Enerji Politikalar› aç›s›ndan Karadeniz Bölgesi tr/089-104.pdf89 Enerji Politikalar› aç›s›ndan Karadeniz Bölgesi Mete Göknel Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ),

89

Enerji Politikalar› aç›s›ndanKaradeniz Bölgesi

Mete Göknel

Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ), Türkiye’nin girişimi veöncülüğüyle 25 Haziran 1992 tarihinde İstanbul zirvesi sırasındayayımlanan deklarasyon ile kuru l m u ş t u r. Sovyetler Birliği’ninçöküşünden yaklaşık altı ay gibi çok kısa zamanda ulaşılan bu sonuç,inisiyatifi başlatan Türkiye için büyük başarıdır. Daha sonra 15 Mart1994 tarihinde KEİ Sekreterliği İstanbul’da tesis edilmiştir. 1 Mayıs1999 yılında yürürlüğe giren KEİ Şartı ile uluslararası örgüt kişiliğinikazanmıştır. İlk kurucu 11 ülke; Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan,Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya Federasyonu(RF), Türkiye, Ukrayna ve Yunanistan arasına Sırbistan’ın da 2004yılında KEİ’ ye katılmasıyla üye sayısı 12’ye çıkmıştır. Karadenizçevresi kıyıdaş ülkeler, Balkanlar ve Kafkasya’nın da dahil olduğubu işbirliği örgütü ile bölgesel barış ve istikrarın sağlanmasıyanında, bölgedeki ekonomik gelişimi hızlandırarak bölgesel

kalkınma ve refahın yaygınlaştırılmasına katkıda bulunmak hedef-l e n m i ş t i r. Aşağıda Harita 1’de görüleceği gibi, 1 Haziran 2008itibariyle, koyu renkli işaretlenen üye ülkelerin yanında açık renkliolarak işaretlenen 13 ülke gözlemci olarak çalışmaları takip etmekte-dir.1

Harita1: KEİ Üye ve Gözlemci Ülkeler Haritası2

KEİ üye ülkeler KEİ gözlemci ülkeler

KEİ coğrafyası yaklaşık 20 milyon kilometrekare alanı kapsamaktadır.Bölge yaklaşık 400 milyon kişiyi barındırmakta ve ülkelerin dış ticarethacmi 300 milyar dolar mertebesindedir. Tablo 1’de görüleceği gibisahip olunan petrol ve doğalgaz kaynaklarıyla Körfez Bölgesindensonra dünyada ikinci konumdadır. Yine sahip olunan maden ve diğeryeraltı kaynaklarıyla büyük bir ekonomik güçtür. Coğrafi konumitibariyle de, Avrupa, Ortadoğu ve Asya arasındaki ana ticari ve enerjinakil koridoru durumundadır.3 Bu tablo, bölgesel işbirliğinin stratejikönemini çok açık ve net bir şekilde ortaya koymaktadır.

Enerji Politikalar› aç›s›ndan Karadeniz Bölgesi

90

1 Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Avusturya, Beyaz Rusya, Çek Cumhuriyeti, Fransa,Hırvatistan, İsrail, İtalya, Mısır, Polonya, Slovakya, Tunus

2 http://tr.wikipedia.org/wiki/3 http://www.bsec-organization.org

Tablo 1: Bölge İhracatçı Ülkeleri Petrol ve Doğalgaz Üretimleri4

** Milyar cu.ft/yıl

Jeopolitiğin önem kazandığı günümüzde, ülkeler, kendi çıkarlarını öneçıkaran ve bunun gereği siyasi bütünleşme ve yakınlaşma olarakbölgeselciliği benimseyen politikalar gütmektedirler. Avrupa Birliği( A B ) oluşumunda gözlendiği gibi, bu akımın temel öngörüsüekonomik olarak bütünleşen devletlerin siyasi bütünleşmesinin dahakolay ve güçlü olmasıdır.

KEİ üye ülkeleri birçok diğer bölgesel örgütün de üyesidir. KEİKaradeniz bölgesinde ekonomik bütünleşmeyi öngören tek örg ü tolmakla birlikte, üyelerinin Batılı ülkeler, Ş a n g h a y - B e ş l i s i , A B ,Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ve İslam Konferansı Teşkilatı(İKT) ile ikili veya çoklu ilişkileri vardır.

