1 ENERGETYKA WIATROWA W KONTEKŚCIE OCHRONY KRAJOBRAZU PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO- POMORSKIM Ekspertyza wykonana przez Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, Polskiej Akademii Nauk w Warszawie na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu pod kierunkiem prof. dr hab. Marka Degórskiego Warszawa styczeń 2012
485
Embed
energetyka wiatrowa w kontekście ochrony krajobrazu ...
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
1
ENERGETYKA WIATROWA W KONTEKŚCIE OCHRONY KRAJOBRAZU
PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO-
POMORSKIM
Ekspertyza wykonana przez Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im.
Stanisława Leszczyckiego, Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu
pod kierunkiem
prof. dr hab. Marka Degórskiego
Warszawa styczeń 2012
2
Zespół realizujący projekt z Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania
im. Stanisława Leszczyckiego Polskiej Akademii Nauk:
prof. dr hab. Marek Degórski – kierownik projektu
dr Jarosław Baranowski
dr hab. Mirosław Błaszkiewicz
prof. dr hab. Krzysztof Błażejczyk
dr Dariusz Brykała
dr Bożena Degórska
dr Piotr Gierszewski
mgr Marta Jarzębowska
dr Halina Kaczmarek
mgr Michał Kaszubski
dr hab. Tomasz Komornicki
dr Jarosław Kordowski
dr Piotr Lamparski
mgr Paweł Milewski
dr Piotr Rosik
mgr Michał Słowiński
dr Dariusz Świątek
mgr Sebastian Tyszkowski
dr Rafał Wiśniewski
Eksperci zewnętrzni:
mgr Wojciech Błażejczyk, Uniwersytet Muzyczny im. F. Chopina w Warszawie
dr inż. Sylwester Borowski, Zakład Techniki Rolniczej, Wydział Inżynierii Mechanicznej Uniwersytet
Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
dr Przemysław Chylarecki, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków
prof. dr hab. inż. Edmund Dulcet, Zakład Techniki Rolniczej, Wydział Inżynierii Mechanicznej Uniwersytet
Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
mgr Arkadiusz Gawroński , firma „Frugile” w Poznaniu
dr Karolina Karpus, Katedra Prawa Ochrony Środowiska, Wydział Prawa i Administracji UMK w Toruniu
mgr Robert Kola, Narodowy Instytut Dziedzictwa w Toruniu
dr inż. Piotr Kolber, Zakład Sterowania, Wydział Inżynierii Mechanicznej, Uniwersytet Technologiczno-
Przyrodniczego w Bydgoszczy
mgr Leszek Kotlewski, Narodowy Instytut Dziedzictwa w Toruniu
dr Kamila Kwaśnicka, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
mgr Krzysztof Lewandowski, Narodowy Instytut Dziedzictwa w Toruniu
mgr Katarzyna Lew-Gliniecka, Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna
prof. dr hab. inż. Jan Mikołajczak, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
dr inż. Adam Mroziński, Zakład Systemów Technicznych i Ochrony Środowiska, Wydział Inżynierii Mechanicznej,
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
prof. dr hab. Zbigniew Podgórski, Instytut Geografii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Dipl. Geoökol. Ansgar Quinkenstein, Brandenburgische Technische Universität w Cottbus
prof. dr hab. Bartosz Rakoczy, Katedra Prawa Ochrony Środowiska, Wydział Prawa i Administracji UMK w
Toruniu
mgr Łukasz Sarnowski, Instytut Geografii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
mgr Zbigniew Strzelecki, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
dr Karolina Szuma, Europejska Wyższa Szkoła Prawa i Administracji w Warszawie
3
SPIS TREŚCI
ENERGETYKA WIATROWA W KONTEKŚCIE OCHRONY KRAJOBRAZU
PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO-
Na podstawie przeprowadzonych badań sformułowano założenia rekomendacji dla
województwa kujawsko-pomorskiego, jak i zdefiniowano zadania dla władz regionu. Uwarunkowania makroekonomiczne o wymiarze globalnym powodują, że rozwój
energetyki opartej na źródłach odnawialnych stał się w Polsce koniecznością. Przemawiają za
tym względy związane z: a) polityką klimatyczną Unii Europejskiej, b) ochroną wewnętrzną
środowiska naturalnego, c) wzrostem kosztów paliw energetycznych oraz d) potrzebą
dywersyfikacji źródeł energii. Wymienione względy oraz niepewność odnośnie przyszłej polityki
energetyczno-klimatycznej UE, nakazują traktowanie rozwoju OZE jako istotnego elementu
bezpieczeństwa energetycznego kraju. Jednocześnie należy mieć świadomość, że rozwój
energetyki odnawialnej także nie jest obojętny dla szeroko rozumianego środowiska (w tym dla
krajobrazu). Decyzje lokalizacyjne w zakresie poszczególnych rodzajów elektrowni powinny być
zatem wypadkową wymienionych czynników. Polityka lokalizacyjna musi być komplementarnie
prowadzona na rożnych szczeblach administracji i systemu planowania. Wydaje się, że główna
rolę regulacyjną w tym zakresie ma do spełnienia szczebel centralny, zaś role lokalizacyjną –
szczebel lokalny. Na poziomie regionalnym ustalane powinny być natomiast przede wszystkim
twarde ograniczenia oraz mocne wskazania lokalizacyjne. W pozostałych przypadkach
ostateczne decyzje związane z powstawaniem konkretnych obiektów powinny pozostawać w
gestii władz lokalnych (wyłącznie na podstawie odpowiednio rozległych przestrzennie
miejscowych planów przestrzennego zagospodarowania). Liczba ograniczeń i wskazań szczebla
regionalnego powinna pozostawać ograniczona, ale za to ich przełożenie na studia uwarunkowań
oraz plany miejscowe powinno być „twarde” i silnie umocowane prawnie.
Biorąc pod uwagę powyższe rozważania oraz wyniki badań zebranych w niniejszym raporcie,
należy przyjąć, że energetyka wiatrowa może i powinna być rozwijana w województwie
kujawsko-pomorskim. Rozwój ten nie powinien się jednak odbywać w żywiołowy i mało
skoordynowany sposób, tak jak to ma miejsce dotychczas. Zmiana obecnego stanu rzeczy
wymaga działań ze strony wszystkich szczebli administracji rządowej i samorządowej. Rolą
szczebla regionalnego jest przede wszystkim wprowadzenie odpowiednich zapisów do planu
wojewódzkiego. Zapisy te mogą opierać się na wypracowanej w rozdziale E2 Synteza wyników
typologii. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa powinien wydzielać obszary na
których (z różnych powodów) rozwój energetyki wiatrowej powinien być ograniczony jedynie do
23
małych instalacji przydomowych (Typ A1 i A2). Jednocześnie powinien on precyzyjnie
wskazywać te tereny, które uznane zostały za optymalne lokalizacje dla dużych farm wiatrowych
(Typ C2). W drugim przypadku można nawet przyjąć, że plan wojewódzki powinien chronić te
obszary (obejmujące zaledwie niecałe 1,8% powierzchni województwa!) przed innymi formami
zagospodarowania, w tym zwłaszcza przed zabudową mieszkaniową Tereny takie stanowią
bowiem swego rodzaju „strategiczne wiatrowe zasoby energetyczne” (podobnie jak
nieeksploatowane złoża kopalin), które w określonych warunkach makroekonomicznych i/lub
geopolitycznych mogą stać się potrzebne gospodarce narodowej. W przypadku wszystkich
pozostałych typów zapisy planu wojewódzkiego nie powinny być jednoznacznie wiążące.
Decyzja w zakresie realizacji poszczególnych inwestycji powinna pozostawać w gestii władz
samorządowych, przy jednoczesnym przyjęciu dwóch podstawowych zastrzeżeń:
elektrownie wiatrowe powstają tylko na terenach objętych odpowiednio dużymi
Wymienione w tab. A3 rezerwaty charakteryzuje brak otuliny, co jest dodatkowym
argumentem wskazującym na potrzebę utworzenia strefy buforowej istotnych ograniczeń
inwestycji energetyki wiatrowej. Zaleca się, aby dla rezerwatów, w których przedmiotem
ochrony jest awifauna wynosiła ona 5000 m. Porównywalna strefa buforowa powinna zostać
utworzona w otoczeniu miejsc wymagających utworzenia stref ochronnych z uwagi na
ochronę najcenniejszych gatunków ptaków oraz nietoperzy. Rekomenduje się, aby z uwagi na
ochronę szczególnie cennych i zagrożonych wyginięciem gatunków ptaków wynosiła ona nie
mniej niż 5000 m. Uzasadnienie przyjęcia takiej strefy podano w dalszej części rozdziału.
Lokalizacją stanowisk dysponuje RDOŚ w Bydgoszczy, a ze względu na zapewnienie
ochrony tym gatunkom nie uzyskano zgody na upubliczniane.
