Page 1
โครงการพฒนาศกยภาพบคลากร การแกปญหาการใชยากลมเสยงทเปนภยคกคามสขภาพในชมชน
ปงบประมาณ 2561 เขตสขภาพท 1วนท 21-22 มถนายน 2561
วนท 21 มถนายน 2561 เวลา 13.00-14.00 น.
ณ หองประชมศรหรภญไชย ช น 4 อาคารผปวยนอก โรงพยาบาลล าพน
“พงตนเองดวยสมนไพรใกลตว ลดการใชยากลมเสยง”
พทป. ธระภทร ศรกนะ
แพทยแผนไทยโรงพยาบาลล าพน
Page 4
การใชสมนไพร/ยาแผนไทย
การแพทยแผนไทยการแพทยแผนไทย (Thai Traditional Medicine) หมายถง
กระบวนการทางการแพทยเกยวกบตรวจวนจฉยบ าบด รกษา ปองกนโรค หรอการสงเสรมฟนฟสขภาพของมนษยหรอสตว การผดงครรถ การนวดไทย และใหความหมายรวมถง การเตรยมการผลตยาแผนไทย การประดษฐอปกรณและเครองมอทางการแพทย ทงนโดยอาศยความรหรอต าราทไดถายทอดและพฒนาสบตอกนมา การแพทยแผนไทยแตดงเดมคลายคลงกบการแพทยพนเมองอนๆคอมความเชอเกยวกบสาเหตทท าใหเกดความเจบไขไดปวยในมนษย
Page 5
สรรพคณเภสช
1. ยารสประธาน แบงออกเปนยา 3 รส
คอ การรจกสรรพคณของวตถธาตนานาชนดทจะน ามาใชปรงเปนยารกษาโรคหรอแกไข โดยตองรจกรสของตวยาเมอรจกรสของตวยาแลว รสของตวยาจะบอกถง สรรพคณของยา ซงสามารถแบงออกเปน 2 ลกษณะ คอ
2. รสของตวยา แบงออกเปน ยา 4 รส, ยา 6 รส, ยา 8 รส และ ยา 9+1 รส
Page 6
ยารสยอย ในเรองสรรพคณเภสช ไดสรปรวมรสของเภสชวตถได 9+1 รสซงจ าแนกไดดงตอไปนคอ
1. รสฝาด
2. รสหวาน
3. รสเมาเบอ
4. รสขม
5. รสเผดรอน
6. รสมน
7. รสหอมเยน
8. รสเคม9. รสเปรยว
10. รสจด
Page 7
โรคภมแพและทางเดนหายใจสวนตน
เปนโรคทางเสมหะและเมอเกดอาการแพรางกายจะสงใหเลอดมาเลยงสวนนนจงท าใหบวมเพอจะท าใหเมดเลอดขาวมาจดการกบสงแปลกปลอม แตธาตน าทก าเรบนนเปนเหตใหไฟก าเรบการอกเสบ
สมนไพรตามหลกแผนไทยทใชกบอาการดงกลาว มรส รอน
ขง ขา ตะไคร ใบมะกรด ใบกระเพรา ขมนชน หวหอมแดง ขมนชน และ ยอ
หากมอาการเจบคอและไขรวมดวยจะใชสมนไพร รสขม
ฟาทลายโจร
ยาทใชในหนวยบรการ
เบญจกล , ฟาทลายโจร , ขมนชน , เขยวหอม , จนทลลา ,หาราก , ยาแกไอมะขามปอม , ยาตรผลา , ยาอมมะแวง
Page 11
รสเผดรอน สมนไพรทมรสขม อนเนองจากม น ามนหอมระเหย (Volatile oil)น ามนชน (Oleoresin) ส าหรบแกลม จกเสยด แนนเฟอ ขบผายลม
บ ารงเตโชธาต แกธาตพการ ขบโลหตระด
*** แสลงกบไขทมพษรอน
ตวอยางสมนไพรทมรสเผดรอน มดงตอไปน คอ
Page 12
กระเพรา
สรรพคณ ใบ รสเผดรอน บ ารงไฟธาต แกปวดทอง ขบผายลม แกจกเสยด อาเจยน เมลด
รสเผดรอน บ ารงเนอหนงใหชมชน รากและตน รสเผดรอน แกทองอด ทองเฟอ
Ocimum tenuiflorum L.
