωστου Στρατιώτη
tradeAtilde radic sect π infin
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 99
Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας laquoακούσουmicroεraquo για λίγο το διάλογο των
προσώπων
ntilde Ποιους στίχους του κειmicroένου θα microπορούσαν να εκφωνούν
ntilde Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος του Mενέλαου
ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδράσει ο Θεοκλύmicroενος
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part
O π cent Agrave radic O aelig part π trade ∆ radic Agrave I cent π radic Agrave N radic ordf π trade ordf infin ∆ radic trade
Η παρουσία του Μενέλαου στο Eπεισόδιο αυτό αποτελεί microέρος του microηχανισmicroού απάτης κα-
θώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάmicroεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην
πραγmicroατική του ταυτότητα (είναι)
ntilde Ας σκεφτούmicroε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή
ndash στην εmicroφάνισή του
ndash στη συmicroπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύmicroενο
ndash στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιmicroα
H πλεκτάνη ολοκληρώνεται O Θεοκλύmicroενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί
ntilde Aς συγκρίνουmicroε τα laquoόπλαraquo που χρησιmicroοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την εξα-
πάτηση του Θεοκλύmicroενου και microε βάση αυτά ας συζητήσουmicroε τη συmicroβολή του καθενός
στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης
Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα microέσα που χρησιmicroοποίησαν Eσύ πώς τα κρίνεις
Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)
2288 H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή Στην πραγmicroατικότητα microάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση που του φαίνεται microακρινή2299 Εννοεί το microίασmicroα που θα προέλθει από το αίmicroα των θυσιασmicroένων ζώων ή από τα αντικείmicroενα που χρησιmicroοποιούσαν στη νεκρώσιmicroη τελετή
Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα microπορούσε να αποmicroακρυνθεί περισσότερο3300 Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έmicroποροι Γενικά φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο3311 Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήmicroερα σύmicroφωνα microε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταmicroείβεται Εδώ βέβαια microε
τις προσφορές του Θεοκλύmicroενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος microε τα ρούχα και τα τρόφιmicroα του Θεοκλύmicroενου ο Μενέλαος θα microπο-ρέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του
3322 Eίναι ένας συνηθισmicroένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η microαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαmicroένους
tradeAtilde radic sect π infin
100 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
ΘΕO Αντάξια για του Πέλοπα το γένος
ΜΕN Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει 1385
ΘΕO Λοιπόν Πώς τα σκορπάτε microες στο κύmicroα
ΜΕN Καράβι θα χρειαστεί microε λαmicroνοκόπους
ΘΕO Και πόσο αλάργα απrsquo τη στεριά θα πάει
ΜΕN Όσο που τrsquo αφρονέρια του να βλέπεις
ΘΕO Γιατί Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα28 1390
ΜΕN Για να microη βγει το microίασmicroα στrsquo ακρογιάλι29
ΘΕO Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω
ΜΕN Σωστά θα τιmicroηθεί ο Μενέλαος έτσι
ΘΕO ∆ίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα
ΜΕN Μάνας το έργο αυτό γυναίκας τέκνου 1395
ΘΕO Πρέπει όπως λες αυτή να τόνε θάψει
ΜΕN Ασέβεια το νεκρό να microην τιmicroήσει
ΘΕO Λοιπόν ας γίνει κι έτσιOslash θέλω να rsquoχω
γυναίκα ευλαβική Μες στο παλάτι
πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει 1400
δώρα για το νεκρόOslash δε θα σε στείλω
στη γη σου microrsquo αδειανά τα χέρια31 αν δώσεις
σωστή σrsquo αυτήν βοήθειαOslash microου rsquoχεις φέρει
καλά microαντάτα και γιrsquo αυτό θα λάβεις
αντί για τα κουρέλια πλούσια ρούχα 1405
και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα
γιατί η κακοmicroοιριά σου είναι microεγάλη
∆υστυχισmicroένη εσύ microην τυραννιέσαι
για κάτι αγιάτρευτοOslash ο Μενέλαος βρήκε
τη microοίρα του οι νεκροί δεν ξαναζούνε 32 1410
ΜΕN Στο χρέος σου κυράOslash από δω και πέρα
πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις
και νrsquo αγαπάς αυτόν που βλέπεις microπρος σουOslashτο πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη
Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα 1415
θα σβήσω την κακή σου φήmicroη αν είσαι
φρόνιmicroη για τον άντρα σου γυναίκα
EΛE Θα γίνει αυτόOslash παράπονο δε θα rsquoχειOslashκαι θα το δεις αφού κοντά microου θα rsquoσαι
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
11 microνήmicroα του πατέρα ο τάφος του Πρωτέα για λόγους που εξυπηρετούν το έργο παίρνει τη θέση των αγαλmicroάτων που συνήθως βρίσκο-νται microπροστά στα σπίτια (θεοί πατρώοι) και συχνά χαιρετίζουν οι ήρωες
22 Για τους αρχαίους ήταν αδιανόητη η ύπαρξη τάφου τόσο κοντά σε κατοικία γιrsquo αυτό τα λόγια του Θεοκλύmicroενου πέρα από το ότι δίνουνστοιχεία για το χαρακτήρα του δικαιολογούν στους παραξενεmicroένους Αθηναίους θεατές και την ύπαρξη του τάφου δίπλα στο ανάκτορο
33 Εννοεί τους στρατιώτες του που παραmicroέλησαν τα καθήκοντά τους και άφησαν να microπει στη χώρα κάποιος Έλληνας44 Η Ελένη έχει microπει στο παλάτι για να αλλάξει εmicroφάνιση (ρούχα και προσωπείο) Ο Θεοκλύmicroενος όmicroως επειδή δεν τη βλέπει στη συ-
νηθισmicroένη της θέση συmicroπεραίνει ότι έχει φύγει από την Αίγυπτο microαζί microε τον ξένο και αποφασίζει να τους καταδιώξει Ο Μενέλαος κα-θώς laquoέχει ζαρώσει στον τάφοraquo (βλ στ 1323) δεν είναι ορατός από το Θεοκλύmicroενο
55 Mάλλον εδώ εννοεί τις πόρτες των στάβλων και των αποθηκών microε τα πολεmicroικά άρmicroατα που βρίσκονταν στην εσωτερική αυλή τουανακτόρου
66 Mε την εντολή του Θεοκλύmicroενου πιθανόν να αδειάζει η σκηνή από τους δούλους που ίσως φεύγουν για να φέρουν τα όπλα77 O Θεοκλύmicroενος φαντάζεται ότι η Ελένη και ο άγνωστος Έλληνας δραπέτευσαν από τη στεριά Αυτό θυmicroίζει το σχέδιο απόδρασης που
είχε προτείνει ο Μενέλαος88 Όνειρα και χρησmicroοί ήταν για τους αρχαίους ldquoσήmicroαταrdquo που φανέρωναν στους ανθρώπους τη βούληση των θεών99 Η Ελένη αρχίζοντας να εξυφαίνει το δόλο προσφωνεί το Θεοκλύmicroενο αφέντη υπονοώντας πως αλλάζει τη στάση της απέναντί του
Eικονική αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου της Eπιδαύρου
Ένας αυταρχικός ηγέτης ο Aίγισθος (Σοφοκλής Hλέκτρα Στ Kυριακίδης Eθν Θέατρο 1996 σκην Λ Kονιόρδου)
O microονάρχης Φαραώ Pαmicroσής B
O όγκος του γλυπτού αντιστοιχεί στο microέγεθος
της εξουσιαστικής του επιβολής
1100 Τα λόγια αυτά πιθανόν ο Θεοκλύmicroενος να microην τα απευθύνει στην Ελένη αλλά να τα λέει παράmicroερα Εκφράζουν τη χαρά του για τονανέλπιστο θάνατο του αντιπάλου
1111 H Eλένη εδώ ψεύδεται εmicroπλέκοντας τη Θεονόη προκειmicroένου να microην αποκαλυφθεί το σχέδιό της1122 Tο laquoαυτόςraquo είναι δίσηmicroο H Eλένη εννοεί το Mενέλαο και δίνει microια ευχή ενώ ο Θεοκλύmicroενος θεωρεί ότι αναφέρεται στο ναυαγό για
τον οποίο η Eλένη διατυπώνει microια κατάρα1133 Ο Μενέλαος που έmicroενε έως τώρα κρυmicromicroένος στον τάφο του Πρωτέα γίνεται πλέον microέρος του σχεδίου της Eλένης1144 H αναφορά στο όνοmicroα του Aπόλλωνα δείχνει ζωηρή έκπληξη O Απόλλωνας ήταν ο θεός που απέτρεπε το κακό και γιrsquo αυτό ονοmicroαζό-
τανε αποτρόπαιος1155 Η Ελένη απαντά microε αυτή την laquoκατάραraquo και την προσποιητή θλίψη για το Μενέλαο στην προηγούmicroενη ερώτηση του Θεοκλύmicroενου που
θα microπορούσε να οδηγήσει στην αποκάλυψη των συντρόφων του Mενέλαου1166 Με αυτή την ερώτηση ο Θεοκλύmicroενος δίνει τη δυνατότητα στην Ελένη να αναπτύξει το σηmicroαντικότερο τmicroήmicroα του σχεδίου εξαπάτησης1177 Οι αρχαίοι πίστευαν ότι microέχρι να ταφεί ο νεκρός η ψυχή του δεν microπορούσε να ησυχάσει Γιrsquo αυτό θεωρούσαν φοβερό το θάνατο στη θάλασσα1188 Ο τόνος του Θεοκλύmicroενου είναι microάλλον ερωτηmicroατικός αmicroφιβάλλει αν είναι αληθινή η πληροφορία για το θάνατο του Μενέλαου1199 Αναφέρεται στη Θεονόη της οποίας έχει εξασφαλίσει τη σιωπή Mε την ερώτηση αυτή η Eλένη απαντά στο Θεοκλύmicroενο2200 H ερώτηση του Θεοκλύmicroενου κρύβει κάποια δηκτικότητα και ειρωνεία Ο λόγος της Ελένης που ακολουθεί έρχεται ως απάντηση σε
para H M KOcirc˘UcircOcircDaggerIumlEuml˜ poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave TmiddotUacutersaquomacrAcirc˘UcircEuml UcircUgraveEumlOacute AUacutemacrmiddotrsaquomiddot ArsaquoAacute˘UgraveOcirc AUacutemacrcurrenUgrave˘Ocirc
ΘΕO Πιστή microένεις σrsquo αυτόν και microrsquo αποφεύγεις 1350
ΕΛE Τώρα όχι πιαOslash το γάmicroο να ετοιmicroάσεις
ΘΕO Άργησες να microε στέρξεις χαίροmicroαι όmicroως
ΕΛE Ας ξεχαστούνε τα παλιά Θα κάνεις
ΘΕO Η χάρη θέλει αντίχαρηOslash τι πράγmicroα
ΕΛE microαζί microου τώρα οmicroόνοια και φιλία 1355
ΘΕO Πάει ο θυmicroός που σου είχα είναι φευγάτος
ΕΛE Πέφτω στα γόνατά σου αφού rsquoσαι φίλος21
ΘΕO Τι microου ζητάς παρακαλώντας έτσι
ΕΛE Τον πεθαmicroένο άντρα microου να θάψω
ΘΕO Τάφος χωρίς νεκρόOslash σκιά θα θάψεις 1360
ΕΛE Συνήθεια των Ελλήνων τον πνιγmicroένο
ΘΕO Είναι πολύ σοφοί σrsquo αυτάOslash τι κάνουν
ΕΛE σrsquo αδειανά πέπλα εντάφια τον κηδεύουν
ΘΕO Στη χώρα microου όπου θες χτίσrsquo του έναν τάφο
ΕΛE Όσοι πνιγήκαν δεν τους θάβουmicroε έτσι 1365
ΘΕO Μα τότε πώς ∆εν ξέρω τα έθιmicroά σας
ΕΛE Γιrsquo αυτούς σκορπάmicroε δώρα microες στο κύmicroα22
ΘΕO Για το νεκρό τι θέλεις να σου δώσω23
ΕΛE Τίποτα δε γνωρίζω ετούτος ξέρει24
ΘΕO Μας έφερες καλό microαντάτο ξένε 1370
ΜΕΝ Μήτε για το νεκρό microήτε για microένα
ΘΕO Πώς θάβετε τους θαλασσοπνιγmicroένους
ΜΕN Σύmicroφωνα microε το βιος που rsquoχε καθένας
ΘΕO Για χάρη της ότι κι αν πεις στο δίνω
ΜΕN Πρώτα για τους νεκρούς ένα σφαχτάρι25 1375
ΘΕO Όποιο διαλέξεις ζώο θα σου το δώσω
ΜΕN Εσύ να ορίσειςOslash δώσε microου ότι θέλεις
ΘΕO Εδώ σφάζουmicroε εmicroείς άλογο ή ταύρο
ΜΕN Από καλή microονάχα να rsquoναι ράτσα26
ΘΕO Πολλά microες στα κοπάδια microας υπάρχουν 1380
ΜΕN Κι ένα αδειανό κρεβάτι microε στρωσίδια27
ΘΕO Κι αυτό θα γίνει Τι άλλο του προσφέρουν
ΜΕN Τον πόλεmicroο αγαπούσε χάλκινα όπλα
H ΨΕ Υ Τ Ι Κ Η
YΠ Ο Σ Χ Ε Σ Η
Κ Α Ι Τ Ο A Ι Τ Η Μ Α
Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Πώς η Ελένη εξασφαλίζει
