-
Nafarkaria Egunkaria
Ostirala, 1996ko apirilaren 26a
X
Kobazuloetako seme-alabak • Kobazuloetako seme-alaba anitz dago
Nafa-rroako Erriberan. Harpeari betiko agur esan zio-ten horietako
batzuek, hala nahi zutelako. Beste batzuek, halabeharrez, Francoren
aginduz asko eta asko lehertarazi egin zituztelako. Badira
ko-bazuloa utzi ondoren bertara itzuli direnak. Be-tiko.
Gainontzekoek, noizbehinka —uda ga-
raian— berritzen dituzte haurtzaro eta gazte ga-raian bertan
eskuratutako bizipenak. Valtierran Urmeneta familiako kideak ditugu
kobazuloan jaioak. Orduko garaiak pozik gogoratzen dituzte. Dirua
ez zegoen soberan, baina bai, ordea, zo-riontasuna. Kobazuloen
duintasuna aldarrikatu dute datozen orrietan. •
Metropoli forala FELIPE RIUS
Liburuaren Eguna Egun batez animatuago daude liburu-dendak, ez
tabernak edo hiperrak arratsaldeko zazpietan bezain beteta, baina
bai normalean baino jende ge-hiagorekin. Adiskide batez oroitu naiz
nobedadeen artean begiratzen ari nin-tzela: Borges-en liburutegi
erraldoiekin amets egiten zuen eta orduak ematen zituen irakurtzen;
dena gutxi iruditzen zitzaion, ordea. Obsesionaturik ze-goen, uste
zuen liburu perfektoa aur-kitu aurretik hilko zela efa horrek loa
galarazten zion. Azkenean erabaki bat hartu zuen: jende gehiena
egun bakar batez gogoratzen bazen liburuez, be-rak alderantziz
egingo zuen, egun ba-kar batez besterik ez zen aterako ka-lera,
Liburuaren Egunean hain zuzen, lagunak ikusteko eta urtean zehar
hartu gabe utzitako pote guztiak eda-teko. Ederki prestatu zuen
dena: diru
behar handirik ez zuen, bere gurasoek hilabetero kopuru bat
pasatzen baitzio-ten bankutik, beheko dendatik igotzen zizkioten
behar zituen jaki 'eskasak eta liburudendakoek sobre handi
batzue-tan bidaltzen zizkioten eskatzen zituen liburuak. Ateratzen
zen egunean, Libu-ruaren Egunean, koadrilako guztiok harriturik
begiratzen genion hasieran, «hi burutik jota hago, nola bizi
haiteke neskarik gabe, lagunik gabe, sexurik gabe, deus ere gabe?,
galdetzen ge-nion, baina berak oso serio erantzuten zuen:
«Liburuetan dena dago, eta ez dut besterik behar». Neri Paul
Auster-en Fantasmak istorioko pertsonaia bakartia zetorkidan burura
ikusten nuen bakoitzean, baina Liburuaren Eguna Parrandaren Eguna
ere baze-^ nez bosgarren vvhiskyrako ez genion besterik galdetzen
eta lasai uzten ge-
nuen urte guztian libre zuen egun ba-karrean. Goiz batean bere
etxera joan nintzen bisita bat egitera, baina ez zi-dan atea ere
ireki. «Joan hadi, badakik ez zaidala gustatzen Liburuaren Egu-nean
ez bada inor ikustea, irakurtzeko denbora behar diat». Triste samar
ge-ratu nintzen, txikitatik oso lagun onak baikinen, eta ospa egin
nuen. laz ger-tatu zen, Liburuaren Eguna pasatu on-doren.
Geroztik ez dugu haren berririk izan. Aste honetan ospatu den
Liburuaren Egunean bere zain geunden denok, baina ez zen azaldu. Ez
naiz ausartzen bere etxera joaten. JBeharbada hilik da-go bere
liburu guztien artean, edo In-terneten sartu da eta orain
Liburuaren Egunean ere ez du ateratzeko astirik. Zeinek daki.
Okerrena da ez dugula inoiz literaturaz hitz egin. X
-
Nafarkaria OSTIRAU,
APIRILAK
GUREAUKERAK'
K O N T Z E R T U A K
Iruñea: Roberto Molerok kontzer-t ua eskainiko du gaur
Reveren-dos dantzalekuan, gaueko lO.OOetatik aurrera .
Gares: Funda-Mental aretoan Celtas Cortos taldeak bere disko
berria aurkeztuko du datorren ostegunean, gaueko ll .OOetatik
aurrera . Sarrerak 1.500 pezetan izanen dira salgai.
Larrion: La Banda sin Nombre taldeak kontzertua eskainiko du
bihar, gaueko 11.30etatik aurre-ra> herriko os ta tuan .
Z I N E M A
Iruñea: Olite z ineman Sed de mal pelikula eskainiko dute
datorren as tear tean Zinema Beltzaren zi-kloaren ba r ruan ,
arratsaldeko 8.00etan.
A N T Z E R K I A
Urrotz: Markeliñe taldeak Arma-gedon obra t au la ra tuko du
bihar, gaueko 9.00etan pilotalekuan, Udaberriko biraren ba r ruan
.
Tafalla: Trokolo taldeak Libroticos antzeztuko du gaur, Kiiltur
Etxean arratsaldeko 8.00etan.
E R A K U S K E T A K
Iruñea: Nafarroako Aurrezki Ku-txako Carlos III are toan J u a n
Carlos Roman-en obra ikus dai-teke igandera bitartean.
Corella: Kultur Etxean Lupe Mar-tinezen lore konposizioak dira
ikusgai. Lore p ren t sa tuak aur-kezten ditu Martinezek bere
era-kuske ta honetan. Zabalik izanen da datorren astelehenetik
maia-tzaren lOera bitartean.
Zangoza: Udal Kultur Aretoan Itziar Alforjaren lan grafikoak
daude ikusgai igandera bitar-tean. Lanegunetan 19.00etatik
21.00etara dago zabalik, eta ja iegunetan 12.00etatik
14.00etara.
Elizondo: J u a n Carlos Olaetxea margolariaren lanak
Arizkune-nea Kultur Etxean dira ikusgai maiatzaren 3ra bi tar tean.
Lane-gune tan dago zabalik, arratsal-deko 19.00etatik 21.00etara
bi-tarte.
I B I L A L D I A K
Iruñea: Nafarroa Kirol Elkarteak Nazar eta San ta Kurutze
Kanpe-zu bitarteko ibilaldia antolatu du iganderako. Parte h a r t
u nah i duenak egoitzan be r t an eman behar du izena, edo 22 98 20
telefonora deituta.
B E R T S O S A I O A K
Iruñea: Txantrea auzoan bertso afSria eginen dute datorren
osti-ralean, bertako igeritokietan, gaueko 9.30etatik aurrera .
Ber-tan izanen dira Manolo Arozena eta Bittor Elizagoien
bertsola-riak. Txartelak 2.000 pezetan di-ra salgai Txorimalo eta
Ziripot taberaetan .
Alberto Barandiaran
Errespetu falta
Hamar part idutik bederatzi irabaziko lizkioke Belokik Eugiri,
edo h a m a -rrak». Azken garai honetan maiz en-tzun izan du t
esaldia. Bada, lautik b i tan gailendu da agoizkoa: % 50. Ez du t
ulertzen zertara datorren burla-tarraren zalantzan jarr i ezineko
nagus i t a suna-rena. Bitan gutxinenez egin du h u t s —huts
galantak, gainera, dena zuelako alde—, eta bi-tan askoren ustez
berarekin lehia daitekeen bakarrarekin, Eugirekin ha in zuzen ere.
Eta, hala ere, Belokik galdu dituen bi par t idu ho-rietan ez du
zerikusirik izan agoizkoaren jokoak: ba tean zola bustir ik
zegoela, bes tean zola ido-rregi zegoela.
Arrazoi du Eugik mindu ta dagoela esatean. Errespetu falta
ikaragarria da berekiko, egoera bera zelako bientzako. Beloki ez
dela moldatu bestea bezain ongi? Bada, horrek e san nah i du ez
dela m u n d u guztiak esaten duen bezain pi-lotari fina.
Konparazioak gaiztoak dira beti, ba ina Retegiri gutxi tan en tzun
zaizkio kexuak jokoaz kanpoko zerbaitengatik, eta kexu horiek
baliagarriak zitzaizkion irabazteko gogo eta grina are handiagoa
izateko.