Podobna strefa istotnych ograniczeń powinna zostać utworzona wokół rezerwatów
krajobrazowych z uwagi na zasięg strefy wizualnej dominacji i wizualnej inwazyjności.
Ryc. A26. Tereny chronione przez prawne formy ochrony przyrody o znaczeniu
ponadlokalnym oraz obszar funkcjonalny „Zielone Płuca Polski” (zał. A12)
Opracowanie własne na podstawie materiałów dotyczących obszarów chronionych
udostępnionych przez RDOŚ w Bydgoszczy
Ochroną w formie parków krajobrazowych objęte są następujące obiekty: Brodnicki
Park Krajobrazowy, Gostynińsko – Włocławski Park Krajobrazowy, Górznieńsko –
Lidzbarski Park Krajobrazowy, Krajeński Park Krajobrazowy, Nadgoplański Park
Tysiąclecia, Tucholski Park Krajobrazowy, Wdecki Park Krajobrazowy oraz Chełmiński Park
68
i Nadwiślański Park Krajobrazowy jako jedna jednostka, o łącznej powierzchni 232 762,9 ha,
co stanowi 13 % powierzchni województwa oraz 29 obszarów chronionego krajobrazu,
zajmujących powierzchnię 333 915 ha, co stanowi około 19% powierzchni województwa
(załącznik nr 1 do Uchwały nr VI/106/11 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z
dnia 21 marca 2011 roku w sprawie Chronionego Krajobrazu). Dla obydwu form zakaz
dotyczy blisko 31% powierzchni województwa (Program o.ś. 2011). Uwarunkowania
przyrodniczo-krajobrazowe województwa kujawsko-pomorskiego w pełni potwierdzają
potrzebę wprowadzenia zakazu budowy elektrowni wiatrowych w tym także nie należących
do grupy znacząco oddziałujących na środowisko w parkach krajobrazowych oraz na
obszarach chronionego krajobrazu. Na konieczność wyłączenia wszystkich form ochrony
przyrody spod możliwości lokalizacji elektrowni wiatrowych ze względu na ich wartość i
znaczenie ekologiczne, wskazują M. Gromadzki i M. Przewoźniak (2002) w ekspertyzie
dotyczącej województwa pomorskiego.
Tab. A.3.1.Obszary Chronionego Krajobrazu
Najmłodszą formą ochrony przyrody są obszary Natura 2000, na terenie których
mimo że nie ma jednoznacznego zakazu budowy znacząco oddziałujących na środowisko, to
69
jednak w świetle Uop zabrania się podejmowania działań mogących, osobno lub w
połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru
Natura 2000, w tym w szczególności: pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk
gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000, wpłynąć
negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, lub
pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami.
Warunki na jakich Uop dopuszcza lokalizację inwestycji które mogą wpływać na obszary
Natura 2000, praktycznie wykluczają lokalizację siłowni wiatrowych w ich obrębie oraz w
ich otoczeniu. Z uwagi na to, że większość ostoi związana jest z rzekami, jeziorami i innymi
ekosystemami podmokłymi lub formacjami zaroślowo-leśnym należą do siedlisk wrażliwych
siedliskowych, a dodatkowo gromadzą awifaunę, z czego również wynika konieczność nie
tylko o ich ochrony, ale także ich otoczenia. Rekomenduje się zatem utworzenie strefy
5000 m - istotnych ograniczeń, które mogą uniemożliwić lokalizację siłowni wiatrowych,
dla w pobliżu mających szczególne znaczenie dla ochrony ptaków i nietoperzy obszarów
Natura 2000. Znaczenie dla ochrony ptaków i nietoperzy zamieszczono w tabeli A4. Wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych w tej strefie należy ustalać na podstawie procedury
oddziaływania na środowisko.
Przyjęcie strefy istotnych ograniczeń 5000 m wokół obiektu dotyczy rezerwatów
utworzonych dla ochrony ptaków i ich siedlisk, a z obszarów Natura 2000: obszarów
specjalnej ochrony ptaków, obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty, które mają duże
znaczenie dla ochrony ptaków i ich siedlisk oraz ostoi nietoperzy. Kierowano się kryteriami
przyjętymi przez land Brandenburgia, gdzie w przypadku miejsc noclegowych, odpoczynku i
żerowania dużych ptaków jak np. żurawi, gęsi, łabędzi krzykliwych podlegających ochronie,
niemieckie kryteria stosowane w Brandenburgii – faunistyczno-ekologiczne kryteria
odległości siłowni wiatrowych (TAK) proponują strefę ochronną wyłączenia z lokalizacji
farm wiatrowych, wynoszącą 5000 m. Wartość tę przyjęto jako uśredniona odległość również
w przypadku ochrony miejsc lęgowych większości chronionych gatunków, która wynosi
zazwyczaj 3000 metrów a obszar dużych restrykcji 6000 metrów. Niemniej jednak jest to
tylko rekomendowana odległość, która powinna być każdorazowo, w zależności od gatunku i
liczebności populacji ustalana dla danego miejsca.
Obszary specjalnej ochrony ptaków zajmują na terenie województwa kujawsko-
pomorskiego 157 782,11 ha. Są one głównie skoncentrowane w dolinnych korytarzach
dbałości o integralność zabytkowych struktur urbanistycznych i ruralistycznych.
Kierunki zagospodarowania przestrzennego zostały określone w planie województwa w
układzie trzech sfer. Pierwsza z nich to sfera osadnicza, gdzie podstawowe kierunki działań
związane z rozwojem i kształtowaniem sieci osadniczej zakładają wzmocnienie jej potencjału,
podniesienie jakości życia mieszkańców, wykorzystanie walorów turystycznych oraz ochronę
dziedzictwa kulturowego. W drugiej sferze – środowiska przyrodniczego i kulturowego –
potraktowano jako zintegrowany system który winien podlegać ochronie, w trzeciej zapisano,
że dla zachowania dziedzictwa kulturowego województwa i dla potrzeb przyszłych pokoleń
konieczne jest kontynuowanie działań w zakresie ochrony walorów krajobrazu kulturowego.
Obecnie na świecie szeroko dyskutowany jest problem kształtowania się krajobrazu
kulturowego i powstającej w nim nowej infrastruktury. W czasie międzynarodowego
kongresu Europejskiej Konwencji Krajobrazowej w Kordobie w roku 2010 zwrócono
uwagę na trzy podstawowe zagadnienia (Degórski 2010):
wzajemne relacje pomiędzy infrastrukturą a krajobrazem w modelach
zrównoważonego rozwoju,
poszukiwanie kryteriów oceny krajobrazu pod kątem planowania infrastruktury,
rolę infrastruktury w kształtowaniu krajobrazu kulturowego.
Według założeń dokumentów przygotowanych na Sesję Kongresu Władz Lokalnych i
Regionalnych Rady Europy w 1998 roku, krajobraz jest najszerzej pojętym przedmiotem
działania architektury. Typologia krajobrazu określana na podstawie kryteriów nawiązujących
do stopnia antropizacji środowiska oraz funkcji krajobrazu stała się w ostatnich latach
przesłanką w poszukiwaniu nowych kierunków poznania procesów i zjawisk zachodzących w
krajobrazie. Obecnie tematyka ta wykorzystywana jest w coraz szerszym zakresie przy
formułowaniu rozwiązań o charakterze planistycznym (Degórski 2003, 2008; Degórska 2005,
Meyer i Degórski 2005).
110
W kontekście krajobrazu kulturowego przyjmuje się różne podziały z uwagi na
dokumentacje planistyczną, tak ażeby najmocniej zoptymalizować jego rangę w planowaniu
kierunków rozwoju i zagospodarowania przestrzennego regionu. Ciekawym i bardzo
przydatnym jest podział zaproponowany przez zespół prof. Z. Myczkowskiego (2009), w
którym autorzy wydzielają następujące kategorie krajobrazu kulturowego:
Krajobraz zabytkowy1 to krajobraz kulturowy „tradycyjny” o cechach kwalifikujących
do objęcia ochroną2.
Krajobraz kulturowy – tradycyjny3 to obszar o postaci historycznej powstałej w
wyniku działalności człowieka, którego zewnętrzny wygląd stanowi świadectwo
rozwoju cywilizacyjnego w skali krajowej, regionalnej lub lokalnej. Krajobraz
kulturowy – tradycyjny cechuje różnorodność walorów historycznych i estetycznych
od znaczenia (np. miejsca wydarzeń historycznych), poprzez formy cywilizacyjne
gospodarowania i urządzania przestrzeni po krajobraz komponowany w różnych
skalach, cechuje też różny stopień zachowania wyżej wymienionych walorów (od
stanu dokumentowanego źródłowo lub zachowanego śladowo, poprzez elementy,
obiekty i zespoły po wielkoobszarowe układy fragmentów lub całych miejscowości).