την ευνοϊκή στάση
του Θεοκλύmicroενου
Τι του ζητά
Ποιες είναι οι πρώτες του
αντιδράσεις
H ΣΥ Μ Β Ο Λ Η
Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ
Σ Τ Ο ∆Ο Λ Ο
Tι ζητάει ο Mενέλαος
από το Θεοκλύmicroενο
2211 Η Ελένη εκmicroεταλλεύεται αmicroέσως την προηγούmicroενη δήλωση του Θεοκλύmicroενου και πέφτει στα πόδια του 2222 Oι ήρωες του Ευριπίδη χρησιmicroοποιούν κάθε microέσο ακόmicroα και τα λατρευτικά έθιmicroα προκειmicroένου να εξυπηρετήσουν το στόχο τους2233 Ο βασιλιάς προσπαθεί να κλείσει το θέmicroα για να ευχαριστήσει την Ελένη και ταυτόχρονα να επισπεύσει το γάmicroο του2244 Είναι ένας έξυπνος τρόπος να συmicromicroετάσχει στο διάλογο ο Μενέλαος Άλλωστε αυτός θα εκτελέσει την τελευταία φάση της laquomicroηχανήςraquo
του σχεδίου δηλαδή της φυγής2255 H προσφορά αυτή λεγόταν πρόσφαγmicroα και πίστευαν ότι microε αυτήν ικανοποιούσαν την ψυχή του νεκρού2266 Οι προσφορές προς τους θεούς του Kάτω Kόσmicroου ήταν δυο ειδών οι αναίmicroακτες (πχ καρποί φρούτα κλπ) που έκαιγαν ή απλώς τοπο-
θετούσαν πάνω στο βωmicroό και οι αιmicroατηρές δηλαδή ζώα (πχ ταύροι ή άλογα) που δεν έπρεπε να έχουν ελαττώmicroατα ούτε να έχουν χρησι-microοποιηθεί σε γεωργικές εργασίες Tα ζώα αυτά ονοmicroάζονταν άφετα και έβοσκαν ελεύθερα στους περιβόλους των ιερών
2277 Πρόκειται για την αρχαία συνήθεια του κενοταφίου για τους νεκρούς οι οποίοι θάβονταν microακριά από την πατρίδα ή δεν είχαν βρεθείέπειτα από microάχη ή ναυmicroαχία Κάτι ανάλογο στον καιρό microας είναι το microνηmicroείο του Άγνωστου Στρατιώτη
tradeAtilde radic sect π infin
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 99
Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας laquoακούσουmicroεraquo για λίγο το διάλογο των
προσώπων
ntilde Ποιους στίχους του κειmicroένου θα microπορούσαν να εκφωνούν
ntilde Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος του Mενέλαου
ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδράσει ο Θεοκλύmicroενος
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part
O π cent Agrave radic O aelig part π trade ∆ radic Agrave I cent π radic Agrave N radic ordf π trade ordf infin ∆ radic trade
Η παρουσία του Μενέλαου στο Eπεισόδιο αυτό αποτελεί microέρος του microηχανισmicroού απάτης κα-
θώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάmicroεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην
πραγmicroατική του ταυτότητα (είναι)
ntilde Ας σκεφτούmicroε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή
ndash στην εmicroφάνισή του
ndash στη συmicroπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύmicroενο
ndash στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιmicroα
H πλεκτάνη ολοκληρώνεται O Θεοκλύmicroενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί
ntilde Aς συγκρίνουmicroε τα laquoόπλαraquo που χρησιmicroοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την εξα-
πάτηση του Θεοκλύmicroενου και microε βάση αυτά ας συζητήσουmicroε τη συmicroβολή του καθενός
στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης
Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα microέσα που χρησιmicroοποίησαν Eσύ πώς τα κρίνεις
Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)
2288 H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή Στην πραγmicroατικότητα microάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση που του φαίνεται microακρινή2299 Εννοεί το microίασmicroα που θα προέλθει από το αίmicroα των θυσιασmicroένων ζώων ή από τα αντικείmicroενα που χρησιmicroοποιούσαν στη νεκρώσιmicroη τελετή
Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα microπορούσε να αποmicroακρυνθεί περισσότερο3300 Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έmicroποροι Γενικά φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο3311 Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήmicroερα σύmicroφωνα microε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταmicroείβεται Εδώ βέβαια microε
τις προσφορές του Θεοκλύmicroενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος microε τα ρούχα και τα τρόφιmicroα του Θεοκλύmicroενου ο Μενέλαος θα microπο-ρέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του
3322 Eίναι ένας συνηθισmicroένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η microαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαmicroένους
tradeAtilde radic sect π infin
100 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
ΘΕO Αντάξια για του Πέλοπα το γένος
ΜΕN Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει 1385
ΘΕO Λοιπόν Πώς τα σκορπάτε microες στο κύmicroα
ΜΕN Καράβι θα χρειαστεί microε λαmicroνοκόπους
ΘΕO Και πόσο αλάργα απrsquo τη στεριά θα πάει
ΜΕN Όσο που τrsquo αφρονέρια του να βλέπεις
ΘΕO Γιατί Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα28 1390
ΜΕN Για να microη βγει το microίασmicroα στrsquo ακρογιάλι29
ΘΕO Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω
ΜΕN Σωστά θα τιmicroηθεί ο Μενέλαος έτσι
ΘΕO ∆ίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα
ΜΕN Μάνας το έργο αυτό γυναίκας τέκνου 1395
ΘΕO Πρέπει όπως λες αυτή να τόνε θάψει
ΜΕN Ασέβεια το νεκρό να microην τιmicroήσει
ΘΕO Λοιπόν ας γίνει κι έτσιOslash θέλω να rsquoχω
γυναίκα ευλαβική Μες στο παλάτι
πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει 1400
δώρα για το νεκρόOslash δε θα σε στείλω
στη γη σου microrsquo αδειανά τα χέρια31 αν δώσεις
σωστή σrsquo αυτήν βοήθειαOslash microου rsquoχεις φέρει
καλά microαντάτα και γιrsquo αυτό θα λάβεις
αντί για τα κουρέλια πλούσια ρούχα 1405
και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα
γιατί η κακοmicroοιριά σου είναι microεγάλη
∆υστυχισmicroένη εσύ microην τυραννιέσαι
για κάτι αγιάτρευτοOslash ο Μενέλαος βρήκε
τη microοίρα του οι νεκροί δεν ξαναζούνε 32 1410
ΜΕN Στο χρέος σου κυράOslash από δω και πέρα
πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις
και νrsquo αγαπάς αυτόν που βλέπεις microπρος σουOslashτο πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη
Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα 1415
θα σβήσω την κακή σου φήmicroη αν είσαι
φρόνιmicroη για τον άντρα σου γυναίκα
EΛE Θα γίνει αυτόOslash παράπονο δε θα rsquoχειOslashκαι θα το δεις αφού κοντά microου θα rsquoσαι
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod
Μπορούmicroε να παρουσιάσουmicroε εδώ το υλικό το σχετικό microε την όψη Ταξινοmicroήστε το υλικό κατά κατηγορίες (πχ σκη-
νικό υποκριτής κτλ) και γράψτε ένα κείmicroενο-οδηγίες που θα microπορούσε να το αξιοποιήσει κάποιος ειδικός (πχ σκη-
νοθέτης σκηνογράφος)
11 microνήmicroα του πατέρα ο τάφος του Πρωτέα για λόγους που εξυπηρετούν το έργο παίρνει τη θέση των αγαλmicroάτων που συνήθως βρίσκο-νται microπροστά στα σπίτια (θεοί πατρώοι) και συχνά χαιρετίζουν οι ήρωες
22 Για τους αρχαίους ήταν αδιανόητη η ύπαρξη τάφου τόσο κοντά σε κατοικία γιrsquo αυτό τα λόγια του Θεοκλύmicroενου πέρα από το ότι δίνουνστοιχεία για το χαρακτήρα του δικαιολογούν στους παραξενεmicroένους Αθηναίους θεατές και την ύπαρξη του τάφου δίπλα στο ανάκτορο
33 Εννοεί τους στρατιώτες του που παραmicroέλησαν τα καθήκοντά τους και άφησαν να microπει στη χώρα κάποιος Έλληνας44 Η Ελένη έχει microπει στο παλάτι για να αλλάξει εmicroφάνιση (ρούχα και προσωπείο) Ο Θεοκλύmicroενος όmicroως επειδή δεν τη βλέπει στη συ-
νηθισmicroένη της θέση συmicroπεραίνει ότι έχει φύγει από την Αίγυπτο microαζί microε τον ξένο και αποφασίζει να τους καταδιώξει Ο Μενέλαος κα-θώς laquoέχει ζαρώσει στον τάφοraquo (βλ στ 1323) δεν είναι ορατός από το Θεοκλύmicroενο
55 Mάλλον εδώ εννοεί τις πόρτες των στάβλων και των αποθηκών microε τα πολεmicroικά άρmicroατα που βρίσκονταν στην εσωτερική αυλή τουανακτόρου
66 Mε την εντολή του Θεοκλύmicroενου πιθανόν να αδειάζει η σκηνή από τους δούλους που ίσως φεύγουν για να φέρουν τα όπλα77 O Θεοκλύmicroενος φαντάζεται ότι η Ελένη και ο άγνωστος Έλληνας δραπέτευσαν από τη στεριά Αυτό θυmicroίζει το σχέδιο απόδρασης που
είχε προτείνει ο Μενέλαος88 Όνειρα και χρησmicroοί ήταν για τους αρχαίους ldquoσήmicroαταrdquo που φανέρωναν στους ανθρώπους τη βούληση των θεών99 Η Ελένη αρχίζοντας να εξυφαίνει το δόλο προσφωνεί το Θεοκλύmicroενο αφέντη υπονοώντας πως αλλάζει τη στάση της απέναντί του
Eικονική αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου της Eπιδαύρου
Ένας αυταρχικός ηγέτης ο Aίγισθος (Σοφοκλής Hλέκτρα Στ Kυριακίδης Eθν Θέατρο 1996 σκην Λ Kονιόρδου)
O microονάρχης Φαραώ Pαmicroσής B
O όγκος του γλυπτού αντιστοιχεί στο microέγεθος
της εξουσιαστικής του επιβολής
1100 Τα λόγια αυτά πιθανόν ο Θεοκλύmicroενος να microην τα απευθύνει στην Ελένη αλλά να τα λέει παράmicroερα Εκφράζουν τη χαρά του για τονανέλπιστο θάνατο του αντιπάλου
1111 H Eλένη εδώ ψεύδεται εmicroπλέκοντας τη Θεονόη προκειmicroένου να microην αποκαλυφθεί το σχέδιό της1122 Tο laquoαυτόςraquo είναι δίσηmicroο H Eλένη εννοεί το Mενέλαο και δίνει microια ευχή ενώ ο Θεοκλύmicroενος θεωρεί ότι αναφέρεται στο ναυαγό για
τον οποίο η Eλένη διατυπώνει microια κατάρα1133 Ο Μενέλαος που έmicroενε έως τώρα κρυmicromicroένος στον τάφο του Πρωτέα γίνεται πλέον microέρος του σχεδίου της Eλένης1144 H αναφορά στο όνοmicroα του Aπόλλωνα δείχνει ζωηρή έκπληξη O Απόλλωνας ήταν ο θεός που απέτρεπε το κακό και γιrsquo αυτό ονοmicroαζό-
τανε αποτρόπαιος1155 Η Ελένη απαντά microε αυτή την laquoκατάραraquo και την προσποιητή θλίψη για το Μενέλαο στην προηγούmicroενη ερώτηση του Θεοκλύmicroενου που
θα microπορούσε να οδηγήσει στην αποκάλυψη των συντρόφων του Mενέλαου1166 Με αυτή την ερώτηση ο Θεοκλύmicroενος δίνει τη δυνατότητα στην Ελένη να αναπτύξει το σηmicroαντικότερο τmicroήmicroα του σχεδίου εξαπάτησης1177 Οι αρχαίοι πίστευαν ότι microέχρι να ταφεί ο νεκρός η ψυχή του δεν microπορούσε να ησυχάσει Γιrsquo αυτό θεωρούσαν φοβερό το θάνατο στη θάλασσα1188 Ο τόνος του Θεοκλύmicroενου είναι microάλλον ερωτηmicroατικός αmicroφιβάλλει αν είναι αληθινή η πληροφορία για το θάνατο του Μενέλαου1199 Αναφέρεται στη Θεονόη της οποίας έχει εξασφαλίσει τη σιωπή Mε την ερώτηση αυτή η Eλένη απαντά στο Θεοκλύmicroενο2200 H ερώτηση του Θεοκλύmicroενου κρύβει κάποια δηκτικότητα και ειρωνεία Ο λόγος της Ελένης που ακολουθεί έρχεται ως απάντηση σε
para H M KOcirc˘UcircOcircDaggerIumlEuml˜ poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave TmiddotUacutersaquomacrAcirc˘UcircEuml UcircUgraveEumlOacute AUacutemacrmiddotrsaquomiddot ArsaquoAacute˘UgraveOcirc AUacutemacrcurrenUgrave˘Ocirc
