ENERGIA URRIKO MUNDU BATENTZAKO GIDA Gorka Bueno

ENERGIA URRIKO MUNDU BATENTZAKO GIDA

Gorka Bueno

AURKIBIDE OROKORRA

SARRERA 1

1. ENERGIAREN GAINEKO ARGIBIDE BATZUK 11

Energiaren definizio baterantz 11

Energia motak 15

Zenbat energia dago eskuragarri? 18

Energia zenbateko batzuk 21

Potentzia 24

Efizientzia 28

Karga faktorea 35

Sare elektrikoa 38

Erregai fosilen papera 44

2. GAURKO EGOERA ENERGETIKOA 47

Kontsumoa munduan 47

Petrolioaren ekoizpen gorena 54

Hubberten kurba 56

Petrolioaren erauzketa 60

Kasu praktiko bat: Saudi Arabia 67

Findegiak 72

Gas naturala 75

Ikatza 84

Energia berriztagarriak 88

3. ETORKIZUNA: INSTITUZIOEN HELBURUAK 95

Europako Batasuneko helburuak 96

Espainiako administrazioaren helburuak 109

Euskal administrazioen helburuak 111

4. ETORKIZUNA: PROSPEKZIO LANAK 121

Petrolioa: ASPO vs. USGS 122

ASPOren ikuspuntua 124

IEA eta WETOren aurreikuspenak 132

IEAren proiekzioak (Nazioarteko Energia Agentzia) 133

WETOren aurreikuspenak 140

5. ENERGIA BERRIZTAGARRIEN ANALISIA 145

Energia eolikoa 146

Energia fotovoltaikoa 160

Energia termikoa 179

Biomasatik ateratako energia, eta bioerregaiak 193

Bioerregaiak, petrolioaren ordezko zuzen bakarrak 203

Energia geotermikoa eta itsas energia 210

6. ENERGIA BEKTOREAREN ARAZOA 217

Hidrogenoaren teknologia 223

Erregaipilen kostua murriztu 225

Hidrogenoa modu merkez sortzen duten teknikak garatu 228

Hidrogenoa bildu eta garraiatzeko metodo bideragarriak aurkitu 230

Hidrogenoaren banaketasare seguru bat garatu 233

7. ENERGIA URRIKO MUNDU BATEAN EZ GALTZEKO ZENBAIT IRIZPIDE 241

Energia ez da sortzen, ezta deuseztatzen ere 241

Energia katean zehar, beti, gero eta energia erabilgarri gutxiago dago eskuragarri 243

Errealitatearekin zintzoak izan gaitezen 245

Gero eta erregai fosil gutxiago geratzen dira 246

Energia nuklearrak ez digu konponbidea ekarriko 248

Energia berriztagarriek etorkizunean garrantzia eta pisu handia izango dute nahaste energetikoan; dena den, beren mugak ere agertuko zaizkigu 253

Fluxu berriztagarrien ustiapen masiboa bideratzeko, era askotako inbertsio izugarriak eta egungo azpiegituren berrikuntza beharko dira 254

Nekazaritza, ergelak, nekazaritza!! 256

Garraio sektorearen krisi sakona, eta desglobalizazioa ote? 258

Kontsumoa murriztea, besterik ez dago. Efizientzia hobetzetik eta energia aurreztetik haratago, soiltasunerako deia 260

BIBLIOGRAFIA ETA BESTE ERREFERENTZIA BALIOTSU 269

AURKIBIDE ALFABETIKOA 277

IRUDIEN AURKIBIDEA

1. irudia. Baterako sorkuntza 31

2. irudia. Energia elektrikoaren eskaera eta eskaintzaren arteko doiketa, 2005.1.27, Espainian 39

3. irudia. Sorkuntza elektriko osoa eta sorkuntza eolikoa Espainian, 2006.1.122006.1.14 43

4. irudia. Petrolioaren erreserbak, ekoizpena eta kontsumoa munduan, 2004an 55

5. irudia. AEBetako petrolioaren ekoizpena, Hubberten arabera 59

6. irudia. Petrolio hobi bat 61

7. irudia. Saudi Arabiako petrolio ekoizpen historikoa 72

8. irudia. Gas naturalaren erauzketa, Euskal Herrian 80

9. irudia. Ziklo konbinatuko zentral baten diagrama 83

10. irudia. Ikatzaren erreserbak, ekoizpena eta kontsumoa munduan, 2004an 85

11. irudia.Energia berriztagarrien arteko banaketa, energia primarioaren barruan, 2004an 89

12. irudia.Energia primarioaren iturrien gama, Europako Batasunean, 2000 urtean 99

13. irudia.EB15eko kideen elektrizitate berdearen kuotak, 1997 urtean 101

14. irudia.EB25eko elektrizitatearen jatorria, 2000 urtean 102

15. irudia.Petrolioaren aurkikuntzak. Historiaerregistroak eta aurreikuspenak, ASPOren arabera 125

16. irudia.Petrolio eta gas naturalaren ekoizpena. Historiaerregistroak eta aurreikuspenak, ASPOren arabera 129

17. irudia.P/Q vs. Q kurbaren doiketa, ekuazio logistikoarekin 130

18. irudia.Munduko energia kontsumoaren aurreikuspena, 2030 urteraino 141

19. irudia.WETO txostenak egindako petrolio eta gas naturalaren salneurrien aurreikuspenak 2030 urtera arte, eta azken urteotako benetako bilakaera 143

20. irudia.Charles Brush ingeniariak egindako aerosorgailua, 1887an, Clevelanden (Ohio, AEB) 147

21. irudia.REpower 5M. Alemanian, 2005 150

22. irudia.Horns Reveko parke eolikoa (Danimarka) 152

23. irudia.Sorkuntza eolikoa Espainian, 2006ko otsailaren 15 eta 16an 156

24. irudia.Zelula fotovoltaiko baten diagrama 161

25. irudia.Panel eta sistema fotovoltaikoak 163

26. irudia.Munduko ekoizpen fotovoltaikoaren bilakaera, sektoreka 168

27. irudia.Castejongo eguzkihortua 172

28. irudia.Munduko potentzia fotovoltaiko instalatu metatua eta kostu metatuak, 2030 urteraino 175

29. irudia.Energia fotovoltaiko eskuragarria, energia itzultzedenboraren ikaste efektua %15 izango balitz, 2030 urtera arte 178

30. irudia. Tenperatura baxuko sistema termiko baten diagrama 182

31. irudia.Tenperatura altuko ispilusistema termiko baten diagrama 185

32. irudia. “Solar II” 10 MWeko sistema fototermikoa (California, AEB) 186

33. irudia.Eguzkitximiniaren diagrama 189

34. irudia.Lur planetaren azalaren banaketa, eremu eta erabileren artean 200

35. irudia.Erregaipila baten diagrama 226

36. irudia.Espainiako kontsumo elektriko osoa energia fotovoltaikoarekin estaliko lukeen sistemaren sorkuntzaprofila, egun batean, hidrogenoa energia bektore moduan erabilita 236

37. irudia.Energia moten arteko banaketa, energia kontsumo primarioan eta sorkuntza elektrikoan, Txinan, AEBetan eta Frantzian 250

38. irudia.Sorkuntza nuklear elektrikoaren erregistro historikoa eta aurreikuspenak, AEBetan eta mundu osoan 252

39. irudia.Gizagarapenaren indizearen eta biztanleko energia primarioaren kontsumoaren arteko erlazioa, munduko herrialdeentzat 265

TAULEN AURKIBIDEA

1. taula. Energia mota batzuk 16

2. taula. Energia zenbateko batzuk (I) 19

3. taula. Energia zenbateko batzuk (II) 22

4. taula. Potentzia zenbatekoko adibide batzuk 25

5. taula. Zenbait tresna eta prozesuren efizientziak 30

6. taula. Sorkuntza elektrikoaren karga faktorea Espainian, 20042005 37

7. taula. Energia primarioa 1973 eta 2003an. Baliabide energetikoen arteko banaketa 49

8. taula. Azkeneko kontsumoa 1973 eta 2003an, sektoreka eta baliabide energetikoka 52

9. taula. Elektrizitatearen sorkuntza banaketa, erregai eta iturrien arabera, 1973 eta 2003an 53

10. taula. Gas naturalaren kontsumoa 1973 eta 2003an 82

11. taula. Energia berriztagarrien arteko banaketa, energia primarioaren barruan, 2004an 91

12. taula. Espainia eta Frantzia Estatuei Europako Batzordeak onartutako potentzialtasun berriztagarriak 105

13. taula. Espainiako helburuak energia berriztagarriei dagokienez, 2010erako 110

14. taula. Munduko erreserba frogatuak eta etorkizunean aurkitzekoak, USGS eta ASPOren arabera 123

15. taula. REpower 5M aerosorgailuaren ezaugarri nagusiak 150

17. taula. Horns Reveko parke eolikoaren ezaugarri nagusiak, Danimarka 152

18. taula. Energia eolikoaren potentzialtasuna, munduan eta Hego Euskal Herrian 155

19. taula. Castejongo eguzkihortuaren ezaugarri nagusiak 171

20. taula. Tenperatura baxuko energia termikoaren datu batzuk, 2004an 181

21. taula. “Solar II” 10 MWeko sistema fototermikoaren ezaugarri nagusiak (California, AEB) 186

22. taula. PS10 sistema fotoelektrikoaren ezaugarri nagusiak 189

23. taula. SolarMission Technologies Inc. Konpainiaren eguzkitximiniaren ezaugarri nagusiak 191

24. taula. Biomasaren potentzialitate energetikoaren kalkuluetan erabilitako datuak 200

25. taula. Biomasaren ustiapenaren potentzialitatea Euskal Herrian, 2050erako Suedian aurreikusitako teknologiak erabiliz. 201

26. taula. Bioerregaien ekoizpena, munduan 208

27. taula. Mutrikuko itsas energiako instalazioaren ezaugarriak 212

28. taula. Energia bektoreen erkaketa 218

Akronimo eta laburduren zerrenda

AEB Ameriketako Estatu BatuakAPPA Asociación de Productores de Energías Renovables (Espainia)ASPO Association for the Study of Peak Oil, petrolioaren ekoizpen gorena ikertzen

duen elkarteaAttac Association pour la Taxation des Transactions financières pour l’Aide aux

Citoyennes et citoyens, transakzio finantziarioei zerga ezartzekoaren aldeko elkartea

BOS Balance of System, sistema fotovoltaikoen balantzesistemaBP British PetroleumCLH Compañía Logística de HidrocarburosCNE Comisión Nacional de Energía (Espainia)CNG Compressed Natural Gas, gas natural konprimatuaDOE Department of Energy (AEB)EAE Euskal Autonomia ErkidegoaEB Europako BatasunaEdF Electricité de FranceEEE Euskal Energia ErakundeaEIA Energy Information Administration, AEBetako Energia Saileko Energia

Informazioko AdministrazioaEPBT Energy Pay Back Time, energiaren itzultzedenboraEREC European Renewable Energy Council, Europako Energia Berriztagarrien

KontseiluaESA Electronic Shock Absorber, energia elektrikoa biltzeko dispositiboaESTIA European Solar Thermal Industry Association, Europako eguzkienergia

termikoko industriak biltzen dituen elkarteaeV Electronvolt, energia unitateaFAO Food and Agriculture Organization of the United Nations, Elikadura eta

Nekazaritzarako Nazio Batuen ErakundeaHIES Hartutako ImmunoEskasiaren SindromeIDAE Instituto para la Diversificación y el Ahorro de la Energía (Espainia)IEA International Energy Agency, Nazioarteko Energia Agentzia

IEEE Institute of Electrical and Electronics Engineers, Elektrizitate eta Elektronikako Ingeniarien Institutua

IGCC Integarted GassificationCombined Cicle, gasifikazioarekin batera integratutako ziklo konbinatua

IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change, Klimaren Aldaketari buruzko Gobernu arteko Taldea

J Joule, energia unitateakWh kilowattordu, energia unitateaLNG Liquified Natural Gas, gas natural likidotuaMENA Middle East and North Africa, Ekialde Ertaineko eta Ipar Afrikako herrialdeak

IEAren txostenetanNASA National Aeronautics and Space Administration (AEB)NBE Nazio Batuen ErakundeaNFE Nafarroako Foru ErkidegoaNREL National Renewable Energy Laboratory (AEB)OECD Organization for Economic Cooperation and Development, Ekonomia

Lankidetza eta Garapenerako AntolakundeaOPEC Organization of the Petroleum Exporting Countries, Lurralde Petrolio

Esportatzaileen ErakundeaPEM Proton Exchange Membrane, protoi trukeko mintza erregai piletanPER Plan de Energías Renovables (Espainia, 2005)PFER Plan de Fomento de Energías Renovables (Espainia, 1999)POLES Prospective Outlook on Longterm Energy SystemsPV PhotoVoltaic, fotovoltaikoPVGIS Photovoltaic Geographical Information SystemREE Red Eléctrica de EspañaREN21 Renewable Energy Policy Network for the 21st CenturyRPS Renewable Portfolio StandardSWEC Spanish Weather for Energy Calculationstpb tona petrolio baliokide, energia unitateaURR Ultimately Recoverable Resources, petrolioko azken buruko baliabide

berreskuragarriakUSGS U.S. Geological SurveyW Watt, potentzia unitatea

WETO World Energy, Technology and climate policy OutlookWEO World Energy Outlook (IEAren txostena)ZP Zaldipotentzia, potentzia unitatea

Kontuan hartzeko konbertsio faktore eta baliokidetasun batzuk

Aurrizkia Baliokidetasuna Adibidea

zetta, Z 1021, 1 000 000 000 000 000 000 000 zettajoule, ZJ, 1021 J

exa, E 1018, 1 000 000 000 000 000 000 exajoule, EJ, 1018 J

peta, P 1015, 1 000 000 000 000 000 petajoule, PJ, 1015 J

tera, T 1012, 1 000 000 000 000, bilioi bat terawatt, TW, 1012 W

giga, G 109, 1 000 000 000, mila milioi gigawatt, GW, 109 W

mega, M 106, 1 000 000, milioi bat megawatt, MW, 106 W

kilo, k 103, 1 000, mila kilowatt, kW, 103 W

mili, m 10-3, 0,001 , milaren bat miliwatt, mW, 10-3 W

micro, 10-6, 0,000 001 , milioiren bat micrometro, m, 10-6 m

nano, n 10-9, 0,000 000 001 nanometro, nm, 10-9 m

pico, p 10-12, 0,000 000 000 001 , bilioiren bat picogramo, pg, 10-12 g

femto, f 10-15, 0,000 000 000 000 001 femtogramo, fg, 10-15 g

Kilowattordu (kWh) energia unitatea da, eta normalean energia elektrikoaren

kontsumoa/sorkuntza adierazteko erabiltzen da.

Kilowattordu bat, kilowatt bateko potentzia daukan sistema batek ordu batean

eraldatutako energia da (lan mekanikoa, elektrizitatea, bero... sortzeko).

tona petrolio baliokidea

(1 tpb)

7,33 upel petrolio

1.111,1 m3

gas natural42 gigajoule (42 x 109 J)

11.666,7 kilowattordu

Tona petrolio baliokide baten energia edukia 11.666,7 kilowattordu da,

baina tona petrolio batek 4.500 kilowattorduko energia elektrikoa sortzen du

zentral termoelektriko klasiko batean, horren efizientzia %39 ingurukoa baita.

ENERGIA URRIKO MUNDU BATENTZAKO GIDA Gorka Bueno

Sarrera

Zientzian eta teknologian, garrantzitsua den eta mendeetan barrena zientzialarien arreta

eskatu duen kontzeptu bat baldin badago, hori, zalantzarik gabe, energia da. Alabaina,

energiaren mundua, sarritan, ez ulertua da oso. Gure gizartearen zutabe nagusietariko bat

izanik, politikari, pentsalari sozial, eta orokorrean ardura larriak dauzkaten agente sozialek,

energiaren problematika behar den neurrian aintzakotzat hartzen ez dutelakoan nago.

Horren adibide ezin hobea, azken urteotan Europan baita mundu osoan ere

pentsamendu alternatiboan paper garrantzitsu bat izan duen idazle, akademiko eta

kazetari batek eskaintzen digu. Ignacio Ramonet Le Monde Diplomatiqueeko zuzendari,

Attaceko sortzaile eta Munduko Foru Sozialetan partehartzaile aktiboenetarikoak,

ikusmen bereziki zorrotz batekin aztertu ditu gure gaurko mundu globalizatua eta hura

mugiarazten duten indar ekonomiko eta sozialak1. Alabaina, haren analisietan, datozen

urteotarako agenda geopolitikoa osatzerakoan, oso deigarria da pentsalariak energiari

buruzko gaiak kontuan ez hartzea. Haren azken liburuetako batean2, hasi berri dugun

mende honetako gatazken atzean egon litezkeen arazoen inbentarioa egiterakoan,

energiaren arrastorik ez: munduko gobernagarritasun eza, krisi ekologikoa, merkatu

finantzarioen porrota, HIESaren hondamendia, gizarte barruko eta herrien arteko

desberdintasun gero eta nabarmenagoak, eta abar. Kontrakoa dena, askotan, guztiz

desmaterializatua omen den gure gizarte aurreratu honetan, erabat beharrezkoa den

sustrai materiala eta energetikoa ez da bakarrik ahazten, baizik eta beraren desagerpena

defenditu ere3:

1 Gogora dezagun, adibidez, I. Ramonet izan zela pentsamendu bakarraren kontzeptuaren sortzailea (ikus “El pensamiento único”, in Le Monde Diplomatique, 1995eko abuztua, eta “La chispa francesa”, in El País, 1995eko abendua).

2 I. Ramonet, Guerras del siglo XXI. Nuevos miedos, nuevas amenazas. 2002.3 I. Ramonet, Guerras del siglo XXI. 1819 or. Haatik, azken bi urteotan lehengai eta energiaren merkatuetan

1


XXI. mendeak aurrera egiten duen heinean, nazioetako aberastasun berria gero eta

gehiago oinarrituko da materia gris, jakintza, informazio, ikerketa eta eraberritzeko

gaitasunean, eta ez lehengaien produkzioan. Horri dagokiolarik, ez da batere

gehiegizkoa baieztatzea aro postindustrial honetan, tradiziozko diren hiru faktore

nagusiek lurraldetasuna, demografia eta lehengaien ugaritasuna bistako ikur

izateari utzi diotela eta, paradoxikoki, desabantaila nabarmen bihurtu direla.

Hala eta guztiz ere, I. Ramonet ez da desmaterializazioaren gaitzak jotako bakarra.

Larriagoa dena, arlo zientifikoteknikoan dihardutenen artean ere, gaitza egon badago

zabalduta. IEEE Spectrumek, arlo teknologikoan mundu mailako liderra den IEEE

erakunde profesionalaren hilabetekariak, 2004an, bere 40. urteurrena ospatzeko, maila

goreneko 40 jakintsu itaundu zituen, puntako teknologien bilakaeraz4. Haien artean, Intel,

Siemens, Cisco, Fujitsu, Xerox, Microsoft, Lucent eta Texas Instrumentseko goi mailako

exekutibo eta ikerketa arduradunak, eta Princeton, Harvard, Berkeley, MIT, Hokkaido eta

Southhamptoneko unibertsitateko katedradun batzuk. Datorren hamarkadarako,

teknologia garrantzitsuenak zein izango ziren galdekatuta, honako hauek aipatu zituzten

jakintsuek gehienbat: internetekin lotutako teknologiak, wireless delakoarekin lotutakoak,

konputazioarekin lotutakoak, nanoteknologia, bioteknologia, eta informazioko teknologiak,

zazpina aipamenekin; energia produktuek, berriz, aipamen bakar bat jaso zuten, potentzia

baxuko produktuek bezala. Pertsona bakar batek aipatu zuen gizateriaren premia material

larriak asetzeko beharra, teknologia berrien orientatzaile moduan. Ez dirudi zientzialari eta

teknologo askorentzat gizateriaren premia energetikoei aurre egitea kezka nagusi denik.

Hari gabeko komunikazioak, internet, informazioa... ekonomiaren desmaterializazioa

gertatutako igoera izugarriek, ziur aski, bere jarrera mugiarazi diote Ramoneti.4 “The View from the Top”, in IEEE Spectrum, 2004ko urria, 1631 or.

2


modan omen dago, baina ezin dugu ahaztu oinarri materiala. Hain gaude ohituta, askotan

ez dugula nabaritzen, eta bakarrik huts egiten duenean, edo falta zaizkigunean, sumatzen

da haren hutsunea. 2003ko abuztuaren 14an, AEBetako Ohioko instalazio batean

gertatutako axolagabekeria batek, itzalaldi segida amaigabea sortu zuen sare elektrikoan,

Kanada eta iparekialdeko AEBetan barrena. Horren ondorioz, New York, Cleveland,

Toronto eta antzeko hiri askotan, argindar barik, 50 milioi pertsona baino gehiago

noraezean ibili ziren, ordu luzez, pila elektriko, haizemaile, ogi, ur botilatu edota izotz bila.

Hiru urte geroago, New Orleans inguruan Katrina urakanak sortutako hondamendi

naturalak beste behin erakutsi zigun kontu gehiegiren eskuragarritasuna ziurtzat jotzen

dugula. Erregai fosilen erabilera masiboan oinarritzen den egungo energia sistemak ez du

asetzen munduko txiroen energia behar larrienak: munduan zehar, 2.400 milioi lagunek

egurra erabiltzen dute janaria prestatzeko, eta 1.600 milioik ez daukate sare elektrikorako

iristerik5.

Ramonet eta beste askoren nahastea, baina, nahiko ulergarria da, energiaren mundua

oso konplexua delako; izan ere, harekin lotutako aurreikuspenen hutsegiteak guztiz

ohikoak dira6. Energia eta teknologia uztartzerakoan sortzen diren konplexutasun eta

zailtasunez jabetzeko, XIX eta XX. mende artean bizi zen pertsonaia baten gertakizun

batzuk ekarri nahi ditut gogora. Thomas Alba Edison (18421938) ikertzaile, asmatzaile

eta enpresari famatua ezinbesteko erreferentziatzat hartu behar da gaurko azpiegitura

energetikoaren sorrera azaltzerakoan, bereziki sorkuntza eta sare elektrikoari dagokienez.

Edisonek berak ipini zuen martxan munduko lehenengo zentral elektrikoa, 1882. urtean,

Manhattanen, Pearl deituriko kalean7. Zentral horrek argindarra sortzen zuen, inguruko 5 NBEEnergia, The Energy Challenge for Achieving the Millennium Development Goals, 2006, 2. or.6 Azken 120 urteotan energiarekin lotutako hainbat aurreikuspenen hutsegiteren berri izateko, ikus Vaclav Smilek

2003an argitaratutako Energy at the Crossroads, bereziki 3. kapitulua, Against forecasting, 121180 or.7 “Pearl Street Station: The Dawn of Commercial Electric Power”, in IEEE VIRTUAL MUSEUM,

<http://www.ieeevirtualmuseum.org/collection/event.php?id=3456876&lid=1>.

3


kaleetako eta enpresetako argiak elikatzeko besteak beste, The New York Times

egunkari famatuarenak. Hala ere, badago beste arrazoi bat Edison gogora ekartzeko:

gure asmatzaile famatuak hankasartze nabarmenak izan zituen bere bizitzan zehar, eta

Pearl Streeten inauguraturiko zentral elektrikoa, horietako bat izan zen. Zer dela eta?

Kontua da munduko lehenengo zentral termoelektrikoak ikatzaren errekuntzaren bidez

sortzen baitzuen energia elektrikoa korronte jarraituko elektrizitatea sortzen zuela.

XIX. mende amaieran oraindik ez zegoen batere argi zein izango zen sare elektrikoaren

eredu nagusia, eta elektrizitatearen erregimena oso eztabaidatua zen. Alde batetik, Tesla,

Westinghouse eta beste batzuek korronte alternoaren erabilera bultzatzen zuten. Beste

aldetik, Edisonek korronte jarraitua defenditzen zuen, korronte alternoaren erabilera oso

arriskutsua, garestia eta teknikoki erabiltzeko oso zaila izango zela aldarrikatuz. Urte

gutxitan oso argi ikusi zenez eta gaur gure inguruan begiratu besterik ez dugu behar,

sare elektrikoan korronte alternoko elektrizitatea izan zen garaile.

Sare elektrikoaren funtzionamendua aurreikustean Edisonek huts egin zuen, eta ez zen

haren hutsegite bakarra. Hogei urte beranduago, mende berriaren lehenengo

hamarkadan, Edison burubelarri aritu zen auto elektrikoaren inguruko ikerketa egiten.

Urte horietan, lehenengo autoak errepideetatik ibiltzen hasiak ziren, baina etorkizunerako

autoen motorrak zein motatakoak izango ziren ez zen, artean, batere finkatuta. Edisonek,

aurrerantzean ikusiko ditugun arrazoiengatik, motor elektrikoaren aldeko apustu sutsua

egin zuen. Izan ere, prototipo batzuk eraiki zituen. Beste aldetik, Rudolf Diesel ingeniari

alemaniarrak 1893an patentatu zuen bere izeneko motorra; aldi berean, barne

errekuntzako motorrak gasolina erretzen funtzionatzen duenak XIX. mendean zehar

aurrerakuntza nabarmenak jaso zituen. Urte horietan, XX. mendean dagoeneko, beste

4


ingeniari bikain gazte batek egiten zuen lan Edisonen laborategian: Henry Ford. Momentu

batean, Edisonek bere enpresako ikerketalaborategiaren ardura nagusia eskaini zion

Fordi. Baina Fordek bazeukan alde ilun bat bere curriculumean: Edisonen irizpidearen

kontra, Fordek pentsatzen zuen honetan ere aurrerago ikusiko ditugun arrazoiengatik

gasolinaren barneerrekuntzako motorrak etorkizun askoz indartsuago izango zuela, motor

elektrikoak baino. Lanpostu garrantzitsu bat lortzeko zorian, gasolinako motorrarekin bere

lanak alde batera uzteko bidegurutzean, Fordek Edisonengandik aldendu eta bere kabuz

gasolinaren motorrarekin lanean jarraitzea erabaki zuen, guk ezagutzen ditugun ondorio

nabariekin batera: egun, gure errepideetatik, Ford markako autoak ibiltzen dira, eta ez

Edison markakoak.

Nola da posible hain gaitasun handiko pertsona batek holako hutsegite nabarmenak

egitea? Printzipioz, ez da harritzekoa, eta azalpena oso sinplea da. Energiaren errealitatea

baliabideak, teknologiak, sistemaren kudeaketa eta abar benetan konplexua da, eta

edozein momentutan, oso zaila epe luzean garaipen teknologikoek nondik joko duten

asmatzea. Nahiz eta Naturaren legeak, zientziaren garapenaren bidez gero eta hobeto

ezagutzen ditugunak, bortxaezinak izan eta hortik muga saihestezin batzuk beti agertuko

zaizkigu, ezagutza zientifikoa mundu errealean inplementatu behar denean Naturarekin

zuzenean lotuta ez dauden beste elementu batzuk ere agertzen dira, oso kontuan

hartzekoak: lehengaien eskuragarritasuna, kostu ekonomikoak, politikoak eta

ingurumenarekikoak, teknologiaren erabileraren erosotasuna, eta abar. Askotan,

konponbide tekniko onenak errealitatean txertatzerakoan, muga garrantzitsuenak espero

ez ditugun lekuetatik datozkigu, eta teknikoki mugatuagoak zirenek bideragarritasun

praktikoagoa erakusten dute.

5


Edisonen esperientzia ikusita, ondorio garrantzitsu bat atera behar dugu: energiaren

arloan, eta bereziki energiarekin lotutako dauden teknologia eta inplementazio tekniko

errealez eztabaidatzean, zuhurtzi handiz jokatu behar dugu. Beharbada, ez bakarrik

zuhurtzia, baizik eta eszeptizismo pixka bat ere izan daiteke guztiz beharrezkoa, bai

energiarekin lotutako epe luzeko aurreikuspenak botatzen direnean, baita teknologia

energetikoen gaineko lan hau eta antzekoak egiten direnean. Izan ere, lan honen egileak

bere eskubidea aldarrikatzen du, apaltasun osoz, bere irizpenetan huts egiteko, argi

baitauka etorkizuna irekia eta konplexua dela, zentzu askotan.

Hala ere, ez gaude ez itsu ez gor, eta nahiz askotan oso zaila den aurrean daukagun

errealitatea analizatzea, ezbairik gabe ondorio batzuk atera ditzakegu, hurrengo

orrialdeetan erakusten saiatuko garenez.

Desmaterializazioaren nahastera itzuliz, honen atzean datzana, ziur aski, zera da: egungo

gizartean, erregai fosilek eskaintzen diguten oparotasun energetikora ohituegiak garela,

ezbairik gabe. Gainera, energiasistema, zibilizazioaren zutabe nagusienetariko bat izanik,

hein handi batean oso ezezaguna da, baita ez ulertua ere. Lehenengo kapituluan,

energiarekin lotutako kontzeptu eta arazo batzuk aurkeztuko ditugu, liburuan zehar

garatuko direnak: zer da energia?, zenbat energia kontsumitzen da munduan?, honekin

lotuta, zenbat energia dago eskuragarri?, zeintzuk dira sorkuntza elektrikoaren zutabeak

eta muina?, zer da energia bektorea?

Bigarren kapituluan, XXI. mendeko munduko egoera energetikoari begirada zorrotz bat

eskainiko diogu, non ikusiko baitugu kontsumo energetikoa, benetan itzela eta eutsiezina

izateaz gain, erregai fosilen erabileran oinarritzen dela hein handi batean,

6


elektrizitatearen erabilerarekin batera. Egun, erregai fosil eta bereziki petrolioaren

agorpenaren eztabaida pilpilean dago. Hura hobeto ulertzeko asmoz, petrolio ekoizpenari

jarriko diogu arreta berezia bigarren kapituluan, beste energia iturriak ahaztu barik: ikatza,

gas naturala, eta abar.

Hirugarren eta laugarren kapituluetan etorkizunari begira jarriko gara, munduko eta gure

inguruko administrazio eta instituzioen begien bidez. Hirugarren kapituluan, datozen

urteotarako energiaren ekoizpen eta kontsumoarekin lotuta administrazioek jarritako

helburuak aztertuko ditugu. Gaur jarritako helburuak etorkizuna izan ez arren, gutxienez,

badira izan etorkizunerako desiratutako balizko norabide bat; horien irakurketaren harira,

baieztatuko dugu energiaren hornikuntzaren arazoa, gutxienez gure inguruko

administrazioentzat, guztiz erreala dela.

Laugarren kapituluan, nazioarteko agentzia eta instituzio batzuek berariaz energia

sistemari buruz egindako aurreikuspen eta prospekzio lanei jarriko diegu arreta. NBE, EB

edota OECDren hainbat agentzia publiko eta lantalde, nazioarteko elkarte akademiko eta

sozialek, periodikoki, hainbat prospekzio interesgarri bezain zirikatzaile plazaratzen

dituzte. Datozen hamarkadetarako prospekzio horietan guztietan, aurreikusitako petrolio

kontsumo, ekoizpen eta erreserbek paper nabarmena daukate. Ikusiko dugunez, iritzi

kontrajarriak daude gai honetaz; katastrofista askok diotenaren kontra, ez dirudi petrolioa

urte askotan bukatuko denik ziur aski ez da inoiz bukatuko, eta are gutxiago ikatza, ezta

gas naturala ere. Alabaina, orain arte gizateriak eskuragarri izan duen petrolioa nahiko

merke atera zaio, eta erregai fosil merkeen agorpena hurbil dagoelako zantzu sendoak

egon, badaude. Ikusiko dugunez, nazioarteko agentzia eta instituzio garrantzitsuenek

sarritan guztiz argi hitz egin ez arren, plazaratutako txostenak lerro artean irakurriz gero,

7


argi gorri bat baino gehiago piztu beharko litzaizkiguke.

Egungo eredu energetikoaren iraunkortasun eta eutsigarritasuna zalantzan omen daude,

eta hortik alternatibak bilatzeko beharra. Batetik, energia kontsumo mailak gorako joera

mantentzen badu populazio eta jarduera ekonomikoaren hazkundeak bultzatuta, bestetik

erregai fosilen eskaintza gero eta mugatuagoa bada, aise ondoriozta daiteke

etorkizunerako eredu energetiko batean energia berriztagarriek paper garrantzitsu bat

izango dutela. Bosgarren kapituluan, haiei eskainiko diegu arreta berezia. Horrela, haiek

ere muga saihestezinak dauzkatela ikusteko aukera izango dugu, eta erakusten saiatuko

garenez, berriztagarrietan oinarritutako energia kontsumoak maila askoz apalagoa izan

beharko du, energia berriztagarrien potentzialitatea erregai fosilen erabilerarena baino

apalagoa delako. Gainera, beste balizko eredu energetiko bateranzko trantsizioa gogorra

izango da, ezinbestez. Energia sistemaren azpiegiturak berritzeko beharrezko inbertsioak

izugarriak izango dira; beharrezkoen, ziur aski, energiaren urritasuna agerian geratzen

hasten denean.

Baina trantsizioa ez da argitzeke geratzen zaigun kontu bakarra. Goazen helmuga ere,

nahiko ezezaguna da. Gaurkoarekin alderatuta, guztiz desberdinak izango diren

energiaren garraio eta ekoizpena gestionatzeko sistemak, oraindik, ez ditugu ezagutzen.

Honekin lotuta, seigarren kapituluan, energiasistemari buruzko eztabaida gehienetan

guztiz zokoratuta geratzen den energia bektorearen arazoa aztertuko dugu.

Zazpigarren kapituluan, bukatzeko, etorkizunari begira, irizpide orokor batzuk biltzen

saiatuko gara, datozen hamarkadetan energia urritasuna gero eta nabarmenagoa izango

den mundu horretan ez galtzeko. Gizateriak etorkizuna izango badu, zibilizazioa,

8


ezinbestez, fluxu berriztagarrien erabileran oinarritu beharko da, baina kontuz!! Alde

batetik, iraunkortasuna ziurtatzeko, energia kontsumo maila nabarmenki moteldu beharko

da ikusi behar sistema ekonomikoak nola irensten duen hori!. Bestetik, fluxu

berriztagarrien ustiapen masibo bat gerta dadin zailtasun teknologiko, ekonomiko eta

sozial asko daude. Erronka horiek guztiak aztertzeari ekin diezaiogun.

9


10


1. ENERGIAREN GAINEKO ARGIBIDE BATZUK

Energiaren definizio baterantz

Zer da energia? Orain dela gutxi arte, zientzialariek ez dute energiaren funtsa bere

osotasunean atzeman. XX. mende hasieran, Albert Einsteinek energia eta masaren arteko

lotura zuzen bat proposatu zuenean fisio eta fusiozko energia atomikoaren oinarrian

dagoena, alegia, Einsteinen garaikide askok ez zuten batere argi ikusten erlazio famatua

(E=m∙c2). Nola izan zitezkeen energia eta masa gauza bera? Energia, masa bezain ugaria

eta eskuragarria da? Kontua, benetan, korapilatsua da oso.

Energia mota asko daude, izaera oso desberdinekoak, eta definizio zehatz eta orokor bat

lortzea zaila da. Alde batetik, esan dezagun energia, materiaren egoerarekin lotuta

dagoen zerbait dela. Norbaitek esango luke energia, materiaren ezaugarri bat dela.

Termodinamikan energiaren biltze, eraldatze eta transferentzia ikertzen dituen zientzian

ohikoa da “sistema” kontzeptua erabiltzea. Han, materia beti agertuko da. Energia

motaren arabera, materia eta energiaren arteko loturak oso desberdinak izango dira:

energia eolikoaren kasuan, energia eroaten duen materia haizea da, eta energiaren funtsa

haizearen abiaduran datza energia zinetikoa. Erregaien energia, aldiz, molekula barruko

atomoen arteko lotura kimikoetan datza. Ikusten denez, zaila da energiaren definizio

borobil bat lortzea.

Hala eta guztiz ere, zenbait baieztapen egin daitezke energiari buruz ari garenean.

Hasteko, ez dago energia hutsetik sortzerik. Hau da, energia ez da deuseztatzen ezta

sortzen ere termodinamikako lehenengo legea; energia, beti, mota batetik beste mota

11


batera eraldatzen da. Arrazoi horrengatik, energia iturri kontzeptua ez da batere egokia.

Energiak ez dauka inoiz iturbururik. Modu askoz egokiagoan hitz egiteko, esan behar dugu

Naturan energia fluxuak daudela, eta sarritan energia iturritzat hartzen ditugunak energia

mota batetik beste baterako bihurgailuak baino ez dira.

Askotan, energia definitzeko orduan, energiaren erabileraren ondorioak aztertzea da bide

egokiena. Era horretaz, energia, sistema fisiko batek lan mekaniko bat egiteko daukan

ahalmenaz ulertzen da gehienetan. Zer da lan mekanikoa? Lan mekaniko arruntenetariko

bat pisu bat jasotzea da, eta lana ere tresnak mugiarazteko behar dena da. Beste aldetik,

energia, bero kontzeptuari estuki lotuta dago. Prozesu batzuetan energia bero bihurtzen

da; beste sistema batzuek materiaren berotasuna erabiltzen dute lana burutzeko.

Edozein energia motari erreparatzen badiogu, konturatuko gara horren atzean beti beste

energia mota bat agertzen zaigula. Egungo gizartean, energia kontsumitzen duen edozein

prozesu arrunt aztertzean zeinak argi bat piztetik edozein ibilgailu mugiarazteraino izan

daitekeen, agerian energiakate bat azalduko zaigu aurrean. Energiakatea, energia mota

desberdinen segida eta bata besterako eraldatze kateatua da. Edozein energiakatetan,

elektrizitatea edota erregai fosilak agertzeko aukera asko daude. Eta ziur aski, energia

kate horren lehenengo katemaila aurkitzen saiatzen bagara, Eguzki distiratsua

bistaratuko zaigu aurrean.

Energiakate kontzeptuaren erabilera ere oso aproposa da sistema energetikoa

aztertzeko. Katearen luzerak energiaren fluxua adierazten du. Katemailak, fluxuan zehar

agertzen den energia mota bana daude lotuta. Bi ondoz ondoko katemaila artean, energia

konbertsio bat, eta bihurgailu bat, aurkituko ditugu: energia elektrikoa energia mekaniko

12


bihurtzen duen motor elektrikoa; konbustioaren bidez erregaiaren energia kimikoa

lehenengo energia termiko eta gero energia mekaniko bihurtzen duen barneerrekuntzako

motorra; argiizpiak energia elektriko bihurtzen dituen zelula fotovoltaikoa; eta abar.

Energia inoiz desagertu ez arren beti beste energia mota batean eraldatzen baita,

energiaren fluxua ez da noranzko bikoa. Ideal ez diren sistema fisiko guztietan hau da,

mundu errealean, energia eraldaketa bat gertatzen denean, eraldaketa ez da inoiz guztiz

itzulgarria. Honen muina erraz azaltzea ez da batere erraza. Esana dugunez, energia

mota desberdinak daude: haizearen energia zinetikoa, molekula barruko atomoen arteko

energia kimikoa... baina energia eraldaketetan, energiarekin lotutako beste fenomeno

batzuk ere agertuko zaizkigu: lan mekanikoa eta beroa. Hiru kontzeptuak (lan mekanikoa,

beroa eta energia), funtsean, gauza beraren adierazpenak dira: energia. Haien arteko

eraldaketak, baina, ez dira noranzko bikoak, ezta edozein baldintzatan posibleak ere.

Pentsa dezagun goizero hartzen dugun kafesnearen kasuan. Kafesnea mikrouhin labean

berotu ondoren, mahai gainean utziz gero, esnea epelduko da. Prozesuan, ingurua

hotzagoa denez, likidoaren molekulek energia askatuko dute ingurunean, esnearen

tenperatura ingurukoarekin berdindu arte. Prozesu hau, bere kabuz, itzulezina da. Inork ez

du esperoko, kafesne hotz bat mahai gainean utzita, momentu batean berobero aurkituko

duenik. Prozesu energetiko guztien itzulezintasunaren atzean dagoen lege fisikoa

termodinamikako bigarren legea hainbat modutan formula daiteke. Sinplifikatuz, guk

esango dugu prozesu energetiko guztietan, energia erabilgarriaren zati bat galtzen dela

bidean, beti. Galtzen den energia hori ez da desagertzen, baizik eta beste energia mota

bat, erabilgarririk ez dena, bihurtu.

Termodinamikako bigarren legearen ondorioak garrantzi handikoak dira fenomeno fisiko

13


kimiko guztietan. Itzulezintasunarekin oso lotuta, beste efektu bat izango zaigu: prozesu

termodinamiko guztietan energia tartean sartuta dagoen prozesu guztietan, energiaren

erabilgarritasunarekiko muga batzuk agertzen zaizkigu. Muga horiek ez daude

teknologiarekin lotuta, eta prozesu fisikokimikoen funtsetan dautza. Saia gaitezen hori

azaltzen.

Har dezagun kontuan barneerrekuntzako motorraren kasua, edozein autotan aurki

daitekeen motorrarena. Hark, gasolina edo gasolioaren molekuletan dagoen energia

kimikoa bihurtzen du lan mekaniko. Horretarako, lehenengo fase batean, erregaia erretzen

da energia kimikoa askatuz, eta energia termiko bihurtuz. Askatutako energia, gasen

molekulen mugimenduan datza. Motorrak, molekula beroen mugimendu kaotikoa

mekanikaren bitartez bideratzen du, lan mekaniko bihurtuz. Lana sortutakoan, hondakin

gasak iheshoditik askatzen dira. Nahiz eta motorraren teknologia oso aurreratua izan,

konturatu behar dugu iheshoditik ateratzen diren gasen tenperatura zero absolutua ez

den heinean, 0 K, edo 273°C, askatutako energia kimikoaren zati bat galtzen ari dela:

kasu honetan, bero moduan. Ihesoditik edo ikatzeko, edo gaseko zentral termoelektriko

baten tximiniatik askatzen diren gasen energia termikoa atmosferara isurtzen denean,

energia hori ez da berriro erabilgarria. Atmosferan, gasmolekulen berotasuna arin

banatzen da inguruko haizemolekulen artean eta ez dago hortik lan gehiago sortzeko

aukerarik. Termodinamikoki, esaten dugu energiaren entropia desordena, nahastea

handitu dela.

Energiaren eraldatze prozesu guztietan, mundu errealean, sistemaren entropia handitzen

da, beti. Entropia, sistema batean dagoen energia erabilgarriaren neurgailu moduan uler

daiteke. Sistema batean, degradatutako energia ez da berriro erabilgarririk lan gehiago

14


sortzeko. Puntu honetara itzuliko gara bihurgailuen efizientziak aztertzerakoan. Horren

gainean, adierazgarria da bonbillaren adibidea. Argia sortzeko erabiltzen dugun gailu

honen funtsa, Edisonek asmatu eta teknikoki ahalbidetu zuen. Edisonen lehenengo

bonbillaren efizientzia %0,2koa baino ez zen. Horrek zera esan nahi du: bonbilla elikatzen

zuen argindarraren %0,2 baino ez zuela argi bihurtzen. Energia elektriko ia guztia bero

moduan zen galduta lehenengo bonbilletan. Egungo bonbilla teknologikoki garatuenek,

%20 baino gehiagoko efizientzia dute, eta energia elektrikoa askoz hobeto erabiltzen dute

argi bihurtzeko.

Ikusten denez, garapen teknologikoek eragin nabarmena daukate energiakatearen

erabilera energetikoan. Energiaren erabileran hobekuntzak txertatuz gero, azken

kontsumorako gelditzen den energia kopurua handitzen da, energiakatearen hasieran

dagoen energia kopurua energia primarioa handitu barik. Alabaina, energia primarioaren

eta azken kontsumoaren arteko aldea ez dago bakarrik hobekuntza teknologikoen

menpean.

Energia motak

Energiaren kontzeptua argitzean, eztabaida korapilatzen dituen kontu bat zera da: energia

kontzeptu bakarra izan arren, energia mota anitz daude.

Lehen esan dugunez, energia oso lotuta dago materiarekin, eta lotura hori, Naturan

gertatzen diren lau oinarrizko indarrekin dago lotuta: indar elektromagnetikoa, indar

grabitatorioa eta indar atomiko ahula eta sendoa. 1. taulak lotura horien adibide batzuk

erakusten ditu. Adibide bakoitzean, tartean sartuta dauden materia eta oinarrizko indarra,

baita energia non datzan ere, agertzen dira.

15


Materia Non datza energia? Oinarrizko indarraEguzkia (Hidrogenoa) Energia nuklearra, materian bertan Indar nuklearra

Petrolioa, ikatza, erregaiakEnergia kimikoa,

atomoen arteko lotura kimikoan Indar elektromagnetikoa

HaizeaEnergia potentziala haizearen altueran,

eta energia zinetikoa haizearen abiaduran Indar elektromagnetiko eta

grabitatorioaPresa baten ura Energia potentziala uraren altueran Indar grabitatorioa

Eguzkiizpiak Energia elektromagnetikoa argifotoietan Indar elektromagnetikoa

1. taula. Energia mota batzuk.

Eguzkiak bere materia bihurtzen du energia, prozesu termonuklearren bitartez. Haietan,

hidrogenozko bi atomo bat egitean, heliozko atomo bat sortzen da; prozesuan, atomo

barruko partikulen arteko indar nuklearrak askatzen dira; honekin batera, atomo berriak

aurrekoek baino materia gutxiago izango du, eta aldea erradiazio elektromagnetikoko izpi

moduan igortzen da. Eguzkiizpiek argifotoiek, energia garraiatzen dute hutsean zehar.

Beroerradiazioa erradiazio elektromagnetikoa da, argi ikusgaia baita xizpiak eta irrati

uhinak ere diren bezala.

Hainbat prozesuren bitartez, energia modu batetik beste batera aldatzen da.

Errekuntzaren bitartez, adibidez, erregaien molekuletan dagoen energia kimikoa askatzen

da eta beste motatako bihurtu: energia elektromagnetiko bero eta argia, eta energia

mekaniko askatzen diren gasen molekulen mugimendua, zeinak, barnekonbustioko

motor baten zilindroan, pistoia mugiaraziko duen.

Energia mota gehienak eguzkienergia dira, energiakatean aurreko katemaila bilatzean

Eguzkiraino helduko baikara: energia eolikoa, hidroelektrikoa, fototermikoa, fotovoltaikoa,

baita energia fosilak ere, guztiak eguzkienergia dira. Normalean energia berriztagarriak

16


eguzkienergiarekin lotzen ditugu. Alabaina, gas naturala, ikatza eta petroliotik ateratako

energia ere Eguzkitik dator, zentzu orokor batean berriztagarritzat hartu ez arren. Erregai

fosilak orain dela milioika urte izan ziren sortuak, prozesu fotosintetikoaren bidez

biomasak atzemandako argiizpietatik.

Energia berriztagarriak, ordea, Naturan agertzen zaizkigun energiafluxu naturalak dira

haizea, Eguzkiaren argiizpiak, fluxu geotermikoak edota ibaietako uraren jarioa,

Naturak, jarraiki eta modu iraunkor batean, ordezkatzen dituenak. Azken ñabardura hau

garrantzizkoa da. Energia berriztagarri gehienak eguzkienergia dira, fluxu agortezin eta

etengabekoetan atzemandako energia, eta modu iraunkorrean kontsumitu ahal dena,

baita kontsumitu behar dena ere. Zentzu horretan, erregai fosilak eguzkienergia dira,

baina ez berriztagarriak, zeren eta momentu bakoitzean, aurreragoan ikusiko denez,

Naturak ordezkatzen duena baino askoz gehiago kontsumitzen baita munduan.

Horregatik, eskuragarri dagoen energia berriztagarria mugatua da. Fluxuak direnak direla,

energia kopurua handitzeko, denbora edota azalera fisikoa behar da.

Askotan, berriztagarritasunaren muga lausoa da, zeren, kontsumoaren iraunkortasuna eta

eutsigarritasuna bermatu behar baita. Gizateriaren historiak esandakoaren adibide argiak

eskaintzen dizkigu. Iraultza industriala hasi baino lehen XVI. eta XVIII. mende artean,

batzuek Izotz Aro Txikia deritzotenean, Europan zehar basoen egurra zen energia iturri

nagusia; teknikoki, biomasa deitzen diogu. Urte hauetan Europan gertatu zen baso

ustiapen horren ondorioz, baso gehienak desagertu ziren. Biomasaren kontsumo hori,

kontsidera daiteke energia berriztagarrien kontsumoa? Ziur aski, ez. Energia

berriztagarriei buruz hitz egitean, oso garrantzitsua da kontsumo maila kontuan hartzea.

Kontsumo mailak iraunkorra eta eutsigarria izan behar du berriztagarritzat hartzeko.

17


Zenbat energia dago eskuragarri?

Eguzkitik heltzen zaigun energiafluxua izugarria da. Eguzkienergiaren potentzialitatea

nabarmentzen duten txosten guztien artean, argudioa ohikoa da8:

Karbono gabeko energiaiturri guztien artean, Eguzkiaren erradiazioak zati

handiena ematen du, alde nabarmenarekin. Lurrak Eguzkitik ordu bakar batean

atzematen duen energia (4,3x1020 joule), planetan urte oso batean kontsumitzen

dena (4,1x1020 joule) baino gehiago da joule (J), energiaren nazioarteko unitatea

da.

Hala eta guztiz ere, aipatutako txostenaren arrazoibidea zehaztu behar da. Eguzkitik

atzemandako energia kopurua itzela eta egundokoa izanik, horren ustiapena txertatzeko,

beste ondorio larri batzuk hartu behar dira kontuan. Muturreraino eramanez, esan

dezagun zer ekarriko lukeen Eguzkitik heldutako energia guztia jasotzeak:

a) Lurra eta Eguzkiaren artean, dispositibo bihurgailu erraldoi bat Lurraren

tamainakoa jarri beharko genuke, energia atzemateko: zelula fotovoltaiko erraldoi

bat, adibidez.

b) Energia osoa atzemango balitz, ez litzateke Lurraren atmosferaraino sartuko,

planetaren klima eta bizitzari ondorio larriak eraginez.

c) Hau guztia gertatu baino lehen, zelula fotovoltaiko erraldoia fabrikatu eta espazioan

kokatu beharko zen; horretarako, energia pilo beharko litzateke: kostu energetiko

eta ekonomikoak itzelak izango lirateke, balizko ustiapena hasi baino lehen

8 Basic Research Needs for Solar Energy Utilization, Office of Science, U.S. Department of Energy, 2005eko apirila, ix. or.

18


aurreratu beharko liratekeenak.

Eguzkienergiaren ustiapena bideragarri izateko, teknikoki bideragarria, energetikoki

egingarria, eta klimarengan ondorio larririk gabekoa izan behar da. Eguzkitik jasotakotik

zenbat dago, benetan, eskuragarri? Hurrengo lerroetan, esku artean dauzkagun energia

kopuruen tamainaz jabetzen saiatuko gara.

Energia zenbateko batzuk (I) Energia unitatea: Joule (J)

Lurrak jasotzen duen urteko eguzkienergia, atmosferatik kanpo 5,43x1024 J 100

Lurraren azaleraraino heltzen den urteko eguzkierradiazioa 2,81x1024 J 52

Urteko uraren zikloa, Lurrean 1,26x1024 J 23

Urteko haizeenergia 515x1022 J 13

Biomasak harrapatzen duen energia, urtean 1,7x1021 J 0,031

Urteko Lurraren energia geotermikoa 1,26x1021 J 0,023

Munduko urteko energia primarioa (komertziala) 4,5x1020 J 0,008

Urteko ibaien energia 3x1020 J 0,006

Urteko petrolio kontsumoa 1,78x1020 J 0,003

Urteko kontsumo elektrikoa, munduan 6x1019 J 0,001

Gizateriaren urteko elikadura 2x1019 J 0,001

Ongarri nitrogenodunen urteko ekoizpena 6,3x1018 J 0,0001kontzeptu guztiak, mundu mailan

2. taula. Energia zenbateko batzuk (I).

Egia da Lurrak bidean Eguzkitik erradiazio moduan atzematen duen energia kopurua

izugarria dela: urtean zehar, 5,43x1024 joule. Alabaina, horren erdia baino ez da Lurraren

azaleraraino heltzen: gutxi gorabehera, %52. Beste alde batetik, urtean gizateriak

komertzialki kontsumitzen duen energia kopurua askoz mugatuagoa da: ia 5x1020 joule,

19


hau da, 500 exajoule (500 EJ), energia osoaren %0,008. Aurrekoaren aldean, kopurua

askoz txikiagoa da, baina konturatu behar dugu komertzialki salerosten dena –energia

merkatuetan ez dela kontsumitzen den energia bakarra. Eguzkitik jasotzen dugun energia

erabiltzen da, baita ondo erabili ere: %23k, adibidez, azaleraraino heltzen denaren ia

erdiak, Naturaren uraren zikloa mugiarazten du. Gizateriak, presa hidroelektrikoen

bitartez, fluxu honen zati bat atzematen du energia hidroelektrikoa sortzeko. Munduko

haizeak eragiten dituen energia apalagoa da, %1 eta 3 artekoa baino ez, baina oraindik

komertzialki salerosten dena halako ehun baino gehiago.

Aipatutako zenbatekoak itzelak dira, baina ez daude eskuragarri: lehen esan dugunez,

atzemateko, planetaren tamainako dispositibo fisiko bat beharko genuke; gainera, hori

posible balitz, gure planetan klima aldaketa guztiz katastrofiko bat gertatuko litzateke.

Eguzkitik jasotzen den energia gehiena guztiz beharrezkoa da, planeta, ezagutzen dugun

moduan –hau da, planeta biziduna, manten dadin: adibidez, ur zikloa eragiten,

atmosferaren tenperatura tarte zehatz baten barruan mantentzen, eta abar. Benetan

eskuragarri dagoen energia, Eguzkiak ematen duena baino askoz gutxiago da.

Erreferentzia moduan, oso kontuan hartzekoa da biomasak gure planetako masa

bizidunak urtean zehar atzematen duen energia kopurua, fotosintesiaren bitartez:

1,7x1021 joule, energia osoaren %0,031, 1.700 EJ. Gizateriaren kontsumo komertziala

450 EJ da, aurrekoaren %26 baino gehiago. Izan ere, kontsumo komertziala planetako

ibaien urteko energia osoa baino gehiago da, 300 EJ. Gizateriaren urteko elikaduraren

eduki energetikoa, bere aldetik, 20 EJ baino ez da.

Datu hauetatik guztietatik gizateriaren kontsumo globala egiazki izugarria dela ondoriozta

20


daiteke. Kontsumo komertzial primarioan, petrolioaren pisua nabarmena da. 450 EJetatik,

178 EJ petrolio kontsumoari dagozkio. Gizateriak kontsumitzen duen petrolioa,

energetikoki, Lur planetan organismo bizidunek atzematen dutenaren hamarren bat

bezainbeste da, baita planetaren energia geotermikoaren hamarren bat baino gehiago ere,

zeinak mundu osoko sumendien aktibitatea eta lurrikaren bidez azaleratzen den plaka

tektonikoen mugimenduak barruan hartzen dituen.

Energia zenbateko batzuk

Energia neurtzeko, joule (J) unitatea erabiltzen dugu. Joule unitate txikia denez,

kontabilitate energetikoetan normalean unitate handiagoak erabiltzen dira.

Elektrizitatearen kontsumoa neurtzeko, adibidez, ohikoa da kilowattordu (kWh) erabiltzea.

Kilowattordu bat 3.600 joule dira. Hala eta guztiz ere, kilowattordua oraindik unitate txikia

da. Munduan petrolioa energiaiturri nagusienetariko bat denez, komertzialki, beraren

kantitate zehatz batek duen energia termikoa hartzen da neurritzat. Erreferentzi kantitatea

tona da, eta horrela, estatistiketan tona petrolio baliokide (tpb) erabiltzen da energiaren

kontsumoa neurtzeko. Tona petrolio baliokide bat 42 mila milioi joule da (42 GJ,

4,2x109 J). Askotan, pisua (tona) ez baizik eta petrolioaren bolumena hartzen da

neurritzat. Orduan, petrolio upelak erabiltzen dira energia neurtzeko. Upel bat 159 litroko

bolumena da.

3. taulan, substantzia batzuetako dentsitate energetikoak erkatzen dira. Gasolinaren

energia dentsitatea, kilogramoko, 46 MJkoa da, petrolioarena baino pixka bat altuagoa

(42 MJ/kg). Nahiko hedatua da petrolioaren deribatuen dentsitate energetikoa izugarrizkoa

delako ideia. Alabaina, ideia hori zehaztu beharra dago. Oso altua izanik, dentsitate maila

bereko beste gai asko aurki daitezke gure inguruan. Landareolio guztien dentsitatea

21


antzekoa da, eta elikagai energetikoenek, esate baterako gurinak (30 MJ/kg) edo zerealek

(15 MJ/kg) badauzkate petrolioarenarengandik oso urrun ez dauden dentsitate

energetikoak.

Energia zenbateko batzuk (II) Energia unitatea: Joule (J)

1 tona petrolio baliokide (tpb) 4,2x1010 J 42 GJ

1 upel petrolio (159 litro) 5,73x109 J 5,73 GJ

1 kg hidrogeno 1,14x108 J 114 MJ

1 kg gasolina 4,6x107 J 46 MJ

1 kg gurina 3x107 J 30 MJ

1 kg zerealak 1,5x107 J 15 MJ

1 kg hidrogeno (bonbona kontuan hartuta) 8x105 J 800 kJ

Bateria elektrikoen dentsitatea(kg1) 0,95x105 J 90500 kJ

AA motako pila alkalinoa 1x104 J 10 kJ

3. taula. Energia zenbateko batzuk (II).

Izan ere, taularen goiko aldera begiratzen badugu, beste substantzia bat agertuko zaigu,

zeinaren energia dentsitatea petrolioarena baino altuagoa den, 114 MJ/kgkoa.

Hidrogenoaren energia petrolioarenaren bi halako baino gehiago da. Han datza seigarren

kapituluan gogora ekarriko dugun hidrogenoaren ekonomiaren ideia9, batzuen ustez

etorkizunean gizateriaren energiasistemaren funtsa izango dena. Dena dela,

hidrogenoaren ekonomiaren bideragarritasuna aski eztabaidatua da, gehiegikeri hutsa

ingelesez hype deritzotena kontsideratua izateraino. Beste eragozpen batzuen artean,

hidrogenoa gas arinena da, eta horrek ondorio larriak ekartzen ditu dentsitate

energetikoari buruz hitz egiterakoan. Gasolinaren kasuan gertatzen denaren kontra,

hidrogenoaren egoera naturala ez da likidoa. Hidrogenoa gordetzeko, ontzi bat da

9 Jeremy Rifkin, La economía del hidrógeno, 2002.

22


beharrezkoa bonbona, eta edukiontziaren pisua kontuan hartzen bada bideragarritasun

teknikoa benetan balioetsi nahi bada guztiz beharrezkoa dena, hidrogenoaren energia

dentsitatea guztiz aldatzen da: taulan aurkitzeko, beheko aldera begiratu beharko dugu:

0,8 MJ/kg, gasolinarearen %2 baino baxuagoa. Energia biltzeko aurki ditzakegun

substantzia edo dispositiboen artean, energia elektrikoa biltzeko erabiltzen direnek soilik

bateria elektrikoek, alegia daukate dentsitate gutxiago, barruan hidrogenoa sartuta

daukan bonbona batek baino. Bateria elektrikoen energia dentsitatea, gasolinarenaren

%1en inguruan dabil, hain justu. Etorkizuneko garraioeredua eztabaidagai dugun honetan

autoak etorkizunean elektrikoak, gasolinazkoak, hibridoak ala hidrogenozkoak izango ote

diren honetan, alternatibei buruzko eztabaida zintzo batean ezinbestekoa izango da

gasolina, hidrogenoa edota elektrizitatea biltzeko bideragarritasun teknikoak oso kontuan

hartzea, benetako gakoa izango ez bada.

Egun, energia ongi bildu eta garraiatzeko, hainbat aplikaziotan eta garraioarena

lehentasunezkoa da, hidrogenoa eta elektrizitatea ez dira batere lehiakorrak petroliotik

ateratako deribatuen aldean. Are larriagoa dena, etorkizunean ez dirudi aurrerakuntza

tekniko nabarmenik gertatuko denik arlo horretan. Gogora dezagun auto elektrikoarena ez

dela joan den hamarkadako buruhausterik, baizik eta Edison eta Forden arteko liskar

adiskidetsuaren oinarria, orain dela ehun urte.

Azken batean, honetan datza erregai fosil likidoen garrantzia: haien dentsitate energetikoa

altua izateaz gain, era oso errazean garraiatu, bildu eta ontzi batetik beste batera

mugitzen dira, egoera arruntetan likidoak direlako.

Egun, petrolio deribatuen baliokide zuzen bakarrak, landareolioak dira. Ezaugarri fisiko

23


kimikoak oso antzekoak dira azken finean, iturri berekoak: landareen fotosintesia.

Alabaina, bideragarria litzateke balizko ordezkatze prozesu hori? Lehenago esan

dugunez, planetako biomasak fotosintesiaren bitartez urtean zehar atzematen duen

energia kopurua, gizateriaren kontsumo komertziala halako lau da. Bosgarren kapituluan

bioerregaiak ikuskatzerakoan sakonago aztertuko dugunez, ordezkatze prozesu hori

guztiz ezinezkoa izango da kontsumo maila mantendu nahi bada.

Potentzia

Ikuspuntu fisiko batetik, potentzia zera da: denboraunitateko egiten den lana, edo

denboraunitateko lekuz aldatzen den energia. Potentzia unitatea watt da (W). Lana

burutzeko tresnen gaitasuna ere wattetan neurtzen da. Lana burutzeko energia behar

denez, denboraunitateko energiaren kontsumoa ere wattetan neurtzen da. 4. taulan

potentzia zenbatekoko adibide batzuk erakusten dira, bai sorkuntza bai kontsumoaren

ikuspuntutik.

70 kgko pertsona baten oinarrizko metabolismoak bizitza suspertzeko behar duen energia

kontsumoa 80 Wekoa da, bonbilla arrunt baten kontsumoa, hain justu. Gizaki batek lan

jarraitua egiteko daukan ahalmena ere tarte horretan topa daiteke, 70 eta 200 watt

bitartean; eliteko kirolariek ahalegin gorenean garatzen duten potentzia imagina dezagun

Perurena 200 kgko harria jasotzen 2.000 watt (2 kW) artekoa izan daiteke10.

Naturaren prozesu guztietan gertatzen den bezala, giza ekintza guztiek ere energiaren

eraldaketak dakartzate. Are gehiago, gizateriaren hainbat arlotako aurrerapenak ez

bakarrik arlo teknologikokoak, baizik eta arlo sozial, ekonomiko eta baita kulturalekoak

10 Vaclav Smil. Energies. An Illustrated Guide to the Biosphere and Civilitation, 1998, 7992 or.

24


ere, zibilizazio guztiek energia fluxu eta baliabide material gehiagoren araketetan

egindako hobekuntzak bezala ikus daitezke11; hori bai, beste materialismo huts eta inozo

batean ez erortzeko ardura guztiak hartuta.

Potentzia zenbatekoko adibide batzuk Potentzia unitatea: Watt (W)

Eguzkiaren potentzia, atmosferatik kanpo 1,72x1017 WEguzkiaren potentzia, Lurraren azaleran 8,81x1016 WLurraren potentzia geotermikoa 4x1013 WPotentzia hidroelektrikoa, munduan 7,76x1011 W, 776 GWPotentzia nuklearra, munduan 3,61x1011 W, 361 GWPotentzia elektrikoa, Espainian 6,9x1010 W, 69 GWPotentzia eolikoa, Espainian 9,8x109 W, 9,8 GWBoroako zentrala (ziklo konbinatuko zentrala) 8x108 W, 800 MWGaroñako zentrala 485x108 W, 485 MWAzken belaunaldiko aerosorgailua 2x106 W, 2 MWAutoa (100 CV) 75 kWPerurena, 200 kgko harria jasotzen 2 kWZaldi bat 700 W70 kgko pertsona baten metabolismoa 80 WPertsona baten ahalmena, lan jarraitua egiteko 70200 W

4. taula. Potentzia zenbatekoko adibide batzuk.

Gizarte primitiboetan giza indarra baino ez zegoen eskuragarri, eta eskuz burututako

laborantza eta uztak eman zezaketen produktuen mugatasunak herrien tamaina, egitura

soziala eta bizi baldintza orokorrak hesitzen zituen, hein handi batean. Mendeetan zehar,

nekazaritzan gurdiabereak erabiltzen hasteak egundoko aurrerapena ekarri zuen.

Zamabereak uztarrira lotzeko erabili ziren tekniken arabera, 300 eta ia 1.000 watt bitarteko

potentziak eskuratzen ziren, gizonemakumeen lan fisikoa arintzen, eta haien jarduera

beste arlo batzuetara zabalduz. Zaldi baten potentzia, pertsona batena halako zazpi da,

11 Gizateriaren historian zehar, energia fluxuen ustiapenak izan duen bilakaeraren berri zorrotz bezain atsegin bat izateko, ikus Vaclav Smil, Energy in World History, 1994.

25


eta zaldien papera zamabere moduan hain izan da garrantzitsua mendebaldeko gizartean,

ezen James Wattek lurrunmakina XVIII. mende amaieran merkaturatu zuenean, tresna

berriaren potentzia neurtzeko, zaldiarena hartu baitzuen erreferentziatzat, zaldipotentzia

terminoa sortuz ( 1 ZP=746 watt).

Beste aldetik, azken bi mila urteetan gizakiek beste irtenbide teknologiko batzuk jarri

zituzten martxan energia fluxu naturalak modu erosoan prozesu produktiboetan

txertatzeko. Erromatar zibilizazioak aurrerakuntza nabarmenak burutu zituen urerroten

erabileran, zamabereek garatu ahal zuten potentzia aise gainditzen; 1.000 urterako, gurpil

hidraulikoek garatutako potentzia kilowatt batzuetakoa zen, hainbat prozesu industrialetan

aurrerapen nabarmenak eragiten: burdin eta beste metalen galdaketan, zerealen

ehoketan, eta abar. Uraren energia hidraulikoaren potentzialitatea ere, handia da,

teknologia egokia erabiliz gero: Lady Isabella izeneko urgurpil erraldoiak, 1854 urtean

eraikitako 22 metroko diametroko instalazioak, 200 kWeko potentzia garatzen zuen12,

bitarteko guztiz mekanikoen bidez. Haize energiaren atzemateak ere, urtean zehar,

potentzia zenbateko garrantzitsuak jarri zituen gizakien eskura. Haizeerrotak Persian hasi

ziren zabaltzen, VII. mendean. X. menderako, Asia eta Europako hainbat eskualdetan

ziren barreiatuak, eta garai horretako 1 kW baino gehiagoko haizeerrotak, zerealak

ehotzeko erabiltzen ziren, gehienbat. Haizeerrota handienek 10 kWeko potentzia

gainditzen zuten. Hau guztiau itsas garraioan haizeak orain gutxi arte eta oraindik leku

askotan bete duen oinarrizko funtzioa ahaztu barik, belaontziak ezinbestekoak izan baitira

garraioan, gudan eta esplorazioetan, mendeetan zehar.

Hala eta guztiz ere, energia eta potentziaren eskuragarritasunari dagokionez, benetan

12 Vaclav Smil, Energies. An Illustrated Guide to the Biosphere and Civilitation, 1998, 120. or.

26


diferentzia markatu zuena erregai fosilen erabilera masiboa izan zen: ikatza lehenengo eta

petrolioa gero, zeinen kontsumoa, beranduago, gas naturalarenarekin osatuko zen.

Erregai fosilen dentsitate energetiko altuen kariaz, haien energia termikoa erabiltzeko

tresnak teknologikoki garatu zirenean lurrinmakina, barneerrekuntzako motorra,

turbinak, gizateriak, lana burutzeko eta Naturan eragiteko ahalmen izugarria eskuratu

zuen, lehenago guztiz pentsaezina izango zatekeena. Ikatza lurrinmakinetan

XVIII. mendean erabiltzen hasi arte, gizateriak eskuragarri zituen energiafluxuak guztiz

berriztagarriak ziren: gurdiabereak, haizeerrotak, urerrotak, eta gizaindarra. Motor

primario deituriko horien potentziak, baina, oso txiki geratzen dira erregai fosilen erabileran

oinarrituta aurki ditzakegun energiakonbertsore askoren aldean. Guztiz arrunt izan

daitekeen 100 zaldiko auto baten motorrak 75 kWeko potentzia gara dezake

azeleragailua sakonean zapaltzen dugunean. Sorkuntza elektrikoari dagokionez, erregai

fosilak erabiltzen hasi zirenean, sorkuntza sistemetako potentzia beste maila batean sartu

zen. Edisonen lehenengo zentral termoelektrikoaren lurrinmakinek bana 5 milioi watt

(5 MW, 5 megawatt) garatzen zituzten. Azken belaunaldiko aerosorgailuak ere tarte

horretan sartzen dira: bakoitzak, haizea abiadura egokienean dabilenean 20 metro

segundoko 2 MWeko potentzia garatu ahal du.

Haatik, potentziari buruz ari garenean, aerosorgailuen tamaina txiki geratzen da sorkuntza

termoelektrikoko zentralen ondoan, hauek GWeko tartera eramaten baikaituzte. Munduko

ia 400 zentral nuklearretako potentziak, 500 MW eta 1.000 MW (1 GW, gigawatt bat)

bitartean kokatzen dira. 2009. urtean itxi beharko luketen Garoñako zentralak, kasu,

485 MW garatzen du %100ean funtzionatzen duenean. Erregai fosilak dituzten zentral

termoelektrikoak ere 1 GWeko tamaina inguruan daude. Sorkuntza elektrikoan, GWeko

muga aise gainditzen dituzten zentralak, hidroelektriko erraldoiak dira: Txinako Jangtze

27


ibaian kokatuta dagoen Hiru arroilen presa 2003an jarri zuten martxan, eta 2009an,

eraikitze fasea burutzen denean, 18,2 GWeko potentzia garatu ahal izango omen du.

Espainiak sorkuntza elektrikorako instalatuta daukan potentzia, guztira, ia 78 GWekoa

da13. Munduan, 2003an, potentzia nuklearra 361 GWekoa zen14, eta hidroelektrikoa,

2002an, 776 GWekoa15. Beste aldetik, Eguzkiak Lurraren azalean garatzen duen

potentzia egundokoa da: ia ehun milioi GW. Baina oso kontuan hartzekoa da guztiz

barreiatuta dagoela. Egoera egokienean udako egun distiratsu baten eguerdian eguzki

erradiazioa, itsaso mailan, 1 kW da metro karratuko. Eguzkiaren mugimendua kontuan

hartuta gauean ez dago argirik; neguan erradiazioa zeiharrago heltzen zaigu udan baino,

batez besteko eguzkierradiazioa 170 W/m2 da. Erregai fosilen zentral termoelektrikoen

funtzionamenduan gertatzen denaren kontra, eguzkierradiazioan oinarrituta GWeko

mailaraino heltzeko beharrezko eremuak hainbat kilometro karratukoak dira.