Ogetako par t iduaren ondotik en tzundakoak lotsagarriak iruditu
zaizkit: galtzen ez dakite-nenak, batzuk; kontrarioarekiko
errespetu fal-ta, beste batzuek. Horrek ez dio mesederik egin
burlatarrar i .
a s t ek o pertsonaiak
Mari Abrego Mendizalea
• Mari Abrego mendizale nafa r ra Ipar Amerikako tontorrik a l
tuena den
McKinley mendira igoko da maiatzean. Beste zazpi mendizalerekin
ba tera
abiatuko da Alaskara Mari Abrego, datorren hi laren 15ean.
McKinley
mendi ezaguna bigarren aldiz igotzen sa ia tuko da mendigoizale
nafarra .
1982. u r t ean izan zen h a n Abrego lehenengo aldiz, Martin
Zabaleta
mendizalearekin batera . Orduan 40 egun eman zituzten Alaskan.
Orain-
goan ere hilabeteko bidaia p res ta tu dute Abregok eta beste
zazpi men-
dizaleek. McKinleyra ailegatuta ekaitza har rapa tzea da Mari
Abregoren
kezka bakar ra .
Lluis Llach Abeslaria
• Priorat eskualdeko Porrera herriari eginiko omenaldi gisa
konposa tu
duen bere azken diskoa aurkeztu zuen Lluis Llach kan tau to re
katalu-
niarrak as teazkenean Iruñeko Gaiarre antzokian, arra tsaldeko
zortzie-
tan. Miquel Marti Pol poetarekin e lkar lanean egin du Porrera
izeneko
azken lan hau , eta.aro berria zabaldu du ar t i s taren
diskografia zabalean,
betiko inspirazioa izan duen Gironako iparraldeko lurralde berde
eta
lasaia utzi duelako Tarragonako alderdi ma lka r t su eta zailak
hartzeko;
Un pont de mar blava aurreko lanarekin loturarik badu , ha la
ere, azken
honek: Marti Polenak berarenak ziren h a r t a n ere k a n t u e
n hitzak.
ahaztu g ab e!
L E H I A K E T A
Lizarra: Lokiz Argazki Elkarteak antolatuta , argazki rallya
eginen dute igandean herr ian barrena . Partehartzaile bakoitzak
mila pe-zeta ordaindu beharko ditu, eta horren t r ake erroiluak
eskura tu eta argazkiak errebelatu ahal izanen ditu. Ize'na emateko
epea igandean ber tan goizeko bede-ratzi eta erdietan hasiko da,
ha-mar rak arte, Fray Diego Kultur Etxean. Rallyko kontrola.
berriz, arratsaldeko ordu bie tan itxiko da Gustavo Maeztu museoan
.
Partehartzaileek h a m a r proba egin beharko dituzte, eta
horie-tan Lizarrako jende, leku eta eraikinen argazkiak atera
behar-ko dituzte. Bilduma izeneko saria. e sku ra tu nah i duenak
proba guztiak egin beharko ditu. Bil-dumar ik onena egiten duenak
12.000 pezetako saria jasoko du. Halaber, gai bakoitzeko
argazki-rik onena egiten duenak argazki materiala jasoko du. Sari
bana-keta maia tzaren 17an eginen dute Lizarrako kul tur etxean,
arratsaldeko zazpietan. Aurretik argazki rallyan ateratako
argaz-kiak erakuts iko dituzte.
a di!
Euskalerria Irratia FM 91,4
Egunero astelehenetik ost i ralera , . Zokobetailu goizeko
lO.OOetatik l l .OOetara.
Xorroxin Irratia FM 107,5
Egunero 20.00etat ik 22.00etara Karakola segi hola gazteendako
saioa.
Aralar Irratia FM 106,2
Astean zehar 13.30etatik 14.00etara, ber tako bizilagun eta per
tsonaia ospetsuei elkarrizke-tak.
Karrape Irratia FM 107.8
Astean zehar, 12.20etatik 12.35etara Gauza guztien gaine-tik,
ede r t a suna eta osasuna, sukaldari tza, ohiturak.
26
-
Nafarkaria OSTIRALA,
APIRILAREN
Iruñea
Txantreako jaiak datorren astean Auzoko ]ai Batzordeak
antolatuta, ekitaldi ugari izanen da asteartetik igandera
bitartean
xantrea auzoko Jai Batzordeak antola-
tuta, auzoko bestak ospa-tuko dituzte datorren as-teartean hasi
eta igandera bitartean. Ekitaldi ugari antolatu dituzte datozen
egunetarako auzoko hain-bat gazte eta taldek: an-tzerkia, kirola,
lehiaketak, dantzaldiak, kontzertuak eta beste hainbat
ikuski-zun.
E r r e d a k z i o a / Iruñea
JAI BATZORDEAK antolatuta, datorren astear tea eta igandea bi
tar tean auzoko jaiak ospatuko dituzte Txantrean, ur tero bezala.
Astearte arra tsalderako pres ta tu dituzte lehen ekitaldiak.
Haste-ko, kometak heganarazten au-zokideek du ten trebezia
erakus-teko lehiaketa antolatu dute, arratsaldeko 5.00etatik
6.00eta-ra. Ondoren, auzoko kaleak ze-harka tuko ditu kalejirak.
Hau-rrentzako jolas ugari izanen da arratsaldeko 6.00etatik aurrera
Felix enparan tzan San Crsitobal gazte ta ldearen eskutik.
Gau par tean herri afaria eginen dute Auzotegin Amnistiaren
Al-deko B a t z o r d e e k a n t o l a t u t a . Txartelak
Txorimalo eta Herriko tabernan dira salgai. Afaldu on-doren eta
goizaldera arte dan-tzaldia izanen da Felix enparan-tzan.
A s t e a z k e n e a n g o i z e a n goiz hasiko da jaia,
goizeko 9 .00etan dianak ariko baitira kaleetan. Ondoren kirolak
izanen du txoko berezia. 9.00etatik aurrera ere,
Etsaiak taldeak kontzertua eskainiko du txosnetan, ostegun
gaueko 9etan. J A V I E R I Z Q U I E R D O
futbi toan ariko dira auzoko gaz-teak hamabi orduz. lO.OOetan,
berriz, txirrindularitza lehiaketa. Herri kirolak ikusteko aukera
ere izanen dute auzokideek, "arra-tsaldeko 6.00etan.
Arratsalde par tean mus ika eta dantza izanen dira nagusi.
Has-teko, arratsaldeko 7.30etan Du-guna dantza taldeak bere
ikus-kizuna aurkeztuko du. Ondoren, 8.30etan, txistu eta gaita
kon-tzertua izanen da. Ordu berean, Rastro plazan, Los Morotxos
tal-deak tango ikuskizuna aurkez-tuko du.
Ostegunean ere izanen da zer egin Txantrean. Eguneko ekital-
dien ar tean gaueko 9.00etatik aurrera eginen du ten rock
jaial-dia da aipatzekoa. Etsaiak tal-deak eskainiko du Txantreako
txosnetan kontzertua.
O s t i r a l e a n , a r r a t s a l d e k o 6.00etan
antzerkiak izanen du Txantreako ja ie tan txokoa. Gus txotxongilo
taldeak La princesa defresa obra taulara tuko du Au-zotegi Kultur
Etxean. Gau par-tean musika izanen da nagusi berriro ere. l l
.OOetan Eklipse t a l d e a r e n e s k u t i k d a n t z a l d i a
izanen da Corella etorbidean. Ordu erdi geroago Txantrea or-kest
rak alaituko du Felix enpa-r a n t z a k o g i roa . L a r u n b a
t e k o
gaua ere talde bi h a u e k alaituko du te . Goizaldeko 4 .00e t
a r ako , gainera, ezusteko ekitaldia pres-ta tu dute
antolatzaileek.
Auzoko ja iak amaitzeko, goi-zeko l l .OOetan erraldoien kon-par
t sa ibiliko da igandean karri-ke tan barrena . Ordu bi eta e r
:
dietan, berriz, kalderete lehiake-ta eginen dute eta
arratsaldeko 7.00etan, bes teak beste, I ruña dantza taldeak bere
ikuskizuna a u r k e z t u k o d u . A r r a t s a l d e k o
8.00etan jazz kontzer tua eskai-niko du Andoni Rios Jazz Kuartet
taldeak. Ordu berean, txistu eta gaita dantzaldia izanen da Felix
enparantzan. /
Lekunberri
Aralarko Ibilaldia eginen dute maiatzean laugarrenez IParte
hartu nahi duten mendizaleek maiatzaren lehena baino lehen eman
behar dute izena
E r r e d a k z i o a / Iruñea
NAFARROAKO mendizaleek ba-dute pozik egoteko arrazoirik, azken
hi ru ur tee tan bezala, aur-ten ere Aralarko Ibilaldia anto-latu
bai tu Lekunberriko Ttut tu-rre kirol elkarteak. Maiatzaren 12an
eginen du ten ibilaldiaren l auga r r en ekitaldi h o n e t a r a k
o ohizko bidea ber reskura tu dute antolatzaileek. Iaz ez bezala,
be-raz, Lekunbe r r i t i k a te ra , e ta , b e s t e a k bes te ,
I r umuga r r i e t a , Aldaon, Ganbo, Igaratza eta Ara-larko
bihotza zeharkatu ondoren Lekunberrira itzuliko dira.
men-dizaleak.