ΘΕO Πιστή microένεις σrsquo αυτόν και microrsquo αποφεύγεις 1350
ΕΛE Τώρα όχι πιαOslash το γάmicroο να ετοιmicroάσεις
ΘΕO Άργησες να microε στέρξεις χαίροmicroαι όmicroως
ΕΛE Ας ξεχαστούνε τα παλιά Θα κάνεις
ΘΕO Η χάρη θέλει αντίχαρηOslash τι πράγmicroα
ΕΛE microαζί microου τώρα οmicroόνοια και φιλία 1355
ΘΕO Πάει ο θυmicroός που σου είχα είναι φευγάτος
ΕΛE Πέφτω στα γόνατά σου αφού rsquoσαι φίλος21
ΘΕO Τι microου ζητάς παρακαλώντας έτσι
ΕΛE Τον πεθαmicroένο άντρα microου να θάψω
ΘΕO Τάφος χωρίς νεκρόOslash σκιά θα θάψεις 1360
ΕΛE Συνήθεια των Ελλήνων τον πνιγmicroένο
ΘΕO Είναι πολύ σοφοί σrsquo αυτάOslash τι κάνουν
ΕΛE σrsquo αδειανά πέπλα εντάφια τον κηδεύουν
ΘΕO Στη χώρα microου όπου θες χτίσrsquo του έναν τάφο
ΕΛE Όσοι πνιγήκαν δεν τους θάβουmicroε έτσι 1365
ΘΕO Μα τότε πώς ∆εν ξέρω τα έθιmicroά σας
ΕΛE Γιrsquo αυτούς σκορπάmicroε δώρα microες στο κύmicroα22
ΘΕO Για το νεκρό τι θέλεις να σου δώσω23
ΕΛE Τίποτα δε γνωρίζω ετούτος ξέρει24
ΘΕO Μας έφερες καλό microαντάτο ξένε 1370
ΜΕΝ Μήτε για το νεκρό microήτε για microένα
ΘΕO Πώς θάβετε τους θαλασσοπνιγmicroένους
ΜΕN Σύmicroφωνα microε το βιος που rsquoχε καθένας
ΘΕO Για χάρη της ότι κι αν πεις στο δίνω
ΜΕN Πρώτα για τους νεκρούς ένα σφαχτάρι25 1375
ΘΕO Όποιο διαλέξεις ζώο θα σου το δώσω
ΜΕN Εσύ να ορίσειςOslash δώσε microου ότι θέλεις
ΘΕO Εδώ σφάζουmicroε εmicroείς άλογο ή ταύρο
ΜΕN Από καλή microονάχα να rsquoναι ράτσα26
ΘΕO Πολλά microες στα κοπάδια microας υπάρχουν 1380
ΜΕN Κι ένα αδειανό κρεβάτι microε στρωσίδια27
ΘΕO Κι αυτό θα γίνει Τι άλλο του προσφέρουν
ΜΕN Τον πόλεmicroο αγαπούσε χάλκινα όπλα
H ΨΕ Υ Τ Ι Κ Η
YΠ Ο Σ Χ Ε Σ Η
Κ Α Ι Τ Ο A Ι Τ Η Μ Α
Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Πώς η Ελένη εξασφαλίζει
την ευνοϊκή στάση
του Θεοκλύmicroενου
Τι του ζητά
Ποιες είναι οι πρώτες του
αντιδράσεις
H ΣΥ Μ Β Ο Λ Η
Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ
Σ Τ Ο ∆Ο Λ Ο
Tι ζητάει ο Mενέλαος
από το Θεοκλύmicroενο
2211 Η Ελένη εκmicroεταλλεύεται αmicroέσως την προηγούmicroενη δήλωση του Θεοκλύmicroενου και πέφτει στα πόδια του 2222 Oι ήρωες του Ευριπίδη χρησιmicroοποιούν κάθε microέσο ακόmicroα και τα λατρευτικά έθιmicroα προκειmicroένου να εξυπηρετήσουν το στόχο τους2233 Ο βασιλιάς προσπαθεί να κλείσει το θέmicroα για να ευχαριστήσει την Ελένη και ταυτόχρονα να επισπεύσει το γάmicroο του2244 Είναι ένας έξυπνος τρόπος να συmicromicroετάσχει στο διάλογο ο Μενέλαος Άλλωστε αυτός θα εκτελέσει την τελευταία φάση της laquomicroηχανήςraquo
του σχεδίου δηλαδή της φυγής2255 H προσφορά αυτή λεγόταν πρόσφαγmicroα και πίστευαν ότι microε αυτήν ικανοποιούσαν την ψυχή του νεκρού2266 Οι προσφορές προς τους θεούς του Kάτω Kόσmicroου ήταν δυο ειδών οι αναίmicroακτες (πχ καρποί φρούτα κλπ) που έκαιγαν ή απλώς τοπο-
θετούσαν πάνω στο βωmicroό και οι αιmicroατηρές δηλαδή ζώα (πχ ταύροι ή άλογα) που δεν έπρεπε να έχουν ελαττώmicroατα ούτε να έχουν χρησι-microοποιηθεί σε γεωργικές εργασίες Tα ζώα αυτά ονοmicroάζονταν άφετα και έβοσκαν ελεύθερα στους περιβόλους των ιερών
2277 Πρόκειται για την αρχαία συνήθεια του κενοταφίου για τους νεκρούς οι οποίοι θάβονταν microακριά από την πατρίδα ή δεν είχαν βρεθείέπειτα από microάχη ή ναυmicroαχία Κάτι ανάλογο στον καιρό microας είναι το microνηmicroείο του Άγνωστου Στρατιώτη
tradeAtilde radic sect π infin
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 99
Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας laquoακούσουmicroεraquo για λίγο το διάλογο των
προσώπων
ntilde Ποιους στίχους του κειmicroένου θα microπορούσαν να εκφωνούν
ntilde Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος του Mενέλαου
ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδράσει ο Θεοκλύmicroενος
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part
O π cent Agrave radic O aelig part π trade ∆ radic Agrave I cent π radic Agrave N radic ordf π trade ordf infin ∆ radic trade
Η παρουσία του Μενέλαου στο Eπεισόδιο αυτό αποτελεί microέρος του microηχανισmicroού απάτης κα-
θώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάmicroεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην
πραγmicroατική του ταυτότητα (είναι)
ntilde Ας σκεφτούmicroε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή
ndash στην εmicroφάνισή του
ndash στη συmicroπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύmicroενο
ndash στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιmicroα
H πλεκτάνη ολοκληρώνεται O Θεοκλύmicroενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί
ntilde Aς συγκρίνουmicroε τα laquoόπλαraquo που χρησιmicroοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την εξα-
πάτηση του Θεοκλύmicroενου και microε βάση αυτά ας συζητήσουmicroε τη συmicroβολή του καθενός
στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης
Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα microέσα που χρησιmicroοποίησαν Eσύ πώς τα κρίνεις
Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)
2288 H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή Στην πραγmicroατικότητα microάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση που του φαίνεται microακρινή2299 Εννοεί το microίασmicroα που θα προέλθει από το αίmicroα των θυσιασmicroένων ζώων ή από τα αντικείmicroενα που χρησιmicroοποιούσαν στη νεκρώσιmicroη τελετή
Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα microπορούσε να αποmicroακρυνθεί περισσότερο3300 Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έmicroποροι Γενικά φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο3311 Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήmicroερα σύmicroφωνα microε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταmicroείβεται Εδώ βέβαια microε
τις προσφορές του Θεοκλύmicroενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος microε τα ρούχα και τα τρόφιmicroα του Θεοκλύmicroενου ο Μενέλαος θα microπο-ρέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του
3322 Eίναι ένας συνηθισmicroένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η microαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαmicroένους
tradeAtilde radic sect π infin
100 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
ΘΕO Αντάξια για του Πέλοπα το γένος
ΜΕN Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει 1385
ΘΕO Λοιπόν Πώς τα σκορπάτε microες στο κύmicroα
ΜΕN Καράβι θα χρειαστεί microε λαmicroνοκόπους
ΘΕO Και πόσο αλάργα απrsquo τη στεριά θα πάει
ΜΕN Όσο που τrsquo αφρονέρια του να βλέπεις
ΘΕO Γιατί Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα28 1390
ΜΕN Για να microη βγει το microίασmicroα στrsquo ακρογιάλι29
ΘΕO Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω
ΜΕN Σωστά θα τιmicroηθεί ο Μενέλαος έτσι
ΘΕO ∆ίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα
ΜΕN Μάνας το έργο αυτό γυναίκας τέκνου 1395
ΘΕO Πρέπει όπως λες αυτή να τόνε θάψει
ΜΕN Ασέβεια το νεκρό να microην τιmicroήσει
ΘΕO Λοιπόν ας γίνει κι έτσιOslash θέλω να rsquoχω
γυναίκα ευλαβική Μες στο παλάτι
πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει 1400
δώρα για το νεκρόOslash δε θα σε στείλω
στη γη σου microrsquo αδειανά τα χέρια31 αν δώσεις
σωστή σrsquo αυτήν βοήθειαOslash microου rsquoχεις φέρει
καλά microαντάτα και γιrsquo αυτό θα λάβεις
αντί για τα κουρέλια πλούσια ρούχα 1405
και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα
γιατί η κακοmicroοιριά σου είναι microεγάλη
∆υστυχισmicroένη εσύ microην τυραννιέσαι
για κάτι αγιάτρευτοOslash ο Μενέλαος βρήκε
τη microοίρα του οι νεκροί δεν ξαναζούνε 32 1410
ΜΕN Στο χρέος σου κυράOslash από δω και πέρα
πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις
και νrsquo αγαπάς αυτόν που βλέπεις microπρος σουOslashτο πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη
Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα 1415
θα σβήσω την κακή σου φήmicroη αν είσαι
φρόνιmicroη για τον άντρα σου γυναίκα
EΛE Θα γίνει αυτόOslash παράπονο δε θα rsquoχειOslashκαι θα το δεις αφού κοντά microου θα rsquoσαι
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
Eικονική αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου της Eπιδαύρου
Ένας αυταρχικός ηγέτης ο Aίγισθος (Σοφοκλής Hλέκτρα Στ Kυριακίδης Eθν Θέατρο 1996 σκην Λ Kονιόρδου)
O microονάρχης Φαραώ Pαmicroσής B
O όγκος του γλυπτού αντιστοιχεί στο microέγεθος
της εξουσιαστικής του επιβολής
1100 Τα λόγια αυτά πιθανόν ο Θεοκλύmicroενος να microην τα απευθύνει στην Ελένη αλλά να τα λέει παράmicroερα Εκφράζουν τη χαρά του για τονανέλπιστο θάνατο του αντιπάλου
1111 H Eλένη εδώ ψεύδεται εmicroπλέκοντας τη Θεονόη προκειmicroένου να microην αποκαλυφθεί το σχέδιό της1122 Tο laquoαυτόςraquo είναι δίσηmicroο H Eλένη εννοεί το Mενέλαο και δίνει microια ευχή ενώ ο Θεοκλύmicroενος θεωρεί ότι αναφέρεται στο ναυαγό για
τον οποίο η Eλένη διατυπώνει microια κατάρα1133 Ο Μενέλαος που έmicroενε έως τώρα κρυmicromicroένος στον τάφο του Πρωτέα γίνεται πλέον microέρος του σχεδίου της Eλένης1144 H αναφορά στο όνοmicroα του Aπόλλωνα δείχνει ζωηρή έκπληξη O Απόλλωνας ήταν ο θεός που απέτρεπε το κακό και γιrsquo αυτό ονοmicroαζό-
τανε αποτρόπαιος1155 Η Ελένη απαντά microε αυτή την laquoκατάραraquo και την προσποιητή θλίψη για το Μενέλαο στην προηγούmicroενη ερώτηση του Θεοκλύmicroενου που
θα microπορούσε να οδηγήσει στην αποκάλυψη των συντρόφων του Mενέλαου1166 Με αυτή την ερώτηση ο Θεοκλύmicroενος δίνει τη δυνατότητα στην Ελένη να αναπτύξει το σηmicroαντικότερο τmicroήmicroα του σχεδίου εξαπάτησης1177 Οι αρχαίοι πίστευαν ότι microέχρι να ταφεί ο νεκρός η ψυχή του δεν microπορούσε να ησυχάσει Γιrsquo αυτό θεωρούσαν φοβερό το θάνατο στη θάλασσα1188 Ο τόνος του Θεοκλύmicroενου είναι microάλλον ερωτηmicroατικός αmicroφιβάλλει αν είναι αληθινή η πληροφορία για το θάνατο του Μενέλαου1199 Αναφέρεται στη Θεονόη της οποίας έχει εξασφαλίσει τη σιωπή Mε την ερώτηση αυτή η Eλένη απαντά στο Θεοκλύmicroενο2200 H ερώτηση του Θεοκλύmicroενου κρύβει κάποια δηκτικότητα και ειρωνεία Ο λόγος της Ελένης που ακολουθεί έρχεται ως απάντηση σε
para H M KOcirc˘UcircOcircDaggerIumlEuml˜ poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave TmiddotUacutersaquomacrAcirc˘UcircEuml UcircUgraveEumlOacute AUacutemacrmiddotrsaquomiddot ArsaquoAacute˘UgraveOcirc AUacutemacrcurrenUgrave˘Ocirc