Efizientzia

Lehenago esan dugunez, energiakatean zehar, energia, mota batetik bestera aldatzen

da. Eraldaketa horiek prozesu (konbustio, gas baten espantsio, erreakzio kimiko, fisio

nuklear...) eta tresna (motor elektriko, turbina, pila...) ezagun batzuen bitartez burutzen

dira. Eraldaketa bakoitzean, bidean, beti, energia zati bat galtzen da: energiakatearen

hurrengo katemailan, lehengoan zegoena baino energia erabilgarri gutxiago izango dugu

eskuragarri. Energia erabilgarriaren murrizketa, hala eraldaketa motaren nola sistema

fisiko eraldatzailearen mendean egongo da. Energiaren eraldaketetan, beti, efizientziari

13 EL SISTEMA ELÉCTRICO ESPAÑOL. Avance del informe 2005, Red Eléctrica de España, 2005eko abendua, 7. or.

14 KEY WORLD ENERGY STATISTICS 2005, International Energy Agency, 17. or.15 Ibid., 19. or.

28


buruz behar da hitz egin.

Efizientzia ez da inoiz %100. Askotan, efizientziaren mugak teknologikoak dira. Adibidez,

gaurko aerosorgailuak XVIII. mendeko haizeerrotak baino hobeto aprobetxatzen dute

haizearen energia zinetikoa, askoz efizienteagoak dira: hegalen diseinua zainduagoa da

eta erabilitako materialak hobeak, marruskadura galerak askoz txikiagoak, eta abar.

Hobekuntza teknikoen bitartez, efizientzia igoera nabarmenak gertatu dira modu

jarraituan, energiaren erabilerarekin lotutako teknologia guztien kasuetan, zamabereen

uztarrien diseinutik hasita, azken belaunalditako aerosorgailu edo ziklo konbinatuko

zentralen diseinura arte.

Baina badaude beste muga batzuk, teknologikoak ez direnak. Aerosorgailuen adibidera

itzuliz, konturatu behar dugu ezinezkoa dela haizeari energia zinetiko osoa kentzea.

Zergaitik? Horrela gertatuko balitz, aire osoa aerosorgailuaren ondoan pilatuko litzateke,

eta hori ez da posible. Haizeak, aerosorgailuaren hegalen artean pasatzean, hegalak

mugiarazten ditu, bere abiadura nabarmen jaitsiz. Holako zerbait gertatzen da sorkuntza

termoelektrikoan ere. Litro bat gasolinak 42 MJeko energia termikoa dauka, baina auto

baten motorrak ezin du energia hori guztia mugimendu mekaniko bihurtu, nahiz eta

teknologikoki galerak txikiak izan. Energia termikoaren zati garrantzitsu bat beti aterako da

gashoditik, handik ateratako gasen molekulak bero izango direlako. Hala eta guztiz ere,

desberdintasun handiak aurkituko ditugu hainbat prozesu eta tresnen efizientziak

konparatzerakoan. 5. taulan, eraldaketa eta dispositibo batzuen efizientziak erakusten

dira.

29


Efizientziak

Motor elektrikoa %6095 Elektrizitatearen garraioa %8090 Elektrolisia (H 2 sortzeko) %7080 Erregaipila %75 Ziklo konbinatuko zentrala %70 Aerosorgailua %50 Zentral termoelektriko klasikoa %45Diesel motorra %3035 Gasolinazko motorra %1525 Zelula fotovoltaikoa %1525 Fotosintesiaren efizientzia netoa %0,14

5. taula. Zenbait tresna eta prozesuren efizientziak.

Gasolinazko motorraren efizientzia %1525 tartean kokatzen da. Diesel motorrarena pixka

bat altuagoa da, %3035. Zentral termoelektriko klasikoen efizientzia altuenak %45 inguru

dabiltza, lehen esan dugunez, erregai fosilen energia termiko guztia erabiltzerik ez

dagoelako. Zentral nuklearrak ere, sorkuntza termoelektriko klasikoaren multzoan sartzen

dira.

Funtsean, barruan errekuntza prozesu termikoa ez daukaten prozesu energetikoek

efizienteagoak izateko joera daukate. Prozesu termikoetan muga termodinamiko

murritzagoak agertzen dira, beste izaera bateko prozesuetan baino.

Alabaina, konbustioaren prozesuarekin lotura duten teknologia energetikoen artean,

badago salbuespen bat, taularen erdian ikus daitekeenez. Funtsean gas naturalaren

errekuntzan oinarritutako ziklo konbinatuko zentral baten efizientzia, Boroan berriki

eraikitakoarena kasu, %70 da, printzipioz zentral termoelektriko klasikoen efizientziatik

hogeita bost puntu gorago.

30


1. irudia. Baterako sorkuntza.

Ziklo konbinatua, modu orokorrago batez baterako sorkuntza deiturikoaren kasu espezifiko

bat baino ez da. Baterako sorkuntzaren oinarria oso sinplea da: lehenengo eraldaketa

batean sortutako hondarren energia, bigarren prozesu energetiko batean berriro

eraldatzen da, hasieran eskuragarri dagoen energia hobeto erabiliz (ikus 1. irudia). Azken

buruan, bi energia eraldaketa kateatzea da baterako sorkuntzaren muina. Eman dezagun

tximiniatik ateratzen diren gas beroak erabiltzen direla ur sanitarioa berotzeko, edota

berokuntza hornitzeko, berreskuratze galdaran (ikus 1. irudia). Bigarren eraldaketa

honetan ezin izango da gas beroen energia osoa atzematea, baina bai efizientzia netoa

nabarmen igotzea. Baterako sorkuntzak, normalean, bi mota desberdineko energia

31


sorkuntza uztartzen ditu: elektrizitatea eta ur bero, adibidez. Alabaina, bada posible

sortutako energia osoa elektrikoa izatea, ere bai: sorkuntza termoelektriko klasikoari,

segidan, beste eraldaketa termoelektriko bat atxikitzen bazaio, efizientzia ia bikoizten duen

ziklo konbinatua lortzen da, Euskal Herrian berriki hainbeste ugaritu diren azken

belaunaldiko gaseko zentral termiko horietako bat.

5. taularen goiko aldean, elektrizitatearekin lotutako fenomenoen eta tresnen efizientziak

agertzen zaizkigu. Motor elektrikoen efizientziak %6095 tartean kokatzen dira, tamainaren

arabera orokorrean, motor elektrikoak handiagoak diren heinean, efizienteagoak ere

badira. Gogora dezagun zentral hidroelektrikoek motor elektriko erraldoiak erabiltzen

dituztela ur jauzietan uraren energia mekanikoa elektrizitate bihurtzeko. Motor elektrikoek

barneerrekuntzako motorren efizientziak laukoizten dituzte; ziur aski datu hau izango zen

Edisonek gogoan zeukana, Forden aurrean auto elektrikoen aldeko defentsa sutsua egiten

zuenean. Hidrogenoa baita kasu batzuetan metanoa ere elektrizitate bihurtzen duten

erregaipilen funtzionamenduan ere ez dago konbustiorik, seigarren kapituluan ikusiko

denez, energia bektoreen gaineko eztabaidan hidrogenoaren sorkuntza eta erabilera

aztertuko ditugunean. Erregaipilek hidrogenozko molekulen energia kimikoa modu nahiko

efizientez bihurtzen dute elektrizitate: %75, kasu onenetan. Beste norabideko eraldaketa

energetikoa, elektrolisia zeinaren bitartez energia elektrikoa erabiltzen den ur

molekuletako oxigeno eta hidrogenozko atomoak banantzeko, efizientzia tarte berean

sartzen da: %7080. Balizko hidrogenoaren ekonomia batean elektrolisia ezinbestekoa

izango litzateke erregaia lortzeko, hau da, hidrogenoa.

Efizientziaren kontua, pentsa daitekeen baino munta handiagokoa da. Europako

32


Batzordeak plazaratutako Efizientzia energetikoari buruzko Liburu Berdeak16 argi eta garbi

adierazi zuen, 2005ean: 2020ra arte efizientziaren hobekuntzarekin lotutako politika eta

neurri egokiak hartuz gero, urte horretan aurreztutako energia 360 milioi tona petrolio

baliokide izan liteke, 2005ean Europako Batasunean (EBn) kontsumitutako energia

primarioaren %20, hain zuzen. Liburu Berdeak, eraldaketa energetikoetan galdutakoa,

energia osoaren %29tan balioesten du. Aldi berean, elektrizitatearen sektorean, batez

besteko galera energetikoak %66 dira. Hau da, ekoizten den kilowattordu bakoitzeko,

beste bi baliokide geratzen dira bidean: sorkuntzan eta garraioan, azken kontsumoa

kontuan hartu gabe. Horregatik, Europako Batzordeak ziklo konbinatuen bidezko

sorkuntza elektriko eta sorkuntza bateratuaren erabilera lehenesten ditu, beste neurri

askorekin batera. Bonbilla efiziente batek, beste arrunt batek baino bost aldiz gutxiago

kontsumitzen du. Autoaren pneumatikoak egoera egokian mantenduz gero, kontsumoa

%5ean murritz daiteke. Hainbat esparru desberdin daude efizientzia energetikoa

nabarmen hobetzeko.

Oso kontuan hartzekoa da 5. taularen amaieran agertzen den datua. Fotosintesiak eguzki

erradiazioa atzematen du landareen ehunetan, energia kimiko bihurtuz. Gure planetako

bizitzaren kate energetikoan, fotosintesia da lehenengo kateamaila. Fotosintesia da Lur

planetako bizitzaren prozesu oinarrizkoena. Materia biziduna sortzen du materia

bizigabetik, atmosferako oxigeno erreserbak berritzen ditu, eta eguzkierradiazioaren

energia biltzen du energia kimiko moduan, organismoen bizitzako jarduerak suspertzeko

erabiliko dena. Fotosintesi barik ez dago bizitza ulertzerik, eta zoragarria da nola Naturak

lortu duen erradiazioa atzematen duten molekula eta prozesu kimikoak garatzea, orain

dela ez hainbestetik zientzialariek ulertzen dituztenak.

16 Cómo hacer más con menos. Libro Verde sobre la eficiencia energética, Europako Batzordea, 2005eko ekaina.

33


Fotosintesi prozesua liluragarria da: sinplea landare berdeguneetan aurki daitezkeen

molekulek argiizpiak zuzenean energia kimiko bihurtuz, beste eraldaketa mota batzuek

behar dituzten baldintza fisiko eta behar teknologiko saihestuz; eraldaketako

dispositiboak, hostoak eta orokorrean materia berdea daukan edozein landareehun, txiki

txikiak izan daitezke zentral termoelektriko erraldoi batekin erka ditzagun; eraldaketa

prozesuak ez du parte mugikorrik behar motor guztietan gertatzen denaren kontra;

fotosintesia da, azken buruan, gaur egungo iturri energetiko askoren erregai fosilen

oinarria.

Alta, fotosintesiak ere badauka bere ordaina. Efizientzia netoa oso apala da. Fotosintesiak

ez du eskuragarri dagoen erradiazio osoa atzematen. Oso argi hobeto esanda, oso

berde uler daitekeenez, landareen ehunetan fotosintesi prozesua burutzen duten

molekulek ez dute berde koloreko erradiazioa xurgatzen, eta eguzkierradiazioaren

espektroaren zati zehatz batzuk baino ez dute erabiltzen. Erradiazio zehatz horiek

erabiltzen, fotosintesia nahiko efizientea da (%25 baino gehiago), baina erradiazio gehiena

islatu edo galtzen da. Egia esanda, hau ez da batere berri txarra, guztiz deprimigarria

izango baitzen gure ingurua, fotosintesia askoz efizienteagoa izan balitz! Norbaitek irudika

dezake mundu bat, non eta landare guztiak beltz kolorekoak izango ziren?

Hostoen azalean eskuragarri dagoen erradiazio osoa kontuan hartuta, kasu onenetan,

fotosintesiaren efizientzia %4 eta %10 artean kokatzen da, landareek beren molekuletan

atzemandako energia kimikoarekin lotua. Alabaina, konturatu behar dugu efizientzia

netoa, oraindik, askoz apalagoa izango dela, zeren landareek ere beren bizitza beharrak

ase behar baitituzte, eta horretarako, noski, atzemandako energia erabiliko dute. Kate

trofikorako eskuragarri geratzen den energia, landareek beren bizitzan jasotako erradiazio

34


energiaren %0,1 eta %1 bitartekoa izango da, landare mota eta egoeraren arabera ez

baitira kontu bera, adibidez, itsasoan aurki daitezkeen fitoplankton eta algen kasua,

basoetako zuhaitzena, edo zerealen laborantza17.

Karga faktorea

Energia konbertsoreek, orokorrean, ez dute potentzia gorenean modu jarraituan

funtzionatzen. Hala ikatzeko zentral batek, nola presa hidroelektriko batek, 1 GWeko

potentzia daukatela diogunean, horrekin ez dugu esan nahi zentralak edo presak, betiere,

gehieneko potentzia elektriko hori sortuko duenik. Izan ere, sorkuntza elektrikoko

instalazio gehienen erregimena aldatzen da, eta batez besteko potentzia, gehienekoa

baino baxuagoa da beti, kasu batzuetan modu nabarmenean, ikusiko dugunez.

Munduko sorkuntza nuklear eta hidroelektrikoaren arteko erkaketak, diogunaren adibide

ezin hobea eskaintzen digu. 4. taulan aurkeztu dugunez, munduan instalatutako potentzia

hidroelektrikoak bikoiztu egiten du potentzia nuklearra. Bigarren kapituluan, alta, ikusiko

dugu nola zentral nuklearrek sortutako energia elektrikoa, munduan, presa

hidroelektrikoek sortutakoa baino handiagoa den. Teknikoki, horri, zentral nuklearren

karga faktorea sorkuntza hidroelektrikoarena baino altuagoa dela esaten diogu. Karga

faktorea, edo produktibitatea, sorkuntzainstalazio batek potentzia gorenean funtzionatuko

lukeen denboraren ehuneko baliokideari deritzogu. Karga faktorea, beti, %100 baino

gutxiago da.

17 Fotosintesiaren muinean murgiltzeko, ikus Photosynthesis, 1969, E. Rabinowitch eta Govindjeek orain dela 40 urte idatzitakoa, eta interneten bidez eskuragarri dagoena: <http://www.life.uiuc.edu/govindjee/photosynBook.html>. Fotosintesiaren balantze energetikoen berri izateko, ikus bereziki lehenengo kapituluak.

35

http://www.life.uiuc.edu/govindjee/photosynBook.html


Karga faktorearen aldakortasunaren atzean, printzipioz, bi izaera desberdineko egoera

daude. Alde batetik, energia berriztagarrien kasuan nabarmena denez, energiafluxua

eskuragarri dagoenean bakarrik eralda daiteke energiafluxu hori: aerosorgailuek bakarrik

haizea dabilen heinean sortzen dute energia elektrikoa, eta panel fotovoltaikoek Eguzkia

zeruan dagoenean baino ez dituzte eguzkiizpiak elektrizitate bihurtzen. Beste alde

batetik, erregaien erabileran oinarritutako sorkuntza elektrikoaren kasua daukagu.

Honetan, ez dago fluxu berriztagarrien gaineko mendetasunik. Egungo etxeetan, ez gaude

Eguzkiaren menpean kanilatik ur bero atera dadin; hala lortzeko, etxeraino gashoditik

datorkigun gas naturala erre baino ez dugu behar, etxeko galdaran. Hala eta guztiz ere,

mendekotasuna ez da erabat desagertzen, zeren erregaiekiko dependentziara pasatzen

baikara. Erregai fosilen erabileran oinarritutako sorkuntza energetikoan, erregaien

eskuragarritasunarekiko mendekotasuna sortzen da.

Ekonomia munduan produkzio ekonomikoarekin gertatzen den bezala, sistema

energetikoa aztertzerakoan ere, gaiari eskaintzaren aldetik nahiz eskaeraren aldetik

begira diezaiokegu. Karga faktorearen kontzeptua, energiaren kontsumoan ere

aplikagarria da, energia kontsumoan ere ohikoena baita karga faktorea %100 baino askoz

gutxiago izatea. Autoen erabileran, karga faktorea bereziki baxua da: gure ehun zaldiko

autoak potentzia altu hori garatu ahal du, eta hala izango da azeleragailua sakonki

zapaltzen dugunean; motorrak garatzen duen batez besteko potentzia, baina, askoz

apalagoa izango da; zer esanik ez autoak garajean atsedena hartzen duenean. Energia

kontsumitzen duten makina, tresna eta dispositibo guztiek ez dute modu iraunkor batean

funtzionatzen. Batzuek argitze sistemaren kasua, adibidez energia gehiago

kontsumitzeko joera Eguzkirik ez dagoenean izango dute; beste batzuk sistema

produktiboen makineria jarduera ekonomikoarekin lotuago izango dira; beste konbertsore

36


energetiko batzuen erabilera, ordea, klimaren mendean egongo da: pentsa dezagun aire

egokituaren kasuan udako egun berotsuenetan, edota berogailuen erabileran neguko

egun hotzenetan.

Sorkuntza elektrikoaren karga faktorea, Espainian

Sorkuntza Potentzia Sortutako energia Karga mota instalatuta 2004.62005.6 faktorea

(GW) (GWh) (%)Hidraulikoa 16,66 22.953 15,73Nuklearra 7,87 58.852 85,37

Ikatza 11,4 78.202 78,31Fuelgasa 6,6 10.603 18,34

Ziklo konbinatua 8,4 38.703 52,6Eolikoa 9,8 21.681 25,26Besteak 8,2 37.081 51,62

6. taula. Sorkuntza elektrikoaren karga faktorea Espainian,

20042005 (Itur.: REE).

Gizartean, energiaren kontsumoa ez da egonkorra, baizik eta jarduera ekonomiko, klima,

egunen ziklo eta abarren mendean dagoen zerbait. Sistema energetiko zehatz batean,

edozein momentutan, energia eskaera eta eskaintzaren arteko doiketa bat gertatu behar

da. Doiketa horren kariaz, sorkuntzaren karga faktorea aldatuko da. Dioguna modu ezin

hobean ikusten da sorkuntza elektrikoaren kasuan. 6. taulan, Espainiako sorkuntza

elektrikoaren ekoizpenak eta karga faktoreak erakusten dira, sorkuntza motaka18.

Guztira, Espainiako sorkuntza sistema penintsularreko potentzia ia 70 GW da. Motaka,

sistema hidroelektrikoa da handiena (ia 17 GW). Zentral nuklearrek eta ikatzez

elikaturikoek sortutako energia elektrikoa, ordea, hidroelektrikoa baino handiagoa da.

18 Boletín Estadístico de Energía Eléctrica, Red Eléctrica de España, 2005eko ekaina, 85. zenbakia, 3. or.

37


6. taulan, karga faktorearen zutabea begiztatzen badugu, konturatuko gara mota

bakoitzeko zentralek erritmo desberdinean funtzionatzen dutela. Zentral nuklearren karga

faktorea oso altua da, %85 baino gehiago. Zentral nuklearrek potentzia gorenean

funtzionatzen dute modu egonkorrean, eta aldizkako azterketak egin edota erregai

nuklearra aldatu behar denean baino ez dira gelditzen. Espainiako sorkuntza elektrikoan,

ikatzzentralek pisu handia daukate ikatzetik ateratako elektrizitatea, osoaren ia %30

baita, eta haiek ere karga faktore handiak erakusten dituzte, ia %80. Sorkuntza

eolikoaren karga faktorea, ordea, askoz apalagoa da: %25 inguru, fuel eta gasen

sorkuntza termoelektriko klasikoaren kasuan gertatzen den bezala. Karga faktore txikiena

erakusten duen sorkuntza mota hidroelektrikoa da, beste alde batetik potentzia gehien

instalatuta daukana. Horrek norbait harritu dezakeen arren, ulergarria da. Presa

hidroelektrikoen sorkuntza elektrikoa modu jarraituan potentzia gorenean gertatuko balitz,

presa guztiak epe motzmotzean hustuko lirateke. Presa hidroelektrikoak, sorkuntza

elektrikoko erregulaziosistemaren zutabe bat dira: erregai fosilengan oinarritutako

sorkuntzarekin batera, elektrizitatearen eskaintza eskaerarekin doitzen dute, momentu

bakoitzean, karga faktorea erregulatzen hau da, ematen duten potentzia aldatzen.

Sare elektrikoa

Sare elektrikoaren funtzionamendu egoki eta orekatua ezinbestekoa da gure gizartean.

Ohituegiak gara ikusten nola edozein etengailua pizten dugunean, automatikoki, tresna

elektriko bat martxan jartzen den. Tresna elektriko batzuk gehienak dispositibo

elektroniko txikiak, pilen bitartez elikatzen direla egia izanik, energia elektrikoa, eskala

handian, ez dago biltzerik. Momentu bakoitzean, sare elektrikotik eskuratzen den energia

elektrikoa nonbait sortzen ari da, zentral nuklear batean, ziklo konbinatuko zentral batean,

edo haizeturbina batean. Eskaera aldakorra denez, sorkuntzak ere aldakorra izan behar

38


du, eta doiketa hau da, hain zuzen, sare elektrikoaren funtzionamenduaren puntu

garrantzitsu eta zailenetariko bat. Zorionez, energia elektrikoaren eskaera aurreikusteko

modua badago, egun gehienetan eskaera kurbak itxura berekoak direlako, 2. irudian

agertzen denaren antzeko19.

2. irudia. Energia elektrikoaren eskaera eta eskaintzaren arteko doiketa

2005.1.27, Espainian (Itur.: REE).

2. irudian ikusten denez, eguneko kurba guztiek eskaerako ibar moduko bat agertzen dute

goizeko lehenengo orduetan, eguneko eskaera minimoaren bueltan. Hortik aurrera,

eskaerak gora jotzen du arintasunez, eguerdira arte. Eguerdi inguruan, eguneko

19 Espainiako sare elektrikoaren sorkuntzaprofilak eskuragarri daude REEren orrialde elektronikoan. 2005eko urtarrilaren 27koa, lotura honetan aurki daiteke: <http://www.ree.es/apps/detalle_curva2.asp?grafico=demanda20050127&hoy=0>.

39


lehenengo maximo bat gertatzen da, jarduera ekonomikoa eguneko puntu gorenean

dagoenean. Arratsaldean elektrizitatearen kontsumoa pixka bat jaisten da, arratsaldeko

azken orduetan berriro gora jotzeko, gaueko lehenengo orduetan eguzkiargirik jada ez

dagoenean, argi artifizial gehienak piztuta, eta jendea etxean afaria prestatzen ari denean

eskaeraren maximo absolutua gertatu arte, gaueko zortzi eta bederatzi artean. Gauean

zehar, eskaerak behera jotzen du arinki, hurrengo eguneko minimo absolutua berriro jo

arte.

Egunez egun, eskaerakurba oso antzekoak agertzen zaizkigu, aldaketa gutxirekin. Egun

batetik beste batera gerta daitezkeen aldaketak, gainera, aurreikusteko modukoak dira.

Asteburu eta jai egunetan kurba osoak behera jotzen du; udako egun berotsuenetan

eguneko orduetan kontsumoak aire girotu sistemen funtzionamendu masiboak hala

eskatuta gora jotzen du, neguko egun hotzenetan gaueko maximoak egiten duen bezala,

berotze sistemen konexio masiboak aginduta.

2. irudian agertzen den kurba, Espainian sorkuntza elektriko goren historikoa jo zen

egunekoa da, 2005eko urtarrilaren 27an, alegia: ia 44 GW. Gutxieneko eskaera elektrikoa,

egun horretan, 27 GWekoa zen, eta oro har ez da inoiz izaten 20 GW baino gutxiago.

Ikusten denez, energia elektrikoaren sorkuntzak beti hartzen du barne %60ko tarte aldakor

bat. Jeneralean, sorkuntza nuklearra beti izango da beste %40ko tarte finkoaren barruan,

baita erregai fosilekin elikatutako sorkuntzaren zati garrantzitsu bat ere, inoiz desagertzen

ez den eskaera elektrikoaren oinarrizko zatia elikatzeko.

Pentsa dezakegunez, eskaera eta eskaintzaren arteko doiketa ez da batere lan makala,

eta hala egiteko, erregulatzeko ahalmena ezinbestekoa da. Sistemak bi bide dauzka

40


erregulazioa burutzeko. Bata eskaintzaren aldetik, eta bestea eskaeraren aldetik. Azken

horretatik hasiz, beraren funtsa sinple samar da: sistemaren erregulatzaileak hitzartuta

dauka kontsumitzaile batzuekin oro har kontsumitzaile industrial handiekin deskonexioa

egiteko, eskaintzak eskaerari aurre egin ezin badio. Mozketa selektiboen truke, noski,

kontsumitzaile horiek beste onura batzuk ateratzen dizkiote hitzarmenari, nabarmenki

energia salneurriaren beherapenak. Hala ere, bezero batzuen deskonexio selektiboa

azkeneko bitartekoa baino ez ohi da izaten, sistema elektrikoak beste bide bat baitauka

eskaintzaren aldetik eskaeraren aldakortasunari aurre egiteko. Eskaera elektrikoa

aldatzen ari den heinean, sistemak sorkuntza elektriko osagarria martxan jartzen da

eskaerak gora jotzen badu, edo zentral batzuen sorkuntza moteltzen du geldiarazi arte,

beharrezkoa eta teknikoki posible bada eskaerak behera jotzen badu. Erregulazio mota

hau ez da bideragarria edozein sorkuntza motatan. Gorago esan dugunez, sorkuntza

nuklearra aldagaitz samar da. Eskaintzaren doiketa egiteko, sorkuntzaren potentzia

erregulatuta izan daitekeen zentraletan egin behar da. Horrek ez du derrigorrez eskatzen

zentralak bertan behera uzterik, baina bai zentralak denbora unitateko ematen ari diren

energia hau da, potentzia aldatzeko ahalmena. Era horretako doiketa egiteko, erregaiak

nahitaezkoak dira, erregaiekin funtzionatzen duten zentral elektrikoen sorkuntza erregaien

eskuragarritasunaren mendean baitago, eta zentral nuklearren kasua kenduta, beste kasu

guztietan fuela, gas naturala, ikatza teknologiak aise ahalbidetzen baitu zentralen

sorkuntzaerritmoa aldatzea.

2005eko urtarrilean gertatutako maximo historikoa, ia 44 GW, Espainia penintsularrean

guztira instalatuta dagoenetik ia 70 GW nahiko urrun dago. Alabaina, Espainia osoan

gorriak ikusiko lituzkete bakarrik 50 GWeko potentziara hurbildu beharko balute,

ezinezkoa baita sorkuntza osoa momentu berean martxan jartzea. Antzeko zerbait gertatu

41


zen 2005eko udan. Ekainaren 22an, arratsaldeko 17:21ean, 38,6 GWeko eskaera gertatu

zen sistema elektriko penintsularrean; hain zuzen, ordura arte, udan gertatutako eskaera

errekorra. Lehengo urtarrilean gertatutako neguko errekorretik nahiko urrun izan arren,

Espainian elektrizitatearen garraioaz eta sistema elektriko osoaren funtzionamenduaz

arduratzen den Red Eléctrica de España konpainiak, gerta zitezkeen itzalaldiz ohartarazi

zuen20: egun horietan, Valdellos eta Cofrenteseko zentral nuklearrak geldituta zeuden,

orokorrean haize gutxi zebilen sorkuntza eolikoa une horretan 1,5 GWekoa baino ez

zen; gauzak okertzeko, Frantzian greba egunak ziren, Pirinio mendien beste aldetik

inportatu ahal zen energia elektrikoa nabarmen murriztuz.

Eta zer aukera ematen digute energia berriztagarriek? Zentral hidroelektrikoek ere

erregulazio ahalmena eskaintzen dute eskaera elektrikoaren aldakortasunari aurre

egiteko; hala eta guztiz ere, baliabide hidrikoen kudeaketa kontu handiz egiten da, azken

batean presa hidroelektrikoek biltzen duten energia plubiositatearen mendean dagoelako;

ezin ahaztu, gainera, presek biltzen duten urak beste funtsezko erabilera batzuk ere

badituela, beste erregulazio erregimen desberdinak eskatzen dituztenak.

Espainiako sistema elektrikoan, potentzia osoaren zazpiren bat da potentzia eolikoa.

Alabaina, energia eolikoaren erregulazio ahalmena nahiko mugatua da. 3. irudiak Espainia

penintsularraren sorkuntza elektriko osoa erakusten du, sorkuntza eolikoarekin batera,

2006ko urtarrilaren aste zehatz batean zehar. Argi eta garbi ikusten denez, energia

eolikoa ez dago batere sinkronizatuta energia elektrikoaren eskaera osoarekin. Energia

eolikoa arreta handiagoz aztertuko dugun lekuan ikusiko denez, ez bakarrik

ezsinkronizatuta, baizik eta aurretik ikusi ezin dena ere bada, gutxienez epe motz

20 “Informe Mensual. Mercados de la energía”, in InfoPOWER, 2005eko ekaina, 127. or.

42


motzean ez denean.

3. irudia. Sorkuntza elektriko osoa eta sorkuntza eolikoa Espainian, 2006.1.122006.1.14

(Itur.: REE).

Ipar Amerikan nahiz Europan azken urteotan gertatutako itzalaldien ugaritasunak 2003ko

udaberrian itzalaldi erraldoiak Danimarkan, Italian eta baita Erresuma Batuan ere gertatu

baitziren argi utzi zuen sistema elektrikoaren kudeaketaren konplexutasuna. Aditu

askoren ustez, herri garatuetan, sare elektrikoa egoera nahiko kritikoan dago, bere

jarduera menderakaitz dela esan arte21. Elektrizitatearen eskaera gero eta handiagoak,

alde batetik, eta garraio eta kudeaketa sistemetan inbertsio eskasek, bestetik,

konplexutasun maila jasanezinetan jarri dute, behin baino gehiagotan, sarearen

21 “The Unruly Power Grid”, in IEEE Spectrum, 2004ko abuztua, 1621 or.

43


funtzionamendua. AEBetan, sarea bertan behera geratzeko gertatzen ari diren

probabilitate enpirikoak, pentsatzen zena baino altuagoak omen dira. Horrek orain arte

erabili diren ereduengandik urruntzera bultzatu ditu aditu batzuk, zeinak, sistema ezlineal

eta kaosaren teoriak erabiltzen hasi diren.

Sarearen jokabidea konplikatzen ari da oso, eta ez dirudi energia berriztagarrien erabilera

ugaltzeak kontuak erraztuko dituenik.

Erregai fosilen papera

Egun, erregai fosilak ezinbestekoak dira. Energia elektrikoaren %70 erregai fosiletatik

sortutakoa da, munduan zehar dauden milaka zentral termoelektrikotan. Baina gizateriak

erregai fosilak ez du bakarrik erabiltzen elektrizitatea sortzeko. Alegia, kontsumitzen den

energia primarioaren %80 da petrolio, gas natural eta ikatzak emandako energia:

ezinbestekoa sektore industrialean, garraioan, nekazaritzan, eraikuntzan... erregai fosilak

lehengai funtsezkoak baitira ia jarduera ekonomikoko sektore guztietan. Gure autoak

zapaltzen dituen errepideen asfaltoak, petrolioan dauka iturburua; nekazaritzan hain

erabiliak diren ongarri nitrogenodunak sortzeko beharrezkoak diren hidrogenoa eta

energia, gas naturaletik erauzten dira; janzten ditugun oihal sintetikoak eta orokorrean

plastikozko material guztiak, petrolio eta gas naturala prozesatuz sortzen ditu sektore

petrokimikoak; erregai fosil guztien ekarpena ezinbestekoa da sektore farmazeutikoan, eta

abar.

Baina erregai fosilek badaukate beste paper garrantzitsu bat, askotan guztiz ahaztuta

daukaguna, eta sinple samar, nahiz funtsezkoenetariko bat izan: energia bektorearena.

Energia bektore bat zera da: energia metatzeko edota lekuz aldatzeko, hau da,

44


garraiatzeko, erabiltzen dugun substantzia edo sistema. Energia biltzeko erregai fosilek

betetzen duten funtzioa ezinbestekoa da, sektore askotan. Garraioan, adibidez,

petrolioaren deribatuak dira nagusi. Eta energia elektrikoaren sorkuntza erregulatzeko,

erregai fosilak ere nahitaezkoak dira, energia elektrikoa ezin baita pilatu.

Energia elektrikoa ere, energia bektore garrantzitsu bat da. Sistema produktiboan nahiz

eguneroko jardueran, argindarrak elikatzen dituen tresna eta makinak nonahi aurki

ditzakegu. Energia katean, elektrizitatearekin lotutako katemailak garrantzitsuenetarikoak

dira. Hala ere, elektrizitatea pilatzeko modurik ez dugu egun, gutxienez eskala handian.

Energia elektrikoa pilatzeko dagoen modu bakarra zera da: elektrizitatea beste energia

mota bat, bildu ahal dena, bihurtu. Horretan datza hidrogenoak energia bektore moduan

izango omen duen etorkizun distiratsua. Energia bektoreen inguruko eztabaidari, kapitulu

oso bat eskainiko diogu liburuaren azken zatian.

45


46


2. GAURKO EGOERA ENERGETIKOA

Kontsumoa munduan

Energia kontsumoa, hainbat kontsumofasetako katemailak osatutako kate luze bat

moduan ulertu behar dugu. Gainera, gogora dezagun katean zehar katemaila batetik

bestera pasatzean, energiak aurrera egiten duen heinean, energia erabilgarriaren

zenbateko osoa gutxiagotzen doala, energiaren eraldaketa bakoitzean beti zati bat galtzen

delako. Hala izanik, energia kontabilizatzerakoan, energia katean puntu zehatz bat

aukeratu behar da. Energia estatistiketan, bi une nagusi hartzen dira erreferentziatzat22.

Ondasun energetiko guztiak instant batean edo bestean Naturaren bidez heltzen

zaizkigula kontuan hartuta, lehenengo kontabilitate puntua Naturatik ahalik eta gertuen

dagoen momentua izango da. Une horretan, energiak energia primarioa hartzen du izena.

Termino hori primario, guztiz hautazkoa, eta aurreko kapituluan esan dugunaren harira,

nahiko desegokia da, zeren energia primario horrek ere jatorri zehatz bat baitauka:

gehienetan, Eguzkia. Edonola ere, zibilizazio guztietan Naturak bere baliabideak modu

agortezinean ematen dituelako pertzepzioa gertatu da; horrexegatik, egun ere, energia

primarioaren ideiaren atzean, Natura ahalguztiduna dagoen ideia aurkituko dugu, askotan

konturatu barik Naturaren baliabide energetikoak energia fluxu mugatuak baino ez direla.

Energia primarioaren zaku horretan, izaera oso anitzeko hainbat ondasun energetiko

biltzen dira. Alde batetik, Naturan zuzenean eskuratzen diren erregai fosilak aurkituko

ditugu: petrolioa, ikatza eta gas naturala. Erregaia bai baina fosila ez den biomasa ere

fosilekin batera hartzen da puntu honetan. Erregaien kontabilitate energetikoa

22 Energy Statistics manual, International Energy Agency eta EUROSTAT, 1737 or.

47


egiterakoan, haien eduki kalorikoa hartzen da kontuan.

Beste alde batetik, elektrizitatea eta beroa ere zuzenean ekoitz daitezke Naturarengandik.

Energia geotermikoa, esaterako, hainbat herritako etxebizitzetan berokuntza hornitu eta

ura berotzeko erabiltzen da. Elektrizitatea ere hainbat teknologiaren bitartez sortzen da,

Naturaren fluxu energetikoak atzematen. Hori da elektrizitate hidroelektrikoaren kasua,

baita energia eoliko, fotovoltaiko eta termoelektrikoarena ere. Energia primarioa

zenbatzerakoan, baina, arazo bat sor dakiguke: zer dela eta da posible elektrizitatea eta

erregaien eduki kalorikoa batzea, energia mota hain desberdinak izanik? Zentzua dauka

horrek? Printzipioz, bai: energia primario guztiek magnitude bera energia eta unitate bera

joule dauzkatenez, bateragarriak dira kontabilitate batean23. Hala ere, kontuz! Gauza bat

da energia nuklear elektrikoa24 eta petrolioa energiakontabilitateetan batzea, eta beste

oso desberdin bat biak edozein egoeratan trukagarritzat hartzea. Nahaste horrek ezulertu

handiak sortzen ditu energiaren gaineko eztabaidetan.

2003an, munduan energia primarioaren horniketa 10.579 milioi tona petrolio baliokide

(10.579 Mtpb) izan zen, edo 444 exajoule (EJ, 1018 J)25. Jatorrien arteko banaketa, zera

izan zen: petrolioa, %34,4; gasa %21,2; ikatza, %24,4; nuklearra, %6,5; hidroelektrikoa,

%2,2; erregai berriztagarriak eta hondakinak, %10,8; besteak (geotermikoa, eolikoa,

fotovoltaikoa eta fototermikoa, eta abar) %0,5. XXI. mendeko zibilizazioan erregai fosilek 23 Erregai fosilen pisua hain garrantzitsua izanik, normalean petrolioren eduki energetikoa hartzen da

erreferentziatzat elektrizitatearekin alderatzerakoan: milioi bat tona petrolio baliokide (1 Mtpb) berdin 11,7 terawattordu (TWh, 1012 Wh), edo 42 petajoule (PJ, 1015 J).

24 Energia nuklearraren kasuak argitze berezi bat eskatzen du. Energia nuklearra, egun, elektrizitatea sortzeko erabiltzen da, eta sorkuntza hori da neurtzeko bide zuzena. Horrela izanda ere, zentral nuklear batek sortutako elektrizitatea ez da energia primarioa, eraldaketa energetiko baten emaitza baizik. Zentral nuklearretan uranioa da erregaia, eta bera da energia primarioaren benetako eroalea. Hau guztia kontuan hartuta, era nuklearreko energia primarioa kalkulatzeko, erregai erradioaktiboaren eduki kalorikoa balioesten da elektrizitate nuklearretik hasita, suposatzen elektrizitatea %33ko efizientziako zentral termikotan sortzen dela.

25 KEY WORLD ENERGY STATISTICS 2005, International Energy Agency, 7. or.

48


duten oinarrizko papera ukaezina da. Munduan, komertzialki salerosten den energia

primarioaren %80 osatzen dute erregai fosilek. Datu horiek guztiak laburbilduta, 7. taulan

aurki daitezke.

Energia primarioa mundu mailan

Baliabide energetikoa

1973 (Mtpb)

1973 (%)

2003 (Mtpb)

2003 (%)

Petrolioa 2.715 45 3.639 34,4

Ikatza 1.496 24,8 2.581 24,4

Gas naturala 978 16,2 2.243 21,2

Energia nuklearra(termikoa)

54 0,9 688 6,5

Energia hidroelektrikoa 109 1,8 233 2,2

Erregai berriztagarriak eta hondakinak

676 11,2 1.143 10,8

Beste 6 0,1 53 0,5

Guztira 6.034 100 10.579 100

7. taula. Energia primarioa 1973 eta 2003an. Baliabide

energetikoen arteko banaketa (Itur.: IEA).

Norbait ustekabean har dezake energia nuklearra eta hidroelektrikoaren arteko aldea

ikusteak, 4. taulan munduan instalatutako potentzia hidroelektrikoak nuklearra bikoizten

duela ikusita. Horren atzean dagoena, karga faktoreen arteko alde nabarmena da. Gorago

esan dugunez, presa hidroelektrikoekin gertatzen denaren kontra, zentral nuklearrak ia

inoiz ez dira gelditzen, eta potentzia gorenean funtzionatuz sortzen dute elektrizitatea.

Modu horretaz, potentzia gutxiagok askoz energia elektriko gehiago sortzen du.

Azken 30 urteotan gertatutako bilakaera, esanguratsua izan da. Ikusten denez, zenbateko

49


absolutuetan, baliabide energetiko guztiek gora egin dute. Kuoten aldetik begiratuta,

energia nuklearrak modu nabarmenean egin du gora, ia petrolioak kuota galdu duen hein

berean. Gas naturalaren erabilera ere hedatu da, eta ikatzak askok pentsatzen dutenaren

kontra, bere kuota nahiko ondo mantentzen du, %25en bueltan. Erregai berriztagarrien

kasua alde batera utzita, energia berriztagarriek, beren aldetik, ekarpen oso apalak egiten

dituzte nahaste energetikoan, azken urteotan hazkunde oso indartsua gertatu arren.

Kontabilitate energetikoa egiteko, energia katean hartzen den bigarren puntua azkeneko

kontsumoarena da. Kasu horretan ere, aukeratutako izena nahiko iluna da. Argitze aldera,

esan dezagun horren barruan sartzen direla alde batetik hainbat jatorritatik sortutako

elektrizitate eta bero, eta beste alde batetik erregai eta deribatu batzuk, zeinak

elektrizitatea edo beste erregaiak sortzeko erabiliko ez diren. Azken multzo honetan

sartzen dira garraio sektorean kontsumitutako erregai guztiak, eta sektore produktiboan

lehengai moduan erabilitako erregai fosilen deribatuak gogora dezagun, esate baterako,

industria petrokimikoan plastikoa egiteko erabiltzen diren gas eta petrolioaren deribatuen

kasua, edo errepideak asfaltatzeko erabiltzen den galipota.

Azkeneko kontsumoa, beti, energia primarioa baino gutxiago da. Zentral termoelektriko

konbentzional onenen efizientzia %40 baino gutxiago dela kontuan hartuta, zentral

nuklearrek, ikatzekoek eta fueloilekoek sortutako elektrizitatea, hura sortzeko erabilitako

energia primarioaren hiruren bat baino pixka bat gehiago izango da, kasu onenean.

Energia primarioaren bi heren bidean geratzen dira, eta hemendik datorkio garrantzia ziklo

konbinatuaren teknologiari, mota horretako zentralek sorkuntza elektrikoaren efizientzia ia

bikoizten dutelako. Garraioan kontsumitutako erregaien energia ere, haiek sortzeko

erabilitako energia primarioa baino gutxiago da, findegietan sortutako deribatuak sortzeko

50


ere, energia behar baita.

Fluxu berriztagarrietatik sortutako energia elektrikoaren kasua azpimarragarria da. Energia

hidroelektrikoa, eolikoa edota fotovoltaikoa energia elektriko primarioak dira, eta azken

kontsumoan sartzen diren ia zenbateko berberak, elektrizitatearen garraiosarearen

galerak kenduta. Berriztagarrien energiakatea laburra eta galera txikikoa da, orokorrean.

Fluxu berriztagarrien ekarpena, beste motatakoena baino baliotsuagoa da energia

primarioan.

8. taulan, 1973 eta 2003ko azkeneko kontsumoak alderatzen dira, lehenengo partean

sektoreka bananduta, eta bigarrenean baliabide energetikoka bereizita. Azken

30 urteotan, azkeneko kontsumoa %70 hazi da, gutxi gorabehera energia primarioa hazi

den neurri berean.

Sektoreen arteko banaketa ikertuz gero, garraioaren hazkundea nabarmenduko zaigu,

egun, azkeneko kontsumoaren laurden bat baino gehiago baita. Azken hamarkadetan

gertatutako globalizazio prozesu izugarriek, ziur aski, asko esateko izango dute kontu

horretan. Sektore industrialaren pisua, aldiz, behera jaitsi da arinki, 70 eta 80ko

hamarkadetako krisi ekonomikoak zirela eta, sektorearen efizientzia nabarmenki hobetu

baita azken hamarkadetan: industriak energia eta lehengaiak hobeto erabiltzen ditu, orain

dela 30 urte baino. Alemanian eta Danimarkan, kasu, kontsumo energetiko eta barne

produktu gordinaren arteko erlazioa islatzen duen intentsitate energetikoa, %40an murriztu

da, eta Frantzian, %30ean26.

26 Libro Verde sobre la eficiencia energética, Europako Batzordea, 2005eko ekaina, 10. or.

51


Azkeneko kontsumoa mundu mailan, sektoreka

Sektore energetikoa

1973

(Mtpb)

1973

(%)

2003

(Mtpb)

2003

(%)Garraio sektorea 967 21,0 1.895 26,0

Sektore industriala 1.587 34,5 2.326 31,9Beste sektore 2.052 44,6 3.066 42,1

Guztira 4.606 100,0 7.287 100,0

Azkeneko kontsumoa, baliabide energetikoka

Baliabide energetikoa

1973

(Mtpb)

1973

(%)

2003

(Mtpb)

2003

(%)Petrolioaren deribatuak 2.121 46,0 3.098 42,5

Gasaren deribatuak 671 14,6 1.192 16,4Ikatzaren deribatuak 620 13,5 538 7,4

Elektrizitatea 502 10,9 1.234 16,9Bero 7 0,2 150 2,1

Erregai berriztagarriak eta hondakinak 657 14,3 1.022 14,0

Beste (eolikoa, etab) 27 0,6 53 0,7Guztira 4.606 100,0 7.287 100,0

8. taula. Azkeneko kontsumoa 1973 eta 2003an,

sektoreka eta baliabide energetikoka (Itur.: IEA).

Baliabideen arteko banaketari begiratzen badiogu, esperokoa denez, petrolioaren

deribatuen pisu izugarria nabarmenduko zaigu: %42,5. Ehuneko horren barruan daude

sartuta garraioan erabilitako deribatu guztiak, baita hainbat sektore industrialetan guztiz

funtsezkoak diren lehengaiak ere: plastiko, margo, oihal sintetiko, asfalto, eraikuntzako

material, eta abar. Ikatzaren deribatuen pisua, zenbateko absolututan zein erlatibotan

gutxitu arren, maila garrantzitsu batean mantentzen da: %7,4an, ikatzaren aroa bukatutzat

hartzen dutenak guztiz oker dabiltzala erakusten oso kontuan hartzekoa da honen

barruan ez dagoela sartuta elektrizitatea sortzeko erabilitako ikatza, kasu horretan ikatza

ez delako azkeneko baliabide energetikoa.

52


Beroaren erabilera produktiboa ere nabarmenki igo da, intentsitate energetikoen

hobekuntzak bultzatuta. Hein handi batean, baterako sorkuntzaren filosofia eta aplikazioa

da igoera horren atzean dagoena.

Energia berriztagarrietatik ateratako erregai eta elektrizitateak, areagotu arren, ezin izan

dute beren pisu erlatiboa mantendu, gizarteak energia fluxu horiekiko erakusten duen

begirunea txikia dela frogatuz, beste behin ere.

Elektrizitatearen sorkuntza banaketa, iturrien arabera

Erregaia/iturria1973

(TWh)1973 (%)

2003 (TWh)

2003 (%)

Petrolioa 1.509 24,7 1.150 6,9Gas naturala 739 12,1 3.232 19,4

Ikatza 2.334 38,2 6.681 40,1Nuklearra 208 3,4 2.632 15,8

Hidroelektrikoa 1.283 21,0 2.649 15,9Beste 37 0,6 317 1,9

Guztira 6.111 100,0 16.661 100,0

9. taula. Elektrizitatearen sorkuntza banaketa,

erregai eta iturrien arabera, 1973 eta 2003an (Itur.: IEA).

Energia elektrikoaren kontsumoa, bere aldetik, nabarmenki igo da azken 30 urteotan, eta

egun, azkeneko kontsumoaren ia bosten bat da. Elektrizitatearen sorkuntza banaketa

2003an, iturrien arabera, zera zen: ikatza, %40,1; gasa, %19,4; nuklearra, %15,8;

hidroelektrikoa, %15,9; petrolioa, %6,9; besteak, %1,9. 9. taulan iturrien arteko

banaketaren bilakaera erakusten da, 1973tik 2003 urtera arte. Taulan, azken urteotan

energiaren erabileran gertatutako bilakaerak modu ezin hobean islatzen dira. Ikusten

denez, petrolioaren erabilera nabarmenki gutxitu da elektrizitatea sortzeko, bereziki

53


termino erlatiboetan. Gasaren erabilera laukoiztu egin da zenbateko absolutuetan, eta

ikatzarena ia hirukoiztu egin da. Sorkuntza nuklearra 13 aldiz biderkatu da, eta energia

hidroelektrikoa bikoiztu baino gehiago. Elektrizitatearen sorkuntzan, argi eta garbi,

ordezkatze prozesu bat gertatu da, petrolioaren deribatuek beste batzuei lekua utziz.

Ikatzaren erabilera indartsu eta sendo mantentzen da elektrizitatea sortze aldera, Euskal

Herrian halakorik gertatu ez arren, munduan ikatzeko zentral termoelektrikoak guztiz

modan daudela erakutsiz.

Hurrengo ataletan, begirada arretatsuago bana eskainiko diegu baliabide energetiko

hauetako batzuei, modu nabarmenean garrantzitsuena denarekin hasiz: petrolioa.

Petrolioaren ekoizpen gorena

Eztabaidarik gabe, petrolioa da, egun, gure zibilizazioko energia baliabide nagusia. Zer

gertatuko litzaiguke, egun batetik bestera, petroliorik eskuragarri ez bagenu? Gutxik

ukatuko luke hondamendi segurua suertatuko litzaigukeela. Edozein modutan, atal

honetan ikusiko dugunez, ez dirudi petrolioa laster bukatuko denik. Larrialdi energetikora

hurbiltzeko, baina, ez da beharrezkoa petrolioa bukatzea, baizik eta inoiz eskuragarri egon

den petrolioaren erdia bukatzea. Hau guztiau behar bezala azaltzeko, has gaitezen

petrolioaren munduko ekoizpenari begirada bat eskaintzen.

Urtero, British Petroleum korporazioak energiari buruzko txosten bat argitaratzen du27, non

eta ekoizpen, kontsumo eta erreserben datuak ematen diren, herrialdeka eta energia

baliabideka. Arlo ekonomikoan, British Petroleumek balioetsitako munduko petrolio

erreserbak erreferentziatzat hartzen dira.

27 BP Statistical Review of World Energy, British Petroleum, 2005.

54


4. irudia. Petrolioaren erreserbak, ekoizpena eta kontsumoa munduan, 2004an (Itur.: BP).

Gutxi gorabehera, energia arloko korporazio angloamerikarrak munduko erreserbak

1,2 bilioi upeletan balioesten ditu, eta 4. irudian erakusten denez, haien banaketa oso

desorekatuta dago. Desoreka hori, baina, ez dago erreserbetara mugatuta. Ekoizpen eta

kontsumoaren banaketa ere, ez dago batere parekatuta herrialdeen artean. Egoera

bereziki larria da herrialde garatuentzat. Ipar Amerikak eta Europak erreserben %7,4

metatzen dute; erreserben ekoizpena Texasekoa eta Alaskakoa Ameriketan, eta Ipar

Itsasokoa Europan gainerako munduan gertatzen dena baino askoz trinkoagoa da,

munduko %25,2 ekoizten baitute; eta kontsumoari begira, erdia baino gehiago (%51)

daramate. Ekialde ertainean kokatutako herrialdeek, bestalde, munduko erreserben %62

pilatzen dute, eta %30,7 ekoitzi. Argi denez, osagai guztiak dauzkagu mahai gainean

55


tentsioak areagotzeko, noiz eta petrolioaren eskuragarritasuna gero eta zailagoa gertatzen

denean.

Noiz, baina, gerta daiteke eskuragarritasun eza? Petrolioaren erreserbak 1,2 bilioi upel

badira, eta petrolio kontsumoa eguneko 85 milioi upel baino gutxiago dela kontuan hartuta,

kontsumo maila horri eutsita 39 urtez jarrai dezakegu. Zenbateko hori, 30 eta 40 urte

bitartekoa hain zuzen, erabili ohi da hainbatetan petrolioaren agorpena etorkizunean

kokatzeko. Alabaina, arazoak ez dira agertuko petrolioa ia bukatzear gertatuko denean,

askoz lehenago baizik: erreserben lehenengo erdia ustiatzen denean, alegia. Honen

funtsa ulertzeko, XX. mendean bizi zen geologo baten burutapenak gogora ekarri behar

ditugu.

Hubberten kurba

Marion King Hubbert, Shell Oil korporazioan lan egin zuen geofisiko bat izan zen. Shell

Oilen miaketa eta ustiaketako ikerketa saileko buru, unibertsitateko irakasle eta hainbat

elkartetako aholkulari izanik, Hubbertek petrolioaren inguruko ikerketei eman zien bizitza

osoa, 1989 urtean hil arte, 86 urte zituela.

M. K. Hubbertek, 50eko hamarkadan, zeraz konturatu zen: petrolioaren ustiategien

aurkikuntzak puntu gorena jo berri zuela AEBetan urte horietan, eta handik aurrera

aurkikuntzen maiztasunak behera jo beharko zuela28. Aurkikuntzen joera hala izanda eta

petrolioaren ustiaketa eskuragarri dauden erreserben mendean daudela kontuan hartuta,

Hubbertek petrolioaren ustiapenak ere kanpaikurbaren antza izango zuela aurreikusi

zuen.

28 M.K. Hubbert, Nuclear energy and the fossil fuels, Amerikako Petrolio Institutuak antolatutako jardunaldietan aurkeztuta, 1956.eko martxoan.

56


Azken batean, Hubbertek erabili zuen eredu matematikoaren funtsa nahiko sinplea zen29.

Hubbertek matematikoki petrolioaren ekoizpenaren bilakaera (P) modelatu nahi zuen,

AEBetan. Aldagaiak aukeratzerakoan, aukera asko zeuden: petrolioaren salneurria,

eskaera merkatuan, ekoizteko erraztasunak/zailtasunak, erreserben eskuragarritasuna,

eta abar. Hubbertek ekoizteko erraztasuna hartu zuen kontuan, nagusiki, suposatuz

ekoizpen erritmoa, P, erauzteerraztasunaren arabera izango zela. Geologoak erabilitako

adierazpen matematikoa zera zen:

P/Q=a⋅1− Q

QT

Parentesi barruan dagoenak, petrolioa erauzteko erraztasuna adierazten du, bi magnitude

erabiliz: petrolioaren ekoizpen metatua (Q), eta azken buruko erreserbak (QT).

Arrazoibidea zentzuzkoa da. Petrolio kantitate handia eskuragarri dagonean, errazago

ateratzen den petrolioa lehenago erauziko da beti, zailtasun gehiago daukan petrolioa

etorkizunerako utziz. Ustiapen prozesuaren hasieran gertatzen dena matematikoki

adieraziz, azken buruko erreserbak ekoizpen metatua baino askoz handiagoak direnean

(QT»Q), parentesi barrukoak balio maximoa hartzen du (≃1). Denboran zehar ekoizpen

metatua handituz doa; erauzteko zailtasunak gero eta handiagoak izango dira, eta

parentesi barrukoa ere txikiagotzen joango da, erauzteko erraztasunaren murriztea

modelatuz. Ia petrolio osoa erauzita dagoenean, QT≃Q eta parentesiaren balioa hutsera

hurbiltzen da, hobi baten bizitzaren amaieran petrolioa erauzteko gertatzen den erraztasun

eza zailtasun izugarria modelatzeko.

29 Kenneth S. Deffeyes, Beyond Oil. The View from Hubbert´s Peak. 3. kapitulua, The Hubbert Model. 2005.

57


Hubberten ereduak zer dio ekoizpen prozesuaren bilakaerari buruz? Bada, ondorioak

larriak dira. Ekoizpen metatua txikia denean hau da, prozesuaren hasieran erauzteko

erraztasuna handia denean, hazkundea esponentziala da: P/Q≃a, edo Qurte+1=(1+a)∙Qurte.

Hala ere, ekoizpena handitzen den heinean, erritmoa asetzen da ereduaren arabera,

asetu behar da. Hubberten modeloaren puntu garrantzitsuena zera da: ekoizpen

metatuak azken burukoaren erdia gainditzen duenean, gehieneko balioa jotzen du

ekoizpen erritmoak (P), eta hortik aurrera behera doa.

Hubberten eredua ez zen batere berria. Adierazpena ekuazio logistikoarena da,

XIX. mendetik ezaguna, eta oso erabilia zientziaarlo batzuetan, adibidez biologian, izaki

bizidunen populazioaren bilakaera modelatu eta azaltzeko.

Hubberten eredua sinpleegia izan daiteke, hainbat fenomeno eta mendekotasun

salneurriarena, edo merkatuaren eskaerarena kasu kontuan hartzen ez baititu. Alabaina,

modeloa ibili, badabil! Petrolioaren ekoizpenaren bilakaera historikoa ereduan sartuta,

doiketa nahiko ona gertatzen da. 4. kapituluan, ASPOk (Association for the Study of Peak

Oil, petrolioaren ekoizpen gorena ikertzen duen elkartea) egindako proiekzioak aztertuko

ditugunean, itzuliko gara Hubberten modelora, beste ondorio larri batzuetara heltzeko.

Hubbertek proiekzioak egin zituen unean, AEBetan ordura arteko petrolio ekoizpen

metatua 52,4 mila milioi upelekoa zen, eta erreserba probatuak, 30 mila milioi upel baino

gehiago. 50eko hamarkadan, Hubbertek ez zekien zehazki zenbat petrolio geratzen zen

aurkitzeke AEBetako lur azpian gogora dezagun urte horietan Alaskako hobiak, adibidez,

aurkitzeke zeudela; horregatik, bere kalkuluetan, petrolioaren azkeneko erreserbentzat bi

muturreko kopuru hartu zituen kontuan. Alde batetik, gutxieneko kopurutzat, 150 mila

58


milioi upeleko azkeneko erreserbak hartu zituen, eta bestetik, gehieneko zenbatekotzat,

200 mila milioi upeleko erreserbak. Hubberten aburuz, 5. irudian ikusten denez, AEBetan,

petrolioaren ustiapenak goren joko zukeen 70eko hamarkadan. Hubbertek erabilitako

eredu estatistikoaren arabera, AEBetako petrolioaren ekoizpen gorena gutxi gorabehera

erreserben erdia ustiatuta izango zenean gertatuko zen.

5. irudia. AEBetako petrolioaren ekoizpena, Hubberten arabera

(Itur.: EIA eta M.K. Hubbert, Nuclear energy and the fossil fuels).

(*URR: Ultimately Recoverable Resources, azken buruko baliabide berreskuragarriak)

2006 urtetik ikusita, esan behar dugu Hubberten iragarpenak huts egin zuela puntu

batzuetan, iragarpen guztiekin gertatzen den bezala. Gaur eskuragarri dauzkagun datuen

59


arabera, AEBetako azkeneko erreserbak 230 mila milioi upelekoak dira, Hubbertek bere

kasu baikorrenean suposaturikoak baino ugariagoak.

Hala eta guztiz ere, petrolioaren ekoizpenak 1972 urtean jo zuen puntu gorena, eguneko

11 milioi upeleko ekoizpen batekin. Urte horretan, AEBetan, 4,1 mila milioi upel petrolio

ustiatu zen, mundu osoan ekoiztutakoaren %20,8 baino gehiago. Ustiapen abiadura hori,

urteko 4,1 mila milioikoa, Hubbertek aurreikusitakoa gehienez 3 mila milioi baino

altuagoa zen. Horrexegatik, Shelleko geologoak iragarri zuenez, petrolioaren ekoizpen

gorena 70eko hamarkadan gertatu zen AEBetan: erreserbak Hubbertek uste zuen baino

handiagoak ziren, baina ekoizpena ere, indartsuagoa izatea gertatu zen.

Geologo famatuak bere analisietan erabili zuen modeloa, Hubberten kurba bezala da

ezaguna. Kurbaren puntu gorenari, Hubberten pikoa edo ekoizpen gorena esaten zaio, eta

kurbak kanpanaitxura daukan profila hobeto ulertzeko, petrolioaren erauzketari ekaini

behar diogu begirada arretatsuago bat.

Petrolioaren erauzketa

Geologo gehienen ustez, petrolioa Kretazeo garaian sortu zen, orain dela 100 miloi urte

inguru, milaka urtean zehar gertatutako prozesu geologikoen bitartez. Aditu guztien

arabera, petrolioak aro geologiko horietako itsasoetan egon ziren algetan dauka iturburu.

Itsasoko algen hondakinak, hiltzean, itsas hondoan pilatu ziren, eta denboran zehar lokatz

eta lurrekin estaltzen ziren. Mugimendu geologikoen bitartez, hondakin horietako batzuk

sakonera egokienean geratu ziren lurperatuta, non eta milaka urteren buruan, goi presio

eta tenperaturak eraginda, petrolio bihurtu baitziren. Petrolioa sortzeko, tenperatura eta

presio baldintza zehatzak behar ziren, normalean sakonera zehatz batean gertatzen

60


direnak ez gutxiagoetan, ezta gehiagoetan ere. Horregatik, geologoek petrolio hobiak

bilatzen dituztenean, petrolioleihoa deritzoten sakoneran egiten dituzte prospekzio lanak,

nagusiki.

Petrolio hobiak lur geruza zehatz batzuetan baino ez dira agertzen. Lur azpian, arroka

porotsuetan pilatzen da petrolioa belaki batean bezala, eta iragazkaitz diren lur geruzak

behar ditu hobiak inguruan, petrolioa konfinatuta gera dadin. Hala, petroliozutabea

deritzotena osatzen da, eta kasu gehienetan, haren azpian ura pilatzen da. Normalean,

petrolioa gas naturalarekin nahastuta aurkitzen da.

6. irudia. Petrolio hobi bat.

Petrolio hobi bat aurkitzea, pentsa daitekeena baino zailagoa da. 6. irudian erakusten

denez, normalean, petrolioleihoa 2 eta 3 kilometro bitarteko sakoneran datza. Bestalde,

petrolio geruzaren lodiera petroliozutabea 50 metro baino gutxiago izan daiteke;

61


gainera, petrolioa erauzten den heinean, petroliozutabea mehetuz doa.

Hobiaren azalera oso aldakorra da, biltzen den petrolio kantitatearen arabera. Hobi

erraldoienetan, aurrerago ikusiko dugunez, haien azalera ehunka kilometro karratukoa

izatera hel daiteke. Modu grafikoan esanda, hobiak, arroka porotsuetan konfinatuta,

sakonera handiko lur azpiko petrolio laku mehe moduan uler ditzakegu, aurkitzeko zailak

askoz zailagoak, sakonera handiko itsas eremutan bilatu behar badira.

Urte askotan, lur azaleko egitura geologikoak aztertuz baino ezin ziren ezagutu petrolio

hobiak; egun, baliabide teknologiko aurreratuenak erabiltzen dira: satelite bidezko

argazkiak, eremu magnetiko eta grabitatorioaren neurketak, hiru dimentsioko neurketa

sismikoak..., guztiak batera ordenagailu erraldoietan prozesatuta. Azken belaunaldiko

modelatze teknikek, hobi inguruko estruktura geologikoko hiru dimentsioko irudiak

ahalbidetzen dituzte, baita erauzketa prozesuan zehar petrolioaren mugimendua nola

gerta daitekeen jakitea ere. Lur azpian zer gertatzen ari den ezagutzea funtsezkoa da,

ahalik eta petrolio gehien berreskuratu nahi bada.

Puntu honetan, beharbeharrezkoa gertatzen da erreserba kontzeptuari buruzko parentesi

bat zabaltzea, dirudiena baino askoz mamitsuagoa baita. British Petroleumek bere

txostenetako batean argi eta garbi ezartzen duenez:

Inork ez daki, ezta jakin ahal ere, zenbat petrolio existitzen den Lurraren azalean,

edo zenbat ekoiztu ahal izango den etorkizunean30.

30 British Petroleum, Statistical Review of Oil Reserves, 2005, in <http://www.bp.com/sectiongenericarticle.do?categoryId=9011008&contentId=7021601>.

62


Petrolio erreserba kontzeptua nahiko lausoa eta irristakorra da, zuzenean ikusten ez

duguna zehaztasun osoz mugatzea ezinezkoa delako. Horregatik, petrolioaren munduan

zenbait terminorekin modulatzen da petrolioaren eskuragarritasuna.

Alde batetik, azken buruko baliabide berreskuragarriak (Ultimately Recoverable

Resources, URR) dauzkagu, eta inoiz erauzi ahal izango den petrolio kantitatearen

balioespena da. Lurraren azalean dagoena (Oil in Place delakoa) baino gutxiago da hau,

petrolio guztia ezin izango baita erauzi. Gainera, hobi batetik azken petrolio tantak

ateratzeko, gerta daiteke erauzketaren hasieran baino askoz energia gehiago behar

izatea: une batetik aurrera, noiz eta petrolioa erauzteko behar den energia, petrolioak

eman ahal duena baino gehiago denean, petrolio gehiago ateratzeak ez dauka batere

zentzurik, energia netoa galduko baikenuke bidean. Hobi berrien aurkikuntzek, baita

aurrerakuntza geologiko eta teknologikoek ere, URR handitzea dakarte; hala ere, hainbat

ekonomialariren ustearen kontra, petrolioaren salneurriaren igotzeak eta horrek ekar

ditzakeen aurrerakuntza teknologikoek ez dute ahalbidetuko zenbatekoa nabarmenki

handitzea. Ekoizlearen aurrean agertzen diren muga garrantzitsuenak ez dira

ekonomikoak, geologikoak eta energetikoak baino termodinamikoak, esan behar.

Kalitate txarreneko petrolioa erabilgarri bihurtzeko, fintze prozesuetan zeinetan erabilitako

teknologiak dagoeneko oso garatuta dauden, eta intentsitate energetikoa gutxitzea oso

zail gertatuko den energia pilo behar da; sakonera handiko itsas hondoaren azpian,

hainbat kilometrotan lurperatuta dauden hobiak ustiatzeko, gerta daiteke ateratzeko

gehien kostatzen diren upelen ekoizpena energetikoki errentagarria ez izatea.

Edonola ere, URRa, balioespena den heinean, subjektiboa da, eta denboran zehar

63


aldatzen da. Aditu gehienek31 1,5 eta 2,5 bilioi upel artean kokatzen dute zenbatekoa. Aldi

berean, azken buruko baliabide berreskuragarriak normalean hiru zatitan banatzen dira:

ekoizpen metatua, aurkitutako erreserbak eta aurkitzeke geratzen diren baliabideak.

Azken bi kontzeptuak dira irristakorrenak, bereziki aurkitzeke geratzen denarena.

Horregatik, erreserben datuak ematen direnean, aurkitzeke geratzen direnak ez dira

kontuan hartzen, normalean. Gauzak zailtzeko, aurkitutako erreserben izaera ez da batere

homogeneoa, eta haiek ere hiru motatan sailkatzen dira, ziurtasunaren arabera ez

dezagun ahaztu erreserbak balioesten direla: erreserba frogatuak (zeinak baino

handiagoak izateko aukerak, hobiaren bizitzan zehar, %90 baino altuagoak diren),

erreserba probableak (handiagoak izateko aukerak %50 dira) eta erreserba posibleak

(handiagoak izateko aukerak %10 baino ez dira). British Petroleumek plazaratutako

txostenek, adibidez, erreserba frogatuak baino ez du kontuan hartzen.

Erauzketa prozesuak aurrera egiten duen heinean, erreserbak berreskuratzeko aukerak

gero eta zehatzagoak dira, eta petrolio ekoizleek birsailkatu ohi dituzte erreserben izaera.

Erreserben balioespena, hein handi batean, erauzketa prozesuaren mendean dagonez,

itzul gaitezen hari buruzko azalpenetara.

Petrolioa hobi barruan itxita dagoenean, presioak oso altuak dira. Horregatik, hobi batean,

eraikitako putzu batek petrolioari ateratzeko bidea ematen dionean, petrolioa bere kabuz

azaleratzen da. Erauzketa prozesuak aurrera egiten duen heinean, baina, hobi barruko

baldintzak presioa, petrolioaren kokapena hobi barruan aldatuz doaz. Azken batean,

segun eta erauzketa prozesua nola egiten den, eta hobiaren ezaugarri geologikoak

nolakoak diren, petrolio gutxiago edo gehiago berreskuratuko da, petrolioaren %100

31 J. Hakes, Long Term World Oil Supply, <http://tonto.eia.doe.gov/FTPROOT/features/longterm.pdf>.

64


berreskuratzea ezinezkoa baita.

Petrolioberreskurapena, hein handi batean, petrolioaren kalitate eta arrokaren

ezaugarrien mendean egongo da. Hareharrizko hobietan, adibidez, biskositate baxuko

petrolioaren %7080 berreskuratu ahal da. Ezaugarri ezin hobe horietakoak dira Texaseko

hobi onenak, non eta petrolioaren %82ra arte berreskuratu ahal izan duten. Karbonatozko

hobietan, aldiz, %2045 berreskuratu ohi da. Mota horretakoak dira Persiar Golkoko hobi

gehienak, baita Ipar Itsasokoak ere. Iragazkortasun baxuko hobietan, ordea, petrolioa

biskositate altukoa bada, %5 eta 15 artekoa baino ez da berreskuratzen.

Guztiz ezinezkoa da petrolioaren %100 berreskuratzea. Hobi onenetan, berreskuratzeko

errazena eta merkeena %2025 baino ez da ohi izaten. Gainera, zergatik dira hain

zabalak tarte horiek, berreskuratu ahal denaren kopurua mugatzeko? Ahalik eta petrolio

gehien berreskuratzeko, erauzketa prozesua ezin delako edonolakoa izan. Hau da,

berreskurapena, erauzketa prozesuaren mendean dago, ere bai.

Normalean, petrolio hobi baten erauzketa hiru fasetan banatzen da. Prozesuaren

lehenengo fasean, putzuaren kanalizazioak petrolioari ateratzeko bide bat eskaintzen

dionean, likido beltza bere kabuz azaleratzen da hobi barruko presioak eraginda, gas

naturalarekin nahastuta. Logikoa denez, petrolioa ateratzen den neurrian, presioa jaisten

da, poliki. Maila zehatz baten azpitik jaitsita, presioa ez da nahikoa petrolioa bere kabuz

atera dadin. Baldintza onenetako hobietan, lehenengo fase horretan erreserben %20

eskura daiteke; haren iraupena erreserben tamaina eta erauzketa erritmoaren mendean

egongo da, urte gutxietatik askotarakoa izan arte.

65


Presioa aski ez denean petrolioa bere kabuz azaleratzeko, bigarren fasea hasten da.

Honetan, hobi baten alboko putzuetatik, ura edota gasa sartzen da hobi barrura. Horrela,

barruko presioa, petrolioa gora bultzatzeko beharrezkoa den mailan mantentzen da. Fase

horretan erauzten den petrolioa, gero eta ur gehiagorekin nahastuta ateratzen da hobitik.

Erauzketa prozesuak aurrera egiten duen heinean, petroliozutabea gero eta meheagoa

da. Hala izanda, gero eta kritikoagoa da putzuetako hodien ahoak sakonera egokienean

kokatzea. Gogora dezagun petrolioa mila metro baino gehiagoko sakoneran kokatutako

hamarreko batzuetako lodierako geruza baten barruan dagoela, urak inguratuta. Hodiaren

ahoa ur eremura sartzen bada, petrolioa zurgatu beharrean, ura izango da putzuak

erauzten duena. Arrazoi horrengatik, azken hogei urteotan hodi topologia berriak hasi dira

erabiltzen, nabarmenki zulatze horizontal eta norabide anitzeko hodiak. Modu horretaz,

zurgatze ahoak modu errazagoan mantentzen dira petrolio eta uraren arteko mugetatik

urrun. Hala eta guztiz ere, presioa altu mantentzeko uraren injekzioa erabiltzen denez, ia

ezinezkoa da petrolioa urarekin nahastuta ez ateratzea. Larriagoa denez, presioa oso

ondo kontrolatzen ez bada, gerta daiteke sartzen den urak zurgatze ahoraino bide zuzen

bat aurkitzea, petrolioarekin batera ateratzen den uraren ehunekoa nabarmen igoz; hori

suertatzen bada, hobi barruan petrolio eta uraren arteko mugak aurrera egingo du,

petrolioa atzean utziz. Adituen arabera, hala gertatzeko aukerak nabarmen ugaritzen dira

sartzen den uraren presioa altuegia bada.