Karadeniz’in Jeopolitiği ve Enerji Politikaları

Jeopolitik, bir ülke veya bölgenin dünya üzerinde işgal ettiği konumdolayısıyla sahip olduğu askerî, siyasî ve ekonomik önem olarak

Mete Göknel

91

4 EIA-Energy Information Administration, “Country Energy Statistics, rev. Oct. 2008” den der-lenmiştir, www.eia.doe.gov

tanımlanabilir. Bu tanımdan hareketle; politik güç ve politik amaçilişkisinin coğrafî gücü esas alarak incelenmesi gereği ortaya çıkmak-tadır. Ancak değerlendirme yapılırken, coğrafî platform üzerindekigüç merkezlerini de karşılaştırmalı olarak değerlendirmek gerekmek-tedir.

Karadeniz Avrupa’yı Doğu-Batı ekseninde Asya’ya, Kuzey-Güney eks-

eninde ise Akdeniz ve Ortadoğu’ya bağlayan önemli bir stratejikkavşaktır. Öte yandan Karadeniz, Avrupa-Balkanlar-Ege-Karadeniz-

Kafkasya-Hazar Havzası-Orta Asya–Doğu Akdeniz kuşağınınmerkezini oluşturmakta ve bu merkezi konumu nedeniyle enerji vegüvenlik konularındaki önemi ortaya çıkmaktadır.

Bölge, son zamanlarda tespit edilen Karadeniz baseninin sahip olduğu

enerji kaynakları ve enerji nakil hatlarını barındırması nedenleriyle,tüm büyük devletlerin, AB, NATO gibi örgütlerin en çok ilgilendiğibölgelerden biridir.

Günümüzde enerji güvenliğinin üç ana belirleyicisi vardır.

• Arz Güvenliği,

• Sürdürülebilirlik,

• Maliyet

Son dönemde, özellikle Kyoto protokolünün de birçok ülke tarafındankabul edilmesiyle beraber bu maddelere karbon dioksit

emisyonu/karbon salımını azaltılması ile ilgili koşullar da eklenmek-tedir. Bu koşul, enerji politikalarında bilhassa elektrik enerjisi üretimpolitikalarında önem kazanmaktadır. Enerji üretiminde kullanılan fosil


92

yakıtların içinde en düşük karbon salımı yapan yakıt doğalgazdır.Bölgede bu yakıtın ihracatını RF ve Azerbaycan yapmaktadır. AncakRF, sadece kendi kaynaklarını ihraç eden konumda olmayıp, OrtaAsya enerji kaynaklarını transit ülke olarak boru hatları aracılığıylauluslararası pazarlara ulaştıran, ayrıca bu ülkelerdeki yatırım veortaklıklarıyla, enerjinin üretilmesi aşamasında imtiyaz sahibi kilitülke konumundadır.

Enerji ithalatçısı ülkeler açısından enerji arz güvenliği ves ü rdürülebilirlik, öncelikle enerji ihraç eden ülkeler ile ilişkileringeliştirilmesi, bu ülkelerden güvenli transit hatlar aracılığıyla enerjininihtiyaç duyan ülkelere transfer edilmesi ve transfer edilen miktarlarınülke ihtiyaçlarını karşılayacak düzeylerde tutulmasını gerektirir.

Avrupa’nın RF’ den yaptığı enerji ithalatı (petrol ve doğalgaz) ve bukaynakları ulaştıran boru hatları göz önüne alındığında, Avrupa içinmevcut veya planlanan hiçbir hat veya kaynak, RF kaynaklarına alter-natif olacak kadar büyük kapasitelerde enerjiyi taşımamaktadır.Mevcut veya proje safhasındaki h a t l a r a l t e r n a t i f t e n ç o k “ k a y n a kçeşitlendirme” veya “ek kaynak yaratma” amaçlıdır. Ancak, enerji kay-nakları ve bunlara ulaşım hatlarının çoğaltılması enerji güvenliğiaçısından önem kazanmaktadır. Harita 2’de RF ve Hazar Havzası kay-naklarını batıya ulaştıran ana boru hatları görülmektedir. Türkiyeüzerinden geçen hatlar dışında tamamı RF kontrolündedir.5

