Page 1
Materia³ opracowany przezDolnoœl¹skie Centrum Informacji Zawodowej
i Doskonalenia Nauczycieli w Wa³brzychui Warmiñsko-Mazurski
Zak³ad Doskonalenia Zawodowego w Olsztynie
Europejskie drogowskazy - wybrane elementy doradztwa zawodowego
w krajach Unii Europejskiej i w Polsce
Publikacja sfinansowana ze œrodkówRz¹dowego Programu
"Pierwsza Praca"w ramach realizacji projektu
Mobilnych Centrów Informacji Zawodowej Ochotniczych Hufców Pracy
www.ohp.pl
Ewa Studziñska
Page 2
156
3
Europejskie drogowskazy
12. Sk³odowski H., Projekt Kodeksu Etyczno – Zawodowego
Doradcy Zawodowego, £ódŸ 2002.
13. Wojtasik B., Doradca zawodu: Studium teoretyczne z zakresu
poradoznawstwa, Wroc³aw 1993.
14. Wojtasik B., Poradnictwa zawodowe w realiach
ponowoczesnego œwiata, Dolnoœl¹ska Szko³a Wy¿sza Edukacji
TWP, Wroc³aw 2003.
15. Zeszyty informacyjno – metodyczne doradcy zawodowego,
nr14, Krajowy Urz¹d Pracy. Departament Szkolenia Kadr,
Warszawa 2002.
Europejskie drogowskazy
SPIS TREŒCI:
Wstêp .......................................................................................................
I. Uwarunkowania prawne .......................................................
II. Wymiar europejski doradztwa zawodowego ..................
II.1. Cechy wspólne ..........................................................................
II.2. Ró¿nice ........................................................................................
III. Modele pracy doradczej w wybranych krajach Europy ..........................................................................................
III. 1. Doradztwo w Holandii ...........................................................
III. 2. Doradztwo w Danii .................................................................
III. 3. Doradztwo w Wielkiej Brytanii ...........................................
III. 4. Doradztwo we Francji ............................................................
III. 5. Doradztwo w Niemczech ......................................................
III. 6. Doradztwo w Luksemburgu .................................................
III. 7. Doradztwo w Irlandii ..............................................................
III. 8. Doradztwo w Polsce ................................................................
IV. Przysz³oœæ eurodoradztwa .....................................................
Podsumowanie .....................................................................................
Bibliografia ............................................................................................
5
15
17
18
21
21
23
25
28
31
33
34
36
40
51
54
Page 3
552
6. Rachalska w., Poradnictwo zawodowe jako jedna z form
kszta³towania cz³owieka – cz³onka wspó³czesnego spo³eczeñstwa,
Uniwersytet Wroc³awski, Wroc³aw 1982.
7. Rozporz¹dzenie MEN z dnia 15.02.1999, w sprawie
dopuszczenia do u¿ytku programów nauczania
(Dz. U. Nr 14, poz. 14).
8. Rozporz¹dzenie MEN z dnia 15.02.1999, w sprawie podstaw
programowych kszta³cenia ogólnego
(Dz. U. Nr 14/99, poz. 129 i Dz. U. Nr 60/99, poz. 642).
9. Rozporz¹dzenie MEN z dnia 15.01.2001, w sprawie zasad
udzielania i organizowania pomocy psychologiczno-
pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szko³ach i
placówkach (Dz. U. Nr 13, poz. 10).
10. Rozporz¹dzenie MEN z dnia 21.05.2001, w sprawie ramowych
statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkó³
(Dz. U. Nr 61, poz. 624 oraz z 2002 Nr 10, poz. 96, za³. Nr 3).
11. Rozporz¹dzenie MENiS z dnia 7.01.2003, w sprawie udzielania
i organizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej
w publicznych przedszkolach, szko³ach i placówkach
(Dz. U. Nr 11, poz. 114, 4, pkt. 7).
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 4
354
Wstêp
„Inwestowanie w m³odzie¿, to inwestycja w rozwój
nowoczesnej gospodarki”- tak rozpoczyna³a swoj¹ wypowiedŸ na
³amach broszury „Europejski Fundusz Spo³eczny” by³a minister
edukacji, pani Krystyna £ybacka. Nale¿y zgodziæ siê z cytowan¹
wypowiedzi¹, gdy¿ jako jeden z krajów cz³onkowskich Unii
Europejskiej nie mo¿emy pomin¹æ spraw zwi¹zanych z edukacj¹,
a tym samym pomoc¹ m³odzie¿y w planowaniu jej kariery
edukacyjno-zawodowej.
M³ody cz³owiek nie powinien byæ pozostawiony sam z proble-
mem wyboru kolejnego etapu kszta³cenia, a w konsekwencji
wyboru zawodu.
Funkcjonuje przecie¿ w spo³eczeñstwie jako jedno z jego ogniw.
W³aœnie ta przynale¿noœæ spo³eczna uprawnia go
do korzystania z profesjonalnej pomocy oœro-
dków, w których mo¿e znaleŸæ odpowiedŸ na
nurtuj¹ce go pytania oraz uzyskaæ pomoc
w realizacji swoich planów ¿yciowych.
NiepewnoϾ jutra i zmagania
z codziennoœci¹ nie u³atwiaj¹
m³odemu cz³owiekowi
i jego rodzicom podjê-
cia jednoznacznej decyzji.
Bibliografia:
1. Kargul A., Wojtasik B. (red.), Materia³y ze œwiatowego Kongresu
Poradnictwa Zawodowego, Doradca – Profesja, Pasja, Powo³anie?,
Warszawa 29 – 31 maja 2002 r.
2. Paszkowska-Rogacz A., Doradztwo zawodowe w systemach
szkolnych krajów Unii Europejskiej ze szczególnym uwzglê-
dnieniem Irlandii i Danii, KOWEZ, Warszawa 2001.
3. Paszkowska-Rogacz A., Zarys systemów doradztwa zawodowego
w krajach Unii Europejskiej, w: Psychologiczna problematyka
doradztwa zawodowego, red. H. Sk³odowski, Wydawnictwo
Uniwersytetu £ódzkiego 1999.
4. Rachalska W.(red.), Poradnictwo zawodowe w wymiarze
europejskim – materia³y z miêdzynarodowej konferencji
zorganizowanej w Z³otym Potoku..., Czêstochowa 1999.
5. Rachalska W., Poradnictwo wobec problemów jednostki
i rynku pracy, Pedagogika Pracy nr 38, Warszawa 2001.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 5
534
my, bêdziemy mogli pochwaliæ siê i podzieliæ z innymi, naszymi
rozwi¹zaniami i doœwiadczeniami w dziedzinie pomocy m³odemu
cz³owiekowi ju¿ nied³ugo?
Od zawsze rodzice pragnêli dla swoich dzieci szczêœcia. Nasze,
doros³ych, rozumienie szczêœcia czêsto „k³óci” siê z wyznawanymi
przez nie wartoœciami. Dzieje siê tak dlatego, ¿e zabiegani,
sfrustrowani, zmêczeni, dbamy o materialn¹ stronê wychowania,
kosztem postrzegania naszych dzieci jako pe³noprawnych
obywateli, którzy ju¿ nied³ugo maj¹ sprawdziæ siê na polu
zawodowym i ¿yciowym. Zwykle ich s³uchamy, ale nie s³yszymy.
Co zatem zrobiæ? Co zmieniæ? Jak im pomóc? Sk¹d czerpaæ
informacje? Na te i jeszcze wiele innych pytañ postaram siê daæ
odpowiedŸ w niniejszej broszurce, która dedykowana jest g³ównie
do osób zainteresowanych problematyk¹ poradnictwa zawod-
owego dla dzieci i m³odzie¿y, zarówno w Polsce, jak i w niektórych
pañstwach Europy.
G³ównym celem powstania niniejszej broszury jest zapoznanie
odbiorców z systemami doradztwa zawodowego w wybranych
krajach Europy, w tym te¿ Polski. Przedstawienie uwarunkowañ
prawnych oraz podanie przyk³adowych scenariuszy zajêæ i metod
pracy doradczej. Zainteresowani t¹ problematyk¹ bêd¹ mogli
znaleŸæ w niej przyk³ady wspó³pracy doradcy zawodowego
z rodzin¹, szko³¹ oraz innymi instytucjami spo³ecznymi, dla których
trafnoœæ wyborów edukacyjno-zawodowych m³odego cz³owieka
jest wa¿na. W koñcowej czêœci przedstawiony zostanie wykaz
literatury oraz artyku³ów, które pos³u¿y³y mi do napisania niniejszej
publikacji i pozwol¹ czytelnikom na pog³êbienie wiedzy w tym
zakresie.
A zatem, zapraszam do lektury.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 6
552
I. Uwarunkowania prawne
Ka¿de nowoczesne spo³eczeñstwo opiera swoje funkcjonowa-
nie na mechanizmach instytucjonalnych. Wspó³praca pomiêdzy
krajami europejskimi zastrzega sobie prawo do indywidualnoœci,
jednoczeœnie okreœla standardy, które w sposób znacz¹cy musz¹
przewartoœciowaæ zadania instytucji poradniczych.
Nale¿y jednak siêgn¹æ do pocz¹tków doradztwa
w Europie, by zrozumieæ tendencje jego zmian.
Pocz¹tki doradztwa europejskiego siêgaj¹
Traktatu Rzymskiego z 1957 roku, który obej-
mowa³ treœci doradztwa zawodowego, nie
uwzglêdniaj¹c jednak osobno problema-
tyki edukacji, skupiaj¹c siê g³ównie na
szkolnictwie zawodowym. W wyniku
podpisania traktatu, w roku 1963, Rada
Ministrów Wspólnoty Europejskiej
ustanowi³a jednolite zasady edukacji
zawodowej dla krajów cz³onkow-
skich i ustali³a wspólne dzia³a-
nia w obszarze budowania
systemu informacji i dora-
dztwa zawodowego dla
odkrywania mo¿liwoœci dokonywania wyboru. Temu w³aœnie
powinno s³u¿yæ doradztwo zawodowe. Jakie informacje otrzyma
i jak je wykorzysta, w du¿ej mierze zale¿y od niego samego. Jednak
niepodwa¿alna jest tutaj rola doradcy zawodowego, który jako
przewodnik i zarazem towarzysz w planowaniu procesu
edukacyjno – zawodowego, ma do spe³nienia wa¿n¹ rolê.
W niniejszej broszurce stara³am siê pokazaæ elementy za³o¿eñ
pracy doradczej w wybranych krajach europejskich i w Polsce.