Askotan, petrolio erauzketaren erritmo sendoak lortzeko asmoz, ekoizleek uraren

presioarekin jokatzen dute, epe ertainean bilatutako helburuaren kontrakoa lortuz: hau da,

erauzitako petrolioaren zenbateko metatua murriztuz. Hobi barruko presioa modu

egokienean ez kontrolatzearen beste ondorio ezdesiratu bat, petrolioa eta gas naturala

banantzea izan daiteke, petrolioaren erauzketa areago zailduz.

66


Alboko putzuetatik kontrolpean ura sartzea nahikorik ez denean petrolioa azalera dadin,

hirugarren fasea hasten da, askoz garestiagoa dena. Fase horretan, uraren injekzioa ez

da nahikoa petrolioa erratzatzeko, eta ponpak erabiltzen dira barrutik likido preziatua

zurgatzeko. Beste batzuetan, bapore beroa injektatzen da, beste ekorketa bat egiteko

hobian zehar. Arestian esan dugunez, AEBetako petrolio ekoizpena maldan behera doa,

puntu gorena dagoeneko igarota. Herrialde horretako putzu zaharrenak dira, hain zuzen,

etorkizunean mundu osoan zehar aurkitu ahal izango denaren adibide zuzena ezusteko

aurkikuntzak gertatzen ez badira, noski. Texasen, esate baterako, putzu zaharrenek

ematen dutenaren gehiengoa ura da, %90 baino gehiago, eta haietako gehienetan ponpak

erabiltzen dira petrolioa ateratzeko.

Zein egoeratan daude munduko hobi garrantzitsuenak? Zein fasetan kokatzen dira? Uler

daitekeenez, errealitatea anitza da oso. Edozein modutan, egoera orokorraz jabetzeko

asmoz, erreserba gehien metatzen duen herrialdeari begiratuko diogu.

Kasu praktiko bat: Saudi Arabia

Mathew “Matt” Simmons energia sektoreko aholkulariak, liburu interesgarri bezain

polemikoa32 idatzi du berriki, non eta munduko herri ekoizlerik ahaltsuena eta haren azken

urteotako bilakaera ikertzen dituen, petrolio sektorearen hainbat teknikari eta ingeniarik

argitaratutako ehunka artikulu teknikoren ikerkuntzan oinarrituta. Saudi Arabiako petrolio

ekoizpenaren egitura eta ezaugarriek modu ezin hobean islatzen dituzte sektorearen

gaurko ahuleziak eta arriskuak. Gauzak zailtzeko, Ekialde Ertaineko herri guztietan

sistema politiko feudalak egon dira indarrean, betidanik. Haiek sortzen dituzten

iluntasunak eta informazioa emateko askatasun ezak ez dute batere laguntzen hain

32 Mathew R. Simmons, Twilight in the Desert. The Coming Saudi Oil Shock and the World Economy. 2005.

67


garrantzitsua den sektore produktibo baten jarraipen zorrotza egiteko.

Ekialde Ertaina da munduan petrolio gehien biltzen duen eskualdea. Orain dela milioika

urte petrolioa sortzeko behar ziren baldintza geologikoak, modu ezin hobean bildu ziren

han. Hala izanda, gaur egun, munduko hamabost hobi handienetatik, hamaika Ekialde

Ertainean daude; zehazki, Persiar golkoan bertan eta hura inguratzen duten lur

eremuetan: Saudi Arabiako iparraldean, Kuwaiten, Irakeko kostaldean eta iparraldean,

Irango kostaldean, eta Arabiar penintsulako iparekialdean dauden herrialde guztietan

(Bahrein, Qatar, Oman eta Arabiar Emirerri Batuak).

Orokorki, munduan, badago zabalduta eskualdeko petrolioari buruzko ideiaren bat,

zeinaren arabera munduko zati honetan petrolioa nonahi aurki daitekeen, eta petrolioa ia

nahi barik azaleratzen den. Uste zabaldu hori, ordea, ez da batere zehatza. Egia da

Persiar Golkoaren inguruan petrolio biltegi izugarriak daudela, eta salbuespenezko hobi

batzuk azaleratik gertu kokatuta daudela. Hala eta guztiz ere, aurreko atalean azaldu

denez, petrolio hobi gehienak kilometro bat baino gehiagoko sakoneran dautza, eta guztiz

ezinezkoa da pikatxoi eta pala batekin haraino heltzea, baten batek uste dezakeenaren

kontra. Beste aldetik, Ekialde Ertainean petrolio ugari dagoela egia izanik, eskualdean

askoz ugariagoak dira batere petroliorik ez dagoeneko guneak. Eskualdeko edozein

lekutan zulo bat egingo bagenu, petrolioa aurkitzeko aukerak Euskal Herrian gauza bera

egingo bagenu baino askoz handiagoak izango lirateke egia esateko, hemen, aukerak

%0,0 dira, baina aurrerago ikusiko dugunez, ez dira uste daitekeen bezain altuak.

Ikuspegi zehatzago bat izateko, ikus ditzagun Saudi Arabiako petrolio hobien ezaugarriak.

Zenbat petrolio dago Saudi Arabian? Egia esateko, ezin jakin, iritzi kontrajarriak baitaude.

68


British Petroleumen arabera33, Saudi Arabiako egungo erreserba frogatuak 262,7 mila

milioi upelekoak dira (262,7 Gb), hau da, munduko erreserben %22. Hala ere, British

Petroleum korporazio multinazionalak eskura jartzen dituen datuak, Saudi Arabiako

gobernuak eta Saudi Aramco korporazio petrolifero nazionalak ematen dituzten datu

ofizialetan oinarritzen dira, eta badaude herrialde honetako erreserbak askoz apalagoak

direla deritzotenak. Petrolio sektorean urte luzez jardun duen Colin Campbell geologoaren

aburuz, Saudi Arabiako erreserbak 154 mila milioi upel dira34. Beste aldetik, Irango

Petrolio Konpainia Nazionalean luzez jardun duen eta Saudi Arabiako petrolio sektorea

hurbiletik modu ezin hobean ezagutzen duen Samsam Bakhtiari adituak, herri honetako

erreserbak 120 eta 140 arteko mila milioi upeletan balioesten ditu35. Ikusten denez, aldeak

nabariak dira, eta hortik ondorioztatzen da batzuek eta besteek ematen dituzten datuak

arretaz hartu beharko ditugula.

Ziurtzat eman dezakeguna, zera da: munduko petrolio hobi erraldoiena Saudi Arabian

dagoela, eta ziur aski, holako hobi erraldoirik ez dela inoiz berriro aurkituko. Hobi famatuak

Ghawar36 du izena, eta munduko erraldoiena da, egundoko aldearekin, gainera. Haren

azalera 8.100 kilometro karratu da. 2 kilometroko sakoneran datza, 50 metro inguru baino

ez da mehe, eta 30 bider 280 kilometroko eremu batetik barreiatzen da. Hain da luze eta

zabala, zeren lehenengo putzuak petrolioa erauzten hasi zitzaizkionean, batzuk

besteengandik nahiko urrun zeudenez, teknikariek pentsatu baitzuten hobi desberdinetan

ari zirela petrolioa ateratzen. Geroago, konturatu ziren egitura geologikoa bera zela haien

azpian petrolioa biltzen zuena.

33 BP Statistical Review of World Energy. Putting energy in the spotlight, 2005eko ekaina, BP, 4. or.34 ASPO Newsletter #64, 2. taula apendizean, 11. or.35 “687. Middle East Reserves”, in ASPO Newsletter #63, 11. or.36 Mathew R. Simmons, Twilight in the Desert. 7. kapitulua, 151179 or.

69


Ghawarek metatzen duen petrolio kopurua izugarria da. Hobi honetaz iluntasuna nagusi

izan arren, balioespen fidagarrienen arabera37, orain arte ekoitzitako petrolioa 55 mila

milioi upel da gutxi gorabehera, eta erreserbak 70 mila milioi upel dira, mundu osoko

erreserben %6,2. Ekoizpen erritmoa ere, izugarria da. Eguneko, hobi erraldoi honetatik,

ehunka putzuren bitartez, 5 milioi upel petrolio ateratzen da, Saudi Arabian ekoizten

denaren hiru laurden, eta mundu osoko ekoizpenaren %6,1.

Hala eta guztiz ere, Ghawar ez da Saudi Arabian dagoen hobi erraldoi bakarra.

Horrengandik ez oso urrun, Safaniya (1977an plazaratutako erreserbak: 14,4 mila milioi

upel), Berri (6,4 mila milioi upel), Abqaiq (ia 4 mila milioi upel) eta Abu Sa'fah (3,7 mila

milioi upel) ere sartzen dira, meritu osoz, hobi erraldoien sailkapenean38.

Munduan, petrolioa dagoen leku bat baldin badago, leku hori Saudi Arabia dela

eztabaidaezina da. Alabaina, hainbesterako izango da? Hango jendea, lur azpiko

petroliozko lakuen gainean bizi al da? Har ditzagun kontuan Ghawar hobi erraldoiaren

azalera eta haren petrolio erreserbak. Kasu baikorrenean Ghawaren bildutako erreserbak

Saudi Arabiako %27 eta munduko %6,2 baldin badira, eta Ghawarren azalera

8.100 kilometro karratu baldin bada, orduan, egitura geologiko antzekoetan bilduta, Saudi

Arabiako petrolio erreserba guztiguztiak 30 mila kilometro karratuko eremu batean

sartuko lirateke; munduko erreserba guztiak, aldiz, 131 mila kilometro karratuko batean.

Saudi Arabiako azalera 1,15 milioi kilometro karratu dela kontuan hartuta, ondorio zuzen

bat atera daiteke: petrolioa, egon, badago, baina aurkitu behar da! Matt Simmonsek bere

liburuan azaltzen du AEBetako korporazioetako geologo eta ingeniariak Saudi Arabiara

lehenengo aldiz heldu eta petrolio hobiak bilatzen hasi zirenean, gai izan zirela Ghawar

37 “448. Further Study on Saudi Arabia”, in ASPO Newsletter #48, 3. or.38 Mathew R. Simmons, Twilight in the Desert. 8. eta 9. kapituluak, 181230 or. eta 372. or.

70


eta enparauen egitura geologiko zoragarriak hegazkinetik antzemateko39. Saudi Arabian,

eta orokorki Persiar Golkoko herrialdeetan, elkartutako baldintza geologiko apartekoek

planetako edozein lekutan baino petrolio gehiago bildu zuten; alabaina, honek ezin digu

sinestarazi eskualdean petrolioa area bezain oparoa dela. Izan ere, azpian petrolioa

biltzen duen eremua, Saudi Arabia osoko %2,6 baino ez da. Larriagoa dena: ziur aski,

aurkitu beharreko ia guztia dagoeneko aurkituta dago, eta etorkizunean nekez topatuko da

Ghawar bezalako beste hobirik, ezta tamaina askoz gutxiagokorik ere.

Oso bestelako irudi bat sinestarazi nahi digute, baina, Saudi Arabiako gobernuak eta

petrolio merkatuan ahalguztiduna den Saudi Aramco konpainiak. Haien arabera, Saudi

Arabiako erreserbak 262 mila milioi upelekoak dira, eta datozen 15 urtez, ekoizpen

erritmoa eguneko 15 milioi upeletan mantendu ahal dutela ziurtatzen dute. Saudi Arabiako

petrolio putzuek, baina, ez dute inoiz eguneko 12 milioi upel baino gehiago ekoiztu, modu

iraunkorrean. Gainera, ekoitzitako petrolio gehiena, orain dela 4060 urte aurkitutako hobi

erraldoietatik isuritakoa da. Hobi gehienak, mundukoen artean handienetakoak izanik,

hamarkadaz hamarkada aritu dira petrolioa ekoizten, erritmo sendoz. Sektorea hurbiletik

ezagutzen duten adituen arabera, hobiak zahartzen ari dira. Horren seinale garbia zera

da: gehienetan, uraren injekzioa beharrezkoa dela. Matt Simmons eta beste batzuen

ustez, erauzketaren bigarren fasea amaitzear dago Saudi Arabiako hobi gehienetan;

ekoizteke utzi eta “kotoi artean” gordetako hobiak egon, badaude, askoz txikiagoak dira.

Eguneko 15 milioi upeleko ekoizpen horrek guztiz eskuraezina dirudi; alegia, Saudi

Arabian, 7. irudiak erakusten digunez, ekoizpen gorena 1980an gertatu zen, 10,3 milioi

upeleko ekoizpen batekin. Susmo guztien arabera, hesi historiko hori luzez gainditzea aski

zail gertatuko da.

39 Ibid., 30. or.

71


7. irudia. Saudi Arabiako petrolio ekoizpen historikoa (Itur.: BP).

Findegiak

Petrolio gordina hainbat hidrokarburo eta ezpurutasunen nahaste bat da, zeinaren osaketa

zehatza, hein handi batean, iturburuaren mendean dagoen. Findegiek petrolio gordina

prozesatzen dute, frakzio desberdinetan bereiziz. Batzuetan, frakzio horiek zuzenean

erabilgarriak dira industrian; gehienetan, frakzioak gehiago zatitu edota elkartzen dira,

beste produktu erabilgarri batzuk sortzeko.

Findegietan ekoizten diren produktu nagusiak erregaiak dira. Alabaina, findegien jarduera

eta egitura nagusiki erregaien ekoizpenak baldintzatuta izan arren, findegien bestelako

ekoizpena guztiz beharrezkoa eta funtsezkoa gertatzen da sektore kimiko

72


industrialarentzat, lehengai moduan hainbat eta hainbat produktu kimiko egiteko.

Findegietan ekoitzitako erregai ez diren produktu garrantzitsu batzuk honako hauek dira:

naftak, propilenoa, butilenoa, polimeroak, hidrokarburo aromatikoak, olio lubrifikatzaileak,

asfaltoa eta galipota, ezkoak, kokea... Produktu horiek funtsezkoak dira plastiko, zuntz

sintetiko, altzairu, errepide, margo, disolbatzaile eta hainbeste produktu kimiko

fabrikatzeko.

Petrolio findegiak gune kimikoindustrial oso konplexuak dira. Ekoizpen katea luzea da

oso, produktu gordinaren ezaugarrien arabera munduan zehar erauzten den petrolioaren

ezaugarriak eta kalitatea oso aldakorrak baitira leku batetik bestera eta merkatuak

eskatzen dituen azkeneko produktuen arabera. Findegietan, ekoizpen katea hainbat

modulu eta prozesu kimikok osatuta dago, normalean bi fasetan bereizita. Lehenengo fase

batean hydroskimming izena hartzen du, eta munduko findegi sinpleen eta minimoen

konfigurazioa da, ezpurutasun nagusiak kendu ondoren bereziki sufrea, petrolioaren

frakzio nagusiak erdiesten dira destilazio eta prozesu katalitikoen bitartez: gasolinak,

diesela, kerosenoa, fuelolioa eta abar. Fase horretan, erregai arin batzuk ere ateratzen

dira: metano, etano, baita propano eta butano ere, askotan erregai moduan findegian

bertan erabiliko direnak ezin ahaztu prozesu horiek guztiak oso intentsiboak direla

energiaren erabileran: petrolioan aurkitzen diren hidrokarburo desberdinak bereizteko

prozesuetan, nahiz molekula horiek zati txikiagotan banatzeko burutzen diren

prozesuetan, tenperatura altuak dira baldintza nagusienetako bat. Fase honetan

erdiesten dira gasolinaren eta orokorrean garraiorako erregaien osagai nagusiak.

Bigarren fase batean, aurreko fasean lortutako frakzio astunenak nagusiki fuelolioa,

asfaltoak eta abar, merkatuetan beste produktu deribatu batzuek baino balio erantsi

73


gutxiago dutenak gehiago zatitu, elkartu edota aldatzen dira, hidrokarburoen egitura

molekularra sakonki eraldatuz. Ingeniaritza kimiko honen bitartez hutsean egindako

destilazioa, cracking izeneko prozesua eta beste, merkatuan balio erantsi gehiago duten

produktuak erdiesten dira: nagusiki gasolina ekoizteko beharrezkoak diren osagaiak, baita

hainbat produktu egiteko beharrezkoak ere: zuntz sintetikoetatik zapatak garbitzeko

erabiltzen ditugun ezkoetaraino. Merkatuaren beharrak edota petrolio gordinaren kalitatea

edo osagarriak aldatzen badira, findegiak aldatzen ditu ekoizpen unitateak, egoera berrira

egokitzeko. Sektorearen malgutasun teknikoa handia da, baina inbertsio beharrak ere ez

dira makalak aldatu beharra dagoenean.

Azken hamarkadan beste prozesu batzuk ere hasi dira findegietara sartzen, han sortutako

hondakinen erabilera eta efizientzia energetikoa hobetze aldera. Hondakinen

gasifikazioaren bitartez kanpoan erositako gas naturalarekin batera, findegiak gas

naturalaren erabiltzaile nagusienetakoak baitira, hondakinak murrizteaz gain, hidrogeno,

bapore baita elektrizitatearen ekoizpena ere errazten da, gehienetan baterako sorkuntzako

tekniken bidez. Azken urteotan, erregaien prezioen gorakadak bultzatuta, Kiotoko

Protokoloarekin batera, sektoreak ahalegin handia burutu du findegietako prozesuetan

energia hobeto erabiliz eta aprobetxatuz. Findegiak oso intentsiboak dira energiaren

erabileran: batez besteko, findegi batera sartzen den petrolio gordinaren energiaren %7

inguru erabiltzen da prozesuetan. Uler daitekeenez, hobekuntza energetiko oso txikiek

aurrezte ekonomiko eta energetiko nabarmenak dakartzate.

Euskal Herrian dagoen findegi bakarra, Muskizen dago kokatuta, Petronor enpresakoa.

Espainiako findegirik handiena izanik, urtean 12 mila tona produktu ekoizteko ahalmena

dauka. Oliobide baten bidez, hidrokarburoen garraio eta biltegiratzeaz arduratzen den

74


CLH enpresako instalazio batekin dago lotuta, eta haren bitartez Espainiako oliobide sare

nagusiarekin. Petrolioa findegira itsasotik sartzen da, Punta Luceron kokatutako

2.444 metro luze kaimuturrera porturatzen diren petrolioontziek hornituta. Urtean,

30 milioi tona petrolio jaso ahal da, eta 16 milioi tona gas likidotu40.

Gas naturala

Munduan kontsumitzen diren gas natural mota guztietatik, metanoa (CH4) da

garrantzitsuena. Lur azpitik erauzten diren gasetatik arinena izanik metanoz gainera,

propano, etano, butano eta abar erauzten baitira, metanoak komertzialki estaltzen den

eskaintzaren %75 baino gehiago eransten du.

Orokorrean, gas naturalaren jatorria eta sortzeko baldintza geologikoak petrolioarenen

antzekoak dira. Gasa sortzeko prozesu geologikoetan behar diren tenperatura eta

presioak petrolioaren kasuan baino altuagoak direnez, gas hobiak sakonera handiagotan

aurkitzen dira, nahiz eta kasu askotan petrolioarekin batera nahastuta aurkitu.

Gas naturalaren erabilera masiboa petrolioarena baino beranduago ugaldu zen.

XX. mendeko bigarren zatian barrena, usaingabeko gas honen erabilera sektore industrial

ia guztietara barreiatu zen, haietako batzuetan funtsezkoa izan arte. Azken urteotan

munduan gehitzen ari den sorkuntza elektrikoko instalazio gehienak gas naturalaren

errekuntzan oinarrituak dira, ziklo konbinatuak erabiliz. Herrialde garatuetan, gasaren

errekuntza ugaldua da oso, etxebizitzetan berokuntza eta ur bero hornitzeko. Industria

petrokimikoan, gas naturala oinarrizko lehengaia da, eta sektore askotan, pentsa

genezakeen baino garrantzitsuagoa da gasaren beharra: nekazaritzan guztiz funtsezkoak

40 Petronor enpresaren datu nagusiak in <http://www.bm30.es/socios/empresas/petro_es.html>

75


diren ongarrien ekoizpen sektorean, esate baterako, gas naturala da prozesu osoa

elikatzen duena, eta konplexu barik esan dezakegu gaur egun, nekazaritza teknika

modernoak erabiltzen diren herrialdeetan ongarri eta pestizida sintetikoak nagusi diren

herrialdeetan, hein handi batean, gas naturala ere badela jaten duguna.

Hala ere, sektore produktibo barruan gasa sartzea berriki samar gertatu da. Saudi

Arabian, petrolioaren ekoizpena ugaltzen hasi zenean 1950eko hamarkadan, urre

beltzarekin batera hodietatik ateratzen zen gasa ez zen komertzialki aprobetxatzen, eta

putzuen ondoan bertan erretzen zen, haren prozesatzearekin gehiago ez korapilatzeko.

Arabiara urte horietan gauean hegazkinez bidaiatutakoek diote ikuskizun itzela zela

petrolio erauzketa zelai guztiak sutan ikustea, gasaren erretzea zela eta. Saudi Arabiako

eta aldi berean munduko korporazio petrolifero nagusia, Saudi Aramco, laster hasi zen

gasaren erauzketa komertzialki ustiatzen, harik eta gaur egun, munduko konpainia

petrokimiko garrantzitsuenetariko bat osatu arte.

Arestian esan dugunez, metanoa beste gas mota batzuekin batera ateratzen da lur azpitik:

propanoa, butanoa eta abar, astunagoak direnak eta zenbateko askoz murritzagotan

erauzten direnak. Metanoa, bere aldetik, gas arinena izatearekin batera, koloregabeko eta

usaingabekoa da. Gas komertzialari, konposatu sufredun bateko zenbateko ñimiño bat

eransten zaio, gasihesa gertatzen bada, usain desatseginak ihesaren berri eman dezan,

lehergarria baita, airearekin batera, baldin eta ehuneko tarte zehatz bateko nahaste bat

osatzen bada.

Gas naturala zoragarria da, abantaila nabarmenak eskaintzen baitizkigu. Haren erauzketa

errazerraza da: gasa bere kabuz ateratzen delako hobitik, bidea ematen bazaio. Gainera,

76


erregai fosiletatik garbiena da. Bere molekuletan hidrogeno eta karbonoko atomoen arteko

ratioa altuena duenez lau hidrogeno, karbono bakoitzeko, gasaren errekuntzak, ikatz eta

petrolioarenarekin konparatuta, CO2 gutxiago isurtzen du, eta printzipioz, ikatz eta petrolio

erretzen duten zentralak gasekoekin ordezkatzeak negutegi efekturako hain kaltegarriak

diren CO2ko isurketak murrizten ditu. Gainera, gas naturala ia bakarrik metanoz osatuta

dagoenez beste materiaren arrastorik gabe, errekuntzan, karbono dioxido molekula beste

partikularik ez da isurtzen.

Gasaren dentsitate energetikoa oso altua da; petrolioaren deribatuena bezain altua izan

ez arren, presio atmosferikoan metro kubikoko 32 eta 42 MJ artean kokatzen ohi da,

jatorriaren arabera.

Gas naturala, giroko tenperaturan, nahiko erraz garraiatzen da, mundu osoan barrena

baita itsas eta laku batzuetan barrena ere azken hamarkadetan zehar ehundutako

gasbide sareetatik. Gasaren itsas garraioa ere posible da, eskala handian egiten bada.

Zero azpiko 160 graduan gasa likidotzen da, presio atmosferikoan. Hala, metanoaren

bolumena 600 aldiz murrizten da, gaseroen tangetan milioika metro kubiko gas sartzea

ahalbidetuz, eta distantzia luzeko LNGaren (Liquified Natural Gas, gas natural likidotua)

garraioa hein handi batean erraztuz eta kostuak murriztuz. Itsasontzi gasero bakoitzak

100.000 m3 LNG baino gehiago garraiatzen du, gutxi gorabehera EAEn 2004 urtean bi

asteko batez besteko kontsumoa41.

Herrialde ekoizleetan, likidotze prozesua hasi baino lehen, gasari osagarri azidoak eta

hezetasuna ateratzen zaizkio. Likidotzea hozte prozesu baten bitartez burutzen da,

41 Energia 2004. Euskadi Datu Energetikoak, Energiaren Euskal Erakundea, 2005, 22. or.

77


zeinean metanoa baino astunagoak diren gas osagaiak kentzen zaizkion, metanoko %90

baino gehiagoko kontzentrazioko gas likidotua lortuz. Esperokoa denez, likidotze prozesua

nahiko intentsiboa da energiaren erabileran nagusiki bero eta elektrizitatea, LNGaren

kostu energetiko eta ekonomikoa nabarmen handituz. Behin gasa likidotuz gero, gasero

erraldoien tangetara sartzen da metanoa, “tanga beste tanga baten barruan” printzipioa

erabiliz, isolamendu termikoa berma dadin eta likidotasuna mantentzeko beharrezkoak

diren tenperatura baxuak gal ez daitezen. Helmugako portuetan, gas likidotua gaseroen

tangen antzeko deposituetan gorde daiteke, baino ohikoena gasaren birgasifikazioa da,

zeina kontrolpeko berotze prozesu baten bitartez lortzen baita, LNGaren erabileraren

kostu energetikoa gehiago handituz. Gasifikazioa gertatu ondoren, gehienetan gas sarera

injektatzen da gasa, gasbideetatik garraiatzen denarekin nahastuz, eta beste erabilerarako

prest geratuz.

Hala eta guztiz ere, askotan gasa ez da berehala kontsumitzen, baizik eta zenbait

modutan pilatu eta bildu. Aukera bat, noski, egoera likidoan gordetzea da, zeren hala

beharrezkoa den bolumena nabarmenki murrizten baita; edonola ere, likido gordetzea ez

da aukera bakarra. Gasa biltzeko egitura preziatuenak, gas eta petrolio hobi hustuak dira,

alegia. Haietan, gasa injektatu eta erauzteko instalazioak prestatuta daude jada, eta gasa

gordetzeko beharrezko kostu finkoen zati handi bat amortizatuta dago, hein handi batean.

Akuiferoak eta antzeko egitura geologiko naturalak ere erabiltzen dira gasa lur azpian

pilatzeko, eta gehiegizko eskaera bat gertatzen denean, edo gasaren prezioa nabarmen

igotzen denean, ateratzen da gasa, merkatuak eskuragarri izan dezan salneurri

baxuagotan, edo etekin ekonomiko gehiagorekin.

Gasa, era konprimatuan ere gorde daiteke, CNG (Compressed Natural Gas, gas natural

78


konprimatua) delakoa sortzen. Hala ere, CNGa eskala txikian bakarrik erabiltzen da,

gehienetan ibilgailuetan. Gerta litezkeen su arriskutsuek eta presio altuak (200 atmosfera

baino gehiago) eragindako istripuak saihesteko, deposituen miaketak eta kontrolak

zorrotzak eta gogorrak ohi dira, bideragarritasun tekniko eta ekonomikoak haien erabilera

garraio publikorako baino ez utziz.

Euskal Herrian ere, gasari dagokionez, badauzkagu gure Hubberteko kurbak, lau hobi

ustiatu baitira Euskal Herrian azken 50 urteotan: Castillo hobia, Araban kokatuta Gasteiz

inguruan, alde batetik; eta Gaviota I eta II, eta Albatros, Kantauri itsasoan, itsasertzetik ez

oso urrun, bestetik. 8. irudiak erakusten du lau hobi hauen erauzketa historikoa42. Castillo

hobiaren ekoizpena 60 eta 70eko hamarkadetan gertatu zen, ekoizpen metatua oso apala

izanik. Gaviota I eta II hobien ekoizpena, aldiz, askoz garrantzitsuagoa izan zen. Bermeo

ondoan dauden hobi horien erauzketa 1986an hasi zen, eta 1995 urtera arte iraun zuen,

tamaina txikiko erauzketa baten Hubberteko ohizko kurba bat erakutsiz. Albatros izeneko

hobia hurrengo hiru urteetan ustiatu zen, ekoizpen maila askoz apalago batekin. Gaviota

gas hobien ustiaketa oso garrantzitsua izan zen, ekoizpenak iraun zuen bitartean43. Urte

horietan, EAEk gasaren buruaskitasuna lortu zuen, eta horri esker, 1989an autohornidura

energetikoa %33koa izatera heldu zen.

42 Estadística de exploración y producción de hidrocarburos 2004, Comisión Nacional de Energía, <http://www.cne.es/cne/doc/estad/exploracion_y_produccion2004.pdf>

43 Energia Garapen Iraunkorrerantz. Euskadi 2010 Energia Estrategia. Euskadiko Energia Politika, Eusko Jaurlaritza, 111114 or.

79


8. irudia. Gas naturalaren erauzketa, Euskal Herrian (Itur.: CNE).

Gaviota hobiek, 2004. urtera arte Espainian erauzitako hidrokarburo guztien %28 baino

gehiago eman zuten beren erauzketabizitzan. Egun, hutsik izanik, Estatuko gas biltegi

handiena da, 2.480 milioi Nm3ko bolumenarekin44 barruko presioa mantentzeko

gutxieneko gas bolumen bat behar denez, bolumen erabilgarria 780 milioi Nm3 da.

Instalazio horrek, gasbide sarera, EAEn eguneko kontsumitzen den gasa halako bi

injektatzeko ahalmena dauka aldez aurretik gasa han gorde bada, noski.

EAEko gas sarea Espainiakoarekin guztiz integratuta dago. Espainian kontsumitzen den ia

44 Gasa Nm3tan neurtzen da, metro kubiko normaletan, hau da, normal deituriko baldintzapean neurtuta: 760 mm Hgko presio eta 0ºCko tenperaturan. 1 Nm3 gas naturalak, ia 1 kg petroliok adina energia dauka.

80


gas osoa inportatzen da, eta haren banaketa nahiko orekatuta dago gas natural

likidotuaren eta gasbideetatik inportatzen denaren artean. Gas likidotua penintsulako

hainbat lekutan kokatutako birgasifikazio zentralen bidez injektatzen da gas sarera

Bartzelonan, Cartagenan, Huelvan eta Zierbenan. Zierbenako Bizkaiko Badia Gaseko

instalazioak martxan jarri ziren 2003an. Planta horrek, orduko 400.000 Nm3 gas likidotua

birgasifikatzeko ahalmena dauka. Haren erdia, Bizkaiko Badia Elektrizitateko ziklo

konbinatuko zentralera bideratzen da, energia elektrikoa sortzeko, 800 MWeko

potentziarekin.

Nazioarteko gasbideen konexioei dagokienez, aldiz, Levantetik sartzen da Aljeriatik

datorren hodia inportazio gehienak Afrikako herri horretatik baitatoz, eta Espainiako

Calahorra eta Frantziako Lacq hiriak lotzen dituen hobi batetik inportatzen da ipar eta

ekialde Europatik ekarritako gasa. Espainiatik Euskal Herrira, gas naturala Errioxako

Harotik sartzen da, 30 hazbeteko gasbide batetik. Berriki, iparraldearekiko konexioa

indartzeko, Euskadour izeneko jario handiko gasbidea estreinatu berri da, Irundik hurbil45.

70eko krisi energetikoak eraginda, ordudanik gasaren kontsumoa nabarmen igo da

munduan, petrolioaren erabilera ordezkatuz, bereziki bero eta elektrizitatearen sorkuntzan,

eta herrialde garatuen bizitegi sektorean. 1973an gasaren kontsumoa energia

primarioaren %16,2 zen. 2004an, aldiz, gasaren kontsumoa energia primarioaren %21

zen. Termino absolutuetan, azken 30 urteotan, gasaren kontsumoa 2,3 aldiz biderkatu

egin da munduan, 10. taulan ikus daitekeenez.

45 Berria, 2006ko ekainaren 20a, asteartea, 8 eta 9. or.

81


Gas naturalaren kontsumoa

Sektore energetikoa

1973

(Mtpb)

1973

(%)

2003

(Mtpb)

2003

(%)Hornidura primarioa 979 100,0 2.244 100,0

Sorkuntza elektrikoa (nagusiki ziklo konbinatua) 160 16,3 469 20,9

Sorkuntza bateratua (elektrizitate gehi bero) 51 5,2 275 12,3

Bero sorkuntza 0,7 <0,1 88 3,9Azken kontsumoa 671 68,5 1.192 53,1

Industria sektorea 380 38,8 540 24,1Garraio sektorea 18 1,8 62 2,8

Beste 273 27,9 590 26,3

10. taula. Gas naturalaren kontsumoa 1973 eta 2003an (Itur.: IEA).

Herrialde askotan, bereziki CO2ko isurketetariko begirunea handia eta kontrolatua

denetan, azken urteotan sorkuntza elektrikorako gehitzen den ahalmen ia osoa gasaren

errekuntzan oinarritzen da, ziklo konbinatuen bitartez. Horregatik, 2003an, munduan

ekoiztutako gasaren ia %21 elektrizitatea sortzeko bideratu zen, nagusiki ziklo

konbinatuko zentraletan; Espainian, zenbateko hori %32ra heltzea aurreikusten da,

hamarkada honen amaierako.

Ez dago zalantzarik ziklo konbinatuko zentralak modan daudela. Haietan, erregaia gasa

da: petrolioa baino merkeagoa momentuz, eta ekonomikoki ikatza baino askoz

lehiakorragoa ez izan arren, hark baino askoz gutxiago kutsatzen du.

Ziklo konbinatuek, errekuntzan sortzen den gas beroa (energia termikoa) bi aldiz

aprobetxatzen dute elektrizitatea sortzeko, efizientzia %45etik (zentral termoelektriko

efizienteenetan) %70era handituz. 9. irudian ikus daitekeenez, ziklo konbinatuetan bi ziklo

termiko kateatzen dira, bigarrena lehenengoan hondakin gertatzen den beroa beste ziklo

82


termiko batean berriro erabiliz, eta bero horren zati bat aprobetxatuz. Printzipioz, hainbat

aukera teknologiko daude bi zikloak edo gehiago kateatzeko, baina normalean

lehenengo zikloan gas turbina bat erabiltzen da elektrizitatea sortzeko; bigarren zikloan,

sortutako gas beroa, ohizko bapore sistema batean erabiltzen da elektrizitate gehiago

sortzeko. Zentral batzuetan, bigarren zikloan ere gas injekzio txiki bat gertatzen da, eta

beste errekuntza prozesu bat eragiten da bigarren zikloaren hasieran, gasaren tenperatura

berriro igotzeko asmoarekin, prozesuak postfiring delako izena hartuz.

9. irudia. Ziklo konbinatuko zentral baten diagrama.

Alabaina, ziklo konbinatuko zentralak ez dira efizienteenak gas naturala erabiltzen.

Sortutako energia termikoaren zati bat zuzenean bero moduan eta ez guztia elektrizitatea

sortzeko erabiltzen denean, efizientzia termikoa are eta handiagoa da: hau da baterako

sorkuntzako zentral askoren kasua. Hala ere, baterako sorkuntzak beroa zuzenean erabil

83


daitekeen kasuetan dauka zentzua bakarrik prozesu industrial askotan, eta bizitzetan,

alegia; elektrizitatea, berriz, askoz malguagoa eta efizienteagoa da garraiatzeko eta

hainbeste tresna eta prozesu eragiteko: kontura gaitezen elektrizitatea sare elektrikoaren

bitartez ehunka kilometroz garraiatzen dela efizientzia neurritsu batekin %80 baino

gehiagorekin, beroaren garraioan guztiz ezinezkoa gertatzen dena.

Ikatza

Ikatza industriairaultzaren erregai nagusia izan zen. Geroago, petrolio eta gasaren

erabilerak etorri ziren, haren kontsumoa osatuz. Horregatik, askotan, ikatzaren erabilera

XVIII eta XIX. mendeetako industriagizartearekin lotzen dugu. Hala ere, ikatza ez da

batere iraganeko kontua. 2003an46, ikatza energia primarioaren %24,4 zen, hau da,

osoaren ia laurden bat. Azken 30 urteotan ehunekoa oso egonkor mantendu da, 1973an

%24,8 baitzen. Energia primarioak nabarmen gora egin duenez, ikatzaren kontsumoak

ere, urtez urte, gora egin du: 30 urtean, %72,5 handitu da.

Ikatzeko ekoizpenaren zati handiena (%60) elektrizitatea sortzeko erabiltzen da; alegia,

ikatza da elektrizitate sortzeko erregai erabiliena: 2003an, energia elektriko osoaren

%40,1 sortzen zen ikatzeko zentral termoelektrikoetan, haietako asko erraldoiak, 1 GW

baino gehiagokoak. Asken 30 urteotan, ikatzaren konbustioan oinarritako elektrizitatearen

ekoizpena %250 handitu da, etxebizitzasektorean %65 murriztu egin den bitartean. Egun,

bakarrik ikatzaren %16 erabiltzen da industrian, nagusiki zementuindustrian, baita burdin

eta altzairuindustrian, industria kimikoan, petrokimikoan eta papergintzan ere. Garraio

sektorearen erabilera, ordea, 1973tik hona, %2,2tik %0,2ra pasatu da munduan. Ikatzeko

trenmakina bai dela XIX. mendeko kontua, baina kontuz, hori bakarrik!

46 KEY WORLD ENERGY STATISTICS 2005, International Energy Agency.

84


10. irudia. Ikatzaren erreserbak, ekoizpena eta kontsumoa munduan, 2004an (Itur.: BP).

10. irudian ikatzaren munduko erreserbak, ekoizpena eta kontsumoa erakusten dira47.

Ikatz erreserbak itzelak dira. Munduan, ia bilioi bat tona ikatz geratzen da, balioespen

geologikoen arabera. 10. irudian ikusten denez, erreserbak oso banatuta daude Ipar

Amerika (%28), Asia (%32,7) eta Eurasia (%31,6) artean. Gainera, erreserba handienak

biltzen dituzten Estatuak ere handienak dira, eremua edo biztanleria kontuan hartuta: AEB

(%27,1), Errusia (%17,3), Txina (%12,6) eta India (%10,2). Egungo kontsumo erritmoa

etorkizunean mantenduko balitz, datozen 164 urteetan ez ginateke ikatz barik geratuko.

Eskualde batzuetan, gainera, egoera are eta hobea da: Ipar Amerikako

erreserbak/ekoizpena ratioa 235 urtekoa da, eta Eurasiakoa (nagusiki Europa gehi

47 BP Statistical Review of World Energy, 2005, 3033 or.

85


Errusia) 242 urtekoa. Asian, ekoizpen eta kontsumo erritmoak intentsiboagoak dira, beste

eskualdetan baino. Bereziki nabarmenak dira Txinaren erritmoak: munduan ekoizten den

ikatzaren %36,2 hartzen du, eta ikatz osoaren %34,4 kontsumitzen du, kasu bietan

AEBen erritmoen aurretik: %20,8 ekoizpenerako, eta %20,3 kontsumorako. Bi Estatu

horien artean, ikatz osoaren erdia ekoiztu eta kontsumitzen dute, nagusiki energia

elektrikoa sortzeko.

Ikatza, aro geologiko Karboniferoan sortu zen nagusiki, orain dela 300 milioi urteren

bueltan, petrolioa sortu zuten prozesuen antzekoen bitartez: materia bizidunen hondakinak

ikatzaren kasuan lurreko landareenak, zohikatza osatzen dutenak biltzen ziren lur

azalean; glaziarzikloen eraginez, hondakinak lehenengo urtutako urarekin eta gero

lurrarekin estaltzen joan ziren; sakonera egokian kokatuta ikatz leihoa deiturikoa, eta

petrolioarena baino sakonagoa dena, presio eta tenperatura altuek eraginda, denboran

zehar, ezagutzen dugun ikatza bihurtu arte.

Hiru ikatz mota nagusi daude. Dentsitate energetiko altuena daukana (24 MJ/kg baino

gehiago) ikatz bituminosoa da, non antrazita ere barruan sartzen den. Mota honetakoa da

labe garaietan erabiltzen dena. Energia dentsitate baxuenekoa (18 MJ/kg baino

gutxiagorekin) lignitoa da, edo ikatz marroia, eta ia dena eraldatze zentraletan erabiltzen

da, elektrizitatea eta bero sortzeko. Bi mota horien artean, ikatz subbituminosoa

kokatzen da. Ikatzaren energia dentsitatea petrolioarena baino baxuagoa da. Batez

besteko balioak kontuan hartuta, likido preziatuaren dentsitatearen %70.

Ikuspuntu batzuetatik ikusita, ikatza egundoko erregaia da: munduko erreserbak itzelak

dira, eta ez dirudi haren ekoizpenak tentsio geopolitikorik sor dezakeenik epe ertainean;

86


dentsitate energetikoa altua da; ekoizpenaren kostu ekonomikoa baxua; eta eraldatze

prozesuak energia elektrikoa sortzeko, eta abar garatuak dira oso. Hala ere, ikatzak

badauzka bere alde ilunak ere. Beste erregai fosilekin konparatuta uranioaren kasua

aparte utzita, noski, CO2ko isurketak askoz handiagoak dira, energia kaloriko bera

sortuta. Ikatzaren erretzearen eragina oso handia da berotegi efektuan eta azken

mendeotan gertatutako klima aldaketan. Gainera, karbono isurketak ez dira ikatzaren

erreketak sortzen dituen bakarrak. Sufre eta merkurioko kontzentrazioak ere handiak izan

daitezke mineralean. Ikatza solidoa denez, ez dago elementu horiek mineraletik

ateratzerik. Hala izanda, elementu kutsatzaileak ikatza erretzen denean askatzen dira;

bereziki larria da sufrearen isurketa, atmosferan ur baporearekin erreakzionatzen duenean

azido sulfurikoa agertzen baita, euri azidoa sortuz. Beste alde batetik, ikatzaren ekoizpena

ekonomikoa izan arren, lurpeko meategietan lan baldintzak gogorgogorrak dira; azaleko

meategien kasuan, ordea, ingurumeninpaktua oso altua da: isurketa azidoak eta lurpeko

uretako kutsadura, eta abar.

Gainera, ezin dugu ahaztu ikatza solidoa dela. Horrek, haren garraioa nabarmen zailtzen

du, eta horregatik ikatza ez da ia erabiltzen garraio sektorean. Hala ere, posible da

metanoa eta diesel erregaiak sortzeko aukera bigarren mundu gerran alemaniarrek egin

zuten moduan. Prozesuak, baina, energetiko eta ekonomikoki garestiak dira, eta bakarrik

beste erregaien urritasuna nabarmena denean bultzatuko ei da haien ekoizpena. Edonola

ere, aukera hor dago, eta ziur aski etorkizunean gero eta argiago.

Ikatzaren erabilera oso ugalduta dagoenez elektrizitatearen sorkuntzan, ikatzeko zentral

termoelektrikoak oso garatuak dira. Azken belaunaldiko handienetan, efizientzia %45 izan

daiteke. Alabaina, badago hobekuntzarako tartea, ziklo konbinatuaren filosofia ere sar

87


baitaiteke ikatzaren errekuntzan, IGCC (Integarted GassificationCombined Cicle) delako

zentralen bitartez. Mota horretako zentraletan, ikatzeko karbonoa gasifikatu egiten da,

hidrogeno askea sortzearekin batera. Horrela, bi elementu nagusi ahalbidetzen dira: alde

batetik, karbono monoxidoa (CO) eta hidrogenoa gasak direnez, ziklo konbentzionalak

baino efizienteagoak diren (%1520 gehiago, termino absolutuetan) ziklo konbinatuko

teknologiak erabil daitezke; bestetik, IGCCko teknologiak CO2ko isurketen harrapaketa

ahalbidetzen du, ikatzaren erabileraren eragin ezdesiratuena saihestuz. Hala ere, logikoa

denez, hau guztia ordaindu behar da. Sorkuntza termoelektriko klasikoaren kostua

500 $/kW da; IGCCko teknologiarena, berriz, 1.400 $/kW baino garestiago da.

Energia berriztagarriak

Egun, energia berriztagarrien papera munduan azaltzea konplexua da oso, eta

kontraesanez betea. Energia primarioaren %11,3 da energia berriztagarritzat hartzen

dena48 (ikusi 11. irudian eta 11. taulan), eta zati garrantzitsuena ohizko biomasari dagokio,

energia primarioaren %10 inguru. Egurra da, hain zuzen, munduko bost pertsonetatik bik

eskuragarri daukaten energia baliabide bakarra. Eta haren erabilera adibidez garapen

bideko herrialdeetako etxeetan egurra eta hondakinak erretzen direnean, orokorrean, oso

ezeraginkorra da, eta osasun arazo larriak sortzeaz gain errekuntzako gasek sortuak,

emakume eta neskatoen garapenerako traba bat ere bada, energiarekin lotutako

betebeharrek erregaia biltzeko, adibidez jardunaldiaren zati garrantzitsu bat eskatzen

baitute49. Aldi berean, baina, garapen eta hobekuntza teknologikoek aukera paregabeak

eskaintzen dizkiote munduko gehiengo zabal horri bizikalitatea hobetzeko: egundoko

aurrerapena da leku askotan egurrezko sukalde eraginkor eta modernoak eskuragarri

48 REN21 Renewable Energy Policy Network. 2005. “Renewables 2005 Global Status Report” Washington, DC:Worldwatch Institute; eta KEY WORLD ENERGY STATISTICS 2005, International Energy Agency.

49 FAO, Sustainable Bioenergy: A Framework for Decision Makers, 2007, 2021 or.

88


izatea, edota sistema fotovoltaikoek sortutako energia elektrikoa erabili ahal izatea putzu

batetik ura ateratzeko, edo gauean argindarra izateko.

11. irudia. Energia berriztagarrien arteko banaketa, energia primarioaren barruan, 2004an.

Eta non biltzen dira berrikuntza teknologiko horiek? Bada, ohizkoa ez diren energia

berriztagarrietan. energia berriztagarri berriak deiturikoak, energia primarioaren %1,3

baino ez dira: biomasaren erabilera eraginkorrak, energia eolikoa, fotovoltaikoa,

geotermikoa, eta abar. Edonola ere, horrek ez du esan nahi energia berriztagarri berrien

papera bazterrekoa denik: sektore energetikoan hazkunde handienetakoak jasotzen ari

den azpisektorea da. 2004an, munduan, 30 mila milioi dolar inbertitu ziren energia

berriztagarrien ekoizpen eta instalazioetan, energia konbentzionalaren sektorean inbertitu

zenaren 150 mila milioi dolarren bosten bat halakoa. Horrek pentsarazten du

89


etorkizunera begira energia berriztagarrien pisua handituko dela, munduan zehar gehitzen

ari den sorkuntza ahalmena, hein handi batean, berriztagarria dela kontuan hartuta:

aerosorgailuak, kolektore termikoak, biomasatik ateratako erregaiekin elikatutako baterako

sorkuntza, eta abar. Egun, sorkuntza elektriko berriztagarriak, munduan, guztira 160 GW

eko potentzia batzen du, beste batzuekin konparatuz gero txiki geratzen dena, baina

batere gutxiesgarria ez dena: munduko potentzia nuklear osoaren %40 baino gehiago.

Kasu askotan, energia berriztagarri berrien ekarpena nabarmentzekoa da, kontsumo

energetiko osoaren zati txiki bat baino ez estali arren: panel fotovoltaiko ugari daude ipar

Amerika, Europa eta Japoniako 400 mila teilatu baino gehiagotan; sorkuntza eolikoa

garrantzitsua da herri garatu askotan; kolektore termikoek ur bero hornitzen dute munduko

40 milioi etxebizitza baino gehiagotan; Brasilen kontsumitutako gasolinaren %40 baino

gehiago, biomasatik ateratako etanola da, eta bioerregaiek gasolina eta gasolioaren

munduko kontsumoaren %3 estaltzen dute.

11. taulan, beste datu azpimarragarri bat agertzen da. Ohizko biomasaren egurra

ekarpena alde batera utzita, energia berriztagarri berrien artean ere beste garapen

tekniko bat beharrezko dutenak, biomasaren ekarpena garrantzitsua da: energia

termikoaren %84 biomasatik aterata dago, bero eta ur bero sortzeko; elektrizitate

berriztagarriaren %27k iturri bera dauka; bioerregaien kasuan, ehunekoa ehunera igotzen

da. Orokorrean, energia berriztagarri berrien bi heren datoz biomasatik.

Euskal Herriko egoerari dagokionez, eskuragarri dauden datuen50 arabera, energia

50 Energia 2005. Euskadi Datu Energetikoak, Energiaren Euskal Erakundea, 2006 (EAEko 2005eko datuak);“Balance de energía final Navarra 2005”, in <http://www.cfnavarra.es> (NFEko 2005eko datuak); eta Ipar Euskal Herriko datuak han hemenka hartuta, nagusiki Le Double Défi Climat & Energie: quels enjeux pour Pays Basque 2020? Synthèse bibliographique, Conseil de Développement du Pays Basque, 2006ko ekaina.

90


berriztagarrien bidezko ekoizpen primarioa 750 ktpb inguru izan zen 2005an (Nafarroan

horren %49 ikoiztu zen, EAEn %43 eta Iparraldean %8). Euskal Herrian ekoizpen

berriztagarriak eskari primario osoaren %6,6 baino ez du estaltzen, eta biomasak

hornitzen du zati handiena (%54), elektrizitate eolikoak (%30) eta hidroelektrikoak (%15)

jarraituta. EAEn, biomasaren ekarpena da nagusi; Nafarroa Garaian energia eolikoa, eta

Iparraldean hidroelektrikoa.

Energia berriztagarrien arteko banaketa, 2004an

Energia mota / erregai Mtpb Energia primarioaren ehunekoa (%)

Energia primarioa 10.970 100 Hidroelektriko handia 241 2,2 Berriztagarriak 1.240 11,3 Ohizko biomasa (egurra) 1.100 10,0 Berriztagarri berriak 140 1,28 Bero / Ur beroa 73,8 0,67 Biomasatik 62,1 0,57 Fototermikoa 6,9 0,063 Geotermikoa 4,8 0,044 Elektrizitatea 47,5 0,43 Hidroelektriko txikia 20,6 0,19 Biomasatik 12,9 0,12 Eolikoa 8,2 0,075 Geotermikoa 5,2 0,047 Fotovoltaikoa 0,6 0,0055 Bioerregaiak 18,6 0,17 Etanol 16,7 0,15 Biodiesel 1,9 0,017

11. taula. Energia berriztagarrien arteko banaketa, energia primarioaren

barruan, 2004an (Itur.: IEA eta Worldwatch Institute).

Gobernuek jakin, badakite etorkizunean energia berriztagarriak funtsezkoak izango direla

energiaren eskuragarritasuna ziurtatzeko. Horregatik, hainbat Estatu eta eskualdetan,

91


gobernuek energia berriztagarrien erabilera eta instalazioak sustatzeko politikak ezarri

dituzte, bereziki herrialde garatuetan: sare elektrikoan injektatutako elektrizitate

berriztagarriarentzako pizgarriak, zergasalbuespenak, inbertsioa pizteko kostu baxuko

kredituak, dirulaguntza zuzenak, eta abar. Egun, azpisektore zehatz batzuk izan ezik,

energia berriztagarriak politika horien guztien mendean daude; hala ere, alde batetik

hobekuntza teknikoak direla eta, eta erregai fosilen salneurrien gorakadak bestetik,

berriztagarriak gero eta lehiakorragoak dira merkatuetan. Multinazional askok jakitun dira

horretaz, eta aspaldidanik posizioak hartu dituzte sektore energetikoan: General Electric

eta Siemens liderrak dira sektore eolikoan, eta Shell, British Petroleum, Sanyo eta Sharp,

ekoizle nagusienetarikoak dira sektore fotovoltaikoan. Gogora dezagun, adibide moduan,

Txinak, 2010erako, sorkuntza elektrikoaren ahaltasunaren ehuneko berriztagarrirako

helburua %10ean jarri duela, urte gutxitan 23 GWeko potentzia gehikuntza ekarri beharko

lukeena. Negozio borobilak egiteko aukerak, askoren begietara, paregabeak dira.

Lanerako indarrarentzat ere, energia berriztagarriak garrantzi handikoak dira. 2004an,

sektorean ziharduten lanpostu zuzenak 1,7 milioi baino gehiagotan zeuden balioetsita.

Sektorean lanpostu berriak sortzeko ahalmena ere, handia da, hazkunde tasak ikusita.

Dena dela, non dago benetako gakoa? Fluxu berriztagarrien erabilera zabalduena ohizko

biomasarena, eta haren hobekuntzarako tarte handienak, garapen bideko herrialdeetan

gertatzen dira; energia berriztagarri berrien garapena, berriz, nagusiki herrialde garatuak

ari dira jasotzen. Energia berriztagarriek munduko 1.600 laguni elektrizitatea eskuratzeko

aukera paregabeak eskainiko balizkiete ere adibidez Afrika osoan zehar, nola bideratu

beharreko inbertsioak? Azken batean, berriztagarrien gaineko eztabaida ezin dugu gizarte

eredu eta justizia sozialeko gaien inguruko eztabaidatik banandu. Energia berriztagarriak

funtsezkoak izango dira iraunkortasunean oinarritutako zibilizazio bat garatze aldera, baita

92


munduko txiro eta aberatsen arteko arraila murrizteko ere. Baina ez dira mirarizkoak.

Fluxu berriztagarrien ustiapenak sortuko dituen aukera eta arriskuez jabetzeko, guztiz

beharrezkoa gertatzen da energia berriztagarrien ahaltasun teknikoei begirada zorrotz bat

eskaintzea, hain zuzen bosgarren kapituluan egingo duguna.

93


94


3. ETORKIZUNA: INSTITUZIOEN HELBURUAK

Etorkizuna ez dago aurrez idatzita. Hori, bereziki baliozkoa da energiaz ari bagara.

Sistema energetikoaren ildo nagusiak faktore askoren mendean daude: Natura eta

gizateriaren arteko orekaren bilakaera non klima aldaketa, lehengai askoren agorpena,

nekazaritzaren produktibitatearen eboluzioa eta antzekoak sartzen diren; garapen

teknologikoa; etorkizun hurbilean egingo diren inbertsio ekonomikoak; energia eskaeraren

eta egoera ekonomikoaren bilakaera; edota Estatuetako administrazioek ezar ditzaketen

politikak. Kapitulu honetan, azken puntu horri eskainiko diogu arreta berezia, zeren, hein

batean, administrazioek ezartzen dituzten politiken bitartez idazten baita gure etorkizun

energetikoa.

Munduan zehar, administrazioek oso kontuan hartzen dute energiarekin lotutako gaiak.

Aldianaldian, administrazio publiko eta instituzio pribatu askok energia arloko aldagai

esanguratsuen bilakaeraren aurreikuspenak plazaratzen dituzte energia kontsumoa,

baliabideen erreserbak, eta abar. Txosten horiek kontuan hartuta, administrazioek

helburuak jartzen dituzte, eta helburu horiek lortzeko politikak ezarri. Herri baten energia

sistema guztiz lotuta dago haren sistema produktiboarekin; modu berean, populazioaren

ongizate maila, hein handi batean, baliabide energetikoen eskuragarritasun egokien

mende egongo da. Sistema energetikoan arazoak azaltzen hasten badira, buruhausteak

bizkor aldatzen dira gizartearen beste arlo askotara, bereziki oinarri produktiboa

daukatenetara. Beraz, baliabide energetikoen eskuragarritasun egokia eta, areago,

buruaskitasun energetikoa, desiratuak dira gure inguruko administrazio guztiek ezarritako

politiketan.

95


Adibide moduan, munduan, 2005ean, 38 Estatu edota eskualdeko administraziok

zeuzkaten ezarrita energia kontsumoa energia berriztagarrien ekoizpenarekin estaltzeko

kuota zehatzak51 (Renewable Portfolio Standard deiturikoa, RPS). Estatu horien artean,

Europako Batasuna; edo Txina, zeinak, 2010erako, kontsumituko den elektrizitatearen

hamarren bat fluxu berriztagarrietatik eratorrikoa izan dadila nahi duen.

Politika horiek aztertzeak, aukera ezin hobea eskaintzen digu etorkizun energetikoak

nondik joko lukeen irudikatzeko. Hurrengo orrialdeetan, Europako Batasuneko helburu

energetiko eta ezarritako politikak aztertuko ditugu, haiek baldintzatzen baitituzte, guztiz,

Euskal Herriko administrazioek ezarritako helburu eta politikak.

Etorkizuna zabalik dago, eta ezin jakin oraindik zein neurritan beteko diren helburu horiek.

Hala ere, zalantza handirik gabe, eta gutxienez epe motzean, energia egoera ez da

haietan markatutako joeretatik asko aldenduko, eta gerta litekeen etorkizunaren ikuspegi

interesgarria ematen digute, administrazioek ikusten dituzten arrisku eta dauzkaten

beldurrekin batera.

Europako Batasuneko helburuak

Energia politikaren arloan, Europako Batasunaren lehentasun nagusia zera da: planetako

leku zehatz batzuetatik eratorritako geroz eta handiagoak diren energia inportazioekiko

mendekotasunari aurre egitea, klima aldaketari aurka egitearekin batera. Helburuok,

2000an Europako Batzordeak plazaratutako Hornikuntza energetikoari buruzko Liburu

Berdean aipatzen ziren52. Han, Europako agintariek dei egin zuten datozen 20 edo 30

51 REN21 Renewable Energy Policy Network. 2005. “Renewables 2005 Global Status Report” Washington, DC:Worldwatch Institute, 1928 or.

52 Liburu Berdea – Europan energiahorniketaren segurtasunerako estrategia lortzeko bidean, COM (2000) 769.

96


urtean Europako Batasunean gerta litezkeen hornikuntza energetikoaren ahultasun

estruktural, hauskortasun sozial eta geopolitiko, eta ingurunearekiko arriskuez jabetzeko53.

Europako Batzordeak erabilitako hitzak ez dira batere txantxetan ibiltzekoak, nahiko

gogorrak baizik: ahultasun estruktural, hauskortasun sozial…

Abagune honetan, fluxu berriztagarrietako energiek zeregin funtsezkoa daukate aipatutako

lehentasunei irtenbideak eskaintzeko orduan. Erregai fosilen balizko ordezkoak izan

daitezkeen heinean, energia berriztagarriek lagun dezakete klima aldaketari aurre egiten

eta ingurumenaren kalitatea hobetzen. Aldi berean, energia berriztagarrien erabilera

bultzatzeak energia iturrien dibertsifikatzea ekarriko luke; eta ezin ahaztu gizarte

kohesionatuago baten alde egingo luketen lana, zeren, energia berriztagarrien ugaltzeak

lanpostu eta enpresa berri asko sortzea ekarriko bailukete, haietariko gehienak, gainera,

landa eskualdeetan.

Europako Batasunean, energia berriztagarrien aldeko politikak efizientzia energetikoaren

hobekuntzen aldekoekin uztartzen dira. Egun, eta aurrerago ikusiko dugunez, energia

berriztagarriak oraindik garesti samar dira, eta horregatik, energia aurreztea –hau da,

gauza bera energia gutxiagorekin egitea, alegia, modu efizienteagoz da era

ekonomikoena eta eraginkorrena arazo energetikoei aurka egiteko. Zentzu horretan,

Europako Batasunak arteztarau eta araudi andana ezarri du azken urteotan. 2005ean

Efizientzia energetikoari buruzko Liburu Berdea54 plazaratu zuen, non eta ohartzen duen

2020ra arte efizientziaren hobekuntzarekin lotutako politika eta neurri egokiak hartuz gero,

53 Azken hori, bereziki Kiotoko hitzarmenean adostutako konpromisoak ezbaian jarri nahi ez badira. Jakina denez, 1998an, Kiotoko Protokoloaren berrespenprozesua hasi zen. Horren arabera, herri industrializatuek konpromisoa hartu zuten 2008 eta 2012 urteen artean negutegiefektuaren gasen igorpena 1990.ekoa baino %5 gutxiago izan dadin.

54 Nola egin gehiago energia gutxiagorekin. Efizientzia energetikoari buruzko Liburu Berdea, Europako Batzordea, 2005eko ekaina.

97


urte horretan aurreztutako energia 360 Mtpb izan litekeela 2005ean Europako

Batasunean kontsumitutako energia primarioaren bosten bat, hain zuzen. Aldi berean,

energiaren erabilera hobetzeko neurri anitz jarri dira martxan: eraikuntzen erabilera

energetikoa hobetzea; baterako sorkuntzaren bultzatzea, energia termikoa hobeto

erabiltzeko; argi fluoreszenteen efizientziaren arautzea; etxeko labe elektriko, aire

egokituaren tresna, izozkailu, hozkailu eta hainbeste etxetresna elektrikoen etiketatzearen

arautzea; ekipamendu informatikoaren etiketatzearen arautzea, eta abar55. Era berean,

Europako Batzordeak proposamen bat egin zuen 2003an, zeinaren bitartez Estatu kide

guztiak behartuta egongo baitaude, urtero, azkeneko kontsumoa %1ean murriztera56.

Hala eta guztiz ere, efizientzia energetikoaren arloan egin daitekeena handia izan arren,

mugak ere egon, badaude. Lehenengo hobekuntzak lortutakoan, emaitza nabarmenak

eskuratzeko kostuak gero eta handiagoak dira. Energia berriztagarrien ugaltzeak, ordea,

eskalaekonomien bitartez, instalazio eta atzemandako energiaren kostu ekonomikoen

murrizketak dakartza, nahiz eta epe luzeagoak horretarako behar. Beraz, efizientzia

energetikoaren hobekuntza eta energia berriztagarrien bultzatzea elkarrekin bateragarri

eta osagarri moduan ikusi behar dira, eta horrela jokatu du Europako Batasunak orain

arte.

55 Directiva 2002/91/CE relativa a la eficiencia energética de los edificios; Directiva 2004/8/CE, relativa al fomento de la cogeneración sobre la base de la demanda de calor útil en el mercado interior de la energía; Directiva 2003/96/CE por la que se reestructura el régimen comunitario de imposición de los productos energéticos y de la electricidad; Directiva 2000/55/CE, relativa a los requisitos de eficiencia energética de los balastos de lámparas fluorescentes; Directiva 2002/40/CE de la Comisión, relativa al etiquetado energético de los hornos eléctricos de uso doméstico; Directiva 2002/31/CE de la Comisión, relativa al etiquetado energético de los acondicionadores de aire de uso doméstico; Directiva 2003/66/CE de la Comisión, relativa al etiquetado energético de frigoríficos, congeladores y aparatos combinados electrodomésticos; Reglamento (CE) n° 2422/2001 relativo a un programa comunitario de etiquetado de la eficiencia energética para los equipos ofimáticos; COM (2003)453 sobre requisitos de diseño ecológico aplicables a los productos que utilizan energía.

56 COM (2003)739 sobre la eficiencia del uso final de la energía y los servicios energéticos.

98


Energia berriztagarriei dagokienez, Europako Batasunaren lehenengo mugarria 1997an

ezarri zen, Energia berriztagarrien Liburu Zuria plazaratu zuenean57. Hartan, 2010erako,

energia berriztagarrien kuota energia primarioan gutxienez %12koa izateko helburua

ezarri zen. 1997an, EB15ean, energia berriztagarrien kuota %5,4 zen; 2000rako,

penetraziokuota %5,8raino igo zen, eta urte bat geroago, 2001ean, %6 zen. Erreferentzia

moduan, 12. irudian 2000ko energia primarioaren iturrien gama erakusten da, Europako

Batasunean.

12. irudia. Energia primarioaren iturrien gama, Europako Batasunean, 2000 urtean.

Hala eta guztiz ere, dagoeneko, Europako Batzordeak onartzen du ezinezkoa izango dela

helburu horiek betetzea. Haren aburuz, oztopo nagusia zera da: Estatuek konpromiso 57 ENERGÍA PARA EL FUTURO: FUENTES DE ENERGÍA RENOVABLES. Libro Blanco para una Estrategia y un

Plan de Acción Comunitarios, COM/97/0599, 1997.

99


maila oso desberdinak erakutsi dituztela, energia berriztagarriak garatze aldera.

Egun martxan dauden neurri politikoak kontuan hartuta, Europako Batzordeak, egun, EB

15ean 2010ean izango den kuota %10ean balioesten du. %12ko helburuarekiko defizita,

hozte eta berotzesistemetako merkatuan energia berriztagarrien penetrazio espero zen

baino murritzagoari egozten zaio, arlo horretan etorkizunerako neurri berriak proposatuz.

Europako Batasuneko energia politikan, beste puntu garrantzitsu bat sorkuntza elektriko

berriztagarriarena da. 2001/77/CE Elektrizitatearen barnemerkatuan energia

berriztagarrien iturriak erabiliz sortutako elektrizitatea sustatzeari buruzko Arteztarauak58,

2001eko irailean Europako Parlamentuak eta Kontseiluak ezarritakoak, jatorri

berriztagarrien elektrizitatearen kuota helburuak ezartzen ditu, Estatu kide bakoitzeko,

energia berriztagarriek sortutako elektrizitatearen areagotze garrantzitsua ahalbidetzeko

green electricity delakoa. 2010. urterako, EB15eko kuotak %22raino igo beharko du.

1997an, Europako Batasunean, energia elektrikoaren ia %14 zen energia berriztagarriek

sortua. Ia gehiena, %90, zentral hidroelektriko handietan sortzen zen.

Elektrizitate berdearen kuota %22raino igotzeko, 2001/77/CE Arteztarauak jatorri

berriztagarrien elektrizitatea garatzeko beharrezkoak diren araudi tekniko eta

administratibo funtsezkoak bultzatzen ditu: Estatuko programen harmonizazioa eta

prozedura administratiboen sinplifikazioa bultzatu; energia elektrikoaren distribuzio

sareetara sartzeko eta banatzeko eskubidea bermatu –Frantzian, adibidez, martxan

jartzeko arazo handiak izan dituen neurria; eta energia elektriko berdearen jatorria

ziurtatzeko, jatorriberme sistema bat ezarri, nagusiki –gero, sektore elektrikoaren

58 2001/77/CE Arteztaraua, Elektrizitatearen barnemerkatuan energia berriztagarrien iturriak erabiliz sortutako elektrizitatea sustatzeari buruzkoa, 2001eko irailean.

100


konpainiek publizitate moduan erabiltzen dutena, ingurumenarekiko begirunearekin

kezkatuta dauden bezeroen arreta bereganatzeko.

2010era begira ezarritako kuotak desberdinak dira, Estatuen artean. Espainiakoa,

adibidez, %29,4 da, 1997an %19,9 zelarik eta 2002an %12,6. Frantzian, aldiz, helburua

%21 da; elektrizitate berdearen kuota 1997an %15 zen, eta 2002an %14,4. Ikusten denez,

alde nabarmenak daude Estatuen artean, bai helburuetan, baita bilakaeran ere.

13. irudian, EB15eko kideen kuotak erakusten dira, 1997an.

13. irudia. EB15eko kideen elektrizitate berdearen kuotak, 1997 urtean.

Hartu beharreko neurriak betez gero, EB15eko kideek ez lukete arazo handirik aurkitu

beharko %22ko kuota horretara hurbiltzeko. Europako Batasuna 25 kideraino zabaldu

101


zenean, kide berriak 2001/77/CE Arteztarauak behartuta geratu ziren. Estatu berri

bakoitzeko, Atxikitze Itunak ezarri zuen elektrizitate berdearen kuota helburua. Guztiak

batera kontuan hartuta, 2010erako, EB25eko elektrizitate berdearen kuotak %21 izan

beharko luke.

Hala ere, 2000 urtean, 14. irudian erakusten denez, EB25ean sortutako elektrizitatearen

%13,9 baino ez zen jatorri berriztagarrikoa.

14. irudia. EB25eko elektrizitatearen jatorria, 2000 urtean.

Printzipioz helburuak guztiz egingarriak izan arren, EBko kideek aurkeztutako txostenak

aintzat hartuz gero, oso zaila dirudi %22ko helburura heltzea. Txostenen arabera, egungo

politika eta neurriak beren horretan jarraituz gero, %18 eta %19 arteko kuota lortuko

102


litzateke 2010ean, hiru edo lau puntu jazarritako helburuaren azpitik59. Arrazoi nagusia

helburuak ez betetzeko, momentuz, biomasatik ateratako elektrizitatearen sorkuntzak

aurreikusitako kuotak ez betetzeari egozten zaio.

Larriagoa dena, elektrizitate berdearen kuota %1819raino baino ez bada heltzen

2010ean, orduan energia berriztagarrien kuotak ez du energia primarioaren %9

gaindituko, urte berean: markatutako helburua baino hiru puntu gutxiago.

Europako Batasuneko helburuak ez dira mugatzen jatorri berriztagarrietako

elektrizitatearen sorkuntzara, bakarrik. Garraio sektorearen pisua hain handia izanik,

Europako Batasunak, 2003an, 2003/30/CE Arteztarauaren bitartez60, garraioan erabilitako

gasolio eta gasolinaren kontsumoan bioerregaien kuotak ezartzeari ekin zion. Gogora

dezagun:

Bioerregaiak dira, egun, garraiorako erregai moduan, petrolioa ordezkatzeko

baliabide tekniko bakarrak61.

Bioerregaiak petrolioa ordezkatzeko hain garrantzitsuak izanik, Europako Batasunak

%5,75eko erabilera kuota bat ezarri zuen, 2010erako 2002an, EB15ean, kuota hori %0,6

zen. Alabaina, honetan ere, ez dirudi helburuak beteko direnik. Arteztarauak, 2005erako

ere, %2ko erdiko helburu bat jarri zuen; hala ere, orain badakigu urte horretan

59 Communication from the Commision to the Council and the European Parliament. The share of renewable energy in the EU, COM(2004) 366, Brusela, 13. or.

60 Directiva 2003/30/CE relativa al fomento del uso de biocarburantes u otros combustibles renovables en el transporte.

61 Communication from the Commision to the Council and the European Parliament. The share of renewable energy in the EU, COM(2004) 366, Brusela, 29. or.

103


bioerregaien erabileraren kuota %1,4 baino ez zela62. Borondate politikoak sakonki

indartzen ez badira, %5,75eko helburuak eskuratzea ere oso zaila dirudi.

Dena den, mundu osoko ikuspegi batetik analizatuta, Europako Batasuna aitzindaria izan

da energia berriztagarriak bultzatzen, eta hori ere ezin dugu ahaztu. 1990 eta 2000 urteen

artean, Mendebaldeko Europan kontsumitzen zen energia, mundukoaren %16 zen.

Denboraldi berean, ordea, Europako sistema energetikoaren eskuhartzea ehuneko hori

baino altuagoa zen energia berriztagarrien hazkundean mundu mailan, arlo gehienetan:

biomasatik sortutako elektrizitatearen hazkundea, munduan gertatutakoaren %31 zen;

Europan ere eman zen zentral hidroelektriko txikitan sortutako elektrizitatearen

hazkundearen %48; eta energia eolikoaren hazkundearen %79. Esan dugunez, urte

horietan Europako Batasunak, eta haren kideek, politika finantza eta administrazioneurri

garrantzitsuak jarri zituzten martxan, helburu zehatz batzuekin batera, energia

berriztagarrien bultzada gerta zedin. Europan sektorean diharduten enpresak ere,

aitzindariak dira teknologiaren garapenean, eta bereziki irtenbide eta instalazio

berriztagarriak errealitate produktiboan behin betiko txertatze teknikoan, ikerketa

laborategietatik kanpo: Alemanian, Danimarkan eta Espainian instalatutako aerosorgailuen

kasua da, Alemanian sortutako biodieselarena, edota Europa osoan zehar hainbeste

lekutan biomasak elikatuta baterako sorkuntzaren bitartez bero eta elektrizitate sortzen

dituzten zentralena ere.