Iaz, ibilbidea errazte aldera, Aldaon eta Ganbo —gailurrik
gogorrenak— ez igotzea bazegoen baina gehienak bertat ik igaro
zi-ren. Hori dela eta, ibilbidea bere horre tan uztea erabaki dute
Ttu-tturre elkartekoek. Maiatzaren
12ko ibilaldian parte har tu nahi d u e n a k m a i a t z a r e
n l ehene t ik aurrera du izena emateko auke-ra.
Datorren maiatzaren 26an, To-losako Aralarko Adixkideak el-kar
teak antolatuta, Hamalau Or-duko Ibilaldia eginen dute. Ho-rren
aurretik ber tara joan nahi duten mendizaleentzat Lekun-berrikoa
lagungarri izatea nahi dute Ttut turre kirol elkarteko kideek.
Partehartzaileak goizeko seie-tan jarriko dira bidean. Herriko
plazatik aterako dira, talde ba-koitzaren ar tean hiru minutuko
tartea utziz.
Bidea behar bezala seinalatuko dute Ttut turre kirol elkarteko
kideek eta kontrolak jarriko di-tuzte Unako Putzuan, Igaratzan,
Albin eta San Miguelen. Kontrol horietan, halaber, fruta, ura ,
zukua, salda eta kafea eskura tu
ahal izanen dute partehartzai-leek.
Ttut turre Kirol Elkarteak an-tolatuta maiatzaren 12an
egingo
den ibilaldian par te hartzeko, ai-pa tu bezala, maiatzaren ba
ta baino lehen emart behar ra dago izena. /
Barañain
Udalekuak antolatu ditu Udalak euskaraz eta erdaraz |g Parte
hartu nahi
duten haurrek izena
emateko epea zabalik
dute dagoeneko
, E r r e d a k z i o a / Iruñea
BARAÑAINGO UDALAK, az-ken ur tee tan bezala, herriko haur ren
tza t uda lekuak anto-latu ditu aur ten ere. Udalaren udaleku h a u
e t a n parte h a r t u nahi du ten haur rek zabalik d u t e j a d
a izena emateko epea. Udalekuak euskaraz eta er-d a r a z a n t o l
a t u d i t u Ba ra -ñaingo Udalak.
Euskarazko udalekuei da-gokienez, ha in zuzen, uztai-lean
ibiltariak izanen dira eta Baztan bailarako ha inba t he-rr i tan
izanen dira par tehar-tzaileak. Hilaren 16 eta 22a bi tar tean
izanen dira. Udale-k u a n parte ha r tu ahal izateko hamah i ru
eta hamazazpi ur te b i t a r t e i zan b e h a r k o d u t e
gazteek.
Abuztuan, berriz, Zestoako Baserri Eskolan izanen da
udalekua.
Bi txanda eginen dituzte, lehenengoa uztailaren 31tik abuz
tuaren 9ra, zortzi eta ha -maika ur te bitarteko h a u -r r e n t z
a t , e t a a b u z t u a r e n 20tik 29ra, hamaika eta ha-malau ur
te bifarteko gazte-txoentzat.
Erdarazko udalekuei dago-kienez, Berara joanen dira Barañaingo
haur rak , uztai-laren 6tik 12ra, 13tik. 19ra eta 20tik 26ra.
Zortzi eta hamai-ka ur te bitarteko haur rek iza-nen dute Berara
joateko au-kera.
Bestetik, igeri egiten daki-ten gaztetxoek —11 eta 14 ur te
bitartekoek— Esara joa-teko aukera izanen dute uz-tailaren. 15etik
21era. Hama-hiru eta hamazazpi ur te bi-t a r t e k o gaz te txoak
, berr iz , Baztanera joanen dira uztai-laren 23tik 29ra.
Abuztuan, berriz, Zestoako Basefr i Eskolan eginen dituz-te u d
a l e k u a k B a r a ñ a i n g o haurrek , eta ber tara joateko
aukera izanen dute zortzi eta h a m a h i r u u r t e b i t a r t e
k o haurrek , hilaren lOetik 19ra bitartean. X
26
-
Nafarkaria OSTIRAU,
APIRIUREN
Bizitza Erriberako kobazuloetan
Mendiak emaniko nafarrak Valtierrako kobazulo batean jaioa den
Urmeneta familiak bertako bizimoduaren berri eman digu
rriberako herrietan —baita Euskal Herri-
ko eta ondoko beste he-rrialdeetan ere— pobree-nen etxeak izan
dira men-dian pikotxez egindako kobazuloak. Egun ere, zutik dira
horietako asko, eta ba-da oraindik, noizbehinka baino ez bada ere,
bertan bizi den jendea. Urmeneta familia Valtierrako kobazu-lo
batean jaiotako familia da. Kobazuloetako bizimo-duaz mintzatu dira
gurekin.
E d u r n e E l i z o n d o / Valtierra
ERRIBERAKO gainontzeko he-rrietako mendiak bezala, Valtie-rrakoa
ere ehundaka familiaren bizileku izan da ur tee tan zehar.
Etxebizitza erosteko adina diru ez zegoenean, pikotxa eskue ta r i
ha r tu eta mendia zulatzea zen asko eta askoren aukera baka-rra.
Valtierrakoa, Erribera osoko mendiak bezala, zulo handia da, barrut
ik hu ts ik dagoen mendia.
Erriberan, egun, bada oraindik mendiari lurra kenduz egindako
kobetan bizi den 'jenderik, nahiz eta gutxi izan. Valtierran ber
tan ere, udako hilabeteak kobazuloe-tan ematen .dituzte ber tan
jaio-tako askok. Eguzki izpiak sai-hesteko ez omen dago hoberik.
Val t ie r rako m e n d i a k eman iko familia da Urmenetarrek
osatzen dutena . Bertan jaioak dira Agus-tin Urmeneta eta Josefina
bere emaztearen bederatzi seme-ala-bak. Honorio, Consuelo eta
Mer-cedes dira horietako hiru.
Agustin Urmenetak mende ho-nen has ieran egin zuen bere
fa-miliaren bizileku izan den koba-zuloa, eskuz. Atea, pasabidea,
sukaldea, egongela, h i ru logela eta abereentzako ukui lua .
«Zen-ba t ordu pikotxa eskuan, zenbat lurra atera behar!». Honorio
Ur-menetak ongi ezagutzen du bere aitak egindako lana, koskortu
orduko berak ere egin behar izan baitzuen.
J o a n den udaz geroztik itxita zegoen Honoriok orain zabaldu
duen atea. Agustin Urmenetaren a l a b a z a h a r r e n a k , C a
t a l i n a k , j aso zuen herentzian aitak egin-dako etxea, eta
eguzkiko hilabe-teak bereekin ematen ditu ber-tan. Atea ig'aro
bezain pronto, txikitako oroitzapenak arrapala-dan itzultzen dira
Honorioren burura . Consuelo eta Mercedes a r r e b e k i n b a t e
r a , o r d u k o a k egungoak dira berriro ere, sikiera egun
batez, Honoriorentzat.
«Askotan gogoratzen ditut kobazuloko garaiak» • «Ez ge-nuen
dirurik ba ina pozik bizi gi-nen, oso pozik, eta ez genuen inoiz ja
tekoaren falta» gogoratzen du Consuelok, harro; «lan eta lan eman
zuen bere bizitza osoa gure
Azken urteetan agerian geratu dira hainbat kobazulotako gelak. :
X A B I V E N T U R A
Urmeneta familiako kideak kobazuloaren sarreran. Ezkerretik
hasita, Consuelo, Honorio, Mercedes eta bere senarra. X A B I V E N
T U R A :
Mercedes Urmeneta: «Estatua gutaz lotsatu
egiten zen. Untxiak bezala bizi ginela uste zuten»
aita zenak, mendian, soroan, be-ha r zen lekuan. Pobreak ginen
baina bi zerri hiltzen genituen urtero».