Mete Göknel

93

5 EIA-Energy Information Administration, “Primary Russian Oil and Gas Pipelines to Europe”,www.eia.doe.gov

Harita 2: RF-Hazar Havzası-Avrupa Petrol ve Doğalgaz Hatları

Enerji güvenliği, enerji kaynak ve ülke çeşitlendirmesinin hem kapa-site hem fiyat olarak sürdürülebilirliği konularında AB’de yapılan tümproje çalışmalarına karşın, AB ülkelerinin RF ile ticari ve siyasi ilişkilerive konuya yaklaşımları bu projeler için eyleme geçişte isteksizlikve/veya söz konusu ülkelerin bireysel girişimleri olarak ortayaçıkmaktadır. AB-RF ilişkileri göz önüne alındığında, enerji konusundaAB’de fikir ve eylem birliğinden söz etmek mümkün değildir. AB-12olarak adlandırılan grup içindeki söz sahibi ülkeler ile birliğe sonradankatılan Orta Avrupa, Doğu Avrupa, Baltık ve İskandinav ülkeleriarasında RF ilişkilerine bakıştaki farklılık, Kafkasya krizi sonrası çoknet olarak ortaya çıkmıştır.


94

Kafkasya krizinin ardından RF kaynaklarına olan bağımlılık yanında,Hazar Havzası enerji kaynaklarına ulaşım yolları da tartışılmaya

başlanan bir konu olmuştur. 2008 Eylül’ünün ilk haftasında Piestany-Slovakya’da bir araya gelen AB’nin Doğu Avrupa kanadını oluşturanMacaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya Devlet Başkanları,

AB’nin RF enerji kaynaklarına bağımlılığını gündeme getirerek, acilkaynak çeşitlendirmesi konusunu vurgulamışlardır. Toplantı sonrasıbir açıklama yapan Polonya Devlet Başkanı Lech Kaczynski “AB’ninRF hidrokarbon kaynaklarına olan bağımlılığına acil olarak çözüm

getirmesi gereğini, ancak Gürcistan’daki durum ve RF’ nin tutumu-nun, bu hususta verilecek kararı da içinden çıkılamaz bir hâle getir-diğini”6 vurgulamıştır.

AB Komisyonu INOGATE (Interstate Oil and Gas Transport to Euro p e )7

Programı 1995 yılında başlatıldığı zaman sadece petrol ve doğalgaz

nakil hatlarının geliştirilmesi amaçlanmış (Harita 3) ancak zamanlaşimdiki kapsama, elektrik enerjisi, yenilenebilir enerji konuları daeklenmiştir. “Bakü İnisiyatifi/Girişimi”8 olarak adlandırılan 13 Kasım

2004 tarihinde Enerji Bakanları seviyesindeki toplantıda enerji konu-larında yapılacak işbirliği için coğrafi konum genişletilere k “ A B ,Karadeniz, Hazar Havzası ve bunlara komşu ülkeler” o l a r a ktanımlanmıştır. Bu inisiyatif, üye ülkeler ilgili coğrafya ve konusu-

enerji itibariyle KEİ çalışmalarıyla iç içe olarak algılanabilir.

Mete Göknel

95

6 Kommersant, 18.09.2008, www.kommersant.com7 INOGATE “Interstate Oil and Gas Transport to Europe” olarak adlandırılan bu projeler ile

AB, petrol ve doğalgaz boru hatlarının üye ülkeler arası geliştirilmesi ve yeni güzergâhlarınbelirlenmesini hedeflemiştir. http://www.inogate.org/en/.

8 Bakü İnisiyatifi üye Ülkeleri KEİ ile kısmen örtüşmekte ve ek olarak Belarus, İran (politikkoşullar el verdiği ölçüde), Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistandahil olmaktadır.

Harita 3: INOGATE Petrol ve Doğalgaz İletim Hatları Projeleri

KEİ üye ülkeler Enerji Bakanlarının 4 Mart 2005 tarihinde Dedeağaç’ ta( A l e x a n d roupolis) imzaladıkları9 “Enerjide İşbirliği Deklarasyonu”'nda öncelikler belirlenmiştir. Daha sonra ilgili Çalışma Grubu’nunhazırladığı, KEİ üyesi ülkelerin işbirliği ve çalışma şartlarının belirlen-diği“ Terms of Reference / Çalışma Şartnamesi” 19 Nisan 2007 tari-hinde Belgrat’ta yapılan10 üye ülkeler Dışişleri Bakanları toplantısındakarara bağlanmıştır. Buna göre;

• KEİ üye ülkeleri, sürdürülebilir ekonomik kalkınmayı sağlamakve bölge halkının yararı için, Karadeniz hidro k a r b o nkaynaklarının arama ve üretiminde işbirliği yapacaklardır.

• Karadeniz hidrokarbon kaynaklarının kullanımını geliştirmek içinKEİ üye ülkeleri petrol ve doğalgaz şirketleri arasındaki işbirliğidesteklenecektir.