W wiêkszoœci z nich doradztwo, maj¹ce pod³o¿e prawne spe³nia
swoj¹ rolê, która skierowana jest na ucznia i dokonywanie przez
niego wyborów edukacyjno-zawodowych. Coraz czêœciej pomoc
doradcza wkracza do szkó³ ni¿szego szczebla edukacji i zaczyna byæ
nieodzownym jego elementem. Coraz wiêksza liczba uczniów ma
mo¿liwoœæ skorzystania z pomocy doradcy. Praca doradcza
w krajach unijnych opiera siê na tradycjach danego narodu, ale
coraz czêœciej opiera siê na doœwiadczeniach innych pañstw.
Wspomniany ju¿ przeze mnie traktat w Maastricht mówi
o suwerennoœci pañstw w dziedzinie edukacji, dlatego te¿ nie
bójmy siê ingerowania innych pañstw Unii Europejskiej w nasze
polskie doradztwo. Starajmy siê jednak wykorzystaæ to, co ju¿
zosta³o osi¹gniête na tym polu i modyfikuj¹c, dostosowaæ do
naszych realiów, przenoœmy jak najwiêcej na nasz grunt. Warto
podpatrzeæ i skorzystaæ z niektórych rozwi¹zañ. A mo¿e to w³aœnie
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 7
516
Podsumowanie
Cz³owiek przychodzi na
œwiat jako istota aktywna. Jego
aktywnoœæ ma okreœlony cel,
któremu j¹ podporz¹dko-
wuje. Im bardziej cel jest
atrakcyjny, ciekawy i przemy-
œlany, tym wiêksz¹ wywo³uje
motywacjê i zainteresowanie.
Dla wielu m³odych ludzi celem
jest ich przysz³y zawód.
Wa¿ne zatem jest, by jego wybór nie by³ przypadkowy, dokony-
wany pod wp³ywem emocji, ale jako decyzja przemyœlana, zgodna
z mo¿liwoœciami i realiami ekonomicznymi.
Aktywne uczestnictwo ucznia w procesie decyzyjnym oznacza
z jednej strony poczucie wspó³odpowiedzialnoœci z drugiej pomoc
doradcy (rodzica, nauczyciela, pracownika poradni specjali-
stycznej, itp.) w podnoszeniu jego motywacji i samodzielnego
m³odzie¿y i doros³ych, opieraj¹c siê na wiedzy psychologicznej.
Dopiero w 1992 roku Komisja Europejska, podpisuj¹c Traktat
w Maastricht, rozszerzy³a dzia³ania doradztwa zawodowego na
zagadnienia zwi¹zane z edukacj¹. Zgodnie z treœci¹ art. 126 i 127
Unia Europejska nie ingeruje w sprawy edukacji poszczególnych
krajów cz³onkowskich, ich strukturê doradztwa i kwalifikacje
doradcy, ale zastrzega sobie zachowanie wspólnoty koncepcji
miêdzy innymi: z³agodzenia problemu startu zawodowego
m³odzie¿y, wi¹¿¹c silnie ze sob¹ kwestie edukacji i szkolenia
zawodowego na ró¿nych etapach kszta³cenia. Rok 2000 przyniós³
podpisanie Memorandum on Lifelong Learning w Brukseli,
zapewniaj¹c ³atwy dostêp do rzetelnych informacji i porad oraz
umo¿liwiaj¹c kszta³cenie na obszarze ca³ej Europy dla wszystkich
grup wiekowych.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 8
750
Innym wa¿nym instrumentem prawa wspólnotowego jest Bia³a
Ksiêga Kszta³cenia i Doskonalenia, w której zamieszczone zosta³y
podstawowe cele, jakie powinny osi¹gaæ systemy edukacji
w pañstwach cz³onkowskich. W dokumencie nazwanym przez
ministrów edukacji pañstw cz³onkowskich: Bia³¹ ksiêg¹ M³odzie¿y
(2001 r.) za g³ówne wyzwania uznano, miêdzy innymi:
• zachêcanie do zdobywania nowej wiedzy i umiejêtnoœci,
• upowszechnienie bieg³ej znajomoœci jêzyków obcych,
• zbli¿enie szko³y i sektora przedsiêbiorstw, i inne.
Mo¿na zatem stwierdziæ, ¿e doradztwo zawodowe jest niezbêd-
nym elementem wchodz¹cym w sk³ad okreœlonego systemu spo³e-
cznego, który pozwala w sposób okreœlony przepisami, pracowaæ
z m³odym cz³owiekiem. Nale¿y jednak zastrzec, ¿e zachowuj¹c
swoj¹ odrêbnoœæ pañstwow¹, kraje cz³onkowskie Unii Europejskiej,
oprócz wspólnych elementów, posiadaj¹ charaktery-styczne dla
swoich pañstw cechy doradztwa zawodowego.
zawodowy zmuszaj¹ go do ci¹g³ego poszukiwania wzorca
osobowego, podnoszenia kwalifikacji i udoskonalania umiejêtnoœci
ju¿ posiadanych. Wa¿ne dlatego jest sta³e i systematyczne œledzenie
przez niego aktualnoœci rynku edukacyjno – zawodowego, nie tylko
w jego kraju ale coraz czêœciej poza jego granicami.
Wed³ug autora projektu kodeksu etyczno – zawodowego, „wymogi
moralne wobec przedstawicieli zawodu doradcy s¹ nastêpuj¹ce:
- troska o dobro klienta (czyli cz³owieka poszukuj¹cego pracy
lub zmieniaj¹cego pracê zawodow¹),
- troska o godnoϾ zawodu (doradcy zawodowego),
- doskonalenie w³asnej wiedzy,
- dochowanie tajemnicy w zakresie wiedzy o cz³owieku
poszukuj¹cym pomocy doradczej”.
Oczywiœcie tak pojête zasady kodeksu etycznego, nie stanowi¹
prawa w œcis³ym tego s³owa znaczeniu, a raczej okreœlaj¹ standard
odpowiedniego zachowania i postêpowania doradcy zawodowego.
Nie zwalnia to jednak doradcy z obowi¹zku w³asnej wra¿liwoœci
i osobistej odpowiedzialnoœci za przebieg niesienia pomocy
doradczej. Wobec powy¿szego nale¿y przyj¹æ, ¿e tak pojmowane
i realizowane zadania doradcze przez polskich doradców
zawodowych, pozwol¹ na osi¹gniêcie standardów europejskich
i œwiatowych w dziedzinie pracy poradniczej.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 9
498
przedsiêbiorstw prywatnych i innych, którym zale¿y na dobrym
przygotowaniu m³odych ludzi do pe³nienia roli Europejczyka.
Oczywiœcie niesie to za sob¹ wiele niepokojów i rozterek wœród (nie
tylko polskich) doradców zawodowych. G³ówn¹ ich przyczyn¹ jest
upowszechnianie siê jednolitego wzoru kulturowego „globalnego
6nastolatka” , zmiany znaczenia terminu „praca”, skurczenie siê
rynku pracy, zmiana struktury pracy ludzkiej i zanik tradycyjnie
pojmowanych zawodów. Czy podo³a temu wszystkiemu
wspó³czesny doradca? Proces doradczy, oparty na szczególnego
rodzaju relacji miêdzy osob¹ prosz¹c¹ o pomoc, a doradc¹
7zawodowym jest integralnie zwi¹zany z problematyk¹ etyczn¹ ,
o której nie wolno zapominaæ we wspó³czesnym procesie
pomagania i wspierania m³odego cz³owieka. Ci¹g³y wzrost
zainteresowania poradnictwem zawodowym wœród m³odzie¿y
i nauczycieli, oraz osób odpowiedzialnych za doradzanie m³odym
ludziom, niesie za sob¹ bardzo du¿¹ odpowiedzialnoœæ dzia³añ
zwi¹zanych z pomaganiem (wspieraniem). Dwa czynniki tworz¹
prawdziwego doradcê zawodowego – wiedza i etyka. Wiedzê,
zdobywaj¹ doradcy na zajêciach w ramach studiów, natomiast
wymiar etyczny doradcy wi¹¿e siê z jego osobowoœci¹ i wewnê-
trznymi przekonaniami dotycz¹cymi wiary w s³usznoœæ dzia³añ
doradczych. Predyspozycje, które winien posiadaæ doradca
St¹d wniosek, ¿e Unia nie narzuca swoim pañstwom cz³on-
kowskim jednolitego modelu doradztwa, jednak¿e zastrzega sobie
prawo do okreœlenia korzyœci, które maj¹ wynieœæ w wyniku
procesu doradczego m³odzi ludzie. S¹ to:
• z³agodzenie startu zawodowego,
• zmniejszenie dystansu miêdzy poda¿¹ si³y
roboczej, a wymaganiami rynku pracy,
• wzmocnienie motywacji do pracy,
• podwy¿szanie kwalifikacji
pracownika.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
6Kargul. A., Wojtasik B. (red.), Materia³y ze Œwiatowego Kongresu Poradnictwa zawodowego,
Doradca Profesja, Pasja, Powo³anie?, Warszawa 29-31 maja 2002r.7Sk³odowski H., Projekt Kodeksu Etyczno-Zawodowego Doradcy Zawodowego, £ódŸ 2002r.
Page 10
948
Oczywiœcie, wymienione powy¿ej stwierdzenia, to tylko niektóre
korzyœci spo³eczne spoœród wielu, które jednostka mo¿e osi¹gn¹æ
w efekcie dzia³alnoœci doradczej danego pañstwa.
Chcia³abym teraz przedstawiæ uwarunkowania prawne,
reguluj¹ce zadania z zakresu orientacji i poradnictwa zawodowego,
obowi¹zuj¹ce w Polsce. Doradztwem zawodowym zajmuj¹ siê dwa
resorty: edukacji i pracy. Oba te resorty posiadaj¹ odrêbne przepisy
prawne reguluj¹ce i okreœlaj¹ce dzia³ania w zakresie orientacji,
poradnictwa i informacji zawodowej. Nie mamy zatem spójnego
i jednolitego systemu prawnego dotycz¹cego dzia³añ doradczych.
Jaskó³k¹ w polskim systemie rozwi¹zañ
miêdzyresortowych mo¿na jednak nazwaæ
Narodowe Centrum Zasobów Poradni-
ctwa, które zosta³o utworzone na
mocy porozumienia pomiêdzy
Krajowym Urzêdem Pracy, a Minister-
stwem Edukacji Narodowej zawa-
rtym w dniu 6 lipca 1999r. Podsta-
wow¹ jego funkcj¹ jest realizacja
programów Unii Europejskiej
wspieraj¹cych poradnictwo zawo-
dowe.