Non daude, orduan, mugak? Argi dago munduan, energia berriztagarri berrien erabilera

masiboa sustatzeko gizarte bat baldin badago, hori, Europa garatuarena dela. Batasuneko

helburuek urrunegi garamatzate? Agindutako helburuak, energia berriztagarrien

62 Communication from the Commision. An EU Strategy for Biofuels, COM(2006) 34, Brusela, 8. or.

104


potentzialitate osoaren zenbateraino heltzen dira? Europako Batzordeak berak egindako

txostenei jarraituz gero63, ikus dezakegu Europako gaitasun berriztagarria helburuen

haratago doala. Adibide moduan, ikus ditzagun Batzordeak Frantzia eta Espainia Estatuei

onartutako potentzialitateak, epe ertainean (12. taula):

Espainiako eta Frantziako potentzialtasuna, energia berriztagarrietanEspainia Frantzia

Elektrizitatea Ekoizpen berriztagarria 2002an 29,63 TWh 65 TWhPotentzialitatea 200 Twh/urte 272 Twh/urte

Elektrizitatearen kontsumo osoa, 2003an 239,46 TWh 469,2 TWh2003ko kontsumoaren ehunekoa %84 %58

Bero Ekoizpena 2002an 3,43 Mtpb 9,8 MtpbBero sortzeko potentzialitatea 12,1 Mtpb/urte 27,7 Mtpb/urte

2003ko energia primarioaren ehunekoa %8,9 %10,2Bioerregaiak Ekoizpena 2002an 0,12 Mtpb 0,47 Mtpb

Potentzialitatea 5,7 Mtpb/urte 11 Mtpb/urte2003ko energia primarioaren ehunekoa %4,2 %4,1

12. taula. Espainia eta Frantzia Estatuei Europako Batzordeak onartutako

potentzialtasun berriztagarriak (Itur.: Europako Batzordea64 eta IEA65).

Aurreko taulan ikusten denez, printzipioz, berriztagarrien potentzialtasuna ez dago batere

garatuta gure inguruko Estatuetan. Bioerregaien kasua Espainian adierazgarria da.

Europako Batzordearen arabera, han 2003. urtean ekoitzitako bioerregaiak (0,12 Mtpb)

potentzialtasun osoaren %2,1 baino ez zen. Epe ertainean eman dezagun 201520

urterako potentzial osoa garatuko balitz, 2004 urtean garraio sektorean kontsumitutako

erregaien (35,7 Mtpb) %16 hornituko litzateke erregai berriztagarriekin. Ikusten denez,

63 Communication Staff Working Document. The share of renewable energy in the EU. Country Profiles. Overview of Renewable Energy Sources in the Enlarged European Union, SEC(2004) 547, Brusela.

64 Communication from the Commision to the Council and the European Parliament. The share of renewable energy in the EU. Country Profiles, COM(2004) 366, Brusela, 3338 eta 96100 or.

65 <http://www.iea.org/Textbase/stats/oecdindicators.asp?oecd=Spain&SubmitB=Submit&COUNTRY_LONG_NAME=Spain> , <http://www.iea.org/Textbase/stats/oecdindicators.asp?oecd=France&SubmitB=Submit&COUNTRY_LONG_NAME=France>

105


gaitasuna 2003/30/CE Arteztarauak agindutako %5,75eko kuotatik haratago kokatuko

litzateke.

Potentzialtasuna Administrazioak agindutako helburuetatik haratago badoa, non daude,

orduan, energia berriztagarrien garapenerako mugak? Europako Batzordeak berak

laburbiltzen ditu, modu ezin hobean, energia berriztagarrien mugak eta arazoak, 5. eta

6. kapituluetan sakonago ikusiko ditugunak:

[...] energia berriztagarriek paper garrantzitsu bat bete behar arren, ezin ditugu

zailtasun batzuk ahaztu. Lehenengo eta behin, muga tekniko eta praktikoak daude

haien ustiapen errentagarrirako. Eguzkienergiaren eta energia eolikoaren

eraginean, geografiaaldaketa nabarmenak gertatzen dira. Biomasaren ekoizpenak

lurraren beste erabilerekin, adibidez nekazaritzarekin, lehiatu behar du. Bakarrik

bailara kopuru mugatu bat erabili ahal da energia hidroelektrikoa ekoizteko.[...]

Bigarrenez, energia berriztagarriek energia konbentzionalak behar dituzte, euskarri

moduan. Energia eolikoa eta eguzkienergia aldizkakoak eta aurreikusezinak dira.

Faktore klimatikoek energia elektrikoaren eta biomasaren gorabehera nabarmenak

sor ditzakete, urte batetik bestera. Egoera honetan, energia biltzeko egungo

sistemek hartu ahal duten energia berriztagarrien kuota eskasa da. Ohizko energien

erreserbako gainahalmen bat gertatzeko arriskua dago, kostu gehigarriak ekarriko

lituzkeena. Energia berriztagarrien garapenak, egungo sare energetikoan inbertsio

berriak egiteko beharra ere sor lezake, adibidez energia elektrikoaren sareetan.

Energia politikak hainbat energia moten garapena behar du: ez baitugu ahaztu

behar dibertsifikazio beharrari buruzko ikasbidea. Azkenik, fidagarriagoa eta

dibertsifikatuagoa izango den energiasistema baten garapenak, non eta energia

106


berriztagarrien erabilera gero eta handiagoa izango den, oro har, politika

garestiagoa izaten jarraitzen du. Egia izanik energia hidroelektrikoa eta egurraren

ohizko erabilerak lehiakorrak direla energia mota klasikoekin konparatuta, eta

energia eolikoa errentagarritasunatarira hurbiltzen ari dela haizearen abiadura

altua den lurreko kokapen batzuetan. Dena den, hainbat energia berriztagarriren

kostuek, biomasatik sortutako elektrizitatearena eta bioerregaiena kasu, haien

lehiakide konbentzionalena baino bi aldiz garestiago edo gehiago izaten jarraitzen

dute, banaka konparatuta, eta energiasistema osoaren kostuaren eragina kontuan

hartu barik. Beste batzuk, energia fotovoltaikoa esate baterako, are eta

garestiagoak dira66.

Aurrean zabaltzen zaigun agertokia ez da batere lasai egoteko modukoa. Nahiko argi

dirudi energia ekoizpenaren eta kontsumoaren egiturak ez direla iraunkorrak.

Administrazioak helburu zehatzak jarri ditu, horri buelta emateko: energia aurreztu alde

batetik, eta energia iturriak dibertsifikatu, bestetik, berriztagarriak bultzatuz. Hala ere,

berriztagarriekiko helburuak ez dira beteko, potentzialtasun osoaren zati mugatu bat izan

arren. Potentzialtasun horrek, gainera, epe ertainean guztiz garatuko balitz, energia

konbentzionalen ordezkapen osorako ez du ematen –Batzordeari kasu eginez gero.

Egoera kritikoa da, benetan. Egoeraren seriotasuna, nahiko argi geratzen da islatuta

Batzordeak berriki plazaratutako dokumentu batean: Liburu Berdea Energia iraunkor,

lehiakor eta seguruaren aldeko Europako estrategia. Europako Batzordearen aburuz,

Europa, aro berri batean sartu da, zeinaren ezaugarri nagusiak honako hauek diren67:

66 Communication from the Commision to the Council and the European Parliament. The share of renewable energy in the EU, COM(2004) 366, Brusela, 910 or.

67 Liburu Berdea Energia iraunkor, lehiakor eta seguruaren aldeko Europako estrategia. COM(2006) 105, Brusela, 34 or.

107


Inbertsio beharrak izugarriak izango dira datozen 20 urteotan: bilioi bat € EB25eko

Barne Produktu Gordina, 2003an, 8,6 bilioi 2000 US$ekoa zen.

Inportazioen mendekotasuna gora doa. Egun %50 da, eta 2030 urte barru %70

izango da; gainera, jatorria herri gutxitan dago kontzentratuta.

Energia eskaera mundu mailan ere, gora doa, petrolio, gas eta elektrizitatearen

prezioekin batera.

Klima berotzen ari da. Munduko eskualde guztiek jasoko dituzte horren eragina, bai

ekonomian, baita ekosistemetan ere.

Europako energia merkatuak ez dira behar bezain lehiakorrak.

Zoritxarrez, azken puntu horrek ere, merkatuen lehiakortasunarenak alegia, erakusten

digu irtenbiderako Batzordearen errezetak: dokumentu berean, “Gaserako eta

elektrizitaterako benetako lehiakorra den merkatu bateratu batek prezio baxuagoak

sortuko lituzke, hornikuntzaren segurtasuna hobetuko luke eta lehiakortasuna bultzatuko

luke” (6. or.); “Hornikuntzaren segurtasuna bermatuko duen energia barnemerkatu bat:

Estatu kideen arteko elkartasuna” (89 or.); “Merkatu liberalizatu eta lehiakorrek

hornikuntzaren segurtasunari laguntzen diote, sektorearen enpresei inbertsioseinale

egokiak igorriz. Lehia ondo funtzionatzeko, baina, merkatuak gardena eta aurreikusteko

modukoa izan behar du” (8. or.). Eta abar. Neurri politikoak guztiz beharrezkoak izango

direla jakin arren, ideologia neoliberalaren eragina nabarmena da, zoritxarrez, Europako

Batasunaren agintarien diskurtso osoan: merkatuak, ondo funtzionatuz gero, arazoak

konponduko ditu.

EBko energia politikaren bilakaeran, azken mugarria 2007ko urtarrilean jaso genuen.

Orduan, Europako Batzordeak ekimen multzo bat proposatu zuen klima aldaketari aurre

108


egiteko, eta Europarako energia politika berri bat sortzeko: Energy for a Changing World68.

Haren helburua, anbizio handikoa da benetan: mundu osoan lidergoa hartzea, ikatz

baxuko ekonomia bateranzko trantsizioan. Horrela, Batzordeak honako ekimen hauek

proposatzen ditu: EBko CO2ko isurketak 2020an gutxienez %20 murriztea mundu mailan

adostasun zabalagoa badago, %30 izan dadila ere onartuz; energia efizientzia urte

berean %20 hobetzea; berriztagarrien ekarpena kontsumo primarioan %20 izatea; eta

bioerregaien kontsumoa garraio sektorean %10 izatea. Benetan deigarria da horrelako

helburuak markatzea, orain dela hamar urte 2010erako helburuak ez direla beteko

dakigunean. Honetan bai lortuko dugula?

Espainiako administrazioaren helburuak

Espainiako administrazioen helburuak Europako Batasunekoekin lerrokatzen dira.

Espainiako Gobernuak Plan de energías renovables69 delakoa ezarri zuen 2005eko

abuztuan, aurrean ezarritako plana berraztertuz, eta han jarritako helburuak gora

eramanez. 13. taulan, Espainiako planak jarritako helburuak nahiz Plan beraren barruan

bai Euskal Autonomia Erkidegorako bai Nafarroako Foru Erkidegorako markatutakoak

erakusten dira.

Azken bost urteotan energia berriztagarriekiko begirune edo haien behar handiagoak

goranzko helburuen berraztertzea bultzatu du. 2006ko helburuak 1999koekin alderatuz

gero, ikus daiteke potentzia eolikoa eta termoelektrikoa bikoiztu baino gehiago egin direla,

fotovoltaikoa hirukoiztu, eta bioerregaien ekoizpenaren helburuak lau aldiz baino gehiago

biderkatu direla.

68 <http://ec.europa.eu/commission_barroso/president/focus/energy_en.htm>69 Plan de energías renovables en España 20052010, 2005eko abuztua, IDAE, Ministerio de Industria, Turismo y

Comercio.

109


Plan de energías renovables. 2010erako helburuak, EspainianPFER 19992010 PER 20062010

Espainian Espainian EAEn NafarroanPotentzia eolikoa 8.974 MW 20.155 MW 250 MW 1.400 MW

Potentzia hidraulikoa (<50 MW) ~5.500 MW 5.456 MW 95 MW 209 MWPotentzia fotovoltaikoa 135 MW 400 MW 26,1 MW 19,64 MW

Potentzia termoelektrikoa 200 MW 500 MW 0 0Biomasa (elektrizitatea) ~2.000 MW 2.039 MW Zehaztu gabe

Bioerregaiak 500 ktpb 2.200 ktpb(%5,83)

88 ktpb 154 ktpb

Energia termikoa (kolektoreak) 310 ktpb 376 ktpb 10,1 ktpb(130.000 m2)

7 ktpb(90.000 m2)

Energia termikoa (biomasa) ~3,9 Mtpb 4,1 Mtpb Zehaztu gabe

13. taula. Espainiako helburuak energia berriztagarriei dagokienez, 2010erako.

Argi geratzen denez, sorkuntza elektriko berriztagarriaren zutabeak energia eolikoa eta

hidroelektrikoa dira. Energia eolikoaren garrantzia bereziki nabarmena da. Planak jarritako

helburua 20 GW izan arren, Espainiako erkidegoek beren aldetik markatutako helburuak,

guztira, ia 37 GWeraino heltzen dira. Energia eolikoaren alde egindako apustua, argia eta

indartsua da. PEReko helburuak betetzen badira, 2010ean sortutako energia elektriko

eolikoa ia 26 TWh izango da; 2003an Espainian kontsumitu zen elektrizitatearen %10,8,

hain justu.

Biomasaren betebeharra ere garrantzitsua da. Sorkuntza elektrikoan erabilitakoa kontuan

hartu barik, 2010ean biomasaren ekarpena energia primarioaren 6,3 milioi tona petrolio

baliokidekoa izango litzateke, 2003ko energia primarioaren %4,6. Haren barruan,

bioerregaien pisua garrantzitsua da garraiorako erregaien ordezko zuzenak: 2,2 Mtpb,

nahikoak bioerregaiekiko EBko helburuak betetzeko (%5,83, EBak ezarritako %5,75eko

helburuaren aurrean).

110


Euskal administrazioen helburuak

Ipar Euskal Herrian egitura politikoadministratiboaren gabezia begi bistakoa denez,

Hegoaldean kontzentratuko gara. Hala ere, energia berriztagarriei dagokienez, Ipar Euskal

Herriko egoeraz zertzelada batzuk eskainiko ditugu atalaren bukaeran.

Hego Euskal Herriko administrazioek ere, Euskal Autonomia Erkidegoak (EAE) zein

Nafarroako Foru Erkidegoak (NFE), helburu batzuk dauzkate ezarrita, energia politikari

dagokionez, zeinak Europako Batasunaren arteztarauek eta Espainiako Gobernuak

jarritako helburuekin lerrokatzen diren; hala ere, ikusiko dugunez, kasu bakoitzean

emaitza desberdinekin eta erkidego bakoitzaren ezaugarriek oso baldintzatuta.

Euskal Autonomia Erkidegoari dagokionez, indarrean dauden helburuak eta haiek

betetzeko planak Energia Garapen Iraunkorrerantz. Euskadi 2010 Energia Estrategia.

Euskadiko Energia Politika Eusko Jaurlaritzak plazaratutako dokumentuan daude jasota70.

EAEren administrazioaren planak, ezaugarri geografikoek guztiz baldintzatuta daude.

Egun, erkidegoaren baliabide energetiko fosilak ia hutsaren hurrengoa dira. Euskal

Herrian inoiz aurkitu den baliabide fosil garrantzitsuena eta ia bakarra, Gaviota gas

hobien metanoa, guztiz agortuta dago. Izatez, XXI. mendearen hasieran, EAEren kanpoko

energiamendetasuna ia %95 da. Gehieneko autohornidura energetikoa 1989an gertatu

zen: %33 eta gutxieneko kanpoko energia mendetasuna, %67, Gaviota gashobien

ekoizpen gorena gertatu zenean; bost urte geroago, Gaviota hobiak agortuta zeuden (ikus

8. irudia). Laburbilduz: bertoko ekoizpen energetikoa txikitxikia da, 401,6 ktpb 2004

70 Energia Garapen Iraunkorrerantz. Euskadi 2010 Energia Estrategia. Euskadiko Energia Politika, Eusko Jaurlaritza.

111


urtean, kontsumo primarioaren %5,5. Ekoizpen horren zati garrantzitsu bat, %76,

berriztagarria da. Hala ere, berriztagarrien garrantziak bertoko ekoizpen orokorraren

gabeziari dio zor.

Munduko energia kontsumoaren patroiekin konparatuta, EAEko kontsumoak alde

nabarmenak erakusten ditu: proportzionalki, petrolio gehiago kontsumitzen da, gas

gehiago ere, baina ikatz gutxiago. EAEn ez dago sorkuntza nuklearrik, eta sorkuntza

hidroelektriko eta berriztagarri elektrikoa oso apalak dira. EAEko kontsumoaren profila,

garapen industrial oso altuko eskualde batena da. Industria sektoreak %48 kontsumitzen

du; horri gehitu behar zaio EAEko biztanledentsitatea Europako altuenetariko bat dela,

290 pertsona baino gehiago kilometro karratuko, alegia. EAEko kontsumo maila oso altua

da. Energiaren Euskal Erakundeak 2000. urterako emandako datuei kasu eginez gero,

urte horretan Euskadin kontsumoa 2,4 tona petrolio baliokide biztanleko izan zen71,

2004an 2,65 tpb/biztanleraino igo zelarik72, IEAk Espainiarako eta Frantziarako ematen

dituen datuen artean kokatuz (2,81 tpb/biztanle Frantzian, eta 2,46 tpb/biztanle Espainian).

Bertoko baliabideen urritasuna eta ezaugarri geofisiko eta ekonomikoak dentsitate altua,

energiaren kontsumoan intentsitate altuko industriasektore garrantzitsua izatea, ziur aski,

oso kontuan hartuta, Eusko Jaurlaritzako helburuak, Europako Batasunekoak baino asmo

askoz xumeagoak dira: horiek betez gero, bakarrik energia berriztagarrien parte

hartzearen helburua beteko litzateke EAEn (energia primario osoaren %12 izatea).

Elektrizitate berdearen sorkuntzari dagokionez, Eusko Jaurlaritzak sorkuntza elektriko

osoaren %15ean balioesten du 2010ean izan litekeena, EBko Arteztarauak Batasun

71 Energia Garapen Iraunkorrerantz. Euskadi 2010 Energia Estrategia. Euskadiko Energia Politika, Eusko Jaurlaritza, 40. or.

72 Energia 2004.Euskadi Datu Energetikoak, Energiaren Euskal Erakundea, 2005, 7071 or.

112


osorako agintzen duena Espainiako helburua are eta altuagoa baita baino zazpi puntu

gutxiago.

Euskadiko Energia Politikan, intentsitate eta aurrezte energetikoa garrantzitsuak izango

omen dira. 2010erako, aurrezte energetikoak %14koa izan beharko luke, 2000koaren

aldean. Intentsitate energetikoaren hobekuntza nabarmenak –energia kontsumoaren

hazkundea barne produktu gordinarena baino baxuagoa izatea gertatu beharko luke

2010erako, 2000 urtearen aldean konparatuta, Energia Politikak intentsitatearen

hobekuntza %16koa izatea aurreikusten baitu.

Aurrezte energetiko eta efizientzia energetikoaren hobetzeaz gain, energia eoliko eta

biomasaren erabileran ere oinarritzen da EAEko energia politika gas naturalaren erabilera

masiboarekin batera, ziklo konbinatuen bitartez, ahaztu barik. Espainiako Plan de

energías renovables delakoak EAErako aurreikusitako 250 MWeko potentzia eolikoaren

aurrean (ikus 13. taula), 2010erako Eusko Jaurlaritzak energia eolikoari jarritako helburua

624 MW da. EAEko Energia Eolikoari buruzko Lurralde Plan Sektorialak73, bere aldetik,

erkidegoaren potentzial eolikoaren balioespena egin zuenean, ahaltasuna 1.300 MWetan

jarri zuen, 29 kokaleku desberdinetan. Markatutako helburuek, anbizio handikoak izateaz

gain, lurraldearen potentzial osoaren ia erdia eramango lukete.

Biomasatik ateratako energiaren helburuei dagokienez ere, helburuak garrantzitsuak dira:

2010erako, 795 ktpbko ekoizpena espero da lortzea, 2000ko ekoizpena hirukoiztu baino

gehiago eginez. Sorkuntza elektrikoaren kasuan, helburuak 191 MWekoak dira

2010erako, 2000 urtera arte instalatutako potentzia 30 MW baino ez izanik.

73 104/2002 DEKRETUA, maiatzaren 14koa, Euskal Autonomia Erkidegoan Energia Eolikoaren Lurraldearen Arloko Plana behin betiko onartzen duena. 9710. or.

113


Klima aldaketa sortzen duten eta Kiotoko Protokoloan jasota dauden gas isurketekiko

helburuak ere, nahiko minduta ateratzen dira EAEko energia politikatik. Kiotoko itunean

hartutako konpromisoen arabera, 20082012rako, Europako Batasunaren isurketa mailak

1990ekoa baino %8 gutxiago izan beharko du. Espainiari dagokionez, murrizte aldea %10

da, 1990 urtea erreferentzia hartuta. Hala eta guztiz ere, eszenatoki baikorrenean politika

instituzionalen eszenatokian, EAEn isurketa maila, erreferentziazkoa gehi %11 baino

handiagoa izango da. Kasu ezkorrenean, politika instituzionalik gabe eta ziklo konbinatuen

erabilerarik gabe, isurketa maila, erreferentziaren %155era igoko litzateke, 2000. urtean

erreferentziaren %124 izanik.

Laburbilduz, EAEko energia politika zeratan datza: energia aurreztu; efizientzia

energetikoa hobetu eta baterako sorkuntza bultzatu esan dugunez, baterako sorkuntza,

sorkuntza elektrikoaren efizientzia hobetzeko modu erraz eta garrantzitsuenetariko bat

da; energia eoliko eta biomasaren erabilera bultzatu, ahal den heinean; eta gas naturala

modu masiboan erabili, petrolioa eta ikatzaren kontsumoak ordezkatuz. Bereziki

garrantzitsua da gasaren erabilera, energia politikaren barruan –baten baino gehiagoren

ustez, baita gehiegizkoa ere. 2010erako, EAEn ziklo konbinatuek sortutako potentzia

elektrikoa, guztiaren %65 izango litzateke, eta gasaren kontsumoa barne kontsumo gordin

osoaren %52 litzateke; ziur aski munduko indizeen altuenetakoak. Badirudi EAEn

petrolioaren mendekotasunetik gasaren mendekotasunera pasatu nahi dutela gure

agintariek. Mendekotasun merkeago –momentuz eta garbiago batera, baina gero eta

gehiago kutsatzen jarraitzen duen mendekotasuna ere, azken batean, kontsumoa

murrizten ez bada.

Nafarroako Foru Erkidegoari dagokionez, 1996ko urtarrilean, Gobernu foralak Nafarroako

114


Energia Plana onartu zuen. Plan horren helburu nagusiak honako hauek ziren: energia

berriztagarriak bultzatzea; energia iturriak dibertsifikatzea; aurrezte energetikoa

bultzatzea; eta sare elektriko eta gasekoaren azpiegiturak bultzatu eta hobetzea.

Energia plana anbizio handikoa zen: 2005erako, energia berriztagarrien 1.334 MWeko

potentzia aurreikusi zuen, Foru erkidegoaren elektrizitate kontsumoaren %97 estaltzeko

gai izango zena. Energia planak ezarritako helburuen arabera, 2010erako, aurreikusitako

instalatutako potentzia 2.155 MW izango litzateke, urte horretan Nafarroan kontsumituko

omen den energia elektrikoa guztiz estaltzeko gai izango den bezain beste. Aldiko

helburuak ez dira guztiz bete, baina egoera, ezbairik gabe, EAEkoa baino askoz hobea

da, eta Europa osoan zehar eredugarritzat hartzen da. Energia Planari esker, 2005ean

Nafarroan instalatuta zegoen sorkuntza elektriko berriztagarriaren potentzia 1.128 MW

zen, zeinak, Nafarroako energia elektrikoaren kontsumoaren %65 hornitzen baitzuen74:

31 parke eoliko, 904 MWeko potentziarekin, zeinek Nafarroako elektrizitate

kontsumoaren %48 estaltzen baitzuten (2010erako Espainako Planak

aurreikusitako potentzia: 1.400 MW).

157,4 MWeko potentzia hidroelektrikoa, 10 MW baino gutxiagoko 111 minizentral

artean bananduta, zeinak Nafarroako elektrizitate kontsumoaren hamarren bat

estaltzen duen.

Biomasatik elektrizitatea sortzen duen 25 MWeko Sanguesako planta, urteko

160.000 tona zereal hondakin errez, Nafarroako elektrizitatearen %4 sortzen

duena. Gainera, beste 7,5 MWeko zentral bat jarri da martxan berriki, baterako

sorkuntza erabiltzen duena.

74 Las energías renovables en Navarra en 2005. Dirección General de Industria y Comercio. Gobierno de Navarra.

115


Bioerregaien ekoizte planta, Caparroson, zeinak urteko 35 ktpb bioerregai ekoizten

duen.

13 MWeko potentzia fotovoltaikoa eta 14.600 metro karratuko kolektore termikoak.

2005ean bertan, Nafarroako Energia Planaren berrazterketa bat hasi zen, 20052010

Energia Plana75 sortuz. Plan berrian, 2010erako, berriztagarrien ekarpena energia

primarioan gutxienez %14,4 izatea espero da, Europa mailan jarritako helburuaren

gainetik %12. Hala ere, badirudi Nafarroan apaltze eta hozte moduko bat gertatzen ari

dela berriztagarriekin. Orain, 2010erako aurreikusitako instalatutako potentzia 1.785 MW

izango litzateke, hamar urte lehenago bilatutakoa baino gutxiago. Ahalegin handienak

energia eolikoaren eta biomasaren arloetan burutuko dira; hala ere, Euskadin gertatu

denaren antza, Nafarroako agintariek gas naturalak elikatutako ziklo konbinatuen aldeko

apustua egin dute. Horrela, egun potentzia eolikoa ziklo konbinatukoa baino gehiago da,

baina 2010era begira gauzak aldatuko dira: urte gutxian ziklo konbinatuko potentzia

bikoiztuko da, 800 MWetik 1,6 GWera pasatuz, kasu baikorrenean sorkuntza eolikoa

1,4 GWeraino helduko delarik egun, 900 MW eoliko baino gehiago dago.

2010. urtean sortutako elektrizitate berriztagarria Nafarroako kontsumo elektrikoaren %75

bezainbeste litzateke. Hala ere, buruaskitasunari dagokiolarik, ñabardura garrantzitsu bat

gehitu behar diogu datu horri. Aurrekoak ez dakar 2010ean Nafarroa %75ean elektrikoki

burujabea izango denik. Nafarroako sistema elektrikoa guztiz txertatuta dago

Espainiakoaren barruan, eta haren mendean dago. Nafarroako sorkuntza elektrikoa, hein

handi batean, sorkuntza eolikoan datza, zeina 5. kapituluan ikusiko dugunez nahiko

aurreikusgaitza den. Nafarroako kontsumo elektrikoa kudeatzeko, momentuz, guztiz

75 Plan Energético de Navarra 20052010. Departamento de Industria y Tecnología, Comercio y Trabajo. Gobierno de Navarra.

116


beharrezkoak dira Espainiako zentral nuklearrak eta erregai fosilekoak.

EAEko eta Nafarroa Garaiko egoerak alderatzerakoan, badago elementu bat oso kontuan

hartzekoa dena. Nafarroako eremua EAEkoa baino %30 handiagoa da. Gainera, EAEko

populazioa Nafarroakoaren lau halakoa izanik, bi lurraldeen dentsitateen arteko aldea

handiagoa da: Nafarroa Garaikoa 50 biztanle/km2 da; EAEkoa, berriz, 290 biztanle/km2 da.

Seigarren kapituluan ikusiko dugunez, energia berriztagarrien garapenak eremuaren

eskuragarritasunarekiko mendekotasun nabaria dauka, eta hego Euskal Herriko kasuan

begi bistan geratzen da.

Iparraldeari dagokionez, hango energia politika Frantziako gobernuaren mendean dago,

erabat. Gainera, horri gehitu behar zaio Frantzia, energia berriztagarrien erabilera eta

bultzapenean, Europako beste estatukideen atzean dabilela76. Arlo batzuetan, energia

eoliko eta fotovoltaikoarena kasu, garapena Frantzian benetan murritza da. Sorkuntza

minihidraulikoaren kasua alde batera utzita Frantzia liderra baita EBn sorkuntza mota

horretan, sorkuntza elektriko berriztagarria, oro har, garatzeke dago. Horren atzean, ziur

aski, sare elektrikoa kudeatzen duen EdF estatu konpainiaren berriztagarriekiko

malgutasun eza aurkituko dugu, baita orokorrean Frantzian dagoen atzerapena ere

sorkuntza elektriko berriztagarriaren konexioa sarean bermatu, ekonomikoki sustatu eta

ahalbidetzeko, gutxienez beste estatukide batzuetan bultzatutako politikak ikusita

Alemania, Espainia eta abar. Sorkuntza elektrikorako ez diren beste arlo batzuetan,

erabilera handiagoa izan arren, potentzialtasunetik oso urrun dago garapena: hori izango

litzateke biomasaren kasua, adibidez, bero sortzeko.

76 Renewable Energy Policy Review. France, European Renewable Energy Council, 2004ko maiatza.

117


Frantzian, kontsumo primarioaren erdia da estatuan bertan ekoiztutakoa; hala ere,

sortutako gehiena elektrizitate nuklearra da, %84,6. Ekarpen berriztagarria, berriz,

kontsumo primarioaren %6,3 zen 2003an. Horren barruan, %30 hidraulikoa, %51

biomasatik sortutakoa, eta %12 hondakinetatik sortutakoa zen. Elektrizitatearen jatorriari

dagokionez, Frantzian elektrizitate guztiaren %14 da berriztagarria gogora dezagun

2010erako %21 izatea dela helburua .

Ipar Euskal Herrira hurbilduz77, Akitanian bertan ekoizten da Frantzian ateratako

petrolioaren %38 eta gasaren %93. Hala ere, bertan ekoiztutako energiaren %72

nuklearra da, Blayaisen dagoen 951 MWeko lau unitateko zentral nuklearrean, 1981

83an sortua. Elektrizitate berriztagarria eskualde horretan, sortutakoaren %10 da,

Frantziako batezbestekoaren azpitik.

Ipar Euskal Herriko lurraldeak, Pirinio Atlantikoetako departamentu barruan daude.

Horietan, biztanleko kontsumo elektrikoa EAEkoa baino baxuagoa da: 2004an

5,17 MWh/biztanle, eta EAEn 9,03 MWh/biztanle espero daitekeenez, Euskadiko sektore

industrialaren energia kontsumoa oso altua baita. Iparraldeko elektrizitate kontsumoa

estaltzeko, ekoizpen berriztagarria %9,4 zen 2005ean. Horren barruan, gehiena

hidraulikoa (%86), eta biomasatik sortutakoa (%13). Geratzen den ehunekoa fotovoltaikoa

da, ia hutsaren hurrengoa. Eolikorik ez dago ipar Euskal Herrian, eta edozer

instalatzekotan ziur aski kostaldetik hurbileko itsas parkeetan ager liteke; alabaina,

proiekturik ez dago oraindik. Ikusten denez sorkuntza hidraulikoa da garatuena Akitania

osoan 350 MW daude, ur jauzi txikiak aprobetxatuz. Hala ere, leku gehienak jada erabilita

daude, eta etorkizunerako garapenak oso mugatuak izango dira. Energia fototermikoari

77 Le Double Défi Climat & Energie: quels enjeux pour Pays Basque 2020? Synthèse bibliographique, Conseil de Développement du Pays Basque, 2006ko ekaina.

118


dagokionez, ur bero eta berokuntza hornitzeko erabiltzen diren sistema hauen potentzia

dentsitatea mila biztanleko 10 m2koa da, Frantziako batezbestekoaren gainetik baina

oraindik garapen motz batekin. Sorkuntza fotovoltaikoa ere oso txikia da, 200 kW baino

gutxiago Iparralde osoan.

Biomasaren arloan ematen da, ziur aski, garapenerako tarte handiena. Egun, 10 MWeko

potentzia dago instalatuta, egurra eta hondakinak errez elektrizitatea eta bero sortzeko,

baterako sorkuntzaren bidez. Arlo horretan, Frantziako administrazioaren bultzada eta

laguntza ekonomikoa besteetan baino nabariagoa izan da; gainera, kontuan hartuz

biomasaren potentzialitatea handia dela Pirinio Atlantikoetako departamentuan:

220.000 ha baso, departamentuaren eremuaren heren bat hain zuzen78. Bioerregaien

ekoizpenari dagokionez, hiru ekimen daude martxan Akitanian, izaera oso ezberdinekoak.

Alde batetik, Abengoa Bioenergy France (ABF) konpainiak Lacqen 100 kt bioetanol/urte

ko ekoizpena izango duen planta bat sortu du, artoa erabiliz. Zantzu guztien arabera,

horren bitartez arto transgenikoaren ekoizpena sar daiteke Euskal Herrira. Beste alde

batetik, SaipolLesieur taldeak Bassensen 150 kt biodiesel/urteko ekoizpena izango duen

beste planta bat bultzatuko du. Horretan, koltza erabiliko da lehengai moduan. Azkenik,

Ekiondo proiektua dugu, Euskal Herriko Laborantza Ganbararen inguruan bultzatutakoa,

zeinak laborarien autohornikuntzarako biodiesela hornituko duen, ekiloreak erabiliz.

78 Session sur les énergies renouvelables, Conseil général des les PyrénéesAtlantiques, 2006ko ekainaren 10a.

119


120


4. ETORKIZUNA: PROSPEKZIO LANAK

Kapitulu honetan beste bide batetik hurbilduko gara energiasistemari buruzko

eztabaidara: etorkizunari begira egindako prospekzio lanetatikoa, alegia.

Sarreran esan genuenez, etorkizunerako aurreikuspen eta prospekzioen bidea guztiz

irristakorra, korapilatsua eta bihurria da. Etorkizuna zabalik dagoen heinean, ez dago

guztiz zehazterik 20 urte barru zer gertatuko den. Hala ere, balizko jokaleku desberdinen

jokora ere jolas dezakegu, gerta daitezkeen aukeren artean zeintzuk daukaten aukera

gehien gertatzeko, eta zeintzuk ez, aztertuz.

Esperokoa denez, ez dago batere adostasunik etorkizuna zehazteko orduan. Eta ez

bakarrik etorkizuna. Bigarren kapituluan aurreratu dugunez, petrolioaren arloan egungo

egoera definitzerakoan ere, aldeak nabarmenak dira. Petrolioren betebeharra zibilizazio

garatuetan hain garrantzitsua izanik, sakonago aztertuko dugu gai honetaz gertatzen ari

den eztabaida, zeren petrolioaren benetako eskuragarritasunak guztiz baldintzatuko baitu

geroko egoera energetikoa munduan. Zentzu horretan, ikusiko dugunez, ziurgabetasunak

handiak eta nabarmenak izan arren, kezkatzeko moduko arrazoiak egon, badago, eta

badirudi baikorrenei ere argi gorriak pizten hasi zaizkiela.

Kapitulu honen bigarren partean, petrolioa albo batera utzita, jarraian ikuspegi orokorreko

prospekzioei eskainiko diegu arreta: nazioarteko agentziek aldianaldian plazaratzen

dituztenei, hain zuzen; zeinek, baikorrenen alde lerrokatu arren, ondo aztertuz gero,

arrisku seinale bat baino gehiago azaleratzen baitizkigute, informazio baliotsu asko

121


emanez. Zehazki, Nazioarteko Energia Agentziaren txostenak eta Europako Batasunaren

aginduz egindako WETO (World Energy, Technology and climate policy Outlook) izeneko

txostena aztertuko ditugu.

Petrolioa: ASPO vs. USGS

Petrolioari dagokionez, datozen hamarkadetan aurkituko garen egoeraz, inor gutxik jartzen

du zalantzan petrolioaren erreserbak mugatuak direla79. Hala ere, hortik aurrera aldeak

nabarmenak dira, honako hiru puntu hauetan, nagusiki: a)petrolio konbentzionalaren azken

buruko erreserbak; b)beste motatako petrolioaren erreserbak, eskuragarritasuna eta

erabilgarritasuna; eta c)nolakoa izan daitekeen petrolioaren ekoizpen maila, erreserben

amaierarantz hurbiltzen garen heinean.

Aurreko puntuen gainean, bi jarrera nagusi daude: baikorrenak alde batetik, eta

ezkorrenak bestetik biek ala biek, noski, errealistatzat hartzen dute euren burua.

Baikorrenen artean AEBetako USGS (U.S. Geological Survey)80 delako agentzia dugu.

Aldianaldian Nazioarteko Energia Agentziak plazaratzen dituen azterketak eta

prospekzioak, esate baterako, haren azterlanetan oinarritzen dira, petrolioari eta gas

naturalari dagokienez, behintzat. Ezkorren artean, eta USGSko lanarekin oso kritiko,

ASPO elkartearen kideak ditugu.

ASPO (Association for the Study of Peak Oil) petrolioaren ekoizpen gorena aztertzen

79 Egia esateko, badaude kontrakoa esaten dutenak: petrolioaren jatorriaren teoria abiogenikoa defenditzen dutenak, alegia. Haien arabera, petrolioak ez dauka iturburu lur azpian prozesu geologikoen bitartez eraldatutako materia bizidunen hondakinetan, baizik eta sakonera askoz handiagoetan aurkitzen diren lur geruzetan. Hala ere, gutxiengoan dagoen jarrera da hori.

80 <http://energy.usgs.gov/oilgas.html>

122


duten akademiko, geologo eta zientzialariek osatutako elkartea da81. Haien artean,

Hubbertekin lan egin zuten geologo batzuk, eta Hubberten teoriak garatu, hobetu eta doitu

dituztenak.

ASPOren ustez, geratzen diren petrolio erreserbak 900 mila milioi upelekoak omen dira;

petrolio ezkonbentzionala gehitzen bazaie, 1,4 bilioi upel geratzen dira munduan

ekoizteke. Beraz, petrolio asko geratzen da. Hala ere, ASPOkoek sartutako ñabardurak

garrantzitsuak dira. Haien aburuz, adibidez, geratzen den petrolioa oparoa izanik,

erraztasunez ateratzen dena petrolio merkea askoz gutxiago da. Haien ustez,

nazioarteko instituzioak axolagabeki ari dira jokatzen, arazoa bere neurrian ez hartzen.

Gure artean, Roberto Bermejo EHUko irakaslea, bera ere da ASPOren mezua gehien

zabaldu dutenetariko bat82.

Beste aldean, USGS agentziaren ustez, munduko erreserbak 2,3 bilioi upelekoak omen

dira. ASPO eta USGSren balioespenen arteko aldeak, 14. taulan erakusten dira.

Erreserbafrogatuak

Etorkizuneanaurkitzeko

Erreserba guztiak

Ekoizpen metatua

URR*

Petrolio konbentzionala

USGS 891 Gb 1.420 Gb 2.311 Gb 710 Gb 3.021 GbASPO 790 Gb 142 Gb 932 Gb 968 Gb 1.900 Gb

Likido guztiak USGS 959 Gb 1.669 Gb 2.628 Gb 717 Gb 3.345 GbASPO 1.407 Gb 1.043 Gb 2.450 Gb

14. taula. Munduko erreserba frogatuak eta etorkizunean aurkitzekoak,

USGS83 eta ASPOren84 arabera. 1 Gb berdin 1 mila milioi upel petrolio baliokide.

(*URR: Ultimately Recoverable Resources, azken buruko baliabide berreskuragarriak)

81 <http://www.peakoil.net/>82 Adibidez ikus Roberto Bermejo, La gran transición hacia la sostenibilidad. Principios y estrategias de economía

sostenible, 6. kapitulua, 2005.83 USGS World Petroleum Assessment 2000 Description and Results.84 ASPO Newsletter #67, 2006ko uztaila, The General Depletion Picture, 2. or.

123


Azken buruko baliabide berreskuragarriak, inoiz ekoitzi ahal izango den petrolio guztia da.

Une bakoitzean, ordura arte ekoiztutako petrolioan eta uneanuneko erreserbetan

banatzen da. Erreserbak, berriz, momentuan frogatuak direnak alde batetik, gehi

etorkizunean aurkituko direnak bestetik, izango dira.

Petrolio konbentzionalaren erreserba frogatuen balioespena antzekoa da bi elkarteen

kasuetan, 0,8 eta 0,9 bilioi artekoa aldea, gainera, balioespenetako urteen arteko aldeari

egotzi dakioke: USGSkoa 2003an, eta ASPOkoa 2006an. Hala ere, han bertan bukatzen

dira antzekotasunak. Etorkizuneko aurkikuntzetarako, ASPOk 142 Gb ematen du; USGS

agentziak, berriz, bere balioespena hamar aldiz biderkatzen du: 1.420 Gb. Zentzu

horretan, USGSko adituak baikorrak dira benetan ASPOkoak baino hamar aldiz gehiago,

gutxi gorabehera.

Gauzak horrela, azken buruko petrolioaren balioespena ASPOk 1,9 bilioi upeletan jartzen

du; USGS agentziak, ordea, 3 bilioitan. ASPOren kasuan, geratzen diren erreserbak

azken buruko petrolioaren %49,1 da; USGSren kasuan, aldiz, %76,5. Baikorren eta

ezkorren artean, ikusten denez, desadostasunak nabariak dira. Nork dauka arrazoi?

Datu hauetatik atera daitekeen lehenengo ondorioa zera da: petrolio asko geratzen da lur

azpian; gutxienez erdia, hori baita ezkorrenen balioespena. Hala eta guztiz ere, ASPOren

elkartekideentzat, petrolio konbentzional osoaren erdia agortzea garrantzi handikoa

litzateke; muina, Hubbertek garatutako eredu matematikoan datza.

ASPOren ikuspuntua

ASPOren ikerketen eta ikuspuntuaren ondorio nagusiak 15. eta 16. irudietan islatzen dira.

124


15. irudian, munduko petrolio hobien aurkikuntzen historiaerregistroa eta etorkizunerako

aurreikuspenak erakusten dira, ASPOren arabera. Ikus daitekeenez, petrolio hobien

aurkikuntza gehienak 1940 eta 1980 urteen bitartean gertatu ziren: Persiar Golkoko

gehienak, Ipar Itsasokoak, eta Alaskakoak. Zantzu guztien arabera, aurkitzeke geratzen

dena gutxi da.

15. irudia. Petrolioaren aurkikuntzak. Historiaerregistroak eta aurreikuspenak,

ASPOren arabera.

Ekoizteke geratzen den petrolioa ez da hain erraz aterako, eta askoz garestiagoa izango

da, petrolio ezkonbentzionala deritzotena baita: Poloetakoa, sakonera handiko uretakoa,

petrolio astuna, gasetik eta ikatzetik ateratakoa, eta abar.

125


Nagusiki, bi mailatan sailka daiteke petrolio ezkonbentzionala. Alde batetik, benetako

petrolioa dugu, baina ateratzen konbentzionala baino askoz zailagoa dena. Hori da poloen

azpian aurkitzen den petrolioaren kasua, eta orokorrean permafrost lur geruzaren azpian

dagoenarena permafrost da tenperatura oso baxuen eraginez beti izoztuta dagoen

lurpeko geruza. Petrolioaren ezaugarri fisikokimikoak printzipioz konbentzionalekoak izan

arren biskositatea eta abar, tenperatura oso baxuek nabarmenki zailtzen dute haren

erauzketa. Mota honetakoa ez da bakarrik poloetako petrolioa, baizik eta Alaskan eta

Siberian erauzten denaren zati garrantzitsu bat ere.

Ezaugarri fisikokimiko konbentzionalak ere dauzka itsasoan aurki daitekeen petrolioa.

Hala ere, orain arte itsasoan erauzitako petrolio gehiena, plataforma kontinentaletan eta

sakonera gutxiko 200 metro baino gutxiagoko uretan erauzi da; gehiago ateratzeko,

plataforma erraldoiak sakonera handiagoko uretara mugitzen ari dira, milaka metroko ur

azpitik petrolioa ateratzeko. Uler daitekeenez, erauzketa prozesuak eta haien kostuak

guztiz desberdinak izango dira Arabiar penintsulan, non eta orain arte erauzketaren

kostua oso baxua izan den, eta Mexikoko Golkoko Itsasoan, non eta plataformen eta

hobien artean bi kilometro ur eta lau kilometro lur dagoen85.

Beste aldetik, beren osaeraezaugarrietan konbentzionalengandik aldentzen diren petrolio

baliabideak, petrolio ezkonbentzionaltzat hartzen dira. Mota horietako petrolio ez

konbentzionalak prozesatze gehituak beharko ditu petrolio konbentzionalaren

antzekotasuna lortzeko. Haien artean, ikatzetik ateratzen den petrolio sintetikoa dugu II.

Mundu Gudan alemaniarrek beren makineria militarra elikatzeko erabili zutena, edota

gashobietatik metanoarekin batera ateratzen diren beste hidrokarburo likidoak. Hala ere,

85 Tim Appenzeller, ”End of Cheap Oil”, in National Geographic, 2004ko ekaina.

126


sail honetan garrantzitsuenak petrolio astun, are asfaltiko eta eskistoetatik ateratako

petrolio baliabideak dira alde nabarmenarekin, gainera86. Haietan datza, hein handi

batean, USGS eta ASPOren arteko desberdintasun izugarriak, etorkizunerako

aurreikuspenak plazaratzean.

Petrolio astuna da biskositate oso altua daukana, eta haren erauzketa, beti, petrolio

konbentzionalarena baino askoz zailagoa da.

Are asfaltikoak, lur azaletik oso hurbil dauden petrolio oso astuneko iturburuak dira. Ziur

aski, erreserba berezi horiek, sakonera handian petrolioa osatzerakoan, hobitik aitzindaria

askatu eta azaleratzean sortu ziren, orain dela milaka milioi urte. Munduan, herri askotan

aurki daitezke are asfaltikoen biltegiak, baina bi eskualdeek biltzen dute petrolio

konbentzionaleko munduko erreserbak baino petrolio gehiago: Albertako eskualdea

Kanadan, eta Orinoko ibaiaren ingurukoa Venezuelan. Erreserbak itzelak izanik, benetako

eskuragarritasuna askoz mugatuagoa da. Alde batetik, are asfaltikoak azalean ez

daudenean, erauzteko prozesuak lurrin injekzioak eskatzen ditu, eta berreskuratzen den

substantzia oso gutxi da. Beste aldetik, prozesuak energetikoki baita ingurumenari begira

ere oso garestiak dira. Erauzketa prozesuetan metanoa eskatzeaz gain, are asfaltikoak

petrolio konbentzional bihurtzeko, ur pila zein energia ugari dira beharrezkoak. Petrolio

konbentzionalarekin konparatuta, are asfaltikoetatik ateratako petrolioaren

eskuragarritasun erreala askoz txikiagoa da, eta kostuak askoz altuagoak. Horren atzean

aurki daitezke arrazoiak egungo petrolio ekoizpenaren %8 inguru baino ez izateko, nahiz

eta are asfaltikoen erreserben balizko balioespena petrolio konbentzionalarena baino

altuagoa izan.

86 Kenneth S. Deffeyes, Beyond Oil. The View from Hubbert´s Peak, 6. eta 7. kapituluak, 2005.

127


Eskistoetatik atera daitekeen petrolioaren kasuan, egoera nabarmen larriagotzen da.

Petrolio eskistoak, petrolioaren sorkuntzan aitzindariak diren baina prozesu geologikoetan

hura sortzeko beharrezko sakonerara beharrezko tenperatura eta presioak nozitzeko

heldu ez diren arrokak dira. Zentzu horretan, petrolioa sortzeko behar diren osagaiak

izanik, prozesu egokien eraginpean jartzen badira, litekeena da haietatik petrolioa sortzea:

tona bat eskisto arrokek upel bat petrolio. Printzipioz, eskistoen erreserba potentzialak

itzelak omen dira: AEBetako Utah, Colorado eta Nevada estatuen Green Rivereko

eskualdekoak bilioi bat upel baino gehiagokoak omen dira; hala ere, bideragarritasun

tekniko eta ekonomikoa, egun, hutsaren hurrengoa da.

ASPOren aburuz gerta litekeen petrolio eta gas naturalaren ekoizpena, hala orain arte

gertatukoa nola etorkizunean, 16. irudian erakusten da. ASPO elkarteari jarraituz, petrolio

konbentzionalaren ekoizpen gorena 20056 urteen bueltan gertatu omen da. Azken

urteotan petrolio ezkonbentzionalaren ekoizpenak gora egin arren, gorago aipatutako

arrazoiengatik multzo zabal horretan sartzen diren ezohiko petrolio iturburuek ezin izango

dute urte luzez ekoizpen konbentzionalaren beherako joera orekatu, eta mota guztietako

petrolio baliabideen ekoizpenak 2010. urtearen bueltan joko luke puntu gorena.

ASPOko ikerlarien eta USGSkoen arteko talka gunea, erreserben amaierarantz hurbiltzen

garen heinean ekoizpen maila nolakoa izan daitekeen inguruan dago, nagusiki.

3. kapituluan Saudi Arabiako egoera aztertu genuenean ikusi zenez, herrialde horretako

agintariek ziurtatzen dute eskualdeko ekoizpena munduko petrolio gehien biltzen

duenekoa, alegia maila oso altuan eguneko 15 milioi upeletan, gaur egungoa baino %50

gehiago eta modu egonkor batean gutxienez 15 urtez manten dezaketela. Hori, ordea,

guztiz bateraezina da 16. irudian islatutakoarekin. ASPOko adituen arabera, argi geratu

128


behar da petrolio erreserbak agortuz doazen heinean, geratzen den petrolioa ekoiztea

gero eta zailago eta garestiagoa izango dela.

16. irudia. Petrolio eta gas naturalaren ekoizpena. Historiaerregistroak eta

aurreikuspenak, ASPOren arabera.

Honetaz, 3. kapituluan aurkeztutako Hubberten kurbaren ekuazio logistikoa behar

beharrezko erreferentzia da. Esan genuenez, eredu matematiko horren arabera,

petrolioaren ekoizpena bi magnitude zehatzen menpe dago: petrolioaren ekoizpen

metatua (Q), eta azken buruko erreserbak (QT). Petrolioaren ekoizpenak (P) eta ekoizpen

metatuak (Q) eredu logistikoari jarraitzen badiote, denboran zehar, portaera nabaria

daukate, zeina P/Q=a∙(1Q/QT) ekuazio logistikoaren bitartez azaltzen den, eta bakarrik a

konstantearen eta azken buruko erreserben (QT) mendean dagoen. Hubberten ereduari

129


jarraituz, ekoizpen metatuak azken burukoaren erdia gainditzen duenean, gehieneko

balioa puntu gorena jotzen du ekoizpen erritmoak (P), hortik aurrera behera jaitsiz.

Azken buruko erreserben bigarren erdia ekoizten den heinean ekoizpen erritmoaren

puntu gorena gaindituta, ekoizteko abiadura motelduz joango litzateke.

17. irudia. P/Q vs. Q kurbaren doiketa, ekuazio logistikoarekin (a=0,059395 eta QT=

1,875 bilioi upel87).

Baina eredu logistikoak badauka beste elementu interesgarri bat. Petrolio ekoizpenaren

bilakaera historikoa azken buruko erreserben (QT) mendean omen dagoenez ekuazio

logistikoaren bitartez, arrazoibideari buelta emanez, ekoizpenaren erregistro historikoek 87 Eredu logistikoa erabiliz P/Q vs. Q kurbaren doiketa egiteko, BP Statistical Review of World Energy, 2005,

txostenean plazaratutako datuak erabili ditugu; doiketa, berriz, 1985 eta 2005eko datuekin egin dugu. K.S. Deffeyesek, bere aldetik, 1983 eta 2003 arteko beste datu batzuk erabiliz, QT 2 bilioitan eta a konstantea 0,059tan balioetsi zuen. Ikus Kenneth S. Deffeyes, Beyond Oil. The View from Hubbert´s Peak, 4245 or.

130


hain eztabaidagarri den magnitude hori QT ezagutzea ahalbidetzen dute, ekuazio

logistikoa bera erabiliz. Analisi hori, 17. irudian erakusten da, non eta P/Q vs. Q erregistro

historikoen kurba agertzen den. Irudi berean, eredu logistikoa erabiliz, petrolio

ekoizpenaren erregistro historikoen doiketa ere erakusten da. Eredu logistikoari kasu

eginez gero, ardatz bertikalarekiko ebakidurak a konstantea ematen du, eta ardatz

horizontalarekiko ebakidurak QT, azken buruko erreserben balioespena hain zuzen.

Erabilitako doiketa gunea, munduko ekoizpen metatua bilioi erdi bat eta bilioi bat artean

izan den bitartekoa da, hau da, petrolioaren ekoizpena trinkoena izan denean, 1985 eta

2005 urteen bitartean. Doiketak, a konstanterako, 0,0594 balioa ematen du, eta

garrantzitsuagoa dena, QTko balioespena 1,875 bilioi upeletan jartzen du, ASPOk

balioetsitako 1,9 bilioietatik oso hurbil, eta USGSk emandako 3 bilioietatik nabarmenki

aldenduta.

Edonola ere, badago beste arrazoi bat ASPO eta USGSren baliospenen arteko aldeak

azaltzeko. Hirugarren kapituluan esan genuenez, aurkitzeke geratzen diren baliabideak

benetan aurkituko direlako ziurtasuna adierazteko, probabilitate zehatz batekin lotuta

adierazten da erreserben balizko balio hori erreserba frogatuak izendatuz, zenbateko hori

baino gehiago izateko aukerak %90 badira; erreserba probableak, probabilitatea %50

bada; eta erreserba posibleak, probabilitatea %10ekoa bada. ASPOren balioespenen

kasuan, etorkizunean probabilitate altu batekin zenbait baliabide aurkituko dela kontuan

hartzeko, probabilitate hori altua izan behar da, %9095 erreserba frogatuentzat

erabiltzen den probabilitatea. USGSren kasuan, ordea, aurkitzeke geratzen diren

baliabideak kontuan hartzeko eskakizunak askoz lausoagoak dira. USGSk, ASPOk egiten

duenaren kontra, ez ditu erabiltzen erreserba frogatuen zenbatekoak, baizik eta hiru

kontzeptuen arteko batezbesteko estatistiko bat, zeina, azken buruan, erreserba probable

131


eta erreserba posibleen balioen artean kokatzen den, beti erreserba frogatuen balioaren

oso gainetik.

USGSren aurreikuspenetan, sendotasuna askoz ahulagoa eta irristakorragoa da, arloan

egiten diren beste batzuetan baino. Adibide moduan, Colin Campbellek arreta eskatu du

USGSk 2000. urtean mundu osorako egindako balioespenen gainean88. USGSren

dokumentuetan irakur daitekeenez89, Groenlandiako ekialdeko kostaldean balioetsitako

erreserbak honako hauek dira, USGSren arabera: erreserba frogatuak (%95eko

probabilitatearekin) 0 upel; erreserba probableak (%50eko probabilitatea) 47 mila milioi

upel; eta erreserba posibleak (%5eko probabilitatea) 112 mila milioi upel. Erreserba

frogatuak hutsaren hurrengoa izan arren, USGSk Groenlandiako arro horretarako

emandako erreserben balioespenaren batez besteko balioa, 47 mila milioi upel da.

Fidagarria da hori?

C. Campbellen ustez, USGSren ikerketak puztu egiten ditu oraingo erreserben hazkundea

eta etorkizuneko aurkikuntza berrien garrantzia. Hala ere, USGSren txostenak oso

kontuan hartzekoak dira, horietan oinarritzen baitira gobernu edota nazioarteko agentzia

bat baino gehiagoren aurreikuspenak eta politikak.

IEA eta WETOren aurreikuspenak

Kapituluaren azken zatian, energia egoeraekin lotuta mundu mailan egindako

aurreikuspen esanguratsu eta garrantzitsuenetariko bi jorratuko ditugu. Lehenengoa, IEAk

–Nazioarteko Energia Agentzia orokorrean bi urtean behin plazaratzen duena izango da;

88 C. Campbell, The Assessment and Importance of Oil Depletion, in A. Mckillop eta S. Newman, The Final Energy Crisis, 2005, 4041 or.

89 <http://energy.cr.usgs.gov/WEcont/regions/reg5/r5gree.pdf>

132


bigarrena, orain dela urte batzuk WETO taldeak Europako Batasunaren aginduz egindako

eta plazaratutako txostena, eta Europako energia politika orientatzen duena. Haien

ikerketak, eta bereziki IEAk egindakoen bilakaerak zeren, azken lau urteotan, IEAk lau

txosten mardul aurkeztu baititu, eta haien arteko aldaerak eta ñabardurak benetan

esanguratsuak baitira lagunduko digu epe ertaineko energia egoera pixka bat argitzen.

IEAren proiekzioak (Nazioarteko Energia Agentzia)

IEA, OECDren barruan 1974 urteko petrolio krisiaren haztapenean sortutako agentzia bat

da. Estatukideen artean, herri garatu gehienak; hala ere, petrolio ekoizle garrantzitsuenak

OPECeko kideak, Errusia, eta kontsumitzaile mamitsu batzuk Txina eta India, adibidez

agentziaren kanpo daude.

IEAren helburu nagusia petrolioaren hornidura mundu mailan ez etetea da. Horri

laguntzeko, estatukide guztien artean gutxienez 90 eguneko petrolio inportazioen

baliokide den stocka giltzapean mantentzen dute, gutxi gorabehera 4 mila milioi upeleko

erreserbak, era kontrolatuan merkaturatzeko hornitze krisi bat gertatuz gero. Gainera,

IEAk petrolio eta beste baliabide energetikoen merkatuen gaineko informazio eta datu

estatistiko ugari biltzen ditu, munduko egoera energetikoari buruzko informazio argigarria

eta fidagarria emateko asmoz. Zentzu horretan, ezagunak dira aldianaldian agentziak

plazaratzen dituen txostenak, eta baita aldez aurretik gobernuen artean egindako

inkestetan oinarritutako munduko kontsumoaren datubasea ere90. Nazioarteko Energia

Agentziaren betebeharra ere dira energia politiken hobekuntza, energia alternatiboen

bultza eta nazioarteko lankidetza, baina guri orain gehien axola zaiguna etorkizunean

gerta litekeenaz IEAren ikuspuntua da, horrek sakonki baldintzatzen baititu herrialde

90 <http://www.iea.org/Textbase/subjectqueries/index.asp>

133


garatuen energia politikak.

2002 urtetik, 2030 urterako aurreikuspenak aurkezten ditu agentziak, aldianaldian. Mezu

nagusia, modu ezin hobean dago bilduta World Energy Outlook 2002 txostenaren

laburpen exekutiboan91:

[Txosten honek erakusten duen balizko etorkizunean] energia erabilerak

ezinbestean jarraituko du hazten, erregai fosilek energia baliabideen gaman nagusi

izaten jarraituko dute eta garapen bideko herrialdeak arin gerturatuko dira OECDko

kideengana, energia komertzialaren kontsumitzaile nagusien moduan. Lur

planetaren baliabide energetikoak, ezbairik gabe, egokiak dira gutxienez datozen

hiru hamarkadetan geroz eta handiagoa izango den eskaera betetzeko. Baina

txosten honetako proiekzioek ganorazko kezkak sortzen dituzte energia

hornikuntzaren segurtasunaren gainean, energia azpiegituren inbertsioen gainean,

energiaren ekoizpen eta erabilerak sortutako ingurumenkalteen mehatxuaren

gainean, eta energia berrietara munduan zehar dagoen heltze desorekatuaren

gainean.

IEA mezu orekatu bat zabaltzen saiatzen ari da, zeinean baikortasunerako arrazoien eta

kezkatzekoen arteko oreka zail bateko tentsio bat nabaritzen zaion. Alde batetik, munduko

baliabide energetikoak nahikoak dira etorkizuneko beharrak asetzeko; beste aldetik,

baliabide energetiko horien kudeatzeak energia sistema osoak, azken batean: sorkuntza,

banaketa eta kontsumoa bere baitan hartzen dituenak egiturazko arazo garrantzizko

batzuk ditu, etorkizunean aurre egin beharko zaizkienak. Esanguratsuena dena, azken

91 World Energy Outlook 2002, International Energy Agency, 2002, 25. or.

134


urteotan Agentziaren aurreikuspenen bilakaera ikusita, badirudi oreka zail eta hauskor hori

urratzen ari dela, etorkizuneko gako nagusiak, kezkatzeko moduko balantzaren aldera

mugituz.

2002an plazaratutako txostenaren aurreikuspen nagusienak, 2030 urtera begira, honako

hauek ziren:

Energia primarioaren urteko kontsumoa, 15,3 Gtpb (mila milioi tona petrolio

baliokide) izango litzateke 2000n, kontsumoa 9,2 Gtpb izan zen. Horrek, energia

primarioaren kontsumorako, %1,7ko batez besteko urteko hazkundea dakar.

Petrolioaren kontsumoari dagokionez, agentziaren aurreikuspenak USGSkoekin

lerrokatzen dira, zeinen arabera munduko erreserbak nahikoak diren etorkizuneko

eskaera asetzeko; proiekzioek petrolio upelaren prezioa 29 dolarretan kokatzen

dute 2030 urterako, munduko eguneko ekoizpena 120 milioi upelekoa izanik 2000n

ekoizpena 75 milioi upel eguneko izan zen.

Gas naturalaren eskariak, beste edozein erregairenak baino indar gehiagoz joko du

gora. Gasaren kontsumo primarioa bikoiztuko da gaurtik 2030 urtera arte, eta

munduko energia eskaeran gasaren kuota %23tik %28raino pasako da epe berean.

Ikatzaren kontsumoa ere haziko da, baina petrolioarena eta gasarena baino

mantsoago. Txina eta Indiak, biek batera, 2030 urtera arteko munduko ikatz

eskaeraren hazkundearen bi heren metatuko dute.

Munduko potentzia nuklearrak nabarmen egingo du behera, erreaktore berri gutxi

eraikiko baitira, eta hainbat betiko itxi. Ekoizpen nuklearrak hamarkada honen

amaieran joko du puntu gorena, eta geroago apurkaapurka behera joan. Haren

kuota munduko energia primarioaren eskaeran, %7 inguruan mantenduko da 2010

135


arte, geroago jaitsiz, 2030ean %5 izan arte.

Energia berriztagarriek paper gero eta garrantzitsuago bat beteko dute munduko

energia primarioaren eskaera barruan.

Energiasalerosketak arinki zabalduko dira; petrolio eta gasaren kontsumitzaile

nagusi diren eskualdeek, beren inportazioak nabarmen handituz ikusiko dituzte.

Agentziaren hitz berberak erabiliz, “hornikuntzaren segurtasuna, energiapolitikaren

lehentasun bihurtu da”.

Energia eskaerak, arinen, garapen bideko herrialdeetan egingo du gora: 2000 eta

2030 urteen arteko munduko energia primarioaren eskaeraren hazkundearen %60

baino gehiago herrialde horietan sortuko da, bereziki Asian. Txinak, egun munduko

bigarren energia kontsumitzaile handiena izanik, energia merkatuetan bere pisua

handitzen jarraituko du, hazkunde ekonomiko indartsuak eskaera eta inportazioak

bultzatuz gero.

Azkeneko kontsumoaren ikuspuntutik, garraiorako erabilerak beste guztiei aurrea

hartuko die: energia eskaerak, garraio sektorean ia gehiena petrolioaren

kontsumoan oinarrituta, urteko %2,1eko erritmoz haziko da, beste edozein

sektoretan baino arinago. 2020ko hamarkadan, industria sektoreari hartuko du

aurrea, alegia, eta hortik aurrera eskaeraren aldetik sektore garrantzitsuena izango

litzateke. Elektrizitatearen hazkundea ere, beste edozein energiaeroalerena baino

altuagoa izango da epe berean, %2,4 batez besteko urteko hazkunde batekin.

Sorkuntza elektrikoaren sektorean, datozen hamarkadetan, beharrezko inbertsio

ekonomikoa 4,2 bilioi dolarrekoa izango litzateke, egungo azpiegituren berrikuntzei

eta premia berriak asetzeko beharrezkoak izango direnei aurre egiteko

erreferentzia moduan, 2003an, Espainiako barne produktu gordina 0,6 bilioi

dolarrekoa izan zen, eta Frantziakoa 1,4 bilioi gutxi gorabehera.

136


Hala ere, baikortasun eta larritasun arteko mezu orekatua, hurrengo urtean hasi zen

okertzen. 2003an, IEAk, energia sektorean beharrezko inbertsioei buruzko txosten mardul

bat plazaratu zuen92. Han, datozen hogeita hamar urteotan munduko energiakatearen zati

guztietan zehar beharrezkoak egungo kontsumo joerek bere horretan jarraituz gero

izango liratekeen inbertsioen irudi moduko bat osatzea hartu zen helburutzat.

World Energy Investment Outlook 2003 txostenak plazaratu zuen zenbatekoa, izugarria

eta edonori pentsarazteko modukoa zen: 16 bilioi dolarrekoa, datozen hogeita hamar

urteetan zehar, hala energia azpiegituraren hedapena, nola azpiegitura zaharkituaren

berrikuntza finantzatzeko. Printzipioz, IEAk behin eta berriz errepikatzen du energia

baliabideen aldetik urritasunik ez dagoela; baina balizko baliabide horiek benetako

hornidura bihurtzeko beharko diren kapitalen bila, energia sektoreak burubelarri aritu

beharko du, ekonomiaren beste sektore batzuekin lehia bizian.

IEAren irudiko, sektore elektrikoa izango da sorkuntza elektrikoa, elektrizitatearen

garraioa eta banaketa inbertsioaren zati nagusia eskatuko duena: 10 bilioi dolar, inbertsio

osoaren %63. Datu horrek txiki uzten du IEAk berak aurreko urtean balioetsitako datua,

4,2 bilioi dolarrekoa, alegia. Urte bakar batean, agentziak bikoiztu baino gehiago egin zuen

bere balioespena. Ia inbertsioaren erdia, garapen bideko herrialdeek eramango lukete;

inbertsio osoaren zati garrantzitsu bat, bakarrik egungo kontsumo maila mantentzeko

izango litzateke beharrezkoa, zeren egungo azpiegiturak berritzeko kapitalen eskaera oso

altua izango baita datozen urteotan zaharkitze epean dauden zentral termiko eta nuklear

askoren kasua, eta abar.

92 World Energy Investment Outlook 2003, International Energy Agency, 2003.

137


Inbertsio zenbatekoa hain da ikaragarria, zeren txostengileek ere ez baitute uste

aurreikuspena beteko denik. Izan ere, haien aburuz, zoritxarreko irudipena betez gero,

energia kudeaketa iraunkorrago bat lortzeko, arduradun eta politikarien gaitasunik ezaren

seinale baino ez litzateke izango93.

2004an, IEAk World Energy Outlook txostenaren beste bertsio bat kaleratu zuen94. Han

jorratutako ildo nagusiek, bi urte aurreko txostenaren ildotik jarraitzen dute. Sektore

elektrikorako aurreikusitako inbertsioa, hala ere, orain 10 bilioi dolarrekoa da, 2003ko

txostenari jarraituz. Hala ere, segurutik aurreko urteetako energia kontsumoaren hazkunde

altua ikusita, 2030erako aurreikusten zen kontsumo primarioa 16,5 Gtpbraino igo zuen, bi

urte lehenagokoa %8 handituz. Era berean, munduko eguneko petrolio ekoizpena pixka

bat igo zuten, 121 milioi upeletan kokatuz. Hala ere, 2030eko petrolio upelaren salneurria

29 dolarretik 35 dolarretara igo zuten agian, ozenki esan nahi ez arren, zeruertzean

petrolioaren ekoizpen gorena ikusten hasi zirelako?.

2005ean, IEAk beste txosten bat plazaratu zuen95, kasu honetan txosten arteko bi urteko

epea bete zedila itxaron gabe. 2005eko txostenean, Ekialde Ertaineko eta Ipar Afrikako

herrialdeei (Middle East and North Africa, MENA) begirada berezi bat eskaini nahi izan

zieten, agentziaren hitzetan herrialde horietako petrolio eta gasaren baliabideak guztiz

erabakigarriak izango direlako energia gosetea asetzeko.

Txostenak beste behin adierazten du munduko baliabideak nahikoak direla eskaera

globalari aurre egiteko. Alabaina, badirudi argi gorriak gero eta gorriagoak direla. Txosten

93 Ibid., Claude Mandil zuzendari exekutiboaren hitzaurrea, 3. or.94 International Energy Agency, World Energy Outlook 2004, 2004.95 World Energy Outlook 2005 Middle East and North Africa Insights, International Energy Agency, 2005.

138


honetan, jada, egungo kontsumo joera, nahiz eta ez modu argi batez, eutsiezintzat

hartzen hasiak dira agentzian, zioak nagusiki berotegiefektuko gasen isurketei eta

energiaren hornikuntzaren segurtasun ezari egotzita.

Egileek, egungo joera aldatuko luketen politikak ezartzeko deia egiten dute, argiki.

Aurrean izan ditzakegun aukerak kontuan hartzeko, txostenak hiru eszenatoki nagusi

aurkezten ditu. Lehenengoan “Business as usual” delakoa, egungo politikak aldatu

ezean, aurreko urteko txostenarekin konparatuta, 2030erako kontsumo primarioa pixka bat

jaisten dute, 16,3 Gtpb, batez besteko urteko hazkundea %1,6tan balioetsiz, eta

beharreko inbertsioen kopurua gehiago handitzen dute (17 bilioi dolarrekoa; lehen,

16 bilioikoa mundu mailan). Petrolioari dagokionez, haren kontsumoa moteltzen dute

(eguneko 115 milioi upeleraino), eta upelaren salneurria, berriro, garestitzen dute,

39 dolarreraino. Ez dirudi, beraz, urte batetik bestera aurreikuspenak hobetuz doazenik.

Politika alternatiboen eszenatokian “World Alternative Policy Scenario” delakoan, non eta

energia berriztagarrien erabilera tinkotasunez bultzatuko litzatekeen, eta efizientzien

hobekuntzak garrantzitsuak liratekeen, kontsumoaren murrizketa xede hartuta neurri

politiko egokiak hartuz gero, energiaren kontsumoaren batez besteko urteko hazkundea

%1,2ra jaitsiko lirateke, 2030ean 14,9 Gtpbtan kokatuz, baina oraindik egungo kontsumoa

baino %40 gehiago izanik.

Hirugarren eszenatokian inbertsio gutxikoa, “Deferred Investment Scenario” delakoa, hau

da, 17 bilioiko inbertsio horiek era nabarmenean beteko ez balira, nagusiki MENA delako

herrialdeetan eta bereziki petrolioa eta gasa ekoizteko sektoreetan, balizko petrolio

ekoizpena erreferentziazko eszenatokiarena baino motelagoa izango litzateke, 105 milioi

139


upel eguneko %9 baxuago, eta petrolioaren prezioa argiro garestituz, 52 dolarreraino

upeleko.