96

9 A l e x a n d roupolis Declaration On Energy Cooperation In The BSEC Region”,Alexandroupolis, Greece, 4 March 2005, http://www.bsec-organization.org

10 Terms of Reference of the ad hoc Working Group For Cooperation Among BSEC MemberStates in Exploration And Extraction Of Hydrocarbon Resources Of The Black Sea”, Annex IIIto BS/AdHocWG/EEHCR/R(2007)1, http://www.bsec-organization.org

• Karadeniz hidrokarbon kaynaklarının araştırılması için ulus-lararası kuruluşların KEİ üye ülkeler ile işbirliğinin özendirilme-sine çalışılacaktır.

• Karadeniz hidrokarbon arama ve üretimini sağlamak için üyeülkeler kuruluşları arasında derin deniz arama teknolojilerikonusunda bilgi ve teknoloji transferi sağlanacaktır.

• Karadeniz baseninde geniş kapsamlı jeolojik ve jeofizikaraştırmaların yapılması desteklenecek ve özendirilecektir.

• KEİ üye ülkelerinin bu sahalarda müşterek arama ve üretimyapma imkânları araştırılacaktır.

Ancak, bugüne gelindiğinde, enerji alanında işbirliği için yukarıdasıralanan konularda işbirliği bir yana, amaçtan sapma olduğu izlen-mektedir. Şöyle ki;

• Avrupa doğalgaz kaynaklarını çeşitlendirme amaçlı ortaya atılan“Nabucco Projesi” kapasitesi itibariyle hiçbir zaman RusyaFederasyonu’nun (RF) Avrupa’ya sattığı doğalgaza rakip veyaalternatifi olmamasına karşın, RF projenin en önemli gaz kaynağıTürkmenistan ile 2003 yılında yaptığı anlaşma ile 2028 yılına kadarbu ülkenin tüm gaz arz fazlasını kendine bağlamıştır.

• RF, Aralık 2007 tarihinde de Türkmenistan ve Kazakistan ile HazarDenizi doğu kıyısını kat ederek RF hatlarına bağlanacak 25,0 mil-yar m3/yıl kapasiteli yeni bir doğalgaz boru hattının yapımı içinanlaşma yapmıştır.11 Harita 4’te pembe renkli olarak gösterilen bu

Mete Göknel

97

11 “Russia Signs Central Asian Pipeline Deal”, Judy Dempsey, 20 Dec. 2007-Berlin, InternationalHerald Tribune, www.iht.com

hattın sadece yaklaşık 1400 Km bölümünün yeni yapılacağı veTürkmenbaşı çıkışlı olması beklenen yeni hat ve planlananNabucco hattının her ikisinin de Avusturya bağlantısına olanuzunluğunun toplam 3700 Km uzunlukta olduğu göz önünealındığı takdirde bu projenin de Nabucco projesine alternatifolduğu görülecektir. Mevcut RF boru hatlarını devreye sokan burotanın Nabucco’ ya kıyasla daha düşük olacak yatırımmaliyetinin gaz fiyatına yansıması olarak hattın avantajı ortayaçıkmaktadır. Ancak, Avrupa’yı giderek artan oranda Rus gazınabağımlı hale getirecek ve giderek tekel konumuna yükselecekGazprom’ un konumu göz ardı edilmemelidir.

Harita 4: Türkmenistan-RF-Avusturya ve Nabucco Boru HattıRotaları

• 2002 yılında başlatılan Nabucco Proje çalışmaları sürerken, RF buhatta alternatif olarak adlandırılabilecek yıllık 30 milyar metreküptaşıma kapasitesinde olacak “South Stream-Güney Akım” projesi-ni gündeme getirmiştir. RF, Karadeniz’i doğudan batıya 900 Kmkat edecek yaklaşık 10,0 milyar Euro maliyeti olan doğalgaz boru


98

hattı yapımı için ENI-İtalya ile ortaklık anlaşmasını imzalamıştır12(Harita 5).