Dlaczego?
Poniewa¿ coraz czêœciej z us³ug doradcy zawodowego bêd¹
korzystali:
• pracownicy zagro¿eni zwolnieniem,
• d³ugotrwale bezrobotni,
• mniejszoœci etniczne, niepe³nosprawni,
• przedstawiciele gin¹cych zawodów,
• doroœli wybieraj¹cy nowy zawód.
Oka¿e siê, ¿e fundusze przeznaczone na poradnictwo mog¹
spe³niaæ funkcjê wyrównywania szans z uwzglêdnieniem relacji
miêdzy systemami edukacji, kooperacji miêdzy resortami edukacji
i pracy. Czy zmiany te dotyczy³yby równie¿ Polski?
Jak najbardziej. Polska jako pe³noprawny cz³onek struktur Unii
Europejskiej ma prawo korzystaæ z jej funduszy. Przedtem jednak
nale¿y odpowiednio zaplanowaæ i przemyœleæ sposób zainwe-
stowania i wykorzystania œrodków, o które mo¿na siê staraæ.
A starania takie mog¹ dotyczyæ nie tylko samego pañstwa, ale
równie¿ jego podmiotów, tzn. struktur samorz¹dowych, szkó³,
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 11
4710
• doradcy finansowi,
• specjaliœci marketingu,
• inni specjaliœci ds. kontaktów z ludŸmi.
Innymi przyk³adami zmian w doradztwie europejskim s¹
dzia³ania zmierzaj¹ce do zmian struktury organizacyjnej doradztwa
zawodowego w Unii Europejskiej. Coraz czêœciej uwa¿a siê, ¿e
poradnictwo zawodowe powinno byæ zlokalizowane jak najbli¿ej
osób potrzebuj¹cych, tzn. w placówkach edukacyjnych i urzêdach
zatrudnienia, które wspó³pracuj¹c ze sob¹, powinny siê wzajemnie
wspieraæ i uzupe³niaæ we wszystkich dzia³aniach doradczych.
Zwierzchnictwo na struktur¹ organizacyjn¹ nale¿y powierzyæ
centralnym urzêdom pañstwowym. Wi¹¿e siê z tym równie¿
spojrzenie na metody finansowania doradztwa. Otó¿ okazuje siê, ¿e
w wiêkszoœci pañstw istnieje jeszcze forma pe³nej lub czêœciowej
p³atnoœci za us³ugi doradcze, a nale¿a³oby je uczyniæ bezp³atnymi,
¿eby faktycznie spe³nia³y swoj¹ rolê. Z us³ugowej na wspieraj¹c¹.
Przyjrzyjmy siê na pocz¹tek, jaka jest podstawa prawna dzia³añ
zwi¹zanych z doradztwem zawodowym w resorcie edukacji.
W Polsce ustawa z dnia 7 wrzeœnia 1991 roku „... o systemie oœwiaty
...”(Dz. U. Nr 67 z 1996r), zobowi¹zuje placówki oœwiatowe do „...
przygotowania uczniów do wyboru zawodu i kierunku
kszta³cenia”.
W zwi¹zku z powy¿szym, dzia³alnoœci¹ t¹ zajmowa³y siê ca³y czas
placówki podleg³e resortowi edukacji; poradnie psychologiczno-
pedagogiczne i inne specjalistyczne w ramach swojej dzia³alnoœci
statutowej. Jednak okaza³o siê, ¿e systematycznie zaczê³o wzrastaæ
zapotrzebowanie na us³ugi doradcze. Ograniczenia kadrowe
ww. placówek spowodowa³y, ¿e zaczêto zastanawiaæ siê nad
rozszerzeniem tych us³ug. Rozporz¹dzenie MENiS z dnia 21 maja 2001
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 12
1146
roku oraz z 2002 roku „w sprawie ramowych statutów publicznego
przedszkola oraz publicznych szkó³” na³o¿y³a na dyrektorów
obowi¹zek okreœlenia w statucie „...organizacjê wewn¹trzszkolnego
systemu doradztwa zawodowego... oraz zajêæ zwi¹zanych z wyborem
kierunku kszta³cenia”. Najbardziej czytelne jest Rozporz¹dzenie MENiS
z dnia 7 stycznia 2003 roku „w sprawie zasad udzielania
i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej
w publicznych przedszkolach, szko³ach i placówkach”
(Dz. U. Nr 6 poz. 65) zawieraj¹ce zapis dotycz¹cy
udzielania pomocy uczniom w dokonywaniu
wyboru kierunku dalszego kszta³cenia, zawodu
i planowania kariery zawodowej oraz infor-
macji w tym zakresie. W tym rozporz¹dzeniu,
po raz pierwszy umieszczono zapis mówi¹cy
o tym, ¿e obok pedagoga i psychologa
w szkole doradztwem zawodowym mo¿e
zajmowaæ siê równie¿ szkolny doradca zawodu.
Efektem tego mo¿e byæ transformacja poradnic-
twa zawodowego w œrodowisku edukacyjnym
ucznia. Tak¹ jaskó³k¹ na terenie wielu szkó³
w Polsce s¹ dzia³aj¹ce ju¿ Szkolne Oœrodki Kariery
(tzw. SZOKi). Ju¿ w samej swojej idei powstania,
zak³ada³y pomoc m³odemu cz³owiekowi w zapla-
nowaniu w³asnej œcie¿ki kariery edukacyjno –
zawodowej. Zgromadzone w SZOK-ach
materia³y i informacje dotycz¹ce edukacji
i rynku pracy pozwalaj¹ m³odym ludziom
5Zdaniem J. Rifkina nadszed³ wiek informacji, trzecia rewolucja
przemys³owa. Technologie informatyczne spowoduj¹, ¿e produkcja
bêdzie zupe³nie zautomatyzowana, a maszyny zast¹pi¹ cz³owieka.
Dzisiaj wszystkie trzy sektory gospodarki – rolnictwo, przemys³,
us³ugi – doœwiadczaj¹ zmian technologicznych. Cena postêpu jest
taka, ¿e w spo³eczeñstwie tworz¹ siê dwie grupy – elity profe-
sjonalistów i coraz liczniejsza grupa bezrobotnych. Wymieniony
wy¿ej przeze mnie autor, prognozuje, ¿e postêp w informatyce
i telekomunikacji wyeliminuje wielu pracowników, natomiast sektor
naukowo – techniczny bêdzie w stanie zatrudniæ nowe osoby,
nieliczn¹ grupê przedsiêbiorców, naukowców, techników, progra-
mistów, specjalistów, konstruktorów, instruktorów, konsultantów.
Osoby, które otrzymaj¹ pracê w tych nowych warunkach, bêd¹
stosowa³y najnowoczeœniejsze technologie informatyczne, aby
zidentyfikowaæ, analizowaæ i rozwi¹zywaæ rozmaite problemy.
Przypuszcza siê, ¿e bêd¹ to:
• twórcy,
• dostawcy informacji,
• naukowcy,
• projektanci, konstruktorzy,
• specjaliœci ds. public relations,
• prawnicy,
• znawcy bankowoœci inwestycyjnej,
• konsultanci ds. zarz¹dzania,
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
5Kargul. A., Wojtasik B. (red.), Materia³y ze Œwiatowego Kongresu Poradnictwa zawodowego,
Doradca Profesja, Pasja, Powo³anie?, Warszawa 29-31 maja 2002r.
Page 13
4512
7.Integracji dzia³alnoœci doradczej i poœrednictwa pracy
w aspekcie merytorycznym, metodycznym i organizacyjnym.
8.Rozwoju i doskonalenia poradnictwa zawodowego w przed-
siêbiorstwach – wspieranie europejskiej wymiany myœli.
9.Postrzegania podmiotu poradnictwa jako ca³oœci – cia³a, myœli
i uczuæ.
Na pewno nie wymieni³am tutaj wszystkich zadañ stoj¹cych
przed eurodoradztwem, ale s¹ to te, które jako przedmiot badañ
teoretyków zas³uguj¹ na szczególn¹ uwagê. Wielu doradców uwa¿a,
¿e w realiach ponowoczesnego œwiata niemo¿liwe jest typowe
poradnictwo zawodowe. Nikt nie jest w stanie przewidzieæ,
w jakich zawodach bêdzie praca za kilka czy kilkanaœcie lat. Co
doradzaæ obecnemu gimnazjaliœcie, który pyta, kim ma zostaæ i czy
bêdzie w przysz³oœci dla niego praca? Jak wspomagaæ osoby
bezrobotne w uzyskiwaniu dodatkowych kwalifikacji?
na bardziej œwiadome przygotowanie siê do wejœcia na rynek
edukacyjno – zawodowy.
W rozporz¹dzeniu cytowanym powy¿ej, znajdujemy zadania
doradcy zawodowego, które w sposób ogólny okreœlaj¹ ramy
dzia³alnoœci doradczej w placówkach podleg³ych resortowi edukacji
oraz wymagania kwalifikacyjne kandydata ubiegaj¹cego siê o to
stanowisko.
Kolejnym aktem prawnym jest Rozporz¹dzenie MENiS z dnia 23
kwietnia 2004r. „w sprawie szczegó³owych zasad sprawowania
nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagaj¹cych
kwalifikacji pedagogicznych...” (Dz. U. Z 2004r. Nr 89, poz. 845).
W rozporz¹dzeniu tym przedstawione zosta³y przyk³adowe
wskaŸniki dzia³añ wychowawczych szkó³ i placówek miêdzy innymi:
dzia³ania zwi¹zane z orientacj¹ zawodow¹ i planowaniem kariery
uczniów. Instytucje podleg³e resortowi gospodarki i pracy, zatrudniaj¹
doradców zawodowych s³u¿¹cych pomoc¹ g³ównie uczniom ostatnich
klas szkó³ ponadgimnazjalnych i bezrobotnym.
Do podstawowych obowi¹zuj¹cych aktów prawnych w zakresie
poradnictwa zawodowego w s³u¿bach zatrudnienia nale¿¹:
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy
(Dz. U. z dnia 1 maja 2004r.)
Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji wdro¿enia
nastêpuj¹cych dyrektyw Wspólnot Europejskich:
• dyrektywy z dnia 15 paŸdziernika 1968 r. o zniesieniu
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 14
1344
restrykcji dotycz¹cych przemieszczania siê oraz pobytu we
Wspólnocie pracowników z pañstw cz³onkowskich oraz ich
rodzin,
• dyrektywy z dnia 28 lipca 1990 r. o prawie pobytu,
• dyrektywy z dnia 29 paŸdziernika 1993 r. o prawie pobytu
studentów.
Dane dotycz¹ce og³oszenia aktów prawa Unii Europejskiej,
zamieszczone w niniejszej ustawie – z dniem uzyskania przez
Rzeczypospolit¹ Polsk¹ cz³onkostwa w Unii Europejskiej – dotycz¹
og³oszenia tych aktów w Dzienniku Urzêdowym Unii Europejskiej –
wydanie specjalne.
S³u¿by zatrudnienia organizuj¹ us³ugi poradnictwa miêdzy
innymi: w Powiatowych Urzêdach Pracy, „Akademickich Biurach
Karier” dzia³aj¹cych przy niektórych uczelniach i s³u¿¹cych
informacj¹ oraz pomoc¹ studentom. Istniej¹ równie¿ Centra
Informacji i Planowania Kariery Zawodowej. Ponadto przy
urzêdach pracy zatrudnieni s¹ doradcy Eures, którzy mog¹ pomóc
m³odym ludziom w poszukiwaniu zatrudnienia na terenie Europy.
Integraln¹ czêœci¹ systemu poradnictwa zawodowego jest
ogólnopolska sieæ 49 Mobilnych Centrów Informacji Zawodowej
OHP, które kieruj¹ swoje us³ugi do ca³ej populacji m³odzie¿y
pomiêdzy 15 – 25 rokiem ¿ycia, w tym:
• uczniów i absolwentów szkó³ gimnazjalnych
i ponadgimnazjalnych,
• m³odzie¿y bezrobotnej, która ma problemy z zaistnieniem
na rynku pracy,
czasów model poradnictwa. Uwa¿a siê, ¿e popyt na poradnictwo
bêdzie systematycznie wzrasta³. Stanie siê to za spraw¹ zwiêksza-
j¹cej siê systematycznie œwiadomoœci spo³eczeñstw, które coraz
czêœciej zadaj¹ pytania: Jak ¿yæ? Kim byæ? Jak postêpowaæ?
Z drugiej jednak strony przyjmowany jest pogl¹d, ¿e masowy
popyt na poradnictwo wykreuje poradniczy rynek (œrodki
masowego przekazu, w tym Internet, agencje reklamowe, wydawcy
poradników). Zabraknie wiêc w ca³ej tej „maszynie” miejsca dla
doradcy, który czêsto traktuje doradztwo jako ¿yciowe powo³anie.
Zmieniaj¹ siê równie¿ pytania dotycz¹ce ca³ego procesu
poradnictwa, z „Jak dzia³aæ? Jak ¿yæ?” na pytanie „Kim byæ?” Coraz
czêœciej reklama zastêpuje wiedzê naukow¹, staj¹c siê Ÿród³em
odpowiedzi na nurtuj¹ce m³odego cz³owieka pytania. Wobec
powy¿szego mo¿na przypuszczaæ, ¿e g³ówne trendy poradnictwa
powinny zmierzaæ do:
1.Umocnienia roli doradcy zawodowego.
2.Przygotowania aktualnych i zró¿nicowanych informacji o szko-
³ach, kszta³ceniu zawodowym, studiach i pracy w Europie.
3.Opracowywania nowych metod przekazywania informacji.
4.Rozbudowanie europejskiej oferty doradczej i informacyjnej.
5.Rozwijania mobilnoœci zawodowej m³odych ludzi.
6.Wspierania i rozwoju motywacji do szkolenia i zatrudniania
osób poszkodowanych, d³ugotrwale bezrobotnych i wyklu-
czonych ze spo³ecznoœci.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 15
4314
Z powy¿szymi zmianami dzia³alnoœci doradczej wi¹¿e siê zmiana
spojrzenia na cechy doradcy zawodowego.
S¹ to:
• œwiadomoœæ siebie,
• szacunek dla ró¿nic,
• wiara w rozwój jednostki,
• szacunek dla autonomii klienta,
• aktywny stosunek do zmian,
• otwartoœæ na nowe informacje,
• profesjonalizm,
• podnoszenie w³asnych kwalifikacji.
Dwa ostatnie elementy sk³adaj¹ce siê na wizerunek doradcy
mo¿na uzyskaæ poprzez odpowiedni system kszta³cenia i odpo-
wiednio dobrane treœci edukacyjne (psychologia, socjologia,
ekonomia, prawo, statystyka, doradztwo, inne pokrewne wymie-
nionym wczeœniej). Zaleca siê, by dobrze przygotowany doradca
zawodowy mia³ ukoñczone pe³ne studia dzienne b¹dŸ
naprzemienne (wieczorowe). Ponadto korzysta³ systematycznie
z treningów i superwizji, które pozwol¹ mu na wzbogacanie
i udoskonalanie umiejêtnoœci doradczych. Maj¹c na uwadze
powy¿sze zmiany nale¿y uwzglêdniæ zmieniaj¹cy siê na przestrzeni
• m³odych ludzi, którzy wypadli z systemu edukacji
przed ukoñczeniem szko³y i nie maj¹ wyuczonego zawodu,
• uczestników stacjonarnych i mobilnych form aktywizacji
prowadzonych przez jednostki dzia³aj¹ce w ramach systemu
Ochotniczych Hufców Pracy.
Dzia³alnoœæ doradztwa zawodowego w Polsce, z roku na rok,
nabiera coraz konkretniejszych kszta³tów. Coraz czêœciej w³¹czaj¹
siê w ni¹: organizacje pracodawców (Izby Handlowe, Izby
Rzemieœlnicze), prywatne agencje doradztwa personalnego i orga-
nizacje pozarz¹dowe, zajmuj¹ce siê problematyk¹ rynku pracy
i pomagaj¹ce osobom poszukuj¹cym pracy.
Pañstwo polskie stara siê dostosowaæ tê dziedzinê pomocy do
standardów europejskich zw³aszcza teraz, kiedy jesteœmy
pe³noprawnymi cz³onkami struktury Europy. Mimo, ¿e brakuje nam
jeszcze czytelnych i jednolitych rozwi¹zañ systemowych w skali
kraju, to i tak nale¿y cieszyæ siê z ju¿ istniej¹cych i mieæ nadziejê, ¿e
wraz z „wrastaniem” Polski w struktury Unii Europejskiej,
doradztwo zawodowe stanie siê nieod³¹cznym elementem ¿ycia
spo³ecznego Polaków. Przyjrzyjmy siê wiêc europejskiemu
doradztwu zawodowemu. Nale¿a³oby posi¹œæ wiedzê na temat
wypracowanych i sprawdzonych w Europie dzia³añ doradczych,
poniewa¿ m³odzi Polacy coraz czêœciej bêd¹ planowali swoj¹
karierê edukacyjno-zawodow¹, uwzglêdniaj¹c w niej europejskie
rynki kszta³cenia i zatrudnienia. Niektóre z elementów pracy
doradczej mo¿emy ju¿ odnaleŸæ w pracy polskiego doradcy
zawodowego.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 16
1542
II. Wymiar europejski doradztwa zawodowego
Konsekwencj¹ niepewnego jutra,
dokonywania ci¹g³ych wyborów, jest
szukanie pomocy u doradcy zawodowego. Wspó³czesne
doradztwo zwraca uwagê na fakt, ¿e jednostka nie dokonuje
w ¿yciu jednorazowych wyborów, a zwykle s¹ one wynikiem ca³ej
serii decyzji. W czasach szybkich przemian zarówno spo³eczno-
ekonomicznych, jak i politycznych, planowanie kariery zawodowej
powinno iœæ dwutorowo. Z jednej strony musi uwzglêdniaæ
wewnêtrzne potrzeby i wyznawane wartoœci m³odego cz³owieka,
a z drugiej strony wspieraæ rynek pracy. A zatem ma zharmonizowaæ
indywidualne potrzeby ucznia z oczekiwaniami i interesami
spo³ecznymi. Ma przystosowaæ jednostkê do otaczaj¹cej j¹
rzeczywistoœci. Jednym ze sposobów realizacji tych d¹¿eñ jest
w³aœnie doradztwo zawodowe. Proces doradczy jest wspólnym
dochodzeniem do celu radz¹cego siê i doradcy. Podejmowanie
decyzji zwi¹zanej z planowaniem kariery edukacyjno-zawodowej to
proces, w którym uczeñ powinien byæ samodzielny, ale nie
samotny, a powodzenie w du¿ej mierze zale¿y od wypracowania
odpowiedniej strategii pracy doradcy. W wielu krajach Unii
Europejskiej zauwa¿yæ mo¿na, ¿e im wczeœniej uczniowie musz¹
dokonywaæ wyboru kolejnego poziomu kszta³cenia, tym wczeœniej
Zmiany form pracy doradcy maj¹ na celu przestrzeganie nowych
trendów doradztwa zawodowego w Europie.
A mianowicie:
• umocnienie roli doradcy zawodowego,
• odformalizowanie pracy doradczej,
• traktowanie doradztwa jako procesu obejmuj¹cego
ca³e ¿ycie cz³owieka,
• modelu otwartego – wspó³praca z wieloma instytucjami,
• postrzeganie klienta jako aktywnego podmiotu
procesu doradczego,
• komputeryzacja us³ug doradczych.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 17
doradca wkracza z pomoc¹ doradcz¹. Taka forma pomocy
przyniesie na pewno wymierne korzyœci w doros³ym ¿yciu ka¿dego
cz³owieka. Przede wszystkim ustrze¿e go przed dokonaniem
niew³aœciwego wyboru, który poci¹ga za sob¹ konsekwencje natury
ekonomicznej i psychologicznej. W ostatnich latach tradycyjne
kierunki dzia³añ doradczych zosta³y uzupe³nione o nowe
wyzwania, które przynosi ze sob¹ ¿ycie w czasach ponowocze-1snych . Charakterystyczne zjawiska tej epoki, to:
• globalizacja,
• kurczenie siê wewnêtrznych rynków pracy,
• zastêpowanie kwalifikacji przez kompetencje,
• planowanie karier zawodowych w mniej znanych kierunkach,
• zacieranie siê granic geograficznych, narodowych
i kulturowych.