Consuelorentza t , za lantzar ik
gabe, ur te onak izan ziren koba-zuloan emandakoak. «Askotan
gogoratzen ditut ordukoak», dio, neba eta ahizpa suka ldean
au-rrean dituela. Egungo sukaldea, hala ere, ez da ordukoa;
koba-zuloa, finean, ez da ordukoa. Pixkanaka-pixkanaka, gizartean
oro har izan diren aur re rakun tza eta berr ikuntzak kobazuloan
ere gertatu dira. Kobazuloa baino, etxebizitza a r run ta dirudi
Agus-tin Urmenetak orain 90 ur te in-guru eskuz egin zuen
zidoak.
Sukaldea, hozkailua, garbigai-lua. «Gure gara ian ez zegoen
ho-rrelakorik».
«Argia 1961. u r t e an jarr i zuten Vaitierran», Mercedesen
hitzak dira. Hasierako u r t ee tan bonbi-lako ordaitzen zuten.
«Askotan, hala ere, nahiz eta argia izan, ha in gutxi ikus ten zen
kriseiluak ere piztu beha r izaten genituela. Argia Moncayotik
ekartzen zuten has ieran Honoriok aipatzen due-nez, ba ina
konpetentzia sor tu zen gero. «Carcarretik ekartzen
Consuelo Urmeneta: «Ez genuen dirurik baina pozik
bizi ginen eta zerjana ez genuen inoizfalta»
has i ziren eta o rduan asko hobe-tu zen argiaren egoera».
Urak ere hama ika bide egin izan ditu Valtierrako kobazuloe-tara
iritsi aurretik. Consuelok irr ibarretsu gogoratzen ditu u r t inak
b u r u a n e ramaten zituzte-neko garaiak. Kobazuloko txo-koetan
oraindik zutik dira t ina horietako asko. Ordaintzeko adi-na sos
zutenean, u r a erosi egiten zuten. «Izotza genuenean ere, ti-ne t
an sa r tu eta lastoarekin tapa-tzen genuen, ez urtzeko».
Mendia, kobazuloa bera arazo bilakatzen zen noizbehinka ere.
Honoriok, ha la ere, ez du inolako istripu larririk gogoratzen.
Men-diko lurra , baina, mugi tu egiten zen noizean behin.
«Casimirota-rren kobazuloko zati ba t behera etorri zen behin, ba
ina lurrak ez zuen inor harrapatu». Gogora-tzen duenez, beste behin
Valtie-rrako ber tako familia ba ten be-hiak orroaka aritu ziren
egun osoan. «Ez genekien zer gertatzen zitzaien ba ina egun ha r t
an ber-tan lur p u s k a ba t erori zen ko-bazuloaren
barrenean».
Valtierrako kobazuloan pozik bizi baziren ere, gogor egin beha r
izan zuten lan Urmeneta familia-ko kide guztiek. «Lanean noiz
26
-
Nafarkaria OSTIRALA,
APIRILAREN
Bizitza Erriberako kobazuloetan
Honorio Urmeneta: «Herriko jendeak baztertu
egiten gintuen kobazuloetan bizi ginenok, pobreak
ginelako»
hasi nintzen ere ez dut gogora-tzen. Edozein gauza egiten
ge-nuen gizonok, egurra eta garia bildu, espar tzua atera, edozein
gauza. Emakumeak , berriz, zer-bitzari ibiltzen ziren, baita gure
etxekoak ere», argitzen du Hono-riok. Denek ekarri behar zuten
jatekoa etxera. Errentan har tu -tako bara tza ere lagungarri izan
zuten. «Aitak hazitako meloiak Eguberrietan ere ja ten genituen
askotan», dio Consuelok. Baratza ezezik, hazienda ere izan zuten
Urmenetarrek, kobazuloan ber-tan. Gaur egun logelak daude garai ba
tean abereak zituzten lekuan eta askak armairu bila-katu dira. Lana
zela eta, koba-zulotik landa ematen zituzten eguneko ordu gehienak
etxeko gizonek, baina afalordua elkar-tzeko ordua zen. «Une
politak» Honoñorentzat.
Kobazulo asko lehertarazi zituzten Francoren garaian •
Erriberako mendietan egindako kobazuloetan herriko pobreenak bizi
ziren, etxea eros--teko dirurik ez zutenak. Gaur egun gauzak aldatu
diren arren, beste garai ba tzue tan bizimodua ez zen batere erraza
bertakoen-tzat. Bizimoduaren beraren go-g o r t a s u n a ezezik,
ga inontzeko herri tarren mesprezua ere j a s a n b e h a r i z a t
e n z u t e n a s k o t a n . .«Cueveroak de i tzen g in tuz ten ,
gaizki begiratu eta baztertzen gintuzten dirurik ez genuelako»
azaltzen du Honoriok. Kobazu-loetako jendearen ar tean, ordea, ona
zen ha r remana . «Edozein lekutan bezala hau r r ak elkarre-kin
ibiltZen ziren jostatzen».
Espainiako gerra zibilaren eto-rrerak ez zituen gauzak erraztu.
«12 ur te n i tuen movimiento-a iri-tsi zenean» azaltzen du
Honoriok. Malkoek begietatik ihes egiten diote nah i gabe ordukoak
gogo-ratuz. «Oso gaizki por ta tu zen eskuina hemen. Nire aita
herritik bidali zuten eta lur partzelak kendu zizkioten. Nire ama
eta arreba zaharrenari , berriz, ilea moztu zieten». Agustin
Urmene-tak frontera alde egin zuen or-duan eta gerra amai tu ta
itzuli zen Valtierrako bere kobazulora. «Oso gogorra izan zen
berarentzat herritik alde egin behar izatea. Bere eskuz egindako
etxea uztera behartu zuten».
Erriberako kobazuloetako biz-tanleentzat, baina, gerra amai-tuta
iritsi zen bizi izan du ten garair ik t xa r r ene t a r i koa .
Izan ere, Francoren garaian etxe mer-keak egin zituzten
beraientzat, kobazuloa utz zezaten. Kobazu-loa utziz gero, ber tara
itzul ez zitezen horietako asko eta asko leher tarazi z i tuz ten .
Honoriok gogoratzen duenez, eztanda izan zen Kaparroso, Ablitas eta
Mila-groko kobazulo askoren pa tua . Valtierran, ordea, ez zen
horrela-korik gertatu, «alkatea au rka
Consuelo Urmeneta kobazuloko sukaldean eta gurasoen logela
izandakoan ageri da. Garai batean animalien aska zirenak armairu
dira egun. X A B I V E N T U R A
Francoren garaian 'etxe merkeak' egin eta kobazulo asko
lehertarazi zituzten
agertu baitzen. Berari esker zutik jarra i tu zuten hemengo
kobazulo guztiek». Valtierrako kobazuloe-tan bizi zirenentzat, be r
rehun etxe merke inguru egin zituzten.
'Horietara bizitzera joan zirenek gordailu gisa erabili zituzten
or-
duz geroztik kobazuloak. «Estatua gutaz lotsatu egiten
zen. Untxiak bezala bizi ginela us te zuten eta horregatik
leher-tarazi nahi izan zituzten koba-zu loak» a z p i m a r r a t z
e n d u t e Consuelo eta Mercedesek, sa-
mintasunez. «Kobazulo ba tzuk bes teak baino hobeak ziren ba ina
baziren kobazuloak baino oke-rrago zeuden etxeak ere». Urme-neta
familiako kideentzat, ha in zuzen, benetako etxea izan da
Valtierrako kobazuloa eta be r tan izan du ten bizitzaren d u i n t
a s u n a aldarr ikatu dute beti. Consuelok are gehiago dio: «Itzul
daitezela lehengo ^araiak».
Urteak dira mendiak emaniko Urmenetarrek Valtierrako koba-zuloa
utzi zutela. Consuelok ez-
kontzeko utzi zuen — «aitak berak e raman zituen nire gauza
guztiak k o b a z u l o t i k Kapar rosora» e t a noizbehinka baino
ez da itzul-tzen. Baina beti pozik. Mercede-sek Gipuzkoarako bidea
h a r t u zuen bere bi a labak Valtierrako kobazuloan jaio ondoren.
