ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEYZULLAH ...isamveri.org/pdfdrg/D235922/2015_CEVIZN.pdf310 • ibni Sina'nın el-Kasidetu'r·ROhaniyye Kasidesine ŞeyhOlislam Feyzullah Efendi'nin ...

ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEYZULLAH EFENDi

SEMPOZYUMU (31 EKİM-2 KASIM 2014 ERZURUM)

-TEBLİGLER-

EDİTÖR PROF.DR. ÖMER KARA

ERZURUM - 2015

... ..................................................................................... ................. ----- ----·----- ------------------------····----------------- ---·

İbni Sinanın el-Kasidetu,r-Riıhaniyye Kasidesine Şeyhülislam Feyzullah Efendi,nin Yaptığı Şerh

Prof.Dr. Nurettin CEVİZ . İpek Üniversitesi Yabancı Diller Bölümü

. , ' . ........................................ _ ....... ................................ ...... .................................................................................... ............ ............................... ................. ...................... .

Giriş

İbn Sinanın yazdığı ve insani nefsin bedenle .birl~şmesi ve ondan ayrılışını konu edinen el-Kasidetu'r-Ruhaniyye adlı kaside kaynaklarda değişik isimlerle zikredilirken birçok yerde, beyitlerin "ayrı'' harfiyle bitmesi nedeniyle el-KasidetüVAyniyye olarak geçmektedir. Bazı kaynaklarda da, muhtevasından hareketle el-Kasidetü'r-Rılhiyye, el-Kasidetü'n-Nefsiyye ve el-Kasidetü'r-Ruhaniyye şeklinde de isimlendirilmektedir.

İsimlendirme dışında kasidenin beyitlerini.n sayısı da çeşitli kaynaklarda farklılıklar göstermektedir. İbn Ebi Usaybi'a (ö. m.l270) 'UyCm'ül-Enba' adlı eserinde İbn Sina'nın eserlerini sayarken 19 beyit olarak vermektedir1• Keşfü'z-ZunCm'da ise 30 beyit olduğu ifade edilirken kasidenin metni verilmemiş ancak kaside üzerine yapılmış birçok şerh olduğu belirtilerek sekiz şerh hakkında bilgi veriJrniştir2• İbn Hallikan Vefeyatü'l- Ayan adlı eserinde kasidenin metnini 16 beyit olarak vermektedir3. Kaside, kendinden sonraki dönemde değişik kimselerin ilgisini çekmiş ve çok sayıda şerhi yapılmıştır. Son yüz yılda İbn Sina ve eserleri hakkında yapılan bibliyografık çalışmalarda kasidenin yazma nüshaları ve kaside için yapılan şerhler hakkındaki bilgilere günümüzde kolayca ulaşılabilmektedir. Kaside, son olarak kapsamlı biçimde, 2006 yılında Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Felsefesi Ana Bilim dalında Fatih Aydın tarafından Prof. Dr. Bekir Karlığa'nın danışmanlığında yapılan "İbn Sina'nın Ruh ne flgili Kasidesi ve Yorumlar( başlığı m taşıyan yüksek lisans tezinde ele alınmıştı tl. Tezde önce İbn-i Sina'nın ruh tasavvuru ve ruh ile ilgili görüşleri ele alınrmştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde, Ruh Kasidesi, Türkiye'de bulunan yazma nüshaları ve bu kasideye yapılan şerhler değerlendirilmek suretiyle ele alınmıştır. Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin kastdeye yaptığı şerhten burada bahsedilmektedir.

İbn Ebi Usaybia, Uyi'lnu'l-Enbd fi Tabakati'l Etibbd, Nizar Rıza (nşr.), Beyrut ts., s. 446.

2 Kiltip, Çelebi, Keşfü'z-ZünCtn im Esaıni'l-Kütüb ve'l-FünCtn, M. Şerefeddin Yaltkaya (tsh.), Kilisli Rıfat Bilge (tsh), Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara 1941, s. 1341.