ΘΕO Πιστή microένεις σrsquo αυτόν και microrsquo αποφεύγεις 1350
ΕΛE Τώρα όχι πιαOslash το γάmicroο να ετοιmicroάσεις
ΘΕO Άργησες να microε στέρξεις χαίροmicroαι όmicroως
ΕΛE Ας ξεχαστούνε τα παλιά Θα κάνεις
ΘΕO Η χάρη θέλει αντίχαρηOslash τι πράγmicroα
ΕΛE microαζί microου τώρα οmicroόνοια και φιλία 1355
ΘΕO Πάει ο θυmicroός που σου είχα είναι φευγάτος
ΕΛE Πέφτω στα γόνατά σου αφού rsquoσαι φίλος21
ΘΕO Τι microου ζητάς παρακαλώντας έτσι
ΕΛE Τον πεθαmicroένο άντρα microου να θάψω
ΘΕO Τάφος χωρίς νεκρόOslash σκιά θα θάψεις 1360
ΕΛE Συνήθεια των Ελλήνων τον πνιγmicroένο
ΘΕO Είναι πολύ σοφοί σrsquo αυτάOslash τι κάνουν
ΕΛE σrsquo αδειανά πέπλα εντάφια τον κηδεύουν
ΘΕO Στη χώρα microου όπου θες χτίσrsquo του έναν τάφο
ΕΛE Όσοι πνιγήκαν δεν τους θάβουmicroε έτσι 1365
ΘΕO Μα τότε πώς ∆εν ξέρω τα έθιmicroά σας
ΕΛE Γιrsquo αυτούς σκορπάmicroε δώρα microες στο κύmicroα22
ΘΕO Για το νεκρό τι θέλεις να σου δώσω23
ΕΛE Τίποτα δε γνωρίζω ετούτος ξέρει24
ΘΕO Μας έφερες καλό microαντάτο ξένε 1370
ΜΕΝ Μήτε για το νεκρό microήτε για microένα
ΘΕO Πώς θάβετε τους θαλασσοπνιγmicroένους
ΜΕN Σύmicroφωνα microε το βιος που rsquoχε καθένας
ΘΕO Για χάρη της ότι κι αν πεις στο δίνω
ΜΕN Πρώτα για τους νεκρούς ένα σφαχτάρι25 1375
ΘΕO Όποιο διαλέξεις ζώο θα σου το δώσω
ΜΕN Εσύ να ορίσειςOslash δώσε microου ότι θέλεις
ΘΕO Εδώ σφάζουmicroε εmicroείς άλογο ή ταύρο
ΜΕN Από καλή microονάχα να rsquoναι ράτσα26
ΘΕO Πολλά microες στα κοπάδια microας υπάρχουν 1380
ΜΕN Κι ένα αδειανό κρεβάτι microε στρωσίδια27
ΘΕO Κι αυτό θα γίνει Τι άλλο του προσφέρουν
ΜΕN Τον πόλεmicroο αγαπούσε χάλκινα όπλα
H ΨΕ Υ Τ Ι Κ Η
YΠ Ο Σ Χ Ε Σ Η
Κ Α Ι Τ Ο A Ι Τ Η Μ Α
Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Πώς η Ελένη εξασφαλίζει
την ευνοϊκή στάση
του Θεοκλύmicroενου
Τι του ζητά
Ποιες είναι οι πρώτες του
αντιδράσεις
H ΣΥ Μ Β Ο Λ Η
Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ
Σ Τ Ο ∆Ο Λ Ο
Tι ζητάει ο Mενέλαος
από το Θεοκλύmicroενο
2211 Η Ελένη εκmicroεταλλεύεται αmicroέσως την προηγούmicroενη δήλωση του Θεοκλύmicroενου και πέφτει στα πόδια του 2222 Oι ήρωες του Ευριπίδη χρησιmicroοποιούν κάθε microέσο ακόmicroα και τα λατρευτικά έθιmicroα προκειmicroένου να εξυπηρετήσουν το στόχο τους2233 Ο βασιλιάς προσπαθεί να κλείσει το θέmicroα για να ευχαριστήσει την Ελένη και ταυτόχρονα να επισπεύσει το γάmicroο του2244 Είναι ένας έξυπνος τρόπος να συmicromicroετάσχει στο διάλογο ο Μενέλαος Άλλωστε αυτός θα εκτελέσει την τελευταία φάση της laquomicroηχανήςraquo
του σχεδίου δηλαδή της φυγής2255 H προσφορά αυτή λεγόταν πρόσφαγmicroα και πίστευαν ότι microε αυτήν ικανοποιούσαν την ψυχή του νεκρού2266 Οι προσφορές προς τους θεούς του Kάτω Kόσmicroου ήταν δυο ειδών οι αναίmicroακτες (πχ καρποί φρούτα κλπ) που έκαιγαν ή απλώς τοπο-
θετούσαν πάνω στο βωmicroό και οι αιmicroατηρές δηλαδή ζώα (πχ ταύροι ή άλογα) που δεν έπρεπε να έχουν ελαττώmicroατα ούτε να έχουν χρησι-microοποιηθεί σε γεωργικές εργασίες Tα ζώα αυτά ονοmicroάζονταν άφετα και έβοσκαν ελεύθερα στους περιβόλους των ιερών
2277 Πρόκειται για την αρχαία συνήθεια του κενοταφίου για τους νεκρούς οι οποίοι θάβονταν microακριά από την πατρίδα ή δεν είχαν βρεθείέπειτα από microάχη ή ναυmicroαχία Κάτι ανάλογο στον καιρό microας είναι το microνηmicroείο του Άγνωστου Στρατιώτη
tradeAtilde radic sect π infin
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 99
Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας laquoακούσουmicroεraquo για λίγο το διάλογο των
προσώπων
ntilde Ποιους στίχους του κειmicroένου θα microπορούσαν να εκφωνούν
ntilde Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος του Mενέλαου
ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδράσει ο Θεοκλύmicroενος
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part
O π cent Agrave radic O aelig part π trade ∆ radic Agrave I cent π radic Agrave N radic ordf π trade ordf infin ∆ radic trade
Η παρουσία του Μενέλαου στο Eπεισόδιο αυτό αποτελεί microέρος του microηχανισmicroού απάτης κα-
θώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάmicroεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην
πραγmicroατική του ταυτότητα (είναι)
ntilde Ας σκεφτούmicroε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή
ndash στην εmicroφάνισή του
ndash στη συmicroπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύmicroενο
ndash στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιmicroα
H πλεκτάνη ολοκληρώνεται O Θεοκλύmicroενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί
ntilde Aς συγκρίνουmicroε τα laquoόπλαraquo που χρησιmicroοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την εξα-
πάτηση του Θεοκλύmicroενου και microε βάση αυτά ας συζητήσουmicroε τη συmicroβολή του καθενός
στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης
Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα microέσα που χρησιmicroοποίησαν Eσύ πώς τα κρίνεις
Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)
2288 H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή Στην πραγmicroατικότητα microάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση που του φαίνεται microακρινή2299 Εννοεί το microίασmicroα που θα προέλθει από το αίmicroα των θυσιασmicroένων ζώων ή από τα αντικείmicroενα που χρησιmicroοποιούσαν στη νεκρώσιmicroη τελετή
Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα microπορούσε να αποmicroακρυνθεί περισσότερο3300 Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έmicroποροι Γενικά φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο3311 Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήmicroερα σύmicroφωνα microε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταmicroείβεται Εδώ βέβαια microε
τις προσφορές του Θεοκλύmicroενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος microε τα ρούχα και τα τρόφιmicroα του Θεοκλύmicroενου ο Μενέλαος θα microπο-ρέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του
3322 Eίναι ένας συνηθισmicroένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η microαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαmicroένους
tradeAtilde radic sect π infin
100 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
ΘΕO Αντάξια για του Πέλοπα το γένος
ΜΕN Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει 1385
ΘΕO Λοιπόν Πώς τα σκορπάτε microες στο κύmicroα
ΜΕN Καράβι θα χρειαστεί microε λαmicroνοκόπους
ΘΕO Και πόσο αλάργα απrsquo τη στεριά θα πάει
ΜΕN Όσο που τrsquo αφρονέρια του να βλέπεις
ΘΕO Γιατί Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα28 1390
ΜΕN Για να microη βγει το microίασmicroα στrsquo ακρογιάλι29
ΘΕO Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω
ΜΕN Σωστά θα τιmicroηθεί ο Μενέλαος έτσι
ΘΕO ∆ίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα
ΜΕN Μάνας το έργο αυτό γυναίκας τέκνου 1395
ΘΕO Πρέπει όπως λες αυτή να τόνε θάψει
ΜΕN Ασέβεια το νεκρό να microην τιmicroήσει
ΘΕO Λοιπόν ας γίνει κι έτσιOslash θέλω να rsquoχω
γυναίκα ευλαβική Μες στο παλάτι
πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει 1400
δώρα για το νεκρόOslash δε θα σε στείλω
στη γη σου microrsquo αδειανά τα χέρια31 αν δώσεις
σωστή σrsquo αυτήν βοήθειαOslash microου rsquoχεις φέρει
καλά microαντάτα και γιrsquo αυτό θα λάβεις
αντί για τα κουρέλια πλούσια ρούχα 1405
και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα
γιατί η κακοmicroοιριά σου είναι microεγάλη
∆υστυχισmicroένη εσύ microην τυραννιέσαι
για κάτι αγιάτρευτοOslash ο Μενέλαος βρήκε
τη microοίρα του οι νεκροί δεν ξαναζούνε 32 1410
ΜΕN Στο χρέος σου κυράOslash από δω και πέρα
πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις
και νrsquo αγαπάς αυτόν που βλέπεις microπρος σουOslashτο πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη
Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα 1415
θα σβήσω την κακή σου φήmicroη αν είσαι
φρόνιmicroη για τον άντρα σου γυναίκα
EΛE Θα γίνει αυτόOslash παράπονο δε θα rsquoχειOslashκαι θα το δεις αφού κοντά microου θα rsquoσαι
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod
Μπορούmicroε να παρουσιάσουmicroε εδώ το υλικό το σχετικό microε την όψη Ταξινοmicroήστε το υλικό κατά κατηγορίες (πχ σκη-
νικό υποκριτής κτλ) και γράψτε ένα κείmicroενο-οδηγίες που θα microπορούσε να το αξιοποιήσει κάποιος ειδικός (πχ σκη-
νοθέτης σκηνογράφος)
1100 Τα λόγια αυτά πιθανόν ο Θεοκλύmicroενος να microην τα απευθύνει στην Ελένη αλλά να τα λέει παράmicroερα Εκφράζουν τη χαρά του για τονανέλπιστο θάνατο του αντιπάλου
1111 H Eλένη εδώ ψεύδεται εmicroπλέκοντας τη Θεονόη προκειmicroένου να microην αποκαλυφθεί το σχέδιό της1122 Tο laquoαυτόςraquo είναι δίσηmicroο H Eλένη εννοεί το Mενέλαο και δίνει microια ευχή ενώ ο Θεοκλύmicroενος θεωρεί ότι αναφέρεται στο ναυαγό για
τον οποίο η Eλένη διατυπώνει microια κατάρα1133 Ο Μενέλαος που έmicroενε έως τώρα κρυmicromicroένος στον τάφο του Πρωτέα γίνεται πλέον microέρος του σχεδίου της Eλένης1144 H αναφορά στο όνοmicroα του Aπόλλωνα δείχνει ζωηρή έκπληξη O Απόλλωνας ήταν ο θεός που απέτρεπε το κακό και γιrsquo αυτό ονοmicroαζό-
τανε αποτρόπαιος1155 Η Ελένη απαντά microε αυτή την laquoκατάραraquo και την προσποιητή θλίψη για το Μενέλαο στην προηγούmicroενη ερώτηση του Θεοκλύmicroενου που
θα microπορούσε να οδηγήσει στην αποκάλυψη των συντρόφων του Mενέλαου1166 Με αυτή την ερώτηση ο Θεοκλύmicroενος δίνει τη δυνατότητα στην Ελένη να αναπτύξει το σηmicroαντικότερο τmicroήmicroα του σχεδίου εξαπάτησης1177 Οι αρχαίοι πίστευαν ότι microέχρι να ταφεί ο νεκρός η ψυχή του δεν microπορούσε να ησυχάσει Γιrsquo αυτό θεωρούσαν φοβερό το θάνατο στη θάλασσα1188 Ο τόνος του Θεοκλύmicroενου είναι microάλλον ερωτηmicroατικός αmicroφιβάλλει αν είναι αληθινή η πληροφορία για το θάνατο του Μενέλαου1199 Αναφέρεται στη Θεονόη της οποίας έχει εξασφαλίσει τη σιωπή Mε την ερώτηση αυτή η Eλένη απαντά στο Θεοκλύmicroενο2200 H ερώτηση του Θεοκλύmicroενου κρύβει κάποια δηκτικότητα και ειρωνεία Ο λόγος της Ελένης που ακολουθεί έρχεται ως απάντηση σε
para H M KOcirc˘UcircOcircDaggerIumlEuml˜ poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave TmiddotUacutersaquomacrAcirc˘UcircEuml UcircUgraveEumlOacute AUacutemacrmiddotrsaquomiddot ArsaquoAacute˘UgraveOcirc AUacutemacrcurrenUgrave˘Ocirc
ΘΕO Πιστή microένεις σrsquo αυτόν και microrsquo αποφεύγεις 1350
ΕΛE Τώρα όχι πιαOslash το γάmicroο να ετοιmicroάσεις
ΘΕO Άργησες να microε στέρξεις χαίροmicroαι όmicroως