Azkoi-tian bizi da egun. Honoriok ko-bazuloa utzi bazuen "ere
Valtie-r ran jarrai tzen du. Udako hilabe-teetan, egun bakar batez
bada ere, ur tero topo egiten clute euren mendiko zulo mai ta tuan
. /
i r i t z i a
Patxi Zabaleta >•
Parlamentario eta idazlea
Kobazuloetako bizimoduaz MENDE honen erdiraino, berrogei-ta
hamarreko hamardaraino alegia, Euskal Herrian, ondoko beste
he-rrialde batzuetan bezala, baziren kobazuloetan bizi ziren
jendeak. Nafarroan lurpean sortu eta bizitu-takoak ehundaka dira
oraindik.
1950. urtetik aurrera, ordea, de-bekatu egin zuten kobazuloetako
bizietxeen izatea. Ondorioz etxe merkeak deitutako haiek eraiki
zi-tuzten Erriberako hainbat eta hain-bat herritan eta etxe merke
horien giltzak banatzen ziren egun berbe-rean dinamitaz iehertzen
zituzten kobazuloak.
Zergatik? Jendea ez zedin berriro bertara itzuli, hori baitzen
egin zu-tena batzuren batzuk etxe berrie-tako giltzak eskuratu
ondoren. Oraindik bizi da garai hartan Patro-nato Francisco Franco
zelakoaren arduraduna zena, Fausto Perez Ba-rragan jauna. Gizaseme
honen aginduz eta bere ardurapean le-
hertu ziren dinamitaz Nafarroako Erriberako azkeneko
kobazuloak.
Mende honetan Nafarroako be-rrogeita hamar herri baino
gehiago-tan bizi izan da jendea lurpean. Jenderik pobreena zen,
lurrik eta ondasunik gabea. Egunsentian herriko çnparantzan
ipintzen zena lur-jaberen batek lanerako hartuko ote zituen zain.
Lur-lanetako peoiak ziren. Familiaren beraren izatea ere guztiz
bestelakoa zen, taldekoa.
Baina beren txirotasunaz at, ko-bazuloetako biztanleek
lurrarekiko harreman berezia eta bitxia zuten. Lurra, ama-lurra ez
zen haientzat uzta eta fruituak emaitza egiten diz-kiguna bakarrik.
Lurra, lur-ama ba-besa zen gainera, aterbea eta be-ren buruen
gordaiiua.
Horregatik itzuli nahi izaten zuten kobazuloetara; horregatik
oraindik ere bada Sesmako kobazulo ba-tean jaioa izaki eta kobazulo
berera zahartzaroan itzuli dena. Horregatik
jende pobre haientzat lurrarekiko maitasunak
eta>atxikimenduak zentzu sakona zuen. Horregatik saiatu ziren
hain bortizki komunalak defendatzen XIX. mendean eta XX. mendeko
lehendabiziko erdian.
Jende pobre haiek, gainera, biga-rren mailako jende haiek beste
ba-tzuen oroitza ere dakarkigute gogo-ra, jentilena. Ziur aski
jentilak, biga-rren mailako ordainpeko haiek he-rrietatik eta
harresien babesetik bo-ta eta jaurtiki egin zituzten kristau-tasuna
herriez jabetu zen antzinako garai haietan. Horregatik jentilen
bizilekuak kobazuloak ziren, har-peak. Ez baita gauza ezagunegia
orain betidanikoak iruditzen zaizki-gun baserriak eta baserriko
bizimo-dua bera nahiko berriak direla; due-la hiru edo lau mendekoa
baizik ez. Baina gaurkoan Erriberako koba-zuloez ari gara,
Erriberako ahaztu-tako etatoaztertutako jende pobrea-ren omenez...
X
Patxi Zabaletak Erriberako kobazuloak aztergai izan ditu azken
hilabeteetan. Badena dena da eleberriakjaso ditu bere ikerketan
lortutako hainbat emaitza. Kobazuloetako bizimoduari buruz inkesta
etnografikoa egin du bertan bizi izan denjendearekin.
26
-
Nafarkaria OSTIRALA,
APIRILAREN
Xanti Begiristain
Eskandalu larriak • Apirilaren 2 2 a n Nafarroako Pa r l amen
tuak
eskubider ik gabe utzi di tu Ezker Abertzalea
taldeko par ta ideak hogei egunerako, UPN,
PSN, CDN eta EAko ordezkarien laguntzare-
kin, eta gainera aho batez, gehienok oso ongi
dak igun bezala. Dirudienez, gaur egun, ar-
gazki ba tzuk P a r l a m e n t u a n jar tzeak istilu
larr iak sortzen ditu, zeren eta hori ba i ta ha in
zuzen ere Ezker Abertzalea taldekoei Parla-
m e n t u k o Mahaiak leporatu diena, alegia, is-
tilu larñak.
Nafar asko gara lekukoak, nola beh in baino
gehiagotan aterarazi di tuzten HBko parla-
mentar ioak bu l tzaka eta a r r a s t aka foruzai-
nek, Pa r l amen tua ren ag indupean .
Hor nah i tanah iez zerbait a r ra roa gerta-
tzen da; kon t r ae sanak suma tzen dira. Alde
batet ik esa ten dute, e ta s inestarazi n a h i di-
gute, h e m e n egiazko demokrazia dugula . eta
Nafarroako Pa r l amen tua bene t an serioa de-
la, ba ina begira ezazue zer-nolako bitxike-
riak gertatzen diren maiz: Pa r l amen tuan ba-
tzue tan ez diete uzte i j par lamenta tzen , na -
far ren h izkuntzar i ez diote gutxieneko begi-
runer ik , nah iz eta batzuei oso atsegin zaien
beren alderdi politikoen izenak e u s k a r a do-
torean agertzea (Nafar Demokra ten Elkar-
goa, Ezker Ba tua eta Eusko Alkartasuna),
ba ina gero p rak t ikan h u t s u n e ugar i dago.
Eta, e san bezala, dena zergatik? Ba, nonbai t
preso e u s k a l d u n e n argazkiak ikus teak be-
gietako mina ema ten dielako, eta aldi be-
rean a sa lda tu t a gelditzen direlako alderdi
demokratiko d i r e l a k o e t a k o a k . Ar razo i r ik
ez dagoenean badakigu zer ger ta tu ohi den
askotan , hots , i nda r t suenak abusa tzen d u
eta kitto! Beraz, Aoiz, Araiz, Etxandi eta Za-
baleta potxoloak, badakizue, Lola Eguren
maistra andreak esan dizue hogei egunerako
oporraldia ha r dezazuen, e ta horrela egin be-
ha rko duzue, bestela eskolazainari dei tuko
dio eta horrek ost ikoka eta bu l tzaka a terako
zaituzte ikasgelatik, ba ina era demokrat i -
koan, jakina! Gainera 20 egunez telebistank
gabe!
Bai, izan ere, nik us t e d u t Pa r l amen tu ho-
rre tako nagusiañ aspaldit ik ikus ten zaiola
belarria bere orrazkera dotore e ta ugar ien ar-
tean. Ez dakit horrela den berez horre lakoa
delako, edota p res iona tua sent i tzen delako,
ba ina dena den ez da oso koheren tea PSNk
ha inbes te t an pred ika tu eta predikatzen due-
narekin: «Bakea eta tolerantzia».
Egia esan, nik Ezker Abertzalea ta ldekoak
oso apal, bake t su eta otzan ikusi n i tuen Par-
l a m e n t u a n ba i argazkiak j a r t zen eta ba i ta
a teratzen ere. Ardi m a n t s o a k bezala a te ra zi-
ren aretotik, e ta hori telebista guzt ie tan gera tu
da grabatur ik . Horibai , Zabaleta ardi o tzanak,
esate baterako, a te ra tzerakoan aprobetxa tu
zuen zenbait egia e ta argudio beekatzeko
Par lamentuko maha ik ideen belarri sent ibe-
retaraino irits zedin.
Hortaz, e s a n a k esan, ema ten d u istilu la-
rñen kon tu hori oso sinesgaitza dela, e ta bake
eta j a s a n k o r t a s u n a r i b u r u z zerbait ikasi
be-
ha rko lukeena Par lamentuko lehendakar ia
bera dela. Non utzi ote zi tuen Lola Eguren
and reak adierazpen a s k a t a s u n a eta Giza Es-
kubideen aldeko defentsa? Auskalo!