3 İbn Hallikfuı, Vefeyatü'I-.A:yan, ll, İlısan Abbas (thk.), Beyrut

4 Aydın, Fatih, İbn Sina'nın Ruh ile İlgili Kasidesi ve Yorumları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü~ü. İstanbul, 2006.

310 • ibni Sina'n ın el-Kasidetu'r·ROhaniyye Kasidesine ŞeyhOlislam Feyzullah Efendi'nin ... / ProfDr. Nurettin CEViZ .

İbni Sinanın tam adı Ebu All el-Hüseyn b. Abdilialı b. All b. Sinaaır (d. 370/980-81-ö. 428/1037. "İbn Sina künyesiyle meşhur olup bilim ve felsefe alanındaki eşsiz konumunu ifade etmek amacıyla Ortaçağ alim ve düşünür/eri tarafından kendisine verilen "eş-şeyhü'r-refs" unvanı ile de bilinir. Ayrıca "hüccetü'l-hak, şerefü'l-mülk, ed­düstiır" gibi vasıflarla da anılmıştır. Batı'da genellikle Avicenna olarak bilinmekte ve "filozofların prensi" diye nitelenmektedir:' (Alper; 1999, 319). İbni Sina'nın eserlerini burada saymak, çalışmamızım sınırlarını aşar ancak onun meşhur el-Kanun fi't- Tibb adlı kitabını zikretmek gerekir. Ayrıca çok sayıda eseri, risaleleri ve manzum çalışmaları

olup neredeyse tamamı üzerinde, dünyanın pek çok yerinde çok sayıda araştırmalar yapılmıştır. Bildirimizin konusunu teşkil eden el-Kasidetu'r-Rıiharuyye ile ilgili olarak yapılan çalışmalar (Alper; 1999, 341) tarafından şöylece özetlenmektedir:

"el-~1detü'l- 'ayniyyetü'r-rCthiyye fı'n -nefs: yirmi beyitten ibaret olan bu risale insani nefsin bedenle ittisalini ve ondan ayrılmasını konu edinmektedir. Kahire'de neşredilen (1288) ve daha sonra bu neşre dayanılarak birçok defa basılan (Tahran 1296, 1303, 1331)

eseri Türkçe çevirisi ve şerhiyle birlikte Mustafa Kamil (İstanbul 1307), Fransızca tercümesiyle birlikte Carra de Vaux (N [Paris 1899}, s. 157-173) yayımlamış, ayrıca en­Nefs (Mant*u'l-meşr*ıyyin içerisinde, Kum 1984, s. kb-kc) ve ~aside fi'n-nefs (en-Nefsü'l-beşeriyye inde İbn Sina içerisinde, Beyrut 1986, s. 113-114) başlığı ile basılmıştır. Kasideyi Arthur Arberry İngilizce'ye (Avicenna on Theology içerisinde, London 1951, s. 77-78), Y Kolovsky veT Mardonov Tacikçe ve Rusça'ya (Ibn Sina-Saturna Predel içerisinde, Irfon 1980; ayrıca farklı bir Rusça tercümesi için bk. Sadoi Sharq, VIII [Duşanbe 1971}, s. 115-117), açıklaması ve Arapça metniyle birlikte Hayrani Altıntaş Türkçe'ye (Uluslararası ibn Sina Sempozyumu Bildirileri içerisinde, Ankara 1984, s. 241-253) çevirmiştir."

Kaside, başta Ebft Ubeyd el-CUıcani, Süyftti, Muhyiddin İbnü'l-Arabi olmak üzere pek çok müellif tarafından da şerhedilmiştir.

Bildirimize konu olan Şeyhillislam Feyzullah Efendi'nin el-Kasidetü'r-Rıihiyye için yaptığı şerh, Süleymaniye Kütüphanesinin Hamidiye Koleksiyonunda 389 numara ile kayıtlı yazma mecmuanın içindedir-S. '

S Şeyhül.islamlık da yapmış olan Seyyid Feyzullah Efendi'nin hayatı ve eserleri hakkında elimizdeki bu bildiriler kitabı.nda yer alanların dışında aynca bkz.: Tayşi, (1995) 527-528.