Rozróżnia się trzy zasadnicze rodzaje krajobrazu kulturowego – tradycyjnego:
obszar o dominacji lub wyłącznym występowaniu walorów krajobrazowych
powstałych w wyniku tradycyjnej działalności człowieka,
obszar o zrównoważonym udziale krajobrazowych walorów przyrodniczych i
powstałych w wyniku tradycyjnej działalności człowieka,
fragment obszaru o dominacji wybitnych lub wysokich krajobrazowych walorów
przyrodniczych, z zachowaniem innych, powstałych w wyniku tradycyjnej
działalności człowieka.
Zatem krajobraz kulturowy może obejmować zróżnicowane zarówno pod względem
skali jak i postaci obszary, niemniej odpowiadające każdorazowo pewnemu standardowi o
następujących atrybutach:
substancjonalnych – wyrażających się „nasyceniem” danego obszaru autentyczną
tkanką historyczną (tak kulturową jak i przyrodniczą),
estetyczno i wizualnych – wyrażających się kontekstem przestrzennym
umożliwiającym ekspozycję widoku i potrzebę jej zachowania,
znaczeniowych – wyrażającą się unikalnością treści lub reprezentatywnością postaci
danego układu przestrzennego – zespołu krajobrazowego w skali kraju, regionu lub
lokalnego kontekstu.
1 Za zabytkowy (pomnikowy) może być też uznany krajobraz naturalny (przyrodniczy) lub jego fragment ujęty w ramach
form ochrony stosowanej w ustawie o ochronie przyrody: np. fragmenty parku narodowego czy krajobrazowego, obszaru
chronionego krajobrazu czy zespoły przyrodniczo-krajobrazowego 2 Termin: „o cechach kwalifikujących do objęcia ochroną” jako nieostry z prawnego punktu widzenia - powinien być
uregulowany stosownym aktem prawnym, np. rozporządzeniem ministra (wojewody), a w wymiarze skalarnym –na
przykład:
w skali Polski – powinien odnosić się do listy krajobrazów proponowanych do wpisania do rejestru według J.
Bogdanowskiego, 1995, uzupełnionej o materiały z V Programu MKiS z lat 1996-1998,
w skali wojewódzkiej i niższych (powiatowej, gminnej, lokalnej) powinien, zdaniem autora, obejmować te formy
postaci krajobrazu, które definiowane są w ostatnim projekcie ustawy „O zabytkach” (lipiec- sierpień 2000) czyli:
historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny, historyczny zespól budowlany, krajobraz kulturowy i otoczenie
zabytku nieruchomego 3 należy na tym miejscu, w celu uniknięcia nieporozumień w odniesieniu do terminu „krajobraz kulturowy” dopowiedzieć to,
że - w pełni uprawniony sposób - jedni rozumieją go jako: tradycyjny krajobraz, a drudzy jako: współczesny krajobraz (mniej
więcej datowany od lat 60 miedzy innymi tak zwanych blokowisk, czy owoców tak zwanej „radosnej twórczości” czy
wreszcie „chaosu postmodernistycznego”- z rzadka - ładu udanych kompozycji przestrzennych )
111
Podstawowym problem przy analizie wartości krajobrazowych oraz będącego jej
następstwem generowania wytycznych do planów zagospodarowania przestrzennego
województw, z możliwością ich merytorycznej indywidualizacji jest spójność stosowanych
narzędzi badawczych (Myczkowski i in. 2009). Spośród różnych ich form za
najskuteczniejszą uznaje się tzw. metodę jednostek i wnętrz architektoniczno-krajobrazowych
(JARK-WAK), opracowaną przez prof. Janusza Bogdanowskiego i jego zespół. Metoda ta
ma, zaprezentowana po raz pierwszy w 1968 roku, była przez kolejne lata rozwijana i
udoskonalana, a przede wszystkim wielokrotnie stosowana w praktyce (m.in. V Krajowy
Program Ministerstwa Kultury), co daje gwarancję jej skuteczności. Metoda JARK pozwala
m.in. na obiektywne wyznaczanie granic wnętrz krajobrazowych o zróżnicowanej skali oraz
na hierarchiczne określenie wartości form i treści zawartych w podstawowych “kwantach”
krajobrazu jakie stanowią jednostki architektoniczno-krajobrazowe. Kryteria kwalifikowania
JARK do poszczególnych, tak zwanych grup “wartości potencjalnej” stosuje się do trzech
podstawowych kategorii krajobrazu:
K – kulturowego (to „przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności
człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze”. Ta definicja
przytoczona za ustawą o ochronie zabytków... wydaje się być jasna i syntetyczna.
Archetypem tak rozumianego krajobrazu kulturowego mogą być zarówno historyczne centra
miast, jak zachowane historyczne układy wsi),
N-K – naturalno-kulturowego (to krajobraz o zrównoważonym, wzajemnym
przenikaniu się siedlisk i biocenoz przyrodniczych oraz zespołów i obiektów
cywilizacyjnych; osadniczych, sakralnych, militarnych, infrastrukturalnych utrzymywana w
wyniku zarówno wspomagania procesów przyrodniczych przez człowieka, jak i działaniu
historycznie nawarstwionych czynników kulturowych. Przykładem takich krajobrazów są w
większości wszystkie obszary objęte ochroną prawną najczęściej w postaci parków
krajobrazowych),
K-N – kulturalno-naturalnego (to krajobraz czy przestrzeń historycznie ukształtowana w
wyniku działalności człowieka, posiadająca postać komponowaną lub uporządkowaną według
określonej zasady (kompozycyjnej, gospodarczej) utworzoną z tworów cywilizacji i przyrody.
Archetypem tak rozumianego krajobrazu kulturowo-naturalnego mogą być zarówno założenia
parkowo-ogrodowe, jak i kompleksy i systemy wtórnej zieleni na wcześniejszych zespołach
kulturowych).
Waloryzując krajobraz kulturowy należy jeszcze w ocenie uwzględnić dwa
podstawowe aspekty oceny jak:
wartość materialną formy, stan zachowania substancji, kompozycji czy na przykład
układu zabudowy tradycyjnej czy zabytkowej, stanowiącej o tak zwanym “kanonie
miejsca” oraz
znaczenie - walorów niematerialnych, związanych z historią czy tradycją i tak zwaną
“kulturą i tradycją” miejsca w ujęciu nawet zwyczajów czy regionalizmu.
Waloryzacja taka obejmuje analiza wszystkie elementy składające się na jednostkę
architektoniczno-krajobrazową (tj. jednostkę ukształtowania JU, jednostkę pokrycia
JP i jednostkę historyczną JH oraz ich postaci: punkty, linie, powierzchnie)
następującą hierarchię wartościowania:
I - wartość potencjalna zabytkowa; obiekt lub zespół historyczny jednorodny lub
nawarstwiony o czytelnej formie i dobrym lub dość dobrym stanie zachowania
II - wartość potencjalna zabytkowa; obiekt lub zespół historyczny jednorodny lub
nawarstwiony o czytelnej formie i różnym stanie zachowania
III - wartość potencjalna zabytkowa; obiekt lub zespół historyczny nawarstwiony o czytelnej
formie i zaniedbanym lub zdegradowanym stanie zachowania
112
IV - wartość potencjalna współczesna; obiekt lub zespół o jednorodnym dobrze zachowanym
wyrazie w zakresie formy i stanu zachowania nie budzącym zastrzeżeń konserwatorskich
V - wartość potencjalna mieszana; obiekt lub zespół o dominującym wyrazie współczesnym,
stosunkowo harmonizującym z dawnym, o czytelnym wyrazie na tle układu historycznego,
dobrze lub dość dobrze zachowanej formie
VI - wartość potencjalna mieszana; obiekt lub zespół o dominującym wyrazie współczesnym,
sprzecznym z dawnym, słabo czytelnym lub nieczytelnym wyrazie i zdegradowanym stopniu
Ryc. A38. Regionalna sieć ekologiczna województwa kujawsko-pomorskiego (zał. A.25)
Ryc. A39. Obszary leśne województwa kujawsko-pomorskiego (zał. A26)
Ryc. A40. Tereny wrażliwe zidentyfikowane na podstawie (zał. A27)
Ryc. A41. Przybliżona gęstość zabudowy rozproszonej (zał. A28)
Ryc. A42. Rekomendowana strefa wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych (0-500 m od
zabudowy zwartej i rozproszonej) – (zał. A29)
Ryc. A43 Alternatywna strefa wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych (650 m od zabudowy
zwartej i rozproszonej) – (zał. A30)
Ryc. A44. Alternatywna strefa wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych (0-500 m od
zabudowy rozproszonej) i 1000 m od zabudowy zwartej ) – (zał A31)
Ryc. A45. Rekomendowana strefa wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych (0-500 m od
zabudowy zwartej i rozproszonej) i strefa ograniczenia lokalizacji dużych farm wiatrowych
(500 – 1000 m od zabudowy zwartej i rozproszonej) – (zał. A32)
Ryc. A46.1. Najważniejsze biocentra i główne korytarze ekologiczne istotne dla awifauny
(zał. A33)
Ryc. A47. Strefy ograniczeń dla elektrowni wiatrowych wokół obszarów chronionych (zał.