Harita 5: Nabucco ve Güney Akım Boru Hattı Rotaları

• Rusya Federasyonu Batı Ural bölgesi ve Kazakistan Tengiz böl-gesinde üretilen ham petrolün en kısa çıkış noktası KaradenizN o v o rosiysk limanıdır. Ancak, İstanbul ve ÇanakkaleBoğazlarındaki gerek iki kıyı arasındaki trafik gerekse coğrafikısıtlar, bu petrolün uluslararası piyasaya çıkışını zorladığı için by-pass rotaları araştırılmıştır. Türkiye üzerinden A k d e n i z ,Trakya’dan Ege Denizi, Bulgaristan-Yunanistan üzerinden EgeDenizi’ne çıkacak transit boru hattı projeleri üzerinde çalışılmalary a p ı l m ı ş t ı r. Ancak Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayacak pro j e n i naçıklanması çok daha önceleri olmasına rağmen, boru hattındansevk edilecek petrol anlaşmaları yapılamadığı için, RF’ nun önder-lik yaptığı Burgaz-Dedeağaç arasında yapılması planlanan petrol

Mete Göknel

99

12 Güney Akım Doğal Gaz Boru Hattı Projesi (GADBP) konusunda Gazprom ve ENI şirketiarasında 23 Haziran 2007 tarihinde Roma’da bir Mutabakat Zaptı imzalanmıştır.

b o ru hattı, Türkiye’de özel sektörün yapmayı önerdiği Ord u(Ünye)-Ceyhan petrol boru hattının önüne geçmiştir. Novorosiysk-RF limanına CPC (Caspian Pipeline Consortium) ile gelenKazakistan ve mevcut hatlarla inen RF petrollerinin hemen, hementamamını kapsayan 700,000 varil/gün kapasite boru hattı yapımıiçin Gazprom-RF ve ENI-İtalya arasında mutabakata varılmıştır(Harita 6). Rusya Federasyonu’nun sahip olduğu yüzde 51 ortaklıkpayı, Rus boru hatları tekeline sahip Transneft, devlet kontrolüaltında olan petrol üreticisi Rosneft ve Gazpromneft arasındapaylaştırılmış olup, yapılacak boru hattından sevk edilecekp e t rolün büyük bir bölümü de bu üç kuruluş tarafındansağlanacaktır.

Harita 6: Boğazlar By-Pass Ham petrol Boru Hattı Rotaları

• Odesa-Brody petrol boru hattının hikâyesi de gerek INOGATEg e rekse KEİ işbirliğindeki aksaklığı serg i l e m e k t e d i r. Mayıs2002’de tamamlanıp işletmeye alınan ancak gerekli petrol yük-


100

lemesi yapılamadığı için RF ile yapılan anlaşma ile ters işleme

alınan ve düşük kapasitede çalıştırılan 14,5 milyon ton/yıl kapa-

siteli 674 km.lik bu hattın 490 km ilave ile Plock/Polonya ve

oradan da Gdansk/Polonya limanına ulaştırılması en son Kasım

2007 tarihinde Krakov/Polonya’da altı devlet başkanının mutabık

kaldığı pro j e i d i1 3. B u h a t i l e Karadeniz’e çıkan Kazak ve

Azerbaycan petrollerini Polonya rafinerilerine ve uluslararası

pazarlara ulaştırma projesi henüz hayata geçirilememiştir. Türk

boğazları petrol trafiğini rahatlatacak bu proje mevcut iken, yeni

rota arayışlarına gidilmiştir (Harita 6).

• Bugüne kadar, Karadeniz’de gerek Türkiye gerekse diğer kıyıdaş

ülkelerin kıta sahanlığı ve/veya münhasır ekonomik bölgelerinde,

KEİ üye ülkelerinin enerji kaynaklarını tespit veya arama gibi

müşterek bir çalışması olmamıştır.

• Hayata geçirilen tek boru hattı projesi, INOGATE çerçevesinde

geliştirilen ve ilk etabı (Türkiye-Yunanistan) Kasım 2007’de işlet-

meye açılan Güney Avrupa Gaz Ringi Projesi olarak adlandırılan

Türkiye-Yunanistan-İtalya (ITGI) doğalgaz boru hattıdır ve kay-

nak çeşitlendirilmesi için bölgesel çözüm tarzına yönelik iyi bir

örnektir.

KEİ Bölgesinde enerji geçiş ülkesi konumundaki ülkeler arasında

sağlanamayan siyasi ve stratejik işbirliği, her geçen gün yine bir KEİ

üyesi olan RF’ nun elini güçlendirmektedir. Türkiye üzerinden geçme-

Mete Göknel

101

13 Polonya, Ukrayna, Lituanya, Gürcistan, Azerbaycan Devlet Başkanları ve Kazakistan DevletBaşkanı özel temsilcisinin katıldığı toplantı. Thomson Financial, 05.11.2007, “Six countriesagree on oil pipeline bypassing Russia”, www.forbes.com/markets/feeds/afx/2007/05/11.

si önerilen doğalgaz ve petrol hatları ile Ukrayna’daki Odesa-Brodyhattı, bu tempoda önemini ve yapılabilirlik kabiliyetini kaybedebilir.