ERZURUM LU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEYZULLAH EFENDi SEMPOZVUMU • 311

~.;._,..ı r.:r. Js ı~-ı ~}1 t~' Jı 4._,.....Jı ö~ı cr A,i~J)I Ö~\ı :ÜJ__....JI

1. "Kül rengi bir güvercin, izzet salıibi ve kendisine uymayan her türlü sıfattan uzak olarak en yüce bir yerden sana indi:'

~ ı,kft W " :JI...; ..!_,.ol .k_,J.t ı/ ~1 L..5' t.l.\:Jt .J-_,A:JI ~1}1 <J'J ~) ~ ~ li!_, ~} ~~ ~ l

Lt.r , ~\i .J'J !ô~.tJt ( Wt cjj:.ıt j>J.~ .!.ı)J ~)-tı .jJ-I_ı ~~ J,.,a.;\.1 ..ul..!..l.t <.1"_,...$1 ~~ .!.V! ..ı_,; " ~

!\4 ı...ı.uı ~~ ~ ~~ ~ı;ı <:? c.S)':J s,uı ı.kJ ,\;hp? ı/ ~wı .;ı!;ıkıı <:? c.S;~ t,;-i ı...L...J..tı :?l-'' S) ~)

>"' L..5' .;>1~\ıi. J! tfo\lt ~tı.l ı/ ~j ~ .rtıı .:ır Js- j~ y.,ll ;...lliJ '~J ~_;.;.~b~~ e) j)J ~b ~ ~;; '-+1>~ .lı.~- j_,.oa ..,_,-.L. cV) .P .k_,J.t Jj~ 0! .:,..hj ~~ ~ ~~1. ::.;lS' u. 4.6J ;.~, ~.L.

. J_ra:ll_ı .f-!..l:lt

2

2. "Onunla arifin gözü arasında perde vardır, arif onu göremez. Fakat o yüzünü açmıştı, yüzünde peçe yoktur:'"'

~11 Lp 4kJ j8t tj ~_,..;f ~UI ,:,2Jt .)r <.0 ~jlt ~ e~tı !~jll ~rJ _;-ll&: ~j:. ~j•<it!. ~ "-.~' '.Ö • ··- lt, .....Jj -, i~ d ! '. ~

·~ :>.Y 4A.f' ~r- ~»"'"'"' . '' or- ı--' '

3

3. "Seninle buluşmak onun için bir hayli zor olmuştur, ancak senden ayrılmak da onun için zordur, ayrılışı üzüntülü olacaktır:'

.•. ,:5:1? 1ı.;ı:i.;Jt 0!) Q.}''-\JJ ~qı ~1 ~~ ~~ ô~.Jt ~1 ,0\f 9 Js- ~_, li!J ı..,;yt -r:>\JI ~~ ~~J)I (Wl ~\rJ !...,> ~~ ...:..b\......JI

4

4. "Güvercin, başlangıçta beğenmedi, ısınamadı; ancak seninle birleştiği zaman buna alıştı, bomboş, ıssız ve susuz bir harabe ile ünsiyet kurdu:'

5

312 • ibni Sinll'nın el-Kasidetu'r·ROhllniyye Kasidesine Şeyhülislam Feyzullah Efendi' nin ... 1 ProfDr. Nurettin CEViZ •..

5. "Bedenle ilişkisi sebebiyle sanırım, nefs ilk bulunduğu yerde verdiği sözleri, yaşadığı alemdeki hatıraları ve mevkileri unutmuş gibidir~'

6. "Öyle ki, kendi merkezinin "mim"inden kopup inişin "he"si ile buluşuverdi~'

<J IS' ::IAA)I ~ ...,.; li. '-!t::S:ll ~ t Wll.lı (::' ~ lk_, ~ ~ 1_,!1 J~ ~1( Wl -!>_,!1 ~14 ..ı.ı}. .:}.>

6

~14 ~!JI ...;! ~~!J ~ <J J-IS'~I_, --1_;10~ ~!Er:)-' .;.s. S} .:r1Jı0~ ~~(Wl _?}ı~ ..u.,_;.J ~tWIIh