Page 13
ขมนชน
Curcuma longa L.
Family Zingiberaceae
ขมน ขมนแกง ขมนหว ขหมน Turmeric
ลกษณะทวไป: ไมลมลก มเหงาใตดน รปไข แงงแขนงรปทรงกระบอก แตกออกทง 2 ขาง
สรรพคณ : เหงา รสฝาดหอม แกทองอด ทองเฟอ บ ารงธาต ฟอกโลหต แกโรคผวหนง
เนอในสเหลองเขม ใบเดยว กานใบยาว แทงออกจากเหงาเรยงเปนวงซอน ดอกชอ รปทรงกระบอก กลบดอกสเหลองออน ใบประดบสเขยวออน ผล รปกลม ม 3 พ
ผนคน รกษาแผลในกระเพาะอาหาร หงกบน ามนมะพราว ใชทาเปนยาสมานแผล
Page 14
ไพล
Zingiber montanum (Koening)
Family Zingiberaceae
วานไฟ ปลอย ปเลย
Link ex Dietr.
ลกษณะทวไป: ไมลมลก มเหงาใตดน เนอภายในสเหลอง ใบเดยว รปขอบขนาน แกมใบหอก
สรรพคณ : เหงา เปนยาขบลม ขบประจ าเดอนสตร เปนยาระบายออนๆ แกบด สมานแผล
ออกในระนาบเดยว ดอกชอ แทงขนจากเหงาโดยตรง กานชชอดอกยาว ใบประดบสมวงซอนเปนรปกระสวย ดอกยอยสนวล ผลแหง รปทรงกลม
ฟกบวม เสนตง เมอยขบ เหนบชา ใบ รสขนเอยน แกครนเนอครนตว แกปวดเมอย
Page 15
คนทสอสรรพคณ ใบ รสเผดรอนสขม บ ารงธาต ขบเสมหะ ขบลม ขบเหงอ ฆาพยาธ น ามาแชอาบ
แกโรคผวหนง ผนคน ราก รสรอนสขม ขบลม ขบเหงอ ผล รสรอนสขม แกไข ฆาพยาธ
Vitex trifolia L.
Page 16
การบร
สรรพคณ ผงการบร รสเผดรอน ขบลม ขบเสมหะ แกจกเสยด ชวยยอยอาหาร บ ารงธาต
Cinnamomum camphora (L.) J.Presl
Page 17
รสขม สมนไพรทมรสขม อนเนองจากม เทอรปนอยด อลคาลอยดหรอไกลโคไซดบางชนด มฤทธบ ารงโลหตและน าด แกรอนในกระหายน า
แกโลหตพการ แกไข และชวยเจรญอาหาร
*** แสลงกบโรคหวใจพการ
ตวอยางสมนไพรทมรสขม มดงตอไปน คอ
Page 18
ปลาไหลเผอก
Family Simaroubaceae
แฮพนชน ตงสอ ตรงบาดาล
ลกษณะทวไป: ไมตนขนาดเลก รากยาวและหยงลกลงไปใตดน สน าตาลอมแดง ใบประกอบแบบ
สรรพคณ : ราก รสขมเมา แกไข ถายพษตางๆ แกวณโรค ขบเหงอ ขบพยาธ แกไขมาลาเรย
ขนนกชนเดยว ม 7-8 ค ใบยอยรปร ถงรปใบหอก ปลายใบแหลมเรยว ดอกชอขนาดใหญ กลบดอกม 5-6 กลบ รปไข ผลเปนรปไขหรอรปร
แกตอมทอนซลอกเสบ แกเจบคอ แกทองผก
Eurycoma longifolia Jack.