4116
W literaturze mo¿na znaleŸæ powinnoœci doradcy zawodowego,
które zmieniaj¹ formê jego dzia³ania, a zatem doradca powinien
miêdzy innymi:
• wspieraæ rozwój,
• nie oceniaæ, a towarzyszyæ,
• oœwietlaæ pole problemu,
• zachêcaæ do poszukiwañ nowych rozwi¹zañ,
• ukierunkowywaæ,
• informowaæ,
• towarzyszyæ klientowi.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
1 Wojtasik B. Poradnictwo zawodowe w realiach ponowoczesnego œwiata, Dolnoœl¹ska Szko³a Wy¿sza Edukacji TWP, Wroc³aw 2003r.
Page 18
1740
II. 1. Cechy wspólne doradztwa zawodowego
2„Mobilnoœæ transnarodowa” to obecnie zjawisko postrzegane
pozytywnie w krajach Unii Europejskiej, szczególnie w odniesieniu
do m³odzie¿y. Niesie ze sob¹ integracjê w wymiarze spo³eczno-
politycznym, ale tak¿e edukacyjnym, informacyjnym i doradczym.
Coraz bardziej widoczna jest potrzeba ponadnarodowej wymiany
zarówno myœli, jak i si³y roboczej. W tym kontekœcie m³odzi ludzie
maj¹ szansê na stworzenie tzw. "to¿samoœci europejskiej”, która
pozwoli im na lepsze zaplanowanie i realizacjê kariery. Wobec
takiego postrzegania doradztwa mo¿emy wyró¿niæ wspólne jego
elementy:
• jest to proces s³u¿¹cy cz³owiekowi w ci¹gu ca³ego ¿ycia,
• radz¹cy siê jest aktywnym podmiotem procesu doradczego,
• w pe³ni dostêpny i bezp³atny dla dzieci i m³odzie¿y w okresie
edukacji, a tak¿e w „momentach krytycznych” podejmowania
kolejnych decyzji edukacyjno-zawodowych.
IV. Przysz³oœæ eurodoradztwa
Eurodoradztwo jest terminem czêsto u¿ywanym zamiennie 4
z poradnictwem transnacjonalnym , ponadnarodowym w wymia-
rze europejskim. Wiele wyzwañ stoi nadal przed poradnictwem
w krajach Europy. Doradzanie nie powinno byæ sprowadzane
jedynie do wymiaru warsztatu pracy i posiadania odpowiedniego
wykszta³cenia. Powinno byæ postrzegane w szerszym wymiarze,
jako rozwijanie œwiadomoœci kulturowej. Takie rozumienie
poradnictwa stawia wci¹¿ nowe zadania i przyczynia siê do zmiany
form dzia³alnoœci doradców zawodowych.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
2 Rachalska W. (red.), Poradnictwo zawodowe w wymiarze europejskim materia³y z miêdzynarodowej konferencji zorganizowanej w Z³otym Potoku..., Czêstochowa 1999r.4
Kargul. A., Wojtasik B. (red.), Materia³y ze Œwiatowego Kongresu Poradnictwa zawodowego, Doradca Profesja, Pasja, Powo³anie?, Warszawa 29 31 maja 2002r.
Page 19
3918
M³odzi ludzie planuj¹c swoj¹ przysz³oœæ zawodow¹ nie mog¹
rezygnowaæ z aspiracji w wyznaczaniu sobie ambitnych celów.
Proces podejmowania decyzji zawodowej sk³ada siê z kilku etapów.
1.Okreœlenie decyzji, któr¹ chce siê podj¹æ (jaki wybraæ zawód?).
2.Wyszukanie alternatywy (wypisanie co najmniej trzech
innych zawodów, w których móg³bym pracowaæ, zdobywaj¹c
doœwiadczenie w kolejnych szczeblach kariery edukacyjno –
zawodowej).
3.Zastanowienie siê nad konsekwencjami alternatyw.
4.Podjêcie decyzji (ju¿ wiesz?).
35.Przyjêcie odpowiedzialnoœci za podjêt¹ decyzjê.
Nale¿y mieæ nadziejê, ¿e teraz kiedy ju¿ jesteœmy cz³onkami Unii
Europejskiej, systematycznie zmieniaæ siê bêdzie pogl¹d na
doradztwo zawodowe. Traktowane bêdzie jako coœ oczywistego
i niezbêdnego oraz zostanie na sta³e wpisane w pomoc
psychologiczno – pedagogiczn¹ ucznia i m³odego cz³owieka.
Instytucje rynku pracy i edukacyjne oraz jednostki naukowe, mog¹
otrzymaæ wsparcie ze œrodków bud¿etu pañstwa lub ze œrodków
Funduszu Europejskiego na realizacjê dzia³añ zwi¹zanych
z poradnictwem zawodowym.
II. 2. Cechy ró¿ni¹ce doradztwo zawodowe
Ró¿nice miêdzy pañstwami istniej¹ przede wszystkim
w strukturze i jakoœci us³ug. Specyfika narodowa powoduje, ¿e nie
we wszystkich krajach europejskich dostêpnoœæ poradnictwa
zawodowego jest pe³na na ka¿dym etapie ¿ycia jednostki. Ró¿nice
strukturalne dotycz¹ g³ównie:
• umiejscowienia s³u¿b doradczych (szko³a, centra informacji
i orientacji, kuratoria oœwiaty i itp.)
• przedmiotu doradztwa (edukacyjne, zawodowe, personalne).
Kraje cz³onkowskie zgadzaj¹ siê, ¿e doradztwo zawodowe
powinno z³agodziæ problem startu zawodowego i zmniejszyæ
dystans miêdzy poda¿¹ si³y roboczej a wymaganiami rynku pracy.
Jednak ró¿nie (w zale¿noœci od kraju) rozumiana jest jakoœæ us³ug
doradczych.
Ró¿nice jakoœci us³ug zwi¹zane s¹ przede wszystkim z:
• formami dzia³alnoœci doradców (informowanie, diagnoza,
udzielanie porad),
• przyjêtymi modelami pracy doradczej (ekspert, informator
i inne).
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
3 Powiatowy Urz¹d Pracy Informacja o us³ugach œwiadczonych ...na rzecz pracodawców
Page 20
1938
Poniewa¿ Unia Europejska nie narzuca swoim pañstwom
cz³onkowskim okreœlonego modelu doradcy zawodowego, st¹d
ró¿ny jest w poszczególnych krajach ich status zawodowy
w szkole.
I tak:
• nauczyciel – doradca w Danii,
• nauczyciel – doradca zawodowy w Niemczech i Luksemburgu,
• doradca zawodowy w Irlandii i Hiszpanii,
• nauczyciel kariery w Grecji, Holandii i Wielkiej Brytanii,
• koordynator – doradca we W³oszech,
• we Francji rolê doradcy pe³ni wychowawca, a do 1993 roku
by³ to doradca informacji pracuj¹cy w instytucji zewnêtrznej
i najczêœciej by³ to psycholog,
• szkolny doradca zawodowy w Polsce.
Oprócz nazwy, kraje bêd¹ce do 2004 roku w strukturach Unii
Europejskiej, posiadaj¹ tak¿e ró¿ne zakresy funkcji i obowi¹zków
dotycz¹cych pe³nienia roli doradczej. £¹czy je jednak fakt
towarzyszenia uczniowi w momencie dokonywania przez niego
wyboru i konstruowania w³asnego planu kariery edukacyjno-
zawodowej. M³ody cz³owiek ma mo¿liwoœæ skorzystania z pomocy
profesjonalisty i unikniêcia w ten sposób b³êdnych, nietrafnych
i zgubnych w skutkach (zarówno ekonomicznych, jak i psycholo-
gicznych) decyzji. Do pog³êbienia œwiadomoœci ucznia, doradcy
zawodowemu bardzo czêsto s³u¿y wspó³praca z innymi partnerami.
Zmianom doradztwa w Europie ulega jego umiejscowienie. Coraz
czêœciej z instytucji „obok” przenosi siê je do szkó³. Wymiar lokalny
zamienia siê na wymiar globalny, by przygotowaæ ucznia do
skorzystaæ z porad profesjonalnych doradców. Na podkreœlenie
jednak zas³uguje fakt zwiêkszenia siê œwiadomoœci wœród w³adz
lokalnych samorz¹dowych i oœwiatowych, które rozumiej¹c wagê
problemu pomocy m³odym ludziom, staraj¹ siê coraz czêœciej
i w coraz dogodniejszy dla nich sposób udostêpniaæ im pomoc
profesjonalnego doradcy.
Pomimo braku rozwi¹zañ systemowych w naszym kraju, pasja
i zaanga¿owanie doradców zawodowych pozwala im na opraco-
wywanie programów, poszukiwanie nowych ciekawych, czêsto
adaptowanych z innych krajów rozwi¹zañ metodycznych i boga-
cenia warsztatu pracy.
Równie¿ Ministerstwo Gospodarki Pracy i Polityki Spo³ecznej
aktywnie uczestniczy w dzia³alnoœci zwi¹zanej z doradztwem
zawodowym dla absolwentów oraz osób poszukuj¹cych pracy
(bezrobotnych), tym samym dzia³aj¹c na rzecz aktywizacji
zatrudnienia m³odych ludzi. Jak rozpoznaæ profesjonaln¹ agencjê?
Otó¿ nale¿y przede wszystkim:
• zg³osiæ siê do najbli¿szego Powiatowego Urzêdu Pracy, by
w efekcie;
• skorzystaæ z szerokiej oferty szkoleñ,
• zapoznaæ siê z ofert¹ dzia³añ na rzecz absolwentów (programy
specjalne, np. „Pierwsza Praca”),
• odwiedziæ sale informacji zawodowej i poradnictwa
zawodowego,
• porozmawiaæ z doradc¹ zawodowym.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 21
3720
doskonal¹ce z zakresu doradztwa zawodowego. Nie mo¿emy
pochwaliæ siê jednak osobnymi programami, zawieraj¹cymi treœci
orientacji zawodowej na wszystkich poziomach kszta³cenia
uczniów. Nie ma równie¿ opracowanej siatki godzinowej dla
prowadzenia tego typu zajêæ na terenie szko³y. W niektórych
rejonach naszego kraju, pensum godzinowe dla doradców ustalaj¹
organy prowadz¹ce.