ΕΛE Ας ξεχαστούνε τα παλιά Θα κάνεις
ΘΕO Η χάρη θέλει αντίχαρηOslash τι πράγmicroα
ΕΛE microαζί microου τώρα οmicroόνοια και φιλία 1355
ΘΕO Πάει ο θυmicroός που σου είχα είναι φευγάτος
ΕΛE Πέφτω στα γόνατά σου αφού rsquoσαι φίλος21
ΘΕO Τι microου ζητάς παρακαλώντας έτσι
ΕΛE Τον πεθαmicroένο άντρα microου να θάψω
ΘΕO Τάφος χωρίς νεκρόOslash σκιά θα θάψεις 1360
ΕΛE Συνήθεια των Ελλήνων τον πνιγmicroένο
ΘΕO Είναι πολύ σοφοί σrsquo αυτάOslash τι κάνουν
ΕΛE σrsquo αδειανά πέπλα εντάφια τον κηδεύουν
ΘΕO Στη χώρα microου όπου θες χτίσrsquo του έναν τάφο
ΕΛE Όσοι πνιγήκαν δεν τους θάβουmicroε έτσι 1365
ΘΕO Μα τότε πώς ∆εν ξέρω τα έθιmicroά σας
ΕΛE Γιrsquo αυτούς σκορπάmicroε δώρα microες στο κύmicroα22
ΘΕO Για το νεκρό τι θέλεις να σου δώσω23
ΕΛE Τίποτα δε γνωρίζω ετούτος ξέρει24
ΘΕO Μας έφερες καλό microαντάτο ξένε 1370
ΜΕΝ Μήτε για το νεκρό microήτε για microένα
ΘΕO Πώς θάβετε τους θαλασσοπνιγmicroένους
ΜΕN Σύmicroφωνα microε το βιος που rsquoχε καθένας
ΘΕO Για χάρη της ότι κι αν πεις στο δίνω
ΜΕN Πρώτα για τους νεκρούς ένα σφαχτάρι25 1375
ΘΕO Όποιο διαλέξεις ζώο θα σου το δώσω
ΜΕN Εσύ να ορίσειςOslash δώσε microου ότι θέλεις
ΘΕO Εδώ σφάζουmicroε εmicroείς άλογο ή ταύρο
ΜΕN Από καλή microονάχα να rsquoναι ράτσα26
ΘΕO Πολλά microες στα κοπάδια microας υπάρχουν 1380
ΜΕN Κι ένα αδειανό κρεβάτι microε στρωσίδια27
ΘΕO Κι αυτό θα γίνει Τι άλλο του προσφέρουν
ΜΕN Τον πόλεmicroο αγαπούσε χάλκινα όπλα
H ΨΕ Υ Τ Ι Κ Η
YΠ Ο Σ Χ Ε Σ Η
Κ Α Ι Τ Ο A Ι Τ Η Μ Α
Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Πώς η Ελένη εξασφαλίζει
την ευνοϊκή στάση
του Θεοκλύmicroενου
Τι του ζητά
Ποιες είναι οι πρώτες του
αντιδράσεις
H ΣΥ Μ Β Ο Λ Η
Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ
Σ Τ Ο ∆Ο Λ Ο
Tι ζητάει ο Mενέλαος
από το Θεοκλύmicroενο
2211 Η Ελένη εκmicroεταλλεύεται αmicroέσως την προηγούmicroενη δήλωση του Θεοκλύmicroενου και πέφτει στα πόδια του 2222 Oι ήρωες του Ευριπίδη χρησιmicroοποιούν κάθε microέσο ακόmicroα και τα λατρευτικά έθιmicroα προκειmicroένου να εξυπηρετήσουν το στόχο τους2233 Ο βασιλιάς προσπαθεί να κλείσει το θέmicroα για να ευχαριστήσει την Ελένη και ταυτόχρονα να επισπεύσει το γάmicroο του2244 Είναι ένας έξυπνος τρόπος να συmicromicroετάσχει στο διάλογο ο Μενέλαος Άλλωστε αυτός θα εκτελέσει την τελευταία φάση της laquomicroηχανήςraquo
του σχεδίου δηλαδή της φυγής2255 H προσφορά αυτή λεγόταν πρόσφαγmicroα και πίστευαν ότι microε αυτήν ικανοποιούσαν την ψυχή του νεκρού2266 Οι προσφορές προς τους θεούς του Kάτω Kόσmicroου ήταν δυο ειδών οι αναίmicroακτες (πχ καρποί φρούτα κλπ) που έκαιγαν ή απλώς τοπο-
θετούσαν πάνω στο βωmicroό και οι αιmicroατηρές δηλαδή ζώα (πχ ταύροι ή άλογα) που δεν έπρεπε να έχουν ελαττώmicroατα ούτε να έχουν χρησι-microοποιηθεί σε γεωργικές εργασίες Tα ζώα αυτά ονοmicroάζονταν άφετα και έβοσκαν ελεύθερα στους περιβόλους των ιερών
2277 Πρόκειται για την αρχαία συνήθεια του κενοταφίου για τους νεκρούς οι οποίοι θάβονταν microακριά από την πατρίδα ή δεν είχαν βρεθείέπειτα από microάχη ή ναυmicroαχία Κάτι ανάλογο στον καιρό microας είναι το microνηmicroείο του Άγνωστου Στρατιώτη
tradeAtilde radic sect π infin
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 99
Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας laquoακούσουmicroεraquo για λίγο το διάλογο των
προσώπων
ntilde Ποιους στίχους του κειmicroένου θα microπορούσαν να εκφωνούν
ntilde Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος του Mενέλαου
ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδράσει ο Θεοκλύmicroενος
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part
O π cent Agrave radic O aelig part π trade ∆ radic Agrave I cent π radic Agrave N radic ordf π trade ordf infin ∆ radic trade
Η παρουσία του Μενέλαου στο Eπεισόδιο αυτό αποτελεί microέρος του microηχανισmicroού απάτης κα-
θώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάmicroεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην
πραγmicroατική του ταυτότητα (είναι)
ntilde Ας σκεφτούmicroε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή
ndash στην εmicroφάνισή του
ndash στη συmicroπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύmicroενο
ndash στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιmicroα
H πλεκτάνη ολοκληρώνεται O Θεοκλύmicroενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί
ntilde Aς συγκρίνουmicroε τα laquoόπλαraquo που χρησιmicroοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την εξα-
πάτηση του Θεοκλύmicroενου και microε βάση αυτά ας συζητήσουmicroε τη συmicroβολή του καθενός
στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης
Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα microέσα που χρησιmicroοποίησαν Eσύ πώς τα κρίνεις
Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)
2288 H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή Στην πραγmicroατικότητα microάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση που του φαίνεται microακρινή2299 Εννοεί το microίασmicroα που θα προέλθει από το αίmicroα των θυσιασmicroένων ζώων ή από τα αντικείmicroενα που χρησιmicroοποιούσαν στη νεκρώσιmicroη τελετή
Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα microπορούσε να αποmicroακρυνθεί περισσότερο3300 Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έmicroποροι Γενικά φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο3311 Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήmicroερα σύmicroφωνα microε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταmicroείβεται Εδώ βέβαια microε
τις προσφορές του Θεοκλύmicroενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος microε τα ρούχα και τα τρόφιmicroα του Θεοκλύmicroενου ο Μενέλαος θα microπο-ρέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του
3322 Eίναι ένας συνηθισmicroένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η microαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαmicroένους
tradeAtilde radic sect π infin
100 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
ΘΕO Αντάξια για του Πέλοπα το γένος
ΜΕN Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει 1385
ΘΕO Λοιπόν Πώς τα σκορπάτε microες στο κύmicroα
ΜΕN Καράβι θα χρειαστεί microε λαmicroνοκόπους
ΘΕO Και πόσο αλάργα απrsquo τη στεριά θα πάει
ΜΕN Όσο που τrsquo αφρονέρια του να βλέπεις
ΘΕO Γιατί Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα28 1390
ΜΕN Για να microη βγει το microίασmicroα στrsquo ακρογιάλι29
ΘΕO Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω
ΜΕN Σωστά θα τιmicroηθεί ο Μενέλαος έτσι
ΘΕO ∆ίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα
ΜΕN Μάνας το έργο αυτό γυναίκας τέκνου 1395
ΘΕO Πρέπει όπως λες αυτή να τόνε θάψει
ΜΕN Ασέβεια το νεκρό να microην τιmicroήσει
ΘΕO Λοιπόν ας γίνει κι έτσιOslash θέλω να rsquoχω
γυναίκα ευλαβική Μες στο παλάτι
πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει 1400
δώρα για το νεκρόOslash δε θα σε στείλω
στη γη σου microrsquo αδειανά τα χέρια31 αν δώσεις
σωστή σrsquo αυτήν βοήθειαOslash microου rsquoχεις φέρει
καλά microαντάτα και γιrsquo αυτό θα λάβεις
αντί για τα κουρέλια πλούσια ρούχα 1405
και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα
γιατί η κακοmicroοιριά σου είναι microεγάλη
∆υστυχισmicroένη εσύ microην τυραννιέσαι
για κάτι αγιάτρευτοOslash ο Μενέλαος βρήκε
τη microοίρα του οι νεκροί δεν ξαναζούνε 32 1410
ΜΕN Στο χρέος σου κυράOslash από δω και πέρα
πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις
και νrsquo αγαπάς αυτόν που βλέπεις microπρος σουOslashτο πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη
Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα 1415
θα σβήσω την κακή σου φήmicroη αν είσαι
φρόνιmicroη για τον άντρα σου γυναίκα
EΛE Θα γίνει αυτόOslash παράπονο δε θα rsquoχειOslashκαι θα το δεις αφού κοντά microου θα rsquoσαι
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
para H M KOcirc˘UcircOcircDaggerIumlEuml˜ poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave TmiddotUacutersaquomacrAcirc˘UcircEuml UcircUgraveEumlOacute AUacutemacrmiddotrsaquomiddot ArsaquoAacute˘UgraveOcirc AUacutemacrcurrenUgrave˘Ocirc
ΘΕO Πιστή microένεις σrsquo αυτόν και microrsquo αποφεύγεις 1350
ΕΛE Τώρα όχι πιαOslash το γάmicroο να ετοιmicroάσεις
ΘΕO Άργησες να microε στέρξεις χαίροmicroαι όmicroως
ΕΛE Ας ξεχαστούνε τα παλιά Θα κάνεις
ΘΕO Η χάρη θέλει αντίχαρηOslash τι πράγmicroα
ΕΛE microαζί microου τώρα οmicroόνοια και φιλία 1355
ΘΕO Πάει ο θυmicroός που σου είχα είναι φευγάτος
ΕΛE Πέφτω στα γόνατά σου αφού rsquoσαι φίλος21
ΘΕO Τι microου ζητάς παρακαλώντας έτσι
ΕΛE Τον πεθαmicroένο άντρα microου να θάψω
ΘΕO Τάφος χωρίς νεκρόOslash σκιά θα θάψεις 1360
ΕΛE Συνήθεια των Ελλήνων τον πνιγmicroένο
ΘΕO Είναι πολύ σοφοί σrsquo αυτάOslash τι κάνουν
ΕΛE σrsquo αδειανά πέπλα εντάφια τον κηδεύουν
ΘΕO Στη χώρα microου όπου θες χτίσrsquo του έναν τάφο
ΕΛE Όσοι πνιγήκαν δεν τους θάβουmicroε έτσι 1365
ΘΕO Μα τότε πώς ∆εν ξέρω τα έθιmicroά σας
ΕΛE Γιrsquo αυτούς σκορπάmicroε δώρα microες στο κύmicroα22
ΘΕO Για το νεκρό τι θέλεις να σου δώσω23
ΕΛE Τίποτα δε γνωρίζω ετούτος ξέρει24
ΘΕO Μας έφερες καλό microαντάτο ξένε 1370
ΜΕΝ Μήτε για το νεκρό microήτε για microένα
ΘΕO Πώς θάβετε τους θαλασσοπνιγmicroένους
ΜΕN Σύmicroφωνα microε το βιος που rsquoχε καθένας
ΘΕO Για χάρη της ότι κι αν πεις στο δίνω
ΜΕN Πρώτα για τους νεκρούς ένα σφαχτάρι25 1375
ΘΕO Όποιο διαλέξεις ζώο θα σου το δώσω
ΜΕN Εσύ να ορίσειςOslash δώσε microου ότι θέλεις
ΘΕO Εδώ σφάζουmicroε εmicroείς άλογο ή ταύρο
ΜΕN Από καλή microονάχα να rsquoναι ράτσα26
ΘΕO Πολλά microες στα κοπάδια microας υπάρχουν 1380
ΜΕN Κι ένα αδειανό κρεβάτι microε στρωσίδια27
ΘΕO Κι αυτό θα γίνει Τι άλλο του προσφέρουν
ΜΕN Τον πόλεmicroο αγαπούσε χάλκινα όπλα
H ΨΕ Υ Τ Ι Κ Η
YΠ Ο Σ Χ Ε Σ Η
Κ Α Ι Τ Ο A Ι Τ Η Μ Α
Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Πώς η Ελένη εξασφαλίζει
την ευνοϊκή στάση
του Θεοκλύmicroενου
Τι του ζητά
Ποιες είναι οι πρώτες του
αντιδράσεις
H ΣΥ Μ Β Ο Λ Η
Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ
Σ Τ Ο ∆Ο Λ Ο
Tι ζητάει ο Mενέλαος
από το Θεοκλύmicroενο
2211 Η Ελένη εκmicroεταλλεύεται αmicroέσως την προηγούmicroενη δήλωση του Θεοκλύmicroενου και πέφτει στα πόδια του 2222 Oι ήρωες του Ευριπίδη χρησιmicroοποιούν κάθε microέσο ακόmicroα και τα λατρευτικά έθιmicroα προκειmicroένου να εξυπηρετήσουν το στόχο τους2233 Ο βασιλιάς προσπαθεί να κλείσει το θέmicroα για να ευχαριστήσει την Ελένη και ταυτόχρονα να επισπεύσει το γάmicroο του2244 Είναι ένας έξυπνος τρόπος να συmicromicroετάσχει στο διάλογο ο Μενέλαος Άλλωστε αυτός θα εκτελέσει την τελευταία φάση της laquomicroηχανήςraquo