Page 19
จนทนแดง
Family Dracaenaceae
จนทนผา ลกกะจน
ลกษณะทวไป: จนทนแดง เปนแกนของตนจนทนผาทมเชอราลงจนท าใหแกนมสแดงและหอม
สรรพคณ : แกน รสขม เยน ฝาดเลกนอย แกพษไขทงภายนอกและภายใน บ ารงหวใจ แกพษ
จนทนผาเปนไมพมขนาดกลาง ล าตนตรงไมแตกกง เปลอกเกลยง สเทา ใบเดยวออกเวยนสลบทปลายยอด รปเรยวยาวปลายแหลม ดอกเปนชอใหญ ดอกยอยเลกสขาว ผลกลมสกมสแดงคล า
ฝทมอาการอกเสบและบวม แกไออนเกดจากซางและด แกเลอดออกตามไรฟน
Dracaena loureiri Gagnep.
Page 20
มะระขนก
สรรพคณ : เนอผล รสขม บ ารงน าด เจรญอาหาร แกโรคของมามและตบ ขบพยาธ เถา
รสขมเยน แกไข แกกระหาย บ ารงถงน าดใหแขงแรง
Momordica charantia L.
Page 21
ฟาทะลายโจร
สรรพคณ : ใบ รสขม แกไข แกคออกเสบ เจบคอ ทงตน รสขม แกเจบคอ ทองเสย แกไข
หวด ปอดอกเสบ เจรญอาหาร ลดความดนเลอด
Andrographis paniculata (Burm.f) Wall. ex Ness
Page 22
มะแวงเครอ
สรรพคณ : ผล รสขนเปรยว ผลสดแกไอ แกเจบคอ ขบเสมหะ ผลแหง แกไอ ขบปสสาวะ
เจรญอาหาร ราก รสขมขนเปรยว กดและขบเสมหะ ขบปสสาวะ ขบลม แกไอ
Solanum trilobatum L.
Page 23
มะแวงตน
สรรพคณ : ผล รสขนเปรยว ผลสดแกไอ แกเจบคอ ขบเสมหะ ขบปสสาวะ เจรญอาหาร ราก รสขมขนเปรยว แกไขสนนบาต กดเสมหะ ขบปสสาวะ ขบลม แกไอ
Solanum indicum L.
Page 24
ตรผลาคอ จ ากดจ านวนผลไม 3 อยาง ไดแก
สมอพเภก สมอไทย มะขามปอมรสเปรยวฝาดหวาน แกเสมหะ
ท าใหชมคอ บ ารงธาต
รสเปรยวฝาดขม แกไขเพอเสมหะ
แกโลหตในอทร แกน าด รถายรปด
รสเปรยวฝาดขม แกไขเพอลม
แกไอ แกเสมหะ ถายอจจาระ
สรรพคณรวม : แกปตตะ วาตะ เสมหะ ในกองธาต กองฤด กองอาย และกองสมฏฐาน
Page 25
เบญจโลกวเชยร, ยา 5 ราก, แกว 5 ดวงคอ จ ากดจ านวนตวยาทมคณเสมอดวยแกว 5 อยาง ไดแก
สรรพคณรวม : แกไขพษ ไขกาฬ ไขหว ไขตางๆ ถอนพษผดส าแดง แกไขเพอดและโลหต
รากชงช รากคนฑา รากยานาง
รากเทายายมอม รากมะเดอชมพร
Page 26
ทองเสยตามพระคมภรธาตบรรจบอยางสงเขป จะเหนวา สาเหตของการเกดโรคอจจาระธาตอยางหนงคอ อาหาร เกดจากการกนผด คอ
1.รบประทานอาหารทแปลก อาหารจากตางถนทอย การเปลยนแปลงรสนยมการกนอาหาร อาหารทไมถกกบธาตหรอโรค