A34)
Ryc. A48. Strefa ograniczeń (5 km) wokół obszarów specjalnej ochrony ptaków europejskiej
sieci ekologicznej NATURA 2000 (OSO) – (zał. A35)
151
Ryc. A 49 Strefa ograniczeń (5 km) wokół obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO)
europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 oraz obszarów mających znaczenie
Wspólnotowe (OZW) z uwagi na ich ważność dla ochrony ptaków (zał. A36)
Ryc. A 50 Strefa ograniczeń (5km) wokół obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO)
europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 oraz rezerwatów przyrody (zał. A37)
Ryc. A51 Strefy wyłączenia z uwagi na ochronę obszarów NATURA 2000 – ostoi nietoperzy
(OZW) – (zał. A38)
1
Moduł B1
BADANIA SPOŁECZNO-EKONOMICZNE
WYKORZYSTANIA ENERGETYKI
WIATROWEJ
Koordynator modułu – dr hab. Tomasz Komornicki, prof. IGiPZ PAN
Autorzy:
Dr Piotr Rosik
Dr Dariusz Świątek
Dr Rafał Wiśniewski
Mgr Paweł Milewski
2
1. Analiza kosztów i korzyści pozyskiwanej energii z siłowni wiatrowych w porównaniu
do tradycyjnych źródeł energii
1.1. Studium przypadku opisujące zjawiska ekonomiczne towarzyszące lokalizacji
elektrowni wiatrowej na terenie gminy zwłaszcza spadek zainteresowania oraz wartości
gruntów sąsiadujących z elektrowniami wiatrowymi
1.1.1. Analiza literatury przedmiotu
Analiza literatury przedmiotu wskazuje, Ŝe badania na temat wpływu elektrowni
wiatrowych na ceny nieruchomości nie dają jednoznacznych rezultatów. Przeciwnicy
elektrowni wiatrowej znajdują argumenty potwierdzające tezę, Ŝe elektrownie wiatrowe
redukują wartość nieruchomości w otoczeniu elektrowni, podczas gdy zwolennicy tej formy
pozyskiwania energii wskazują na sytuację dokładnie odwrotną. W celu scharakteryzowania
powyŜszych wątpliwości przywołano badania naukowców ze Stanów Zjednoczonych oraz
Wielkiej Brytanii przeprowadzone w ostatnim dziesięcioleciu.
W Stanach Zjednoczonych w 2003 roku powstał raport wskazujący na pozytywny
wpływ elektrowni wiatrowych na ceny nieruchomości. Autorzy raportu „Efekt rozwoju
elektrowni wiatrowych na lokalne ceny nieruchomości” 1 analizowali ceny lokalnych
nieruchomości przed powstaniem elektrowni wiatrowej, po wybudowaniu farmy oraz w
dłuŜszym okresie czasu obejmującym zarówno okres przed, jak i po wybudowaniu farmy
wiatrowej. Wykorzystano dane dotyczące 25 tys. transakcji na rynku nieruchomości. Zebrano
dane z okresu 6 lat, przy czym za kaŜdym razem dla hrabstw w których lokalizowane były
elektrownie wiatrowe wybrano dodatkowe hrabstwa, w których elektrowni wiatrowych nie
było, porównywalne pod kątem dochodu społeczności oraz średnich cen nieruchomości, z
tymi hrabstwami w których elektrownie wiatrowe zainstalowano.
1 Sterzinger G., Beck F., Kostiuk D.,2003, The effect of wind development on local property values, REPP, Renewable Energy Policy Project, Analytical Report.
3
Ryc. B.1. RóŜnica między miesięczną zmianą cen nieruchomości (hrabstwa z elektrownią
wiatrową w porównaniu do ich odpowiedników bez elektrowni); wszystkie lata badania.
Źródło: opracowanie własne na podstawie The effect of wind development on local property values (…), s. 4.
Rezultaty badania wskazują, Ŝe w odróŜnieniu od obiegowych opinii, jakoby
elektrownie wiatrowe skutkowały zmniejszeniem się cen transakcyjnych nieruchomości w
ich otoczeniu, na terenie badanych hrabstw nie zaobserwowano podobnych tendencji. W
większości hrabstw z siłowniami wiatrowymi ceny rosły wręcz szybciej niŜ w im podobnych
W USA badania podjęto ponownie w 2009 roku w postaci opracowania „Wpływ
projektów siłowni wiatrowych na wartość nieruchomości w Stanach Zjednoczonych”2.
Rezultaty badania są następujące: elektrownie wiatrowe nie mają statystycznie istotnego
znaczenia przy podejmowaniu decyzji dotyczących cen transakcyjnych na rynku
nieruchomości w USA. W raporcie podjęto równieŜ tematykę wolumenu transakcji w wyniku
inwestycji w elektrownie wiatrowe. Z teoretycznego punktu widzenia moŜliwy jest zarówno
spadek jak i wzrost ilości transakcji w wyniku pojawienia się na danym terenie farmy
wiatrowej. Z jednej strony naleŜałoby się spodziewać spadku ilości transakcji, gdyby
sprzedający oczekiwali, Ŝe siłownie wiatrowe mają wpływ na zmniejszenie atrakcyjności
nieruchomości w ich otoczeniu i nikt nie będzie chciał ich nieruchomości zakupić, lub gdyby
do transakcji nie dochodziło ze względu na brak potencjalnych kupujących nieruchomości
zlokalizowane w pobliŜu wiatraków. Z drugiej strony, autorzy raportu wskazują, Ŝe ilość
transakcji mogłaby wzrosnąć, gdyby załoŜyć, Ŝe sprzedający czuliby się niekomfortowo
mieszkając w otoczeniu siłowni wiatrowych. Transakcje zachodziłyby wówczas między 2 Hoen B., Wiser R., Cappers P., Thayer M., Sethi G., 2009, The Impact of Wind Power Projects on Residential Property Values in the United States: A Multi-Site Hedonic Analysis, Environmental Energy Technologies Division, Ernest Orlando Lawrence Berkeley National Laboratory.
4
dotychczasowymi mieszkańcami terenów, dla których Ŝycie w pobliŜu wiatraków jest
uciąŜliwe, a tymi osobami, które są obojętne na obecność farmy wiatrowej „za płotem”.
W celu odpowiedzi na powyŜsze pytania zgromadzono dane empiryczne dla
wybranych ośmiu obszarów zlokalizowanych na terenie Stanów Zjednoczonych. Dane
dotyczyły ilości transakcji na rynku nieruchomości w czterech okresach:
− mniej niŜ 3 lata od ogłoszenia, Ŝe na danym terenie będzie powstawać
elektrownia wiatrowa,
− po ogłoszeniu o przyszłej elektrowni wiatrowej, lecz przed rozpoczęciem
budowy,
− do 2 lat po oddaniu do uŜytkowania farmy wiatrowej,
− od 2 do 4 lat po oddaniu do uŜytkowania elektrowni wiatrowej.
Dla kaŜdego z wyŜej wymienionych czterech okresów przeprowadzono analizę ilości
transakcji (procent sprzedanych domów na danym terenie) w odległości do 1 mili (1,6 km) od
siłowni wiatrowych, od 1 do 3 mili od elektrowni i od 3 do 5 mili od elektrowni. W
przypadku tego badania odległość do 5 mili (tj. 8 km) dla autorów analizy jest odległością
krytyczną powyŜej której nie ma Ŝadnego wpływu elektrowni wiatrowej na kształtowanie się
cen i ilości transakcji na rynku nieruchomości. Odległość 8 km została wybrana, poniewaŜ
wyniki badań naukowych wskazują, Ŝe wpływ farm wiatrowych na ceny nieruchomości
analizuje się jedynie do odległości 8 km od elektrowni wiatrowej3.
Rezultaty badania są następujące:
− ilość transakcji we wszystkich okresach jest najwyŜsza dla nieruchomości
znajdujących się w odległości od 3 do 5 mili od elektrowni wiatrowej,
− ilość transakcji po ogłoszeniu realizacji inwestycji w elektrownię wiatrową
rośnie niezaleŜnie od odległości nieruchomości od siłowni wiatrowych,
− wyniki mogą być zniekształcone przez trendy globalne na rynku
nieruchomości (badanie było przeprowadzone w latach wyjątkowego wzrostu
bańki spekulacyjnej na rynku nieruchomości w Stanach Zjednoczonych).
3 What is the impact of wind farms on house prices?, 2007, FiBRE, Findings in Built and Rural Environments, www.rics.org.
5
Ryc. B.2. Ilość transakcji na rynku nieruchomości w zaleŜności od okresu oraz odległości od
elektrowni wiatrowych.