Sonuç

KEİ üye ülkeleri, 19 Nisan 2007 tarihinde Belgrad’ da imzalanan belgeçerçevesinde “Enerji Politikaları” oluşturma ve uygulama temelindebütünleşmenin gerekliliği kabul etmelidir. Üye ülke olarak RF da buçalışma ve gelişmeleri desteklemelidir. Enerji konusunun giderek öne-mini arttırdığı günümüzde, RF’ nun mevcut birlikteliklerin dışındahareketi, bu oluşumları büyütmeyecek, aksine bölünme ve ayrılmalaraneden olabilecektir. Günümüzde, gelişen “bölgesel birliktelikler”nedeniyle, ancak çok ortaklı ve çok boyutlu stratejiler güdülür ise,enerji projelerinde başarılı olunabilir.

Avrupa Birliği’nin (AB) Rusya Federasyonu (RF) enerji kaynaklarınabağımlılığını azaltmak için yürütülen ancak bir türlü sonucaulaşamayan KEİ üye ülkelerinin çoğunu yakından ilgilendiren -NABUCCO vb.- projelerin hayata geçirilemeyişinin ana nedeni, ABülkeleri arasında enerji ve dış politika konularında süre g e l e nanlaşmazlıklardır.

AB ülkeleri, topluluğu ilgilendiren siyasi konularda olduğu gibi enerjikonusunda da çok sesliliğe devam ettiği sürece, RF enerji kaynaklarınaolan bağımlılığa karşı kaynak çeşitlendirme konusunda toplu çözümeyönelik projelerin hayata geçirilmesi zor görülmektedir. Bu durumtalebin esas kaynağına, yani AB’ne yönelik çalışmalar içinde olan KEİenerji projelerini de yakından ilgilendirmektedir. Bu nedenle, bölgeselkonuların çözümünden öte, Batı’dan (AB) destek alamayan KEİüyeleri zamanla RF enerji politikalarına-istemeseler de- uyum göster-


102

mek zorunda olacaklardır. AB, azalan Kuzey Denizi ve RF kay-naklarını da göz önüne alarak, yakın gelecekte artış göstere c e kdoğalgaz ihtiyacını çeşitlendirme projelerine destek vermelidir.

KEİ sadece RF enerji kaynaklarına odaklı projelerin (Güney Akımı-Burgaz/Dedeağaç vb.) öne çıktığı ve desteklendiği bir konumda olma-m a l ı d ı r. Bu safhada Türkiye’ye önemli görev düşmektedir.Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan enerji kaynaklarını batıyaçıkaracak bir rota olmanın yanında, Türkiye, Ortadoğu enerji kay-naklarına yönelik çalışmalarda da başrolü üstlenmelidir. Bu kapsam-daki çalışmaların RF projelerine karşı veya alternatif olmayıp, KEİ veçevrenin oluşturduğu geniş coğrafyada, enerji güvenliği, siyasi vesavunma istikrarına yönelik olduğu en net bir şekilde açıklanmalıdır.Ortadoğu bölgesi enerji zengin ülkeleri İ r a n v e I r a k k a y n a k l a r ıyanında, Mısır ve Suriye kaynaklarının da elverdiği ölçüde KEİ enerjiprojelerine entegre edilmesi, bölge ve batı enerji talebini karşılamadabüyük önem arz etmektedir. Bu nedenle İran konusunda, gerek bu ülk-eye gerekse bu ülkeye yatırım yapacak uluslararası şirket ve ülkelereyaptırım uygulayan ABD’nin bu kararını Avrasya’da yükselen RFsiyasi ve ekonomik gücünü ve bu kaynaklara ulaşım gereğini gözönüne alarak yeniden irdelemesi gerekmektedir. İran ile komşu veABD ile yıllardır süregelen işbirliği olan başta Türkiye olmak üzere,KEİ ve AB üye ülkeleri İran’ın batı ile entegrasyonuna yönelikçalışmalarda, gerekli kararlılık ve işbirliği içinde olmalıdırlar.

Mete Göknel

103

Enerji Politikalar› aç›s›ndan Karadeniz Bölgesi tr/089-104.pdf89 Enerji Politikalar› aç›s›ndan Karadeniz Bölgesi Mete Göknel Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ),

Documents