IEAren ziabogaren azken arraukadaren berri, 2006ko azaroan jaso genuen, 2006ko

World Energy Outlook txostenaren bitartez96. Azken urteotako ildoari jarraiki, Agentziak

2006an zabaldutako mezua aurrekoa baino larriagoa da. Honetan, IEAren aburuz,

munduak “energia mehatxu bikoitza” dauka aurrean. Alde batetik, “energia hornidura

egokia, bermatuta eta prezio onargarrian ez izateko mehatxua”; bestetik, “gehiegizko

kontsumotik eratorritako kalteak ingurumenean”. Azken txostenaren aurkezpenean,

Claude Mandil IEAren zuzendari exekutiboak “aurrean daukagun etorkizuna, egungo joera

mantenduz gero, zikin, hauskor eta garestia izango” dela esan zuen. Lehenengo aldiz,

agentziak ofizialki onartzen du etorkizunean energia hornidura egokia ez izateko arrisku

larria dagoela. Krisiaren jatorria, “inbertsio gutxian, ingurugirohondamendi batean edo

hidrokarburoen hornikuntzaren batbateko eten batean” legoke. Agentziak 2030 urtera

arteko beharrezko inbertsioa energia sektorean 20,2 bilioi dolarretan balioesten du,

2005ean baino 3,2 bilioi gehiago. Txostenak, “erregai fosilen eskaeraren hazkundea

moteltzeko beharra, inoiz baino premiazkoagoa“ dela aldarrikatzen du.

Etorkizunak argituko digu gizateriak norantz joko duen, baina kezkatzeko moduko

arrazoiak, egon, badaudela dirudi, baita Nazioarteko Energia Agentziako adituentzat ere.

WETOren aurreikuspenak

Europako Batasunak “World energy, technology and climate policy outlook 2030” txostena

96 “La Agencia Internacional de la Energía avisa de una “doble amenaza” energética mundial”, in Expansión, <http://www.expansion.com>, eta International Energy Agency, World Energy Outlook 2006. Summary and Conclusions, 2006.

140

http://www.expansion.com/edicion/expansion/economia_y_politica/es/desarrollo/706744.html


bultzatu zuen, 2003an97. Azterlan horren helburua, datozen hiru hamarkadetako energia,

teknologia eta ingurumenaren joera nagusiak aztertzeko esparru koherente bat eskaintzea

zen; energiaren arloko hainbat erakunde eta akademikoz osatutako partzuergo batek

landuta, “business and technical change as usual” izeneko ikuspegiko eszenatoki

kontserbadore bat eskaintzen digu, POLES izeneko munduko energia sektorearen

simulazioeredua98 erabiliz.

18. irudia. Munduko energia kontsumoaren aurreikuspena, 2030 urteraino (Itur.: WETO).

Orokorrean, WETOren aurreikuspen nagusiak, IEAk bere erreferentziako eszenatokian

non eta egungo joera sozioekonomiko nagusiek beren horretan jarraituko luketen

97 World energy technology and climate policy outlook 2030 WETO , Luxembourg , 2003.98 <http://web.upmfgrenoble.fr/iepe/textes/POLES8p_01.pdf>

141


ondorioztatutakoen ildotik lerrokatzen dira. Energia kontsumo orokorrari dagokionez, 2030

urtera arte, kontsumo primarioaren batez besteko urteko gehikuntza %1,8koa izango

litzateke, 17,2 Gtpbraino heldu arte, IEAren aurreikuspenean baino 0,9 Gtpb gehiago.

Energia elektrikoaren kontsumoaren batez besteko hazkundea, berriz, %3koa litzateke.

18. irudian, mundu mailako kontsumoaren bilakaeraren aurreikuspenak erakusten dira,

energia iturriak bereizita.

Ikusten denez, 2030an kontsumoa erregai fosilen mendean legoke, haien kontsumoa ia

osoaren %90 izango bailitzateke.

Beste behin, ikatzaroaren gainbehera ezeztatzen da: mineralaren kontsumoak

tinkotasunez hazten jarraituko luke. Energia nuklearraren ekarpena %5 eta %7 artean

mantenduko litzateke, eta energia berriztagarrien ekarpena %15aren azpitik energia

hidroelektrikoa, biomasatik ateratakoa eta energia berriztagarri berriak. Izan ere, azken

horien ekarpena, berriztagarri berriena eoliko, fotovoltaiko eta hidroelektriko txikia, ia ez

da agertzen 18. irudian, hura 0,073 Gtpb izango bailitzateke 2030ean.

Hornikuntzaren aldetik, txostenaren arabera, erregai fosilen erreserbak nahikoak izango

dira 2030 arte. Ezbairik gabe, arazorik ez, eta ez bakarrik ikatzekoei dagokienez, baizik

eta gas natural eta petroliokoei dagokienez ere: 2030an, petrolioaren kontsumoa

120 milioi upel eguneko izango litzateke, petrolio upelak 35 €ko prezioa izanez. Hala ere,

simulazioereduak birdoitzeren bat beharko duela dirudi, zeren, petrolio eta gasaren

salneurrien bilakaerak, azken urteotan, ezerezean usten baititu WETOk egindako prezioen

aurreikuspen nagusi batzuk, 19. irudian bertan ikus daitekeenez. WETOren arabera,

petrolio upelaren prezioa 20 €ren azpitik mantenduko litzateke 2020ra arte. Hala ere,

142


egun, prezioa 50 eta 70 € artean dabil. Hortaz, ez dugu ekonomialari oso finak izan behar

konturatzeko kontsumoaren aurreikuspenen berrikusteak, nahitaez, beherantz izan

beharko duela, berandu baino lehen.

19. irudia. WETO txostenak egindako petrolio eta gas naturalaren salneurrien

aurreikuspenak 2030 urtera arte, eta azken urteotako benetako bilakaera (Itur.: WETO eta

BP).

Petrolioaren salneurriak 2006ko udan ia 80 dolarreko mugara heldu ondoren, udazkenean

behera jo zuen berriro, 2007ko urtarrilean 55 dolar azpitik kokatu arte. Askoren ustez,

salneurriaren %30eko beherakada horrek argi uzten du petrolioaren gorabeheren atzean

dagoena, haren agorpena baino, espekulazioa alde batetik eta bestetik ekoizpen eta

143


eskariaren arteko behinbehineko bat ez etortze soilak direla; azken batean, merkatuek

era oso eraginkorrean kudeatzen ondo baino hobeto dakiten fenomenoak, informazio

egokia eskuragarri daukatenean. Hala ere, 2007ko udaren atarian, petrolioaren prezioak

70 dolarrera jo du berriro. Askoren ustez, gertatzen ari denak petrolioaren ekoizpen

gorenaren ondokoa baino ez du iragartzen. C. Campbellen hitzak erabiliz99, “prezioaren

gorakada – atzeraldi ekonomiko – prezioaren kolapso – ekonomiaren indarberritze

prezioaren gorakadaz osatutako sorgingurpila” daukagu aurrean. Aldi berean, beste

behin, urte amaieran Errusiaren eta Sobiet Batasuneko kide ohien arteko “gasaren gerra”

deiturikoaren beste kapitulu bat pairatu dugu Europan. 2006an Ukrainarekin gertatu legez,

2007an Bielorrusiarekin sortu da gasaren salneurriaren gaineko gatazka, baina beti

emaitza berberarekin: Europaraino heldu behar duen erregai hornikuntzaren eteteko

mehatxua, zeinak agerian uzten duen EBko erregaiekiko mendekotasuna.

99 “778. Signs of recession”, in ASPO Newsletter #73, 4. or.

144


5. ENERGIA BERRIZTAGARRIEN ANALISIA

Energia berriztagarrien egungo egoera azaltzea, benetan korapilatsua eta konplexua da,

oso. Hainbat arrazoik eragozten dute analisia. Handiena, energia berriztagarrien

errealitate oso anitza litzateke. Energia berriztagarrien barruan, ezaugarri guztiz

desberdinekoak aurkituko ditugu, zentzu askotan.

Zein sorkuntza motatan arreta jartzen dugun, atera ditzakegun ondorioek bide guztiz

desberdinetatik eramango gaituzte. Horrek, askotan, gaizkiulertu ugari eta larriak sortzen

ditu. Adibidez, orokorrean, energia berriztagarrien balizko mugatasunaren ideia oso

zabalduta dago. Haatik, bigarren kapituluaren amaieran ikusi dugunez, energia

berriztagarrien ekarpena, gizateriak kontsumitzen duen energia primarioaren %11 baino

gehiagotan dago balioetsita. Gutxi izan arren, ezin esan hutsala denik100. Horren barruan

ia guztia energia primarioaren %10 ohizko biomasa deritzoguna da, egurra, munduko

gehiengo zabal eta txiro batentzat energia baliabide bakarra dena. Beste fluxu

berriztagarriek, berriztagarri berriak deritzegunek, ekarpen askoz apalagoak egiten dituzte

nahastura energetikoan. Hori litzateke energia fotovoltaikoaren kasua, itsasoetatik

ateratakoa edo termoelektrikoarena, zeinen ekarpena, egun beste fluxu energetiko

batzuekin alderatuta, bati baino gehiagori ia hutsaren hurrengoa irudituko zaion.

Teknologikoki ere, energia berriztagarrien aniztasuna izugarria da. Alde batetik egurra, eta

bestetik sateliteak eta espazioko ibilgailuak elikatzen dituzten panel fotovoltaikoak.

100 Hala eta guztiz ere, beste behin gogoratu behar dugu kontabilitate energetiko gehienetan ez dela kontuan hartzen gizateriarentzat garrantzitsuena den fluxu energetikoa: gure planetan, klima egoki batean mantentzen duen Eguzkiarena. Fluxu horrek, ezbairik gabe, milaka aldiz biderkatzen du desegokiro izendatzen dugun energia komertzial primarioa.

145


Sorkuntza mota batzuetan, kontrasteak egundokoak dira. Haize errotak orain dela mende

askotako tramankuluak izanik, zer dela eta haien ugaltzea berriro, egurrezko piezak

altzairuzkoekin ordezkatuta? Haizearen erabilera itsas garraioan ez zen ba, aitzineko

kontua? Askotan, badirudi berriztagarrien bultzatzeak iraganera itzultzea ekarriko lukeela.

Sorkuntza motaren aldetik hau da, energia bektorea desberdintasun nabarmenak

aurkituko ditugu. Alde batetik, garrantzitsua da elektrizitate berriztagarria, aerosorgailu

eoliko, zelula fotovoltaiko, zentral termoelektriko edota presa hidroelektrikoek sortua.

Sorkuntza mota horiek, energia, era oso erabilgarri baten moduan hornitzen dute:

elektrizitatea; gainera, haien energiakatea nahiko laburra da, eta horrexegatik nahiko

efizientea. Baina atzemandako fluxu berriztagarri guztiak ez dira elektrizitate bihurtzen.

Energia geotermiko eta fototermikoak, adibidez, zuzenzuzenean erabil dezakegun beroa

hornitzen digute; laborantza energetikoetatik ateratako bioerregaiak, berriz, gasolina eta

gasolioaren ordezko zuzenak dira.

Jeneralean, energia berriztagarriei buruz aritzean, guztiak sartzen dira zaku berean,

kontuan hartu barik haien aniztasun izugarria. Kapitulu honetan, aniztasun hori

azaleratzen, azaltzen eta zehazten saiatuko gara.

Energia eolikoa

Energia eolikoaren hazkundea, izugarria izan da azken urteotan. 2005 urtean, munduko

merkatu eolikoa %43 hazi zen101, 11,77 GWeko potentzia instalatu eta gero. Urte beraren

amaieran, mundu osoan zehar instalatutako potentzia eolikoa ia 60 GW arte heldu zen.

Aerosorgailuen ia heren bat (%31, 18,4 GW) Alemanian zegoen, eta Espainian 10 GW

101 El mercado eólico mundial creció un 43% en 2005, Energías Renovables aldizkaria, 2006ko martxoa, 6. or.

146


eko potentzia (%16,9).

20. irudia. Charles Brush ingeniariak egindako aerosorgailua,

1887an, Clevelanden (Ohio, AEB)

(Itur.: Charles F. Brush Special Collection,

Case Western Reserve Unibertsitatearen kortesia).

Sorkuntza eolikoaren teknologia oso heldua da. Lehenengo aerosorgailua instalatu

zenetik, ia 120 urte pasatu dira. Charles Brush AEBetako ingeniariak diseinatu eta

instalatu zuen, bere etxe ondoan, 12 kWeko lehenengo aerosorgailu erraldoia 144 hegal

zituen, eta errotorearen diametroa 17 metro zen, 20 urtez ederki funtzionatuko zena.

Lehenengo prototipo horrek sortutako elektrizitatea, baterietan gordetzen zen. Askoz

beranduago, 1933an, lehenengo aldiz konektatu zen aerosorgailu bat sare elektrikora.

Krimean gertatu zen, orduan Sobiet Batasunean, eta 100 kWekoa zen. Ordutik aurrera,

gure artean ohikoa den bi edo hiru hegalen diseinua erabiltzen da, sare elektrikora

konektatuta.

147


Dispositibo hauen funtsa erraza da. Aerosorgailuak haizearen energia zinetikoa energia

mekaniko bihurtzen du, hegalen biraketamugimenduaren bitartez. Motor eta sorgailu

elektrikoak agertu baino lehen, energia mekanikoa zuzenean erabiltzen zen makineria

mugiarazteko, aitzineko haizeerrotetan gertatzen zen moduan. Egun, kasu gehienetan

sorgailu baten bitartez energia mekanikoa energia elektriko bihurtzen da. Sortutako

energiaren ezaugarriak haizearen abiadura eta hegalen biraketaabiaduraren mendean

daude, eta aerosorgailuaren sistema elektronikoek egokitzen dute elektrizitatea, sare

elektrikora injektatzeko moduan izan dadin. Aerosorgailuen gehieneko efizientzia %50en

bueltan dabil, hau da, haizearen energia zinetikoaren erdia bihurtzen dute, kasu onenean,

energia elektriko.

Hala ere, aerosorgailuen erabilera ez da ugaldu XX. mendearen azken hamarkadara arte.

Azken urteotan, heldutasun teknologikoak motorren mekanika eta elektronika bikaina,

hegalen diseinu aerodinamiko itzela, eta guztiaren gainetik sistema osoaren fidagarritasun

altualtua, sare elektrikoaren sartze masiboa ahalbidetu du.

Heldutasun teknologikoak, kostu murrizketa nabarmenak ere ahalbidetu ditu azken

urteotan, egun, elektrizitate eolikoa merkatu elektrikoetan lehiakorra izan arte. Espainian,

adibidez, 2005ean haren batez besteko kostua 8,3 cent/kWh zen, elektrizitate arruntaren

batez besteko prezioa 6,7 cent/kWh zen une berean102.

Badago beste arrazoi garrantzitsu bat sorkuntza eolikoaren ugaltzea azaltzeko: sorkuntza

mota honen ustiapen eredua oso aproposa da energia alorreko enpresa eta korporazio

handientzat. Uler daitekeenez, sorkuntza elektrikoan murgilduta dauden enpresa

102 Boletín Estadístico de Energía Eléctrica, Red Eléctrica de España, 2005eko abendua, 91. zenbakia, 1 eta 8. or.

148


erraldoientzat, tamaina oso handiko instalazioak errazten dituzten teknologiak dira

interesgarriak, bakarrik, eta sistema eolikoen potentzia nahiko handia izan daiteke beste

berriztagarri gehienen sistemekin konparatuta, askoz handiagoa. Aerosorgailuak era oso

modular batean biltzen dira parke eolikoetan, megawatt askotako potentziak parke bakar

batean metatuz. Sektore elektrikoaren korporazio askok, sorkuntza elektrikoaren

dibertsifikatzea bilatu behar izan dutenean, apustu sendoa egin dute eolikoaren alde.

Azken hamarkadan, instalatutako aerosorgailuen potentzia handiagotzen joan da, modu

jarraituan. Egun, lur eremuetan eraikitzen ari diren parke eoliko gehienetan 800 kW eta

2 MW bitarteko potentziako haizeturbinak aurkituko ditugu, eremuaren ezaugarri eta

beharren arabera. Lur eremuetan eraikitako parke eolikoek onshore izena hartzen dute,

itsas eremuetan eraikitakoak, berriz, offshore deituak dira. Azken parke eoliko horietan

normalean erabilitako haizeturbinak potentzia handiagokoak dira, 2 MWetik 5 MW

etaraino tartea gainditu arte.

Itsas eremuetako parkeetan ari dira instalatzen egungo aerosorgailu handienak. Haietako

adibide bat, 21. irudian erakusten da: REpower korporazioak egindako REpower 5M

modeloa, zeinak 5 megawatteko potentzia garatzen duen. 15. taulan laburbiltzen dira

aerosorgailu honen ezaugarri nagusiak. Irudian ikusten denez, egitura hauek izugarriak

dira. 400 tona baino gehiagoko ardatzkutxa, 100 metro baino gehiagoko altuera batean

kokatzen da, dorrearen gainean. Kutxa barruan, sorgailu elektrikoa, sistema elektronikoak,

eta hegalak eusten dituen errotorea, makineriarekin batera. Hegalek erraztatzen duten

eremuaren diametroa 126 metro da. Erraztatze eremua handitzean, potentzia maximoa

ere handitzen da. Horretarako, errotorea igo behar da, beharrezkoa baita hegalen luzera

handituz gero; gainera, orokorki, haizearen abiadura handitzen da altuerarekin batera.

149


Azken belaunaldiko aerosorgailuen ezaugarriak

Gehieneko potentzia 5 MWHegalek erraztatzen duten

eremuaren diametroa 126 mHegal bakoitzaren luzera 61,5 m

Ardatzaren altuera 90120 mArdatzkutxaren pisua 415 tona

15. taula. REpower 5M aerosorgailuaren

ezaugarri nagusiak.

21. irudia. REpower 5M. Alemanian, 2005(Itur.: REpower Systemsen kortesia, copyright REpower Systems).

Haizeturbinen potentziak haizearen abiadurarekiko dependentzia nabaria erakusten du.

Haizearen abiadura jakin baten azpitik, aerosorgailuaren hegalek ez dute bira egiten

(23 m/s). Gehieneko potentzia, haizearen abiadura tarte jakin batean ematen du

(1230 m/s), eta haizearen abiadura altuegia bada, hegalak blokeatzen dira (2530 m/s

baino gehiago), ez apurtzeko. Funtzionamendu idealean, aerosorgailuaren potentzia

haizearen abiaduraren kuboarekin aldatzen da; hau da, une jakin batean abiadura %90era

txikiagotzen bada, potentzia %73ra murrizten da (0,93). Abiadura %80ra moteltzen bada,

potentzia ia erdiraino jaisten da (0,83). Horrexegatik, oso garrantzitsua da parke eolikoen

kokapena oso ondo aukeratzea, non eta haizeak abiadura altukoak izango diren, eta

ahalik eta egonkorrenak. Azken urteotan, gero eta gehiago ari dira ugaltzen itsas eremuko

parke eolikoen proiektuak. Dirudienez, itsasoan haizea indartsuagoa izateaz gain, askoz

egonkorragoa ere bada, horrela sorkuntza eolikoaren produktibitatea eta planifikazioa

nabarmen erraztuz.

150


Etorkizunera begira, energia eolikoan berrikuntza garrantzitsuenak itsasotik etorriko dira.

Lur eremuko kokapen onenak okupatuta daude dagoeneko, herrialde askotan. Hala

izanda, proiektu berrien kokapenetarako, gero eta gehiago hartuko dira kontuan

kostaldetik hurbileko eremuak, non eta, ziur aski, gero eta potentzia handiagoko

aerosorgailuak instalatuko diren 10 MW arte helduko ote dira?. Offshore mota honetako

adibide ezagunenetariko bat, Horns Reveko parke eolikoa dugu, jarraian ikertuko duguna.

Horns Reveko parke eolikoa Danimarkako itsasoan dago, kostaldetik 1420 kmtara.

Parke eolikoa, 2002ko udan instalatutako 80 aerosorgailuz osatuta dago. Lehenengo

haize turbina, urte horretako uztailaren amaieran hasi zen energia elektrikoa sare

elektrikora injektatzen. Aerosorgailuen eremua hain da handia, zeren espaziotik ikus

baitaiteke103. Erabilitako aerosorgailuak Vestas V80 modelokoak dira, 2 MWeko potentzia

banarekin. Ardatza 70 metroko altueran kokatzen da, 440 tonako kutxa baten barruan.

Hala ere, ezaugarri interesgarrienak parke osoari dagozkionak dira: parkearen azalera

20 km karratu eta potentzia osoa 160 MW kontuan hartuta, potentzia dentsitatea

8 W/m2 da. Karga faktorea, berriz, nahiko altua da: %43, Espainiako sorkuntza eolikoaren

batez besteko karga faktorea %25,3 delarik 6. taulan aurkeztu genuena. Aldea, Horns

Reveko parkea offshore izatean datza, haize egonkorragoekin, Espainiakoak onshore

motakoak baitira.

Itsas eremuetan instala daitekeen potentzia oso handia da. Danimarkak, 2030erako, 5 GW

instalatuta izatea aurreikusten du. Hala ere, itsasoan, potentzia dentsitatea nahiko apala

da. Horns Reveko parkean, 8 W/m2, haizeak abiadura maximoan dabilenean. Konparazio

103 Horns Reveko parkearen radar irudi bat, 2002an Europako Energia Agentziaren ERS2 satelitearen bidez 785 kmko altueratik aterata, honako helbide honetan ikus daiteke: <http://www.hornsrev.dk/Engelsk/nyheder/nyh_aug_02/ukradar.htm>

151


moduan, gogora dezagun Eguzkiak, eguerdian 1 kW/m2 ematen duela. Hortik, potentzia

handiak lortzeko, eremu beharra oso altua dela ondorioztatzen da. Hala ere, printzipioz,

itsasoan eremu zabalzabalak daude eskuragarri, kostaldetik hurbil, haizeturbinak

instalatzeko.

Horns Reveko parke eolikoaren ezaugarriak

Aerosorgailuak Vestas V80Potentzia 2 MW

(160 MW)Hegalek erraztatzen duten

eremuaren diametroa 80 mArdatzaren altuera 70 m

Ardatzkutxaren pisua 440 tonaParkearen azalera 20 km2

Karga faktorea %43Potentzia dentsitatea 8 W/m2

17. taula. Horns Reveko parke eolikoaren

ezaugarri nagusiak (Itur.: DONG Energy).

22. irudia. Horns Reveko parke eolikoa (Danimarka)

(Itur.: DONG Energy konpainiaren kortesia).

Gainera, sorkuntza eolikoaren parkeak oso modularrak dira. Askotan gertatzen den

152


bezala, parkeak handituz joaten dira, faseetan, aerosorgailu gehiago instalatzen diren

heinean. Noraino hel daiteke aerosorgailu bakoitzaren tamaina? Lehenago esan dugunez,

altuera handitzean, haizearen abiadura ere handitzen da. Diametroarekin ere, atera

daitekeen potentzia handitzen da. Ziur aski, hegal eta sistema elektromekanikoaren

kutxaren garraioak jarriko du tamainaren muga.

Energia berriztagarriei buruz ari garenean, badago beste kontzeptu oso garrantzitsu bat,

sorkuntza berriztagarriaren bideragarritasuna islatzen duena. Kontzeptu hori, energiaren

itzultzedenbora (Energy Pay Back Time, EPBT) da: energiasistema batek, bera egiteko

erabili zen bezain beste energia ekoizteko beharko duen denbora, egoera arruntean

funtzionatzen. Arlo honetan, energia eolikoak aurrerapen handiak egin ditu. Orain dela 25

urte energiaren itzultzedenbora urte oso bat baino gehiago zen; egun, berriz, bi eta hiru

hilabete bitartekoa da. Hau da, funtzionamenduaren lehenengo bi hilabeteetan,

aerosorgailuak bera egiteko behar zen bezain beste energia itzultzen du; hortik aurrera,

2530 urteko bizitzan zehar, irabazi energetiko netoa ekoitziko du. Beste modu batez

esanda, aerosorgailu bakoitzak bere bizitzan zehar ehun aldiz baino gehiago biderkatuta

itzultzen du bera egiteko behar zen energia. Sorkuntza eolikoaren energiaren itzultze

denbora nahiko baxua da, bereziki beste berriztagarri batzuen kasuarekin konparatzen

bada, energia fotovoltaikoarekin adibidez.

Sistema eolikoen fidagarritasuna, hau da matxurak agertzeko probabilitate oso baxua,

garrantzitsua da oso. Aerosorgailuek zati mugikorrak dauzkate, tentsio handiak jasango

dituztenak. Hegalek pairatu beharko dituzten tentsio horiek saihestezinak dira, haizearen

indarra eta hegalen mugimendua sorkuntza eolikoaren funtsean sartzen baitira. Matxurak

saihesteko bereziki itsas eremuetan dauden haizeturbinetan, sistemen fidagarritasunak

153


oso altua izan behar du. Horrek, fabrikazioprozesu oso zainduak eskatzen ditu. Adibidez,

egungo 4,5 eta 5 MW bitarteko aerosorgailuen errotore eta abatzaren galdaketan, hozte

prozesua sei astekoa izan daiteke, tentsio handienak pairatu beharko dituzten piezek

ezaugarri fisiko eta mekaniko bikainak izan ditzaten104. Eta arazoak noizean behin sortzen

dira, bereziki teknologia berri hauen kasuetan, eta nahiko helduak izan arren. Horns Rev

eko parkearen kasuan, adibidez, 2004ko udan turbina guztiguztiak desmuntatu eta lurrera

eraman behar izan zituzten, sorgailu eta transformadoreen akatsak zirela eta105. Hala ere,

kontuan hartu behar dugu horrelako arazoak teknologia guztiak produkzioan txertatzen

direnean sortzen direla; gainera, energia berriztagarrien kasu gehienetan, matxuren

ondorioak beste teknologia askorenak baino arinagoak dira energia nuklear edo

petrolioaren itsas garraioarenak, kasu.

Energia eolikoa, egun, guztiz bideragarria izanik, zenbat potentzia eoliko instala daiteke

munduan? Lehenengo kapituluan esan genuenez, Eguzkitik jasotako energia fluxuaren

%1 eta %3 bitartekoa bihurtzen da energia eoliko. Zenbateko itzel hori, 50 aldiz gehiago

da planetan fotosintesiaren bitartez biomasa bihurtzen dena baino. Potentzia baliokidea

4,8 PW (4,8 x 1015 W) da: hamahiru mila aldiz munduan instalatuta dagoen potentzia

nuklearra. Zenbateko itzela izan arren, kontuan hartu behar dugu bakarrik altuera

baxuenetan dabiltzan haizeak erabili ahal direla energia sortzeko eta inoiz ez guztia,

aldaketa klimatiko nabarmenik ez sortzeko. Adituek, benetan eskuragarria dena

zenbateko murritzagoetan balioesten dute: 120 TWeko potentzia jarraitua, mundu

osoan106. Zenbateko horiek, batez beste, 2,4 W/m2ko potentzia dentsitatea ematen dute,

balizko sorkuntza eoliko masiborako. Lur eremuen %10 erabiliko balitz, aerosorgailuen

104 Eize de Vries, “Thinking bigger. Are there limits to turbine size?”, in RENEWABLE ENERGY WORLD, 2005eko maiatzekaina, 4255 or.

105 “Danish Wind Turbines Take Unfortunate Turn”, in IEEE Spectrum, 2004ko azaroa, 1415 or.106 V. Smil. Energies. An Illustrated Guide to the Biosphere and Civilitation, 1999, 14. or.

154


bitartez, energia elektrikoa sortzeko, 3 eta 4 terawatt arteko potentzia lortuko genuke.

Munduko potentzia nuklearra 0,4 terawatt denez, aise ondorioztatzen da energia

eolikoaren potentzialtasuna oso handia dela. Hala ere, oso kontuan hartzekoa da

beharrezko eremua: planetaren lur eremu guztien hamarren bat.

Energia eolikoaren potentzialtasuna, mundu mailan

Gehieneko potentzia erabilgarria 120 TWPotentzia dentsitatea 2,4 W/m2

Lurraren %10 erabiltzen bada 34 TWPotentzia nuklearra munduan 0,4 TW

Hego Euskal Herrian(Greenpeaceen txostena)

Gehieneko potentzia 24,7 GWKarga faktorea %30Potentzia dentsitatea 3,2 W/m2

Beharrezko eremua %46

18. taula. Energia eolikoaren potentzialtasuna,

munduan eta Hego Euskal Herrian (Itur: V. Smil eta Greenpeace)

Euskal Herriari dagokionez, Greenpeace erakundeak berriki plazaratutako txosten batean

agertzen dira Hego Euskal Herriko potentzialtasunak107. Kasu honetan ere, aise gainditzen

dira egungo sorkuntza elektrikoaren beharrak. Txostenaren egileei kasu eginez gero,

Euskal Autonomia Erkidegoan eta Nafarroako Foru Erkidegoan instala daitekeen

gehieneko potentzia eolikoa 24,7 GW da. Sorkuntzarako emandako datuak, zentzuzkoak

dira: batez besteko karga faktorea %30en bueltan legoke, eta potentzia dentsitatea

3,2 W/m2. Hala ere, potentzia osoa garatzeko beharrezkoa izango litzatekeen eremua

107 Renovables 2050. Un informe sobre el potencial de las energías renovables en la España peninsular, Greenpeace, 2005, 144172 or.

155


izugarria da: hego Euskal Herriko eremu osoaren %46. Hori, gainera, kontuan hartu barik

Bizkaia eta Gipuzkoako itsas eremuetan offshore motako parke handiak instalatuko

liratekeela, zeinen azalera ez diren kontuan hartzen. Energia eolikoaren ahaltasuna

handia da, baina beharrezkoa den eremua ere oso handia da!

Hala ere, epe motzean, muga garrantzitsuenak ez zaizkio etorriko energia eolikoari eremu

beharren bidetik. Energia eolikoaren muga inportanteenak haren izaera guztiz

aldakorrarekin daude lotuta, eta horrek sortzen dituen arazoekin, sorkuntza eolikoa

egungo sare elektrikoaren barnean txertatu behar denean.

23. irudia. Sorkuntza eolikoa Espainian, 2006ko otsailaren 15 eta 16an (Itur: REE).

2006ko otsailaren 16an, Espainian, ordura arte gehieneko sorkuntza eolikoa gertatu zen:

156


7 GW. Alabaina, 23. irudian ikusten denez, aurreko egunean, otsailaren 15ean, sorkuntza

eolikoa 1,5 GWekoa izan zen. Ordu gutxian, sorkuntza eolikoa zazpi aldiz biderkatu zen.

3. irudian ere ikus daiteke energia eolikoaren aldakortasun nabariaren isla han, aste oso

bateko sorkuntza eolikoa erakusten zen. Asteazkenean sorkuntza ia 4 GWekoa zen,

baina aurreko larunbatean sorkuntza ez zen iristen 0,26 GWera.

Energia eolikoaren ekoizpena nahiko aldakorra da, eta askoz larriagoa dena, aldaketak

aurreikusezinak dira, hein handi batean. Haizeabiaduraren iragarpenak, egun, 13 ordu

barrukoak dira. Gure inguruko ikerketa taldeak, 24 ordu barruko iragarpenetan ari dira

lanean. Hurrengo egunerako iragarpenak, zantzu guztien arabera, ez dira posible izango

10 urte barrura arte108. Ekoizpen eolikoa hain aldakorra denez, ekoizpen elektriko osoaren

zati bat baino ezin da izan. Alemanian, 2015erako, sorkuntza elektriko osoaren %14an

jarri dute muga.

Non dago energia eolikoaren penetrazio muga, sare elektrikoaren barruan? Batzuek

Danimarkako kasua, adibidez, ekarriko dute gogora, non energia eolikoaren sare

penetrazioa %20 baino gehiago den orain, 2010ean %30 eta 2030ean %50 izateko

aurreikuspenarekin batera. Hala ere, sare elektrikoan energia eolikoaren penetrazioari

buruz ari garenean, oso kontuan hartzekoa da sare horren interkonektibitatea.

Energia elektrikoa oso modu erraz batean garraiatzen da, goitentsioko linea elektrikoen

bidez, galera txikirekin: garraio elektrikoaren efizientzia %8090ekoa da. Horrela, posible

da puntu batean gertatzen den eskaera elektrikoa handik urrun sortutako energia

elektrikoarekin asetzea. Sorkuntza eta kontsumoko lekuen arteko distantzia oso luzea izan

108 Thomas Ackermann, “Joined up thinking. Gridintegration in Germany”, in RENEWABLE ENERGY WORLD, 2005eko uztailabuztua, 158169 or.

157


daiteke. Frantzian, adibidez, hainbat zentral nuklearretan sortutako energia elektrikoaren

soberakinak gertatzea ohikoa da, eta inguruko Estatuetan saltzen da soberan geratzen

den energia elektrikoa: Espainian, Alemanian, eta abar. Hala ere, horrek Estatu

desberdinen sare elektrikoen arteko interkonektibitatea eskatzen du, energia elektrikoa

sare nazional batetik beste batera pasatzeko. Europan estatu gehieneko sare elektrikoak

estatu barruko esparruan garatutako konpainia elektrikoen bitartez garatu direnez, estatu

bakoitzeko barruko interkonektibitatea oso altua da; estatuen artekoa, berriz, nahiko

kaskarra. 2002an, Europako Kontseiluak %10eko interkonektibitatea ezarri zuen

helburutzat Europa osorako. Hala ere, bilakaera ez da batere behar bezalakoa izan109.

Bereziki larria omen da Irlanda eta Malta uharteen eta estatu baltikoen egoera isolatua,

eta Espainia eta Frantziaren arteko interkonektibitate oso mugatua.

Danimarkan, aldiz, beste herrialdeetako sareekiko interkonektibitatea oso altua da, %18

nagusiki Alemania eta Eskandinaviako herrialdeekin, eta horrek nabarmen ahalbidetzen

ditu energia eolikoaren penetrazio altuagoak. Interkonektibitatea oso altua denean,

sorkuntza eolikoa eskatzen dena baino energia gehiago denean, soberakina esportatzen

da; modu berean, sorkuntza eolikoa baxuegia bada, interkonektibitate altuaren bidez

sareak inportatu ahal du energia elektrikoaren eskasia. Espainian, Frantziarekiko

interkonektibitatea %3 baino ez da110.

Nafarroa Garaian, egun 31 parke eoliko daude. Haiei esker ia 1 GWeko potentzia,

energia eolikoak Nafarroako elektrizitate kontsumoaren %48 estaltzen du. Penetrazioa,

zentzu horretan, oso altua da. Baina Nafarroako sarearen interkonektibitatea oso altua da

109 Liburu Berdea Energia iraunkor, lehiakor eta seguruaren aldeko Europako estrategia, COM(2006) 105, Brusela, 7. or.

110 “Integración de la energía eolica en la red. España es diferente”, in Energías Renovables aldizkaria, 2003ko abendua, 2123 or.

158


osoa dela ez esateagatik. Nafarroako sare elektrikoa, Espaniakoaren barnean guztiz

txertatuta dago, eta hura gabe ez dago ulertzerik. Nafarroako energia elektrikoaren

soberakinak Espainiako merkatura bideratzen dira, eta Nafarroako aerosorgailuak

moteltzen direnean, Espainiako zentral termiko, hidroelektriko eta nuklearretan sortzen da

han eskatutako energia elektrikoa.

Espainiako sare elektrikoaren nazioarteko interkonektibitatea nahiko baxua denez, haren

barruko penetrazio eolikoa har daiteke sare osoaren egungo muga teknikotzat. 2010erako,

Plan de energías renovables delakoak sorkuntza eolikoa 20 GWetan balioesten du, egun

sorkuntza osoa 70 GW baino gehiago izanik. Energia eolikoaren penetrazioa %50etik

urrun mantenduko da datorren hamarkadan, eta askoz posibleagoa da %30en bueltan

mantentzea, kasu onenean edonola ere, fluxu berriztagarria dela kontuan hartuta, batere

makala ez dena.

Azken batean, energia eolikoaren arazoa zera da: aurreikusgaitza da, eta sorkuntza

soberakinak energia elektrikoa gordetzea oso zaila. Batzuek, zirkuitu elektroniko

kapazitibo erraldoiekin ari dira esperimentatzen, energia elektrikoa biltzeko (Electronic

Shock Absorber, ESA). Hala ere, zirkuitu horiek elektrostatikoki bildutako energia

elektrikoaren zenbatekoa oso mugatua da: kamioi trailer batean sartzen den sistemak,

tamaina ertaineko parke eoliko batek 15 segundo eta minutu bat arteko sorkuntza baino

ezin du ordezkatu111. ESA bezalako sistemak oso garrantzitsuak eta gero eta

erabilgarriagoak izango dira, sorkuntza eolikoaren oso epe motzeko aldaketei aurre

egiteko, baita sare elektriko osoaren ezegonkortasunei irtenbide emateko, baina ez dirudi

energia elektrikoaren biltze beharra hortik konponduko denik.

111 Karl Stahlkopf, “Taking Wind Mainstream”, in IEEE Spectrum ONLINE, 2006ko ekaina.

159


Sorkuntza eolikoaren penetrazioa handitze aldera, irtenbide probableena herrialde

desberdinen sare elektrikoen arteko interkonektibitatearen hobekuntzatik etorriko da, ziur

aski elektrizitatea biltzeko hidrogenoaren sorkuntza momentuz alde batera utziko dugu,

zeinaren bideragarritasun teknikoari 6. kapituluaren zati garrantzitsu bat eskainiko

baitiogu.

Alabaina, behar bezainbesteko interkonektibitate bat lortzeak ordain garrantzitsu eta

gogorrak ekarriko lituzke. Alde batetik, azpiegituretan beharrezko inbertsioak handiak

izango lirateke, nagusiki goitentsioko linea elektrikoetan. Bestetik, sare erraldoi horren

barruko interdependentzia oso altua izanik, haren kudeaketa are eta gehiago zailduko

litzateke, eta barruko ezegonkortasunak handitu, kontuan hartuta egungoak batzuetan

jada menderaezin bilakatzen ari direla.

Energia fotovoltaikoa

Sistema fotovoltaikoak zelula fotovoltaikoz osatuta daude, eta haien funtzionamendua

benetan zoragarria da. Zelula fotovoltaiko gehienak, silizio kristalinoz eginda daude.

Silizioa material erdieroalea da, mikroelektronikan gehien erabiltzen dena gure

ordenagailuen muina osatzen duten mikroprozesadoreak, adibidez, silizioz eginda daude,

funtsean zelula fotovoltaikoak egiteko erabiltzen diren fabrikazioprozesu berberak

erabiliz.

Zelula fotovoltaikoetan energia elektrikoa sortzeko prozesua, fenomeno fotovoltaikoan

datza. Fenomeno horren bitartez, Eguzkiaren argiizpiak fotoiak energia elektriko

bihurtzen dira, mugimendurik behar ez duen dispositibo elektroniko baten bitartez,

energiakate labur eta efizienteenetako bat osatuz.

160


Fotoiek, Eguzkian erreakzio termonuklearren bitartez askatutako energia garraiatzen dute,

espazioan zehar. Fotoi bakoitzaren eduki energetikoa Eguzkiaren azalaren

tenperaturarekin dago lotuta, 6.000°C inguru. Fotoien energia, elektronvoltetan (eV)

neurtzen da112. Eguzkifotoi gehienen energia, 3,5 eV (izpi ultramoreak) eta 0,5 eV artekoa

da (izpi infragorriak). Gehieneko erradiaziopotentzia 2,5 eVetan gertatzen da, hain zuzen

espektro ikusgaiaren erdian igortzen diren hori koloreko izpiak. Eguzkierradiazio osoaren

potentzia, eguerdi garbi batean Lurraren azalean kilowatt bat metro karratuko da

(1 kW/m2).

24. irudia. Zelula fotovoltaiko baten diagrama.

Siliziozko zelula fotovoltaikoetan, fotoiak silizio barrura sartzen dira, silizioak fotoiak

xurgatzen baititu. Zelularen bolumenean, siliziozko atomoak egitura kristalografiko zehatz

baten arabera daude jarrita, oso ondo ordenatuta, atomoen azken geruzaren elektroiak

atomo guztien artean partekatuz. Xurgatutako fotoiek, zelularen siliziozko atomoei eragiten

diete, beren energia atomoen elektroiei emanez (ikus 24. irudia, zelula fotovoltaiko baten

diagrama). Horrela, zelularen bolumenean fotoiek karga negatiboak (elektroiak) eta

positiboak (hutsuneak) askatzen dituzte. Karga elektriko horiek dira eguzkizelularen

112 Elektronvolta, energia unitate bat da: joule bat sei trilioi baino gehiago elektronvolt da (1 J=6,24 x 1018 eV).

161


kanpoan korronte elektrikoa osatuko dutenak. Horretarako, beharrezkoa da sortutako

karga elektrikoa zelulatik kanpora ateratzea. Horregatik, zelularen fabrikazio prozesuan,

p eta nmotako guneak sortzen dira. Haien junturak, egitura elektroniko oso ezaguna

sortzen du, elektronikan diodo deritzoguna. Zelula fotovoltaikoaren diodo bakoitzak zelula

fotovoltaikoa, azken batean, diodo bat baino ez baita sortutako eremu elektriko baten

bitartez bi motako kargak elektroiak eta hutsuneak banantzen eta kontaktuetara

bideratzen ditu. Horrela, kontaktuen artean, zuzeneko korronte elektriko bat sortzen da.

Silizioa ez da fenomeno fotovoltaikoa nozitzen duen material bakarra, ezta efizientzia

hoberena erakusten duena ere. Beste material erdieroale batzuk ere, galio artseniuro

AsGa, laserrak egiteko erabiltzen dena, silizio amorfoa, kadmio, selenio, indio eta

antzeko elementu arraroak, erabiltzen dira, ere bai, zelula fotovoltaikoak egiteko. Material

plastiko eta organiko batzuek ere fenomeno fotovoltaikoa nozitzen dute, eguzkiizpiak

elektrizitate bihurtzeko gai izanik, eta haiengan itxaropen handiak daude jarrita, datozen

belaunaldietako eguzkizelulen teknologiak garatzeko113.

Zelula fotovoltaiko industrialak dispositibo mikroelektroniko handienetarikoak izan arren,

haien tamaina eta potentzia oso txikiak dira: 200 zentimetro karratuko zelula fotovoltaiko

batek 3 watt potentzia emango du, argiztapen eta polarizazio baldintza onenetan. Sistema

fotovoltaikoak, baina, oso modularrak dira, eta tamaina txikiko zelulak seriean eta

paraleloan konektatuz, panel fotovoltaikoak sortzen dira (ikus 25. irudia). Panel

fotovoltaikoen azalera metro karratu bat da gutxi gorabehera, potentzia nominala

(1 kW/m2ko argiztapen baldintzetan neurtua) 100200 watt inguru izanik azalera eta

zelulen efizientziaren arabera. Etxetresna txikiak elikatzeko erabiltzen ditugun pila

113 Egungo teknologia fotovoltaikoen gaineko ikuspegi zabal eta sintetiko bat izateko, ikus Basic Research Needs for Solar Energy Utilization, Office of Science, U.S. Department of Energy, 2005eko apirila, 1332 or. eta 187198 or.

162


alkalinoekin gertatzen den moduan, panel fotovoltaikoetan tentsio elektrikoa handitzeko

zelulak seriean konektatzen dira bata bestearen aurrean, eta korronte elektrikoa

handitzeko paraleloan konektatzen dira bata bestearen ondoan. Zentzu horretan,

ezaugarri industrialeko eguzkizelula bakoitza 1 eta 3 arteko watteko pila bat moduan uler

daiteke.

25. irudia. Panel eta sistema fotovoltaikoak (Itur.: DOE/NRELen kortesia).

Hala ere, badago desberdintasun garrantzitsu bat pila alkalino eta zelula fotovoltaikoen

funtzionamenduen artean. Pila alkalino baten konexioborneen arteko tentsio aldea

egonkorra da normalean 1,5 volt, pila agortu arte, eta tentsio hori ez dago pilak elikatzen

duen zamaren kontsumoaren mendean. Eguzkizelulen kasuan, berriz, zelulak ematen

duen potentzia aldakorra da. Alde batetik, zelulak jasotzen duen argiztapenaren arabera

izango da; bestetik, eta garrantzitsuena, zelularen efizientzia gehienekoa izango da hura

163


polarizazio zehatz batean dagoenean, hau da, zelularen korronte eta tentsio aldearen

arteko erlazio zehatz bat gertatzen denean. Izan ere, erlazio hori egokia ez bada, gerta

daiteke eguzkizelulak energia netoa kontsumitzea!

Gainera, pila alkalinoekin gertatzen den modu berean, ezaugarri desberdineko zelulak

panel batean serie eta paraleloan interkonektatzen direnean, ezaugarri txarreneko

zelularen portaerarekin funtzionatzen dute zelula guztiek. Uler daitekeenez, hau guztia

nabarmen zailtzen ditu panel eta sistema fotovoltaikoen diseinu, konfigurazio eta

funtzionamendua. Horregatik, sistema fotovoltaikoetan, zelula fotovoltaikoak bezain

garrantzitsua BOS deiturikoa da (Balance of System, sistemaren balantzea). Sistemaren

balantzea deitzen diogu sistema fotovoltaikoan aurkituko dugun guztiari, panelak izan ezik.

Osagai horien guztien kostua sistema osoaren erdia da, normalean, eta sistema osoaren

mantentzelan ia osoa eskatzen du. Sistemaren balantzearen barruan sartzen dira

euskarria ematen duten egiturak, kablesarea, etengailuak, segurtasunelementuak,

fusibleak, bateriak baldin badaude, eta inbertsoreak. Azken subsistema elektriko hauek

dira, inbertsoreak hain zuzen, panel fotovoltaikoaren polarizazioaz arduratzen direnak,

panel eta zama elektrikoen arteko egokitzea eginez, baldintza onenetan lan egin dezaten.

Panel fotovoltaikoek korronte zuzeneko elektrizitatea hornitzen dute. Sistema

fotovoltaikoek energia elektrikoa sare elektrikora isurtzen dutenean, hura sare

komertzialaren korronte eta tentsio alternoetara moldatu eta sinkronizatu behar dute.

Horren ardura ere, inbertsoreen kontua da.

Sistema fotovoltaikoak, estatikoak izan daitezke. Izan ere, sistema fotovoltaikoen abantaila

handia parte mugikorrik behar ez izatea da. Argiztapen baldintza onenak lortzeko, sistema

164


estatikoak hegoaldeari begira jartzen dira, 40 graduko inklinazio batekin gutxi gorabehera,

kokalekuaren latitudearen arabera.

Hala ere, askotan, izpi gehiago jasotzeko eta beren errendimendua hobetzeko, sistema

fotovoltaikoek Eguzkiaren mugimenduari jarraitzen diote, sistema jarraitzaileak sortuz.

Panelei euskarria ematen duten egiturak, egunean zehar astiroastiro biratzen dira,

ekialdetik mendebalderantz.

Bestetik, sistema batzuetan, eguzkizelulen gainean sistema optikoak moldatzen dira,

zelula fotovoltaikoekin estalita dagoen sistemaren azaleraren ehuneko handi bat sistema

optikoarekin ordezkatuz. Horrela, kontzentraziosistema deritzegunak sortzen dira.

Printzipioz, ordezkatze prozesu hori errentagarria izan daiteke, zelula fotovoltaikoen kostu

ekonomikoa sistema optikoarena baino handiagoa baita. Kontzentraziosistemek ere,

Eguzkiaren mugimenduari jarraitu behar diote, atxikitako sistema optikoak irekidura

optikoa murrizten baitu, beti. Hala ere, kontzentrazioa erabiltzeak ordain garrantzitsu bat

dakar: kontzentraziosistemek, beti, zeru oskarbi behar dute, lainotuta dagoenean

kontzentrazioaren abantailak murrizten baitira, irekidura optikoa askoz murritzagoa delako.

Horrela izanik, lainotuta dagoenean haien efizientzia nabarmen murrizten da, sistema

arrunten efizientzia baino askoz baxuagoa izateraino. Zeru oskarbiren behar horrek

kontzentrazio sistemak erabilgaitz usten ditu zeru oskarbi urtean zehar egun askotan

ziurtatuta ez badago; gainera, zailtasun handi bat gehitzen zaie kontzentraziosistema

guztien energia ekoizpenaren aurreikuspenei: uler daitekeenez, askoz zailagoa da

kokaleku baten oskarbitasuna aurreikustea, bakarrik eguzkiirradiazio mailarena baino.

Horrela, aurreikuspenari dagokionez sistema hauek sistema eolikoekin pareka daitezke.

165


Energia fotovoltaikoaren kasuan, sistemen errendimendua kalkulatzeko guztiz funtsezkoa

gertatzen da sistemaren kokalekuaren eguzkiirradiazioa eta klima kontuan hartzea. Uler

daitekeenez, herrialde eguzkitsuetan sistemek energia elektriko gehiago emango dute

beste herrialdeetan baino. Gurean, Energiaren Euskal Erakundeak bildu ditu EAEko klima

eta eguzkiirradiazioari buruzko datuak114. Urteko eguzkiirradiazioa, ordutan neurtzen da.

365 eguneko urteak 8.760 ordu ditu. Eguzkiirradiazio ordu bat da Eguzkiak, ordu batean

zehar eta baldintza hoberenean hau da, eguerdi garbi batean Lurraren azalean 1 kW/m2

emanez, ematen duena. Edozein lekutan, benetako irradiazio orduak hau da, ilun ez

dagoenean beti izango dira erreferentziazko eguzkiirradiazio orduak baino gehiago,

hauek Eguzkiaren gehieneko potentzia kontuan hartuz kalkulatzen baitira. Erreferentziako

gehieneko potentzia (1 kW/m2) estandarra eta ezaguna denez, kokaleku baten urteko

eguzkiirradiazioa ezagututa eta ordutan neurtuta, zuzenean kalkula daiteke edozein

sistemak han eman dezakeen energia elektrikoaren kopurua.

Eskuragarri dauden datuen arabera, EAE hiru eskualdeetan banatuta dago, eguzki

irradiazioari dagokionez. Irradiazio altuena, Arabako Errioxan jasotzen da: 2.200 ordu,

urteko. Bitarteko eskualdean, Araban Laguardiatik Murgia eta Salvatierraraino zabaltzen

dena, irradiazioa 1.700 eta 2.200 ordu bitartekoa da. Kostaldeko eskualdean, Murgia eta

Salvatierratik itsasertzeraino, irradiazioa 1.500 eta 1.700 ordu artekoa da. Iparraldean eta

Nafarroa Garaiko iparraldean irradiazioa tarte horretan ere kokatuko da, ziur aski, eta

Nafarroako hegoaldean Arabakoaren antzekoa izango da. Erreferentzia moduan,

Alemanian 900 eta 1.130 ordu artekoa da eguzkiirradiazioa, eta Iberiar Penintsularen

hegoaldean 1.800 ordu inguru. Ikusten denez, beste leku batzuetan irradiazio gehiago

izan arren, Euskal Herrian ere ez gabiltza eguzkiz batere eskas.

114 Atlas de Radiación Solar del País Vasco, Energiaren Euskal Erakundea, 1998ko uztaila.

166


Interneten bidez, Europako Batasunak suspertutako PVGIS tresna informatiko zoragarria

dago eskuragarri115, zeinak eskualde baterako inklinazio hoberena, kokapenaren urteko

eguzkiirradiazioa, tenperaturak eta abar jakitea ahalbidetzen duen.

Askotan, sistema fotovoltaikoak isolatuta daude, sare elektrikotik urrun. Izan ere,

lehenengo aplikazio fotovoltaikoak sistema elektroniko isolatuak elikatzeko erabiltzen

ziren. Haien artean, 60ko hamarkadan espaziora bidaltzen hasi ziren sateliteak eta

sistema aeroespazialak aurkitzen dira, oso garrantzitsuak izan baitziren teknologia

fotovoltaikoaren ikerketari bultzada indartsu bat emateko.

Eguzkia modu jarraituan eskuragarri ez dagoenez, sistema isolatuek bateriak dauzkate,

energia elektrikoa biltzeko. Hala ere, gaur egungo merkatu fotovoltaikoan, aplikazio

fotovoltaiko gehienak sare elektrikoarekin konektatuta daude (ikus 26. irudia). Bereziki

deigarria izan da merkatu fotovoltaikoaren bilakaera azken hamabost urteotan116, eta

teknologia fotovoltaikoaren garapen izugarriaren isla zuzena.

90eko hamarkadaren hasieran, telekomunikazioetako aplikazioak elikatzeko sistema

mendi tontorretan kokatutako errepikagailuak eta komunikazio estazioak, sateliteak eta

abar eta kontsumoko produktuen eguzkierloju eta kalkulagailu, kontsumo baxuko

etxetresnak elikatzeko panel fotovoltaiko txiki eta abarren azpisektoreek merkatuaren

erdia baino gehiago eskatzen zuten. Egun, bakarrik hamar urte geroago, merkatua irauli

egin da. Merkatuaren azpisektore garrantzitsuena alde nabarmenarekin, gainera,

munduko ekoizpenaren ia bi heren eramanez, sare elektrikoarekin konektatutako

115 PVGIS: Geographical Assessment of Solar Energy Resource and Photovoltaic Technology, <http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/apps/radmonth.php?en=&europe=>.

116 Paul Maycock, “PV market update. Global PV production continues to increase”, in RENEWABLE ENERGY WORLD, 2005eko uztailabuztua, 8699 or.

167


sistemena da, zeinean orain dela ez hainbeste energia fotovoltaikoari lehiatzea guztiz

ezinezkoa gertatuko zitzaiola pentsatzen zen. Egun, martxan dauden eta fabrikatu eta

instalatzen ari diren sistema fotovoltaiko gehienak herrialde garatuetan daude, sortutako

energia elektrikoa sare elektrikoan zuzenzuzenean injektatzen. Sistema hauetan ez dago

bateriarik, eta ekoizten den energia guztia sare elektrikoan injektatzen da. Egun, sistema

hauek dira ohikoenak Europan, Japonian eta AEBetan. Askotan, sistemak eraikuntzetan

integratzen dira, teilatu eta hormetan.

26. irudia. Munduko ekoizpen fotovoltaikoaren bilakaera, sektoreka.

2005ean, munduan zehar sistema fotovoltaikoak egin zituzten lantegi eta fabriketatik 1,4

eta 1,7 GW bitarteko potentzia ahalmena atera zen117, zenbatekoak aldatuz iturrien

117 Photovoltaic Energy Barometer, EurObserv'ER, 2006ko apirila.

168


arabera edonola ere, zentral nuklear handi baten potentzia baino gehiago, munduko

potentzia fotovoltaiko metatua ia 6 GWetaraino eramanez. Zenbateko horiek munduko

ekoizpen fotovoltaikoaren %40 baino gehiagoko hazkundea suposatu zuten. Hazkunde

erritmoa, izugarria da. 2005ean, bakarrik EBn ekoitzitako sistemen potentzia 645 MW izan

zen, 2006 urtearen hasieran munduan instalatuta zegoen hamarren bat baino gehiago,

hain justu. Hamabi urte lehenago, 1993an, mundu osoko ekoizpen fotovoltaikoa 69 MW

ekoa izan zen.

Ekialdean, hazkundea izugarria da. 2004an, eguzkizelulak egiteko Japoniako ahalmena,

urteko 610 MWekoa zen. 2005 urtean zehar eraikitzekotan zeuden fabrika berriek, 283

MWeko urteko potentzia ahalmena gehituko zituzketen, 2000 urtean munduan zegoen

fabrikazio ahalmen berbera. Txinan, 2004an 80 MWetatik 2005ean 200 MWetara

pasatzekotan zeuden hango konpainia fotovoltaikoak118.

Esan dugunez, azken urteotan ekoizpenaren zatirik handiena %60 baino gehiago

herrialde garatuetako sareari lotutako sistemetara bideratzen da. Europako Batasunean,

adibidez, 2005ean instalatutako sorkuntza fotovoltaikoaren %94,4 zen sareari lotua. Hain

merkea da, dagoeneko, elektrizitate fotovoltaikoa? Egia esateko, ez. Izan ere, energia

fotovoltaikoa garestienetako bat da, berriztagarrien artean. Erreferentzia moduan, eta

teknologia eta ekoizleen arteko aldeak handiak izan arren, esan dezakegu sistema

fotovoltaikoen kostuak 6 €/Wen bueltan daudela. Lehenago esan dugunez, kostuaren

erdia baino ez da eguzkizelularena, beste erdia inbertsore, kablesare, euskarriegitura

eta abarrei egotziz. Silizio kristalinozko eguzkizelulen kasuan merkatuan aurki

daitezkeen zelulen %90 baino gehiago, siliziozko olatak zelularen oinarria, substratua

118 Bärbel Epp et al., “The PV industry is gearing up”, in Sun & Wind Energy, 2/2005, 8084 or.

169


kostuaren erdia eskatzen du. Bigarren kapituluan esan genuenez, sorkuntza

termoelektriko klasikoaren kostua 0,5 $/W da gutxi gorabehera, eta IGCCko

teknologiarena ikatzaren gasifikazioan oinarritua, oraindik termoelektriko klasikoarekin

lehiakorra ez dena 1,4 $/W. Energia fotovoltaikoaren kostuak, erregairik behar izan ez

arren, oraindik oso altuak dira.

Gauzak horrela, nola azaltzen da sistema fotovoltaikoen ugaltzea? Arrazoia politika

publikoetan bilatu behar da. Azken bi hamarkadetan, herrialde garatuetan Alemania,

AEB, Italia, Japonia eta Espania kasu sustapenprograma garrantzitsuak ezarri dira. Alde

batetik, zuzeneko dirulaguntzekin suspertu dira sistema fotovoltaikoen instalazio berriak.

Bestetik, elektrizitate fotovoltaikoaren berrerosteplan indartsuak ezarri dira estatu eta

probintzia askotan. 2005eko ekainean, 37 estatu edota probintzia zeuden munduan,

berrerosteplanekin martxan. Berrerosteplanen filosofia hobetsia da sektore

fotovoltaikoan, zuzeneko dirulaguntzak baino. Berrerosteplanaren bitartez,

administrazioek marko legala ezartzen dute, non eta energia elektrikoko banaketa

enpresak behartuta dauden edozein ekoizlek sortutako elektrizitate fotovoltaikoa erostera,

gainprezio handi bat ordainduz. Elektrizitate fotovoltaikoaren gainprezioa energia elektriko

osoaren kostuari gehitzen zaio; sorkuntza fotovoltaikoa oso txikia den bitartean,

kontsumitzaileek ez dute nabaritzen energia fotovoltaikoaren suspertze ekonomikoaren

kostua. Hala ere, gainprezioa oso altua denez Espainian, adibidez, kilowattordu

arruntaren kostua 7 zentimoren bueltan dabil, eta 100 kW arteko instalazio

fotovoltaikoetan sortutakoa 44 zentimotan ordaintzen da, berrerosteplanek lehiakor

bihurtzen dituzte sistema fotovoltaikoak, haien ugaltzea nabarmen bultzatuz. Horrek,

berriz, eskalaekonomien bitartez energia fotovoltaikoaren kostuak gero eta gehiago

jaisten ditu. Europan, Espainiako berrerosteplanez gain, Alemaniakoa dugu, Europan

170


lehenengoa izateaz gain 2004an 45,7 eta 62,4 zentimo bitarteko prezioa ordaintzen

zuena, instalazioaren potentziaren arabera; edota Italiakoa, 48 eta 68 cent/kWh arteko

ordainsariarekin. Espainiako administrazioak egindako kalkuluen arabera, berreroste

planak baliatuz sistema fotovoltaikoetan egindako inbertsioen barneerrendimenduaren

tasa (25 urtean) %7,11 eta %9,28 artekoa izango litzateke, instalazioaren potentzia eta

kokalekuaren ezaugarrien arabera119. Energia fotovoltaikoa, berrerosteplanekin,

errentagarria da, ezbairik gabe.

Jarraian, azken bolada honetan modan jarri diren eguzkihortuen adibide praktiko bat

analizatuko dugu: Acciona Energía konpainiak Nafarroako Castejonen instalatutako

eguzkihortua.

Acciona Energía – Castejon (Nafarroa Garaia)

Potentzia 2,44 MWKostua 19 milioi €

7,8 €/WJarraitzaileak 400

Azalera 110.000 m2

Urteko ekoizpena 4,4 GWhProduktibitatea %21

Potentzia dentsitatea 22,2 W/m2

19. taula. Castejongo eguzkihortuaren ezaugarri nagusiak.

Instalazio fotovoltaiko hauen filosofia, berritzailea da sektore energetikoan. Enpresa

sustatzaileak instalazio fotovoltaikoa sortu eta mantentzen du. Sistema fotovoltaikoen

jabetza bazkideen artean dago banatuta; partaidetza 6 kWekoa (edo 48.000 €koa) da:

119El Sol puede ser suyo. Respuestas a todas las preguntas clave sobre instalaciones de Energía Solar Fotovoltaica, IDAE, 2006ko uztaila, <http://www.idae.es/doc/SolarFotovoltaica.pdf>

171


sistema jarraitzaile bat, alegia. Tamaina horretan, administrazioen dirulaguntzak

eskuragarri daude; berrerosteplanaren bitartez, banaketaenpresek 44 cent/kWh

ordaintzen dute. Inbertsioa, zortzi urtean berreskuratzen omen da.

27. irudia. Castejongo eguzkihortua (Itur.: Acciona Energíaren kortesia).

Castejongo eguzkihortuan, 400 sistema jarraitzaile daude, guztira 2,44 MWeko

potentzia osatuz. Acciona Energia konpainiak emandako datuei kasu eginez gero,

sistemen kostua 7,8 €/W da. Sistemen produktibitatea %21 da, 1.800 orduko eguzki

irradiazio bati dagokiolarik. Hortuaren azalera kontuan hartuz, batez besteko potentzia

dentsitatea 22 watt metro karratuko da. Zentzu horretan, energia fotovoltaikoa printzipioz

horrela irudi ez arren energia eolikoa baino energiapotentzia altuagokoa da, eguzki

irradiazioaren fluxu berriztagarria haizeena baino handiagoa delako.

Hala ere, gauza bat da potentzia dentsitatea, eta beste bat guztizko potentzia. Catejongo

eguzkihortua martxan jarri zutenean, Espainiako instalazio fotovoltaiko handienetariko bat

zen. Baina 2,44 MW ez da oso potentzia handia; izan ere, azken belaunaldiko haize

turbinek potentzia hori baino gehiago dute.

Zenbateraino hel daiteke instalazio fotovoltaikoen potentzia? Printzipioz, sistema

172


fotovoltaikoak oso modularrak dira. Instalazio isolatuak, normalean, tamaina txikikoak dira,

zeren elikatu behar dituzten sistemak ere kontsumo txikikoak baitira. Sareari lotutako

instalazioen muga, ordea, eskaeraren aldetik desagertzen da. Hala eta guztiz ere, energia

fotovoltaikoarekin energia eolikoaren kasuan ikusitako berbera edo antzekoa gertatzen

da. Fluxu fotovoltaikoa eguzkiizpien eskuragarritasunaren mendean dago. Gauean ez

dago Eguzkirik, eta elektrizitate fotovoltaikoaren aurreikuspena nahiko erraza izan arren,

kontsumo osoaren zati txiki bat baino ezin da Eguzkiaren mendean egon, esana

daukagunez energia elektrikoa eskala handian gordetzea ezinezkoa delako.

Dena dela, sektore fotovoltaikoan ere badaude instalazio erraldoi asko kontuan hartuta

erraldoi izatearen kontzeptua, energia fotovoltaikoan, oso txiki geratzen dela beste

sorkuntza mota batzuen aldean. 2005ean, 1 MW baino gehiagoko potentziako instalazio

fotovoltaikoak, munduan, 50 inguru ziren120. Guztiak sare elektrikoari lotuta, herri

garatuetan. Orduko instalazio handiena, 2004ko abenduan martxan jarria, Mühlhausenen

(Alemania) zegoen, eta 6,3 MWekoa zen. Hamaikagarren handiena ez zen heltzen

3 MWetara. Sektore fotovoltaikoaren hazkundea ikusita, hazkundea instalazioen

tamainan ere islatuko da, eta datozen urteotan instalazio askoz handiagoak eraikiko dira.

Portugalen, 62 MWeko instalazio baten proiektua dago, eta Espainian 10 MW baino

gehiagoko batzuk.

Instalazio fotovoltaikoen tamaina, beraz, txiki geratzen da ziklo konbinatuko zentralen

aldean Euskal Herrian daudenak 400800 MWekoak dira, baita sorkuntza eolikoarekin

kontaratuta ere: Hego Euskal Herrian bakarrik zazpi parke eoliko daude, banako potentzia

50 MW ingurukoa izanik.

120 Jochen Siemer, “By leaps and bounds. Overview of the world's largest photovoltaic systems”, in PHOTON International, 2005eko ekaina, 7891 or.

173


Sektore fotovoltaikoaren konpainia handienak, Japoniako Sharp, 2005ean 428 MWeko

sistema fotovoltaiko ekoitzi zuen. Bigarrenak, Europako handiena den Alemaniako Qcells

konpainiak, 160 MW ekoiztu zuen urte beran. Beraz, sistema fotovoltaikoak fabrikatu eta

instalatzeko ahalmena, mundu mailan, mugatua da, eta hori da, momentuz, sektorearen

hazkundearen traba nagusienetako bat. Espainian adibidez, 2005eko amaieran 38 MW

eko potentzia fotovoltaikoa zegoen sarearekin konektatuta; sareari lotutako etorkizuneko

proiektuen eskaerek, berriz, 6.000 MW gehitzen zituzten121, burbuila fotovoltaikoaren

arazoa azaleraziz. Aldi berean, azken bi urteotan sistemen ekoizpenaren gaitasun

gehikuntzak fabrika berriak oso handiak izan dira, baina eguzkizelulen benetako

ekoizpena ez da hazi neurri berean: sektorean funtsezkoena den lehengaiaren eskasia

gertatu da, silizio kristalinoarena122. Sektoreak urte batzuk beharko ditu silizio

fotovoltaikoaren ekoizpen fabrika berri asko eraikitzeko benetako galdategiak, aluminioa

ekoizten dutenak bezalakoak, alegia. Horren bitartean, ekoizpena moteldu egin da, eta

larriagoa dena, egora finantzario arriskutsuan geratu da konpainia bat baino gehiago,

ekoizpen ahalmenari irtenbide eman ezinean.

Izan ere, arlo produktiboan agertuko dira, ziur aski, energia fotovoltaikoaren ugaltzearen

muga garrantzitsuenak. Posible al da energia fotovoltaikoaren ugaltzea? Galdera hori

erantzuten saiatzeko, 28. irudian islatzen den proiekzioan oinarrituko gara. Han, munduan

instalatutako potentzia metatuaren eta horren kostu ekonomikoaren bilakaera kalkulatu

ditugu, suposizio batzuk eginda:

Munduko ekoizpenaren hazkundea, 2000 eta 2010 urteen artean %30 izango

121 Asociación de Productores de Energías Renovables (APPA), APPA advierte una burbuja en el sector solar fotovoltaico: sólo hay 38 MW conectados y peticiones por 6.000 MW, Prentsa komunikatua, 2006ko apirilaren 16a.

122 Jörn Iken, ”Sector misfires”, in Sun & Wind Energy, 1/2006, 10. or.

174


litzateke; 20102020, %35; eta 20202030, %20.

Ikaste efektua %18 izango litzateke. Ikaste efektuak hobekuntza teknologikoak eta

kostu ekonomikoen murrizketak islatzen ditu; %18 izateak zera dakar: instalatutako

potentzia bikoizten den bakoitzean, sistema fotovoltaikoen prezioa %18 murrizten

dela.

28. irudia. Munduko potentzia fotovoltaiko instalatu metatua eta kostu metatuak, 2030

urteraino. Hazkundea 20002010, %30; 20102020, %35; eta 20202030, %20; ikaste

efektua %18 (Itur.: autoreak propio egina).

Egindako proiekzioa ez dugu ulertu behar etorkizuneko aurreikuspen moduan, baizik eta

esperimentu bat, non eta gerta litezkeen ondorio batzuk agertzen diren, baldin eta

baldintza zehatz batzuk betetzen badira. Gure kasuan, suposatutako baldintzak zerak dira:

175


sektore fotovoltaikoaren hazkundeari dagokionez baikortasun neurritsu bat, eta

aurrerakuntza teknologikoei dagokienez, ikaste efektuaren bitartez modelatuta, azken

hamarkadetako joeraren jarraipena.

Eszenatoki horretan, gerta litezkeen ondorioak esanguratsuak dira, benetan. 2021ean,

potentzia fotovoltaikoa egungo potentzia nuklearra baino handiagoa izango litzateke,

zeina, gutxi gorabehera, 400 GWekoa den.

2030ean, potentzia fotovoltaikoa 2.600 GW izango litzateke, eta egun munduan

kontsumitzen den elektrizitatearen %21 estaliko luke (1.500 orduko batez besteko eguzki

irradiazioa suposatuz; IEAren arabera, 2004an kontsumitutako elektrizitatea munduan

17.450 TWh izan zen). Alde horretatik, ahaltasun fotovoltaikoa nabaria izango litzateke.

Hala ere, potentzialitate handi hori garatzeko beharrezko inbertsioak ere, izugarriak izango

lirateke: inbertsio metatua 2030 urtera arte, 3 bilioi €koa izango litzateke. Gogora

dezagun Nazioarteko Energia Agentziak plazaratutako World Energy Investment Outlook

2003 txostenak 16 bilioi dolarretan balioetsi zuela energia sektorean datozen hogeita

hamar urteetarako egin beharreko inbertsioa, sorkuntza elektrikoaren sektoreak bakarrik

10 bilioi dolar eskatuz. Inbertsio beharrak, orokorrean, hain handiak izango badira, sektore

fotovoltaikoak bereganatu ahal izango du inbertsioen pastelaren zati hain garrantzitsu bat?

Ez dirudi oso zentzuzkoa.

Kontuan hartu behar da, baita ere, sistema fotovoltaikoa martxan jartzeko, energia asko

erabili behar dela, lehenago, sistema ekoizteko. Energia fotovoltaikoaren kasuan energia

eskaera handia da. Energia eolikoa ikertu genuenean esan genuenez, energiasistema

176


batek, bera egiteko erabili zen bezainbeste energia ekoizteko, energiaren itzultzedenbora

beharko du, energiaren ekoizpen netoa positiboa izaten hasteko. Energia eolikoaren

kasuan, itzultzedenbora hiru hilabete baino laburragoa da; energia fotovoltaikoan, berriz,

orain dela urte gutxi hiru eta lau urte artekoa izan zen. Datu hauek guztiak kontuan hartuz,

aise ondorioztatzen da sorkuntza fotovoltaikoak hornitzen duen potentzia eta energia

netoak ez direla metatuak bezain handiak, txikiagoak baizik. Zein neurritan? Hori, itzultze

denboraren bilakaeraren mende dago. Aurrerakuntza teknologikoak bultzatuta,

zentzuzkoa da suposatzea etorkizunean energia itzultzedenborak murrizten jarraituko

duela, ikaste efektuaren eskutik. Hura %15 izango dela suposatuko bagenu zeinaren

bidez itzultzedenbora 9 hilabeteraino murriztuko litzatekeen 2030ean, balizko potentzia

eskuragarria 2030 urtera arte 29. irudian ikus daiteke.

177


29. irudia. Energia fotovoltaiko eskuragarria, energia itzultzedenboraren ikaste efektua

%15 izango balitz, 2030 urtera arte. Ekoizpenaren baldintzak 28. irudian suposaturikoak

dira (Itur.: autoreak propio egina).