Wiêkszoœæ zajêæ odbywa siê g³ównie na lekcjach wychowa-
wczych jednak niektóre treœci przygotowuj¹ce uczniów do
zaplanowania w³asnej œcie¿ki edukacyjno – zawodowej, realizo-
wane s¹ przez nauczycieli przedmiotów w ramach wiedzy
o spo³eczeñstwie i podstaw przedsiêbiorczoœci. Zawieraj¹ one
elementy orientacji i informacji zawodowej. Uczniowie szkó³
œrednich maj¹ mo¿liwoœæ skorzystania z zajêæ prowadzonych przez
doradców w powiatowych urzêdach pracy, centrach informacji lub
poradniach psychologiczno - pedagogicznych. Dyrektorzy szkó³,
zdaj¹c sobie sprawê z wagi problemu, coraz czêœciej zapraszaj¹
profesjonalistów na zebrania z rodzicami i rad¹ pedagogiczn¹.
Niektóre szko³y w Polsce pokusi³y siê o stworzenie na swoim
terenie „Szkolnych Oœrodków Kariery”, które maj¹ na celu
gromadzenie i udostêpnianie informacji oraz wspomaganie
uczniów w trafnym dokonywaniu wyborów i planowaniu œcie¿ki
edukacyjno-zawodowej.
Pomimo braku odpowiedniej bazy lokalowej i wyposa¿enia,
szko³y polskie w du¿ym stopniu realizuj¹ pracê z zakresu orientacji
i informacji zawodowej, a uczniowie maj¹cy nadal w¹tpliwoœci
zwi¹zane z podejmowaniem decyzji edukacyjno-zawodowej, mog¹
pe³nienia nowej roli – roli Europejczyka. W ten sposób mo¿e posi¹œæ
umiejêtnoœæ poruszania siê po rynku edukacyjno-zawodowym
wspólnoty europejskiej. Ró¿norodnoœæ kultur europejskich
wymusza na doradcy ci¹g³ego poszukiwania, doœwiadczania
innych, czêsto zupe³nie nieznanych mu dotychczas, metod pracy.
Podwy¿szanie kwalifikacji i zdobywanie nowych informacji
zmierza do systematycznego wzbogacania warsztatu pracy oraz
wymiany doœwiadczeñ pomiêdzy doradcami zatrudnionymi na
terenie Europy i coraz czêœciej poza ni¹.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 22
2136
III. Modele pracy doradczej
w wybranych krajach Europy
III. 1. Doradztwo w Holandii
W Holandii nauczyciel kariery
zatrudniany jest przez Ministerstwo Edukacji
. Dotychczas nie ma on jednak odrêbnego statusu
zawodowego, który okreœla³by godzinowy limit pracy doradczej.
Coraz czêœciej pracê doradcz¹ wykonuj¹ wychowawcy klas
odpowiednio przygotowani w trakcie studiów i wspierani
w swoich dzia³aniach ( oko³o siedem godzin tygodniowo) przez
profesjonalistów – nauczycieli kariery. Poniewa¿ czas dokonywania
pierwszych wyborów przez uczniów zosta³ przesuniêty
z 12 na 15, 16 rok ¿ycia, wprowadzono treœci zwi¹zane z orientacj¹
zawodow¹ do przedmiotów szkolnych, a w niektórych szko³ach s¹
one traktowane jako osobny przedmiot. Jednak w wiêkszoœci szkó³,
ka¿dy uczeñ ma przydzielonego nauczyciela opiekuna, który stara
siê pomóc mu w rozwi¹zywaniu problemów i wspiera go
w trudnych dla niego sytuacjach spo³ecznych oraz sytuacji stresu
czy lêku. Uczniowie za poœrednictwem opiekuna mog¹
kontaktowaæ siê z nauczycielem kariery, który na sta³e nie jest
zatrudniony w szkole, lecz w resorcie pracy.
III. 8. Doradztwo w Polsce
Orientacj¹ i poradnictwem zawodo-
wym w Polsce zajmuj¹ siê specjaliœci
zatrudnieni w placówkach podleg³ych
dwóm resortom: edukacji i pracy.
S¹ to miêdzy innymi: poradnie
psychologiczno – pedagogiczne,
specjalistyczne poradnie zawodoznawcze, Centra
Informacji i Planowania Kariery Zawodowej, Akademickie
Biura Kariery, Mobilne Centra Informacji Zawodowej Ochotni-
czych Hufców Pracy, Powiatowe Urzêdy Pracy i coraz czêœciej,
w sk³ad pomocy doradczej wchodz¹ szko³y ze swoimi Szkolnymi
Oœrodkami Kariery. Niepodwa¿alna jest, w ca³ym systemie pomocy
doradczej, rola szko³y, która dziêki wdro¿onej reformie oœwiaty
posiada silny atut w postaci nowych programów szkolnych,
zawieraj¹cych w zapisie dzia³ania wspieraj¹ce ucznia w planowaniu
drogi rozwoju zawodowego. Dzia³alnoœci¹ doradcz¹ na terenie
szkó³ zajmuj¹ siê g³ównie pedagodzy lub psycholodzy zatrudnieni
w szko³ach. Wspierani s¹ w swojej pracy przez wychowawców
i nauczycieli przedmiotów oraz doradców zawodowych zatrudnio-
nych w placówkach specjalistycznych. Jednak coraz czêœciej
w strukturze szkolnej, obejmuj¹cej pomoc psychologiczno–
pedagogiczn¹, zatrudniani s¹ szkolni doradcy zawodowi. Na uwagê
zas³uguje fakt, ¿e coraz wiêcej nauczycieli stara siê podwy¿szaæ
swoje kwalifikacje, koñcz¹c studia podyplomowe lub kursy
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 23
3522
s³u¿by zatrudnienia. Prowadzone s¹ zajêcia w ostatnich klasach
szkolnictwa podstawowego. Czyli uczniowie w wieku 12 – 15 lat
objêci s¹ wstêpnym szkoleniem zawodowym. W wiêkszoœci szkó³
wprowadzany jest eksperymentalny program „Kariera”, którego
zadaniem jest rozwijanie œwiadomoœci w³asnych zdolnoœci,
umiejêtnoœci, kwalifikacji, potrzeb, wartoœci i zainteresowañ. Inn¹
mo¿liwoœci¹ dla uczniów jest pe³ne szkolenie zawodowe, które
odbywa siê w wieku 15 – 18 lat (na drugim poziomie kszta³cenia).
Polega na przygotowaniu m³odych ludzi do wejœcia w ¿ycie
zawodowe poprzez specjalnie przygotowany program Przygoto-
wanie zawodowe i szkolenie sk³ada siê z dwóch poziomów:
jednorocznego, podstawowego i cyklu kursów szkoleniowo –
praktycznych. Po jego ukoñczeniu, uczniowie otrzymuj¹
œwiadectwa posiadaj¹ce akredytacjê z Narodowej Rady ds.
Kwalifikacji Zawodowych. Tak przygotowani uczniowie, posia-
daj¹cy tego typu œwiadectwa, mog¹ ubiegaæ siê o zatrudnienie
w wybranych przez siebie zak³adach pracy. W Irlandii jest dobrze
rozwiniêty system doradztwa, zdominowany przez pañstwo
i czêœciowo wspierany przez Koœció³. Uczniowie i m³odzi ludzie
mog¹ skorzystaæ z pomocy doradczej równie¿ po ukoñczeniu
edukacji na szczeblu podstawowym, gdy¿ przy kolegiach
i uniwersytetach oraz w Urzêdach ds. Szkolenia i Zatrudnienia
zatrudnieni s¹ specjaliœci zajmuj¹cy siê tego typu pomoc¹.
Przygotowanie metodyczne nauczycieli pozwala na to, by zajêcia
dotycz¹ce rozwoju kariery odbywa³y siê w szkole. Nauczyciele maj¹
za zadanie przekazanie wiedzy na temat zwi¹zku miêdzy
nauczanym przedmiotem a zaplanowan¹ przez ucznia karier¹
zawodow¹. W niektórych holenderskich szko³ach œrednich
uczniowie maj¹ mo¿liwoœæ skorzystania z programu praktycznej
orientacji zawodowej. Jest to program eksperymentalny, stworzony
z funduszy Unii Europejskiej Polega na trzytygodniowym szkoleniu
przygotowawczym w szkole, nastêpnie uczniowie odbywaj¹
tydzieñ sta¿u w zak³adzie pracy i znowu trzy tygodnie zajêæ
w szkole. W tym czasie uczniowie przygotowuj¹ siê do
wykonywania zadañ zawodowych; poznaj¹ stanowiska pracy,
narzêdzia i warunki, z którymi w przysz³oœci mogliby siê zetkn¹æ.
Nie jest to traktowane jako praktyka zawodowe, a jedynie jako
wstêpne zapoznanie siê z sytuacjami ludzi pracuj¹cych. Nad
koordynacj¹ dzia³añ doradczych w szko³ach czuwa Rada Doradztwa
Kariery i Informacji powo³ana przez Biura Doradztwa i Informacji,
która inspiruje zarówno nauczycieli, jak i doradców zatrudnianych
w resorcie pracy do wspólnych us³ug na rzecz uczniów. Integracja
dzia³añ doradczych i wspólne ustalenia dotycz¹ce treœci
i programów pracy doradczej z uczniami. Zwykle odbywaj¹ siê one
na kursach przeprowadzanych przez Radê, a uczestnicz¹ w nich
zarówno nauczyciele, jak i doradcy z resortu pracy. Rada na wniosek
Biura Doradztwa i Informacji pe³ni w szkole oprócz roli
koordynuj¹cej równie¿ rolê eksperck¹. Nauka radzenia sobie ze
zmianami i wychodzenie naprzeciw nowym sytuacjom daje zatem
m³odemu Holendrowi szansê na rozwijanie œwiadomoœci
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 24
2334
w planowaniu w³aœciwej drogi kszta³cenia i w efekcie znalezienia
odpowiedniego zatrudnienia.
Mimo, i¿ Holandia od wielu lat nale¿y do krajów Piêtnastki nadal
nie posiada zintegrowanego, ró¿norodnego i systemowego
oddzia³ywania doradczego na terenie szko³y. Na podkreœlenie
jednak zas³uguje fakt przygotowywania nauczycieli (w ramach zajêæ
na studiach i podczas zebrañ organizowanych przez wymienion¹
wczeœniej Radê) do pomocy uczniom.