2.เคยกนอาหารทเคยรบประทานนนแตมากเกนกวาก าลงธาต
3. รบประทานอาหารทหมกดองบดเนา สมนไพรตามหลกแผนไทยทใชกบอาการดงกลาว มรส ฝาด ใบชา การแฟ ขาวโพด ถว เปลอกเงาะ เปลอกมงคด เปลอกและเมลดองน เปลอกทบทม ดอกและเปลอกแค ฝรง มะกอกไทย หวปล หยวกกลวย กลวยน าวา ลกฉง ผกเมก และผกกระโดน มะตม มะขามปอม ลกหวา เปนตน
หากมอาการไขรวมดวยจะใชสมนไพร รสขมฟาทลายโจรยาทใชในหนวยบรการ ธาตบรรจบ , เหลองปดสมทร , ขมนชน
Page 30
รสฝาด สมนไพรทมรสฝาด อนเนองจากม แทนนน มฤทธทางฝาดสมานทงภายนอกและภายใน แผลสด แผลเปอย แกบด ทองรวง แกอจจาระธาตพการ และคมธาต
*** แสลงกบโรคทองผก พรรดก
ตวอยางสมนไพรทมรสฝาด มดงตอไปน คอ
Page 31
ฝรง
Psidium guajava L. Family Myrtaceae
มะกวย ยาม บกสดา ชมพ
ลกษณะทวไป: ไมยนตนขนาดกลาง กงออนเปนสเหลยม ใบเดยวรปไขยาว ปลายโคนมน
สรรพคณ : ใบ รสฝาด ดบกลนตางๆ เคยวดบกลนปาก ใชใสแผลสด แผลเปอย อมแกปวดฟน
ดอกชอสขาว ในหนงชอมประมาณ 3 ดอกยอย กลบเลยงตดคงทนและตดอยทผล ผลมทงคอนขางกลม รปไข ผลยงออนมสเขยว สกแลวมสเขยวปนเหลอง มเมลดจ านวนมาก
และเหงอกเปนหนอง เปลอก รสฝาด ตมกนแกทองเสย แกทองรวง แกบดมกเลอด
Page 32
ทบทม
Granades, Punic apple
Family Punicaceae
พลา มะกองแกว มะเกาะ
ลกษณะทวไป: ไมพมขนาดกลาง ล าตนมหนาม ปลายยอดสแดง ใบเดยวรปใบหอก หนาและ
สรรพคณ : เปลอกผลและใบ รสฝาด แกทองรวง บดมกเลอด ปดธาต ชะลางและสมานแผล
เปนมน ดอกเดยวขนาดใหญ กลบดอกสแดงสดหรอขาว ผลกลมแปน สเหลองปนน าตาลเปนมน เมอแกเตมทจะแตกออก เมลดสแดง เนอหมเมลดโปรงแสง รสหวานอมเปรยว
เปลอกตนและราก รสเมาเบอ ถายพยาธ เนอหมเมลด รสหวานเปรยว บ ารงหวใจ ระบายออนๆ
Punica granatum L.
Page 33
ชา
Tea plant
Family Camelliaceae
เมยง เมยงปา เต
ลกษณะทวไป: ไมพมขนาดยอม ใบเดยว รปไข รมจก หนและเหนยว เหนเสนใบชดเจน ดอกชอ
สรรพคณ : ใบ รสฝาด แกทองรวง ทองเสย ขบปสสาวะ บ ารงธาต สมานบาดแผล
สขาว กลนหอม ผลแหงไมฉ าน า เมอแกเตมทจะแตกออก ภายในมเมลดกลม 1-3 เมลดนยมใชยอดออนมาท าเปนชาชง และดองเรยกเมยง
แกงวงนอน กากใบชา ใชพอกแผลทเกดจากไฟไหม น ารอนลวก
Camellia sinensis L.