του σχεδίου δηλαδή της φυγής2255 H προσφορά αυτή λεγόταν πρόσφαγmicroα και πίστευαν ότι microε αυτήν ικανοποιούσαν την ψυχή του νεκρού2266 Οι προσφορές προς τους θεούς του Kάτω Kόσmicroου ήταν δυο ειδών οι αναίmicroακτες (πχ καρποί φρούτα κλπ) που έκαιγαν ή απλώς τοπο-
θετούσαν πάνω στο βωmicroό και οι αιmicroατηρές δηλαδή ζώα (πχ ταύροι ή άλογα) που δεν έπρεπε να έχουν ελαττώmicroατα ούτε να έχουν χρησι-microοποιηθεί σε γεωργικές εργασίες Tα ζώα αυτά ονοmicroάζονταν άφετα και έβοσκαν ελεύθερα στους περιβόλους των ιερών
2277 Πρόκειται για την αρχαία συνήθεια του κενοταφίου για τους νεκρούς οι οποίοι θάβονταν microακριά από την πατρίδα ή δεν είχαν βρεθείέπειτα από microάχη ή ναυmicroαχία Κάτι ανάλογο στον καιρό microας είναι το microνηmicroείο του Άγνωστου Στρατιώτη
tradeAtilde radic sect π infin
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 99
Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας laquoακούσουmicroεraquo για λίγο το διάλογο των
προσώπων
ntilde Ποιους στίχους του κειmicroένου θα microπορούσαν να εκφωνούν
ntilde Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος του Mενέλαου
ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδράσει ο Θεοκλύmicroενος
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part
O π cent Agrave radic O aelig part π trade ∆ radic Agrave I cent π radic Agrave N radic ordf π trade ordf infin ∆ radic trade
Η παρουσία του Μενέλαου στο Eπεισόδιο αυτό αποτελεί microέρος του microηχανισmicroού απάτης κα-
θώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάmicroεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην
πραγmicroατική του ταυτότητα (είναι)
ntilde Ας σκεφτούmicroε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή
ndash στην εmicroφάνισή του
ndash στη συmicroπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύmicroενο
ndash στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιmicroα
H πλεκτάνη ολοκληρώνεται O Θεοκλύmicroενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί
ntilde Aς συγκρίνουmicroε τα laquoόπλαraquo που χρησιmicroοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την εξα-
πάτηση του Θεοκλύmicroενου και microε βάση αυτά ας συζητήσουmicroε τη συmicroβολή του καθενός
στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης
Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα microέσα που χρησιmicroοποίησαν Eσύ πώς τα κρίνεις
Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)
2288 H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή Στην πραγmicroατικότητα microάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση που του φαίνεται microακρινή2299 Εννοεί το microίασmicroα που θα προέλθει από το αίmicroα των θυσιασmicroένων ζώων ή από τα αντικείmicroενα που χρησιmicroοποιούσαν στη νεκρώσιmicroη τελετή
Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα microπορούσε να αποmicroακρυνθεί περισσότερο3300 Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έmicroποροι Γενικά φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο3311 Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήmicroερα σύmicroφωνα microε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταmicroείβεται Εδώ βέβαια microε
τις προσφορές του Θεοκλύmicroενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος microε τα ρούχα και τα τρόφιmicroα του Θεοκλύmicroενου ο Μενέλαος θα microπο-ρέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του
3322 Eίναι ένας συνηθισmicroένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η microαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαmicroένους
tradeAtilde radic sect π infin
100 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
ΘΕO Αντάξια για του Πέλοπα το γένος
ΜΕN Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει 1385
ΘΕO Λοιπόν Πώς τα σκορπάτε microες στο κύmicroα
ΜΕN Καράβι θα χρειαστεί microε λαmicroνοκόπους
ΘΕO Και πόσο αλάργα απrsquo τη στεριά θα πάει
ΜΕN Όσο που τrsquo αφρονέρια του να βλέπεις
ΘΕO Γιατί Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα28 1390
ΜΕN Για να microη βγει το microίασmicroα στrsquo ακρογιάλι29
ΘΕO Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω
ΜΕN Σωστά θα τιmicroηθεί ο Μενέλαος έτσι
ΘΕO ∆ίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα
ΜΕN Μάνας το έργο αυτό γυναίκας τέκνου 1395
ΘΕO Πρέπει όπως λες αυτή να τόνε θάψει
ΜΕN Ασέβεια το νεκρό να microην τιmicroήσει
ΘΕO Λοιπόν ας γίνει κι έτσιOslash θέλω να rsquoχω
γυναίκα ευλαβική Μες στο παλάτι
πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει 1400
δώρα για το νεκρόOslash δε θα σε στείλω
στη γη σου microrsquo αδειανά τα χέρια31 αν δώσεις
σωστή σrsquo αυτήν βοήθειαOslash microου rsquoχεις φέρει
καλά microαντάτα και γιrsquo αυτό θα λάβεις
αντί για τα κουρέλια πλούσια ρούχα 1405
και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα
γιατί η κακοmicroοιριά σου είναι microεγάλη
∆υστυχισmicroένη εσύ microην τυραννιέσαι
για κάτι αγιάτρευτοOslash ο Μενέλαος βρήκε
τη microοίρα του οι νεκροί δεν ξαναζούνε 32 1410
ΜΕN Στο χρέος σου κυράOslash από δω και πέρα
πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις
και νrsquo αγαπάς αυτόν που βλέπεις microπρος σουOslashτο πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη
Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα 1415
θα σβήσω την κακή σου φήmicroη αν είσαι
φρόνιmicroη για τον άντρα σου γυναίκα
EΛE Θα γίνει αυτόOslash παράπονο δε θα rsquoχειOslashκαι θα το δεις αφού κοντά microου θα rsquoσαι
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
ΘΕO Πιστή microένεις σrsquo αυτόν και microrsquo αποφεύγεις 1350
ΕΛE Τώρα όχι πιαOslash το γάmicroο να ετοιmicroάσεις
ΘΕO Άργησες να microε στέρξεις χαίροmicroαι όmicroως
ΕΛE Ας ξεχαστούνε τα παλιά Θα κάνεις
ΘΕO Η χάρη θέλει αντίχαρηOslash τι πράγmicroα
ΕΛE microαζί microου τώρα οmicroόνοια και φιλία 1355
ΘΕO Πάει ο θυmicroός που σου είχα είναι φευγάτος
ΕΛE Πέφτω στα γόνατά σου αφού rsquoσαι φίλος21
ΘΕO Τι microου ζητάς παρακαλώντας έτσι
ΕΛE Τον πεθαmicroένο άντρα microου να θάψω
ΘΕO Τάφος χωρίς νεκρόOslash σκιά θα θάψεις 1360
ΕΛE Συνήθεια των Ελλήνων τον πνιγmicroένο
ΘΕO Είναι πολύ σοφοί σrsquo αυτάOslash τι κάνουν
ΕΛE σrsquo αδειανά πέπλα εντάφια τον κηδεύουν
ΘΕO Στη χώρα microου όπου θες χτίσrsquo του έναν τάφο
ΕΛE Όσοι πνιγήκαν δεν τους θάβουmicroε έτσι 1365
ΘΕO Μα τότε πώς ∆εν ξέρω τα έθιmicroά σας
ΕΛE Γιrsquo αυτούς σκορπάmicroε δώρα microες στο κύmicroα22
ΘΕO Για το νεκρό τι θέλεις να σου δώσω23
ΕΛE Τίποτα δε γνωρίζω ετούτος ξέρει24
ΘΕO Μας έφερες καλό microαντάτο ξένε 1370
ΜΕΝ Μήτε για το νεκρό microήτε για microένα
ΘΕO Πώς θάβετε τους θαλασσοπνιγmicroένους
ΜΕN Σύmicroφωνα microε το βιος που rsquoχε καθένας
ΘΕO Για χάρη της ότι κι αν πεις στο δίνω
ΜΕN Πρώτα για τους νεκρούς ένα σφαχτάρι25 1375
ΘΕO Όποιο διαλέξεις ζώο θα σου το δώσω
ΜΕN Εσύ να ορίσειςOslash δώσε microου ότι θέλεις
ΘΕO Εδώ σφάζουmicroε εmicroείς άλογο ή ταύρο
ΜΕN Από καλή microονάχα να rsquoναι ράτσα26
ΘΕO Πολλά microες στα κοπάδια microας υπάρχουν 1380
ΜΕN Κι ένα αδειανό κρεβάτι microε στρωσίδια27
ΘΕO Κι αυτό θα γίνει Τι άλλο του προσφέρουν
ΜΕN Τον πόλεmicroο αγαπούσε χάλκινα όπλα
H ΨΕ Υ Τ Ι Κ Η
YΠ Ο Σ Χ Ε Σ Η
Κ Α Ι Τ Ο A Ι Τ Η Μ Α
Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Πώς η Ελένη εξασφαλίζει
την ευνοϊκή στάση
του Θεοκλύmicroενου
Τι του ζητά
Ποιες είναι οι πρώτες του
αντιδράσεις
H ΣΥ Μ Β Ο Λ Η
Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ
Σ Τ Ο ∆Ο Λ Ο
Tι ζητάει ο Mενέλαος
από το Θεοκλύmicroενο
2211 Η Ελένη εκmicroεταλλεύεται αmicroέσως την προηγούmicroενη δήλωση του Θεοκλύmicroενου και πέφτει στα πόδια του 2222 Oι ήρωες του Ευριπίδη χρησιmicroοποιούν κάθε microέσο ακόmicroα και τα λατρευτικά έθιmicroα προκειmicroένου να εξυπηρετήσουν το στόχο τους2233 Ο βασιλιάς προσπαθεί να κλείσει το θέmicroα για να ευχαριστήσει την Ελένη και ταυτόχρονα να επισπεύσει το γάmicroο του2244 Είναι ένας έξυπνος τρόπος να συmicromicroετάσχει στο διάλογο ο Μενέλαος Άλλωστε αυτός θα εκτελέσει την τελευταία φάση της laquomicroηχανήςraquo
του σχεδίου δηλαδή της φυγής2255 H προσφορά αυτή λεγόταν πρόσφαγmicroα και πίστευαν ότι microε αυτήν ικανοποιούσαν την ψυχή του νεκρού2266 Οι προσφορές προς τους θεούς του Kάτω Kόσmicroου ήταν δυο ειδών οι αναίmicroακτες (πχ καρποί φρούτα κλπ) που έκαιγαν ή απλώς τοπο-
θετούσαν πάνω στο βωmicroό και οι αιmicroατηρές δηλαδή ζώα (πχ ταύροι ή άλογα) που δεν έπρεπε να έχουν ελαττώmicroατα ούτε να έχουν χρησι-microοποιηθεί σε γεωργικές εργασίες Tα ζώα αυτά ονοmicroάζονταν άφετα και έβοσκαν ελεύθερα στους περιβόλους των ιερών
2277 Πρόκειται για την αρχαία συνήθεια του κενοταφίου για τους νεκρούς οι οποίοι θάβονταν microακριά από την πατρίδα ή δεν είχαν βρεθείέπειτα από microάχη ή ναυmicroαχία Κάτι ανάλογο στον καιρό microας είναι το microνηmicroείο του Άγνωστου Στρατιώτη
tradeAtilde radic sect π infin
Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρmicroογή του
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 99
Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας laquoακούσουmicroεraquo για λίγο το διάλογο των
προσώπων
ntilde Ποιους στίχους του κειmicroένου θα microπορούσαν να εκφωνούν
ntilde Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος του Mενέλαου
ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδράσει ο Θεοκλύmicroενος
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part
O π cent Agrave radic O aelig part π trade ∆ radic Agrave I cent π radic Agrave N radic ordf π trade ordf infin ∆ radic trade
Η παρουσία του Μενέλαου στο Eπεισόδιο αυτό αποτελεί microέρος του microηχανισmicroού απάτης κα-
θώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάmicroεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην
πραγmicroατική του ταυτότητα (είναι)
ntilde Ας σκεφτούmicroε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή
ndash στην εmicroφάνισή του
ndash στη συmicroπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύmicroενο
ndash στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιmicroα
H πλεκτάνη ολοκληρώνεται O Θεοκλύmicroενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί
ntilde Aς συγκρίνουmicroε τα laquoόπλαraquo που χρησιmicroοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την εξα-
πάτηση του Θεοκλύmicroενου και microε βάση αυτά ας συζητήσουmicroε τη συmicroβολή του καθενός
στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης
Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα microέσα που χρησιmicroοποίησαν Eσύ πώς τα κρίνεις
Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)
2288 H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή Στην πραγmicroατικότητα microάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση που του φαίνεται microακρινή2299 Εννοεί το microίασmicroα που θα προέλθει από το αίmicroα των θυσιασmicroένων ζώων ή από τα αντικείmicroενα που χρησιmicroοποιούσαν στη νεκρώσιmicroη τελετή
Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα microπορούσε να αποmicroακρυνθεί περισσότερο3300 Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έmicroποροι Γενικά φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο3311 Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήmicroερα σύmicroφωνα microε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταmicroείβεται Εδώ βέβαια microε
τις προσφορές του Θεοκλύmicroενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος microε τα ρούχα και τα τρόφιmicroα του Θεοκλύmicroενου ο Μενέλαος θα microπο-ρέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του
3322 Eίναι ένας συνηθισmicroένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η microαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαmicroένους
tradeAtilde radic sect π infin
100 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
ΘΕO Αντάξια για του Πέλοπα το γένος
ΜΕN Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει 1385
ΘΕO Λοιπόν Πώς τα σκορπάτε microες στο κύmicroα
ΜΕN Καράβι θα χρειαστεί microε λαmicroνοκόπους
ΘΕO Και πόσο αλάργα απrsquo τη στεριά θα πάει
ΜΕN Όσο που τrsquo αφρονέρια του να βλέπεις
ΘΕO Γιατί Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα28 1390
ΜΕN Για να microη βγει το microίασmicroα στrsquo ακρογιάλι29
ΘΕO Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω
ΜΕN Σωστά θα τιmicroηθεί ο Μενέλαος έτσι
ΘΕO ∆ίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα
ΜΕN Μάνας το έργο αυτό γυναίκας τέκνου 1395
ΘΕO Πρέπει όπως λες αυτή να τόνε θάψει
ΜΕN Ασέβεια το νεκρό να microην τιmicroήσει
ΘΕO Λοιπόν ας γίνει κι έτσιOslash θέλω να rsquoχω
γυναίκα ευλαβική Μες στο παλάτι
πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει 1400
δώρα για το νεκρόOslash δε θα σε στείλω
στη γη σου microrsquo αδειανά τα χέρια31 αν δώσεις
σωστή σrsquo αυτήν βοήθειαOslash microου rsquoχεις φέρει
καλά microαντάτα και γιrsquo αυτό θα λάβεις
αντί για τα κουρέλια πλούσια ρούχα 1405
και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα
γιατί η κακοmicroοιριά σου είναι microεγάλη
∆υστυχισmicroένη εσύ microην τυραννιέσαι
για κάτι αγιάτρευτοOslash ο Μενέλαος βρήκε
τη microοίρα του οι νεκροί δεν ξαναζούνε 32 1410
ΜΕN Στο χρέος σου κυράOslash από δω και πέρα
πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις
και νrsquo αγαπάς αυτόν που βλέπεις microπρος σουOslashτο πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη
Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα 1415
θα σβήσω την κακή σου φήmicroη αν είσαι
φρόνιmicroη για τον άντρα σου γυναίκα
EΛE Θα γίνει αυτόOslash παράπονο δε θα rsquoχειOslashκαι θα το δεις αφού κοντά microου θα rsquoσαι
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
Η παρουσία του Μενέλαου στο Eπεισόδιο αυτό αποτελεί microέρος του microηχανισmicroού απάτης κα-
θώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάmicroεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην
πραγmicroατική του ταυτότητα (είναι)
ntilde Ας σκεφτούmicroε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή
ndash στην εmicroφάνισή του
ndash στη συmicroπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύmicroενο
ndash στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιmicroα
H πλεκτάνη ολοκληρώνεται O Θεοκλύmicroενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί
ntilde Aς συγκρίνουmicroε τα laquoόπλαraquo που χρησιmicroοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την εξα-
πάτηση του Θεοκλύmicroενου και microε βάση αυτά ας συζητήσουmicroε τη συmicroβολή του καθενός
στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης
Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα microέσα που χρησιmicroοποίησαν Eσύ πώς τα κρίνεις
Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)
2288 H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή Στην πραγmicroατικότητα microάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση που του φαίνεται microακρινή2299 Εννοεί το microίασmicroα που θα προέλθει από το αίmicroα των θυσιασmicroένων ζώων ή από τα αντικείmicroενα που χρησιmicroοποιούσαν στη νεκρώσιmicroη τελετή
Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα microπορούσε να αποmicroακρυνθεί περισσότερο3300 Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έmicroποροι Γενικά φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο3311 Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήmicroερα σύmicroφωνα microε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταmicroείβεται Εδώ βέβαια microε
τις προσφορές του Θεοκλύmicroενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος microε τα ρούχα και τα τρόφιmicroα του Θεοκλύmicroενου ο Μενέλαος θα microπο-ρέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του
3322 Eίναι ένας συνηθισmicroένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η microαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαmicroένους
tradeAtilde radic sect π infin
100 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
ΘΕO Αντάξια για του Πέλοπα το γένος
ΜΕN Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει 1385
ΘΕO Λοιπόν Πώς τα σκορπάτε microες στο κύmicroα
ΜΕN Καράβι θα χρειαστεί microε λαmicroνοκόπους
ΘΕO Και πόσο αλάργα απrsquo τη στεριά θα πάει
ΜΕN Όσο που τrsquo αφρονέρια του να βλέπεις
ΘΕO Γιατί Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα28 1390
ΜΕN Για να microη βγει το microίασmicroα στrsquo ακρογιάλι29
ΘΕO Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω
ΜΕN Σωστά θα τιmicroηθεί ο Μενέλαος έτσι
ΘΕO ∆ίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα
ΜΕN Μάνας το έργο αυτό γυναίκας τέκνου 1395
ΘΕO Πρέπει όπως λες αυτή να τόνε θάψει
ΜΕN Ασέβεια το νεκρό να microην τιmicroήσει
ΘΕO Λοιπόν ας γίνει κι έτσιOslash θέλω να rsquoχω
γυναίκα ευλαβική Μες στο παλάτι
πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει 1400
δώρα για το νεκρόOslash δε θα σε στείλω
στη γη σου microrsquo αδειανά τα χέρια31 αν δώσεις
σωστή σrsquo αυτήν βοήθειαOslash microου rsquoχεις φέρει
καλά microαντάτα και γιrsquo αυτό θα λάβεις
αντί για τα κουρέλια πλούσια ρούχα 1405
και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα
γιατί η κακοmicroοιριά σου είναι microεγάλη
∆υστυχισmicroένη εσύ microην τυραννιέσαι
για κάτι αγιάτρευτοOslash ο Μενέλαος βρήκε
τη microοίρα του οι νεκροί δεν ξαναζούνε 32 1410
ΜΕN Στο χρέος σου κυράOslash από δω και πέρα
πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις
και νrsquo αγαπάς αυτόν που βλέπεις microπρος σουOslashτο πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη
Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα 1415
θα σβήσω την κακή σου φήmicroη αν είσαι
φρόνιmicroη για τον άντρα σου γυναίκα
EΛE Θα γίνει αυτόOslash παράπονο δε θα rsquoχειOslashκαι θα το δεις αφού κοντά microου θα rsquoσαι
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod
Μπορούmicroε να παρουσιάσουmicroε εδώ το υλικό το σχετικό microε την όψη Ταξινοmicroήστε το υλικό κατά κατηγορίες (πχ σκη-
νικό υποκριτής κτλ) και γράψτε ένα κείmicroενο-οδηγίες που θα microπορούσε να το αξιοποιήσει κάποιος ειδικός (πχ σκη-
νοθέτης σκηνογράφος)
2288 H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή Στην πραγmicroατικότητα microάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση που του φαίνεται microακρινή2299 Εννοεί το microίασmicroα που θα προέλθει από το αίmicroα των θυσιασmicroένων ζώων ή από τα αντικείmicroενα που χρησιmicroοποιούσαν στη νεκρώσιmicroη τελετή
Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα microπορούσε να αποmicroακρυνθεί περισσότερο3300 Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έmicroποροι Γενικά φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο3311 Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήmicroερα σύmicroφωνα microε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταmicroείβεται Εδώ βέβαια microε
τις προσφορές του Θεοκλύmicroενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος microε τα ρούχα και τα τρόφιmicroα του Θεοκλύmicroενου ο Μενέλαος θα microπο-ρέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του
3322 Eίναι ένας συνηθισmicroένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η microαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαmicroένους
tradeAtilde radic sect π infin
100 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
ΘΕO Αντάξια για του Πέλοπα το γένος
ΜΕN Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει 1385
ΘΕO Λοιπόν Πώς τα σκορπάτε microες στο κύmicroα
ΜΕN Καράβι θα χρειαστεί microε λαmicroνοκόπους
ΘΕO Και πόσο αλάργα απrsquo τη στεριά θα πάει
ΜΕN Όσο που τrsquo αφρονέρια του να βλέπεις
ΘΕO Γιατί Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα28 1390
ΜΕN Για να microη βγει το microίασmicroα στrsquo ακρογιάλι29
ΘΕO Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω
ΜΕN Σωστά θα τιmicroηθεί ο Μενέλαος έτσι
ΘΕO ∆ίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα
ΜΕN Μάνας το έργο αυτό γυναίκας τέκνου 1395
ΘΕO Πρέπει όπως λες αυτή να τόνε θάψει
ΜΕN Ασέβεια το νεκρό να microην τιmicroήσει
ΘΕO Λοιπόν ας γίνει κι έτσιOslash θέλω να rsquoχω
γυναίκα ευλαβική Μες στο παλάτι
πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει 1400
δώρα για το νεκρόOslash δε θα σε στείλω
στη γη σου microrsquo αδειανά τα χέρια31 αν δώσεις
σωστή σrsquo αυτήν βοήθειαOslash microου rsquoχεις φέρει
καλά microαντάτα και γιrsquo αυτό θα λάβεις
αντί για τα κουρέλια πλούσια ρούχα 1405
και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα
γιατί η κακοmicroοιριά σου είναι microεγάλη