Źródło: opracowanie własne na podstawie The Impact of…, s. 65.
Z kolei w Kornwalii (Wielka Brytania) w 2008 r. przeprowadzono badania zaleŜności
między trzema farmami wiatrowymi (tab. B.1.) a cenami nieruchomości w odległości do 5
mili (ok. 8 km) od elektrowni (odległość identyczna jak w badaniach w USA). Instytucją
przeprowadzającą badania był RICS (Royal Institution of Chartered Surveyors)4. Analiza
Tab. B.1. Wybrane farmy wiatrowe w badaniu wpływu na ceny nieruchomości w Kornwalii
Lokalizacja farmy wiatrowej Liczba turbin Moc MW Inwestor
St Bereock 11 4.95 PowerGen
St Eval 16 9.60 National Wind Power Ltd
Delabole 10 4.00 Windelectric
Źródło: opracowanie własne na podstawie What is the impact of wind farms on house prices?...
W związku z badaniem odrzucono te nieruchomości, których atrakcyjność
podwyŜszał np. widok na morze i inne czynniki zakłócające bezpośredni wpływ farmy
wiatrowej na cenę domu. Ponadto wykluczono te nieruchomości, których cena transakcyjna
przekraczała 4000 tys. funtów lub był niŜsza niŜ 50 tys. funtów. Do ostatecznej analizy
wybrano z ogólnej sumy 1026 transakcji 919 transakcji na rynku nieruchomości. Wyniki
4 Ibidem.
6
przedstawiono niezaleŜnie dla zabudowy szeregowej, domów typu bliźniak oraz domów
wolnostojących (ryc. B.3).
Ryc. B.3. Średnia cena transakcyjna domów (w funtach) w Wielkiej Brytanii w zaleŜności od
odległości od farmy wiatrowej
Źródło: opracowanie własne na podstawie What is the impact of wind farms on house prices?...
Rezultaty badań prowadzonych w Kornwalii są następujące:
− wpływ elektrowni wiatrowych na ceny nieruchomości zaleŜy pośrednio od
odległości od elektrowni wiatrowych oraz od typu nieruchomości,
− dla domów wolnostojących nie zaobserwowano zaleŜności między ceną
transakcyjna a odległością od elektrowni wiatrowych,
− dla domów typu bliźniak oraz zabudowy szeregowej istnieje zaleŜność między
ceną transakcyjną a odległością od elektrowni wiatrowych, jeŜeli odległość ta
jest stosunkowo niewielka, tj. do jednej mili (1,6 km),
− domy typu bliźniak usytuowane w odległości do 1 mili (1,6 km) są o 35%
tańsze niŜ tego samego typu domy zlokalizowane w odległości 4 mil (6,4 km)
od elektrowni wiatrowej,
− domy w zabudowie szeregowej usytuowane w odległości do 1 mili są nawet o
54% tańsze niŜ te zlokalizowane w odległości 4 mil od farmy,
− dla wszystkich rodzajów domów, przy odległości wyŜszej niŜ 1 mila od
elektrowni wiatrowej wpływ elektrowni na ceny transakcyjne jest niewielki
lub Ŝaden.
7
Reasumując wyniki badań z Kornwalii naleŜy stwierdzić, Ŝe w świetle tych badań
elektrownie wiatrowe mogą mieć wpływ na ceny nieruchomości. Wpływ ten jest przede
wszystkim widoczny w najbliŜszym otoczeniu elektrowni, tj. do odległości około 1,6 km. W
dalszej odległości nabywcy oraz sprzedawcy nieruchomości w negocjacjach i ustalaniu ceny
transakcyjnej wydają się nie uwzględniać bliskości elektrowni wiatrowej. Co więcej, przy
dokładniejszym zbadaniu nieruchomości zlokalizowanych w odległości do 1,6 km od
elektrowni wiatrowej w St Eval okazało się, Ŝe większość transakcji dotyczyła domów typu
bliźniak i zabudowy szeregowej na terenach naleŜących do Ministerstwa Obrony.
Nieruchomości te zazwyczaj mają niŜszą wartość. Ponadto, jak wskazują badania w
Kornwalii, inwestorzy decydując się na lokalizację farmy wiatrowej często wybierają tereny
mniej atrakcyjne dla zabudowy jednorodzinnej, tak by zminimalizować wpływ elektrowni na
społeczność lokalną.
Przykłady badań w Stanach Zjednoczonych oraz Wielkiej Brytanii, krajów mających
wieloletnie doświadczenia z energetyką wiatrową, pokazują jak trudne jest jednoznaczne
wskazanie wpływu elektrowni wiatrowych na ceny nieruchomości. Otoczenie kaŜdej farmy
wiatrowej ma swoją specyfikę i bez rozpoznania lokalnych uwarunkowań bazowanie na
modelach ekonometrycznych moŜe być źródłem duŜych błędów i prowadzić do
niewłaściwych interpretacji otrzymanych wyników.
1.1.2. Analiza cen ofertowych po wybudowaniu elektrowni wiatrowej na przykładzie
gminy Dobrzyń nad Wisłą
Wśród wybranych gmin w województwie kujawsko-pomorskim największą farma
wiatrową jest farma w Dobrzyniu nad Wisłą. Gmina leŜy na obszarze charakteryzującym się
relatywnie wysoką energią uŜyteczną wiatru (1500-2000 kWh/m2/rok na wys. 30 m. n.p.gr. w
klasie szorstkości „0-1”)5. W 2009 roku farma była największą tego typu inwestycją w
województwie kujawsko-pomorskim. Jest to duŜa farma wiatrowa składająca się z 17 siłowni
wiatrowych, turbin Vestas o łącznej mocy 34 MW (2 MW kaŜda). Dawało to w 2009 roku aŜ
32% mocy przyłączenia wszystkich farm wiatrowych w województwie (na drugim miejscu
znalazła się farma wiatrowa w Kruszwicy z 12,7 MW; pozostałe farmy w województwie
5Odnawialne źródła energii – zasoby i moŜliwości wykorzystania na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, 2009, Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku, s. 37.
8
charakteryzowały się mocą przyłączenia poniŜej 6 MW, przy czym największą z tych farm
była ta na terenie gminy Pakość)6.
Farma wiatrowa w Dobrzyniu nad Wisłą znajduje się zgodnie z obowiązującym
miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego gminy na terenie środkowej części
gminy (na północ i północny zachód od Dobrzynia nad Wisłą). Elektrownia jest
zlokalizowana w obrębie ewidencyjnym Nr 1 miasta Dobrzyń nad Wisłą oraz obrębach
ewidencyjnych Zbyszewo, Bachorzewo, Płomiany, Lenie Wielkie i Chalin w gminie
Dobrzyń nad Wisłą.
Wiatraki są usytuowane na obszarze pomiędzy Dobrzyniem nad Wisłą, po lewej
stronie drogi wojewódzkiej nr 541, w kierunku północno-wschodnim aŜ do około 2 km od
miejscowości Chalin i Mokowo połoŜonych nad Jeziorem Chalińskim. W kierunku
zachodnim trzy wiatraki są zlokalizowane na zachód od drogi wojewódzkiej nr 562 w
niedalekiej od niej odległości (ok. 400-600 m). Na północ od obszaru zajętego przez farmę
wiatrową w odległości ok. 1 km znajduje się miejscowość Płomiany i Strachoń, na zachód
Błachorzewo oraz Zbyszewo, na południowy-wschód Lenie Wielkie, a na wschód w nieco
dalszej odległości Kamienica i Michałkowo (ryc. B.4).
Ryc. B.4. Obszar na którym jest zlokalizowanych 17 wiatraków farmy wiatrowej w
Dobrzyniu nad Wisłą.
Źródło: opracowanie własne.
6 Ibidem, s. 35-36.
9
Na podstawie literatury przedmiotu (przywołane we wcześniejszej części opracowania
badania w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii) analizę cen gruntów w pobliŜu
elektrowni wiatrowej w Dobrzyniu nad Wisłą ograniczono do obszaru znajdującego się w
odległości 8 km od farmy wiatrowej. W takiej odległości znajdują się przede wszystkim
rolnicze obszary gminy Dobrzyń and Wisłą oraz Jezioro Włocławskie, a takŜe na południu,
po drugiej stronie Jeziora Włocławskiego, obszary leśne w gminie wiejskiej Włocławek, na
północy – południowe fragmenty gmin Wielgie i Tłuchowo oraz na wschodzie – zachodnie
krańce gminy Brudzeń DuŜy w województwie mazowieckim.
Analiza cen ofertowych działek w gminie Dobrzyń nad Wisłą została przygotowana
na podstawie cen ofertowych portalu www.oferty.net. Wybrano oferty, które zostały dodane
w ciągu ostatnich 360 dni. Analizę przeprowadzono w maju 2011 oraz dodatkowe badania
przeprowadzono we wrześniu 2011 (tym samym okres badawczy dotyczył łącznie 16
miesięcy). Wydzielono trzy obszary znajdujące się w relacji do farmy wiatrowej w
Dobrzyniu nad Wisłą:
− w odległości do 2 km od najbliŜszego wiatraka,
− od 2 do 3 km od najbliŜszego wiatraka,
− od 3 do 8 km od najbliŜszego wiatraka.
