PENINTSULAKO ERLIEBEKO UNITATE MORFOESTRUKTURAL HANDIAK BATXILERGOA 2. MAILA ESPAINIAKO GEOGRAFIA IES MUNGIA BHI – Irakaslea: Marije AGUILLO
PENINTSULAKO ERLIEBEKO UNITATE
MORFOESTRUKTURAL HANDIAK
BATXILERGOA 2. MAILA
ESPAINIAKO GEOGRAFIA
IES MUNGIA BHI – Irakaslea: Marije AGUILLO
Penintsulako Erliebeko Unitate morfoestrukturalak
*
*
*
* Bitarteko mendikateak
1. Zokalo
(Aintzin mendi Hespériarra)
1. Aintzinako Mazizoak
2. Tolestura mendikateak
• M. Alpetarrak
• Bitarteko mendikateak
4. Sakonuneak• Barruko
sakonuneak
• Arro aurrealpetarrak
Penintsularen azaleraren %70 200 – 1000 m bitarteko altitudean dago
• A) Meseta• Aintzinako Zokalo Paleozoikoa• Kanpoaldeko mendikateak• Barnealdeko Duero eta Tajoko sakonuneak
• B) Mesetako ertz menditsuak• Mendigune Galiziar-Leondarra• Kantabriar mendikateak• Iberiar sistema• Sierra Morena
• C) Mesetaz kanpoko sakonuneak• Ebroren sakonunea• Guadalquivirren sakonunea
• D) Mesetaz kanpoko mendikateak
• Pirinioen ardatz aldea• Euskal mendiak• Kataluniako mendikateak• Mendikate Betikoak
UNITATE
MORFOESTRUKTURAL
HANDIAK
MESETAMeseta: Goi Lautada, mendigune Hesperikoaren hondarra. bataz besteko 660 m altitudekoa
Antzinako zokalo paleozoikoa penilautadek osatuta
Goi meseta:
800-850 mko altitudekoa.
Arro sedimentarioa
material tertziarioz eta kuaternarioz osatuta
Hego meseta:
500-700 metroko latitudekoa.
Arro sedimentarioa material tertziarioz eta kuaternarioz osatuta
A) Meseta
• Goi ordokia (600 – 800 metro bitartean)
• Erliebez inguratua• Kantabriar mendikateak• Iberiar sistema• Sierra Morena
• Sistema Zentralak bitan erdibanatuta
• Ipar meseta• Hegoaldeko meseta
Duero ibaia Zokaloa zeharkatzen
Mesetaren unitate morfoestrukturalak - I
1. Aintzinako Zokalo Paleozoikoa
– Material oso aintzinak (silizea, neis, kuartzitak eta arbelak gehien)
– Tolestura hertziniarrak (Ipar-mendebaldetik Hego-ekialderantz)
– Higadurak material tertziarioen estalkia suntsitu du (mendi uharteak,...)
– Zamora-Salamancako eta Extremadurako penilautadak geratu dira.
Salamanca eta Zamora
Mesetaren unitateak - II
2. Erdiko mendikateak– Material primarioak
(granito, arbelak, neis)– Erliebe leunak
– Sistema Zentrala• Guadarrama, Somosierra
eta Gredos• Altitude nagusiak:
Moro Almanzor (2592 m) Peñalara (2430 m) Gredos mendizerra
Toledoko Mendiak
• Alpetar Orogeniak gaztetutako erliebea.• Sistema Zentralaren alderantziz, ez dira altxatutako
eta hondoratutako blokeak baizik eta erliebe apalachense orogenia
ostean higadura trinkoak haizean utzi zuena. • Kuartzitako gandorrak dira
eta 1400 m inguru
altitudekoak dira.• Ez dute jaso glaziar
higadura.• Garai altuena:
Las Villuercas (1600 m)
Rio Tietar , atzean Almanzor garaia
Montes de Toledo.
Sistema
Zentralaren
bilakaera
morfologikoa
Gaur egun
Sistema Zentrala – Gredos
(Canchales – Harri solteak)
Gredos-ko Zirku glaziarra
Sistema Zentralaren ebaketa Madrilen probintzian
Guadarrama Mendizerra (material paleozoikoak) eta Madrilen lautada (material mesozoikoak eta kuaternarioak ibaien ibarretan)
Mesetaren unitateak - III
3. Barnealdeko Duero eta Tajoko sakonuneak
- Hirugarren Aroan eratuta– Geroago sedimentoz bete ziren
– Bekaldean sedimento bigunak: harea, buztina, igeltsua, tuparria
– Goian gogorrak: kare-harria
3.1 Ipar meseta – Dueroko sakonunea
• 700-800 metro garaierakoa• Mendebaldean: granitoz,
arbelaz, kuartzitazko penilautadak
• Ekialdean: jalkitze lautadak
Páramok, landazabalak eta aldapak (La Alcarria)
Leongo paramoak Paramo (Burgos)
La Alcarria (Cuenca)
Mesetaren unitateak - IV
3.2 Hegoaldeko meseta: Tajo eta
Guadianako sakonunea
– Iparraldekoa baino baxuagoa (600-700 metro)
– Bitan erdibanatuta Toledoko Mendiek
– Erliebe malkartsuagoa– Zabaldi garaiak edo eremuak (paramo) kare-harrizko
lekuetan
– Zabaldi baxu uhindunak edo landa zabal errekadunak buztin eta hareazko lekuetan.