.;>~1 ~ 0~ Lo j_}! ~~~ ~~ <J ~~ ~~-' ~~6._,)1 t Wl <) <Jrd-1 J,i })1 ~) .;>.l,l4 ~~ ~ j~ ~_,!1 Lo J.}~ .;>~1 ..;...,~C:: ,!..~t,. ~L; :.h ~ı, _,k..)~ .rtJ1 0<,; ~1_,)-1 b)!J ~~ Y'J ·~'s-ı&~!~

- ·ı • d ' • • ' • •• • ' ;:.-._ Lo J3 14 ~ ..;..._,~, ·'~' <J <Jkl' <J.;4 .;ı~lı ..::..ı.a;ı ~~~ li! ~~> b~!J ~~ r~ y-lJ' s-' o.ı8 ~ 0;..~ ~.l,ll ~;lll v ~~ s--'--4 ~.~-, ~ ~ '1 ı}' ~_,:-ı.ı u.:,, r../'-' ~~s-;ı,ı ;r~ tr ~ı_, ~tııoi·~~ 0-: .;ı.l,ll ~ 0~

.~6-_,)1 s--'1l...S01,x ~~'i u.~ 1,.... r../' ~if li~

7

7. "Böylece sakil'in "S"si onunla ilişkiye geçince önemli yerler ile ören yerler arasında kalıvermiştir:'

' ' ~ ~ Lo rJ J12- j_,ıl.Jı_, ~t Wl ~y rJ r-1v ~ ( t..,!.ı_, <ıl,ll ~lı ~!).ı_, ~~ ~t ..r- / ..U

\..ıl ..i.ıJ.J ~~_,ll jwı, tWI Lı!-; 0}.,., 9~lı ~~ yL.;11~1 <?- ~ı_,:ll Y'J ~L,:. ~ Y'J ~ı, !ll.ı.JI ;t\ ·<.}6-_,)ı t Wl J! Wt; ~:•.· all u.~_, q.l,ll <!;>.-1

8

8. "Saflığını koruyacağına dair verdiği sözü hatırladıkça gözlerinden akan yaşlar hiç durmuyordu:'

C;::IU. ~üJ_,JI ~ ı$"!. ~ t (,Sf ~ t j,_; ı;şf ~ L.4;i t:-.ı.Jı, ~.ı.JI C:;PY y ) ~l; (!:- C:'l.ı,l.l

. ._,...,Lı .;>r. e ıs* ;;.,I~~~~~ _r.S;.

9

9. "Güvercin, dört rüzgarın muhtelif yönlerden eserek karmakarışık ettikleri yurtta bulunan tek tük eserler üzerinde fasılasız dertli dertli ötd'

14 ..i.ıJ.J l\.ı.Jl JtT if ~yJ Lo r.,/'J ~~ ~ ,;;3.Jı !f}J tl,p b! t,S_r-Oll ~ JL<; ~li .W 1~! IJS"" j..A; ~

.L_,Jı_, ~_,b)ı_, ~~_,,r.lı, t~J.I :(/_}11 s--~11~ ..i.ı.r-J jt...+Jı_, y_,J:.~ ;y.iıı, ~~ ~j~ı clı)ı, ~.;>.l,ll •!;>.-!

lO

ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiO FEYZUUAH EFENDi SEMPOZYUMU • 313

10. "Neylersin ki sık örgülü ağ ve bazı eksiklikler güvercinin mutluluk veren o geniş

zirveye yükselmesine engel olmuştur:'

b-"l~ !.,.;;..>ı 4 ~~ .:01 Lo l.i.J._, ?-' r-ı ,y.~ ~~~ ~ ..,., :s-;- ~ lı;iı~ !~ J34J' lt;.. fpj ..:..)IW::.II ..r.aı ::,r ı.>~ ~)l~ı ..:..l:.,l~ ..,.l..J.ı ~)l....lı u-AJI t~ ...,...,..... c;şl v)' l) j,?ı ~jl ıt-:t,ıı