Wśród działek znajdujących się w bezpośredniej odległości, tj. do około 2 km od
farmy wiatrowej w ofercie portalu www.oferty.net znalazły się działki budowlane na terenie
miasta Dobrzyń nad Wisłą oraz działka rolna z prawem zabudowy w miejscowości Lenie
Wielkie. Ceny tych działek wahają się od 10 zł/m2 w przypadku działki rolnej w Leniach
Wielkich do aŜ 160 zł dla działki budowlanej w centrum Dobrzynia nad Wisłą. Bliskość
atrakcyjnie połoŜonej nad Jeziorem Włocławskim miejscowości będącej jednocześnie
siedzibą gminy powoduje trudności w ocenie atrakcyjności ofert działek w rejonie
bezpośrednio graniczącym z obszarem farmy wiatrowej.
W dalszej odległości od farmy, tj. w odległości od 2 do 3 km w miejscowościach
Bachorzewo oraz Chalin ceny działek dostępnych na portalu www.oferty.net kształtowały się
w granicach od 8 do 22 zł za m2. Bliskość Jeziora Chalińskiego, która jest podawana w
ofertach jako potencjalne źródło terenów rekreacyjnych niewątpliwie skutkuje wyŜszą ceną
ofertową. Podobnie w niedalekim Mokówku działki rekreacyjne są w cenie około 15-25 zł za
m2. MoŜliwe jest, Ŝe gdyby nie bliskość farmy wiatrowej działki po południowej stronie
jeziora mogłyby mieć wyŜszą cenę.
10
W dalszej odległości, tj. między 3 a 8 km od elektrowni wiatrowej zaobserwowano na
portalu www.oferty.net niewiele ofert działek. Są to głównie działki z rejonów Krojczyna
oraz Tulibowa, a takŜe z gminy Brudzeń DuŜy w województwie mazowieckim. Działki te w
większości są stosunkowo tanie (poniŜej 15 zł/m2).
Analiza cen ofertowych z portalów aukcyjnych ma jednak pewne wady. Po pierwsze,
ceny ofertowe róŜnią się od rzeczywistych cen transakcyjnych. Po drugie, niektóre z działek
rolnych oferowanych na portalach aukcyjnych są wyjątkowo atrakcyjnie zlokalizowane lub
mogą w niedalekiej przyszłości ulec odrolnieniu. Z powyŜszych względów średnie ceny na
podstawie informacji z portali aukcyjnych mogą znacznie odbiegać od rzeczywistości. Z
powyŜszych względów, a takŜe ze względu na potrzebę ujęcia bardziej dynamicznego w
postaci zmian cen nieruchomości w dłuŜszej perspektywie czasowej, analizę cen ofertowych
uzupełniono badaniem cen transakcyjnych na podstawie danych uzyskanych z Agencji
Nieruchomości Rolnych w gminach na obszarze których znajdują się wybrane duŜe
elektrownie wiatrowe.
1.1.3. Analiza cen transakcyjnych gruntów rolnych po i przed inwestycją w elektrownie
wiatrową na przykładzie wybranych gmin z duŜymi elektrowniami wiatrowymi w
Polsce
Przedmiotem badania w dotychczasowej analizie (gmina Dobrzyń nad Wisłą) były
ceny ofertowe, które często znacznie róŜnią się od cen transakcyjnych. Z tego względu gminy
w których znajdują się wybrane duŜe elektrownie wiatrowe zostały poddane dodatkowej
analizie cen transakcyjnych gruntów. Wybrano trzy duŜe inwestycje w elektrownie wiatrowe
znajdujące się w trzech województwach, tj.:
− elektrownię wiatrową o mocy 90 MW zlokalizowaną w gminie Karlino (76,5
MW) oraz częściowo w gminie Gościno (pozostała część farmy) w
województwie zachodniopomorskim od 2008 r.,
− elektrownię wiatrową o mocy 34 MW zlokalizowaną w gminie Dobrzyń nad
Wisłą w województwie kujawsko-pomorskim od 2010 r.,
− elektrownie wiatrową o mocy 40,5 MW zlokalizowaną w gminie Kisielice w
województwie warmińsko-mazurskim od 2007 r.
Źródłem danych o cenach transakcyjnych były oddziały terenowe Agencji
Nieruchomości Rolnych (oddział terenowy w Szczecinie – elektrownia w gminie Karlino,
11
oddział terenowy w Bydgoszczy – elektrownia w gminie Dobrzyń nad Wisłą, oddział
terenowy w Olsztynie – elektrownia wiatrowa w Kisielicach). Dla gminy Karlino uzyskano
dane z lat 2000-2011, dla gminy Dobrzyń nad Wisłą dane z lat 2007-2011, a dla gminy
Kisielice – dane z lat 2007-2011.
Ogólną sytuację w gminach naleŜy poprzedzić krótkim wstępem dotyczącym
kształtowania się cen gruntów ornych w latach 2005-2010, w których ceny te wzrosły z 8 244
zł za hektar w 2005 r. do 18 037 zł w roku 2010. NajwyŜszy, ponad 30% wzrost cen w ujęciu
nominalnym miał miejsce w roku 2007. W ciągu dwóch lat, tj. między 2006 a 2008 r. ceny
gruntów rolnych wzrosły nominalnie w Polsce o ponad 65%. Po 2008 r. nastąpiła natomiast
stabilizacja cen i nieznaczny dalszy wzrost. W badanych województwach, tj.
zachodniopomorskim, kujawsko-pomorskim oraz warmińsko-mazurskim dynamika cen była
podobna jak na poziomie całego kraju. Z badanych województw najwyŜszymi cenami
gruntów charakteryzuje się województwo kujawsko-pomorskie (średnio ponad 26 tys. zł za
hektar w 2010 r.) (ryc. B.5).
Ryc. B.5. Przeciętne ceny gruntów ornych w latach 2005-2010. Ceny bieŜące za w zł/1 ha
Źródło: GUS.
W celu wykazania ewentualnego wpływu elektrowni wiatrowych na ceny gruntów
oraz ilość transakcji podjęto decyzję, Ŝe analiza będzie dotyczyć z jednej strony średniej ceny
transakcyjnej gruntów, a z drugiej strony łącznej powierzchni gruntów, które w danym roku
podlegały transakcji, a stroną była Agencja Nieruchomości Rolnych.
12
Pierwszą elektrownią jest elektrownia wiatrowa Karścino zlokalizowana między
miejscowościami Mołtowo i Karścino w gminach Karlino i Gościno w województwie
zachodniopomorskim (ryc. B.6).
Ryc. B.6. Powierzchnia gruntów podlegających transakcji (ha) oraz średnia cena transakcyjna
(zł/1 ha) w gminach Karlino i Gościno (zachodniopomorskie) w latach 2000-2011. Instalacja
elektrowni wiatrowej o mocy 90 MW w 2008 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Agencji Nieruchomości Rolnych.
Instalacja elektrowni wiatrowej w gminach Karlino i Gościno w 2008 r. zbiegła się w
czasie z pewnym obniŜeniem dynamiki rynku nieruchomości (relatywnie niewielkie areały
sprzedanych gruntów w latach 2008-2010). Jednak juŜ w 2011 r. ponownie zwiększyła się
znacznie powierzchnia sprzedanych gruntów rolnych osiągając ponad 360 ha, co świadczy o
tym, Ŝe działanie bardzo duŜej elektrowni wiatrowej na obszarze gmin nie odstraszyło
potencjalnych inwestorów. Podobnie moŜna powiedzieć o cenach transakcyjnych, które
zgodnie z krajowym trendem wzrosły w badanym okresie kilkukrotnie. MoŜna nawet
wnioskować, Ŝe wzrost cen nieruchomości w gminach Karlino i Gościno był znacznie
wyŜszy niŜ w całym województwie zachodniopomorskim, co moŜe wiązać się z połoŜeniem
gmin w pasie nadmorskim, w odległości ok. 30 km od morza bałtyckiego, przy drodze
wojewódzkiej łączącej Białogard z Kołobrzegiem. Po 2008 r. (rok instalacji elektrowni
wiatrowej) obserwuje się z wyjątkiem 2009 r. dalszy wzrost cen gruntów rolnych na obszarze
obu analizowanych gmin.
Kolejną analizowaną gmina stał się Dobrzyń nad Wisłą. W gminie tej we
wcześniejszym fragmencie opracowania przedstawiono kształtowanie się cen ofertowych.
13
Średnie ceny transakcyjne oraz powierzchnię sprzedanych gruntów rolnych w gminie
Dobrzyń nad Wisłą zobrazowano na ryc. B.7).