Guadalajara-ko lurrak
Hita (Guadalajara) Trijueque-tik ikusita
Eremu
buztintsua eta uhinduna
Volcán de Cabeza Parda, entre Cañada y Ballesteros de Calatrava.En primer término se aprecian las canteras, actualmente inactivas.
Eraikin beltza
Campos deCalatrava (Ciudad Real)
Sumendi-zelaiak
Ciudad Real-eko
paisajeak
B) Mesetako ertz menditsuak
• 1. Mendigune Galiziar-Leondarra– Aintzinako zokalo
Paleozoikoaren zati bat.– Orogenia alpetarrean zatitu eta
gaztetu egin zen– Zeharkako haranen falta– Gune orografikoak:
• Segundera, (2044 m) (Orense – Zamora) eskaloi tektonikoa
• Teleno mendiserra (León – El Bierzo)
• Cabeza de Manzaneda ( Sª San Mamed) (Lugo)
• Ankares eta Caurel-eko mendiserrak (Lugo – León)
– Mendate nagusia: Piedrafita de Cebrero
Piedrafita de Cebrero
(Leon eta Lugoren artean)
ERTZ MENDITSUA
Mazizo Galaiko Leondarra
Kantabriar Mendikatea
Iberiar sistema
Sierra Morena
O´s ANCARES (Lugo)
Leongo mendiak
Peña Trevinca (Galiziako mendirik altuena (2172 m)
B) Mesetako ertz menditsuak – 2
2. Kantabriar mendikateak
• Mendebaldean material
paleozoikoak
• Erlieve apalachiense arrastoak
– Peña Ubiña (2.417 m)
• Ekialdean kare-harrizkoa
• Orogenia alpetarrak tolestu zituen
• Erliebe jurasikoen arrastoak
• Altuera nagusiak Picos de Europa
- Peña Labra (2007 m)
- Naranjo de Bulnes
Puerto de Pajares
Naranjo de Bulnes
2.518 m
Sistema Jurasikoa(Llanes – Ekialdeko Asturias)
Iberiar Sistema
B) Mesetako ertz menditsuak – 3
3. Iberiar Sistema
• Meseta Ebroko sakonunetik banatzen du• Ipar-mendebaldean material paleozoikoak • Bi zati bereiz daitezke:
1) IM-HE norabidea hartuta.– Demanda (2033 m) , Urbión (2.235 m), Cebollera
(2.147 m)• Zeharkako sakonunea: Calatayud-Teruel Jalon
ibaitik zeharkatuta (10-15 Km zabalera)
2) Terueletik bi adarretan banatuta:a) Gaztelako adarra:
» Moncayo mendigunea (2313 m), » Albarracin mendikatea (1921 m), » Cuencako mendizerra
b) Kanpoko adarra edo Aragoikoa: » Gúdar, Maestrazgo, Javalambre, » Kostako paraleloan faila sistema bat
mailakatuta
Picos de Urbion• Errioxan, non Sistema Iberico-k material aintzinenak
agerian utzi dituenean. Orogenia Alpetarrean Mazizo Hesperikoaren bloke bat altzatzean sortua. Erliebe Germaniarra.
• Material paleozoikoak, leku batzutan sekundarioko materialaz estalita agertzen dira.
• Glaziar modela-
tua ikus daiteke.• Altitude handie-
nak hemen
daude.
Picos de Urbion
Demanda-ko mendizerra
Errioxa, Burgos eta Soriaren artean.
San Lorenzo (2.270 m) altitude handiena. Bere magalean Valdezcaray sky lekua aurkitzen da.
B) Mesetako ertz menditsuak - 4
4. Sierra Morena• Egitura germaniarra (blokez osaturik)• Ez da mendikaterik berez, mesetaren labarra
baizik 600 km luzerakoa.• Bere altuera nagusia ez da 1.400 mra heltzen.• Flexiozko faila erraldoi bezala hartuta.• Materialez paleozoikoz osaturik: arbelak,
kuartzitak• Mendikate garrantzitsuak: Madrona,
Pedroches, Aracena.
Sierra Morenaren paisajea: Despeñaperros
MESETAREN LABARRA / EL BORDE DE LA MESETA
C) Mesetaz kanpoko sakonuneak
• Hirugarren Aroan eratuak
• Tertziario eta Kuaternarioko sedimentuz
beteta
• Ia horizontalak dira
Ebroren sakonunea
• Pirinioa, Iberiar sistema eta Kataluniako
mendikatearen artean dago.