·ç"» t.ıı ( ~ J! ~yw:Jı </ .':ıl....ü:lı .!.lb

~j~l ~\...QAJI Jl j:.:--;!1 ü~j ~~ ~ ~~ y_;j 1~) ~ 11

I ı. "Nihayet bedenden ayrılıp asıl vatana yolculuk zamanı gelip. çatmış, o geniş uzaya doğru göç yola koyulmuştur:'

12

12. "Güvercin geride kimsenin değer vermediği ve toprak olmak üzere bıraktığı her şeyden ayrılmıştır:'

Jl ~~, ~ı;..~ .:ı.ı.,ll ü)..<~ ..:..)..p c;ş! yı:rJı tr. yjl~ !h~, ~~ı ~~ tok il) 1~! ~ jLt,ı

. ~ ~u.... pi:- .,..ı;.ıı Ö..U.\....

~~ ~~~ Iı)~ :rJ lo- ~~t; ~~~ :;.:t .liJ ~ 13

13. "Güvercin o andan itibaren şakımaya başlar, daha önce uykLılu gözlerle göremediği şeyleri görür:'

,;ıt;,)ıı_, .jıW.l ~ il;~! t)L:..,)I ~ W4 ~1_, t)l..J.I ? Wl ~).> Ll. c;ş! i.J r-ıli ~-' E" ı... ~~ ~~ . . ~ d.) ~ı Lo .lklı 4 ,ı ....,..., iiıı r..? ~ J.-- W"' wuı ..,..yı ,)~' .sJ~ )1 Lo ~lı

14. "0, yüksek bir dağın tepesinde şakunaktadır; çünkü ilim, yükselmeyeni aşağıda olanları yükseltir:'

15. "O güvercin en yüksek alemden aşağı nasıl inmiştir ve niçin bu aşağı çukurlara düşmüştür?"

314 • i b ni Sin3'nın el·Kasidetu'r·ROhaniyye Kasidesine Şeyh0Usl3m Feyzullah Efendi' nin ... / Prof.Dr. Nurettin CEViZ •

16. "Eğer Allah ruhu kemal sahibi olmak gibi bir husustan başka bir gaye için indirmişse, bu hikmetin ne olduğunu bilen hiç kimse yoktur:'

(:!.r'J J'..ÜI c:?)l tp )ıl \JiWI ..,...,.,.UI ~~.;.ll i.Jı ~~~ u\S" .J! J_,; J. .l._rll yı_,.. Y'J ~1 &: ~./»

·c:W'

~·· 1 ~ ı..ı ~ı.... ~A ıll1'1 ıtj'J ~~ ~JIS" IJ! ~~ ı7 17. "Eğer onun düşüşü duymadıklarını işitmek için kaçınılmaz bir sonuç idiyse;"

:~uı Jl.i ~~j~' .:r ~~ rJ ._tk; J,ö.ı •.rJ' o) 0. J!.-~ Js-~ yj'l ..,..,..., .ı_,; •fj:>UI Yj~'

~ .:ı~ .u t_L......Jı lı •tiıli u~ .:ıl jk u...L. !11yj':l L,? _rıı .:ı_,_,; -:ı_, •.M.ı r- ':1 ~~ .:ı~ ':1_,"

• 11 o ,.V. ,). ,& 1 C: 11 .,;...ı. ı ı.J.,.ö' J ,.<ll

18

18. "Ve güvercin, iki dünyadaki bütün gizlilikleri öğrenip ana yurduna bilgin olarak dönmek üzere indiyse eğer, açığı bir türlü kapanmamıştır:'

.:>! ~~ ~ .:ıl~ \.. J~ r~ J. y~ j!.o "~,ri? tJ_;;:.;• !.}Wl (ls-_, .:,-.ıı( \s.~~ .:,ô.I.WI ı) J_,;

..ı._rıı yı_,.. ~ri .ı_,; 1.!.1.1~ ..ı J..a> w "~wı ı:; ~ ~ u~s-" !..:;..L.~ ~~ W ~j'l 41-r. .:ı\S"