Ryc. B.7. Powierzchnia gruntów podlegających transakcji (ha) oraz średnia cena transakcyjna
(zł/1 ha) w gminie Dobrzyń nad Wisłą (kujawsko-pomorskie) w latach 2007-2011. Instalacja
elektrowni wiatrowej o mocy 34 MW w 2010 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Agencji Nieruchomości Rolnych.
Liczba transakcji oraz powierzchnia sprzedanych gruntów rolnych w gminie Dobrzyń
nad Wisłą w latach 2009-2011 znacząco wzrosła. Tym samym nie moŜna mówić o zastoju
wynikającym z obawy inwestorów przed zakupem ziemi w gminie posiadającej na własnym
terenie duŜą farmę wiatrową. Tym bardziej, ze duŜa część działek zakupionych juŜ po
powstaniu elektrowni wiatrowej miała miejsce w jej bezpośredniej bliskości, tj. pod
miejscowościami Mokówko, Michałkowo oraz Chalin. Średnia cena gruntów pozostawała w
badanym okresie, podobnie jak na obszarze całego województwa, na stabilnym wysokim
poziomie.
Ostatnia badaną gminą jest gmina Kisielice w województwie warmińsko-mazurskim
(ryc. B.8).
14
Ryc. B.8. Powierzchnia gruntów podlegających transakcji (ha) oraz średnia cena transakcyjna
(zł/1 ha) w gminie Kisielice (warmińsko-mazurskie) w latach 2005-2011. Instalacja
elektrowni wiatrowej o mocy 40,5 MW w 2007 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Agencji Nieruchomości Rolnych.
Podobnie jak w przypadku elektrowni wiatrowej Karścino, równieŜ w Kisielicach w
roku, w którym zainstalowano turbiny wiatrowe miało miejsce spowolnienie na rynku
nieruchomości. Powierzchnia rolna sprzedana przez Agencję Nieruchomości Rolnych w
gminie Kisielice w latach 2007-2008 była bardzo niewielka w porównaniu chociaŜby do
2006 r. Zastój nie trwał jednak długo i juŜ w 2009 r. transakcję opiewały na powierzchnię
przewyŜszającą 130 ha gruntów rolnych. Lokalizacja elektrowni wiatrowej nie miała wpływu
na kształtowanie się cen transakcyjnych, które mimo lekkiego załamania w latach 2008-2010
ponownie wzrosły w 2011 r., gdy średnia cena była bardzo wysoka i wyniosła 25,9 tys. zł za
1 ha.
1.1.4. Wnioski ogólne z analizy wpływu elektrowni wiatrowych na spadek
zainteresowania oraz wartości gruntów
Na podstawie literatury przedmiotu, analizy cen ofertowych działek w okolicy
elektrowni wiatrowej w Dobrzyniu nad Wisłą, a przede wszystkim badaniu cen
transakcyjnych gruntów rolnych w gminach Karlino i Gościno, a takŜe Dobrzyń nad Wisłą
oraz Kisielice, moŜna dojść do następujących wniosków dotyczących wpływu elektrowni
wiatrowych na ceny nieruchomości:
− elektrownie wiatrowe mogą mieć niewielki wpływ na ceny nieruchomości
jedynie w najbliŜszym otoczeniu do (1,5-2 km), jednak inne czynniki, takie
15
jak bliskość terenów rekreacyjnych, obszar miejski lub podmiejski, w
znacznym większym stopniu wpływają na cenę nieruchomości niŜ bliskość
elektrowni wiatrowych; ponadto ceny oraz wolumen transakcji w najbliŜszym
otoczeniu elektrowni wiatrowej w Dobrzyniu nad Wisłą świadczy o wciąŜ
duŜej aktywności inwestorów niezaleŜnie od bliskości farmy wiatrowej;
− elektrownie wiatrowe nie mają większego wpływu na ceny nieruchomości
połoŜonych w dalszej niŜ 2 km odległości od farmy wiatrowej; wniosek ten
potwierdzają wyniki badań prowadzonych w Wielkiej Brytanii i Stanach
Zjednoczonych, analiza cen ofertowych działek w otoczeniu farmy wiatrowej
w Dobrzyniu nad Wisłą, a przede wszystkim analiza cen transakcyjnych
gruntów rolnych w gminach Karlino, Gościno, Dobrzyń nad Wisłą oraz
Kisielice, gdzie nie zaobserwowano związku między aktywnością inwestorów
oraz średnią ceną transakcyjną a otwarciem elektrowni wiatrowych; moŜna
mówić w dwóch przypadkach (Karlino-Gościno oraz Kisielice) jedynie o
krótkotrwałym zmniejszeniu wolumenu transakcji;;
− na zróŜnicowanie cen transakcyjnych lub ofertowych w dłuŜszym okresie
czasu mają wpływ przede wszystkim globalne trendy na rynku
nieruchomości, w tym występowanie baniek spekulacyjnych, np. w Polsce w
latach 2004-2008; brak wpływu elektrowni wiatrowych na ceny
nieruchomości został równieŜ potwierdzony przez rzeczoznawców
majątkowych; przy wycenie terenów w gminie Rogoźno pod planowane
turbiny wiatrowe, posiłkując się przykładem największej elektrowni wiatrowej
w Polsce w Margoninie, wskazano w operacie szacunkowym brak związku
miedzy występowaniem elektrowni wiatrowych a cenami nieruchomości7.
1.2. Wieloletnie blokowanie terenu pod inwestycje
Wieloletnie blokowanie terenu pod inne inwestycje przedstawiono jako udział
powierzchni zajętej pod inwestycje wiatrakowe (zrealizowana i planowane), w związku z
czym wykluczona jest tam lokalizacja innych inwestycji. Powierzchnia zajęta pod
elektrownie wiatrowe (lub planowaną powierzchnię pod wiatraki) rozumiana jest dwojako: 1)
7 Informacja uzyskana z oddziału terenowego Agencji Nieruchomości Rolnych w Pile.
16
jako powierzchnia zajmowana przez same wiatraki (fundamenty wraz z placem serwisowym)
oraz 2) jako 500-metrowa strefa buforowa wokół elektrowni wiatrowej8.
Uzyskanie danych odnośnie ogólnej powierzchni zajmowanej przez farmy wiatrowe
okazało się niezwykle trudne. Gminy, w których inwestor planuje budowę elektrowni
wiatrowych, nie posiadają informacji o powierzchni zajętej przez przyszłe inwestycje
wiatrakowe. RównieŜ w tych gminach, w których juŜ funkcjonują elektrownie wiatrowe,
zakres prowadzonej ewidencji nie pozwalał na wskazanie powierzchni bez pracochłonnych
dodatkowych czynności. Nawet w przypadku farm wiatrowych gminy nie dysponowały
całkowitą powierzchnią9 zajmowaną przez wszystkie elektrownie wiatrowe. Władze gminne
posiadają jedynie informację o powierzchni zajmowanej przez pojedyncze elektrownie
wiatrowe (turbiny), zdefiniowanej jako powierzchnia fundamentów elektrowni wraz z
przyległym placem serwisowym wyłączonym z uŜytkowania rolnego. Na podstawie
informacji uzyskanych z wybranych urzędów gminnych województwa kujawsko-
pomorskiego (m.in. gmina KsiąŜki, Kcynia, Rypin, Dobrzyń nad Wisłą, Mogilno) oraz
dostępnych kart informacyjnych realizowanych przedsięwzięć (m.in. w gminie śerków i
Damasławek w województwie wielkopolskim) moŜna stwierdzić, Ŝe powierzchnia zajęta pod
pojedynczą elektrownię wiatrową waha się od 1225 do 2500 m2 (niekiedy 3000 m2). MoŜna
zatem określić przybliŜoną powierzchnię zajmowaną przez istniejące elektrownie wiatrowe
lub powierzchnię, którą planuje się przeznaczyć pod przyszłe inwestycje wiatrakowe.
Przeprowadzona przez IGiPZ PAN w Toruniu inwentaryzacja elektrowni wiatrowych
wykazała 406 turbin wiatrowych województwie kujawsko-pomorskim. W przewaŜającej
części są to pojedyncze obiekty. Przyjmując, Ŝe średnia powierzchnia zajęta przez jeden
wiatrak to 0,20 ha, to całkowita powierzchnia wyłączona spod innych inwestycji wynosi ok.
81 ha.
W obliczeniach oprócz powierzchni zajmowanej przez elektrownię wiatrową i
przyległy plac serwisowy uwzględniono ponadto strefę oddziaływania siłowni wiatrowej, w
której niemoŜliwa jest lokalizacja innych inwestycji budowlanych. Na podstawie
przeprowadzonych informacji uzyskanych z urzędów gminnych minimalny bufor od wiatraka
wynosi 500 m, co w przypadku 406 turbin wiatrowych daje powierzchnię prawie 31,9 tys. ha
w skali województwa. Tereny te stanowią ponad 1,7% powierzchni województwa kujawsko-
pomorskiego oraz 2,8% całkowitej powierzchni uŜytków rolnych w tym województwie.