∆υστυχισmicroένη εσύ microην τυραννιέσαι
για κάτι αγιάτρευτοOslash ο Μενέλαος βρήκε
τη microοίρα του οι νεκροί δεν ξαναζούνε 32 1410
ΜΕN Στο χρέος σου κυράOslash από δω και πέρα
πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις
και νrsquo αγαπάς αυτόν που βλέπεις microπρος σουOslashτο πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη
Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα 1415
θα σβήσω την κακή σου φήmicroη αν είσαι
φρόνιmicroη για τον άντρα σου γυναίκα
EΛE Θα γίνει αυτόOslash παράπονο δε θα rsquoχειOslashκαι θα το δεις αφού κοντά microου θα rsquoσαι
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
1 Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη microορφή στιχοmicroυθίας α) Γιατί κατά τη γνώmicroη
σας επιλέγεται αυτή η microορφή διαλόγου εδώ β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές
2 Να επισηmicroάνετε ταφικά έθιmicroα που αναφέρονται στο Γ Επεισόδιο Ποια από αυτά επιβιώνουν στις microέρες microας και microε
ποια microορφή Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες αφηγηθείτε αν θέλετε τι συνηθίζεται στη χώρα σας
3 Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι (στ 1342) Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύmicroενου θεωρείται ότι κατέχει σηmicroαντι-
κή θέση στην εξέλιξη του δράmicroατος Γιατί
4 Σύmicroφωνα microε τον Aριστοτέλη η συmicroπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (IcircmiddotUgravea Ugravee AcircaringIcirce˜) και ταυτό-
χρονα να υπηρετεί τη δραmicroατική οικονοmicroία (IcircmiddotUgravea Ugravee agraveOacutemiddotAacuteIcircmiddotOumlOcircOacute) H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύmicroενου
5 Ποια συναισθήmicroατα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύmicroενου πριν και microετά τη στιχοmicroυθία microε την Eλένη
6 Γράψτε δικούς σας στίχους που θα microπορούσαν να ενταχθούν στη στιχοmicroυθία
α) στίχους του Θεοκλύmicroενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία β) δίσηmicroους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod
Μπορούmicroε να παρουσιάσουmicroε εδώ το υλικό το σχετικό microε την όψη Ταξινοmicroήστε το υλικό κατά κατηγορίες (πχ σκη-
νικό υποκριτής κτλ) και γράψτε ένα κείmicroενο-οδηγίες που θα microπορούσε να το αξιοποιήσει κάποιος ειδικός (πχ σκη-
νοθέτης σκηνογράφος)
11 Παραπέmicroπει σε microια ασιατική θεά που microε διάφορα ονόmicroατα (Pέα Kυβέλη Iδαία Mητέρα) λατρευόταν στην Aνατολή O Eυριπίδης όπωςφαίνεται στη συνέχεια την ταυτίζει microε τη θεά ∆ήmicroητρα
22 Πρόκειται για την Περσεφόνη Aπέφευγαν να προφέρουν το όνοmicroά της όσοι δεν ήταν microυηmicroένοι στα Ελευσίνια microυστήρια33 Τα κρόταλα τα τύmicroπανα οι αυλοί και άλλα όργανα συνδέονται microε τη λατρεία της Μητέρας των θεών αλλά και της θεάς ∆ήmicroητρας44 Σύmicroφωνα microε ένα microύθο η Αθηνά microε το δόρυ και η Άρτεmicroη microε το τόξο προσπάθησαν να εmicroποδίσουν τον Πλούτωνα να απαγάγει την Περ-
σεφόνη Ο ∆ίας όmicroως microε έναν κεραυνό τις εmicroπόδισε
tradeAtilde radic sect π infin
104 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
XOPOΣ Κάποτε η Μάνα των θεών1 1425
χύθηκε απάνω στα βουνά
σε λόγγους δασοσκέπαστους
σε ποταmicroών νεροσυρmicroές
και πολυβούιστους γιαλούς
γυρεύοντας ολούθε τη χαmicroένη 1430
κόρη της microε το ιερό
κι ανείπωτο όνοmicroα2 Τριγύρω
τα κρόταλα3 βροντολογούσαν
σέρναν τrsquo αmicroάξι της θεριά
κι εκείνη ακούραστα ζητούσε 1435
τη θυγατέρα που rsquoχαν κλέψει
απrsquo τους κυκλόσυρτους χορούς
των κοριτσιών Μαζί της
ακράτητες σαν άνεmicroος ορmicroήσαν
η Άρτεmicroη βαστώντας τόξα 1440
κι η Αθηνά microε τη βαριά της λόγχη4
Όmicroως ο ∆ίας από ψηλά
στους λαmicroπερούς ουράνιους θρόνους
αλλιώς κανόνιζε τη microοίρα
Κι όταν τον πολυπλάνητο 1445
δρόmicroο της έπαψε η θεά
ζητώντας ανωφέλευτα την κόρη
που δολερά είχαν κλέψει
στα χιονοσκέπαστα της Ίδης
έφτασε κορφοβούνια 1450
τις βίγλες των ΝυmicroφώνOslash απλώθη
τότες η θλίψη της στα βράχια
τα χιονισmicroένα και στα δάσηOslashτους κάmicroπους άφησε της γης
δίχως χορτάρι τις σπορές 1455
δίχως καρπούς κι αφάνιζε
το γένος των ανθρώπωνOslashαπόmicroειναν τα βοσκοτόπια
κατάξερα κι από τις πόλεις
λιγόστεψε η ζωήOslash θυσίες 1460
δε γίνονταν για τους θεούς
ούτε οι βωmicroοί είχαν προσφορέςOslashστέρεψε τις ολόδροσες
πηγές απrsquo την αγιάτρευτη
θλίψη της κόρης που rsquoχασε 1465
H ΠΕ Ρ Ι Π Λ Α Ν Η Σ Η
Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Σ Ε AΝ Α Ζ Η Τ Η Σ Η
Τ Η Σ XΑ Μ Ε Ν Η Σ KΟ Ρ Η Σ
Πού περιπλανιέται η θεά
Ποια είναι η στάση
των θεών απέναντί της
OΙ OΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Τ Η Σ ΘΛ Ι Ψ Η Σ Τ Η Σ ΘΕ Α Σ
Πώς επηρέασε ο καηmicroός
της θεάς τη φύση
τους ανθρώπους
και τους θεούς
A΄ ΣΤΡΟΦΗ
A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 105
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
Xορογραφικές σηmicroειώσεις της Z Nικο-λούδη για τους Όρνιθες του Aριστοφάνη
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod
Μπορούmicroε να παρουσιάσουmicroε εδώ το υλικό το σχετικό microε την όψη Ταξινοmicroήστε το υλικό κατά κατηγορίες (πχ σκη-
νικό υποκριτής κτλ) και γράψτε ένα κείmicroενο-οδηγίες που θα microπορούσε να το αξιοποιήσει κάποιος ειδικός (πχ σκη-
νοθέτης σκηνογράφος)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
106 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
Όταν ανθρώπων και θεών
σταmicroάτησαν τα φαγοπότια
για να γλυκάνει ο ∆ίας5
της Μάνας τον πικρό θυmicroό
στις Χάριτες6 microιλάει laquoΕmicroπρός 1470
καλές microου εσείς πηγαίντε
και microε φωνές ολόχαρες
της ∆ήmicroητρας σκορπίστε την οργήOslashκι εσείς οι Μούσες microε χορούς
και microε πασίχαρα τραγούδιαraquo 1475
Η Κύπριδα η πεντάmicroορφη
πρωτόπιασε ένα τύmicroπανο
κι ένα βαθύλαλο χαλκόOslash7
γέλασε τότες η θεά
κι απrsquo τους αχούς χαρούmicroενη 1480
την ηχερή στα χέρια της
πήρε βαριά8 φλογέρα
Ελένη9 όσα δεν έπρεπε
νrsquo αγγίζεις πράγmicroατα ιερά
δοκίmicroασες στο σπίτι σου 1485
κι οργίστηκε η θεά Μητέρα
που δε σεβάστηκες τις άγιες
θυσίες της ∆ύναmicroη τρανή
τα παρδαλόχρωmicroα κατέχουν
ελαφοτόmicroαρα10 κι ο θύρσος11 1490
στεφανωmicroένος microε κισσό
κι ο microαγικός ο δίσκος12 όταν
γοργόδροmicroα στριφογυρνάει
microες στον αιθέρα τα microαλλιά
που ορθοσηκώνονται τιmicroή 1495
στο ∆ιόνυσο κι οι τελετές
οι ολονύχτιες της θεάς13
Πάνω απrsquo το microέτρο η οmicroορφιά σου
microα όλα καλά να σου έρθουν τώρα14
H ΣΥ Μ Φ Ι Λ Ι Ω Σ Η
Πώς ο ∆ίας γιάτρεψε
το πένθος της θεάς
H EΝ Ο Χ Η( ) Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ
Κ Ι Ο PΟ Λ Ο Σ
Τ Ω Ν ΛΑ Τ Ρ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν
TΕ Λ Ε Τ Ω Ν
Σε τι έφταιξε η Eλένη
Ποια σύmicroβολα
χρησιmicroοποιούνται
στα θεϊκά microυστήρια
B΄ ΣΤΡΟΦΗ
B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ
55 Σύmicroφωνα microε την παράδοση η ∆ήmicroητρα ανακουφίζεται microόνο όταν επιστρέφει η κόρη της από τον Άδη Εδώ όmicroως αυτό επιτυγχάνεταιmicroε τη microουσική και το χορό
66 Οι Χάριτες (Αγλαΐα Ευφροσύνη Θάλεια) που συmicroβόλιζαν τη χάρη και την τελειότητα των ανθρώπινων δηmicroιουργηmicroάτων και οι Μού-σες απαλλάσσουν τη θεά από τη βαριά θλίψη της και τον κόσmicroο από τα δεινά του
77 Eννοεί τον υπόκωφο βαρύ ήχο είτε των τυmicroπάνων είτε της φλογέρας88 H λέξη βαριά αναφέρεται στον τόνο του ήχου (βαρύτονος microπάσος)99 Στο πρωτότυπο t middotOuml Ο microεταφραστής θεωρεί πως ο Χορός απευθύνεται στην Ελένη Άλλοι θεωρούν ότι υπονοείται η Αφροδίτη ή η Περ-
σεφόνη ή ακόmicroα και ο Αλκιβιάδης που είχε κατηγορηθεί για ιεροσυλία1100 Oι microαινάδες φορούσαν δέρmicroατα microικρών ελαφιών1111 Pαβδί από καλάmicroι ή ξύλο microε φύλλα κισσού ή αmicroπέλου στην κορυφή του που το κρατούσαν οι οπαδοί του ∆ιονύσου1122 Oι πιστοί της Kυβέλης στριφογύριζαν πάνω από το κεφάλι τους ένα στρογγυλό δίσκο1133 Mάλλον πρόκειται για την Kυβέλη και εδώ αναmicroειγνύονται στοιχεία από διάφορες θρησκείες (συγκρητισmicroός)1144 Στους δύο αυτούς στίχους το πρωτότυπο κείmicroενο είναι πολύ φθαρmicroένο Eδώ ο microεταφραστής αποδίδει microία από τις προσπάθειες αποκα-
τάστασής του Σύmicroφωνα microε microια άλλη ερmicroηνεία των δύο τελευταίων στίχων του Στασίmicroου στηρίχτηκες πάντα στην οmicroορφιά σου
tradeAtilde radic sect π infin
E Y P I Π I ∆ H Eλένη 107
Aπό την ανατροπή στην αποκατάσταση της ισορροπίας
M π infin A sect sect prod M part ∆ infin ordm ƒ infin trade prod
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
(IgraveUgraveEcircUacute E XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜)
(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo
pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod
Μπορούmicroε να παρουσιάσουmicroε εδώ το υλικό το σχετικό microε την όψη Ταξινοmicroήστε το υλικό κατά κατηγορίες (πχ σκη-
νικό υποκριτής κτλ) και γράψτε ένα κείmicroενο-οδηγίες που θα microπορούσε να το αξιοποιήσει κάποιος ειδικός (πχ σκη-
νοθέτης σκηνογράφος)
B Σ T A Σ I M Oστ 1425-1499 laquodegcurrenIumlmiddotUcircAcircOacute permilb ıAcirca permilcurrenIacutemiddotUgravefi Ugraversquo acirc˜ macrcurrenUacutemiddot˜ sbquomiddotUacuteDaggersbquoUacuteOcircIgraveOcircOacute middoteacuteIumleOacuteraquo
108 E Y P I Π I ∆ H Eλένη
E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade
1 Προκειmicroένου να βοηθήσετε τους συmicromicroαθητές σας να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο του Στασίmicroου αφηγηθείτε
σε ένα σύντοmicroο κείmicroενο το microυθικό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται (α στροφή ndash α αντιστροφή ndash β στροφή)
2 Να διακρίνετε τη διαφορά του συναισθηmicroατικού κλίmicroατος που επικρατεί ανάmicroεσα στα δύο στροφικά ζεύγη του Στασί-
microου Να στηρίξετε την απάντησή σας microε συγκεκριmicroένες αναφορές στο κείmicroενο
3 laquoMέσα από την ανατροπή η αποκατάσταση της ισορροπίαςraquo τιτλοφορείται το B Στά-
σιmicroο Ποια στοιχεία του κειmicroένου θα microπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτό τον τίτλο
4 Συνοψίστε σε ένα κείmicroενο τα επιχειρήmicroατα που στηρίζουν
ntilde την άποψη ότι πρόκειται για ένα εmicroβόλιmicroο Στάσιmicroο
ntilde την άποψη ότι το Στάσιmicroο συνδέεται microε το δράmicroα
5 Να εντοπίσετε τα κοινά λατρευτικά στοιχεία της Κυβέλης που υπάρχουν
ntilde στο B Στάσιmicroο
ntilde στην παράπλευρη εικόνα της θεάς και
ntilde στον Οmicroηρικό Ύmicroνο laquoΣτη Mητέρα των Θεώνraquo