Page 34
กะเมง
False diasy, White head
Family Asteraceae
คดเมง หญาสบ ฮอมเกยว
ลกษณะทวไป: ไมลมลก ล าตนสเขยวถงน าตาลแดงและมขนปกคลม ใบเดยวรปหอก ปลายใบ
สรรพคณ : ทงตน รสฝาด แกอาเจยนเปนโลหต โลหตจาง หลอดลมอกเสบ แกจกเสยด
แหลม หลงและทองใบมขนสขาว ขอบใบจกเปนซฟน ดอกชอ ดอกยอยสขาวอดกนแนนอยบนฐานดอก โคนกลบดอกเชอมตดกน ปลายแยกเปนแฉก ผลแหง ไมแตก เมลดแบนสด า
เปนยาฝาดสมาน น าคนจากตน รกษาอาการดซาน
Eclipta prostrata L.
Page 35
แคบาน
สรรพคณ : เปลอกตน รสฝาด แกทองรวง ทองเสย คมธาต แกบดมกเลอด สมานแผลทง
ภายในและภายนอก ชะลางบาดแผล
Sesbania grandiflora Desv.
Page 36
เพกา
สรรพคณ : เปลอกตน รสฝาด แกทองรวง แกบด อาเจยนไมหยด แกจกเสยด แกโรคโลหต
เปนพษ แกโรคน าเหลองเสย ราก รสฝาด บ ารงธาต แกทองรวง ฝนกบน าปนใสทาแกอกเสบ
Oroxylum indicum Vent.
Page 37
แผลสดยารสฝาด มสารส าคญคอ แทนนน เปนกรดออนๆ มกพบในเปลอกตนหรอแกนของพชเปนสวนใหญ เปนรสยาทน าไปใชแกในทางสมานแผล แกทองรวง แกบด ชวยฆาเชอโรค ยบยงการเจรญเตบโตของแบคทเรย บ ารงธาต แกรอนใน เคลอบแผลในกระเพาะอาหาร เมอรางกายเจบปวยเราสามารถน าสมนไพร หรออาหารทมรสชาตฝาดมาใชในการรกษาหรอดแลสขภาพเราได
สมนไพรตามหลกแผนไทยทใชกบอาการดงกลาว มรส ฝาด ใบชา กาแฟ ขาวโพด ถว เปลอกเงาะ เปลอกมงคด เปลอกและเมลดองน เปลอกทบทม ดอกและเปลอกแค ฝรง มะกอกไทย หวปล หยวกกลวย กลวยน าวา ลกฉง ผกเมก และผกกระโดน มะตม มะขามปอม ลกหวา เปนตน ยาทใชในหนวยบรการ -
Page 41
หญง(หลง)คลอดปกตสตรหลงคลอด การบ ารงน านม และ ลดอาการบาดเจบการบ ารงน านมน านมแม มปรมาณน า รอยละ 87 โปรตน 1.2% ไขมน 3.5-3.8% แลกโตส 7-7.5% วตามนและเกลอแร 0.2% เพยงพอตอการเตบโตของรางกายและสมองของทารก ชวยท าใหยอยงาย ถายสะดวก ลดโอกาสการเกดภมแพ และยงมภมตานทานไมท าใหทารกทองเสยงายหรอเปนหวดงาย ลดอตราเสยงการเกดโรคอวน และปองกนฟนผ และภาวะตวเหลอง นอกจากนยงเปนผลดตอแมคอ ท าใหมดลกหดตวดเขาอเรวขบน าคาวปลาไดดจากผลของฮอรโมน OXYTOCIN รปรางของแมกลบคนสสภาพปกตเรว เพราะแมไดใชไขมนทสะสมไวระหวางตงครรภมาผลตน านมใหลกหลกการบ ารงมารดาเพอใหมน านมด ตามต าราใหบ ารงธาตมารดา โดยแตงยาประจโลหตกอนแลวคอยแตงยาบ ารงธาตประสะน านม
Page 42
หญง(หลง)คลอดปกต(ตอ)
• สมนไพรตามหลกแผนไทยทใชเพอเพมหรอประสะน านมดงกลาว
ขง กระเพรา ไพล ผกหวานบาน หวปล มะรม
ยาทใชในหนวยบรการ
ประสะไพล , เถาวลยเปรยง , ยาหอมเทพจตร , ยาหอมอนทจกร ,
ยาหอมนวโกฐ
Page 45
ขง
Zingiber officinale Rosc.