Egiatan, Pa r l amentuko ikasgela ho r re t an
gehiago ema ten d u maistra marimaistra mo-
d u a n ar i tu dela k a s k e t a n eta umeker ia tan , e
ta
zenbait ikasgai gogotik l andu beha rko duela
ez b a d u eka inean berr iro ere suspenditu na -
hi. •
Joxemiel Bidador
De re vasconica plautoniana (eta II) • Dictionnaire basçue,
espagnol et jrançais baten prospektua baudugu. Tolosan 1827.ean
agertu zena, honezkero aipatu Mixel Abbadie eta J.F. batek
izkiriaturikoa frantsezez eta españolez hurrenez hurren, Leclusek
berak hofren berri eman zuelarik. J u a n Mateo Zabala frantxikotar
bilbotarrak 1828.ean helarazl zion Bizkaiko herrietan jasotako hitz
eta esaera bilduma ere ez omen zitzaion Iagungarri nahikoa jazo
hiztegia lehen bait lehen ager zedin, izan ere alfabetikoki
ordenaturik ez baitzegoen eta. hizki xehegiaz izkiriaturik nonbait.
erderazko ordainak etziren guztietan agertzen, lana zailtzeko
baizik balioko zitzaiokeena. Hirugarren eskutitz honetan ere
Iztueta pikotan ezarri gogo zuen. harritzekoa agitzen etzaiguna.
biek dantzarekiko zuten aburu kontrajarriak zirela eta baiki.
Gainera Leclusek bere gramatikaren hitzaurrean omenezko hitzak
eskaini zizkion Iz-tuetari, frai Bartolori jasanezina oso gertatu
zitzaiona: «Segun nos dice Mr. Lecluse en las paginas 6. 7 y 23, de
su Gramatica, ha merecido su manual basco distinguido aprecio, y
repetidos aplausos del Sr. Iztueta. Autor de un tomo en 8° sobre
bayles, sones, Jestines (...) Asi' Mr. Lecluse en agradectmiento a
este señalado Javor le llama al Sr. lztueta respetable sabio (...)
Yo convengo que al Sr. Iztueta tratara acaso por su obra sumisos
respetos aquella gente que tiene vocacidn para la distinguida
carrera de danzantes, comicos, y mtmos».
Ber urtean Ucluseren erantzuna atera zen Tolosako Doula-doure
argitaldariaren moldeetatik: Plauto poltglota, o sea, ha-blando
libremente hebreo. cantabro, celtico, irlandes. hungaro, etc...,
seguido de una respuesta a ia impugnacion del Manual de la lengua
basca, Jrantses izenaren euskal ordaina litekeen Lor Urhersigarria
ezizenaren azpian. Bertan karmeldarraren erasoen dejentsa antolatu
zuen bereziki, eta egite nahiz argitaratzaile, hots, Madariaga eta
Mogel jaunak, delako Zoilo baten barruan
Iztuetak aurtikiari zegokionez, hau dn. Donostian cigcmi Carta
eguitei i diona D. Juan Ignacio Iziuetcic apez I). JuanJose Moguell
aita beacurtsu J'raile S. Teresacoac Plauto euscaldunaren
icena-requin izquidiatu duen obrachoaren gañean ceña arguiiuratu
duen Moguei beiac. Iztuetarena liurriaga lagunak ondu erdnl
testuaren mskarazko iraulketa zaiekeen besterik gabe. frai Bartolok
botatakoei erantzuteko: "iCenbat eta nola engañatcen den bada aita
beacunsua! Ezaguncla beraren mesedea ciana araco aicebelatsquiro
itceguin oiduten aietacoa, ezgui'tlac enzun jaquin bague nun. eta
nerc obraren berriñc gueicigo ez duela ezbada icena bacar bacarric
debede edojailo gogorrac bota diz-quidana. Iracurri izan balitu
oarrez ta artezaz Unceta beacur-garriaren ern Apez Elorza jaunaren
ontzate edo aprobazuxtc. icusico zuen argiroqui nolaco beguiruneaz
etartua izandan nere obra, non eta aita carmentarrac ucatu nai ez
dien bi osansi oec nere obra doaingoaquin ontzat eman duten
Guipuzcoatar argui-dotar biai (...)>. Zaldibiarraren lagun mina
zen Santiago Unzeta Gtpuzkoako deputatuak ere bere ekarpena izan
zuen zio jada nahasi honetan, eta Zuriari urte berean igorri gutun
batetan honela zioen lasaigarri:«No haga V. aprecio de lo que diga
Fray Bartoio porque este señor no es en mi concepto sujeto que
pueda
Jormar opinion en el bascuence, porque no tiene debido
conoci-miento de este idioma». Azkenik. eta vctorio bitxi hau
akitzeko Jrai Bartolomek Anti Plauto poKgloto o dejensa de Plauto
bascongado y de la impugnacidn del manual de la lengua vasca de M.
Lecluse idazkia argitara eman zuen 1929.eko marixoaren 31n. Bertan
beharreko arrazoiak ematen zizkien Lecluse eta Iztuetari. •
Iruñeko hiria xake torneo irekiko bederatzigarren jardu-naldiko
partida, 1996ko urtarrilaren 5ean jokatua. David Garcia (Espainia),
2.510 ELOkoa -»-Rafael Alvarez (Euskal Herria), 2.445 ELOkoa.
1.d4,d5; 2.c4,c6; 3.Zc3,Zf6; 4.Zf3,e6; 5.e3,bZ-d7 6.Dc2,Ad6;
7.Ae2,0-0; 8.0-0,b6; 9.e4.Ze4; 10.Ze4,e4 11.De4,Ab7; 12.Af4,Zf6;
13.De3,Zg4; 14.De4,Zf6 15.De3,Zg4; 16.Dc1,c5; 17.h3,Zf6; 18.Gd1,De7
19.Ad6,Dd6; 20.De3.
Damaren zutabean gatazka dagoen arren, peoiak aldatzea da onena,
egitura gordetzeko.
20 fG-d8; 21.c5,Dc5; 22.Dc5,c5; 23.Ze5,Ef8: 24.f3,Ee7;
25.Ef2,Zd7; 26.Zd3,Ed6; 27.f4,Ee7 28.g4,Ae4; 29.Af3,Af3; 30.Ef3,h5;
31.g5,aG-b8 32.Gd2.
Zutabe garrantzitsua kontrolatzeko egindako urratsa.
32 g6; 33.aG-d1 ,dG-c8; 34.Zf2,Gc7; 35.Ze4,e5; 36.b3,f4;
37.Zc3,cG-b7; 38.Ef4,Zf8; 39.Zd5 xa,Ee8; 40.Zf6 xa,Ee7;
41..Ee5.
Partida biribiltzea baino ez da falta. Nagusitasuna nabarmena
da.
41 a5; 42.h4,Ga7; 43.gd5,Gc8; 44.Gd6,Gb8; 45.1 G-d5.
Ikus koadroa. Beltzak urduri daude. 'Gc8' egin de-zakete, baina
gero 'Gb6' eta 'Gb5' zetozkeen.
45 a4; 46.Gc5,b3; 47.b3. Ezin dute peoia jan (Zg8 eta Gc8
jokaldierigatik). On-
dorioz, partida utzi zuten. Txuriek abantaila ñimiñoari atera
zioten etekina.
26
-
Nafarkaria OSTIRALA,
APIRILAREN
Kultur aniztasuna Gotorlekuan Kulturen Arteko Hezkuntzarako
Aretoa antolatu du SOS Arrazakeria gobernuz kanpoko erakundeak
OS Arrazakeria go-bernuz kanpoko era-
kundeak antolatuta, Kultu-ren Arteko tlezkuntzarako Aretoaren
ekitaldia ospatu dute asteon. Astelehenean hasi eta igande honetan
amaituko da. Nafarroa oso-ko ikastetxeetako 12 eta 15 urte
bitarteko gaztetxoek latinoamerikarren, afrika-rren, arabiarren eta
ijitoen kultura hobeki ezagutzeko aukera izan dute joko eta
tailerren bidez.
Edurne Elizondo / Iruñea
KULTUREN ARTEKO Hezkun-tzarako Aretoa Nafarroa osoka 12 eta 15
ur te bitarteko h a u r r e n topaleku izan da aste osoan ze-har .
J o a n den astelehenean jarr i zuen SOS Arrazakeria gobernuz
kanpoko e rakundeak abian bere ekimena Aniztasunaren aberas-tasuna
bizi ezazu lelopean eta igandean amai tuko da. Egun h a u e t a n
guztietan —baita gaur ere— afrikarren, latinoamerika-rren,
arabiarren eta ijitoen kul-tura gertutik ezagutzeko aukera izan
dute.
Nafarroako ha inbat ikastetxe-tako haur rek ezezik, Iruñeko
Go-torlekuko Armen aretora hurbil-du den edonori ere zabaldu dio
SOS Ar razake r i a e r a k u n d e a k ber tan bildutako guztiaz
gozatze- , ko aukera .