III. 2. Doradztwo w Danii
W Danii nauka obowi¹zkowa trwa
9 lat. Nie oznacza to jednak, ¿e
m³odzie¿ na tym etapie koñczy swoj¹
edukacjê. Mog¹ oni kontynuowaæ naukê w uzupe³-
niaj¹cych szko³ach spo³ecznych, na kursach zawodowych,
w gimnazjach traktowanych jako szko³y œrednie, które koñcz¹ siê
dwuletni¹ szko³¹ przygotowuj¹c¹ ich do wst¹pienia na uczelnie
wy¿sze. Wed³ug ustawy duñskich w³adz oœwiatowych doradztwem
zawodowym objêci s¹ uczniowie wszystkich szczebli edukacji. Dla
m³odszych uczniów prowadzone s¹ zajêcia z elementami orientacji
zawodowej, a w ci¹gu ostatnich dwóch lat nauki, uczniowie
Partnerami szko³y w procesie pomocy uczniom w zaplanowaniu
dalszej edukacji i nastêpnie zawodu s¹ s³u¿by doradcze resortu
pracy i zatrudnienia. W 1987 roku w Luksemburgu powo³ano
Komisjê Informacji i Szkolnego Doradztwa Zawodowego, której
zadaniem jest pe³nienie roli koordynatora pomiêdzy edukacj¹
i œwiatem pracy. Do zadañ Komisji nale¿y te¿ opiniowanie i reko-
mendowanie programów instytucji zajmuj¹cych siê doradztwem.
III. 7. Doradztwo w Irlandii
W szko³ach Irlandii do pe³nienia funkcji
zwi¹zanej z orientacj¹ i informacj¹
zawodow¹ powo³any jest doradca
zawodowy. Wybierany jest z grupy
nauczycieli danej szko³y. Ma ustalony
czas pracy nauczycielskiej w wymiarze 3 godzin
tygodniowo, a pozosta³e pensum poœwiêca na czynnoœci
doradcze. Doradcy zawodowi oraz wychowawcy klas i nauczyciele
przedmiotów wspó³pracuj¹ ze sob¹ w opracowywaniu szkolnych
programów wychowawczych, praktyk zawodowych i kszta³towaniu
umiejêtnoœci przydatnych w ¿yciu codziennym. W Irlandii
doradztwo zawodowe jest zwi¹zane g³ównie ze szko³¹. Ponadto
wspierane jest tak, jak i w innych krajach Unii Europejskiej, przez
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 25
3324
III. 6. Doradztwo w Luksemburgu
Pierwsze decyzje w planowaniu przy-
sz³ej kariery uczniowie podejmuj¹ w wieku
12 lat. Na pocz¹tku siódmej klasy zapoz-
naje siê ich z ramowymi treœciami
programowymi przysz³ych przed-
miotów, wœród których musz¹ doko-
naæ wyboru pod koniec roku szkolnego. Ca³y czas
towarzyszy im szkolny doradca zawodowy. Zadania doradcze
w szkole, tak jak w wiêkszoœci krajów europejskich, prowadzone s¹
przez wychowawcê. Oczywiœcie wspierany jest on przez
nauczyciela doradcê i doradców z resortu pracy. Ze wzglêdu na
zwiêkszenie obowi¹zków nauczycieli o zajêcia z obszaru orien-
tacji zawodowej, w kszta³ceniu ich zwraca siê szczególn¹ uwagê
na kszta³cenie przedmiotowe i rozwijanie ich kompetencji
pedagogicznych. Coraz czêœciej nauczyciele prowadz¹ zajêcia
metodami warsztatowymi i w wiêkszoœci szkó³ Luksemburga
eksperymentalnie wprowadza siê program „Kariera”, którego
jednym z podstawowych celów jest rozwój umiejêtnoœci radzenia
sobie w nowych sytuacjach i radzenia sobie ze zmianami. Czêœæ
zajêæ dotycz¹cych planowania kariery odbywa siê w szkole.
Uczniowie uczestnicz¹c w grach biznesowych, symulacyjnych,
zajêciach technicznych, poznaj¹ œwiat pracy. W wieku 14 lat zobo-
wi¹zani s¹ do odbycia sta¿u (2, 3 dni) w ró¿nych firmach. Wizyty
w firmach zwykle maj¹ za zadanie pokazanie i obserwacjê pracy
oraz czynnoœci pracowniczych w ich naturalnym œrodowisku.
uczestnicz¹ w obowi¹zkowych zajêciach z orientacji zawodowej
prowadzonych przez wychowawców, których wspieraj¹
nauczyciele doradcy. Polega to na „œledzeniu” pracy, czyli towarzy-
szeniu konkretnemu pracownikowi przez okreœlony czas, obserwu-
j¹c wszystkie jego zadania. Ju¿ najm³odsi uczniowie (8 – 10 lat) maj¹
mo¿liwoœæ obserwacji pracy, które jest jedn¹ z technik doradczych
stosowanych w krajach Unii Europejskiej. Natomiast uczniowie klas
starszych uczestnicz¹ w zajêciach symulacyjnych podczas lekcji
przedsiêbiorczoœci. Pozwala to na kszta³towanie u nich w³asnej
aktywnoœci zawodowej.
Narodowa Rada Edukacji i Doradztwa Zawodowego zrzesza
zarówno doradców wychowania, jak i doradców zawodu. Jest
koordynatorem obu dzia³añ na terenie szkó³ i w lokalnych urzêdach
zatrudnienia. Jednak ca³a odpowiedzialnoœæ za indywidualne
i grupowe doradztwo spoczywa na wychowawcy, który prowadzi
uczniów przez dziewiêæ lat ich nauki podstawowej. Odpowiednie
przygotowanie do tego typu dzia³añ uzyskuj¹ nauczyciele podczas
studiów. Pierwsze wybory zawodowe w Danii maj¹ miejsce oko³o
16 roku ¿ycia i wówczas uczniowie mog¹ skorzystaæ z porad
profesjonalnych doradców, którzy staraj¹ siê przekazaæ im
informacje zwi¹zane z rynkiem pracy. S¹ to przede wszystkim
doradcy pracuj¹cy w instytucjach pozaszkolnych. W tym te¿ czasie
m³odzie¿ szkó³ œrednich uczestniczy obowi¹zkowo w programie
„Doœwiadczenie pracy”. Trwa to przez oko³o dwa tygodnie,
pozosta³e zajêcia prowadzone s¹ w szkole. Nie jest to jednak, tak jak
u nas w kraju typowa praktyka zawodowa, ale raczej w³¹czenie
elementów doradztwa zawodowego do programu orientacji
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 26
2532
zawodowej w szkole. Uczniowie mog¹ zatem rozwijaæ swoj¹
œwiadomoœæ zwi¹zan¹ z przysz³ym zawodem, w bezpoœrednim
kontakcie z pracodawc¹ pozyskaæ wiedzê na temat ich oczekiwañ
wobec potencjalnych pracowników itp.
Dania posiada rozbudowany i szeroko dostêpny system
stypendialny, co umo¿liwia wielu uczniom mo¿liwoœæ kontynuo-
wania nauki na poziomie wy¿szym, ni¿ szko³y 9 – letnie równie¿
w szko³ach prywatnych.
Mo¿na stwierdziæ, ¿e doradztwo edukacyjno-zawodowe w Danii
to ca³y system pracy na rzecz m³odego cz³owieka, który czêsto
zagubiony potrzebuje pomocy i informacji s³u¿¹cych mu
w planowaniu jego przysz³ej drogi ¿yciowej, a szko³a razem z innymi
jej podmiotami jest w stanie mu pomóc.
III. 3. Doradztwo w Wielkiej Brytanii
Podobnie jak w wielu krajach Unii
Europejskiej, w Wielkiej Brytanii bardzo
du¿¹ rolê w pomocy uczniom przy
planowaniu ich drogi edukacyjno-
zawodowej spe³niaj¹ wychowawcy.
Praca doradcza w szkole to codzienne
spotkania ucznia z wychowawc¹. Na podkreœlenie
zas³uguje fakt wprowadzania zadañ wychowawczych w postaci
Po piêtnastym roku ¿ycia uczniowie maj¹ mniej zajêæ z orientacji
zawodowej na rzecz przygotowania zawodowego i rozwoju kariery.
Odbywaj¹ sta¿e zawodowe, trwaj¹ce czasami oko³o kilku tygodni.
Zajêcia dydaktyczne, zwi¹zane z przygotowaniem zawodowym,
odbywaj¹ siê, specjalnie do tego typu lekcji, w przystosowanych
gabinetach symulacyjnych. Na uwagê zas³uguje te¿ rozbudowane
w Niemczech doradztwo zawodowe na poziomie naszych szkó³
ponadgimnazjalnych (zawodowych). Pracownie praktycznej nauki
zawodu s¹ bardzo czêsto usytuowane obok zak³adów pracy i ucznio-
wie maj¹ mo¿liwoœæ bezpoœredniego poznania wybranej przez
siebie profesji oraz œledzenia pracy poprzez towarzyszenie przy
pracy pracownikowi danego zak³adu, obserwuj¹c jego czynnoœci
zawodowe.
Kiedy powo³ano Edukacyjn¹ S³u¿bê Doradcz¹, wœród nauczycieli
pojawi³ siê niepokój zwi¹zany z tym, ¿e umniejszona zostanie ich
rola w pracy doradczej. Niepokoje okaza³y siê nies³uszne, poniewa¿
w przepisach prawa oœwiatowego okreœlono wiod¹c¹ rolê
nauczyciela- doradcy zawodu w szkole, a doradcy z urzêdów pracy
maj¹ jedynie wspieraæ ich dzia³alnoœæ. Taka wspó³praca ma równie¿
odzwierciedlenie podczas spotkañ z rodzicami, którzy zapraszani
na ko³a dyskusyjne, mog¹ skorzystaæ z doœwiadczeñ pracowników
resortu pracy. Ponadto niektóre ze spotkañ odbywaj¹ siê tak¿e
w centrach informacji zawodowej. Na spotkaniach psychologów
szkolnych z doradcami zawodowymi z urzêdów pracy, opracowy-
wane s¹ szkolne programy doradcze. Maj¹ one za zadanie
dostarczenie uczniom podstawowej wiedzy na temat œwiata pracy
i przygotowanie ich do zaplanowania w³asnej kariery zawodowej.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 27
3126
III. 5. Doradztwo w Niemczech
W Niemczech doradc¹ zawodowym
w szkole jest nauczyciel, który zatrudniany
w dodatkowym wymiarze godzin ma
obowi¹zek zajmowania siê prac¹
z uczniami z zakresu orientacji
i informacji zawodowej. Poniewa¿
szkolny doradca zawodu jest w g³ównej mierze
odpowiedzialny za dostarczanie uczniom wiedzy na temat
œwiata pracy, istnieje œcis³a wspó³praca z Federalnym Biurem
Zatrudnienia, którego doradcy z resortu pracy odpowiedzialni s¹ za
dostarczanie szko³om informacji o rynku pracy i wymaganiach
pracodawców. Uczniowie w niemieckich szko³ach bardzo wczeœnie
kierowani s¹ do ró¿nego typu kszta³cenia, st¹d te¿ i faza orientacji
zawodowej wczeœniej siê rozpoczyna – oko³o 10, 11 roku ¿ycia.