• Miozenotik itsasotik isolaturik geratu zen.
• Tertziarioan eratua: Zokalo hondoratzeagatik
• Itsas eta kontineteko metaketaz bete zen
– Tuparriak, kare-harriak: erliebe horizontala
– Buztinak, hare-harriak, konglomeratuak: karkabak
(badlands)
C) Mesetaz kanpoko sakonuneak
LOS MALLOS DE RIGLO (Huesca) – Konglomeratuen erliebeak
KARKABAK EDO “BADLANDS”
• Hasieran itsasoari irekita
• Geroago, itsasertzeko aintzira bihurtu zen
• Orogenia alpetarrean eratuta.
• Itsas sedimentoz beteta
Gauadalquivirren sakonunea
C) Mesetaz kanpoko sakonuneak
D) Mesetaz kanpoko mendikateak – 1
Pirinioak
• 425 km luzerakoa dituzte M-E• Ardatz aldea (axial)
– Material paleozoikoz osaturik– Orogenia alpetarrean gaztetua– Alde garaiena Monte Perdido (3.353 m) eta Aneto (3.404 m)
tontorrak
• Sakonune ertaina– Material tertziarioz beteta
• Aurrepirinioak– Kare-harrizkoak ez hain altuak– Ardatzetik bi aldeetan– Guara mendikatea
Pirinioko Unitate morfoestrukturalak
Zeharkako kataluniar mendikatea (ekialdeko Pirinioetan) haranak failen arabera lerrokatuta daude. Blokeak itsarorantz inklinatuta daude. Failen zehar sumendi agerpenak sortu dira.
Pirinioen bilakaera geologikoa Cenozoikoaren garaian (Tertziarioan)
Gaur egun: Pirinio axiala
(granitoa) **
barneko mendizerrak, barruko sakonunea, kanpoko mendizerrak eta
Ebroko sakonunea: material tertzioak eta kuaternarioak
**
PIRINIOAK
Gailur malkartsuak Pirinio axialean, Anetotik (3.404 m) ikusita
Encantats AigüestortesParke Naturala(Lerida)
Pica d'Estats Pirinioetako gailurrik altuenetako bat eta Kataluniako altuena (3143 m)
D) Mesetaz kanpoko mendikateak – 2
Euskal mendiak
• Mendebaldeko Pirinioen jarraipena dira
• Garaiera txikiak
• Forma leunak eta uhindunak
• Glaziarismoak ez du eduki eraginik
• Erliebe karstikoa nagusia da (Gorbea, Aralar)
• Altuera nagusiak: Aitzkorri (1554 m) Gorbea (1475 m)
(1475 m)
Aketegi 1551 m. (Aitzkorri mendizerran)
D) Mesetaz kanpoko mendikateak – 2
3. Kataluniako mendikateak
• Kostaldearekiko bi mendikate paraleloak
• Kostaldekoa garaiera txikikoak
• Barrukaldekoa altuera handiagoak
(Montseny (1700 m), Montserrat)
• Erdian Vallés-Penedes sakonunea, material
tertziarioz eta kuaternarioz beteta.
• Iparraldekoa Mendigune Hertziniarraren
hondarrak dira.
• Material paleozoikoz osatuta
• Hegoaldekoa kare-harrizko material
sekundarioz osatuta dago.
• Zeharkako failek sare hidrografikoa
antolatu dute
Monserrat
Kataluniar mendikateak
Campos de Calatrava (Gu)
Caliza
Caliza
Olot
D) Mesetaz kanpoko mendikateak – 2
Mendikate Betikoak
• Konplexutasun geologiko handia dute• Penintsulako tontorrik altuena:
Mulhacen (3.470 m)
• Mendikate Penibetikoak• Aintzinako mendigune betiko-riftar
• Material paleozoikoz osatuta
• Orogenia alpertarrean altxatu zen.(Sierra Nevada)
• Mendikate Subbetikoa: Grazalema, Ubrique eta Cazorlako mendikateak
• Sakonune Intrabetikoa• Fosaz zatituta: Antequera, Granada, Guadix
eta BazaLa Alcazaba de Mulhacén
Sierra del Pinar en Sª Grazalema (Cádiz)
Pinsapar
Sierra de Segura (Jaen)
Sierra de Cazorla (Jaén)
Tolestura zalduna edo lerradura mantua
Mendikate Betikoak:Egitura-ebaketa
Mendikate Betikoen egitura nagusiki jnarraste-mantuek eratuta dago, Afrikako plakak bultzadagatik
Mendikate Betikoak
El Veleta
Sierra Nevada
Loturak
– Gatako lurmuturraren sumendiak– Bideoak, grafikoak