Kultura ezberdinak leku be-rean batzea ez da lan erraza baina
Neli Ortiz arkitekto kolon-biarrak lortu du. Gotorlekuko Armen
aretoa izan du lagun, «le-ku aproposa» bai ta bere ustez. Armen
aretoko espazioa «era be-rezian» antolatit du Neli Ortizek, bere
hitzak erabiliz. Ibilbidea, beraz, bertikala da.
Horretarako aretoaren ezke-rraldean eta eskuinaldean dau-den
eskailerak erabili ditu. Es-kuinaldeko bidea ha r tuz gero, arabiar
ku l tu ra topatzen du le-henik bisitariak lehen solairuan eta ber
tan , kaligrafia tailerra, ez-tabaidarako lekua eta dantzara-ko
tokia. Arabiar etxe a r run ta ren banake ta errepikatu du Neli
Or-tiz arkitektoak lehen solairu ho-ne tan eta ber tan bildu di
tuen arku, mosaiko eta abarrek ere arabiar m u n d u a gogoratzen
du-te.
Bigar ren so la i ruak Afr ikako kul tura du oinarri.
Txirikordak egiten ikasi, Afrikako eguneroko bizitzari bu ruz eta
ber tako ohi-turei bu ruz eztabaidatu, mus ika t resnak egin edota
horiek jotzen ikasi, denetarik egin dezakete ber tan h a u r eta
helduek. Etxe afr ikarraren isla ere naba rmena da Neli Ortizek
egindako lan ho-netan.
Ezkerraldeko eskailerak ijitoen eta lat inoamerikarren kul
turara hurbil tzen ditu tailerretako par-taideak. Ijitoak daude
lehen so-lairuan. Txalo eta takoneo taile-rreko kideak k a n t u a
n eta dan-tzan ari dira, ijitoen ohiko auzo
Afrikarren txirikordak egiten ikasi dute Gotorlekuan izan diren
gazteek. J O X E L A C A L L E
Latinoamerikar kulturari eskainitako txokoan Kubari buruz
mintzatzeko aukera izan zuten ikasleek. : J O X E L A C A L L E
(Proiektu interesgarria» LEKAROZKO Institu-tuko gazteak Berako J
e s u s e n Bihotza ikas-tetxeko haurrekin ba-tera izan ziren Armen
aretoan joan den as-teartean, eta ber tan eman zigun Angel Ga-marra
Lekorozko orientatzaileak SOS Arrazakeriaren proiektuari buruz duen
iritzia. «Oso in-teresgarria da. Insti-t u tuan hainbat eduki, ha
inbat jarrera eta hainbat prozedura ari gara lantzen, eta
ha-lakoak, hemen ikasi di tugunak, bstzterrean
uzten ditugu». Ez da aurtengoa Le-
karozko ikasleak SOS Arrazakeriak antola-tutako aretor-a
etortzen diren lehen aldia. Iaz ere, estreinakoz egin zenean, I
ruñean izan ziren. Iaz Planetarioan izan ziren tailerrak.
Antolatzaileak aur-ten aukera turako le-kuarekin pozik dira.
Ezberdintasuna, an-tza, ar ra tsa ldetan jen-de ororentzat egin
izan dituzten ekitaldietan -nabar i tu dute. «Plane-tarioa leku
txikia da eta ez du jendea era-
kartzeko gaitasunik. Oso jende gutxi izan zen iaz
arratsaldeetan. Aurten, berriz, astele-henean adibidez, nahiz eta
oso eguraldi txarra egin, 200 lagun bildu ziren Armen aretoan».
Publiko zabalaren-tzat pres ta tu tako eki-taldiak, beraz,
arj-a-tsaldez egin dituzte, arratsaldeko seiak eta bederatziak bi
tar tean. Egunero kul tura ba ten eguna ospatu dute. Gaurkoa,
azkena, arabiar ku l turaren eguna izanen da.
Bihar, goizeko ha-
mabiak eta ordu biak bi tar tean, Armen are-toan pres ta tu
takoa bi-sitatzeko aukera iza-nen dute iruindarrek. Eguerdian ere
El bai-lecito antzerki obra tau lara tuko du TEN-Pinpilinpauxa
taldeak. Arratsaldean ku l tu ren arteko kontzer tua iza-nen da,
arratsaldeko seietan has i eta zor-tziak arte. Talde
lati-noamerikarrek eta afrikarrek ha r tuko dute parte, bai ta
iji-toek ere. Igandean ere aretoa bisi tatu ahal izanen da.
bateko etxeen aurrean, merka-tuko barazki eta f ru i tuen
on-doan. Alboan, ijitoen ohiturei bu ruz hitz egiten ari dira beste
batzuk eta gainontzekoak sas-kiak egiten ikasten.
Bigarren solairuan, azkenik, palmerek Latinoamerikako he-rrien
eta paisaien oroitzapenak pizten dituzte. Gainontzekoetan b e z a l
a , m i n t z a t z e k o t x o k o a haurrez beterik dago. Kubari
bu ruz ari dira, ber tako bizimo-dua, bertako gazteei buruz . Ez
daude, baina, esku huts ik , ma-tea edan eta esne gozoa ja ten ari
baitira. Hauen ondoan zerami-kazko eskulanak egiten dituzte beste
batzuk eta, azkenik, edo-zein herri tako plaza islatu nah i duen
txokoan, salsa eta meren-guea dantzatzen ikasten ari dira
gainontzekoak.
Ikasturte osorako proiektua • Gaurkoekin batera , mila ikasle
inguru izan da aste osoan zehar Gotorlekuko Armen aretoan.
Be-raiekin ha r r emane tan jartzeko Nafar roa osoko ikas t e txee
t a r a b ida l i z i t u z t e n g u t u n a k SOS A r r a z a k e
r i a t a l d e k o k i d e e k , proiektuaren edukinak azalduz.
Eran tzuna bidali zu tenen ar tean aukeraketa egin zuten ondoren.
«Argi genuen hona etorriko ziren ikastetxeek gaia ur te osoan zehar
j o r r a t z e k o a s m o a izan b e h a r zutela», azpimarratzen
du SOS Arrazakeria taldeko kide den Ma-ria Jose Perez J a r au t ak
.
Ikastetxe bakoitzeko h a u r r a k lau taldetan b a n a t u
dituzte eta bakoitzak ku l tu ra ba t l andu du. Norberak kul tura
ba t edo beste hautatzeko, bakoitzean agurtze-ko du ten modua eta
mus ika eza-gutu izan ahal dute ikasleek aste h a u hasi baino
lehen. Azken lau asteetan, ha in zuzen, ku l tur ez-berdinak jorra
tu dituzte ikaste-txe bakoitzean. Agurtzeko modu ezberdinak ikasi
eta ba t auke-r a t u d u t e : a r a b i a r r e n salam alaikun,
ijitoen sastipen tali, afri-karren jambo edo latinoameri-kar ren
^que tal compadre, t[ue tal comadre?.
Datorren astean, berriz, bakoi-tzak bere ikastetxean, aste osoan
egindakoa aztertuko dute ikas-leok. «Euren jak inmina piztu na-hi
izan dugu», azaltzen du Maria Jose Perez J a r a u t a k .
Egunero goizeko bederatzietan hasi dira lanean Armen are toan
bildutako gazteak. Bederatziak eta bederatzi eta erdiak bitar-tean,
jokoen bidez landu dituzte kul tura bakoitzeko berezi tasu-nak,
zonalde guztietara bisita egin ondoren. Bederatzi eta er-diak eta
ordu ba tak bi tar tean, berriz, tailerrak egin dituzte eta
ondoren, ordu ba ta eta erdiak arte, jaialdia.
J a i a ld i r ako b e h e k o so la i rua apa indu du Neli
Ortizek, feste-tako paperekin ha in zuzen. Er-dian, berriz,
Mexikoko ja ie tan erabi l tzen d i tuz ten p i ñ a t e t a k o ba
t jarri du . «Mexikon koloniza-zioaren garaian ebanjelizatzeko
erabiltzen zituzten apezek. Pi-ña tak gaizkia islatzen du eta hori
apu r tu egin behar da, izpiritu ezkorrak uxatzeko», azaltzen du
kolonbiarrak.
26
-
IP Nafarkaria
• Xole Aire • Basaizeako kidea
«Odol berri baten beharra zegoen ihar hasiko da Bai-
l£l gorriko Kultur Astea. Maiatzaren 4ra bitartean ekitaldi
anitz antolatu ditu Basaizeak Baigorriko kultur taldeak. Kultur
Aste honen barruan Nafarroaren Eguna ospatuko da Baigorrin, ur-tero
bezala. Basaizeako ki-de den Xole Airerekin izañ gara Kultur
Asteari buruz erraiteko duena entzuteko.