Program orientacji zawodowej realizowany jest bardzo intensywnie
zw³aszcza, dla uczniów w wieku 13, 15 lat. S¹ to specjalnie
opracowane treœci, wplatane w programy nauczania poszcze-
gólnych przedmiotów. Czasami s¹ to osobne przedmioty. Do
tworzenia programów z zakresu orientacji zawodowej zapraszani s¹
doradcy zawodowi z urzêdów pracy, którzy œciœle wspó³pracuj¹c
z nauczycielami i psychologami szkolnymi, opracowuj¹ szkolne
programy doradcze i w³¹czaj¹ siê do pracy z zakresu orientacji
i informacji na terenie szkó³.
planowanych, specjalnie opracowanych programów: „Planowanie
dzia³ania” i „Rejestracja osi¹gniêæ”. Realizacja ich odbywa siê
podczas indywidualnych spotkañ z uczniami. W czasie rozmów
uczniowie mog¹ zaplanowaæ swoje cele zawodowe. Na podkreœ-
lenie zas³uguje tutaj fakt, ¿e bardzo czêsto tym spotkaniom
towarzysz¹ rodzice. W Wielkiej Brytanii prowadzone s¹ systema-
tyczne pogadanki dla rodziców przez doradców zawodowych.
A zatem mog¹ oni w pe³ni uczestniczyæ w planowaniu przysz³oœci
zawodowej swoich dzieci. Czy jest to dobre rozwi¹zanie? Trudno
daæ jednoznaczn¹ odpowiedŸ. Uwa¿am, ¿e w du¿ej mierze zale¿y to
od sposobu postrzegania przez rodziców ich dzieci.
Oprócz spotkañ indywidualnych z uczniem du¿o miejsca
poœwiêcono w programach nauczania poszczególnych przed-
miotów na zagadnienia zwi¹zane z planowaniem kariery
zawodowej. W szkole zatrudniony jest koordynator do spraw
planowania kariery, który miêdzy innymi jest obecny przy
budowaniu programów nauczania, st¹d w treœciach zajêæ
lekcyjnych mo¿na znaleŸæ, np. zagadnienia zwi¹zane z procedurami
poszukiwania pracy. Bardzo popularny w szko³ach brytyjskich jest
program „Gra w ¿ycie”, poprzez który uczniowie mog¹
uczestniczyæ w symulacjach projektowania swojej kariery. Program
ten zosta³ zaadoptowany z Kanady i dostosowany jest do ró¿nych
grup wiekowych. Przedstawiê go w dalszej czêœci niniejszej
broszury.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 28
2730
W Wielkiej Brytanii integracja doradztwa z prac¹ szko³y jest
widoczna od najni¿szych szczebli nauczania. Ju¿ od pi¹tego roku
¿ycia w niektórych szko³ach wprowadzany jest program: „Wczesna
orientacja zawodowa”. Zajêcia prowadzone metodami
warsztatowymi, pozwalaj¹ m³odym ludziom na dok³adniejsze
poznanie siebie, wczeœniejsze ni¿ w innych krajach „zarz¹dzanie
sob¹”. Uczniowie szkó³ œrednich zdobywaj¹ doœwiadczenia
zwi¹zane z prac¹ tu¿ przed etapem wyboru przedmiotów
nauczania na zajêciach szkolnych, uwzglêdniaj¹cych przede
wszystkim metody aktywne. S¹ to np. gry symulacyjne, pomagaj¹ce
tworzyæ miniprzedsiêbiorstwa.
Nauczyciele kariery i doradcy kariery to czêsto osoby z grona
pedagogicznego danej szko³y. Zatrudniani s¹ w niepe³nym
wymiarze godzin i s³u¿¹ swoj¹ pomoc¹ wychowawcom oraz staraj¹
siê koordynowaæ prac¹ zwi¹zan¹ z orientacj¹ zawodow¹ na terenie
szko³y. Pieczê nad ustalaniem standardów jakoœci pracy zwi¹zanej
z doradztwem zawodowym rz¹d Wielkiej Brytanii powierzy³
zwi¹zkowi utworzonemu z ró¿nych stowarzyszeñ. Poniewa¿ bardzo
du¿¹ wagê przywi¹zuje siê w Wielkiej Brytanii do odpowiedniego
przygotowania osób udzielaj¹cych porad organizuje siê dla nich
szkolenia, na których mog¹ wspólnie (doradcy resortu edukacji
i pracy), wymieniaæ swoje doœwiadczenia i wzbogacaæ wiedzê.
Kontakty doradców z rodzicami ograniczaj¹ siê do niezbêdnych
i zaplanowanych. Otó¿ wiêkszoœæ doradców uwa¿a, ¿e obecnoœæ
rodziców mo¿e byæ przeszkod¹ w szczerym wyra¿aniu przez ucznia
pragnieñ, d¹¿eñ i swoich celów ¿yciowych.
We Francji widoczna jest autentyczna troska pañstwa
o przygotowanie m³odych ludzi do wype³niania w przysz³oœci ról
zawodowych. Rozbudowane poradnictwo zawodowe ³¹czy ze sob¹
przedstawicieli zarówno ministerstwa edukacji, jak i resortu
gospodarki. Taka œcis³a wspó³praca ma zapewniæ m³odemu
cz³owiekowi mo¿liwoœæ dokonywania przemyœlanych i trafnych
decyzji. Doradcy towarzysz¹ cz³owiekowi na ka¿dym etapie jego
¿ycia zawodowego, a zw³aszcza w „momentach krytycznych”, kiedy
zagubiony i niepewny boi siê podejmowania nowych ról
zawodowych. S³u¿¹ temu Misje Lokalne zatrudniaj¹ce pracowni-
ków zajmuj¹cych siê doradztwem i informacj¹ zawodow¹. Syste-
mowe rozwi¹zania, przygotowywanie uczniów do œwiadomego
planowania kariery, doradztwo dla uczniów z trudnoœciami
w uczeniu siê oraz doradztwo dla doros³ych zas³uguje na szczególn¹
uwagê zw³aszcza tych, którzy decyduj¹ w poszczególnych
pañstwach o doradztwie edukacyjno–zawodowym.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy
Page 29
2928
W zwi¹zku z tym widoczny jest du¿y nacisk, jaki po³o¿ono na
kszta³cenie uniwersyteckie nauczycieli. Podczas praktyki studenckiej
poznaj¹ techniki pracy z grup¹ oraz nabywaj¹ podstawowe
umiejêtnoœci doradcze. Decyzje edukacyjne za uczniów w szkole
podejmuje Rada, w której sk³ad wchodz¹: dyrektor szko³y,
wychowawca i doradca zawodowy zapraszany z zewnêtrznej
instytucji, który w szkole pe³ni rolê koordynatora do spraw
zwi¹zanych z orientacj¹ i informacj¹ zawodow¹. Jest to psycholog
zatrudniony przy Kuratorium Oœwiaty. Nie oznacza to jednak, ¿e
uczeñ szko³y francuskiej pozbawiony jest pomocy przy planowaniu
swojej przysz³oœci. Programy nauczania poszczególnych
przedmiotów zawieraj¹ treœci orientacji zawodowej. Ponadto uczeñ,
który ma nadal problem z zaplanowaniem swojej kariery edukacyjno-
zawodowej mo¿e zg³osiæ siê do doradcy przy Kuratorium, b¹dŸ
skorzystaæ z zajêæ prowadzonych na terenie szko³y przez
pracowników Uniwersyteckiego Centrum Informacji i Doradztwa.
Jednak podstawowymi ogniwami zajmuj¹cymi siê orientacj¹ szkoln¹
i zawodow¹ s¹ Centra Informacji i Orientacji, które przygotowuj¹
dokumenty, prowadz¹ kartoteki szkó³ i zawodów oraz opracowuj¹
programy kszta³ceniowe dla szkó³. Obecnoœæ doradców z CIO
w szko³ach ogranicza siê do kilku godzin w tygodniu.
We Francji wypracowano dwa modele orientacji. Pierwszy z nich
to system oparty o wiedzê ekspertów traktuj¹cy orientacjê jako
moment, jednorazowy wybór. Drugi zak³adaj¹cy etapy i margines
b³êdów to edukacja dla orientacji. Oparty jest o samodzielne
poszukiwanie i dochodzenie ucznia do zamierzonych celów.
III. 4. Doradztwo we Francji
We Francji poradnictwo zawodowe
osadzone jest w kontekœcie ca³oœci systemu
edukacyjnego i podporz¹dkowane
zosta³o Ministerstwu Edukacji Naro-
dowej. Dzieje siê to w myœl zasady, ¿e
prawo do porady, orientacji i infor-
macji jest czêœci¹ prawa do edukacji. Zadaniem
pañstwa jest stwarzanie warunków, które umo¿liwi³yby
ka¿demu m³odemu cz³owiekowi otrzymanie pomocy i informacji,
jakich potrzebuje, aby zrealizowaæ swój projekt planowania
przysz³oœci. Poniewa¿ system poradnictwa zosta³ podporz¹dkowany
edukacji, to w³aœnie na szkole spoczywa odpowiedzialnoœæ za
przygotowanie uczniów do podejmowania decyzji edukacyjno–
zawodowych. Do 1993 roku doradztwem zawodowym w szko³ach
zajmowali siê g³ównie doradcy informacji. By³y to osoby spoza szko³y,
które swoje dzia³ania opiera³y g³ównie na testach. Testy te mia³y za
zadanie „dopasowaæ ucznia do zawodu”. Uczeñ traktowany by³ raczej
przedmiotowo i niewiele mia³ do powiedzenia w planowaniu swojej
kariery. Po 1993 roku odpowiedzialnoϾ za dostarczanie uczniom
informacji oraz prowadzenie zajêæ o charakterze doradczym z³o¿ono
w rêce wychowawców. Du¿a wobec tego odpowiedzialnoœæ
spoczywa na nauczycielach francuskich szkó³, którzy po pierwsze
musz¹ posiadaæ odpowiednie kwalifikacje i po drugie umieæ
wspó³pracowaæ z instytucjami wspomagaj¹cymi ich w dzia³aniach
doradczych.
Europejskie drogowskazyEuropejskie drogowskazy