Family Zingiberaceae
ขงเผอกGinger
ลกษณะทวไป: ไมลมลก มเหงาใตดน เปลอกนอกสน าตาลแกมเหลอง ใบเดยว รปขอบขนาน
สรรพคณ : เหงา รสเผดรอนหวาน แกลม จกเสยด แกเสมหะ แกไข บ ารงธาต แกคลนเหยน
แกมใบหอก ปลายใบแหลม ดอกชอ ชอดอกแทงขนโดยตรงจากเหงา ใบประดบสเขยวออน
ดอกยอยสเหลอง ปลายกลบเปนสมวงแดง ผลแหง ม 3 พ
อาเจยน แกปวดทอง ขบลมในล าไสท าใหผายเรอ
Page 46
เปลาทง 2
เปลานอย เปลาใหญ
Croton stellatopilosus Ohba Croton oblongifolius Roxb.
สรรพคณ : รากและเนอไม รสรอน กลนหอม กระจายลมทงปวง ขบเลอด ผายลม
Page 47
ผกหวานทง 2
ผกหวานบาน ผกหวานปา
สรรพคณ : ราก รสเยน แกไขกลบ ไขซ า แกรอนใน แกผดส าแดง ดบพษรอน
Melientha suavis Pierre Sauropus androgynus (L.) Merr.
Page 48
รสยา กบกลมโรค
URI
• ขม/เยน
• รอน
• เปรยว
• ฝาด
ทองเสย(ไมตดเชอ)
• ฝาด
• รอน
• ขม
แผลสด
• ฝาด
หญงคลอดปกต
• รอน
• จด
Page 49
น ากระสายยา
• “น ากระสายยา” ดวย เรยกไดวา “น ากระสายยา คอ พาหนะทน าพายาเขาไปรกษาอาการไดโดยตรงและรวดเรว”
• – เพอเตรยมยาใหเปนรปแบบทตองการ โดยเฉพาะยาลกกลอนและยาแทง น ากระสายยาทจะใชกนมากคอ น าผง เพราะรสชาต กลน และสรรพคณดกวาตวอนๆ
• – เพอชวยละลายยา เชน ยาผง เพอใหกลนไดสะดวก มกใชเปนน าฝน น าสะอาด น าสก หรอน ารอน• – เพอชวยใหยาออกฤทธไดเรวและดขน ใชปองกนไข แกพษไข แกพษยา หรอใชเสรมฤทธกบตวยาหลก เชน น า
เปลอกแค น าเปลอกลกทบทม มฤทธฝาดสมาน ใชเปนน ากระสายส าหรบยาธาตบรรจบ ชวยเสรมสรรพคณรกษาอาการทองเสย เปนตน
• – เพอชวยดงสารส าคญในตวยา ไดแก• น ากระสายยาทมฤทธเปนกรด เชน น าสมสายชหมก น ามะนาว น าสมซา เหมาะส าหรบสมนไพรชนดทมสารส าคญ
ซงละลายไดในกรด• น ากระสายยาทมฤทธเปนกลาง เชน น าดอกไม ชวยในการละลายของสารทเปนขวสง เชน แทนนน สารพวกฟนอล
ลก• น ากระสายยาทมฤทธเปนดาง เชน น าปนใสหรอแคลเซยม ไฮดรอกไซด
Page 50
แหลงขอมลออนไลน
• https://thaiherbtherapy.com/
• http://www.medplant.mahidol.ac.th/index.asp