Lutx i F o u r c a d e / Baiona
Baigorrin dena prest dago bihar Kultur Astearen ekitaldi berri
bat hasteko. J o a n den ostegunean a u r k e z t u z u t e n e g i
t a r a u a Iru-ñean Basaizeako kideek Iparla elkartean. Gehiago
jakiteko Xole Airerengana jo dugu.
• Nolako giroan iraganen da aur-tengo Baigorriko Kultur astea?
Gazte g i roan . Admin i s t raz io
Kontseiluan gazte a n d a n a sa r tu baikara eta gure gain h a
r t u bai-tugu kul tur aste osoa; gauzak a r r u n t goxok i i r a
g a t e n d i r a , egiazko gazte giroan. Ni jadanik Basaizea
taldean sa r tua nintzen aitzineko ur teetan, ba ina gazte bakar ra
nintzen. Geroztik sa r tu dira ene lagun batzuk eta orain bagara h
a m a r ba t ene adintsu-koak. Anaia eta ni urepeldarrak, bai ta
beste bat Bankakoa, eta beste guziak baigorriarrak dira.
• Denak euskaldunak zarete eta euskaraz mintzo zarete? Bai, b is
tan da. Has tapenean
hori izan da pixka ba t problema, besteak ez baitziren beti
mentu-ratzen euskaraz aritzea, nahiz eta denek konprenitu. Anaia
eta ni eta banka r h u r a euskaraz ari gara beti, eta o rduan
gurekin beti eus-karaz ari dira. Euskaraz mintza-tzeari izugarri
atxikiak gara, beti egin a h t l a euskaraz aritzeko, bil-k u ' b e
s t a e ta toki guz ie tan . J c ien ur tean , osatzen dugun gaz
taldea bildu ginen AEK-k antoiatzen zuen mintza- prakt ika kur t
soan eta biziki aberatsa izan
«Nahigenukegaztetasunarenmarkaerakutsiprograma
berezi bat sortuz»
da, euskaraz mintzatzeko erraz-t a s u n a emateko eta, aldi
berean, elkar hobeki ezagutzeko. Er ran behar da gehienak
inplikatuak garela kul tur talde batean.
• Nola pasatu da Basaizearen le-kukoaren pasa tzea eta zer erran
dute zaharrek? Iritsi ginenean problema ba-
tzuk izan ziren zaharren artean, eta ba tzuk lekutu ziren.
Laburki erraiteko, sendi zen odol berri ba-ten behar ra bazela eta
ohar tu gi-n e n g u r i z e g o k i g u l a s a r t z e a , geure
gain animazioak hartzea. Gaur, segur naiz kontent direla, ez
baitziren batere segur segida izanen zela eta Basaizeak geroa
bazuela.
• Zaharrak pozik eta horretarako segitu zuten dudarik gabe? Bai
eta beharr ik hor dira gu gi-
datzeko! Gu ha in segur ez gene-zake gauza handirik egin. Kultur
asteko egitaraua gauza bat da, baina gero, eman dezagun
Nafa-rroaren Eguna antolatzeko, bada kristoren lana eta kristoren
an-tolaketa. Bakarrik ez genezake egin eta haien esperientzia edo
usa ia paregabekoa izan da.
• Baina programari dagokionez, ez da gaztetasunaren marka
berezirik agertzen? Egia da guk ere hori senditu
dugu la . P rograma ikus i dugu-nean, zinez ku l tur asteko
progra-ma beste ur tee tan bezalakoa zela pen tsa tu dugu. Heldu
den ur tean gauza berriak sortu beharko di-tugu, gazteek geure gain
har tuko ditugu. Nahi genuke gaztetasu-na ren marka erakutsi
programa berezia sortuz. Iduritzen zait ohi-tura antzeko ba tean
sar tu garela, eta behin baino gehiagotan kul tur astea antola tua
izan da egin be-har baitzen. Aurten, zinez gazte taldea indar t sua
eta mot ibatua osatu dugu eta aspaldiko partez gogotik antolatu
dugu aste hori. Erakuts i nahi genuke Baigorrin bizitzen ahal dela,
dudarik gabe, eta heldu diren urteetako lehen pausoak definitu.
• Aurtengo berezitasunetan zer azpimarratu nahi zenuke?
Basaizeako kide da Xole Aire. J O X E L A C A L L E
O s t i r a l a r r a t s e k o k u l t u r a r i buruzko
mintzaldia, hori anitz landu bai tugu. Guretzat inpor-tantea zen
erranahi ba ten emai-tea kultura hitz horri, ohar tu bai-ka ra e r
r a n a h i d e s b e r d i n a k di-tuela jendeen arabera . Zer
den kul tura: gure no r t a suna finka-tzen duen bizimolde ba t edo
igan-deetako ikusgarri ba t edo ekono-miiaren bultzatzaile bat .
Horretaz min tza t zeko g o n b i d a t u d i t ugu laborariak,
lantegi a rdu radunak , elkarte animatzaileak eta abar. Kultur
arloko mili tanteak ere iza-nen dira, noski.
• Pentsatzen ahal zen gazteek arrangura handiagoak zituzte-la
ekonomiari begira, forma-kuntza, lana? Basaizea elkarte kul tura la
iza-
nez, behar genituen zuzen gure mugak atzemaitea, jaki teko zer-t
an sar tzen garen eta zeri b u r u z joaten garen. Horrelako
eztabai-da interesgarria da geroari bu -
ruzko e tapak finkatzeko, Basai-zearen e r ranahiaren
atzemaiteko denbora berean , gure tokia finka-tzeko Baigorriko ha
ranean .
• Hamalaugarren kultur astea da; l ehena anto la tu zenean
haurrak zineten gehienak. Nola bizi izan dituzue aurrekoek antolatu
zituztenak? Nik xantza ba t izan dut , zeren
ai ta-amekin ur tero joa ten nin-tzen t t ipi- t t ip i t ik N a
f a r r o a r e n E g u n e r a . Aspaldi t ik ezagu tzen dut,
nahiz eta ez zuzen konpreni-tzen zer zen. Banekien euskal-d u n e n
b e s t a zela, e u s k a r a r e n bul tza tzeko, k u l t u r a r
e n a ldeko besta . Ene lagunak, aldiz, berriki ohar tu dira zer
zen Basaizea, eta gaitzeko u r r a t s a egin dute elkar-t e a n s
a r t u z . Basa i zea e z a g u t u dute bakarr ik lanean ari
izanez Nafarroaren Egunean , eta orain elkarteko kideak izanen
dira.
• Nafarroa hitzak erranahi be-rezia dauka zuretzat?
Arduraz joa ten gara Nafarroa hegoaldera, eta ez da dudarik, ez
dugu h u t s eginen Baztandarren Biltzarra edo horrelako
hitzor-durik. Baina euska l t a sunak ga-rrantzi handiago d a u k a
enetzat. E r ran behar da nahiz eta a rdura h a n izan, bes ta h a
r r e m a n a k bai-zik ez ditugula. Ez dugu sekulan lan bereziak
egin hango elkartee-kin eta gure proiektuetan sartzen dugu he lburu
hori. Nahi genuke kul tur as te horretar ik a tera eta animazioak
heda tu ur te osoan. J adañ ik hi labetean behin kon-tzertua
antolatzen dugu jendea biltzeko, j endeak usa ia ha r dezan
Bixenten ia ra j i tek°o. Alabaina , ha s t apenean gure a r tean
azkar tu nah i dugu. Azkartuta bakarr ik hango elkarte batzuekin
harre-m a n e t a n sa r tu nah igenuke , Baz-t a n d a r r e n Bil
tzarra an to la t zen dutenekin adibidez, egun batez lan ba te ra
tua sortzeko esperan-tzarekin. x
s o sl a i a
Xole Aire Xalbador orain dela hogeita bi urte jaio
zen Urepelen. Gaur egun ikastolako ande-
reñoa da, beraz, haurre-kin egiten du lari Lanak kentzen ez
dtzkion or-
duak Basaizea elkarte-
ko kideekin batera , ematen ditu urtean ze-
har hamatka ekttaldt antolatzen.
Erraiten duenez, urteak daramatza Basaizean
sartua baina orain gutxi arte bera izan da gazte
bakarra. Orain bere adintsuko dlreti beste
harnar bat edo badirela azpimarratu du. Gaz-teek hartu dute
elkar-
: tean zaharren lekukoa.
saizeako kide da, eta osaba Xaibador beñso-
iart ezaguna da.