."yj'l ~ .:ı\S" .:ır :.ı_,;_,._,

19

19. "Zaman bu konuda onun yolunu kesiverdi, öyle ki bir daha doğmamak üzere hatıp gitti:'

20. "Adeta o bedende parıldayan bir şimşekti, sonra sönüverdi; sanki hiç parıldamamıştı ... "

ERZURUM LU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEYZULLAH EFENDi SEMPOZYUMU • 31 S

tPJ ~.ı;.ı... .;._;15' Jl_ı 0..l,l~ u-<JI Jt.,a:;l ~.ı... ZJ<:J ..!1_,~ <.?'_#')! t,S.ill -A-tl-1 0)~ .;ı..Y~ u-<JI JL,a;l ~

.ı.. <# ~~ t,S.ilı Jı;....J I ~YJ d.h. j,ü ~li J! ~Wl <;l-4 ~ ,t ..~.ı \lı J! J)~ı ~ t Wl .;ıı...)l Jl ~~

015' 0\.> <J,.a>..:.l _,1 Jw:Jı ~ ~ ;ı....0. ~ Jj C:\> "0..l,ll J! u-<JI ~~i~ (?<:J : J~ 0!'_,,. ~4\11 ')IJ Jw:Jı 0JJ.ı 0..l,ll c/ 0ökll c.J..t ~~Wl 015' 0lı <yl,J<:il t?J~ d'~~~ .!.ili 0<-J ,~ 0i ~ J,<-Jı

: \.lı J" 4, ..;:ı4f..JI oh~ ...b,.j ~~ ~ lJJ .ç--L::Jı 0;ı\.kı .;r ~tl ~1.....-<Jı ~-.J:>-T ~.>..:! ~

21,

Alper, Ömer Mahir, "İbn Sina: DİA, İstanbul, 1999, XX, 319-322.

Alper, Ömer Mahir, "İbn Sina-Eserleri': DİA, İstanbul, 1999, XX, 337-345

Aydın, Fatih, İbn Sina'nın Ruh ile İlgili Kasfdesi ve Yorumları (Yayınlanmamzş Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2006.

Çelebi, Katip, Keşfü'z-Zünim lm Esami'l-Kütüb ve'l-FünCm, M. Şerefeddin Yaltkaya (tsh.), Kilisli Rıfat Bilge (tsh), Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara 1941, s. 1341.

İbn Ebi Usaybia, Uyunu'l-Enba fi Tabakati'l Etibba, Nizar Rıza (nşr.), Beyrut ts., s. 446.

İbn Hallikan, Vefeyatü'l-A:yan, II, İhsan Abbas (thk.), Beyrut.

Tayşi, Mehmet Serhan, "Feyzullah Efendi, Seyyid': DİA, İstanbul, 1995, XII, 527-528.

316 • ibni Sina'nın el·Kasidetu'r-Ruhaniyye Kasidesine Şeyhülislam Feyzullah Efendi' nin ... / ProfDr. Nurettin CEViZ ..

~-~~~~~ ~.:;~·z.i: ~(>i.:~~ ...

~~~5iif.:.::l.ı •

. ~ ... ~7~~_.., ~\t.~-..:.4~. ~.

:;...,· .. ~-.ı;t~..;~ !­<'::-l .: ••• t·~·-ı ...... •-.s ~(V~,..,_. • .ç ~ ~~

~~~lt!"·~~· .;, ;, /..;, f;.. ...

~tJC "'i" •• ...':. ' . ,-d~ ~·~~-

..:..::~,;:.y:~~~.; :.;#~~~ :.t.J;r. .... ·---~-"--"_;,;_;;:;,. :;;;~_& .... ;~;J;.T~;::--... t-.;r

.S#·c?~~!.i .. ...f' .. ~~~.ı.N.ı.-.. ~~~ ~~~~~f.:~'"· .. *~1~-~~~~ ~~'<!~~ ''..ı4ıfr~-r~~~ ~~~.,

ERZURUM LU ŞEYHULISLAM SEYYiO FEYZULLAH EFENDI SEMPOZYUMU • 317