Sistema fotovoltaikoak ekoizteko energia elektriko fotovoltaikoa bakarrik erabiliko balitz,

energia elektriko fotovoltaikoaren eskuragarritasun netoa 2013an %60koa izango litzateke,

eta %87koa 2030ean. 2000 eta 2030 artean erabilgarritasun netoa %83 litzateke.

Energia fotovoltaikoa benetan zoragarria da, baina modu ezin hobean erakusten du

energia perfekturik ez dagoela. Bere baitan, energia fotovoltaikoak alde on eta txar

nabarmenak biltzen ditu:

178


Oso adiskidetsua da: eraikuntzetan integra daiteke, ez dauka elementu mugikorrik,

isila da, ez da arriskutsua, instalazioen tamaina ez da handia, instalazioak oso

modularrak dira...

Munduko instalaziorik handienak 510 MW artekoak dira. Energia sektoreko

korporazio handientzat, ustiapeneko tamaina txikiegia da.

Teknologia fotovoltaikoa oso heldua da: zelula industrialen efizientzia %1317

artean dago, eta 2020rako %20 baino gehiago izatea espero da.

Baina Eguzkiak ematen duena baino gehiago ezin du eman: karga faktorea apala

da (%20 baino gutxiago), eta energia elektrikoa ezin da erraz gorde.

Silizioa oso ugaria da (silizea). Lehengaien aldetik, ez dago eragozpenik ugaltze

masiborako.

Silizio puruaren ekoizpenaren kostu energetikoa ere oso altua da: EPBT 3

4 urtekoa da (energetikoki, silizioa aluminioa bezain garestia da).

Kostu ekonomikoa oso altua da, eta energia fotovoltaikoaren ugaltze masiboa gerta

dadin beharko diren inbertsioak izugarriak izango dira.

Energia termikoa

Energia termikoaren sorburua eguzkierradiazioa da. Normalean, eguzkienergia

termikotzat hartzen dena zera da: hainbat etxebizitza eta eraikuntzetan berokuntza, ur

bero eta elektrizitatea hornitzeko erabiltzen dena. Hala ere, hori energia termiko

komertziala deituko duguna baino askoz gehiago da energia termikoa, eguzkierradiazioa

guztiz funtsezkoa gertatzen baita gure planeta ezagutzen dugun moduan mantentzeko:

eguzkierradiazioak urzikloa eragiten du; troposferan bizitzabaldintzak sortzen ditu

klimaren erregulazioaren bitartez; azken batean, kate trofikoaren lehenengo urratsean,

alga, bakterio eta landare guztietan prozesu fotosintetikoak atzematen duen energia

179


hornituz planetako bizitza osoa sustatzen du.

Eguzkierradiazioaren ekarpena izugarria da, baina guztiz ohituta gaudenez, bakarrik

haren hutsunea edo murrizketa sumatzen dugunean konturatzen gara, energiaren

kontsumo komertzialean eragin zuzena eragiten duenean. Horrelako zerbait gertatzen da

latitude gehiagoko beste herrialde batera bidaiatzen garenean, edo zeinahi lekutan

gertatzen diren negu eta uda arteko tenperatura eta argitze aldeak nozitzen ditugunean,

urtean zehar eguzkierradiazioaren makurduraren aldaketak direla eta.

Zentzu horretan, munduko herrialde gehiengehienetan, eguzkierradiazioa hobeto

erabiltze aldera, martxo eta urri arteko hilabeteetan ordutegia ordu bat aurreratzen da,

neguko ordutegiarekin konparatuta Euskal Herrian neguko ordutegia ere, berez, badago

eguzkiordutegiarekin beste ordu bat eta minutu gutxi batzuk gehiago aurreratuta.

Administrazioen arabera, ordutegiaren aurrerapenak ekarritako energia elektrikoaren

aurreztea %5ekoa da bizitegi sektorean, eta %3 gehiago komertzio sektorean. Horrela

dela ahaztu barik, atal honetan berokuntza eta ur bero eta elektrizitatea sortzeko

erabilitako energia termikoaren ustiapenean bakarrik jarriko dugu arreta.

Energia termikoaren potentzialitatea oso handia da berokuntzan eta ur bero hornitzeko.

Herri batzuetan oso erabilia da, eta legeek eraikuntzetan sistema hauek erabiltzera

behartzen dute.

180


2004ko munduko datuakUr bero / berokuntza (potentzia) 77 GW

Etxebizitzak energia termikoarekin 40 milioiEtxebizitzak munduan 1.600 milioi

20. taula. Tenperatura baxuko energia termikoaren datu batzuk,

2004an (Itur.: REN21).

Azken datuen arabera123, munduan instalatutako potentzia termikoa 77 MWekoa da

erreferentzia moduan, hori da, gutxi gorabehera, Espainian dagoen sorkuntza

elektrikoaren potentzia. Munduan, ur bero lortzeko energia termikoa erabiltzen duten

40 milioi inguru etxebizitza daude, munduko etxebizitza guztien %2,5. Tenperatura baxuko

sistema termikoen erabilera nagusia ur bero hornitzekoa da. Hala ere, herrialde

garatuetan berokuntza hornitzeko ere erabiltzen da, etxebizitzetan, ur bero sortzearekin

batera.

Berokuntza eta ur bero hornitzeko sistema termikoek tenperatura baxuko energia

termikoa ere deiturikoa, Txinan, Europako Batasunean, Israelen, Turkian eta Japonian

berokuntza eta ur beroaren merkatuaren zati handi bat biltzen dute. 2004 urtean, Txinan

13,5 milioi m2ko sistemak salerosi ziren, munduko merkatuaren %60 metatuz. Europako

Batasunak, urte berean, tenperatura baxuko energia termikoaren munduko merkatuaren

%11 bildu zuen, Turkiak %11 eta Japoniak %9 bildu zuen bitartean. 2004an EBn

instalatutako sistema termikoen azalera 15,4 milioi m2koa izan zen, nagusiki Alemanian

(6,2 milioi m2), Grezian (2,8 milioi m2), Austrian (2,4 milioi m2) eta Frantzian (0,8 milioi m2).

Hala ere, Europako sektore termikoak ez ditu beteko Europako Batzordearen helburuak124.

123 REN21 Renewable Energy Policy Network. 2005. “Renewables 2005 Global Status Report” Washington, DC:Worldwatch Institute, 613 or.

124 2005 EUROPEAN BAROMETER OF RENEWABLE ENERGIES. 5TH REPORT, EurObserv'ER, 2006.

181


Hego Euskal Herrian, sistema hauen erabilera oso apala da. 2004an, EAEn 4,8 mila m2ko

sistemak zeuden instalatuta, eta Nafarroako Foru Erkidegoan 12,5 mila m2ko sistemak.

2010erako Espainiako administrazioak agindutako helburuak betez gero, sistemen

azalerak EAEn 130,4 mila m2koa eta NFEn 89,9 m2koa izan beharko luke. Hala ere,

helburuak betez gero eguzkienergia termikoaren dentsitatea oso apala izango litzateke:

EAEn 61 m2/mila biztanle, eta NFEn 152 m2/mila biztanle, herrialde

sentsibilizatuenengandik oraindik oso urrun: Israelen, mila biztanleko 700 m2 baino

gehiago daude, Zipren 600 m2, eta Grezian eta Austrian 250 m2.

30. irudia. Tenperatura baxuko sistema termiko baten diagrama.

Tenperatura baxuko sistema termikoen teknologia oso heldua da, eta haren abantailek

energia honen erabilera bultzatu beharko lukete, indarrez. Hasteko, sistemen funtsa guztiz

sinplea eta ulergarria da: kolektorearen panelak eguzkierradiazioa atzematen du, eta

fluido termikoa berotzen. Batzuetan fluido termikoa ura da, eta kolektoretik bero ateratzen

denean, erabilgarria da zuzenean. Askotan, fluido termikoak atzemandako energia

termikoa berotrukagailu baten bitartez ematen zaio azken kontsumoko fluidoari. Horrela,

adibidez, izoztetenperatura baxuagoko beste fluido bat erabiliz gero, kolektore barruko

fluidoa ura izan balitz neguan gerta zitekeen uraren izoztea ekiditen da.

182


Sistema termikoetan, elementu kritikoenak materialen ezaugarri fisikoak dira erabilitako

fluido termikoarenak, erradiazioa atzematen duen panelarena eta abar, galera termiko

guztiak gutxitzearekin batera. Egungo sistema termikoek efizientzia oso altuak lortu

dituzte, %50 eta %70 bitartean. Efizientziari dagokionez, sistema hauen efizientzia

altuenetariko bat da energia berriztagarrien artean, altuena ez bada. Gainera, sistema

termikoen ingurumeninpaktua txikitxikia da, eta sistemak eraikuntzetan integratu ahal

direnez, energia termikoa sorkuntzalekuan bertan kontsumitzen da, garraio azpiegituren

beharrak eta garraio galerak guztiz saihestuz.

Gauzak horrela, sistema termikoen erabilerak ordezkatu ahal duen erregai fosilen

kontsumoa garrantzitsua da: sistemaren metro karratuko, urtean, 0,08 eta 0,10 tona

petrolio baliokide bitartean. Zentzu horretan, oso garrantzitsua da ur bero sortzeko erregai

fosilak erabiltzen dituzten beste sistemen ordezkapena, kolektore termikoak erabiliz.

Horrela, erregai fosilen kontsumoaz gain, CO2ko isurketak ere ekidingo dira, modu oso

efiziente batez: gas naturalaren bidez ura berotzen duten sistemak ordezkatuz gero,

ekidindako isurketa 0,160,2 tona CO2/m2koa litzateke, eta ikatzeko zentral termoelektriko

batean sortutako energia elektrikoa erabiltzen duen berogailu bat ordezkatuz gero,

saihestutako isurketa 0,91,1 tona CO2/m2koa litzateke125.

Ezbairik gabe, eguzkienergia termikoa merkeenetariko bat da. Espainiako

administrazioaren arabera126, sistema hauen kostua 0,83 eta 1,16 €/W artean kokatzen da.

Hala ere, sistema termikoen energiaren kostua oraindik merkatuan salerosten den

125 Erregai fosilen errekuntzan erreferentziatzat hartzen diren CO2ko isurketak honako hauek dira: 4,13 tona CO2/tpb ikatz, 3,1 tona CO2/tpb petrolio, 2,36 tona CO2/tpb gas natural. Revised 1996 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories, IPCC, Volume 2, Energy, 28 or.

126 Plan de energías renovables en España 20052010, 2005eko abuztua, IDAE, Ministerio de Industria, Turismo y Comercio, 109110 or.

183


elektrizitatearena baino altuagoa da: 8,8 eta 13,1 cent/kWh bitartekoa. Tenperatura

baxuko sistema termikoen ugaltze aldera, Espainiako administrazioak berriki ia edozein

eraikuntza berritan sistema termikoak instalatzeko beharra ezarri du127. Eguneko ur

beroaren kontsumoa gutxienez 50 litrokoa den eraikuntzetan, energia termikoak

hornitutako ur beroaren ehunekoa gutxienez %30ekoa izan behar da, eta eskaera eta

eremu klimatikoaren arabera %70 arte hel daiteke.

Tenperatura baxuko sistema termikoek, ur bero hornitzeko oso erabilgarri eta lehiakorrak

izan arren, ezin dute modu efizientean energia elektrikoa sortu. Haietan, ura 70100°Cra

arte berotzen da, zuzeneko kontsumorako oso aproposa den tenperatura batean, baina

tenperaturen arteko alde txikiak ez du ahalbidetzen elektrizitatearen sorkuntza

eraginkorrik. Hori lortzeko, tenperatura askoz altuagoan lan egiten duten sistemetara

mugitu behar dugu: sistema termoelektrikoak, edo tenperatura altuko sistema termikoak.

Tenperatura altuko sistema termikoen funtsa, aurrez ikusitakoen berbera da, ñabardura

bat gehituta: kasu honetan, fluido termikoak jasaten duen eguzkierradiazio maila askoz

altuagoa izan behar da, tenperatura altuagoak lortzeko. Sistema termikoak jasotzen duen

eguzkiirradiazioa handitzeko, kontzentrazio sistemak erabiltzen dira, gehienetan ispiluak,

eta batzuetan parabolaispiluak. Ispilusistemetan, eguzkiizpiak dorre gainean dagoen

errezeptore batean kontzentratzen dira, ehunka ispilu bidez. Errezeptore barruan,

kontzentrazio altuko irradiazioak fluido termikoa berotzen du. Ziklo termiko baten bitartez,

turbina bat edo Stirling makina bat erabiliz, fluidoaren beroa elektrizitate bihurtzen da

(ikus 31. irudia).

127 REAL DECRETO 314/2006, de 17 de marzo, por el que se aprueba el Código Técnico de la Edificación. Bereziki dekretuosagarriaren HE4 atala, 77104 or.

184


31. irudia. Tenperatura altuko ispilusistema termiko baten diagrama.

Sistema termoelektrikoetan, sistema fotovoltaikoetan gertatzen denaren kontra, karga

faktorea altua izan daiteke: %65 baino gehiago, eta beti eguzkiirradiazio orduei dagokiena

baino gehiago sistema fotovoltaikoen karga faktorea, ordea, %20ren bueltan dabil.

Honen funtsa, fluido termikoaren inertzia termikoan, edo beroa biltzeko gaitasunean datza.

Egunean zehar fluidoa berotzen da, eta gauean edo eguzkiirradiazioaren intentsitatea

jaisten denean fluidoak bildutako energia termikoari esker, sistemak jarraitzen du

elektrizitatea ekoizten.

185


Power Tower “Solar II” (California)Potentzia 10 MW

Dorrearen altuera 91 mIspiluak 1.926Kostua 4 US$/W

21. taula. “Solar II” 10 MWeko sistema termoelektrikoaren

ezaugarri nagusiak (California, AEB).

32. irudia. Californiako (AEB) “Solar II” 10 MWeko sistema termoelektrikoa (Itur.: DOE/NRELen kortesia).

21. taulan eta 32. irudian “Solar II” izeneko sistema termoelektrikoaren ezaugarri nagusiak

erakusten dira. Californian 1996an martxan jarritako 10 MWeko sistema termoelektriko

honen funtzionamenduak, aurrez azaldutako eskemari jarraitzen dio. Dorrearen inguruan

kokatutako 1.900 ispilu baino gehiagok heliostatoen bitartez Eguzkiaren mugimenduari

jarraitzen diote, haren izpiak dorrearen goiko partean dagoen errezeptorearen gainean

islatuz. 91 metroko dorrearen goiko partean, bere baitan gatz urtua biltzen duen sistema

termikoaren errezeptorea dugu. Eguzkiizpi kontzentratuen eraginez, fluido termikoa ia

600°C arte berotzen da. Berotrukagailuaren bitartez, gatz urturen fluidoak baporea

186


sortzen du, zeinak 10 MWeko baporeturbina bat mugiarazten duen. Gatz urtuaren biltegi

sistemak inertzia termiko nabaria dauka, eta horri esker eguzkiirradiazioa bertan behera

geratzen denean, fluido termikoan bildutako beroa dela eta, sistemak turbina mugiarazten

hiru orduz jarraitu ahal du. Horrela, kostu ekonomikoak pixka bat apalagoak izateaz gain,

sistema fototermikoek fotovoltaikoei abantaila pisudun bat ateratzen diete: haien karga

faktorea hiru aldiz altuagoa da, sistema fotovoltaikoetan %20 inguru izanik,

termoelektrikoetan %60 baino gehiago izateraino. Sistema termoelektrikoek hobeto

ahalbidetzen dute haien bidez sortutako energia elektrikoaren erregulazioa, sistema

fotovoltaikoek baino. Eguzkiirradiaziorik ez dagoenean, sistema fotovoltaikoek ezin dute

elektrizitatea sortu; termoelektrikoek, baina, jarraitu ahal dute elektrizitatea sortzen, haien

biltegietan pilatutako energia termikoa erabiliz.

Alabaina, sistema termoelektrikoek badaukate desabantaila larri bat, zeinak nabarmen

baldintzatzen duen mota honetako sistemen kokapena. Errezeptorean fluido termikoa

600 graduan jartzeko beharrezko diren irradiazio mailak lortzeko, beharbeharrezkoa

gertatzen da kontzentrazio sistemak erabiltzea. Ispiluek edozein motatakoak izanik

Eguzkiaren irradiazioa bideratzen dute errezeptorearengana, zerua lainotuta ez

dagoenean. Eguzkiaren izpi zuzenak eskuragarri ez daudenean Eguzkia hodei baten

atzean dagoelako, adibidez, eguraldi lainotsuetan erradiazioa askoz lausoagoa baita

kontzentrazio sistemaren efizientzia larriki murrizten da. Sistema termoelektrikoak bakarrik

Eguzki distiratsua urtean zehar egun askotan nahiko ziurtatuta dagoen lekuetan aurkituko

ditugu, eta hori ez da, ziur aski, Euskal Herriko lur eremu gehienen kasua. Europako

industriasektorea biltzen duen ESTIA erakundeak dio “egungo kontzentrazio sistemen

teknologiak, gutxieneko, urtean 1.900 orduko zuzeneko irradiazio maila eskatzen” duela128.

128 Solar Thermal Power 2020. Exploiting the heat from the Sun to combat climate change, European Solar Thermal Industry Association (ESTIA) eta Greenpeace 2003, 47. or.

187


Eta zein da zuzeneko irradiazio maila Euskal Herrian? Informazio urria daukagu

eskuragarri, baina dagoenaren arabera129, Bilbon urteko irradiazio globala plano

horizontalean 1.076 ordukoa da, baina zuzeneko irradiazioa 829 ordura jaisten da

Eguzkiari jarraipeneko sistema bat erabili arren; Gasteizen irradiazio globala 1.295

ordukoa da, eta zuzenekoa 1.207 ordukoa. Sevillan berriz, irradiazio globalaren maila

1.783 ordukoa da, eta zuzenekoa, jaitsi beharrean, igotzen da, 2.086 orduraino. Ikusten

denez, kontu handiz ibili behar da kontzentrazioko sistemen ahaltasunez aritzean.

Munduan, 2004 urtean, guztira 400 MWeko potentzia termoelektrikoa zegoen instalatuta.

Azken hamarkadan instalatutako potentzia oso gutxi hazi zen arren, badirudi suspertze

moduko bat gertatzen ari dela herri askotan, AEBetan eta Espainian bereziki. Estatu

horien eremu askotan, baldintza klimatikoak ezin hobeak dira sistema hauentzat.

Espainiako administrazioak energia berriztagarrientzat agertutako asmoak horren adibide

zuzena dira: 2010ean Hego Euskal Herrian instalaziorik ez egotea aurreikusten da;

Andaluzian, berriz, 230 MWeko potentzia daukate planifikatuta. Haien barruan, PS10

izeneko sistema egongo da, zeinaren kostu ekonomikoak, 3 €/W inguruan, energia

elektrikoaren salmenta 20 cent/kWh azpitik ahalbidetuko omen baitu130.

129 Spanish Weather for Energy Calculations (SWEC), eskuragarri AEBetako DOEren bitartez: <http://www.eere.energy.gov/buildings/energyplus/cfm/weather_data3.cfm/region=6_europe_wmo_region_6/country=ESP/cname=Spain>

130 “Plataforma solar de Sanlúcar la Mayor. Plantas PS10 y Sevilla PV”, in ERA SOLAR, 2006ko irailurria, 8693 or.

188


PS10(Sanlúcar la Mayor, Andaluzia)

Potentzia 11,02 MWDorrearen altuera 115 m

Fluido termikoa BaporeaBeroaren biltegia 15 MWh

Eremua 55 haEnergia dentsitatea 20 W/m2

Efizientzia netoa %18Kostua 3,2 €/W

22. taula. PS10 sistema termoelektrikoaren ezaugarri nagusiak.

Sistema termoelektrikoen artean, azken bolada honetan arreta eskatu duen eguzki

tximiniaren kasua aurki dezakegu. Energia elektrikoa sortzeko eralbilgarria omen den

balizko instalazio energetiko honen analisiak, modu ezin hobean ahalbidetzen du energia

egoerarekin lotutako eztabaidan gertatzen ari diren hutsune, gehiegikeri eta guztiz

harrigarriak diren hutsegite batzuk azaleratzen.

33. irudia. Eguzkitximiniaren diagrama.

189


Zer da eguzkitximinia? Eguzkitximiniak hiru oinarri ditu: berotegiefektua, tximiniaefektua

eta haizeturbinaren funtzionamendua. Haren funtsa (ikus 33. irudia), sinple samar da:

eguzkierradiazioak teilatu azpian dagoen haizea berotzen du, berotegiefektuaren

bitartez; haize beroa, teilatu erdian kokatuta dagoen tximinia barrura sartzen da;

tximiniaren goiko eta beheko ahoen artean dagoen tenperatura aldeak eragindako

tximiniaefektuak tiroa sortzen du; tximiniaren oinarrian, haizeturbina batek haizearen

energia zinetikoa elektrizitate bihurtzen du.

Zer dela eta hainbeste arazo sistema hauekin? Printzipioz, ez dirudi erabili beharreko

teknologia oso kritikoa denik, ezta haren funtzionamenduaren oinarrian dauden printzipio

fisikoak ere: berotegiefektua haizea eguzkierradiazioaren bitartez berotzea; tximinia

efektua; turbinen bitartez elektrizitatea sortzea... Kontua da sistema hauek paperean baino

ez direla existitzen. Batzuen ustez potentzialitate handiko sistemak dira, baina komertzialki

oraindik ez dira ustiatzen. Eguzkitximinien aurrekari bakarra munduan, Espainiako

Manzanares herrian Unión Fenosa konpainia elektrikoak Alemaniako Ikerketa eta

Teknologiarako Ministerioaren suspertzearekin 1981ean eraikitakoa da131. Eguzkitximinia

horrek 50 kWeko potentzia zeukan, eta 8 urtez ibili zen martxan, esperimentazio moduan,

1989an eraikuntzaakats batzuk zirelaeta ekaitz baten laguntzarekin zalapartaka eraitsi

arte. Manzanareseko tximinia, beste askoz handiago baten aurrekaria izango omen zen,

SolarMission Technologies, Inc. izeneko konpainiak Australiako basamortuaren erdi

erdian eraikitzea aurreikusten duena, zeinaren ezaugarri nagusiak 23. taulan ikus

daitezkeen.

131 Ikus Eduardo Lorenzo katedradunak honetaz egindako ariketa praktikoan agertzen den hitzaurre historikoa <http://www.fotovoltaica.com/chimenea.pdf>

190


EguzkitximiniaPotentzia 200 MW

Tximiniaren altuera 1.000 mTximiniaren diametroa 150 m

Teilatuaren azalera 24,9 km2

Potentzia dentsitatea 8 W/m2

23. taula. SolarMission Technologies, Inc. konpainiaren

eguzkitximiniaren ezaugarri nagusiak.

Aipatutako konpainiaren aburuz, proiektu honen papera munduko energia sektorean

iraultzailea izango da, ezbairik gabe:

Solar Tower proiektuak munduko energia merkatuak betirako aldatuko ditu, eta

litekeena da berotze globalaren efektuak murriztea ere.132

Australiako basamortuan eraikitzekotan omen dauden eguzkitximiniaren proiektuaren

renderizazio bat eskuragarri dago, interneten bitartez133. Benetan ikusi beharrekoa,

bideoak lerro hauek idazten dituenari zientziafikziozko pelikula baten irudiak gogorarazten

dizkio.

Kontua da eguzkitximinia famatu hau erraldoia, eta hein handi batean lekuz kanpokoa

dela. 200 MWeko potentzia garatzeko zeina, handia izanik, edozein zentral nuklear edo

ziklo konbinatukoarena baino gutxiago den beharko litzatekeen instalazioaren

ezaugarriak itzelak eta sekulakoak dira: tximiniaren diametroa 150 metro; haren altuera,

1.000 metro bai, kilometro bat; eta teilatuen azalera, non eta haizea berotzen den, ia

25 kilometro koadro ia 6 kilometro diametroko zirkulu bat.

132 <http://www.solarmissiontechnologies.com/index.html>133 <http://www.enviromission.com.au/project/video/video.htm>

191


Munduan, ez dago horrelako eraikuntzarik. Torontoko telebista dorreak, adibidez,

600 metroko altuera dauka. Zalantzarik gabe, eraikiz gero, munduko eraikuntzarik

altuenetako baten aurrean egongo ginateke, eta turista eta bisitari ugari erakarriko lituzke.

Suspertzaileen aburuz, proiektuaren sendotasuna, erabilitako teknologiaren

sinpletasunean datza. Hala ere, ez dirudi kilometro bateko dorre bat hain sinplea denik!

Gainera, proiektu honen aitzindaria eraitsi zela jakinda izan ere, Manzanareseko dorreari

buruzko xehetasun hori, ez da inon aipatzen konpainia sustatzaileak emandako

dokumentazioan. Posible al da horrelako tximinia bat eraikitzea? Denborak esango du.

Gutxienez, argi dago ingeniaritzaren aldetik lan zibila ez litzatekeela batere erraza izango.

Energetikoki, proiektuaren errentagarritasuna gutxienez arriskutsua da, sustatzaileek

emandako datuen arabera: fluxu berriztagarriak atzematen dituzten dispositibo eta

instalazio guztien kasuan gertatzen den modu berean, honetan ere instalazioa martxan

jarri baino lehen energia ekarpen garrantzitsu bat izango da beharrezkoa, gero, energia

itzultzedenboran instalazioak itzuliko duena. Eta eguzkitximiniaren kasuan, eraikuntzan

beharrezko energia kantitatea oso handia da. Emandako datuen arabera, tximinia

eraikitzeko beharrezko hormigoi bolumena ia 600.000 metro kubiko litzateke.

Kolektorearen teilatua eraikitzeko beharrezko materialekin batera, tximiniaren kostu

energetikoa 24 petajouleekoa litzateke134, edo 500 MWeko zentral nuklear batek ia hogei

hilabetean sortzen duen energia. Eguzkitximiniaren karga faktorea %60 litzatekeela

suposatuta, energia itzultzedenbora 6,4 urte litzateke, sistema fotovoltaikoena baino

luzeagoa.

Energiaren alorrean edota ingeniaritzan, ez dago mirakulurik gogora dezagun beste behin

134 Kostu energetikoaren kalkulua egiteko, honako datu hauek erabili ditugu: hormigoi eta beiraren dentsitatea, 2.400 kg/m3; hormigoiaren kostu energetikoa, 15 MJ/kg; beiraren kostu energetikoa, 20 MJ/kg.

192


Edisonen auto elektrikoa. Hala ere, txundigarria da irtenbide ia magikoak aurkitzeko batek

baino gehiagok erakusten duen gaitasuna. Greenpeace gobernuz kanpoko erakundeak

2005ean plazaratutako Espainiako potentzialitate berriztagarriei buruzko txostenean135,

Hego Euskal Herrirako 10 GWeko potentzia gaitasuna ezagutzen du, 200 MWeko

50 eguzkitximinia, hain justu. Espainiako administrazioen planetan, ezta Europako

Batzordearen txostenetan ere, berriz, eguzkitximiniaren arrastorik ez.

Gaitasun potentziala eta sorkuntza errealaren arteko aldea, eguzkitximiniaren kasuan,

handiegia da. Hura azaltzeko, batzuek konspirazioteoriaren bidetik joko dute: botere

ekonomikoek ez dutela energia berriztagarririk nahi, haien irabazien oinarriak zalantzan

jartzen ei dituztelako, eta abar. Hala ere, nire uste apalez, azalpena askoz sinpleagoa da.

Teknologia guztien kasuan gertatzen den modu berean, ideia berriak errealitatean

txertatzeko, denbora, probak eta hutsegiteak behar dira. Eta esku artean daukaguna,

kilometro bat altu den tximinia bat, ez da batere txantxetan ibiltzeko modukoa.

Biomasatik ateratako energia, eta bioerregaiak

Milaka urtez, biomasatik ateratako energia izan da gizateriak eskuragarri izan duen

energia bakarra. Nazioarteko Energia Agentziak biomasa eta hondakinetatik ateratako

energia primarioa 2003 urtean 1.143 Mtpbtan balioetsi zuen: kontsumo osoaren %10,7.

Gogora dezagun, baita ere, biomasa dela gizateriaren elikaduraren iturri bakarra. Hortaz,

biomasa kontuan hartzea, funtsezkoa eta guztiz beharrezkoa da energiasistema

ulertzerakoan, baita energia berriztagarri berrien papera beharrezkotzat joko ez bagenu

ere.

135 Renovables 2050. Un informe sobre el potencial de las energías renovables en la España peninsular, Greenpeace, 2005, 144172 or.

193


Biomasaren garrantziak, iraganean nahiz egun, baliabideen eskuragarritasun izugarriari

dio zor. Izan ere, biomasa zen gizakiak lehenengo aldiz erre zuena, sua nola erabiltzen

asmatu zuenean. Biomasa ere, bada erregai fosil guztien iturburua: petrolio, ikatz eta gas

naturala.

Biomasa hitza termino oso zabal bat da, zeinaren barruan baliabide asko eta energiaren

konbertsioko teknologia anitz biltzen diren. Energia arloan, biomasa zera da: bizimateria

eta bere hondakinak, zeinak fotosintesiaren bitartez atzemandako eguzkienergia biltzen

duen. Biomasaren zati garrantzitsuena, berriki bizidun izan diren landareen hondarrak

dira: landaremateria eta landarezuntzak, baina ez bakarrak. Beste izaki bizidun guztien

hondakinak ere biomasatzat hartzen dira, baita haiek bizitzan zehar sortutakoak: gorotza

eta abar, adibidez. Energia sektorean, biomasa erregai moduan da erabilia, konbustioaren

bitartez energia termikoa askatzeko.

Biomasaren dentsitate energetikoaren tartea oso zabala da, biomasaren baliabideak oso

anitzak baitira. Gorotzaren 2 MJ/kgtik, landareolioen 37 MJ/kgraino, petrolioaren

42 MJ/kgtik oso hurbil. Karbohidrato puruen dentsitate energetikoa 17 MJ/kg da, egur

idorrarentzat erreferentzia ona izanik. Izan ere, hezetasuna da biomasaren konbustioan

eragozpen handienetako bat, konbustioa zaildu eta prozesuen efizientzia moteltzen

duena.

Ikusten denez, biomasa mota batzuen dentsitate energetikoa petrolioarenarekin

alderagarri da. Gainera, konparaketan hain ondo geratzen ez diren beste mota askoren

kasuan ere, energia biltzen da, eta dentsitate gutxiagoan izan arren, beste fluxu

berriztagarrien erabileran gertatzen ez den moduan. Biomasa da, ezbairik gabe, eguzki

194


energia biltzeko modu sinpleena.

Eguzkienergia biomasan behin bilduta, askotarikoak dira hura beste motako energia

bihurtzeko bideak136: bero sortzeko konbustioaren bidez; hidrogenoa edo metanoa

sortzeko pirolisi eta gasifikazioaren prozesu termokimikoen bidez; edo beste erregaigas

batzuk sortzeko, digestio anaerobiko eta fermentazioaren prozesu biokimikoen bitartez.

Energiakatearen amaieran energia lan fisiko bihurtuko duten dispositibo eta teknologiak

ere askotarikoak dira: bioerregaiak erabiltzen dituen diesel motorra, biomasatik ateratako

hidrogenoa erabiltzen duen erregaipila, edota ziklo konbinatuarekin batera integratutako

gasifikazioaren bidez (IGCC) elektrizitatea sortzen duen efizientzia altuko zentral

termoelektrikoa.

Biomasari dagokionez, haren ustiapenean eskuragarri dauden aukera teknologikoak

fidagarriak dira, eta kostuei begira nahiko lehiakorrak, gutxienez azpisektore edo

baldintza batzuetan. Munduan zehar, adibidez, 570 milioi etxeko sukaldetan erabiltzen da

biomasa, erregai moduan, haien erdian baino gutxiago bakarrik modelo efizienteagoetako

sukaldeak erabiliz, zeinak energia erabileraren efizientziaren ikuspuntutik etorkizuneko

hobekuntza tarte handiak uzten baititu. Munduan137 2004an 16 milioi digestore anaerobiko

zeuden, haietako gehienak Indian eta Txinan, etxebizitzetan biogasa sortuz. Kasu

gehienetan, digestore anaerobikoek industria eta janarihondakinak erabiltzen dituzte,

horrela hondakinen kudeaketaren arazoa neurri batean arinduz. Energia elektrikoa sortze

aldera, munduan 40 GW baino gehiagoko potentzia dago, egun, galdarabapore turbineko

sistemak erabiliz, nagusiki. Errendimendua hobetze aldera, IGCC delako ziklo oso

136 Sribas C. Bhattacharya, “Fuel for thought. The status of biomass energy in developing countries” in RENEWABLE ENERGY WORLD, 2004ko azaroabendua, 122130 or.

137 REN21 Renewable Energy Policy Network. 2005. “Renewables 2005 Global Status Report” Washington, DC:Worldwatch Institute, 6 or. eta N3.

195


efizienteak erabiltzen dira. Hala ere, aurrerago ikusiko dugunez, zentral horietako bat

elikatzeko behar den ustiapeneremua oso altua da, eta askotan, biomasa, ikatzeko

zentral termoelektriko konbentzionaletan erretzen da, ikatzarekin batera.

Biomasak eskaintzen digun beste aukera oso interesgarri bat da landare zuntzak

prentsatzearena, biomasako adreilutxo eta bolatxo txikitxuak sortuz. Prozesu fisiko horren

bitartez, zuntzek hezetasun ia guztia galtzen dute, energia dentsitate altuenetariko bat

azalduz. Biomasako bolatxoak eta adreilutxoak oso erabiliak dira herrialde askotan, hala

garapen bidekoetan nola garatuetan. Haien abantailak, nabarmenak dira: ingurumenean

sortzen duten eraginaren aldetik, CO2ko isurketak neutroak dira, zeren botatako karbonoa

fotosintesiaren bitartez atzemandakoa baita; bolatxoak oso txikiak direnez, haien garraioa

eta bilketa nabarmen ahalbidetzen da; hezetasuna ezabatu zaienez, litekeena da denbora

luzez bildu eta gordetzea, hein batean erregai fosilen salneurrien gorabeherak eta

hegazkortasuna saihesten lagunduz; eta haien fabrikazioan hondakinak erabiltzen badira,

horien deuseztatzerako alternatiba interesgarri bat gertatzen dira. Mota honetako biomasa

oso erabilia da Austrian eta Eskandinavian. Austrian, adibidez, etxebizitzetan berokuntza

hornitzeko hogei mila sistema baino gehiago daude. Adituen arabera, EB25ean 55 milioi

tona biomasa dago eskuragarri, urteko, biomasako bolatxoak potentzialki egiteko138.

Arrazoi hauengatik guztiengatik, biomasaren sektoreak etorkizunean handitzen jarraituko

du indarrez, inbertsio handiak metatuz. Batzuen ustez, datorren hamarkadan sektorean

egingo ei diren inbertsioak hemezortzi milioi dolarrekoak izango lirateke139, gehienak ia

%80 eskala handiko 10 MW baino gehiagoko zentral termikoen eraikuntzan,

138 Matthew Griffiths, “Pellets appeal. Where to now for the pellet market in Europe?”, in RENEWABLE ENERGY WORLD, 2005eko martxoapirila, 5259 or.

139 Bruce Night eta Adam Westwood, “Global growth. The world biomass market”, in RENEWABLE ENERGY WORLD, 2005eko urtarrilotsaila, 118127 or.

196


elektrizitatea edota berokuntza hornitzeko.

Kostuaren aldetik, biomasa lehiakorra da, betiere petrolioaren prezioak maila altuetan

jarraitzen badu. Pellets for Europe140 programaren arabera, biomasabolatxoen kostua 52

164 €/tona tartean dago. Energia dentsitatea kontuan hartuz, kostua 128405 €/tpb

kokatuko litzateke, zeina 70 dolarretan saltzen den petrolioupelaren maila berean

400 €/tpb kokatzen den. Haiengandik sortutako energia elektrikoa ere, lehiakorra omen

da, petrolioa erabiliz sortutakoarekin alderatzean.

Espainian Plan de energías renovables delakoak 2010erako jarritako helburuak, 1,7 GW

ekoak dira, biomasatik sortutako energia elektrikoari dagokionez. Dokumentu horretan

erabiltzen diren inbertsioen kostuak, honako hauek dira: 1 eta 6 MWeko tartean

berokuntza sortzen duten sistementzat, 73282 €/kW %8090 errendimenduarekin;

energia elektrikoa sortzen duten 6 MWeko sistementzat, 1.803 €/kW errendimendua

kasu honetan baxuagoa izanik, %21,6; ikatzarekin baterako konbustioko sistemen

kostuak, 856 €/kW omen dira. Zenbateko hauen arabera, berokuntza hornitzeko ez

hainbeste, baina elektrizitatea sortzeko, sistema hauek inbertsioen beharraren aldetik

lehiakortasunaren mugaren pixka bat gainetik daude, oraindik, beste erregai fosilekin

baterako errekuntza erabiltzen ez bada141.

Hala ere, biomasatik ateratako energiaren ustiapena ugaritzeko muga nagusia, baliabide

energetikoen eskuragarritasun urrian datza. Azken buruko galdera, zera da: zenbat

energia ematen du, urteko, landatutako eremu batek? Galdera hori erantzuteko, murgil

140 <http://www.pelletcentre.info>141 Plan de energías renovables en España 20052010, 2005eko abuztua, IDAE, Ministerio de Industria, Turismo y

Comercio, 189229 or.

197


gaitezen biomasaren eskuragarritasunaren gaineko eztabaidan.

Zenbat energia dago eskuragarri, modu iraunkorrean, biomasaren bitartez? Gehieneko

muga, biosferak atzematen duen kopura izango da. Hona hemen, hitzez hitz, Rabinowitch

eta Govindjeek egindako kalkulua142:

Biosferak urtean atzemandako eguzkienergia kopuru osoa, honako biderketa

honek ematen du: A x B x C kcal (kilokaloria), non eta A Lurraren azala jotzen duen

eguzkienergia fluxua den, B landareek xurgatzen duten fluxuaren ehunekoa den,

eta C, xurgatutako argitik, energia kimiko bihurtutako ehunekoa; A = 5x1020 kcal

(2,09x1024 joule), B ≃ %30, eta C %1 inguru, guztira 1,5x1018 kcal urteko

(6,28x1021 joule, gutxi gorabehera 150 mila Mtpb). Haatik, faktore berberak itsas eta

lurreko landareentzat erabiltzea nahiko zalantzagarria da. Kalkulua lur eremu

emankorrekin bakarrik egiten baldin badugu (hau da, Lurraren azaleraren %20 gutxi

gorabehera), 3x1017 kcal (1,26x1021 joule, 30 mila Mtpb) urteko atzemanda

ateratzen dugu, 3x1010 tona karbono organiko sintetizatuari dagokiona. Balioa,

lurreko uzten balioespenetan oinarritutako beste hori (...) baino pixka bat altuagoa

da (2x1010 tona, arnas zuzenketa egin eta gero) baina magnitudeordenarekin bat

dator, zeina, espero ahal dugun bezain ona baita.

Smilek balioespen apalago bat eskaintzen digu, planetako biosferak urteko atzematen

duen energiarako: 2x1021 joule, gutxi gorabehera 48 mila milioi tona petrolio baliokide143,

zeinak prozesu osoaren batez besteko efizientzia %0,2 izatea baitakar. Prozesu

fotosintetikoaren efizientzia, %0,2 hori baino askoz altuagoa da baldintza egokienean:

142 E. Rabinowitch eta Govindjee, Photosynthesis, 1969, 39. or.143 Vaclav Smil. Energies. An Illustrated Guide to the Biosphere and Civilitation, 1998, 44. or.

198


%34 inguru. Hala ere, kontuan hartu behar da fotosintesiak argiizpien espektroaren zati

zehatz bat baino ezin duela erabili, eta atzemandako energiaren zati garrantzitsu bat

arnas prozesuetan bertan erabiltzen dutela landareek ere, beren bizijarduerak sustatzeko.

Lur eremuko biomasaren kasua besterik ez badugu kontuan hartzen, efizientzia netoa

%0,6raino hazten da, oraindik %1 baino askoz gutxiago. Energia gehiena, munduko

basoetan biltzen da; gutxiago, larreeremuetan; eta ehunen erdi bat baino gutxiago,

munduko laborantzauztetan.

Suposa dezagun landa daitekeen planetako lur eremu guztiak erabiltzen direla biomasa

landatzeko, hau da, Lurraren azaleraren %20,4 (ikus 34. irudia eta 24. taula): baso

guztiak, larreeremuak, eta abar. Laborantza energetikoki oso efizienteak erabiliko balira

demagun %1eko efizientzia batekin, urteko, 40 mila milioi tona petrolio baliokide lor

litezke. Egun, planetako biosferak urtean atzematen duen energia, horren antzekoa da.

Horrelako baliabide energetikoak eskuratzeko, noski, urtero biomasa osoa uztatu beharko

litzateke, aldi berean hurrengo urterako laborantza landatuz. Ezbairik gabe, eragina

ingurumenean hondamendi hutsa izango litzateke, baina ariketa hau, esku artean

dauzkagun magnitudeez jabetzeko besterik ez gara egiten ari. Munduan, berriz, 2005

urtean, 4 mila milioi tona petrolio baino gehiago kontsumitu ziren, hau da, biomasatik kasu

baikorrenean atera daitekeen energiaren magnitudeorden ia berbera. Honek guztiak

lagundu beharko liguke ulertzen, iraunkortasunaren aldetik, erregai fosilen kontsumo maila

guztiz neurriz kanpokoa dela.

199


34. irudia. Lur planetaren azalaren banaketa, eremu eta erabileren artean.

Biomasa (batez besteko balioak)Eguzkiaren potentzia dentsitatea 175 W/m2

Biomasaren erradiazioabsortzioa %30Fotosintesiaren efizientzia netoa %1

Lurraren azalera (milioi km2) 510 Landa daitekeen eremua %20,4

24. taula. Biomasaren potentzialitate energetikoaren

kalkuluetan erabilitako datuak.

Biomasaren erabilerak daukan potentzialitateaz jabetzeko, berriki Suedian plazaratutako

dokumentu batek eskaintzen digu aukera paregabea. Suediako gobernuaren ekimenez,

200


2005eko amaieran jarri zen martxan herrialde horren petrolioarekiko mendekotasuna

murrizteko programa bat garatuko lukeen batzorde bat. Batzordeak, 2006ko ekainean

plazaratu zuen bere lehenengo txostena144. Gure intereserako datu garrantzitsuenak,

25. taulan daude bilduta.

Biomasaren ustiapen energetikoa,Suediako 2050eko teknologia erabiliz

Suedia Euskal Herria450 mila km2 Azalera (milioi km2) 20.947 km2

20 biztanle/km2 Dentsitatea 143 biztanle/km2

26,6 milioi ha%53,2 Ustia daitekeen eremua %60

23 milioi ha Basoak3,2 milioi ha Laborantza2,86 tpb/ha Laborantza energetikoen

produktibitatea2,01 tpb/ha Basoen ustiapen intentsiboaren prod.0,73 tpb/ha Batez besteko produktibitatea 0,73 tpb/ha2,16 tpb/biz Bioerregaien eskuragarritasuna 0,3 tpb/biz

6,0 tpb/biz Kontsumo primarioa 2004an 3,34,4 tpb/biz

25. taula. Biomasaren ustiapenaren potentzialitatea Euskal Herrian,

2050erako Suedian aurreikusitako teknologiak erabiliz.

Aipatutako txostenak, aukera ezin hobea ematen digu aztertzeko, eskala handian,

biomasaren ekoizpenaren produktibitatea zernolakoa izan daitekeen. Datu nagusiak ere,

25. taulan agertzen dira. Laborantza energetikoen ekoizpenetan lortutako produktibitateak,

koltzako metil ester ekoizpenean emandako 0,6 tpb/ha eta sahatsetik ateratako

biometanoaren 2,8 tpb/ha bitartean aurki daitezke. Suediako basoen ustiapen

intentsiborako, emandako produktibitateak, 2 tona petrolio baliokide hektareako dira gutxi

gorabehera; eta herrialde hartako ustiapen eremu guztiak baliatuko balira, lortutako batez

144 Making Sweeden an OILFREE Society, Commission on Oil Independence, 2006ko ekainaren 21a.

201


besteko produktibitatea hektareako 0,73 tpb liteke. Erreferentzia moduan, esan dezagun

produktibitate horretan 7 litro/100 kmko kontsumoko auto batek, urteko,

0,6 tpb/10.000 km edo 0,82 ha/10.000 km behako lukeela, bere kontsumoa biomasaren

bidez estaltzeko. Greenpeaceen aipatutako txostenean145 erabilitako produktibitateak,

berriz, pixka bat altuagoak dira Espainiako kasurako: euri gutxiko eremuetan basoberaren

ustiapenarekin lortutako 0,6 tpb/hatik, 10,1 tpb/haraino, labore ureztatuetan.

Eskandinaviako herrialdearen kasura itzuliz, gogoratu behar dugu biomasaren ustiapena

oso hedatua dela Suedian, dagoeneko. 2005ean, herrialde horretan biomasatik ateratako

energia 8,1 milioi tona petrolio baliokide izan zen (0,9 tpb/biztanle). Eta gobernuak ildo

horretatik jarraitu eta sakondu nahi du: 2050erako, aurrerakuntza egokiak egin eta

biomasaren ustiapen eremuak handituz gero, aterako omen den energia 19,5 milioi tona

petrolio baliokide izan liteke (2,17 tpb/biztanle). Zenbateko hori, 2004ko energia

primarioaren %36 da, biztanleko 2 tpb baino gehiago ekarriz.

Suedian, 2004an petrolio kontsumoa biztanleko 1,7 tpb zen; urte berean biomasak ematen

zuen ekarpen garrantzitsua kontuan hartuz gero (0,9 tpb/biz), konturatuko gara biomasa

ez dela nahikoa petrolioarekiko mendekotasun osoa apurtzeko. Txostengileek ere argi

daukate hori, eta horrexegatik biomasaren ustiapena bezain garrantzitsua jotzen dituzte

energia eskaera murrizte alderako neurriak: petrolio kontsumoa errepide garraioan %40

50 murriztea, erregai eta motor efizienteagoak erabiliz; berokuntzan petrolioaren erabilera

guztiz ezabatzea, azken 30 urteotan gertatutako ildoari jarraituz kontsumoa %70 murriztu

baita epe horretan; eta sektore industrialean petrolio kontsumoa %2540 murriztea.

Ikusten denez, eskaeraren aldetik ere ahalegina egundokoa izan beharko da.

145 Greenpeace, Renovables 2050. Un informe sobre el potencial de las energías renovables en la España peninsular, 2005, 204 or.

202


Alabaina, Suediako esperientziak beste errealitate batzuetara ekarri nahi baditugu, oso

kontuan hartzekoa da populazio dentsitatea herrialde hartan nahiko apala dela

(20 biztanle/km2). Produktibitatea eta eremu ustiatuaren ehunekoa Euskal Herriko

egoerara ekarriko bagenitu zeinak, zalantza barik, izugarrizko ahaleginak eskatuko

lituzkeen ekonomia eta nekazaritza arloetan, biztanleko 0,3 tona petrolio baliokide izango

litzateke eskuragarri Euskal Herrian: 2004ko kontsumo primarioaren %10 inguru,

25. taulan azaltzen denez.

Suedian zuhaitz pilo, eta jende gutxi. Euskal Herrian berriz, baso anitz, baina are eta jende

gehiago. Horrela izanda, biomasaren ustiapen intentsibo eta zabala gertatuz gero, gaurko

energia kontsumo mailaren hamarren bat baino ezin genezake estali. %10 da zifra

magikoa, eta ez hain magikoa: azken buruan, zenbateko horren bueltan baitabil

biomasatik ateratako energiaren ehunekoa gaur egun, mundu mailako energia kontsumo

primarioan. Hirugarren kapituluan ikusi genuenez, alde batetik, energia primarioaren %10

ohizko biomasari dagokio; bestetik, ia beste ehunen bat batuz (%0,86), bero eta ur bero

sortzeko erabilitako energia termikoaren %84, elektrizitate berriztagarriaren %27 eta

bioerregaien %100 aterata dago biomasa iturburutzat daukaten baliabideetatik.

Eta azken baliabide horiekin jarraituko dugu gure analisia. Petrolioaren urritasun gero eta

handiagoak estutuko gaituen mundu batean, guztiz funtsezkoak eta kritikoak gertatuko

dira bioerregaiak, haiek baitira, egun, garraioan nonahi erabiltzen ditugun gasolina eta

gasolioaren ordezko zuzen bakarrak.

Bioerregaiak, petrolioaren ordezko zuzen bakarrak

Bioerregaiak, biomasatik ekoitzitako erregaiak dira. Kasu batzuetan era solidoan aurkituko

203


ditugu biomasako pellets delakoak, edo gasegoeran biogasa edo hidrogenoa;

alabaina, egun interesgarrienak era likidoan aurkituko ditugunak dira, nagusiki

bioalkoholak eta biodieselak. Arrazoia, argia eta pisu handikoa da: barneerrekuntzako

motorretan zuzenzuzenean erabili ahal dira. Horrexegatik, aurrerantzean nagusiki

bioerregai likidoei buruz arituko gara.

Bioerregaien erabilera automobilgintzan ez da batere berria, lehenengoa baizik. Izan ere,

Rudolf Dieselek, bere izeneko motorra diseinatu, eraiki eta erabiltzen hasi zenean

XIX. mendearen amaieran, kakahueteolioa erabiltzen zuen erregai moduan. Era berean,

Ford Konpainiaren lehenengo autoek bioetanola erretzen zuten beren motorretan.

XX. lehenengo hamarkadan petrolioaren industria sortze egoeran zegoen oraindik, eta

bioerregaiak petroliotik ateratako gasolina baino eskuragarriagoak ziren. Hala ere, usadio

zahar horretara eutsi diote leku batzuetan, arrakasta handiz gainera. AEBetan Indy

Racing League delako auto txapelketan, biometanola baino ez da erabili urte luzez, eta

dirudienez 2007 urterako bakarrik bioetanola erabiltzen hasi dira. 70eko hamarkadako krisi

energetikoak direla kausa, 80ko hamarkadan zehar herrialde batzuetan nagusiki AEB eta

Brasil bioerregaien kontsumoa bultzatu zen, erregai fosilen erabilera murrizte aldera.

Esan dugunez, alde batetik biodiesela dugu. Petroliotik ateratako dieselaren ordezko

zuzenzuzena, biodiesela oliohazietatik ateratzen da, olioaren esterifikazio kimikoaren

bitartez. Oliolandare nagusiak koltza, eguzkilore, palma, akainbelar eta antzekoak dira.

Sukaldaritzan erabilitako landareolioak ere erabil daitezke prozesu horretan. Biodiesela

diesel fosilarekin batera nahas daiteke, edo hura guztiz ordezkatu, diesel motorretan.

Beste aldetik, bioetanola dugu. Alkohol mota hori, nagusiki azukretan aberatsak diren

204


hazietatik sortzen da, fermentazioaren bidez. Bioetanolaren iturburu nagusiak honako

hauek dira: binil alkoholak edaten ditugun ardoetakoa; azukretan aberatsak diren

landareak azukrekanabera eta abar; zerealak almidoitan aberatsak; eta zelulosa

belarra, eta orokorrean landareen zuntzak. Hala ere, teknologikoki askoz zailagoa eta

energetikoki garestiagoa da bioetanola almidoi eta zelulosatik ekoiztea, azukre eta beste

alkohol guztietatik baino. Bioetanola nahas daiteke gasolinarekin batera; hala ere,

nahastean proportzioa %15 baino handiagoa baldin bada, gasolina arrunterako

diseinatutako motorrak moldaketa ttipiak beharko ditu.

Printzipioz, biodiesel eta bioetanolaren ezaugarri fisikokimikoak gasolio eta gasolinaren

antzekoak dira. Ordezkoak direnez, banaketa sare bera erabil daiteke

kontsumitzailearengana helarazteko. Ikuspuntu ekonomiko baten aldetik, kontu hau

funtsezkoa eta giltzarria da, bioerregaien erabilera ugaltzeko.

Ingurumenarekiko begiruneari dagokionez, bioerregaiek abantaila garrantzitsuak

dakartzate. Berriztagarriak direnez, ez dute negutegiefektua bultzatzen duen CO2ko

isurketarik sortzen. Biodiesela ez du SO2ko isurketarik sortzen zeinak, atmosferako ur

lurrunarekin erreakzionatzean euri azidoa sortzen duen, eta bioetanolak gasolinak baino

karbono monoxido gutxiago sortzen du. Gainera, petrolioan eta ondorioz gasolinan eta

dieselean aurki daitezkeen substantzia asko metal astunak, beste hidrokarburo eta

aromatiko batzuk, eta abar bioerregaietan ez dira agertzen. Bioerregaiak oso erraz

biodegradatzen dira, eta balizko itsas garraioko hondamendi batean isuritakoak,

arrainentzako janaria baino ez lirateke izango.

205


Bioerregaien ekoizpenak eskatzen duen maila teknologikoa oso altua ez denez146,

biodiesel eta nagusiki bioetanolaren ekoizpena ez da mugatu herrialde garatuetara.

2004an munduan 14,5 Mtpb ekoitzi ziren (31 mila milioi litro), nagusiki AEBetan eta

Brasilen. AEBetako ekoizpena, sendo diruz lagundutako zerealen ustiapenean oinarritzen

da; Brasilekoa, aldiz, azukrekanaberaren laborantzan, klima tropikalak nabarmen

lagunduta. Txinan ere, ekoizpena handia da.

Biodieselaren ekoizpena, berriz, bioetanolarena baino askoz apalagoa da. 2004an

2,1 Mtpb bioetanol (2,2 mila milioi litro) ekoitzi zen, nagusiki Alemanian. Hala ere,

Malasian eta Indonesian ere palmaoliotik ateratako biodieselaren ekoizpena zabaltzen ari

da147.

Egun, dagoeneko, herrialde askotan kontsumitzen den gasolina, bioerregaiekin nahastuta

dago: Brasilen nahastearen %25 da bioetanol; Kanadan %7 baino gehiago; Txinan %10.

AEBetan 2010ean %4 eta 2030ean %20 izatea nahi dute. EBn, esana dugunez, 2010ean

gasolinaren kontsumo osoaren %5,75 izan beharko da bioerregaiena.

Hala eta guztiz ere, bioerregaiek badauzkate alde ilunago batzuk ere. Ingurumenaren

aldetik, esan dugunez, bioerregaien ekoizpena printzipioz neutroa da; baina biomasa

ekoizteko ustiapenean ez dauden eremuak erabiltzen badira, horrek kostu batzuk

dakartza: biodibertsitatea galdu, higadura handitu, baita CO2ko isurketa berri batzuk ere

azken batean, nekazaritzak sortzen dituen ordain guztiak, bereziki ustiapen eredua oso

146 Hala ere, zelulosatik bioerregaiak egiteko teknologiak garapen bidean daude, oraindik: 201015erako espero da teknologiko eta ekonomikoki eskuragarri izatea, eta funtsezkoak izango dira bioerregaien sektorea elikagaien ekoizpenarekiko lehian ez sartzeko.

147 REN21 Renewable Energy Policy Network. 2005. “Renewables 2005 Global Status Report” Washington, DC:Worldwatch Institute, 10 or. eta N9 eta N10.

206


intentsiboa bada. Gainera, oso garrantzitsua da bioerregaiak nola ekoizten diren. Zentzu

horretan, erreferentziazkoa da AEBetako ekoizpen eredua. Han, bioetanola omen da “urre

beltz” berria: berriztagarria, CO2ko isurketen aldetik neutroa, eta bertokoa. Ala ez? IEEE

Spectrum aldizkarian berriki plazaratutako artikulu batean, baieztapen horiek zalantzan

jartzen dira148. Dirudienez, AEBetan sortzen ari den bioetanol askok, artotik ateratakoa

izateaz gain, lignitoa kalitate baxuko ikatza hartzen du ekoizpen prozesuan. Kontua da

bioetanola sortzeko prozesua, energetikoki, ez dela musutruk ateratzen. Artoa bioetanol

bihurtzeko, energia behar da, eta AEBetako fabrika batzuetan ikatza erabiltzen ari dira.

Soilik etekin ekonomikoetara begirako ikuspuntu baten aldetik, jokaldia ez da txarra:

horrela, autoen tangetan sartu ezin den ikatza gasolina bihurtzen da, AEBetako

petrolioarekiko mendekotasuna murriztuz; ikatza eta artoa AEBetan ugariak eta merkeak

direnez eta nazioarteko merkatuak esku daude behar den artoa lortzeko, ekonomikoki

prozesua errentagarria da. Hala ere, energetikoki eta ingurumen eta iraunkortasunaren

aldetik, deskalabrua da hori: prozesuan ikatza sartzean energia balantzea nabarmen

okertzen da, negutegi efektuko CO2ko isurketak sortzen dira, eta gainera beste herrialde

batzuetan elikagai moduan kontsumitzen den artoaren gaineko tentsio jasangaitzak

sortuz.

Alabaina, arazo nagusia zera da: bioerregaiek ezin dute erregai fosilen kontsumo osoa

ordezkatu. Bioerregaien ekoizpenak, eremu zabalen nekazaritzaustiapena eskatzen du;

larriagoa dena, elikagaien ekoizpenarekin lehiatuz, elikagaiak baitira eremu

produktiboenetan ustiatzen direnak.

148 “Loser: Cornocopia. Extravagant subsidies and low coal prices have made for some strange ethanol projects”, in IEEE Spectrum, 2007ko urtarrila, 2224 or.

207


ErregaiakEkoizpena, 2004an

Gasolina, munduan 830 MtpbEthanol munduan, nagusiki Brasil eta AEBetan 14,5 Mtpb

Biodiesel munduan, nagusiki Alemanian 2,1 MtpbLandareolioen ekoizpena, munduan 70 Mtpb

Espainiako gasolinakontsumoa 7,7 MtpbEspainiako gasoliokontsumoa 28 Mtpb

Espainian, garraiorako kontsumoaren %5,75 2,1 Mtpb

26. taula. Bioerregaien ekoizpena, munduan.

Ekoizpen kostuen aldetik, bioerregaiak lehiakorrak dira, gutxienez ia beste energia

berriztagarri guztiak baino lehiakorragoak, beti ere petrolioaren kostu ekonomikoak maila

altuan mantentzen badira. Espainiako Plan de energías renovables dokumentuaren

arabera, biodieselaren kostua 50 cent/litro litzateke149; IDAEk landutako beste txosten

batzuen arabera, bioetanolaren kostua ere tarte berean legoke. Hala ere, iturrien arabera

bioerregaien kostuak gora eta behera mugitzen dira, zenbateko horien bueltan. Gainera,

oso kontuan hartzekoa da haiek egiteko behar diren lehengaien kostuek hegazkortasun

handia erakusten dutela, askotan. Hori bai dela arazo garrantzitsu bat, gutxienez arlo

teknologikoan aurki daitezkeenak baino pisu handiagokoa, eta laborantzarako eremu

behar handiarekin oso lotuta. Azken batean, hori da arazo eta muga nagusia: garraiorako

erregaien ordezko zuzenak dira, baina eskaera estaltzeko gaitasuna oso murritza da.

26. taulan erakusten denez, landareolioen munduko ekoizpena 70 Mtpb inguruan dabil,

garraioan gasolinaren munduko kontsumoaren hamarren batera heltzen ez dena, baino

espero daitekeenez lur eremu zabalak eskatzen duena.

149 Plan de energías renovables en España 20052010, 2005eko abuztua, IDAE, Ministerio de Industria, Turismo y Comercio, 255 or.

208


Zein da, hain justu, bioerregaien ekoizpenaren produktibitatea? Beste dokumentu

batzuetan oinarrituta APPAk emandako datuen arabera150, bioetanol eta biodieselaren

ekoizpenaren produktibitatea 1,2 eta 5 tpb/ha tartean leudeke. Alabaina, dokumentu

horretan ez da zehazten produktibitate horiek kasu altuenetan netoak diren ala ez,

kontuan hartu behar delako laborantza eta ekoizpen prozesuan ureztatze prozesuetan,

laborantzan, garraioan eta abar energia kontsumoak ere badaudela. Suediako gobernuak

maneiatzen dituen datuak151 produktibitate netokoak dira. Haietan, garitik ateratako

bioetanolarena 0,6 tpb/ha da, eta biometanolarena 0,6 tpb/ha. Beste txosten batean152,

gariko bioetanolari 2,5 tpb/ha ematen diote, eta koltzako biodieselari 2 tpb/ha. Europako

Batzordeak bultzatutako beste txosten batean153, koltzatik ateratako biodieselari 0,9

1,3 tpb/hako produktibitatea ematen diote. Euskal Herrian ere, bioerregai ekoizpenaren

esperientzia batzuk egon, badaude, Ipar Euskal Herriko Laborantza Ganbararen inguruan

hain zuzen. Iparraldeko laborariek maneiatzen dituzten datuen arabera154, haiek

ekoitzitako biodieselaren produktibitatea hektareako 0,8 eta 1,2 tona petrolio baliokide

bitartean legoke.

Edonola ere, produktibitatea faktore askoren mendean dago: klima, zoruaren ezaugarriak,

teknologia eta abar. Kasu baikorrenean emaitza energetikoa hektareako 2 eta 3 tona

petrolio baliokideren artean kokatzen da, beti ere landaeremu onenetan. Bioerregaien

efizientzia netoa nahiko baxua da fotosintesiarena %1 baino ez baita.

Datu hauek guztiak kontuan hartuta, zera daukagu: Nafarroa Garaiko laborantza eremu 150 Una Estrategia de Biocarburantes para España (20052010). Adaptación a los objetivos de la Directiva

2003/30/CE, APPA eta Pricewaterhouse Coopers, 2005eko ekaina, 21 or.151 Making Sweeden an OILFREE Society, Commission on Oil Independence, 2006ko ekainaren 21a, 21. or.152 <http://www.biodiesel.co.uk/levington.htm>153 BIOMASS. Green energy for Europe, Europako Batzordea, 2005, 3536 or.154 “Produire de l'huilecarburant et du tourteau à la ferme”, in Laborari, 2006ko ekainaren 29a, 729. zenbakia, 45 or.

209


guztiak hau da, 3.000 kilometro karratu, Nafarroako eremuaren ia %30 2 tpb/hako

produktibitate batekin erabiliko bagenitu bioerregaiak ekoizteko, 0,6 milioi tona petrolio

baliokide eskuratuko genuke. Aldi berean, 2004an, EAEn, erregaien garraiokontsumoa

1,7 milioi tona petrolio baliokide izan zen. Izan ere, EAEko erregai fosilen kontsumo osoa

ordezkatzeko ia Nafarroa Garaia halako hiru beharko genituzke eta barka nazaten

nafarrek, EAEko inperialismo baldartzat har daitekeen adibide huts honengatik!.

Energia geotermikoa eta itsas energia

Antzinetik ezaguna eta erabilia da, adibidez termetan edota berokuntzan, energia

geotermikoa. Elektrizitatea sortzeko, 1913an jarri zen martxan Larderellon (Italia)

lehenengo sorkuntza instalazioa, sumendi batetik ez oso urrun. Gaur egun, 76 Estatutan

erabiltzen da energia geotermikoa: ur bero eta berokuntza hornitzeko, baita elektrizitatea

sortzeko ere. Islandian, energia geotermikoak berokuntzako beharren %85 asetzen du,

eta energia elektrikoaren %17 sortzen du. Tibeten, ehunekoa %30eraino heltzen da.

2004an, elektrizitatea sortzeko potentzia ahalmena ia 9 GWekoa zen, eta ur bero eta

berokuntza hornitzeko, 28 GWekoa155.

Energia fluxu geotermiko berriztagarria leku batzuetan erabilgarria eta erabili beharrekoa

izan arren, orokorrean eskuragarritasuna mugatua da. Baieztapen hori, harrigarria

irudituko zaio bati baino gehiagori. Pentsa dezagun fluxu geotermikoa dela energia

zenbateko izugarriak askatzen eta tartean sartzen dituzten fenomeno geologiko askoren

atzean dagoena: lurrikarak, sumendien erupzioak, eta nagusiki plaka tektonikoen

mugimenduak, zeinek Pirinioak, Himalaia eta antzeko mendikateak milaka urtean zehar

155 John Lund, “Ground heat. World wide utilization of geothermal energy”, in RENEWABLE ENERGY WORLD, 2005eko uztailabuztua, 254260 or.

210


sortu dituzten. Fluxu geotermikoaren potentzia 40 terawattekoa da, eta urtean zehar

fenomeno geologiko horien guztien barruan sartzen den energia, 1.260 exajoule da156.

Eman dezagun teknologikoki bideragarria litzatekeela fluxu energetiko horren hamarren

bat eskuratzea bakarrik hamarren bat, zeren kontinenteek mugitzen jarraitu behar dute

eta!. Guztiz helezin eta baikorregia ezinezkoa, azken batean litzatekeen egoera

horretan, lortutako 126 exajoule ez zatekeen nahikoa izango munduan komertzialki

kontsumitzen den energia primario osoa ordezkatzeko (450 exajoule), ezta petrolioaren

kontsumoa ere (178 exajoule).

Adibide xume hau baliotsua izan beharko litzateke beste behin azalarazteko energiaren

urritasunarekin lotutako arazoak ez daudela balizko eskaintza eskas baten aldean, baizik

eta nagusiki egundokoa den eskaeraren aldean.

Itsasoko ur mugimenduetan sartuta dagoen fluxu energetikoa ere itzela da, benetan.

Adibide moduan, Ozeano Atlantikoko itsaslasterraren potentzia, tropikoan, 1 petawattekoa

da, planeta osoaren fluxu geotermikoa halako hogeita bost. Hala ere, haize energiarekin

gertatzen den modu berean, eskuragarritasuna askoz mugatuagoa da.

Hala ere, aspalditik ezaguna eta erabilia da itsas energia. Mareaerrotak, adibidez,

ezagunak dira leku askotan. Egun, munduan 300 MWeko potentzia dago instalatuta,

elektrizitatea sortzeko. Mutrikuko portu kanpoko aldean, Energiaren Euskal Erakundeak

480 kWeko sistema bat eraiki nahi du, 27. taulan erakusten diren ezaugarriekin. Ikusten

denez, instalazio hauen potentzia maila 1 megawatt azpitik dago, eta kostuak eta

produktibitatea, energia berriztagarrien artean ilararen amaieran kokatzeko modukoak

156 Vaclav Smil, Energies. An Illustrated Guide to the Biosphere and Civilitation, 1998, 2131 or.

211


dira. Gainera, ingurumeninpaktua ez litzateke batere gutxiesgarria izango, bereziki fluxu

berriztagarri honen ustiapen intentsiboa burutuko balitz.

Olatuen energia MutrikunPotentzia elektrikoa 480 kWSortutako energia, urteko 970 MWhKargafaktorea %23Inbertsioa 3,5 M€Kostua 7,3 €/W

27. taula. Mutrikuko itsas energiako instalazioaren ezaugarriak.

(Itur.: Energiaren Euskal Erakundea)

Honaino fluxu berriztagarri nagusien analisia. Alabaina, ezin dugu kapitulu hau bukatu

2005eko azaroan plazaratutako txosten interesgarri baten aipamen bat egin barik, zeinaz,

gainera, hurrengo kapituluaren sarrera moduko bat egiteko baliatuko garen.

2005eko amaieran, Greenpeace erakundeak sustatuta Comillaseko Unibertsitateko

Instituto de Investigación Tecnológica delakoak Espainia penintsularraren potentzial

berriztagarriari buruzko txosten bat plazaratu zuen. Txosten hori, balizko krisi

energetikoaren, eta energia berriztagarriek erregai fosilen urritasun eta energia prezioen

gorakadari eskaintzen dieten alternatibaren gaineko eztabaidan sartzen da, betebetean.

Txostenaren ideia nagusia, energia berriztagarrien garapenerako gaitasuna oso handia

dela da, eta gizarteak esku hartu behar duela haiek bultzatzeko, beste fluxu ez

berriztagarri eta askoz kutsakorrago askoren alternatiba moduan.

Txostenak oinarri zientifiko eta tekniko sendoak dauzka, orokorrean –eguzkitximiniari

buruzkoa, baina, nahiko eztabadagarria da. Alabaina, txostenak dakarren baieztapen

212


batzuek, eta batik bat haren gainean sortutako publizitatekanpainiak, nolabaiteko ahulezi

eta errealitatetik urruntze bat erakusten ditu.

Honaino erakusten saiatu garenez, egungo eredu energetikoaren krisia gero eta larriagoa

da. Datozkigun arazoak egundokoak dira, baita ere suposatzen badugu aldaketa

klimatikoren arazorik ez dagoela zoritxarrez, gertatzen ez dena. Petrolio eskaeraren

gorakadak amaigabea dirudi. Sistema ekonomikoak energia gehiago behar du hazkunde

ekonomikoa suspertzeko. Horregatik, instituzio, erakunde eta sektore askok irtenbidea

eskaintza politiken aldetik etorriko dela pentsatzen dute, energia iturburuak beste berri

batzuetara zabaldu eta dibertsifikatuko direla figuratuz. Fisiozko energia nuklearra

herrialde askotan bigarren maila batera pasatuta, zentzuzkoa dirudi pentsatzeak

eskaintzaren gehikuntza bakarrik energia berriztagarrietatik etor daitekeela, gainera

kontuan hartuta erregai fosilen agorpena eta inguruneinpaktua direla eta, ordezkatze

prozesu bat gertatu beharko dela. Hala eta guztiz ere, sektore batzuetatik ezbairik gabe

asmo txalogarri eta onenarekin batzuetan akats propagandistiko bat egiten da: energia

berriztagarriak behin betiko irtenbide global moduan aurkeztea, errealitatetik oso urrun

dagoena. Munduko etorkizun energetikoa berriztagarria da iragana zen modu berean

baina kontuz!!, energia berriztagarriak alternatiba dira bakarrik energia kontsumo maila

zorrozki murriztuko den heinean, eta energia kudeaketa eta garraioko beste eredu

bateranzko trantsizio gogor baten ostean, zeinari buruz oraindik gutxi dakigun.

Aurrerantzean, Greenpeaceen txostenarekiko ñabardurak azaltzen saiatuko naiz.

Txostengileek, oso egoki jokatzen, irizpide kontserbadore baten aldeko apustua egin dute,

teknologia berriztagarriak aztertzerakoan: “[txostena] egun eskuragarri dagoen teknologia

213


onenetik hasita egin da, eta azken buruan kontsideratutako epean zentzuz eskuragarri

egongo diren aurrerakuntza teknologikoak gehituz, baina beti ere irizpide kontserbadore

bat mantenduz, zeinak 2050ean teknologia horien eskutik espero daitekeen garapenaren

gutxieneko kuota batera eramango gaituen”157. Energia berriztagarrien potentzialtasunari

buruz, txostenak zehazki zera esaten digu: “sorkuntza ahalmenaren goiko kuota horrek

2050ean elektrizitatearen eskaera penintsularra halako 56,42 irudikatzen du”158.

Txostenak ez du esaten “energia berriztagarriek estali ahal izango lukete”, baina hala eta

guztiz ere, ausartegia da. Faltsua izan gabe, irakurketa desinformatuak eta

distortsionatuak ahalbidetzen ditu, adibidez El Mundo egunkariak jaso zuenaren antzekoa,

zeinak txostenaren berri ematean zera esan baitzuen bere edizio elektronikoan: “energia

berriztagarri eta ez kutsakorrek espainiarrek 2050ean kontsumituko duten energia

elektrikoa halako 56,42 hornitu ahal izango lukete”159. Beste baieztapen hau askoz

larriagoa da. Gauza bat da txostenean aztertzen diren fluxu berriztagarri guztien batuketa

egitea, eta beste bat pentsatzea potentzialitate oso hori burutu ahal dela. Txostena arretaz

irakurriz gero, ikusiko dugu potentzial osoa burutzeak lurraldearen %100 eskatuko lukeela:

eguzkikolektoreak ia eraikuntza guztietan jartzea, beste alde batetik eraiki ezin

liratekeenak, zeren eremu osoa panel fotovoltaiko eta aerosorgailu instalatzeko, eta

biomasa laboratzeko erabiliko beharko bailitzatekeen; aerosorgailu erraldoiak kostalde

osoan zehar jartzea; eta abar160.

157 Renovables 2050. Un informe sobre el potencial de las energías renovables en la España peninsular, Greenpeace, 2005, 11. or.

158 Ibid., 14. or.159 2005eko azaroaren 23an, El Mundo egunkariaren orrialde elektronikoan agertutakoa, “Las energías renovables

podrían abastecer 56 veces la demanda de electricidad de España en 2050”.160 El Mundo egunkaria ez zen amuari lotu zitzaion bakarra: energiaren arloan ere, Nuevas Tecnologías aldizkariak

honako hau utzi zuen idatzita: “El uso de renovables podría abastecer 56 veces toda la demanda de electricidad proyectada en España en 2050” (Nuevas Tecnologías, 2006ko otsaila, 6. or.). Gure artean, Roberto Bermejo irakasleak ere, El Correo egunkarian honako hau idatzi zuen, iritzi artikulu batean: “el Instituto de Innovaciones

214


Alabaina, Greenpeaceek bultzatutako txostena ez da horretan geratzen, zera baieztatzen

baitu: “potentzia gaitasunentzat eskuratutako emaitzak ikusita, interesgarria kontsideratu

zen emaitzak energia osoaren hornikuntzara zabaltzea. Helburu horrekin energia osoaren

eskaeraeszenatoki bat garatu da, eta eskaera hori energia berriztagarrien sorkuntza

ahalmenarekin erkatu da, eskaera eta sorkuntza ahalmenaren arteko egokitzean energia

bektorea zein izan beharko litzatekeen xehetasunetan sartu barik”161. Emaitza zera da:

“[sorkuntza berriztagarriaren potentziala] 2050erako penintsulako energia osoaren

eskaera halako 10,36 da”162. Potentzial osoosorik burutzeko ezintasuna alde batera utzita,

txostengileak oinpuntetan ”sin entrar en detalles” pasatzen dira mamitsua den beste

kontu baten gainetik: behar den energia bektorea. Jarrera hori, alabaina, bateraezina da

irizpide teknologiko kontserbadore batekin. Egun, krisi handi baten atarian dagoena ez da

bakarrik petrolioa, baizik eta energia bektore funtsezkoena: erregai fosilak. Herrialde

garatuenetan, energia elektrikoaren sorkuntza eta eskaintzaren arteko doiketa sare

elektrikoaren erregulazioa erregai fosilen zentraletan sortzen denaren erregulazioaren

bitartez egiten da. Beste aldetik, garraio sektorearen zati handi batek petrolioa behar du

ibilgailuetan kontsumitzen dena biltzeko. Energia berriztagarriek, oraindik, ezin dute

erregai fosilen erabilera guztiak ordezkatu: energia biltzea eta sorkuntzaren erregulazioa

egitea, eskala handian. Txostenak iradokitzen du hidrogenoa erabil litekeela energia

bektore moduan, baina xehetasunetan sartu barik. Eta nahiko logikoa da xehetasunetan

ez sartzea, zeren hidrogenoari buruzko eztabaida energiaren arloan aurki daitezkeen gai

korapilatsuenetako bat baita.

Tecnológicas ha presentado este año un exhaustivo informe (promovido por Greenpeace) sobre el potencial de energía renovable en la España peninsular, y concluye que éste es más de diez veces superior a la demanda total de energía prevista para 2050” (El Correo, 2006ko urriaren 16a).

161 Renovables 2050. Un informe sobre el potencial de las energías renovables en la España peninsular, Greenpeace, 2005, 12. or. Etzanak gureak dira.

162 Ibid., 14. or.

215


Erregai fosilen urritasuna nagusi litzatekeen balizko mundu batean erabiliko genukeen

energia bektorearen arazoa azaltzeko, eta hidrogenoaren teknologiak izango lituzkeen

papera eta potentzialitatea argitzeko, seigarren kapituluan murgil gaitezen.

216


6. ENERGIA BEKTOREAREN ARAZOA

Lehenengo kapituluan esan genuenez, energia, materiaren egoerarekin lotuta dagoen

zerbait da. Salbuespen garrantzitsu eta nabarmen batzuk alde batera utzita Eguzkiaren

erradiazio elektromagnetikoa hutsean zehar hedatzen baita, energia garraiatzeko eta

bereziki biltzeko, materia beharrezkoa da.

Zentzu horretan, energia bektorea (vector energético, energy carrier) zera da: energia,

leku batetik bestera eramateko edota energia bildu eta gordetzeko erabiltzen den sistema

fisikoa edo substantzia.

Energia bektore asko daude, ezaugarri oso anitzekoak, baita haien artean osagarri, eta

askotan kontrajarriak ere. Energia bektoreen artean aniztasun handia aurkituko dugu:

erregai fosil guztiak (petrolioa, ikatza, gas naturala), konposatu erradiaktiboak (uranioa eta

beste), presetan bildutako ura, betidanik erabili den egurra eta beste bioerregai, Naturan

era naturalean eskuragarri ez den baina egun guztiz erabilia den elektrizitatea, bateria

elektrikoak, haizea eta beste fluxu berriztagarriak, aire konprimitua, malgukiak gogora

ditzagun giltzako erloju guztiak, hidrogenoa, eta abar.

Energia bektoreen betekizun batzuk nabarmenki garrantzitsuak dira. Sare elektrikoaren

funtzionamenduaren erregulazioa, adibidez, ezinbestekoa da egungo gizartean, azkeneko

kontsumoan elektrizitateak zati funtsezko bat eramaten baitu. Eginkizun hori, zentral

termikoetan erretzen diren erregaiek eta presa hidroelektrikoetan bildutako urak betetzen

dute. Garraio sektorean tren elektrikoen kasua alde batera utzita, horiek sare elektrikoari

lotuta baitaude beti mota anitzetako erregaiak erabiltzen dira energia gordetzeko. Energia

217


bektoreak, orokorrean, ez dira elkarren ordezko zuzenak, haien ezaugarriak oso

bestelakoak direlako. Beraz, ikusten denez, energiaren kudeaketaren analisi batean,

energia bektorearen analisia ezinbestekoa da.

Zeintzuk dira, egun, energia bektore nagusiak? Alde batetik, erregai fosilak ditugu. Haien

barruan sartzen dira petrolioa, gas naturala, eta ikatza. Bestetik, elektrizitatea dugu, eta

konposatu erradiaktiboak. Baliabide hidrikoak presetako ura eta bioerregaiak ere

baditugu, izaera berriztagarri batekin. Aurrerantzean, energia bektoreen analisi bat egiten

saiatuko gara, hurrengo puntu hauetan arreta jarriz: ekoizteko gaitasuna; energia biltzeko

gaitasuna; energia garraiatzeko gaitasuna; erabileraren efizientzia; garbitasuna;

bideragarritasun teknologikoa.

Laburtuta, analisiaren emaitzak 28. taulan erakusten dira.

Petrolioa Gasa Ikatza Uranioa Elektrizitatea Bioerregaiak Hidrogenoa?

SortuErreserben

arabera?

Erreserben arabera

?

Erreserben arabera

?

Erreserben arabera

?erraz

Errazbaina gutxi

?

?

Bildu + + + + + + + + + + + ?Garraiatu + + + + + + + + + + + + ?

Erabili(efizientzia)

+ + + + + + + + + + + + + + + + + + ?

Garbitasuna + + + + + + ?Bideragarritasun

teknologikoa+ + + + + + + + + + + + + + + + + + ?

28. taula. Energia bektoreen erkaketa.

Erregai fosilak. Erregai fosilak ez dira berez sortzen. Haien sortze prozesua, epe luze

218


luzeko prozesu geologiko ezagunek eraginda dago. Eskuragarritasuna, beraz, erreserben

arabera izango da, eta beti haien mendean. Hala ere, erregai fosilak abantaila

nabarmenak dituzte. Orokorrean oso erraz bildu eta garraiatzen dira, bereziki petrolioaren

deribatuak eta gas naturala; ikatzaren erabilera, berriz, haren izaera solidoak kasu

batzuetan murrizten du. Horrela, gasolina eta gasolioa ezinbestekoak dira errepideko

garraioan, eta gasbideen bidezko gasaren banaketa, kostuen aldetik, merkeenetariko bat

da.

Ingurumenarekiko begirunearen ikuspuntutik, eragin nabarmena dute. Haien artean ere,

alde handiak daude, CO2ko eta metal astun eta besteen isurketa handiak eragiten dituen

ikatzetik, eragin askoz murritzagoa duen gas naturalaren kasuraino hala ere guztiz

bazterrekoa ez dena, gas naturalaren kasuan ere. Edonola ere, haien erabilera masiboak

klima aldaketan eta kutsaduran eragin nabarmena du.

Ezaugarri fisikokimiko eta dentsitate altuak lagunduta, erregai fosilen erabilera

teknologikoki oso garatuta dago, eta efizientziaren hobekuntzaren aldetik eta ingurumen

inpaktu murrizketaren aldetik hobekuntzak oraindik etorriko diren arren, egun, haien

ustiapen kostuak erregaien salneurriak egungo mailetan mantentzen badira

lehiakorrenak dira.

Konposatu erradiaktiboak. Energia nuklearraren erabilera, uranio eta beste material

erradiaktiboen erreserben mende dago. Haien erabilera, erregai fosilena baino askoz

murritzagoa da, bakarrik elektrizitatea sortzeko erabiltzen baita. Elektrizitatearen sorkuntza

nuklearraren funtsa, konbentzionala da: atomoen fisioak bero sortzen du, eta horrek, ura

edo baporea turbina batetik pasarazten du, elektrizitatea sortuz. Egun, munduan, 384 GW

219


daude instalatuta, 436 zentraletan. Horiek, energia primarioaren %6,5 ekoizten dute, eta

kontsumitzen den elektrizitatearen %16.

Fisiozko energia nuklearrak ez du CO2 isurtzen. Kostuak lehiakorrak omen dira (1

2 cent/kWh), baina betiere ingurumenarekiko kalteak kenduta, zeinak kasu askotan

izugarriak diren ikusi besterik ez dago Txernobilgo istripuak sortutakoak, edota etorkizun

hurbilean zentral zaharren deuseztatzeak ekarriko dituenak.

Teknologia oso garatua eta efizientea da, baina arazo asko konpontzeke daude, ziur aski

inoiz konponduko ez direnak: erabileraren hedatzeak arma nuklearren ugaltzea ekar

dezake; hondakin erradioaktiboen arazoak konponezin jarraitzen du hondakinak lur

azpitik pilatzea besterik ez dago; horregatik guztiagatik, herri askotan, gizarte zibilaren

kontrako jarrera, irmoa eta zabala da. Fisiozko energia nuklearrak etorkizun nahiko iluna

dauka, eta prospekzio guztiek, etorkizunerako, erabilera murritza aurreikusten diote:

2030ean, %5 (IEA) eta %10 (WETO, EB) bitartean.

Elektrizitatea. Elektrizitatea, petrolioarekin batera, egungo energia bektore nagusia da.

Lehenengo kapituluan ikusi genuenez, sarearen bidezko banaketa oso efizientea da, eta

motor elektrikoak eta orokorrean elektrizitatearekin elikatzen diren dispositibo

elektronikoak efizienteenetarikoak dira. Elektrizitatearen erabilerak ez du ingurumen

kalteak sortzen elektrizitatearen sorkuntza beste kontu bat da, noski. Gure gizartea

elektrizitatearen erabileran dago oinarrituta, eta ez dirudi etorkizunean gauzak aldatuko

direnik. Elektrizitateak, bektore nagusi bat izaten jarraituko du. Hala eta guztiz ere,

elektrizitateak badu eragozpen nabarmen bat: ez dago elektrizitate biltzerik, eskala

handian. 3. taulan ikusi genuenez, elektrizitatea biltzeko erabiltzen diren bateria arrunten

220


energiadentsitatea oso apala da. Horrek haien erabilera eremu askotan eragozten du,

erabileraren ikuspuntutik erregai fosil eta elektrizitatearen arteko desberdintasun nagusia

argi eta garbi utziz.

Erregai fosil likidoak energia bektore moduan ezin hobeak dira. Haien izaera likidoak, giro

tenperaturan, haien bilketa eta leku batetik bestera pasatzea errazten ditu. Izaera likido

horren garrantziaz ez gara ohartzen, petrolioaren deribatu likidoekin gehiegi ohituta

gaudelako, ziur aski. Hainbeste, askotan ahazten baitugu atzean dagoena. Adibide

moduan, har dezagun kontuan egun guztiz arrunta den jarduera bat: autoaren erregai

tanga gasolinaz betetzea. Autoz bidaiatzen direnek normaltasun osoz aldizka egiten duten

hori, pentsatzen duguna baino mamitsuagoa da. Tanga betetzen ari garenean energia

biltzen ari gara; zeina geroago autoaren motorrak erreko duen, autoa mugiarazteko.

Gasolinaren energia dentsitatea (29 megajoule litroko), tangaren bolumena (50 litro) eta

betetzeak normalean eskatzen duen denbora (1,5 s/l) kontuan hartuta, kalkula daiteke

prozesuaren energia transferentziatasa: 20 megawatt inguru. Hain arrunt zaigun prozesu

horren potentzia, 20 MW da. Auto elektriko batean gauza bera egiteak, kontuan hartuta

elektrizitatea eskala horretan ez dagoela era efizientean biltzerik, elektrizitatea nonbait

momentu berean sortzea eskatzen du, potentzia berarekin tarte berean egin nahi bada,

behintzat. Gure gasolindegia elektriko bihurtu nahi izango bagenu, izugarrizko potentziak

haren atzean bildu beharko genuke. 20 MWeko potentzia elektrikoa lortzeko, munduko

lau parke fotovoltaiko handienak beharko genituzke, gehieneko potentzian funtzionatzen,

edo Bizkaiko Oiz mendian dagoen parke eolikoa 25,5 MW eta 30 aerosorgailu bezalako

bat.

Argudia daiteke gasolinahornigailuek ez dutela etengabe gasolina isurtzen, eta erregai

221


hornikuntzaren batez besteko potentzia askoz apalagoa dela. Era berean, gehieneko

potentzia murrizteko, depositua betetzeko tartea luzatu baino ez dugu behar: hamarrez

biderkatzen bada, beharrezko potentzia hamarren batera murrizten da. Hala ere, horrek

ere ondorioak dakartza, ez baitzaigu batere debalde ateratzen beharreko denbora

hamarrez biderkatzea. Azken bateko kontua zera da: baliabide energetikoak

erkatzerakoan energia kopuruak baino gauza gehiago hartu behar dira kontuan, askotan

gauza oso sinpleak eta ohikoak, baina balio garrantzizkoak.

Eta zelan moldatzen da fluxu berriztagarrietatik sortutako elektrizitatea? Aurreko

kapituluan erakusten saiatu denez, elektrizitate berriztagarria fluxu berriztagarrien

mendean dago, biomasatik sortutakoa izan ezik. Batzuentzat, hori ez da arazoa:

[...] egia da energia berriztagarriak aldizkakoak direla, baina hori puzten da. Eguzki

erradiazioa gehienekoa da eguerdiko orduetan, energia eskaera handiena denean

hain zuzen. Gainera, iturrien arteko osagarritasun handia dago: hilabete hotzenetan

energia hidrauliko eta eolikoaren sorkuntza maximoak gertatzen dira; hilabete

epeletan, eguzkierradiazioa da maximoa. Beste iturri berriztagarri batzuk ere

kontuan hartzeak, hala nola biomasa, olatuena, geotermikoa eta abar, energia

hornikuntza are eta uniformeago bat bermatzen du163.

Nire uste apalez gauzak ez dira hain errazak, eta hori frogatzen saiatu naiz aurreko

kapituluaren fluxu berriztagarri askoren analisian. Sare elektrikoaren erregulazioa

sorkuntza berriztagarrien bitartez egiteak zera eskatuko luke: egundoko inbertsio berriak

sorkuntza sisteman, eta banaketa eta erregulazioa egiteko beste sistema bat, gaurkoa

163 Roberto Bermejo, “La revolución de las energías renovables” in El Correo, 2006ko urriaren 16a.

222


baino askoz interkonektatuagoa, iturri eta baliabide askoren arteko oreka uniformetasun

oso zail bat lortze aldera. Azken batean, sorkuntza elektriko eta banaketa sistema

ulertzeko eta kudeatzeko beste paradigma bat, gaur eskuragarri ez daukaguna.

Bioerregaiak. Bioerregaiak eta orokorrean biomasa, garapen iraunkorreko gizarte

batean, erregai fosilak ordezkatzeko ezinbestekoak izango dira, momentuz, erregai fosilen

ordezko zuzen bakarbakarrak baitira. Baina aurreko kapituluan ikusi dugunez,

bioerregaien eskuragarritasuna gaurko erregai fosilen erreserbena baino askoz

murritzagoa da. Bioerregaien erabileraren mugak ez dira ez ekonomikoak, ezta

teknologikoak ere: fisikoak dira, ekonomialari askok behin baino gehiagotan ahazten

dituztenak.

Hidrogenoa. Batzuek Rifkineketa diote hidrogenoa, etorkizuneko energia bektorea

izango dela. Beste batzuen ustez, ordea, hidrogenoan oinarritutako gizarte baten

bideragarritasun teknikoa ez dago batere argi. Hidrogenoaren gaineko eztabaidari

eskainiko diogu kapitulu honen gainerakoa.

Hidrogenoaren teknologia

Hidrogenoa energia bektore moduan, erregaipilaren erabileran oinarritzen da. Printzipioz,

hidrogenoa/erregaipila bikoteak abantaila nabarmenak ditu. Erregaipila, hidrogenoaren

energia kimikoa energia elektriko bihurtzen duen dispositiboa da. Prozesuan konbustiorik

ez dagoenez, erregaipilaren efizientziamuga barneerrekuntzako motorrena baino

altuagoa da, %75 gutxi gorabehera. Hidrogenoaren energia kimikoa elektrizitate bihurtzen

duen konbertsioaren hondakin bakarrak ur eta bero dira, eta hortaz, ingurumeninpaktua

hutsaren hurrengoa da.

223


Arlo teknikoan, baina, zalantza handiak daude ea hidrogenoa/erregaipila bikotearen

erabilera masiboa posible izango ote den, gutxienez epe motzean. AEBetako DOEren

Zientzia Bulegoaren txosten tekniko batek, adibidez, zera zioen orain dela ez hainbeste:

Gaurko erregai fosilekin ekonomikoki lehiakorrak izateko, erregaipilen kostua

hamarrenera gutxienez murriztu behar da, eta hidrogenoa ekoiztearen kostua

laurdenera. Gainera, hidrogenoaren teknologiaren efizientzia eta fidagarritasuna

izugarri hobetu behar dira. Aurrerapauso inkremental hutsek, gaurko egoera

teknologikoan, ez dute balio arraila saihesteko. Itxaropen bakarra zera da:

oinarrizko ikerkuntzako epe luzerako arriskualtuko/etekinhandiko programa

berritzaile bat [...] Programa horren helburuak ezin dira izan eboluzio

aurrerakuntzak, baizik eta hidrogenoa eta materialen arteko interakzio kimiko eta

fisikoak ulertzeko eta kontrolatzeko lorpen iraultzaileak164.

Ikusten denez, hidrogenoaren teknologiak behar omen duena ez da bakarrik

aurrerakuntza, iraultza baizik. Aipatutako txostenaren egiteak, AEBetako gobernuak

bultzatuta, arloan dauden munduko lehen mailako zientzialari eta aditu asko bildu zituen,

2003an. Haren helburuak, ikerketarako oinarrizko beharrak eta aukerak hidrogenoaren

sorkuntzan, biltegiratzean eta erabileran identifikatzea, emergente eta bereziki erronka

handikoak diren teknologiei arreta berezia eskainiz. Dokumentuak hidrogenoaren arloko

egungo teknologiaegoeraren berri ezin hobea eskaintzen digu, arazo nagusiak

azaleratuz, eta etorkizunean espero daitekeenaren berri zehatza eskainiz. DOEren

txostenak lau erronka ezartzen ditu, aurrerantzean aztertuko ditugunak.

164 Basic Research for the Hydrogen Economy, Office of Science, U.S. Department of Energy, 2003eko maiatza, ix. or.

224


Erregaipilen kostua murriztu

Zer da erregaipila? Printzipioz, erregai pila aspalditik ezaguna den dispositiboa da, zeren

Sir William Grovek 1839an asmatu baitzuen. Alabaina, lehenengo prototipo bideragarriak

ez ziren martxan jarri pasa den mendeko 50eko hamarkadaraino, NASAn, espazio

ontzietan energia elektrikoa sortzeko.

Funtsean, erregaipila bi elektrodoz osatutako pila elektrokimikoa da, zeinen artean ioiak

eroaten dituen euskarri bat mintza dagoen. Bitarteko euskarriaren izaera, likidoa edo

solidoa izan daiteke. Haren ezaugarriak aldatuko dira, funtzionamendu tenperatura,

prestazio edota erregaiaren izaeraren arabera erregaia ez bakarrik hidrogenoa, baizik eta

baita metanoa eta etanol ere izan baitaiteke.

Erregaia erregaipilaren elektrodo batera sartzen da (35. irudian, ezkerreko elektrodora).

Han, erregaia oxidatu egiten da. Erregaia hidrogenoa bada, oxidazio prozesu horretan

atomo bakoitzeko protoia eta elektroia banantzen dira. Partikulak bananduta, beste

elektrodoraino heltzen dira, baina bide desberdinetatik: protoia, bitarteko euskarriaren

bitartez eroaten da, beste elektrodoraino heldu arte. Elektroiek, berriz, bi elektrodoak

konektatzen dituen kanpoko zirkuitu elektriko baten bitartez egiten dute bidaia, korronte

elektrikoa sortuz. Bigarren elektrodoan, protoia eta elektroia, elektrodora sartzen den

oxigeno molekulekin batera, berriro elkartzen dira, ur molekulak sortuz, hondakin bakar

moduan.

Prozesu elektrokimiko honetan elektrodoen arteko tentsio alde bat sortzen da, zeinak

kanpoko zirkuitu elektrikoan elektroien korrontearekin batera potentzia elektrikoa sortzen

duen.

225


2H2O22H2 Oenergia elektrikoabero

35. irudia. Erregaipila baten diagrama.

Erregaipilen funtzionamendua oso sinple izanik bere funtsa XIX. mendekoa baita,

atzean dauden elementu batzuk oso kritikoak eta korapilatsuak dira. Alde batetik,

prozesuan konbustiorik gertatu ez arren, bero ere sortzen da, funtzionamenduaren

efizientzia murriztuz. Alabaina, erregaipila batzuen funtzionamenduak tenperatura altuak

behar ditu, eta martxan jartzeko “beroketa” moduko bat behar dituzte, sistemaren

funtzionamendua baldintzatuz eta oztopatuz, adibidez, erregaipilak etenka funtzionatu

behar badu. Beste alde batetik, elektrodoen funtsa sinplea izan arren hidrogeno

molekuletan elektroiak protoietatik bereiztea, haien funtzionamendu optimoa kritikoa eta

zaila da benetan, zeren bereizketa egiteaz gain, erregai eta hondakinen joanetorriak

erraztu behar baititu. Egoera optimoan funtzionatzen duten elektrodoak egitea erronka

handia da. Tenperatura baxuko erregaipiletan nanopartikulaz osatutako material bereziak

erabiltzen dira elektrodo moduan, zeinetan oso garestia den platinoak pisu nabarmena

daukan. Egundoko aurrerakuntza izango litzateke platinoaren ordezko merkeago bat

aurkitzea; hala ere, oso zaila dirudi holakorik lortzea. Azkenik, erregaia metanoa gas

226


naturala edo etanola bada, elektrodo batean CO2ko molekulak ere sortuko dira, erregaia

biomasatik ateratakoa ez bada ingurumeninpaktu ezneutro bat sortuz.

Erregaipilek hidrogeno molekuletan bildutako energia kimikoa energia elektriko bihurtzen

dute, zuzenean. Konbertsio elektrokimiko horretan konbustiorik ez dagoenez, prozesuak

errekuntzan gertatzen direnak baino konbertsio efizientzia askoz altuagoak ahalbidetzen

ditu. Hala ere, oztopo larriak daude erregaipilen ugaritzea gerta dadin. Erronka

nagusienak, askoz fidagarriago, iraunkorrago eta merkeagoak izango diren materialen

premian dautza, mintza eta katalizatzaile berrien aurkikuntzan, nagusiki. Hidrogenoarekin

ez ezik, beste erregai batzuekin ere funtzionatzeko gai izango diren teknologiak finkatzea

ere garrantzitsua izango da, bereziki hidrogenoaren erabileran oinarritzen den beste

energiasistema baterantz trantsizio leun baten bitartez lortu nahi bada, epe motz eta

ertainean gas naturala eta etanola bezalako erregaiak erabiliz, erregaipilen erabilera

masiboa sartuz, hidrogenoaren ustiapen zabala gertatu baino lehen. Zentzu horretan,

bereziki garrantzitsua litzateke garraioan erabil daitekeen erregaipilen teknologia autoen

motorretan txertatzea, gas naturala edota etanola erabili arren, horrek nabarmen

murriztuko bailituzke petrolioarekiko mendekotasuna eta CO2ko isurketak.

I+Gko azken urteotako ahalegin nagusiek bi teknologiatan jarri dute arreta: tenperatura

baxuko eta tenperatura altuko erregaipilenetan.

Tenperatura baxuko erregaipilen teknologiak (80ºC inguru), garraio sektorea du helburu.

Garraio sektoreko kontsumo ezaugarriek bolumen eta pisu mugatuen behar, konbertsio

efizientzia, abio arinen behar eta geldialdi luzeek protoi trukeko mintzeko teknologia

(Proton Exchange Membrane, PEM) jartzen dute bideragarrienen artean. Hala ere, haren

227


kostu ekonomikoa oso altua da: kilowatteko 3.000 dolar, masako produkzioan ekoitziz

gero 100 dolarreraino jaitsi ahal izango litekeena, baina orduan ere 35 $/kWeko barne

errekuntzako motorraren kostuetatik urrun. Kostu altuetan platino beharra da errudun, hein

handi batean. Gainera, materialen iraunkortasuna, momentuz, oso mugatua da, zeina,

garraio sektoreko kontsumo ereduarekin guztiz bateraezina den.

Tenperatura altuko erregaipilen teknologia (800ºC baino gehiago), berriz, oxido solidoen

erregaipilen teknologian oinarritzen da, eta aplikazio eta sorkuntza finkoei begira dira

pentsatuak, nagusiki. Teknologia honetan, oxido solido bat erabiltzen da oxigeno ioia

katodotik anodora eroateko. Funtzionamendu tenperaturak oso altuak direnez, instalazio

finkoetan baino ezin dira erabili pila hauek; hala ere, horrek abantaila garrantzitsu batzuk

dakartza: efizientzia altuagoak %85 lortzea espero da; beste erregai batzuk erabiltzeko

bideragarritasuna; sortutako beroa baterako sorkuntzan erabiltzeko bideragarritasuna

sistemaren guztizko efizientzia are eta gehiago handituz; eta biziiraupen luzeagoak.

Hala ere, aurrerakuntzarako beharrak garrantzitsuak dira: kostu ekonomikoak, materialen

korrosioa, gehiegizko bolumenak, jokaera kaskarra ziklo termikoak gertatzen badira pilak

karga faktore altuan eta era egonkorrean funtzionatzen ez badu, eta abar.

Azken batean, erregaipilen teknologia guztien arazoak nahiko antzekoak dira: kostu

altuak, fidagarritasun eta iraupen kaskarra, eta errendimendu mugatuak funtzionamendu

baldintza onenak betetzen ez badira. Adituen aburuz, erregaipilen erabileraren ugaltze

masibo bat lortu nahi bada, aurrerakuntzak oraindik egundokoak izan beharko dira.

Hidrogenoa modu merkez sortzen duten teknikak garatu

Gogoratu behar dugu hidrogenoa, azken batean, erregai bat baino ez dela, eta sortu

228


behar dela. Garapen iraunkorreko gizarte batean, hidrogenoa sortzeko energia

berriztagarrien bitartez daukagu aukera bakarra eguzkihidrogenoa deiturikoa, edo

hidrogeno berriztagarria, horrek dakartzan mugekin batera aurreko kapituluetan

ikusitakoak.

Hidrogeno berriztagarria sortzeko, bi bide nagusi daude. Lehenengoa, elektrizitate

berriztagarria erabiliz elektrolisiaren bitartez hidrogenoa sortzea funtsean erregaipilen

funtzionamendu kontrakoa; bigarrena, Naturan aurki daitezkeen fenomeno biologikoen

bitartez: nagusiki fotosintesia, eta ur molekulen haustura fotobiologikoa, zeina beren

jarduera metabolikoen bitartez hidrogenoa sortzen duten mikrobio fotosintetiko

batzuengan gertatzen den.

Elektrizitate berriztagarritik hidrogenoa sortzea guztiz bideragarria da. Hala ere, bi muga

agertzen zaizkigu. Alde batetik, elektrolisiaren efizientzia netoa %75 da. Elektrolisia fluxu

berriztagarrietatik sortutako elektrizitatearekin elikatu behar da, eta ondorioz balizko

sistema osoaren efizientzia netoa are eta gehiago murrizten da: zelula fotovoltaikoen

efizientzia %15 eta elektrolisiarena %75 badira, sistema fotovoltaikoek sortutako

elektrizitatea erabiliz elektrolisiaren bitartez hidrogenoa sortuko lukeen sistemaren

efizientzia netoa %11,25 izango litzateke. Beste aldetik, aurreko kapituluan fluxu

berriztagarrientzat ikusitako eskuragarritasunarekiko mugak baliozkoak dira hidrogenoa

sortze aldera ere.

Era naturalean sortutako hidrogenoari dagokionez ere, eskuragarritasunaren mugak

jorratu ditugu aurreko kapituluan. Bitarteko teknologikoak, printzipioz, nahiko sinpleak izan

arren azken batean izaki bizidunak dira energia atzematen eta konbertitzen dutenak,

229


tartean sartuta dauden efizientziak apalapalak dira: laborantza energetikoen konbertsio

efizientzia %0,4 baino ez da; eta alga batzuengan gertatzen den fenomeno

biofotolitikoaren efizientzia %5eraino igotzen da, baina bakarrik baldintza zehatzen pean.

Adituen ustez, baliabide horien ustiapen masiboak ingeniaritza genetikoan aurrerapen

nabarmenak eskatuko ditu.

DOEren txostenaren arabera, watteko 0,2 dolarreko kostuak dira beharrezkoak, zeinek

egungo teknologia berriztagarri askoren bideragarritasun ekonomikoa nabarmenki

murrizten duten. Beraz, hidrogenoaren sorkuntza ugaltzeak teknologia askoren aparteko

merkatzea eskatuko du.

Hidrogenoa bildu eta garraiatzeko metodo bideragarriak aurkitu

Puntu hau funtsezkoa izango da garraio sektorean. Hidrogenoaren energia dentsitatea

oso altua da, 114 MJ/kg, petrolioarena halako hiru, kasik. Baina hidrogenoa gasa denez,

edukiontzi bat erabili behar da gordetzeko; horrela izanda, sistema osoaren energia

dentsitate netoa begibistaz jaisten da: 0,8 MJ/kgraino, bi magnitudeorden baino

gehiago. Gainera, hidrogenoaren manipulazioa ez da batere erraza. Gas arinena denez,

gashodietatik ihes egiteko beste edozein gasek baino erraztasun handiagoa dauka; horri

gehitu behar zaio hidrogenoak metalak hauskortzeko gaitasun eta joera daukala, baita

altzairua ere165. Energia dentsitate altuagoak lortze aldera hidrogenoaren likidotzea

aukeratzen bada, tenperatura oso baxuak behar dira prozesuan: 259,14ºC, zero

absolututik 14 gradura, eta gas naturalaren likidotze tenperaturatik askoz beherago ia

ehun gradu.

165 Hidrogenozko atomoak txikitxikiak direnez, oso ezaguna da hidrogenoak material guztietan zehar barreiatzeko daukan erraztasuna. Siliziozko zelula fotovoltaikoen fabrikazioan, adibidez, gaitasun hori erabilia da materialaren ezpurutasunak pasibatzeko, horrela zelulen efizientzia hobetuz.

230


Hidrogenoa modu eraginkorrean biltzea, eta gero askatzea, giltza izango da balizko

hidrogenoko ekonomia batean. Hidrogenoa energia eroale moduan era malguan

erabiltzeak, edozein momentutan soberan sortutakoa biltzea eskatzen du, geroago eta

beharbada beste leku batean energia eskari bat gertatzen denean erabiltzeko, edota

garraioan energia saretik era deskonektatuan eta etenka kontsumitzeko. Azkenik,

hidrogenoaren metaketa funtsezkoa litzateke etenkako izaera edo bistako izaera ziklikoa

duten energia berriztagarrietatik sortutako energia kudeaketa egiteko.

Aurrean dauzkagun beharrak, printzipioz, bi multzotan bereiz daitezke: alde batetik garraio

sektorean hidrogenoaren erabilera erregai moduan, eta bestetik aplikazio egonkorretan

hidrogenoa erabiliko luketen instalazioak. Azken hauekin hasiz, esan dezagun

etxebizitzetan berokuntza hornitzeko edota sare elektrikoan energia elektrikoa injektatzeko

erabiliko liratekeela instalazio egonkorrak, nagusiki. Sistema egonkorrak izanik, tamaina

handikoak izan litezke, eta funtzionamenduaren tenperatura eta presioa optimizatu ahal

litezke errendimendua hoberena izan dadin, eta galerak gutxienekoak.

Modu eraginkorrean hidrogenoa biltzeko, bi bide nagusi daude: presio altuan gasa

konprimitu, edo tenperatura oso baxuan likidotzea. Hidrogenoa konprimitzeko erabiltzen

diren prozesuetan energia kontsumitzen da, hidrogenoaren eduki energetikoaren %10

inguru, hain zuzen. Likidotze prozesuetan heldu behar diren tenperatura oso baxuek

energia gehiago eskatzen dute, ia heren bat. Likidotzeak bakarrik hidrogenoko kantitate

handiak errepidetik garraiatu behar direnean dauka zentzurik. Hala ere, era likidotuan ere

energia dentsitatea gasolinarena baino baxuagoa da: gasolinako zisternakamioi batean

garraiatzen den energia kopuru bera hidrogeno likidotu moduan garraiatzeko, tara bereko

ia bost kamioi beharko lirateke; eta 200 atmosferako presioan konprimitutako hidrogenoa

231


garraiatuz gero, hogeita bi kamioi lirateke beharrezko166. Hidrogenoaren energia

dentsitatea altua izan arren, hura biltzeko behar diren ontzi eta mantentze sistemak,

petrolioaren deribatuenak baino askoz astunagoak dira.

Hidrogenoaren erabilera garraioan, hortaz, askoz kritikoagoa da, eta bereziki metaketari

dagokionez. Hidrogenoa erregai moduan kontsumituko luketen autoen autonomia maila

onargarri batean mantendu nahi bada, funtsezkoa da auto barruan hidrogeno bilketaren

gaitasun altu bat lortzea, baina aldi berean biltegiratze sistemaren pisua txiki mantenduz.

Eta gauzak ez dira batere errazak. Gorago esan dugunez, hidrogenoaren energia

dentsitatea ez da hain altua presio altuan botiletan gordetzen denean, betiere

gasolinarena baino askoz baxuagoa. Hidrogeno likidotua garraioan erabiltzea ez da oso

bideragarria, gutxienez auto arruntetan, beharrezko tenperaturak zero absolututik oso

hurbilekoak baitira. Gainera, biltegiratze sistemak kontsumoak eskatzen duen erritmoan

behar du hidrogenoa hornitu; beste aldetik, berriro betetzeko prozesua ere, zentzuzko

denboran egin behar da. Azken puntu hau, auto elektrikoekin gertatzen den modu berean,

ez da batere gutxiesgarria, AEBetako DOEren FreedomCAR programak hidrogenoaren

biltegiratzeari ezartzen dizkien helburuek adierazten dutenez: gaurko teknologiarekin, auto

baten biltegiratze sistema hidrogenoz betetzeko, 25 minutu behar dira, eta 2015erako,

6 minututik jaistea litzateke helburua. Kontua ez da inolaz ere erraza. Kontura gaitezen

hidrogenoaren transferentzia akoplamendu hermetikoko baldintzatan gertatu behar dela,

gasolindegietan gasolinarekin gertatzen ez dena.

Hidrogenoa era solidoan biltzeko teknologiak beste konposatu solido batzuek xurgatuta

edo haiekin konbinatuta, oraindik, gasegoeran edo era likidotuan biltzen duten

166 Ulf Bossel, On the way to a sustainable energy future, Intelec '05, Berlin, 2005eko iraila.

232


sistemengandik oso urrun daude. Era solidoan egindako hidrogenoaren transferentzian,

garraioa eta biltegiratzea erraztearen truke, lortutako energia dentsitateak askoz

baxuagoak dira. Adituen aburuz, nanoteknologia eta nanomaterial berrien ikerketek asko

esateko izango dute, arlo honetan.

Hidrogenoaren banaketasare seguru bat garatu

Segurtasunari dagokionez ere, hidrogenoaren erabilera masiboa den balizko mundu

batean azaleratuko litzaizkigukeen arazoak ez lirateke inolaz ere gutxiesgarriak. Esan

dugunez, hidrogenoak joera nabaria dauka metalak hauskortzeko; horri gehitu behar zaio

ihes egiteko erraztasun handiena daukan gasa dela metano edota airearena halako hiru,

hain zuzen. Metanoa, propanoa eta gasolina baino sukoiagoa izanik gainera erretzen

denean, beste erregaiekin gertatzen denaren kontra, sugarra ez da ikusten, bakarrik bere

arintasunak bultzatutako barreiatzeko joera handiak gutxitzen du eztanda gertatzeko

arriskua, hein batean, eta bereziki gune zabaletan. Portaera eta jokabide nahiko

desberdina daukan hidrogenoaren erabilera masiboak, kontrol eta segurtasun sistema,

prestakuntza eta arreta neurri guztiz berriak eskatuko ditu, bereziki toki itxietan.

Hidrogenoaren erabilera ugaltzeak, ezinbestez ekarriko du atmosferara isurtzen den

hidrogenoaren zenbatekoa handitzea. Egun, hidrogenoaren isurketa iturri nagusiak

naturalak dira alde batetik sumendiak, basosuteak, substantzia batzuen desegite

fotokimikoa eta abar, eta nagusiki, bestetik, erregai fosilen konbustioan askatutako

hidrogenoa. Adituen aburuz, hidrogenoa energia bektore moduan erabiltzeak isurketen

bikoiztu edo hirukoiztea ekarriko luke. Hidrogenoa berotegi efektuko gasa ez dela jakin

arren, ikusteke dago zein litekeen tamaina horretako isurketen handitzearen ingurumen

inpaktua, hidrogenoak atmosferaren oxidazio gaitasunean, ozono estratosferikoan eta

233


beste negutegi efektuko gasen gainean eragina baitauka. Ikerketa lan garrantzitsuak arlo

honetan ere izango dira guztiz beharrezkoak. Zein izan daiteke hidrogeno

antropogenikoaren eragina Naturan, edota klima aldaketan? Ikusteke dago. Beharbada

onargarria, baina oraindik ezin ziurtatu.

Ikusten denez, balizko hidrogeno ekonomia errealitate bihurtzeak, arlo askotako

aurrerakuntza teknologiko iraultzaileak eskatuko ditu: erregaipilen fabrikazioan,

hidrogenoaren biltegiratzean eta abar. Eta horiek guztiak lortuta, orduan kostuak beharko

dira aztertu, ez baitago batere argi hidrogenoaren erabileran oinarritutako sistema hori

merkea izango denik.

DOEren txostenak ez ditu modu zehatz batean balizko hidrogenoaren ekonomia baten

kostuak balioesten, ez ekonomikoki, ezta energetikoki ere. Beste txosten batzuk, berriz,

balioespen moduko bat egiten saiatzen dira. Alemaniako FraunhoferISI institutuak

egindako txosten batean167, energia iturri desberdinetarik sortutako hidrogenoaren kostu

ekonomiko eta energetikoak adierazten dira. Iturri fosilak eta nuklearra dauzkan

hidrogenoa alde batera utzita txostenak hidrogenoa sortzeko 26 bide desberdinen

kostuak eta efizientziak aztertzen ditu, txostenaren arabera hidrogenoa sortzeko modu

efizienteena, energia eolikotik elektrolisi eta likidotzearen bitartez hidrogeno likidotuarena

izango litzateke, ia %75eko efizientzia batekin txostenak energia katean hidrogenoaren

garraioan gelditzen da, eta ez du erregaipilen efizientzian sartzen. Kostua, ordea, nahiko

altua izango litzateke: 18 cent/kWh H2. Kostu baxuenak emango lituzkeen aukera,

biomasaren gasifikazioaren bidez sortutako hidrogenoarena litzateke, 6,23 cent/kWh H2ko

167 Mario Ragwitz eta al., Introduction of alternative transport fuels in the European Energy Market: Technoeconomic barriers and perspectives. Work package D: Hydrogen, AFTEEM ESTO STUDY, FraunhoferISI, 2003ko iraila.

234


kostuekin, eta %70,4ko efizientziarekin. Baina aukera hori, biomasaren ustiapen

masiboaren mugak alde batera utzita, bioerregaien ekoizpenarekin lehiatuko litzateke. Ipar

Afrikan energia termoelektrikotik elektrolisiaren bidez hidrogenoa sortu, eta gero likidotuta

itsasontziz Europara ekartzeak efizientzia altuarekin egingo litzateke, %75koarekin, baina

baita kostu oso altuekin ere: 27,64 cent/kWh H2.

Ikuspuntu pixka bat ezkorragoa eskaintzen digu Ulf Bossel adituak168. Energia katean

hidrogenoa sartzen denez, energia katea nabarmen luzatzen da, funtsean beste hiru kate

maila gehiago sartuz: hidrogenoa sortzearena, hidrogenoa bildu eta garraiatzearena, eta

hidrogenotik azken kontsumo energetikoa sortzearena berriro elektrizitatea erregaipila

baten bidez sortuz, berokuntza hornituz, eta abar. Bosselen aburuz, balizko hidrogenoko

ekonomia batean hiru katemaila horiek sartzen dituzten galerek efizientzia netoa %20

25ean utz dezakete. Katemaila bakoitzari %70eko efizientzia ematen badiogu,

elektrizitate berriztagarritik hidrogenotik pasatuz berriro beste une edota beste leku batean

beharbada ibilgailu batean elektrizitatea sortzeko efizientzia netoa %34 izango litzateke.

Ehuneko horren osagarria, %100%34=%66, hidrogenoa energia bektore moduan

erabiltzeko kostu energetikoa litzateke, eta guztiz funtsezkoa sorkuntza berriztagarri

bateko balizko sistema elektriko batean. Hidrogenoa erabiltzen bada sorkuntza

elektrikoaren erregulazioa egiteko eguerdiko orduetan sistema fotovoltaikoen bitartez edo

haize bolada handiak daudenean haizeturbinen bidez sortutako energia elektrikoa,

geroago gauean, edo haizerik ez dabilenean, kontsumitu ahal izateko, orduan

hidrogenoaren erabilerak sorkuntza instalazioen gaindimensionatzea eskatzen du,

derrigorrez.

168 Ulf Bossel et al., The Future of the Hydrogen Economy: Bright or Bleak?, <http://www.efcf.com/reports>, 2003ko apirila.

235

http://www.efcf.com/reports


36. irudia. Espainiako kontsumo elektriko osoa energia fotovoltaikoarekin estaliko lukeen

sistemaren sorkuntzaprofila, egun batean, hidrogenoa energia bektore moduan erabilita.

Adibide moduan, 36. irudian erakusten dugu gaindimentsionatze hori zenbatekoa

litzatekeen, egun tipiko batean 2. irudian erakutsitakoa hartu dugu Espainiako kontsumo

elektriko osoa energia fotovoltaikoarekin estali nahi izango bagenu. Ohizko eguzki

irradiazioaren profila erabiliz169, erraz kalkulatzen da sorkuntza fotovoltaikoaren profila.

Horrela kontsumo osoaren %52 estali ahal izango genuke zuzenzuzenean, goizeko

zazpietatik arratsaldeko seietaraino. Hala ere, gaueko kontsumoari aurre egin ahal

izateko, elektrizitate berriztagarriaren %72 hidrogenoa sortzera bideratu beharko genuke.

Horrek, gaindimentsionatze nabarmen bat eskatuko luke: %91 gehiago, hidrogenotik

169 1989ko apirilaren 22ko profila, Atlas de Radiación Solar del País Vasco, Energiaren Euskal Erakundea, 1998ko uztaila, 25. or.

236


pasatzeko kostuak kontuan hartzen ez dituen sistemarekin alderatuta.

36. irudian islatutako sistema elektrikoa, alegiazko ariketa bat baino ez da. Hala ere,

kontuan hartzekoa. Han, egun barruko orekatzea eta sorkuntza fotovoltaikoa hartu dira

kontuan, bakarrik. Urtaroen arteko oreka beharrak ez luke gutxituko gaindimentsionatzea.

Epe motzmotzeko aurreikuspenak jasaten dituen energia eolikoa eta erregulazioa egiteko

potentzialtasun oso mugatua daukan energia hidroelektrikoa170, ez dirudi

gaindimentsionatze hori nabarmenki murrizteko gai izango liratekeenik. Edonola ere,

harrigarriena zera da: ze erraz ahazten den kontu bat dela hau.

Greenpeaceen txostenak Espainiako energia elektrikoaren kontsumo osoa energia

berriztagarrien bitartez estaliko lukeen sistema proposatzerakoan171, txostengileek %78ko

gaindimentsionatze bat proposatzen dute, hau da, sorkuntza elektrikoaren erregulazio eta

garraiatze sistemaren efizientzia netoa %58an balioetsiz. Balio hori ez dago txostenean

arrazoituta. Larriagoa dena, Espainiako energia kontsumo osoa energia berriztagarrien

bitartez estaliko lukeen sistema bat proposatzerakoan, erregulazio eta garraiatze

sistemaren efizientzia netoa, harrigarriki, %80raino igotzen dute, horrelako efizientzia

altuak lortuko lituzketen teknologiei buruzko zehaztapenik eman gabe.

Greenpeaceek Espainian 2005ean plazaratutako txostenaren aldean, elementu

neurtuagoak agertzen ditu Greenpeaceen beste txosten batek172. Greenpeace 170 Espainian kontsumitzen den energia hidroelektrikoa, energia elektriko osoaren %8,6 baino ez da. Gainera,

baliabide hidrikoen beste erabilera batzuk ere oso garrantzitsuak dira: gizakontsumoa, nekazaritza eta abar, eta ezinezkoa litzateke baliabide guztien kudeaketa sare elektrikoaren erregulazioaren mendean bakarrik uztea.

171 Greenpeace, Renovables 2050. Un informe sobre el potencial de las energías renovables en la España peninsular, 2005, 250253 or.

172 Energy [r]evolution. A SUSTAINABLE WORLD ENERGY OUTLOOK, Greenpeace International eta European Renewable Energy Council (EREC), 2007ko urtarrila. Aipatutako bi txostenen arteko alde nabarmenek, beste behin, ongi erakusten dute zein labainkor izan daitezkeen etorkizuneko aurreikuspenak.

237


International eta EREC (European Renewable Energy Council, Europako Energia

Berriztagarrien Kontseilua) erakundeek 2007ko hasieran plazaratuta, “Energy [r]evolution.

A Sustainable World Energy Outlook” txostenak zera baieztatzen du: energia

berriztagarriek 2050ean munduko energia kontsumoaren erdia estali ahal dute; gainera

CO2ko isurketak %50ean murriztuz, 1990eko mailaren azpitik. Nola lor liteke hori, egileen

aburuz? Bada, 2050erako beharreko neurriak ez lirateke nolanahikoak izango: munduko

kontsumo primarioa 435 EJetik (2003an) 422 EJera murriztuz; energia berriztagarrien

erabilera izugarri bultzatuz, 2050ean energia primarioaren erdia berriztagarria izan arte

beste erdia erregai fosilen ustiapena litzateke; biomasaren ekarpena, egungo %10etik

%25era pasako litzateke; sorkuntza elektrikoan laurden bat erregai fosilen ustiapenean

oinarrituko litzateke, beste laurden bat erregulatu daitekeen berriztagarrietan nagusiki

biomasa eta hidroelektrikoa, eta beste erdia aldizkako sorkuntza berriztagarrietan.

Greenpeaceen eszenatokian energia nuklearra desagertuko litzateke, baina ez erregai

fosilak. Funtsezko izaten jarraituko lukete, bereziki garraio sektorean, non eta petrolioa

nagusi izango omen den, motor hibridoen erabilerarekin batera.

Esan dugunez, “Energy [r]evolution” txostenak elementu neurtuagoak plazaratzen ditu.

Berriztagarrien ekarpena, batetik, kontsumo osoaren erdira mugatzen da; bestetik,

sorkuntza elektrikoari dagokionez, hartzen da kontuan aldizkako berriztagarriak sorkuntza

elektrikoaren zati bat baino ezin direla izan. Dena dela, aldizkako sorkuntza eolikoa eta

fotovoltaikoa, gehienbat potentzia gaitasunaren %50 litzateke erreferentzia moduan,

esan dezagun EBko Parlamentuak bultzatutako “Security of Energy Supply” dokumentuan,

2030ean aldizkako sorkuntzaren ekarpena, potentzia osoaren %34 izan daitekeela esaten

dela, eszenatoki baikorrenean173. Bestetik, biomasaren ekarpena izugarria litzateke

173 Security of Energy Supply. The potential and reserves of various energy sources, technologies furthering selfreliance and the impact of policy decisions, EUROPEAN PARLIAMENT, DirectorateGeneral for Internal

238


2050ean: 105 exajoule hornitu beharko luke, gizateriaren kontsumo globala 422 exajoule

izanik. Baina produktibitate zentzuzkoak suposatuz hau da, adibidez Suedian biomasaren

ustiapen zabala proposatzen dutenena, 0,7 tona petrolio baliokide inguru hektareako,

horrek 35 milioi kilometro karratu eskatuko lituzke biomasaren ekoizpenerako, urtero.

Egun, FAOk emandako datuei kasu eginez gero174, munduan nekazaritza eta

abeltzaintzarekin lotutako eremuak ia 50 milioi kilometro karratu dira. Ikusten denez,

biomasaren ekoizpenak eskatuko lukeena benetan izugarria litzateke.

Greenpeace International eta ERECen txostena irakurtzean, galdera sakon batzuk

sortzen zaizkigu proposamenaren bideragarritasunaz. Energiaintentsitatearen eta

efizientziaren hobekuntzan bakarrik oinarritu daiteke sistema ekonomikoak irentsi beharko

lukeen energiakontsumoaren murrizketa hori? Posible al da sorkuntza elektrikoaren erdia

aldizkakoa izatea? Egungo sorkuntza nuklearra ia 400 GW izanik, eta hidroelektrikoa

700 GW, nola lortu 2.400 GW fotovoltaiko/fototermiko eta 2.700 GW eoliko? Zein litzateke

horren kostu ekonomikoa? Erronka egundokoa da, benetan.

Policies of the Union, 2006, 4. or.174 “Food and Agriculture Statistics Global Outlook” in FAOSTAT,

<http://faostat.fao.org/Portals/_Faostat/documents/pdf/world.pdf>.

239


240


7. ENERGIA URRIKO MUNDU BATEAN EZ GALTZEKO

ZENBAIT IRIZPIDE

Azken kapitulu honetan, inbentario moduan eta aurreko kapituluetan azaldutako ideia

nagusiak bilduz, etorkizunean garrantzi handikoak izango diren irizpide batzuen zerrenda

moduko bat osatuko dugu.

Geure zerrenda, nola ez, termodinamikako bi lehenengo lege nagusiekin hasiko dugu.

Energia ez da sortzen, ezta deuseztatzen ere.

Honela dio, bere enuntziatu ezagunenetariko batean, termodinamikaren lehenengo

legeak: energia ez da sortzen, ezta deuseztatzen ere.

Energia ez da sortzen. Sistema baten barruan eskuragarri dagoen energia handitzen

bada, kanpotik energia fluxu bat sartzen ari delako izango da. Gure planetan,

unibertsoaren beste edozein lekutan gertatzen den modu berean, ez dago energia

ezerezetik sortzerik. Eskuragarri daukaguna, energia fluxuek emandakoa da, unean uneko

jasotako fluxu energetikoa eguzki erradiazioa, adibidez, edo iraganean bildutakoa

erregai fosilak edo presetan bildutako uraren energia hidraulikoa, hau guztia eguzki

energiatik eratorria baita. Kasu askotan, eskuragarri dauzkagun energia fluxuak

egundokoak dira: Lurrak jasotzen duen eguzkierradiazioarena, munduko haize guztiek

dakarten energia eolikoarena, edo planetako ozeano eta itsasoek biltzen duten energia

termikoarena. Beste asko, baina, pentsa daitekeen baino urriagoak dira: gizateriak urtean

merkatuan salerosten duen energia primarioaren kopurua 450 exajoule izanik, planetako

241


biomasak epe berean atzematen duena, gizakontsumoa halako lau baino gutxiago da

(1.700 exajoule); planetaren urteko fluxu geotermikoa kontinenteak mugiarazten dituena

kontsumo primarioa halako hiru baino gutxiago da (1.260 exajoule); eta planetako ibai

guztiek dakarten energia hidraulikoak (300 exajoule) ez du estaltzen energia primario

komertziala, ezta erregai fosilen kontsumoa ere (360 exajoule). Nola da hori posible?

Gizateria, hein handi batean, errentetatik bizitzen ari delako, erregai fosilen errentetatik,

hain justu.

Termodinamikako lehenengo legeak beste ondorio larri bat dakar. Azken batean,

kontsumitzen dugun energia beste nonbait atzemandako fluxuetatik eratorria izan behar

bada, balizko kontsumo eredu iraunkor baten bitartez geure kontsumora bideratuko

genukeen energia fluxua, derrigorrez, beste leku batetik kentzen geundeke. Eta ezin

ahaztu kontinenteek mugitzen jarraitu behar dutela, eguzkiizpiek itsasoetan hodeiak

sortzen, haizeak ibiltzen, Golkoko itsas lasterrak ur bero Europaraino ekartzen, planetako

landarediak kate trofiko osoa suspertzen... Egungo energia gizakontsumoa maila berean

mantentzeko, Naturan agertzen zaizkigun energia fluxuen zati handiegi bat modu

intentsibo batean erabiliko bagenitu, ingurumenari ondorio larriak ekarriko genizkioke.

Energiaren gizakontsumoa energia fluxu berriztagarri asko baino murritzagoa da, baina

Naturaren oreka hauskorrek fluxu itzel horien zati ñimiño bat erabiltzea baizik ez dute

onartzen.

Energiaren kontserbazioaren printzipioak ezartzen duenez, energia ez da deuseztatzen

ere; hortaz, Naturaren energia fluxuen desbideratze horrek hustutegiak ere eskatzen ditu.

Azken hamarkadetan CO2 eta beste gas batzuen isurketak berotegi efektuaren bitartez

sortzen ari omen diren klimaren aldaketa, hustutegien agorpenaren ondorioen adibide argi

242


bat baino ez da. Energia berriztagarrien erabilerak CO2ko isurketak murriztuko lituzke;

alabaina, biomasaren ustiapen zabalaren bidez egingo balitz, ondorio larriak ekarriko

lizkioke oreka ekologiko hauskorrari. Puntu honetan, oso baliagarri dakiguke ekologian

azken hamarkadan plazaratutako kontzeptu bat: aztarna ekologikoa, hau da, giza talde

batek “kontsumitzen dituen baliabideak produzitzeko eta sortarazten dituen hondakinak

zurgatzeko behar den eremu ekologiko produktiboa landaketak, larreak, basoak, ur

ekosistema”175.

Egungo zibilizazioaren aztarna ekologikoa, planetak suspertu ahal duena baino handiagoa

dela gogorarazten dizkigute, behin eta berriz, ekologian adituek176. Energia berriztagarrien

erabileran oinarritutako zibilizazio batean, aztarna ekologikoa murritz liteke; hala ere, bera

ere mugatua izango litzateke. Zinezko galdera, zera litzateke: zein da, modu iraunkor

batean eta aztarna ekologiko eutsigarri batekin, gure planetak jasan ahal duen energia

gizakontsumoa?

Energiaren arazoa ez dago bakarrik eskaintzaren aldean energia iturri berriak behar

dituelako, baizik eta nagusiki eskaeraren aldean: gizateriak energia kopuru itzelak behar

ditu, bereziki herrialde garatuetan lortutako bizi mailak mantentzeko.

Energia katean zehar, beti, gero eta energia erabilgarri gutxiago dago eskuragarri.

Termodinamikako bigarren legea, entropiari buruzkoa, benetan mamitsua da. Era askotan 175 Rees eta Wackernagelek 1996an esandakoari jarraiki, Itziar Eizagirre eta Amaia Lizarralde, Garapen Iraunkorra.

Garatzeko bizi ala bizitzeko garatu, 2005eko azaroa, 63. or.176 Meadows senaremazte eta J. Randersek ere Wackernagel aipatzen dute, Limits to Growth. The 30Year Update

liburuan (2004, xivxv eta 3. or.), baieztatzerakoan egungo zibilizioaren aztarna ekologikoa planeta osokoa baino gehiago dela hain zuzen 1,2 planeta, planeta osoko muga 1980 urtean gainditu zelarik. Meadows senaremazte eta J. Randersek, orain dela 30 urte hasitako ibilbideari jarraituz, ikuspuntu interesgarria eta kontuan hartu beharrekoa eskaintzen digute liburu horretan, hazkunde amaiezinean oinarritzen den egungo zibilizazioaren mugen gainean.

243


enuntzia daiteke; guretzat, gogoratuko dugu oinarrizko lege honen funtsa zera dela:

sistema isolatu baten desordena beti handiagotu egiten dela. Energiak, beti,

sakabanatzeko joera dauka, eta liburuaren lehenengo kapituluan esan genuenez, energia

katean zehar, beti, energia erabilgarria gutxitzen doa. Energia erabilgarriaren

eskuragarritasunaren murrizketaren funtsa, energia mota desberdinen arteko konbertsioen

efizientzia mugatuetan datza. Efizientzia muga horiek, kasu askotan, oinarrizkoak dira ez

teknologikoak, baizik eta fisikoak, eta gaindiezinak. Beste batzuetan, efizientziak teknikoki

eta teknologikoki hobe daitezke.

Termodinamikako bigarren legeak guri dakarzkigun ondorio nagusiak, beti buruan izateko

modukoak lirateke. Lehenengo eta behin, energiasistema, energia kate moduan ulertu eta

pentsatu behar da. Energia zenbatekoak ez dira berdinak energia katean zehar, ezta

gutxiago ere. Katean zehar, azkeneko kontsumoraino, energia, mota batetik beste mota

batera eraldatuz doan heinean ikatzeko energia kimikoa elektrizitate bihurtuz zentral

termoelektrikoetan, edo eguzkienergia bioerregai bihurtuz laborantza energetikoetan,

energia erabilgarriaren kopurua beti murrizten da, kasu askotan nabarmenki, gainera.

Ekologisten artean sonatua da “gizarteak Eguzkiari begira jarri behar” duen argudioa.

Eguzkiari begira, bai, baina nola sartzen da Eguzkia autoaren depositu barrura? Aukera

batzuk, egon, badaude. Baina petrolioaren deribatuenek eskaintzen dizkigutenak baino

garestiagoak dira, bai ekonomikoki, baita energetikoki ere.

Energia fluxu berriztagarriak itzelak dira, baina hori istorioaren erdia baino ez da. Energia

eraldatu, bildu eta lana burutzeko erabiltzen da, teknologiaren bidez. Teknologia batzuk,

beste batzuk baino efizienteagoak dira; aldeak, askotan, handiak dira. Beraz,

efizientziaren hobekuntzak oinarrizko printzipioa izaten jarraituko du etorkizunean, baita

244


energia kontsumoan galerak gutxitzeak ere.

Energia katearen kontzeptua buruan, azkenik, aise ondorioztatzen da katea zenbat eta

motzagoa, energiasistema orduan eta efizienteagoa izango dela, orokorrean. Beraz,

hidrogenoa bezalako balizko energia bektoreak energia kate barrura sartzeak, nahitaez,

efizientzia osoaren murrizketak ekarriko ditu, eta haien erabilera guztiz beharrezkoa

izango litzatekeen sektoreetan garraioarena kasu baino ez dauka zentzurik. Besteetan,

askoz zentzudunagoa da energia elektrikoa, ahal den heinean biltzeko beharrak hor

jarraitzen baitu, erabiltzea.

Termodinamikako lehenengo eta bigarren legeak, esan dugunez, mamitsuak dira. Ondorio

larriak eta oso kontuan hartzekoak dakarzkigute. Hala ere, beste bat plazaratuko dugu,

metodologikoa deituko dioguna, eta diziplina eta bizitzaren arlo askotan guztiz funtsezkoa

dena.

Errealitatearekin zintzoak izan gaitezen.

Termodinamikako lehenengo eta bigarren legeak ezin ditugu fisikaren beste legeetatik

eratorri. Oinarrizko printzipioak dira, guztiz enpirikoak. Energiari lotutako bi printzipio

nagusiak, energiaren kontserbazioarena eta entropiari buruzkoa, errealitate fisikoaren

Naturaren, Unibertsoaren behaketan oinarritzen dira, bakarbakarrik. Edonork, lege

horietako bat bortxatzen duen edozein gertakari fisiko behatuko balu, zientziaren egitura

osoa hankaz gora utziko luke. Bi lege horien frogapena guztiz enpirikoa da, induktiboa.

Metodo deduktiboarekin gertatzen denaren kontra, metodo induktiboa ez da inoiz behin

betikoa; horrexegatik, askotan, metodo induktiboa ahulagoa delakoan, gizakiak logika

245


deduktiboa hobetsi du, zeinak, arrisku handi bat dakarren: errealitatearengandik urruntzea;

mundu idealean, ideien mundu perfektuan isolatuta geratzea, errealitatetik kanpo.

Termodinamikako bi legeek, baina, errealitatearen nagusitasun bortxaezina gogorarazten

digute, behin eta berriz. Errealitatearekiko zintzotasuna. Errealitatea baita, azken batean,

gure jarduera osoaren testuingurua hobera aldatzen saiatu behar duguna, eta bata

denean, ezin dugu beste guztiz desberdin bat balitz bezala jokatu.

Zentzu horretan, errealitatetik kanpo jokatzen dute pentsatzen dutenek gizateriaren

energia kontsumoak mugagabeki hazten jarraitu ahal duela. Errealitaterik kanpo jokatzen

dute konturatzen ez direnek gero eta erregai fosil gutxiago geratzen dela munduan.

Errealitatetik kanpo jokatzen dute uste dutenek energia fluxu berriztagarriak, kostu

energetiko eta ekonomiko txikiekin, erabilgarri bihur daitezkeela.

Gero eta erregai fosil gutxiago geratzen dira.

Baieztapen hau begi bistakoa da; hala ere, badirudi askotan ahazten dugula, betiere

petroliokonpainiek eta ekoizle diren hainbat Estatuk erakusten duten gardentasun ezak

lagunduta. Errealitatearen azterketak, baina, jakinarazten digu energia baliabide batzuen

kasuan gaurdaino ekoitzitakoa, geratzen dena baino gehiago izan daitekeela dagoeneko:

petrolioaren erauzketaren kasua izango litzateke adibide argiena.

Hala ere, ekoizpenaren puntu gorenaren kontzeptua ez dugu petrolioaren kasura mugatu

behar. Izan ere, etorkizunean guztiz baliagarri dakiguke kontzeptu hori. Historian zehar,

hainbaten ekoizpen/kontsumo/erabileraren puntu gorenak, behin baino gehiagotan gertatu

dira. Orain arte gertatutako kasu gehienetan, puntu gorenak ordezkatze prozesuek

246


eraginda gertatu ziren AEBetan zamabere moduan zaldien erabilerak XX. mendearen

hasieran jo zuen puntu gorena, zaldi eta mandoen populazioa 25 milioi abelburu inguru

zelarik, autoen erabilera ugaldu baino lehen; beste batzuetan, baina, baliabideen

benetako agorpena gertatu da Kantauriko legatz edota antxoaren kasuak, edo Ternuako

bakailaoarena; edo gehiegizko kostu ekonomikoak aireko garraio supersonikoaren

kasua, edota Ilargirako bidaia tripulatuak: ikusiko dugu berriro gizakia Ilargian?.

Etorkizunari begira, energiaren urritasuna bere gordintasun gero eta argiagoan agertu

heinean, puntu gorentasun hori modu nabarmenean hasiko da zabaltzen beste arlo

askotara, ziur aski. Azken urteotan, ez bakarrik petrolioaren salneurria, baizik eta gas

naturalarena, energia elektrikoarena177 eta lehengai askorena178 ere, gorako joera argia

erakusten ari dira. Europan, Errusiatik heltzen den gas naturalaren gaineko tentsioak gero

eta ageriagoak dira. Joerek bere horretan jarraituz gero, litekeena da hainbat arlotan

kontsumoaren moteltzea, baita kontsumoaren maximo historikoak atzean uztea ere.

Hego Euskal Herrian, efizientzia hobetu eta kutsadura gutxitze aldera, berrikuntza

garrantzitsuak burutu dira, nagusiki ziklo konbinatuko zentral berriak eraikiz energia

elektrikoa sortzeko, eta gas naturalaren erabilera ugalduz. Horrela, petrolioarekiko eta

ikatzarekiko mendekotasunak murriztu egin dira neurri oso mugatu batean, garraio

sektorean petrolioarekiko mendekotasunak bere horretan jarraitzen baitu, beste handiago

bat sortuz, gas naturalarekikoa: urte gutxi barru, Eusko Jaurlaritzako helburuak betez

gero, EAEn ziklo konbinatuek sortutako potentzia elektrikoa, guztiaren %65 izan daiteke,

177 REEren datuen arabera, azken hiru urteotan banatzaileei egindako elektrizitatearen erosketen prezioa bikoiztu baino gehiago egin da. 2006ko urrian, sektoreak Espainian 2007rako tarifa elektrikoaren %20ko hazkundea eskatu zion gobernuari. Dirudienez, gobernuak hazkundea “bakarrik” %6an utziko du.

178 Azken hamarkadan, Oinarrizko Metalen Prezioen Indizea barruan zink, nikel, berun, burdin, eztainu, aluminio eta abarren prezioak barruan hartzen dituena hirukoiztu egin da. “Enpresak lehengai garestiekin ere lan egiten ikasi beharrean”, in Berria, 2006ko azaroaren 8a.

247


eta gasaren kontsumoa, gordin osoaren %52. Hori bai mendekotasuna!

Ziklo konbinatuen ugaltze masibo horri esker, EAEko energia estrategiak dio 2010ean

“Euskadin sortutako elektrizitateak [Euskadiko eskaera elektrikoa] estaliko luke; hots,

buruaskitasun maila iritsiko” lukeela179, ahaztuz, harrigarriki, ziklo konbinatuko zentralak

elikatzen dituen gasa kanpotik datorkigula. Buruaskitasun energetikoa zenbatzekoan, ez

dirudi gure agintariek erabilitako irizpideak oso zintzoak direnik.

Energia nuklearrak ez digu konponbidea ekarriko.

Azken bolada honetan, energia nuklearraren aldeko mugimenduaren susperraldi moduko

bat gertatzen ari dela dirudi. Tony Blair Erresuma Batuko lehen ministroak, 2005ean,

herrialde horretan dagoen sorkuntza nuklearra mantendu, eta gero handitu behar dela

argitu zuen. IEA gero eta argiago ari da zabaltzen energia nuklearraren ekarpenaren

beharra, herrialde garatuen energia nahasteetan. 2005ean Greenpeace erakundeak

Espainian eta Europan plazaratutako energia berriztagarrien aldeko txostenen atzean180,

nuklearraren aldeko uholde horri aurre egiteko asmoa sumatzen da, gehienbat.

Hala ere, benetako irtenbide bat eskaintzen digu energia nuklearrak, gerta dakizkigukeen

energia arazoei aurre egite aldera? Ingurumen eta segurtasun arazo larrilarriak alde

batera utzita181, argi izan behar dugu ezetz. Energia nuklearraren ustiapen intentsiboak

179 Energia Garapen Iraunkorrerantz. Euskadi 2010 Energia Estrategia. Euskadiko Energia Politika, Eusko Jaurlaritza, 118. or.

180 Greenpeace, Renovables 2050. Un informe sobre el potencial de las energías renovables en la España peninsular, 2005, eta Energy Revolution: a sustainable pathway to a clean energy future for Europe, 2005.

181 Ingurumen eta segurtasun arazoak, energia nuklearrari dagokionez, benetan larriak dira; betiere edozein energia motatakoak baino askoz larriagoak. Hala ere, liburu honetan ez gara sakonera handiko ur horietan sartu, eta energia baliabideen muga teknologiko eta fisikoen azterketan jarri dugu arreta berezia, nahiz eta, nik uste, oso argi utzi dugula biosferak eta ingurumenak jartzen dizkiguten mugak lehen mailakoak direla, eta hori kontuan hartuta jokatu dugula.

248


eman diezazkigukeen potentzialitateak aztertzeko, energia nahaste oso desberdinak

dauzkaten hiru herrialdeen egoerak aztertuko ditugu. 37. irudian, Txina, AEB eta

Frantziako energia moten arteko banaketak erakusten dira, alde batetik irudiaren beheko

partean energia kontsumo primarioari dagokiona, eta beste aldetik, goiko aldean,

sorkuntza elektrikorako energia erabilerari dagokiona.

Txina, AEB eta Frantziako behar, egoera eta garapen teknologikoak desberdinak dira,

bereziki energia nuklearraren garapen eta erabilerari dagokienez. Elektrizitatea sortzeko

erabiltzen diren energia motei erreparatuz gero, ikusiko dugu Txinaren kasuan sorkuntza

elektrikoa ikatzaren errekuntzan oinarritzen dela, gehienbat. Herrialde horretan

kontsumitzen den elektrizitatearen ia %90, ikatzeko zentral termoelektrikoetan sortzen da.

Geratzen den beste %10ean zati handiena sorkuntza hidroelektrikoak darama, petroliotik

sortutakoa gutxiago eta gas naturaletik ateratakoa hutsaren hurrengoa izanik. AEBetan,

aldiz, sorkuntza elektrikoa askoz bananduago dago. Hala ere, ikatzeko energia %53 da,

erdia baino gehiago. 70 eta 80ko hamarkadetako petrolioaren krisiak zirela eta, herrialde

horretan ordezkatze prozesu trinkoak burutu ziren, petrolioa erretzen elektrizitatea sortzen

zuten zentral termoelektrikoak gas naturalekoekin eta zentral nuklearrekin ordezkatuz.

Horrela, gas naturalaren ekarpena %15 da, eta herrialdean dauden 104 zentral nuklearrek

energiaren %22,8 eskatzen dute. Ikusten denez, elektrizitatea sortzeko energia

nuklearraren ekarpena garrantzitsua da AEBetan, gas naturalarena baino handiagoa,

baina batere ez nagusiena. Frantzian ordea, egoera oso bestelakoa da. Herrialde

horretan, elektrizitatea sortzeko erabiltzen den energiaren %85,9 da nuklearra. Hondarrak,

ikatzeko zentral termoelektriko eta zentral hidroelektrikoen artean banatzen dira, nagusiki.

Frantziak energiaren erabilera zibilaren aldeko apustu sutsua egin zuen aspaldi erabilera

militarrarekin batera, ezin baitugu ahaztu biak bereiztezinak direla, hein handi batean.

249


37. irudia. Energia moten arteko banaketa, energia kontsumo primarioan eta sorkuntza

elektrikoan182, Txinan, AEBetan eta Frantzian (Itur.: IEA).

182 Sorkuntza elektrikoari dagokionez, energia mota bakoitzeko ekarpenaren zenbatekoa balio kaloriko netoetan dago neurtuta. Erkaketa energia elektrikoko zenbatekotan eginez gero, energia mota bakoitzaren ekarpena sorkuntza

250


Energia nuklearra, Frantziako sorkuntza elektrikoaren oinarria da, eta oso zail ikusten da

haren ekarpena handitzea. Zentzu horretan, Frantziaren kasua erreferentziatzat har

dezakegu energia nuklearraren erabilera masiboa etorkizunean zenbaterainokoa izan

litekeen jakiteko, haren aldeko uholdea datozen urteotan garaile aterako balitz. Eta

37. irudiaren beheko partean ikusten denez, energia nuklearra bakarrik elektrizitatea

sortzeko erabiltzen dugunez momentuz eta ziur aski hamarkada askotarako, Frantzian

haren ekarpena energia kontsumo primarioren nahastean %41,6 baino ez da. Batere gutxi

ez dena, baina sor daitezkeen energia arazo gehienen konponbidea izatetik oso urrun

dagoena. Frantzian, energia nuklearrari esker, ikatzaren kontsumoa oso apala da eta

horrexegatik ateratzen da hain ondo herrialde hori negutegi efektuko gasen isurketen

estatistiketatik; baina petrolioaren kontsumoa ia %31 da, AEBen %40,8tik ez oso urrun.

Gas naturalaren kontsumoa ere, garrantzitsua da, eta guztira erregai fosilen ekarpena

erdia baino gehiago da. Energia nuklearrak ezin ditu erregai fosilen erabilera funtsezko

asko ordezkatu: garraioan, kimikasektorean, eta abar.

Nolakoa izan da energia nuklearraren bilakaera azken urteotan? Gauzak argitzeko,

38. irudian erregistro historikoak eta 2030erainoko aurreikuspenak erakusten dira,

AEBetako eta mundu osoko potentzia nuklearrerako. Bilakaera AEBetan esanguratsua

da, oso. 60ko hamarkadan, bazirudien energia nuklearra arazo guztien konponbidea

izango zatekeela. Holakorik uste zutenen artean, Hubbert bera aurkitzen zen, eta aipatu

behar dugu haren artikulu famatuak, non eta AEBetako petrolio ekoizpen gorenaren

aurreikuspena egiten zuen, energia nuklearraren etorkizun distiratsuaren berri ere ematen

zuela, 1956 urtean. 38. irudian erakusten denez, Hubberten ustez AEBetan instalatutako

elektrikoaren efizientziaz biderkatu beharko genuke, emaitzak pixka bat aldatuz: elektrizitate nuklearraren kasuan bider 0,4 (elektrizitatea sortzeko zentral nuklearren efizientzia %40 inguru baita); gas naturalaren kasuan bider 0,6 (ziklo konbinatuko zentralen efizientzia %60 inguru baita); eta sorkuntza hidroelektriko, eoliko edota fotovoltaikoan bider bat, horiek guztiak zuzenean energia elektriko sortzen baitute.

251


potentzia 2000 urtean 100 GWekoa izango zen, eta 2030ean 400 GWekoa. Lehenengo

30 urtean zehar hazkundea izugarria izan zen; izan ere, Hubbertek aurreikusitakoa baino

altuagoa, eta 1990ean bazegoen martxan AEBetan 100 GWeko potentzia. Baina

ordudanik aurrera, 20 urtean, potentzia nuklearra ia izoztuta geratu da zenbateko borobil

horretan, eta 2030erako Hubberten aurreikuspenak betetzeak oso zaila dirudi.

38. irudia. Sorkuntza nuklear elektrikoaren erregistro historikoa eta aurreikuspenak,

AEBetan eta mundu osoan (Itur.: Energy Information Administration183 eta M.K.

Hubbert184).

AEBetako gaitasun nuklearra azken bi hamarkadetan gelditu arren, mundu mailan 183 Energy Information Administration, US Dept. of Energy. Official Energy Statistics from the U.S. Government, in

<http://www.eia.doe.gov/emeu/aer/nuclear.html>.184 M.K. Hubbert, Nuclear energy and the fossil fuels, Amerikako Petrolio Institutuak antolatutako jardunaldietan

aurkeztuta, 1956.eko martxoan, 37. or.

252


hazkundeak jarraitu zuen, gaur arte. Hala ere, irudian ikusten denez, hazkundea gero eta

motelagoa da, eta EIAren aurreikuspenen arabera 2030 arte batez besteko urteko

hazkundea %0,6 baino gutxiago izango da, mundu osoan 400 GWeko maila estu gainditu

arte, hain zuzen ere orain dela 50 urte Hubbertek AEBetarako bakarrik iragartzen zuen

potentzia bera.

Zer dela eta, orduan, hainbeste presio nuklearraren alde? Oso kontuan hartzekoa da

munduko sorkuntza nuklearraren %85 baino gehiagok gutxienez 30 urte dauzkala.

Etorkizun hurbilean zentral nuklear mordo bat desegin beharko da. Instalazio berrien kostu

izugarriak kontuan hartuta, jasaten dugun uholdea egungo zentralen bizitzaren

luzapenaren alde moduan ulertzea ez legoke batere gaizki, azken batean zentral zahar

eta guztiz amortizatuta daudenak baitira ekonomikoki lehiakorrenak baita arriskutsuenak

ere.

Energia berriztagarriek etorkizunean garrantzia eta pisu handia izango dute nahaste

energetikoan; dena den, beren mugak ere agertuko zaizkigu.

Etorkizunean, erregai fosilen agorpena eta mugatasuna beren gordintasunean azaltzen

diren heinean, fluxu berriztagarrien erabilera gero eta zabalagoa izango da. Energia

berriztagarriak errealitate sendoa dira dagoeneko. Teknologikoki bideragarriak, eta

energien prezio altuetako abagune batean, ekonomikoki gero eta lehiakorragoak. Baina

mugak ere, egon, badaude. Batzuetan, energia berriztagarrien gutxiespenaren eta

erabilera murritzaren azalpen moduko bat aurkitzeko, haien kontrako teoria konspiratiboak

ekarri dira gogora. Alabaina energia berriztagarriekin ere, beste hainbat gauzarekin

gertatzen den modu berean, azpijoko eta konspirazioak gerta daitezkeela ukatu barik,

azalpenak askoz errazago haien muga saihestezinetan aurki ditzakegu.

253


Egun, energia baliabide fosilek abantaila nabarmenak erakusten dituzte energia

berriztagarrien aurrean, aurreko kapituluan ikusi dugunez energia bektorearen arazoa

ikertzean. Momentuz, gasolinaren prezioak kalitate oneneko olibaolioaren prezioa

gainditzen ez duen bitartean salneurri hori erreferentzia ontzat har genezake

etorkizunerako garraiorako erregaientzat, edo negutegi efektuko gasen isurketek

eragindako klima aldaketak bultzatuta itsasoko urak edota basamortuko areak gure etxeko

ateraino heltzen ez diren bitartean eta orduan ere zalantzak egon daitezke ea kontsumo

eredu aldaketak etorriko liratekeen ala ez, guztiz logikoa da baliabide fosilak azken

tantaraino ustiatzea. Baina esan dezagun beste behin: arazoa ez da energia

berriztagarriek berezko muga larriak dauzkatenik. Azken batean, erregai fosilak ere badira

eguzkienergia, eta haiek sortzeko efizientziak, egiaz, fluxu berriztagarri askoren

erabileran aurki ditzakegunak baino askoz kaskarragoak. Baina kontua da erregai fosilek,

eta bereziki petrolioak, orain dela hamarka milioi urte, Eguzkitik milaka eta milaka urtez

oso efizientzia gutxiko energia kate baten bidez jasotako energia baino ez daukatela,

gizakiak Lur planeta zapaltzen hasi zirenerako, jada bilduta zegoena; eta horrek ez gaitu

behartu modu iraunkor batez erabiltzera. Energia berriztagarriek, ordea,

iraunkortasunaren ordaina dakarte: fluxu berriztagarriak agortezinak izan arren, haien

eskuragarritasuna mugatua da, eta haien zati bat baino ezin dugu atzeman.

Fluxu berriztagarrien ustiapen masiboa bideratzeko, era askotako inbertsio

izugarriak eta egungo azpiegituren berrikuntza beharko dira.

Orokorrean, energia berriztagarrien kostuak ez dira energia fosilekin lotutakoak baino

merkeagoak. Energia berriztagarrien ustiapen masiboak, energia eraldatu, kudeatu eta

banatzeko sistema guztiz berriak eskatzen ditu: izaera aldakorreko energia eoliko,

fotovoltaiko eta fototermikoan oinarritutako sorkuntza elektrikoaren sarea, edo hidrogenoa

254


garraioan energia bektore moduan erabiliko lukeen azpiegitura. Posible izan, badira, baina

sistema berri horrek gizarteari baliabide ekonomiko itzelak eskatuko dizkio, printzipioz

mugatuak eta beste behar askori ere aurre egin behar diotenak. Etorkizunean, energia

berriztagarrien sektorean diru kopuru itzelak mugituko dira; hortik negozio handiak egiteko

aukerak, baina hori, berez, ez da ona.

Aurrean zabaltzen zaiguna, sistema produktibo osoaren berrikuntza zabal eta goitik

beherakoa da, guztia mugiarazten duenetik hasiz, energia sektoretik. Ez da lan makala

izango. Energia sektorean burutu beharko den iraultza teknologiko horretan energia pilo

beharko da. Zoritxarrez, zantzu guztien arabera, gizartea ez da hasiko askoz lehenago

hartu behar ziren neurriak hartzen arazo osoaren tamaina bere gordintasunean ikusi arte,

eskuragarri dauden baliabide material eta energetikoak askoz mugatuagoak direnean.

Sare elektrikoa, eta garraio sektorea, etorkizunean, mami handiko berrikuntzak beharko

dituzten azpiegiturak izango dira. Euskal Herrian, azpiegitura horien ezaugarri batzuk

kezkagarriak dira. Garraioari dagokionez, EAEn garraioko azpiegiturek eremuaren %2,51

okupatzen dute, EBn ehunekoa %1,2 denean. Aldi berean, EAEn azken urteotan egindako

era guztietako garraio azpiegituren aldeko apustu sutsua bereziki azpiegitura erraldoien

aldekoa: abiadura handiko trena, superportu, aireportu, Supersur eta abar, inbertsio

kopuru ikaragarriak eskatzeaz gain, ez dirudi oso bateragarria denik fluxu berriztagarrien

erabileran eta energiakontsumo murritzean oinarritutako gizarteeredu batekin. Beste

aldetik, sare elektrikoari dagokionez, EAEko agintariek aldarrikatutako sorkuntza

elektrikoaren buruaskitasunak ez du ibilbide oso luzea izango, kanpotik etorritako gas

naturalaren mendean baitago. Gainera, horri gehitu behar zaio iparralde eta hegoalde

artean hainbestetan deitoratutako zatiketa administratiboa baino sakonagoa dela bi aldeen

255


sare elektrikoen artekoa. Euskal Herriko sare elektrikoak bi Estatuen mendean daude,

erabat.

“Nekazaritza, ergelak, nekazaritza!!”185

Lerro hauek idazten dituena urbanita hutsa da, eta nahiko ergel sentitu da, izan ere gero

eta ergelago, energiaren sakonera handiko uretan murgiltzen joan den heinean.

Energiari begira, nekazaritzasektorea estrategikoa eta funtsezkoa da. Nekazaritza da,

hain zuzen ere, gizateriarentzat energia iturri nagusi diren elikagaien ekoizpensektorea.

Aldi berean, fluxu berriztagarrien ustiapenean, biomasatik ateratako ekarpena nagusitzen

da, alde nabarmenarekin gainera. Momentuz, bioerregaiak dira garraio sektorean

erabilitako erregai fosilen ordezko zuzen bakarrak.

Etorkizunean, era askotako energia baliabideak sortze aldera, laborantzarako eremuak

beharbeharrezkoak izango dira. Energialaborantzaren produktibitateak, baina, apalak

dira: urtean hektareako tona bat petrolio baliokide baino gutxiago, eremu handiak

ustiatzen badira. Produktibitate apalek, hala ere, ez dute murrizten nekazaritzaren

garrantzia, baizik eta justu kontrakoa, haren betebehar asko ordezkaezinak baitira. Hortaz,

beharrezko eremuak lortzeko lehia handia izango da etorkizunean; gainera, oraingo

nekazaritzan produktibitate altuak nagusiki ureztatze eta ongarrien erabilera masiboan

oinarritzen dira, energiaren kontsumo intentsiboan, azken batean. Badirudi osagarri ia

guztiak dauzkagula nekazaritza sektorean ere, energiaren urritasuna sentitzen hasten

185 Holako zerbait, baina ekonomiarekin lotutako gaiei erreferentzia eginez ”It's the economy, stupid” aurpegiratu zion Clinton hautagaiak orduan AEBetako presidentea zen George Bush I.ari, berriki Irakeko lehenengo gerra irabaztetik zetorrenari, 1992 urteko presidentetzarako hauteskundekanpainan. Adituen arabera, bere agintean barne politikako kontuak eta bereziki egoera ekonomikoarekin lotutakoak Bush presidenteak alboan uztearekin oso kritiko agertzeak eman zion Clintoni garaipen elektorala.

256


denean, sakonera handiko tentsioak sor daitezen.

Eta sortu hasiak dira, jada. AEBetan, 2007ko Batasunaren egoerari buruzko eztabaidan,

Bush presidenteak petrolioarekiko AEBetako mendekotasunarekin bukatzeko asmoa

agertu zuen, klima aldaketari aurre egitearekin batera186. Aurreko urteko eztabaidan esana

zuen Bushek: “The US is adicted to oil” (“AEBak petrolioaren mendera erori dira”), eta

orain mendekotasun horrekin apurtzeko errezetekin datorkigu. Helburua, oso argi utzi

digu: datozen hamar urteotan, AEBetako gasolina kontsumoa %20an murriztea hortik

datorkio izena planari, Twenty In Ten: Strengthening America's Energy Security. %15eko

murriztapena, ordezko erregai eta bioerregai berriztagarrien erabileraren eskutik etorriko

omen da.

5. kapituluan azaldu genuenez, bioetanolaren ekoizpena AEBetan artoarekin egiten da

energia errentagarritasun nahiko eztabaidatu batekin, gainera. Mexikon, berriz, artoa

elikagai garrantzitsuenetariko bat da gogora ditzagun artozko tortilla famatuak, eta

17,7 milioi tona artoko urteko defizita AEBetatik inportatutako artoarekin estaltzen dute,

nagusiki. AEBetan bioetanola ekoizteko eskaeraren handitzeak artoaren salneurria

hirukoiztu egin du187, eta munduan zehar elikagai askoren salneurrien gaineko tentsioak

zabaltzen ari dira. Aldi berean, erreakzioak ez dira falta izan: Fidel Castrok, adibidez,

elikagaiak erregai bihurtzeko planak gogor gaitzetsi ditu188. FAOk bere azkeneko

dokumentu batean189, modu oso egokian, bioenergia munduko txirotuen zerbitzura

186 Twenty In Ten: Strengthening America's Energy Security, State of the Nation, 2007, <http://www.whitehouse.gov/stateoftheunion/2007/initiatives/energy.html>

187 “Nace en México la 'etanoinflación'. El aumento del uso del maíz para producir etanol dispara el precio de las tortillas”, in <www.elpais.com>, 2007ko urtarrilaren 24a.

188 Castro, F., “Condenados a muerte prematura por hambre y sed más de 3 mil millones de personas en el mundo”, in Granma, 2007ko martxoaren 29a.

189 FAO, Sustainable Bioenergy: A Framework for Decision Makers, 2007.

257


jartzeko beharra plazaratu du.

“Nekazaritza, ergelak, nekazaritza!!” Etorkizunean, nekazaritza sektorea gero eta

funtsezkoagoa izango da gizartearen energia beharrak asetzeko. Euskal Herrian, ez dut

laborari jendea oso pozik ikusten, eta hori ez da batere seinale ona, nekazaritza sektorean

ekoizpenehun sendo bat izatea guztiz funtsezkoa izango baita. Egun, oso kezkagarria da

nola administrazio gehienentzat eta esango nuke gizarte osoarentzat ere nekazaritza

kontuak guztiz bigarren –edo hirugarren mailakoak diren. Gizartean, nekazaritzarekiko

errespetua, miresmena eta ezaguera, azkar galtzen ari diren kontuak dira, berandu baino

lehen berreskuratu beharko ditugunak.

Garraio sektorearen krisi sakona, eta desglobalizazioa ote?

Energia urriko mundu batean krisi sakona jasoko lukeen sektorea balego, ezbairik gabe,

hori garraioarena litzateke. Garraioa da, hain zuzen, erregai fosilen erabilerari etekin

gehien atera diona, ziur aski.

Azken bi urteetan petrolioaren prezioa bikoiztu egin da. Momentuz, badirudi prezio altuak

ez bakarrik jasangarriak, baizik eta mesedegarriak ere bazaizkiola ekonomiaren

hazkundeari190, baina noraino hel daitezke prezioak? Joera mantentzen bada, noizbait

kontsumoak moteldu, eta ziur aski murriztu ere, beharko du. Energia sektorea gizarte osoa

suspertzen duen sektore ezkutua den neurri berean, garraio sektoreak ere eusten du

sistema osoa, hein handi batean: pertsona, lehengai eta produktuen garraioaz arduratzen

da, mundu osoan zehar. Hitzetik hortzera dabilen globalizazioa, ulergaitza litzateke

190 Petrolio garestiaren eta hazkunde ekonomikoaren arteko loturari buruz ikuspuntu interesgarri bat izateko, oso lagungarri izan daiteke ASPOren inguruko ekonomialaria den Andrew McKillopek idatzitako “Why We Need $60/Barrel Oil – Update” artikulua, in <http://www.financialsense.com/editorials/2005/0701.html>, zeinak, 2003an idatziriko beste artikulu baten harira, egun ikusten ari garena azaltzen saiatzen zen.

258


garraioa eskuragarri eta merkea ez den mundu batean.

IEA agentziaren arabera, garraio sektoreak munduko azkeneko energia kontsumoaren

%25,8 eskatzen du; horren barruan, petrolioaren deribatuek %94,4 daramate. Ikusten

denez, garraio sektorearen petrolioarekiko mendekotasuna itzela da. Garraio sektorearen

ezaugarri batzuek, gainera, mendekotasun hori larriagotzen dute. Garraio sektorea, berez,

guztiz deszentralizatuta dago. Garraio publikoaren atal batzuk alde batera utzita, edota

aireko garraioa, zeina nagusiki tamaina handiko konpainien esku dagoen, orokorrean

ibilgailuen jabetza guztiz barreiatuta eta zabalduta dago. Horrek, nabarmen zailduko luke,

krisi egoera batean, garraio azpiegituren osagai nagusien berrikuntza eta egokitzapena,

hau da ibilgailuena, beharrezkoa izanez gero. Eta horrelako zerbait gertatu beharko da,

berandu baino lehen, errealitate energetikoari jaramon eginez gero. Fluxu berriztagarriak

garraioan modu masiboan erabiltzeko, energia azpiegituraren berrikuntza burutu beharko

denean gertatuko den era berean, erregai fosilen erabileratik haratago doazen aukerak

orain eskuragarri daukaguna baino garestiagoak, eta teknologikoki ez hain eroso eta

bideragarri dira gogora dezagun hidrogenoaren teknologiari buruz esandakoa, aurreko

kapituluan. Gainera, garraioaren azpiegituren berrikuntzek ekonomia eta energia

baliabide mordoak eskatuko ditu, eta baliabide horien urritasuna handiagotzen joaten den

heinean burutu beharko dira.

Energia urriko mundu batean, mugikortasuna egungoa baino murritzagoa izan beharko da,

eta desglobalizazio moduko bat gertatu, hein batean, garraio sektorearen birmoldaketak

eraginda. Noraino? Ez dakigu, baina mugikortasuna eta globalizazioa birpentsatzera

behartuta egongo gara, ezbairik gabe.

259


Kontsumoa murriztea, besterik ez dago. Efizientzia hobetzetik eta energia

aurreztetik haratago, soiltasunerako deia.

Nolakoa izango da, zehazki, energia urriko mundua? Balizko krisiak, noiz hasiko dira

azaleratzen? Liburu honen helburua ezin da izan galdera horiek erantzutea; funtsean

erantzun horiek inork ez dakizkilako. Maila askoz apalago batean, oso lagungarri litzateke

jakitea lehenago plazaratutako galderaren erantzuna: zein da, modu iraunkor batean, gure

planetak jasan ahal duen energia gizakontsumoa? Galdera horrek, bi aldeko kontuak

hartzera behartzen gaitu. Alde batetik eskaintzaren aldetik esango genuke, teknikoki eta

ekonomikoki atzemateko bideragarria den energia fluxu maila; beste aldetik eskariaren

aldeari begira, ingurumenak era iraunkorrean jasan ahal duen kontsumo maila.

Zein energia kontsumo maila lortu ahal dugu, ingurumena suntsitu barik? Hau da

benetako galdera, erantzun beharrekoa. Nire aldetik, susmoa daukat kontsumo maila

desiratu hori egungotik oso urrun ez dagoela behetik ez badago. Edonola ere, ziur nago

gaindiezina den maila horrek nonbait egon behar duela, eta horregatik hazkunde

amaiezinean oinarritzen den sistema ekonomiko batekin bateraezina dela. Energiaren

erabileraren efizientzia hobetu eta energia aurreztea ez dira nahikoak izango, lagundu

arren, azken batean arazoak atzeratu baino ez baitituzte egiten.

Kontsumoa murriztea, besterik ez dago aurrean dauzkagun arriskuak ekidin nahi baditugu.

Hala ere, mundu globalizatu honetan egitura sozioekonomiko osoa sostengatzen duten

balio eta printzipio gehienekin era nahiko ezegokian moldatzen da hori, hazkunde

ekonomikoa baita logika ekonomiko neoliberal kapitalistaren atzean dagoena, energia

baliabideen kontsumoaren hazkundea zuzenzuzenean dakarrena, hein handi batean.

Nazioarteko Energia Agentzia bere txostenetan gero eta argiago uzten ari zaigunez,

260


energia urriko munduan egitura ekonomikoan sor litezkeen tentsioek sistemaren bihotza

astindu lezakete. Korapiloaren tamaina hain da handia, bera askatzeak eskatuko duen

denbora luzeluzea izango baita, hamarkadetan neurtua. Zentzu horretan, aurrean

daukaguna izendatzeko, krisi hitza ez da oso aproposa. Krisia zen 70 eta 80ko

hamarkadetan munduak jaso zuena, beste aldaketa batzuekin batera urte gutxian

ezagutzen dugun eredu ekonomiko neoliberal eta globalizatua ekarri ziguna, baina

funtsean sistemaren oinarriak aldatu barik, indarturik atera ez baziren. Honetan berriz,

trantsizio hitza askoz aproposagoa litzateke. Beharreko aldaketak eta inertziak handiegiak

dira. IEAk gero eta argiago iradokitzen duenez, sistema osoa da ezbaian dagoena.

Energia urriko mundu batean, zantzu gehienen arabera, bizitza ez da errazagoa izango,

betiere kontuan hartuta egungo gehiengoarentzat bizitza, dagoeneko, ez dela batere

erraza. Zentzu horretan, orain dela hogei urte Ignacio Ellacuria Erdialdeko Ameriketan

errotutako euskal pentsalariak idatzitako hitzak ekarri nahi ditugu gogora191. Ellacuriak,

Ameriketako errealitate gordinetik ikusita errealitate historikoaren filosofoa bera, egungo

zibilizazioan paradigma menderatzailea aberastasun eta kapitalaren zibilizazioarena dela

zioen:

Aberastasun eta kapitalaren zibilizazioak, azken batean, gizabanako, talde,

multinazional, Estatu edota Estatu taldeen aldetik ahalik eta kapital handienaren

metaketa pribatua helburu hartzen du garapenaren funtsezko oinarri bezala,

gizabanako edo familiaren metaketa edukitzailea norberaren segurtasunaren

funtsezko oinarri bezala, eta beti handituz doan kontsumismo baten aukera

191 Ignacio Ellacuria, Utopía y profetismo, in Mysterium liberationis. Conceptos fundamentales de la Teología de la liberación, I. liburukia, I. Ellacuria eta J. Sobrino (editorekideak), 1990, 393442 or.

261


norberaren zorionaren oinarri bezala192.

Ellacuriak erabilitako paradigmak, baina, ñabardura bat eskatzen du. Kapitalaren

pilaketak, aurrez, beste metaketa bat behar du, derrigorrez. Egungo zibilizazio modernoak

milaka urtean zehar pilatutako eguzkienergia du beharrezko, erregai fosilek biltzen

dutena. Etorkizunean, gero eta argiago geratuko da paradigma sozioekonomiko

neoliberalkapitalistak ezin diela munduko pertsona guztiei eskaini herrialde garatuetan

dugun bizimaila. Ellacuriak ere argi zeuzkan egungo zibilizazioaren mugak:

Herrialde aberatsek herrialde txiroei eskaintzen dizkieten humanizazioa eta

askatasuna ezin dira unibertsal bihurtu eta, beraz, eskaintza hori ez da gizatiarra,

ezta eskaintza egiten dutenentzat ere. [...] mendebaldeko zibilizazioaren ideal

praktikoa ezin da unibertsal bihurtu, ezta materialki ere, ezen Lurrean baliabide

material nahikorik ez baitago herrialde guztiek erdiets ditzaten herrialde aberats

deiturikoetan gozatzen diren ekoizpen eta kontsumo mailak, non eta biztanleria

gizateri osoaren %25 baino ez den193.

Hazkunde geldiezina kontsumo, ekoizpen, kutsadurarena ezinezkoa izango bada,

Ellacuriak era profetikoan eta ikuspuntu utopiko batetik kapitalaren zibilizazioaren

“zuzenketarik ez, baizik eta bere aurkakoak ordezkatzea erraztu behar dela” aldarrikatzen 192 Ellacuriaren jatorrizko hitzak, honakoak ziren: “La civilización de la riqueza y del capital es aquella que, en última

instancia, propone la acumulación privada por parte de individuos, grupos, multinacionales, Estados o grupos de Estados, del mayor capital posible como la base fundamental del desarrollo y la acumulación poseedora, individual o familiar, de la mayor riqueza posible como base fundamental de la propia seguridad y de la posibilidad de un consumismo siempre creciente como base de la propia felicidad”.

193 “La oferta de humanización y libertad que hacen los países ricos a los países pobres no es universalizable y, consiguientemente, no es humana, ni siquiera para quienes la ofrecen. [...] el ideal práctico de la civilización occidental no es universalizable, ni siquiera materialmente, por cuando no hay recursos materiales en la tierra para que todos los países alcanzaran el mismo nivel de producción y consumo, usufructuado hoy por los países llamados ricos, cuya población no alcanza el 25% de la humanidad”.

262


zuen, “hau da, pobreziaren zibilizazioak”. Hala ere, Ellacuriak eskatzen zuen paradigma

berriak, pobreziaren zibilizazioarenak, ez zuen nahi txirotze unibertsala aldarrikatu; izen

hori, aberastasunaren zibilizazioaren kontrajartze moduan hartzen zuen:

Pobreziaren zibilizazioak kapitalaren pilaketa historiaren motor gisa arbuiatzen du,

baita aberastasunaren jabetzagozamena humanizazioaren printzipio modura ere,

eta oinarrizko premien asetasun unibertsala hartzen du garapenaren printzipiotzat,

eta elkartasun partekatuaren ugaltzea humanizazioaren oinarritzat.

[...] Pobreziaren zibilizazioak, printzipio dinamizatzaile moduan, kapitalaren

pilaketaren aurrean, lana duin bihurtzea proposatzen du, gizakiaren hobetzea

helburu nagusi izango duen lana, eta ez kapitalaren ekoizpena. Lana aldi berean

oinarrizko premiak asetzeko eta autogauzatzeko bitarteko pertsonal eta kolektibo

moduan ikusita, lanak auto eta heteroesplotazioko hainbat molde gaindituko

lituzke, halaber ez bakarrik mingarriak, baizik eta menperatze eta aurkakotasun

askoren zio ere diren desberdintasunak.194

Aberastasun eta kapitalaren zibilizazioaren aurrean, lanaren bidezko duintasuna lortzea.

Ellacuriak proposatutako lanaren zibilizazioa ez litzateke paradigma txarra.

Energetikoki ere, Ellacuriaren hitzek irakurketa oso interesgarri eta egoki bat ahalbidetzen 194 “La civilización de la pobreza [...] rechaza la acumulación del capital como motor de la historia y la posesión

disfrute de la riqueza como principio de humanización, y hace de la satisfacción universal de las necesidades básicas el principio del desarrollo y del acrecentamiento de la solidaridad compartida el fundamento de la humanización.[...] La civilización de la pobreza propone, como principio dinamizador, frente a la acumulación del capital, la dignificación por el trabajo, un trabajo que no tenga por objeto principal la producción de capital, sino el perfeccionamiento del hombre. El trabajo, visto a la par como medio personal y colectivo para asegurar la satisfacción de las necesidades básicas y como forma de autorrealización, superaría distintas formas de auto y héteroexplotación y superaría asimismo desigualdades no sólo hirientes, sino también causantes de dominaciones y antagonismos”.

263


dute, pilaketa eta lana hitzak energiaren ikuspuntutik ulertuta: energia urriko balizko

munduan, erregai fosilen agorpena gero eta nabarmenagoa izango den heinean, energia

sistema eta ondorioz sistema ekonomiko osoa ezin izango da erregai fosilen pilaketetan

hainbeste oinarritu, baizik eta fluxu berriztagarrien erabileran, energia fluxu horiek lana

bihurtuz lana burutzeko ezinbestekoa baita energia eraldatzea sistema osoa

suspertzeko, hein handi batean pilaketarik gertatu gabe.

Hala eta guztiz ere, ez gaitezen inozo izan. Etorkizunean, kapital eta baliabide

materialekiko lehia bizibizia izango da, gaur bezala; eta askotan, are eta biziagoa. Baina

kontu batzuek hobera egin dezakete, Ellacuriak esan zuenez “lanak auto eta hetero

esplotazioko hainbat molde gaindituko” lituzkeelako, eta aukera hori aprobetxatu behar

dugu. Etorkizunean, metaketa eta hazkundea ezin izango dira garapenaren motor izan.

Menderatze egitura asko erregai fosilen kontsumo masiboan oinarritzen direnez,

urritasunak, agian, esplotazioerlazio askoren ahultzea ekar lezake: AEBetako armada,

adibidez, petrolioaren munduko energia kontsumitzaile handiena omen da195, munduko

Estatu askok baino gehiago eskatuz gutxi gorabehera, Greziak bezainbeste.

Pobreziaren zibilizazioa. Hitz gordinak dira horiek, benetan. Energiaren urritasunak,

ezinbestez, pobreziaren ugaltzea ekarri beharko luke? Galdera hori erantzuteko, oso

kontuan hartu behar dugu energiakontsumo eta bizikalitatearen arteko erlazioa. Zein

erlazio dago bi kontzeptu horien artean? 37. irudian, herri baten gizagarapena neurtzen

eta islatzen duen gizagarapenaren indizearen eta biztanleko energia primarioaren

kontsumoaren arteko erlazioa erakusten da, munduko herrialdeentzat.

195 Sohbet Karbuz, “The US military oil consumption”, in Energy Bulletin, <http://www.energybulletin.net/13199.html>

264


39. irudia. Gizagarapenaren indizearen eta biztanleko energia primarioaren

kontsumoaren arteko erlazioa, munduko herrialdeentzat (Itur.: autoreak propio egina, IEA

eta NBEren datuak erabiliz196).

Ikusten denez, energia kontsumoaren eta gizagarapenaren arteko erlazioa ez da batere

lineala. Gutxieneko garapen bat izateko, badirudi gutxieneko energia kontsumo maila bat

ziurtatuta egon behar dela. Baina hortik gora, kontsumo eta garapen arteko erlazioa

deuseztatzen da, hein handi batean: alde batetik, kontsumo maila altuak ez du ziurtatzen

gizagarapen ona Errusian, biztanleko energia kontsumoa Alemaniakoa baino handiagoa

izanik, gizagarapena askoz baxuagoa da; bestetik, posible da gizagarapen bera lortzea,

196 KEY WORLD ENERGY STATISTICS 2005, Energy Indicators, International Energy Agency, 4857 or., eta Human Development Report 2005, Human Development index, United Nations Development Programme, 2005, 219222. or.

265


askoz energia gutxiago kontsumituz Japoniako gizagarapena Kanadakoa bera da,

biztanleko kontsumoa erdia izanik. Desberdintasun klimatikoek azaldu ditzakete, kasu

batzuetan, aurkitutako aldeak. Kanada eta Islandiako klima hotzek, ziur aski, asko esateko

izango dute herrialde horien energia kontsumo maila altuetan. Hala ere, kasu askotan

arrazoiak beste motatakoak dira. Kuwait eta Saudi Arabiako kontsumo altuak petrolio eta

gas naturaleko baliabideen ugaritasunari zaizkio zor, eta ez hainbeste klimari. Errusian eta

Norvegian ere, horrelako zerbait gerta daiteke, herrialde horiek erregai fosilen

esportatzaile netoak baitira. AEBetako energia kontsumo altuaren atzean, berriz, energia

kontsumoan oso intentsiboa den bizimodua dago. Energia baliabide oso gutxiko herrialdea

den Kuban, hamarkadetan jasotako blokeoak eta nazioarteko isolamenduak energia

kontsumo oso murritzekin konpontzera behar izan dute herria, erakusten posible dela

gizagarapen duina lortzea, energia kontsumo apalekin. Kubako gizagarapen indizea,

aberats ugari biltzen omen duen Errusiakoa baino altuagoa da.

Ikusten denez, posible izan beharko litzateke bizimaila duin bat lortzea, leku askotako

energia kontsumo mailak baino gutxiagorekin. Dirudienez, bitartekoen ugaritasunak ez du

gehiegi laguntzen energia hobeto erabiltze aldera, urritasunak justu kontrakoa lortzen

duen bitartean. Gainera, Japoniak eta Europako mendebaldeak argi erakusten dute

teknologikoki tarte handiak daudela herrialde askotan energia hobeto erabiltzeko.

Benetako arazoa, ziur aski, bizimaila duina zein den zehatzea litzateke. Non dago

duintasun maila? Vaclav Smilen irudiko197, adibidez, 70 GJ/biztanle/urteko gutxieneko

kontsumo maila erreferentziatzat har daiteke gizabanakoen oinarrizko bizi baldintzak

ziurtatzeko eta garapen intelektuala ahalbidetzeko, betiere ondo kudeatu eta antolatutako

197 Ikus V. Smil, “Energy in the 20th century: resources, conversions, costs, uses, and consequences”, in Annual Review of Energy and the Environment, 2000, 25:2151.

266


berdintasunezko gizarte batean azken puntu hau funtsezkoa da. Kontsumo maila hori

zen, hain zuzen, Japoniakoa 60ko hamarkadaren erdian198, egungo munduko

batezbestekoaren antzera (74 GJ/biz/urte), eta Euskal Herriko kontsumo mailaren oso

azpitik (163 GJ/biz/urte). Datu hauek guztiak ikusita, posible dirudi duintasuna munduko

gizabanako guztioi ziurtatzea, baina susmoa daukat, aldi berean, etorkizunean duintasun

hori lortzeko soiltasuna ezinbestekoa izango dela, herrialde garatuen kontsumoeredu

askoren kontrakoa dena. Hala ere, soiltasunak ez dakar, ezinbestez, gizarteko arlo

guztietan txarrera egiterik. Auto pribatuekiko mendekotasuna apurtzeko oinez ibiltzeko

ohitura zabaltzeak, kontsumoa murrizteaz gain, baten baino gehiagoren osasunari onurak

ekarriko lizkioke. Gure artean gero eta gehiago zabaltzen ari den janariarina, eta

orokorrean energia kontsumoan oso intentsiboak diren elikadura ohiturak, adin guztietako

pertsonaren osasunarazoen iturburua omen dira: obesitatea, arazo kardiobaskularrak eta

abar. Lurraldeegiturari dagokionez, euskal gizartea, Europako bihotzean dagoen herri

txikia izanik, beste asko baino gizarte kohesionatuago eta orekatuago bat da. Euskal

Herrian ez dago Paris, Madril edo New York bezalako megahiririk, zeinek gogor nozituko

dituzten urritasunaren ondorioak. Gure artean, etxebizitza adosatuak eta golf resorteko

hirigintzaeredua, oraindik, ez daude beste herrialde garatu askotan bezain zabalduta,

agintetik bultzatzen diren azpiegitura erraldoiek, askotan, kontrako norabidean

garamatzaten arren.

Posible izango al da energia urriko mundu batean zabalduko litzaizkigukeen aukerak

aprobetxatzea, beste mundu justuago bat lortzeko? Bai, ezbairik gabe; edonola ere, hori,

beste liburu batentzako gaia liteke.

198 Vaclav Smil. The Earth's Biosphere. Evolution, dynamics, and change, 2002, 262. or.

267


Bibliografia eta beste erreferentzia baliotsu

ACKERMANN, Thomas: “Joined up thinking. Gridintegration in Germany”, in RENEWABLE ENERGY WORLD, 2005eko uztailabuztua, 158169 or.

APPA: “APPA advierte una burbuja en el sector solar fotovoltaico: sólo hay 38 MW conectados y peticiones por 6.000 MW”, prentsa komunikatua, 2006ko apirilaren 16a.

APPA; PRICEWATERHOUSE COOPERS: Una Estrategia de Biocarburantes para España (20052010). Adaptación a los objetivos de la Directiva 2003/30/CE, 2005.

APPENZELLER, Tim: ”End of Cheap Oil”, in National Geographic, 2004.

ASPO: ASPO Newsletters, in <https://aspoireland.org/Newsletter.htm>.

BERMEJO, Roberto: La gran transición hacia la sostenibilidad. Principios y estrategias de economía sostenible. 2005.

BERMEJO, Roberto: “La revolución de las energías renovables” in El Correo, 2006ko urriaren 16a.

BERRIA: “Enpresak lehengai garestiekin ere lan egiten ikasi beharrean”, in Berria, 2006ko azaroaren 8a.

BHATTACHARYA, Sribas C.: “Fuel for thought. The status of biomass energy in developing countries” in RENEWABLE ENERGY WORLD, 2004ko azaroabendua, 122130 or.

BOSSEL, Ulf: “On the way to a sustainable energy future”, in Intelec '05, Berlin, 2005eko iraila.

BOSSEL, Ulf et al.: “The Future of the Hydrogen Economy: Bright or Bleak?”, in EUROPEAN SUSTAINABLE ENERGY FORUM, 2003. <http://www.efcf.com/e/reports/E08.pdf>.

BP: BP Statistical Review of World Energy. Putting energy in the spotlight, 2005.

BP: “Statistical Review of Oil Reserves”, 2005. in <http://www.bp.com/sectiongenericarticle.do?categoryId=9011008&contentId=7021601>.

CASTRO, Fidel: “Condenados a muerte prematura por hambre y sed más de 3 mil millones de personas en el mundo”, in Granma, 2007ko martxoaren 29a.

CNE: Estadística de exploración y producción de hidrocarburos 2004, 2004. <http://www.cne.es/cne/doc/estad/exploracion_y_produccion2004.pdf>.

268

http://www.cne.es/cne/doc/estad/exploracion_y_produccion2004.pdf

http://www.efcf.com/reports


COMMISSION ON OIL INDEPENDENCE: Making Sweeden an OILFREE Society, Suedia, 2006.

CONSEIL DE DÉVELOPPEMENT DU PAYS BASQUE: Le Double Défi Climat & Energie: quels enjeux pour Pays Basque 2020? Synthèse bibliographique, 2006.

CONSEIL GÉNÉRAL DES LES PYRÉNÉESATLANTIQUES: Session sur les énergies renouvelables, 2006.

DE VRIES, Eize: “Thinking bigger. Are there limits to turbine size?”, in RENEWABLE ENERGY WORLD, 2005eko maiatzekaina, 4255 or.

DEFFEYES, Kenneth S.: Beyond Oil. The View from Hubbert´s Peak, 2005.

EEE: Atlas de Radiación Solar del País Vasco, 1998.

EEE: Energia 2004. Euskadi Datu Energetikoak, 2005.

EEE: Energia 2005. Euskadi Datu Energetikoak, 2006.

EIZAGIRRE, Itziar; LIZARRALDE, Amaia: Garapen Iraunkorra. Garatzeko bizi ala bizitzeko garatu, 2005.

EL PAIS: “Nace en México la 'etanoinflación'. El aumento del uso del maíz para producir etanol dispara el precio de las tortillas”, in <www.elpais.com>, 2007ko urtarrilaren 24a.

ELLACURIA, Ignacio: Utopía y profetismo, in Mysterium liberationis. Conceptos fundamentales de la Teología de la liberación, I. liburukia, I. Ellacuria eta J. Sobrino (editorekideak), 1990, 393442 or.

ENERGÍAS RENOVABLES: “El mercado eólico mundial creció un 43% en 2005” in Energías Renovables aldizkaria, 2006ko martxoa, 6. or.

ENERGÍAS RENOVABLES: “Integración de la energía eolica en la red. España es diferente”, in Energías Renovables aldizkaria, 2003ko abendua, 2123 or.

EPP, Bärbel et al.: “The PV industry is gearing up”, in Sun & Wind Energy, 2/2005, 8084 or.

ERA SOLAR: “Plataforma solar de Sanlúcar la Mayor. Plantas PS10 y Sevilla PV”, in ERA SOLAR, 2006ko irailurria, 8693 or.

EREC: Renewable Energy Policy Review. France, 2004.

ESPAINIAKO GOBERNUA: REAL DECRETO 314/2006, de 17 de marzo, por el que se aprueba el Código Técnico de la Edificación. Bereziki dekretuosagarriaren HE4 atala, 77104 or.

EUROBSERV'ER: Photovoltaic Energy Barometer, 2006.

269


EUROBSERV'ER: 2005 EUROPEAN BAROMETER OF RENEWABLE ENERGIES. 5TH REPORT, 2006.

EUROPAKO BATZORDEA: Cómo hacer más con menos. Libro Verde sobre la eficiencia energética, COM(2005) 265, 2005.

EUROPAKO BATZORDEA: ENERGÍA PARA EL FUTURO: FUENTES DE ENERGÍA RENOVABLES. Libro Blanco para una Estrategia y un Plan de Acción Comunitarios, COM(97) 599, 1997.

EUROPAKO BATZORDEA: Liburu Berdea – Europan energiahorniketaren segurtasunerako estrategia lortzeko bidean, COM (2000) 769, 2000.

EUROPAKO BATZORDEA: Liburu Berdea Energia iraunkor, lehiakor eta seguruaren aldeko Europako estrategia, COM(2006) 105, 2006.

EUROPAKO BATZORDEA: Communication from the Commision to the Council and the European Parliament. The share of renewable energy in the EU, COM(2004) 366, 2004.

EUROPAKO BATZORDEA: Communication from the Commision. An EU Strategy for Biofuels, COM(2006) 34, 2006.

EUROPAKO BATZORDEA: Communication Staff Working Document. The share of renewable energy in the EU. Country Profiles. Overview of Renewable Energy Sources in the Enlarged European Union, SEC(2004) 547, 2004.

EUROPAKO BATZORDEA: Communication from the Commision to the Council and the European Parliament. The share of renewable energy in the EU. Country Profiles, COM(2004) 366, 2004.

EUROPAKO BATZORDEA: BIOMASS. Green energy for Europe, EUR 2135, 2005.

EUROPAKO PARLAMENTUA: Directiva 2000/55/CE, relativa a los requisitos de eficiencia energética de los balastos de lámparas fluorescentes, 2000.

EUROPAKO PARLAMENTUA: Directiva 2003/66/CE de la Comisión, relativa al etiquetado energético de frigoríficos, congeladores y aparatos combinados electrodomésticos, 2001.

EUROPAKO PARLAMENTUA: Reglamento (CE) n° 2422/2001 relativo a un programa comunitario de etiquetado de la eficiencia energética para los equipos ofimáticos, 2001.

EUROPAKO PARLAMENTUA: Directiva 2001/77/CE relativa a la promoción de la electricidad generada a partir de fuentes de energía renovables en el mercado interior de la electricidad, 2001.

EUROPAKO PARLAMENTUA: Directiva 2002/40/CE de la Comisión, relativa al etiquetado energético de los hornos eléctricos de uso doméstico, 2002.

270


EUROPAKO PARLAMENTUA: Directiva 2002/91/CE relativa a la eficiencia energética de los edificios, 2002.

EUROPAKO PARLAMENTUA: Directiva 2003/30/CE relativa al fomento del uso de biocarburantes u otros combustibles renovables en el transporte. 2003.

EUROPAKO PARLAMENTUA: Directiva 2003/96/CE por la que se reestructura el régimen comunitario de imposición de los productos energéticos y de la electricidad, 2003.

EUROPAKO PARLAMENTUA: Directiva COM (2003)453 sobre requisitos de diseño ecológico aplicables a los productos que utilizan energía, 2003.

EUROPAKO PARLAMENTUA: Directiva COM (2003)739 sobre la eficiencia del uso final de la energía y los servicios energéticos, 2003.

EUROPAKO PARLAMENTUA: Directiva 2002/31/CE de la Comisión, relativa al etiquetado energético de los acondicionadores de aire de uso doméstico, 2003.

EUROPAKO PARLAMENTUA: Directiva 2004/8/CE, relativa al fomento de la cogeneración sobre la base de la demanda de calor útil en el mercado interior de la energía, 2004.

EUROPAKO PARLAMENTUA: Security of Energy Supply the Potentials and Reserves of Various Energy Source, Technologies Furthering SelfReliance and the Impact of Policy Decisions, IP/A/ITRE/ST/200570, DG Internal Policies of the Union, Policy Department Econ. and Scientific Policy, 2006.

EUSKO JAURLARITZA: 104/2002 DEKRETUA, maiatzaren 14koa, Euskal Autonomia Erkidegoan Energia Eolikoaren Lurraldearen Arloko Plana behin betiko onartzen duena. 9710. or.

EUSKO JAURLARITZA: Energia Garapen Iraunkorrerantz. Euskadi 2010 Energia Estrategia, 2003.

EXPANSIÓN: “La Agencia Internacional de la Energía avisa de una 'doble amenaza' energética mundial”, in <http://www.expansion.com>.

FAO: “Food and Agriculture Statistics Global Outlook” in FAOSTAT, <http://faostat.fao.org/Portals/_Faostat/documents/pdf/world.pdf>.

FAO: Sustainable Bioenergy: A Framework for Decision Makers, 2007.

GREENPEACE; ESTIA: Solar Thermal Power 2020. Exploiting the heat from the Sun to combat climate change, 2003.

GREENPEACE: Renovables 2050. Un informe sobre el potencial de las energías renovables en la España peninsular, 2005.

271

http://www.expansion.com/


GREENPEACE: Energy Revolution: a sustainable pathway to a clean energy future for Europe, 2005.

GREENPEACE; EREC: Energy [r]evolution. A SUSTAINABLE WORLD ENERGY OUTLOOK, 2007.

GRIFFITHS, Matthew: “Pellets appeal. Where to now for the pellet market in Europe?”, in RENEWABLE ENERGY WORLD, 2005eko martxoapirila, 5259 or.

HAKES, J.: Long Term World Oil Supply, in American Association of Petroleum Geologists. <http://tonto.eia.doe.gov/FTPROOT/features/longterm.pdf>.

HUBBERT, M. King: “Nuclear energy and the fossil fuels”, in Spring Meeting of the Southern District, American Petroleum Institute, 1956.

IDAE: Plan de energías renovables en España 20052010, 2005.

IDAE: El Sol puede ser suyo. Respuestas a todas las preguntas clave sobre instalaciones de Energía Solar Fotovoltaica, 2006. <http://www.idae.es/doc/SolarFotovoltaica.pdf>.

IEA: World Energy Outlook 2002, 2002.

IEA: World Energy Investment Outlook 2003, 2003.

IEA: World Energy Outlook 2004, 2004.

IEA: World Energy Outlook 2005 Middle East and North Africa Insights, International Energy Agency, 2005.

IEA: KEY WORLD ENERGY STATISTICS 2005. 2005.

IEA: World Energy Outlook 2006. Summary and Conclusions, 2006.

IEA; EUROSTAT: Energy Statistics manual, 2005.

IEEE SPECTRUM: “The Unruly Power Grid”, in IEEE Spectrum, 2004ko abuztua, 1621 or.

IEEE SPECTRUM: “The View from the Top”, in IEEE Spectrum, 2004ko urria.

IEEE SPECTRUM: “Danish Wind Turbines Take Unfortunate Turn”, in IEEE Spectrum, 2004ko azaroa, 1415 or.

IEEE SPECTRUM: “Loser: Cornocopia. Extravagant subsidies and low coal prices have made for some strange ethanol projects”, in IEEE Spectrum, 2007ko urtarrila, 2224 or.

IEEE VIRTUAL MUSEUM: “Pearl Street Station: The Dawn of Commercial Electric Power”, in IEEE VIRTUAL MUSEUM,<http://www.ieeevirtualmuseum.org/collection/event.php?id=3456876&lid=1>.

IKEN, Jörn: ”Sector misfires”, in Sun & Wind Energy, 1/2006, 10. or.

272

http://www.ieee-virtual-museum.org/collection/event.php?id=3456876&lid=1

http://tonto.eia.doe.gov/FTPROOT/features/longterm.pdf


INFOPOWER: “Informe Mensual. Mercados de la energía”, in InfoPOWER, 2005eko ekaina, 127. or.

IPCC: Revised 1996 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories, IPCC, Volume 2, Energy, 1996.

KARBUZ, Sohbet: “The US military oil consumption”, in Energy Bulletin, <http://www.energybulletin.net/13199.html>.

LABORARI: “Produire de l'huilecarburant et du tourteau à la ferme”, in Laborari, 2006ko ekainaren 29a, 729. zenbakia, 45 or.

LUND, John: “Ground heat. World wide utilization of geothermal energy”, in RENEWABLE ENERGY WORLD, 2005eko uztailabuztua, 254260 or.

MAYCOCK, Paul: “PV market update. Global PV production continues to increase”, in RENEWABLE ENERGY WORLD, 2005eko uztailabuztua, 8699 or.

MCKILLOP, Andrew; NEWMAN, Sheila: The Final Energy Crisis, 2005.

MCKILLOP, Andrew: “Why We Need $60/Barrel Oil – Update”, in FINANCIAL SENSE. <http://www.financialsense.com/editorials/mckillop/2005/0701.html>.

MEADOWS, Donella H.; RANDERS, Jorgen; MEADOWS, Dennis L.: Limits to Growth. The 30Year Update, 2004.

NAFARROAKO GOBERNUA: Las energías renovables en Navarra en 2005. Dirección General de Industria y Comercio, 2006. <http://www.cfnavarra.es/industria/areas/energia/EERR%20Navarra%2020060602.pps>.

NAFARROAKO GOBERNUA: Plan Energético de Navarra 20052010. Departamento de Industria y Tecnología, Comercio y Trabajo, 2005. <http://www.cfnavarra.es/INDUSTRIA/areas/energia/PlanEnerg.pdf>.

NAFARROAKO GOBERNUA: Balance de energía final Navarra 2005, <http://www.cfnavarra.es/industria/AREAS/ENERGIA/Balances%20energeticos%20de%20Navarra%2020042005.pdf>.

NBE: Human Development Report 2005, Human Development index, United Nations Development Programme, 2005.

NBEENERGIA: The Energy Challenge for Achieving the Millennium Development Goals, 2006.

NIGHT, Bruce; WESTWOOD, Adam: “Global growth. The world biomass market”, in RENEWABLE ENERGY WORLD, 2005eko urtarrilotsaila, 118127 or.

273

http://www.financialsense.com/editorials/mckillop/2005/0701.html

http://www.energybulletin.net/13199.html


OFFICE OF SCIENCE, U.S. DOE: BASIC RESEARCH FOR THE HYDROGEN ECONOMY, 2003.

OFFICE OF SCIENCE, U.S. DOE: Basic Research Needs for Solar Energy Utilization, 2005.

RABINOWITCH, Eugene; GOVINDJEE: Photosynthesis, 1969, <http://www.life.uiuc.edu/govindjee/photosynBook.html>.

RAGWITZ, Mario eta beste: Introduction of alternative transport fuels in the European Energy Market: Technoeconomic barriers and perspectives. Work package D: Hydrogen, AFTEEM ESTO STUDY, FraunhoferISI, 2003.

RAMONET, Ignacio: “El pensamiento único”, in Le Monde Diplomatique, 1995eko abuztua.

RAMONET, Ignacio: “La chispa francesa”, in El País, 1995eko abendua.

RAMONET, Ignacio: Guerras del siglo XXI. Nuevos miedos, nuevas amenazas, 2002.

REE: EL SISTEMA ELÉCTRICO ESPAÑOL. Avance del informe 2005, 2005.

REE: Boletines Estadísticos de Energía Eléctrica, in <http://www.ree.es/apps/index_dinamico.asp?menu=/cap07/menu_sis.htm&principal=/cap07/estadistico.htm>.

REN21: Renewables 2005 Global Status Report, Washington, 2005.

RIFKIN, Jeremy: La economía del hidrógeno, 2002.

SIEMER, Jochen: “By leaps and bounds. Overview of the world's largest photovoltaic systems”, in PHOTON International, 2005eko ekaina, 7891 or.

SIMMONS, Mathew R.: Twilight in the Desert. The Coming Saudi Oil Shock and the World Economy, 2005.

SMIL, Vaclav: Energy in World History, 1994.

SMIL, Vaclav: Energies. An Illustrated Guide to the Biosphere and Civilitation, 1998.

SMIL, Vaclav: “Energy in the 20th century: resources, conversions, costs, uses, and consequences”, in Annual Review of Energy and the Environment, 2000, 25:2151.

SMIL, Vaclav: The Earth's Biosphere. Evolution, dynamics, and change, 2002.

SMIL, Vaclav: Energy at the Crossroads, 2003.

STAHLKOPF, Karl: “Taking Wind Mainstream”, in IEEE Spectrum ONLINE, 2006ko ekaina.

USGS: USGS World Petroleum Assessment 2000 Description and Results, 2003. <http://pubs.usgs.gov/fs/fs06203/FS06203.pdf>.

WETO: World energy technology and climate policy outlook 2030, 2003.

274


275


Aurkibide alfabetikoa

AAbqaiq.......................................................70Abu Sa'fah.................................................70AEB, Ameriketako Estatu Batuak..................

Energia egoera...................................249Energia politika...................................257Petrolioaren azkeneko erreserbak........60Petrolioaren ekoizpen gorena...............60Sorkuntza nuklearra............................252

Aerosorgailu..............................................29APPA...............................................174, 209Arteztarau..........................97, 100, 102, 103ASPO.....58, 69, 70, 122125, 127129, 131, 144, 258Aztarna ekologikoa..................................243

BBakhtiarik, Samsam..................................69Barneerrekuntzako motorra.....................14Baterako sorkuntza.............................31, 83Bateria elektriko........................................23Bermejo, Roberto............................123, 222Berri (petrolio hobia)..................................70Berriztagarriak...................88, 145, 253, 254

Berriztagarrien banaketa, 2004an...89, 91EAEko egoera.......................................90Energia berriztagarri berri.........89, 90, 92Potentzia ahalmen..............212, 214, 215Sorkuntza elektriko...............................90Ugaltze..................................................98

Biomasa..................................193, 194, 256Adreilutxo eta bolatxo txikitxuak..........196Biodiesel..............................204206, 209Biodieselaren ekoizpena.....................206Biodieselaren kostua...........................208

Bioerregai....103, 104, 109, 203209, 223, 271Bioerregaien ekoizpena......................208Bioerregaien produktibitatea...............209Bioetanol......................204207, 209, 257Bioetanolaren ekoizpena.....................206Bioetanolaren kostua..........................208Bioetanolaren produktibitatea.............209Biogasa...............................................204Biometanol..........................................204Biometanolaren produktibitatea..........209CO2ko isurketak................................206Digestore anaerobiko..........................195Energia bektore moduan.....................223Energia dentsitate...............................194Eskuragarritasuna...............198, 200, 201Fermentazio........................................195Gasifikazio..........................................195Kostua.................................................197Ohizko biomasa....................................90Oliolandare........................................204Produktibitate...............................201203Zenbateko.............................................20

Bizkaiko Badia Elektrizitatea.....................81Bizkaiko Badia Gas...................................81Blair, Tony...............................................248Bossel, Ulf.......................................232, 235BP, British Petroleum .54, 55, 62, 64, 68, 69, 85, 92, 130, 143Brush, Charles........................................147Bush, George..........................................257

CCampbell, Colin.........................69, 132, 144Castro, Fidel............................................257CLH...........................................................74

276


CO2ko isurketak....77, 82, 87, 88, 109, 183, 196, 205207, 227, 238, 243

DDeffeyes, Kenneth...........................127, 130Desglobalizazioa.............................258, 259Diesel, Rudolf......................................4, 204DOE, Department of Energy (AEB)224, 230, 232, 234

EEAE...............................................................

Berriztagarriak.................................90, 91Eguzkiirradiazioa...............................166Energia helburuak...............112, 113, 247Energia politika............111, 113, 114, 248Energia termiko...................................182Energiamendetasuna.........111, 114, 248Erregaien garraiokontsumo................210Garraio sektorea.................................255Kontsumo............................................112

Edison, Thomas Alba......36, 15, 23, 27, 32, 193Efizientzia...............................2830, 32, 244

Aerosorgailu........................................148Arteztarau.............................................98Diesel motor..........................................30Elektrolisia.............................................32Erregaipila....................................32, 223Findegi..................................................74Fotosintesia...........................................34Gasolinazko motor................................30Hobekuntzak...................................97, 98Motor elektriko......................................32Zelula fotovoltaiko...............................179Zentral termoelektriko klasiko...............30Ziklo konbinatu................................30, 82

Eguzkiirradiazioa....................................166

Einstein, Albert..........................................11Ekoizpenaren puntu gorena....................246Ekonomiaren desmaterializazioa............2, 6Ekuazio logistikoa......................58, 129, 130Ellacuria, Ignacio......................261264, 270Energia..........................................................

Arteztarau...........................................106Azkeneko kontsumo.........................5052Bektore..................................................44Bero....................................13, 16, 53, 83Berriztagarriak.......................................17Eguzkienergia..........................16, 18, 19Energia primario..............................4749Energiafluxu.........................................17Energiakate...12, 15, 28, 45, 47, 243245Errekuntza.......................................16, 30Fluxu.......................12, 13, 241, 242, 244Fluxu berriztagarri.................................51Helburu......95, 96, 99104, 106, 109111, 137Intentsitate energetiko.....................51, 53Iturri.......................................................12Itzulezintasun..................................13, 14Joule.....................................................21Kilowattordu.........................................21Lan mekaniko..................................12, 13Liburu Berde.........................................96Petrolio upel..........................................21Politika....96, 97, 100, 102, 104, 108, 109, 111, 133, 134, 139Termiko.........................................29, 179Termonuklear........................................16Tona petrolio baliokide..........................21Zenbateko.................................19, 21, 22

Energia bektore.........45, 215, 217, 218, 255Energia bektoreen erkaketa..............46, 218Energia dentsitate...............................22, 23

277


Energia elektriko...........................................Berdea.........................................100103Energia bektore moduan.....................220Erregulaziosistema .38, 40, 45, 222, 235237Interkonektibitatea.......................157159Itzalaldi........................................3, 42, 43Kontsumo..............................................53Sare elektriko....................38, 43, 44, 255Sorkuntza banaketa..............................53

Energia nuklear................219, 220, 248253Energiaren Euskal Erakundea...90, 211, 212Entropia.............................................14, 245Eoliko......................................................146

Aerosorgailu.........................147151, 153Aldakortasuna.....................................157Elektrizitatearen kostua.......................148Energia eolikoaren hazkundea............146Erregulazio ahalmena...........................42Fidagarritasuna...................................153Haizeabiaduraren iragarpenak...........157Haizearen abiadura.............................150Itzultzedenbora..................................153Karga faktorea....................................151Offshore.............................149, 151, 156Onshore.....................................149, 151Potentzia dentsitatea...........151, 154, 155Potentzialtasuna.................................155Sorkuntza elektriko................43, 147, 156

EREC.......................................117, 237239Erregai.....................................................208Erregai fosil 17, 27, 44, 45, 47, 50, 134, 218, 246Erregulaziosistema...........................42, 215Espainia........................................................

Berrerosteplana.................................170Elektrizitatearen eskaerakurba......39, 40

Energia helburuak...............................110Plan de energías renovables.....109, 110, 113, 159, 197, 208Potentzia nuklear..................................28Potentzialtasun berriztagarria.............105Sare elektrikoaren interkonektibitatea.158Sorkuntza elektriko....................28, 37, 43Sorkuntza elektriko goren historiko.......40Sorkuntza elektrikoaren karga faktorea 37

ESTIA......................................................187Europako Batasuna.....33, 96101, 103, 104, 108, 109, 111, 112, 114, 122, 133, 140, 167, 169Europako Batzordea.......32, 33, 51, 96100, 105108, 181, 193, 209Europako Kontseilua.......................100, 158Europako Parlamentua............................100Euskadour.................................................81Euskal Herria.................................................

Berriztagarrien potentzialtasuna.........155Biomasaren potentzialtasuna..............201Findegi..................................................74Gas erauzketa.................................79, 80Gasbidea...............................................81

Euskal Herriko Laborantza Ganbara.......119

FFAO...........................................88, 239, 257Ford, Henry.....................................5, 23, 32Fotosintesia...................24, 33, 34, 198, 199Fotovoltaiko...................................................

Berrerosteplan...........................170, 171BOS, Balance of System.....................164Burbuila fotovoltaiko............................174Eguzkihortu................................171, 172Ekoizpena...........................................169Hazkundea..........................................169Ikaste efektua......................................175

278


Itzultzedenbora..........................177, 178Kontzentraziosistema........................165Kostua.........................169, 172, 174, 179Potentzia dentsitatea..........................172Potentzialitatea...................................176Produktibitatea....................................172Sarearekin lotutako sistema167, 169, 174Sistema fotovoltaiko....162164, 167, 171, 178Sistema isolatu....................................167Sistema jarraitzaile..............................165Sistemen tamaina.......................173, 179Ugaltze................................................174Zelula fotovoltaiko................160162, 164

Frantzia.........................................................Energia egoera....................117, 249, 250Potentzialtasun berriztagarria.............105

FreedomCAR..........................................232

GGarraio sektorea.52, 82, 136, 227, 230, 247, 255, 258, 259Gas natural....................................75, 76, 80

Biltzeko egiturak....................................78Birgasifikazio...................................78, 81CNG, gas natural konprimitu.................78Ekoizpena...........................................129Energia dentsitate.................................77Erauzketa..............................................76Ezaugarriak...........................................76Garraio..................................................77Gas hobi................................................75Gas likidotu...........................................75Gasbide...........................................78, 81Kontsumo........................................81, 82LNG, gas natural likidotu.................77, 78Sorrera..................................................75

Gasolina........................................................

Energia dentsitate.................................21Gaviota................................................79, 80Geotermiko....................................................

Elektrizitatea sortzeko potentzia.........210Energia fluxu...............................210, 211Ur bero eta berokuntza.......................210

Ghawar................................................6971Gizagarapena.................................264266Govindjee................................................198Greenpeace... .155, 187, 193, 202, 212215, 237239, 248Grove, William.........................................225Gurpil hidrauliko........................................26

HHaizeerrota..............................................26Hidrogeno........................................215, 223

Antropogeniko.....................................234Banaketasare.....................................233Efizientzia....................................234, 235Energia bektore moduan.....................223Energia dentsitate.........................22, 230Era solidoan bildu...............................232Erregaipila.............32, 223228, 234, 235Erregaipilen efizientziamuga.............223Erregaipilen funtzionamendua...........226Erregaipilen kostua....................224, 227Garraiatzeko metodoak.......................230Hidrogenoaren ekonomia......................22Konprimitu...........................................231Kostua.........................................234, 235Likidotu................................230232, 234Sortzeko teknikak........................228, 229Sortzeko tekniken kostua....................230Tenperatura altuko erregaipila...........228Tenperatura baxuko erregaipila.........227

Hubbert, M.K.........5660, 122, 124, 251253Hustutegi.................................................242

279


IIDAE........................................171, 183, 208IEA. . .49, 52, 53, 82, 91, 105, 112, 122, 132134, 137, 138, 140142, 193, 220, 248, 259261, 265IGCC, Integarted GassificationCombined Cicle..........................................88, 170, 195Ikatz...............................................................

Ekoizpena........................................8487Energia dentsitate.................................86Erreserbak......................................85, 86Garraio..................................................87Ikatz bituminoso....................................86Ikatzleiho..............................................86Kontsumo........................................84, 85Lignito...........................................86, 207Sorrera..................................................86

Ipar Euskal Herria.........................................Berriztagarrien egoera................118, 119Eguzkiirradiazioa...............................166Kontsumo............................................118

IPCC........................................................183Itsas energia....................................211, 212Itzultzedenbora, EPBT...........................153Izotz Aro Txikia..........................................17

KKapitalaren zibilizazioa............................261Karga faktore.......................................3538Kiotoko Protokoloa......................74, 97, 114Klima aldaketa......87, 96, 97, 108, 114, 219, 234, 254, 257Konposatu erradiaktiboak........................219Kontsumo......................................................

Aurreikuspena.....................................141Komertzial.............................................20Petrolio..................................................21

Primario.................................................21Kontzentrazio..................................184, 187Krisia.......................................140, 258, 261

LLandareolio..............................................23Liburu Berde................................96, 97, 107Liburu Zuri.................................................99Lorenzo, Eduardo....................................190

MMandil, Claude................................138, 140Mendekotasuna.......108, 201, 247, 248, 259Metano................................................75, 76Metodo induktibo.....................................245

NNafarroako Foru Erkidegoa...........................

Berriztagarriaren egoera.....................115Eguzkiirradiazioa...............................166Energia helburuak.......................115, 116Energia politika............................114, 116Energia termiko...................................182

NASA......................................................225NBE.........................................................265Nekazaritza.....................................256, 258

OOECD..............................................133, 134OPEC......................................................133

PPetrolio..........................................................

Are asfaltikoak....................................127Astun...................................................127Aurkikuntzak.................................56, 125Aurkitutako erreserbak..........................64Aurkitzeke geratzen diren baliabideak .64, 131Azkeneko erreserbak.....58, 124, 129131

280


Cracking................................................74Ekoizpen gorena.....54, 59, 122, 128, 144Ekoizpen metatua...................57, 64, 129Ekoizpena..................55, 5759, 129, 130Energia dentsitate.................................21Erauzketa.............................60, 6466, 71Erauzteerraztasuna.............................57Erreserba frogatuak......64, 123, 131, 132Erreserba posibleak..............64, 131, 132Erreserba probableak............64, 131, 132Erreserbak.....5557, 59, 63, 67, 123, 127Eskistoak.....................................127, 128Eskuragarritasuna.................................56Ezkonbentzional.................123, 125, 126Findegi.............................................7274Hobi...............................6166, 68, 70, 71Hubberten kurba.............................56, 60Hubberten pikoa....................................60Hydroskimming.....................................73Konbentzional.....................................124Kontsumo........................................55, 56Mendekotasuna..................................144Petrolio erreserba.................................62Petrolioberreskurapena........................65Petrolioleiho.........................................61Petroliozutabe................................61, 66Putzu....................................6467, 69, 71Sintetiko..............................................126Sorrera..................................................60Teoria abiogenikoa.............................122Uraren injekzio..........................66, 67, 71URR......................................63, 123, 124

Petronor....................................................74Pobreziaren zibilizazioa...........................263POLES....................................................141Potentzia...................................................24

Aerosorgailu..........................................27

Eguzkierradiazio..................................28Giza indar..............................................25Sorkuntza hidroelektriko........................28Sorkuntza termoelektriko......................27Watt.......................................................24Zamabereena........................................25Zenbateko.............................................25Zentral hidroelektriko............................27Zentral nuklear......................................27

PVGIS.....................................................167

RRamonet, Ignacio.....................................13REE, Red Eléctrica de España... .37, 39, 42, 43, 156, 247Rifkin, Jeremy...........................................22RPS, Renewable Portfolio Standard.........96

SSafaniya....................................................70Sare elektriko......................................38, 39Saudi Arabia........................................70, 72

Ekoizpen gorena...................................71Erreserbak......................................69, 71Ghawareko ekoizpena.........................70Ghawareko erreserbak........................70Petrolio ekoizpena................................72

Saudi Aramco................................69, 71, 76Shell Oil.........................................56, 60, 92Silizio........................160162, 169, 174, 179Simmons, Matt...............................67, 6971Smil, Vaclav.....3, 2426, 155, 198, 211, 267SolarMission Technologies, Inc.......190, 191

TTermiko.........................................................

Eguzkitximinia.............................189193Instalatutako potentzia........................181Ispilusistema..............................184, 185

281


Karga faktore......................................187Kostua.........................................183, 188Potentzialitatea...................................180Sistema termiko...........................182184Sistema termoelektriko........184187, 189Tenperatura altuko energia termiko....184Tenperatura baxuko energia termiko .181, 184

Termodinamika........11, 13, 14, 30, 241246

UUnión Fenosa..........................................190

Urerrota....................................................26Uraren ziklo...............................................20USGS.......122124, 127, 128, 131, 132, 135

WWatt, James..............................................26WETO..............122, 132, 133, 140143, 220World Energy Outlook....134, 137, 138, 140, 237, 238

ZZaldipotentzia...........................................26Ziklo konbinatu........................31, 32, 82, 83

282

ENERGIA URRIKO MUNDU BATENTZAKO GIDA Gorka Bueno

Documents