8 Wartość 500 m przyjęto na podstawie informacji z urzędów gminnych. 9 Powierzchnia farmy wiatrowej rozumiana jest w tym przypadku jako całkowity obszar ograniczony skrajnymi wiatrakami w danej farmie wiatrowej.
17
Wartość udziału powierzchni zajętej pod inwestycje wiatrakowe w ogólnej powierzchni
uŜytków rolnych jest zróŜnicowana w zaleŜności od powiatu i waha się od 0,1% do 11,1%
(tab. B.2).
Tab. B.2. Elektrownie wiatrowe w woj. kujawsko-pomorskim (istniejące i w budowie) i
zajmowana przez nie powierzchnia
Powierzchnia zajmowana przez wiatraki
Powiat Liczba
elektrowni wiatrowych
fundamenty z placem serwisowym
[ha]
500-metrowa strefa buforowa wokół
wiatraka [ha]
Procent powierzchni
uŜytków rolnych zajętych pod elektrownie wiatrowe
aleksandrowski 55 11,0 4317,5 11,1
brodnicki 24 4,8 1884,0 2,7
bydgoski 10 2,0 785,0 1,2
chełmiński 11 2,2 863,5 2,0
golubsko-dobrzyński 12 2,4 942,0 2,2
grudziądzki 1 0,2 78,5 0,1
inowrocławski 73 14,6 5730,5 6,1
lipnowski 47 9,4 3689,5 5,5
mogileński 10 2,0 785,0 1,6
nakielski 4 0,8 314,0 0,4
radziejowski 67 13,4 5259,5 10,1
rypiński 5 1,0 392,5 1,0
sępoleński 2 0,4 157,0 0,3
toruński 8 1,6 628,0 0,9
tucholski 3 0,6 235,5 0,5
wąbrzeski 3 0,6 235,5 0,6
włocławski 54 10,8 4239,0 4,1
Ŝniński 17 3,4 1334,5 1,9
woj. kujawsko-pomorskie 406 81,2 31871,0 2,8
Źródło: obliczenia własne na podstawie inwentaryzacji przeprowadzonej przez IGiPZ PAN w Toruniu.
W 2011 r. do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Bydgoszczy wpłynęło
120 wniosków o uzgodnienie warunków realizacji inwestycji wiatrakowych. Według tych
wniosków planuje się budowę 292 turbin wiatrowych o łącznej mocy 512 MW. Gdyby
realizacja tych planów doszła do skutku, to powierzchnia zajęta pod budowę tych elektrowni
wraz z 500-metrowym buforem wyniosłaby prawie 23,0 tys. ha, co łącznie z istniejącymi
18
elektrowniami wiatrowymi wynosiłoby prawie 55 tys. ha (3% powierzchni województwa i
4,7% powierzchni uŜytków rolnych).
Na podstawie informacji otrzymanych z urzędów gminnych moŜna stwierdzić, Ŝe nie
zachodzi konflikt między lokalizacją elektrowni wiatrowych a blokowaniem terenów pod
inne inwestycje. Jedynym ograniczeniem jest wspomniany 500-metrowy bufor od turbiny
wiatrowej.
W gminie Dobrzyń nad Wisłą funkcjonuje 17 duŜych, 2 MW elektrowni wiatrowych,
oraz 16 małych (ok. 0,15 MW). Ponadto wydano pozwolenia na budowę kolejnych sześciu
elektrowni o mocy 2 MW. W planie przestrzennego zagospodarowania określono jedynie
bufor 500-metrowy od wiatraka, w którym istnieje zakaz lokalizacji zabudowy
mieszkaniowej. Poza tym obszarem są działki rolne, więc potencjale inwestycje wymagałyby
najpierw wdroŜenia postępowania w celu zmiany przeznaczenia gruntów (tj. odrolnienia).
Takie inwestycje wymagałyby indywidualnego postępowania, co jednak nie wyklucza
realizacji takiej inwestycji. Nie moŜna więc w sposób jednoznaczny i uogólniający
stwierdzić, Ŝe inwestycje w energetykę wiatrową przyczyniają się do blokowania terenu pod
inne inwestycje. KaŜdorazowo wymaga to indywidualnego rozpatrzenia na podstawie
Blokowanie terenów pod inne inwestycje moŜe zachodzić nie na poziomie gminnym,
ale na poziomie indywidualnych umów między inwestorem a właścicielem ziemi, na którym
miałaby stanąć przyszła inwestycja. Znane są przypadki zawierania bezpośrednich umów
między rolnikami a inwestorami na długoletnią dzierŜawę gruntów rolnych. Trzeba jednak
zaznaczyć, Ŝe inwestor nie zobowiązuje się do wybudowania elektrowni wiatrowej na
wydzierŜawionym terenie. Mowa jest tylko o planowaniu inwestycji i jej ewentualnej
realizacji po otrzymaniu wszystkich niezbędnych pozwoleń. Zawierane umowy nie
gwarantują więc realizacji inwestycji, a jedynie zabezpieczają inwestora w kontekście
moŜliwości lokalizacji przedsięwzięcia. Taki wydzierŜawiony teren, na którym nie została
zlokalizowana turbina wiatrowa, jest zablokowany pod inne potencjalne inwestycje na mocy
podpisanej umowy o dzierŜawę.
19
1.3. Wpływy środków finansowych do budŜetu gminy z lokalizacji elektrowni wiatrowej
oraz rozkład podatków gruntowych w jednostce
1.3.1. Podatek od nieruchomości – wybrane aspekty prawne
Niewątpliwą korzyścią dla gminy z inwestycji w elektrownię wiatrową są wpływy z
podatków od nieruchomości. Podatek ten zostaje naliczony według 2% stawki od wartości
części budowlanych, na których znajduje się elektrownia wiatrowa, tj. fundamentu i masztu.
Sprawa opodatkowania elektrowni wiatrowych budzi szereg kontrowersji i sporów, w
szczególności dotyczących opodatkowania poszczególnych elementów elektrowni
wiatrowych. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt. 3 ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach
lokalnych (t.j. Dz. U. z 2010 r. nr 95, poz. 613 ze zm.), opodatkowaniu podatkiem od
nieruchomości podlegają m. in. budowle lub ich części związane z prowadzeniem
działalności gospodarczej10. Na tej podstawie L. Etel i M. Popławski uwaŜają, Ŝe
opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlega w całości elektrownia wiatrowa, a nie
tylko niektóre jej elementy, takie jak fundamenty oraz maszt. Osąd ten jest zgodny z definicją
budowli zawartą w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych, a jedynie pomocniczo w
zakresie ustawowego odesłania na prawie budowlanym11. R. Lewandowski z kolei
przywołuje wyrok sądu WSA w Bydgoszczy z 11 marca 2008 r., gdzie postawiono tezę, Ŝe
opodatkowaniu podlegają zarówno fundamenty, maszty, przyłącza, jak i pozostałe elementy
tj. generator, wirnik ze skrzydłami, skrzynia biegów, komputer sterujący, transformator,
rozdzielnia energetyczna, instalacja alarmowa i zdalnego sterowania. Wszystkie te elementy
składają się na całość techniczno-uŜytkową, czyli stanowią obiekt budowlany12.
Z kolei Minister Finansów w swoim stanowisku z 17 maja 2007 r. stwierdza, Ŝe
opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają jedynie części budowlane elektrowni
wiatrowych jako odrębne pod względem technicznym części przedmiotów składających się
na całość uŜytkową13. Podsumowując, jak dotąd brak jednoznacznej wykładni prawa i ani
orzecznictwo ani literatura przedmiotu nie przynoszą jednoznacznych odpowiedzi
dotyczących opodatkowania elektrowni wiatrowych podatkiem od nieruchomości.
10 Lewandowski R., 2011, Elektrownie wiatrowe a podatek od nieruchomości, http://www.podatki.biz/artykuly/13_13250.htm. 11 Etel L., Popławski M., 2009, Czy elektrownie wiatrowe podlegają opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości?, Przegląd Podatków Lokalnych i Finansów Samorządowych, z. 6. 12 Lewandowski R., 2011, Elektrownie wiatrowe a podatek od nieruchomości, http://www.podatki.biz/artykuly/13_13250.htm 13 Ibidem.
20
Podatek od nieruchomości na początku drugiej dekady XXI wieku wynosi około 40-
60 tys. od turbiny, co w przypadku 20 turbin daje z tego tytułu przychody rzędu około 1 mln
zł dla gminy rocznie. Przy większych inwestycjach bezpośrednie dochody gminy z tytułu
elektrowni wiatrowych mogą nawet przewyŜszać 2 mln złotych rocznie. Gmina Margonin
według informacji Rzeczpospolitej zyskała na największej farmie wiatrowej w Polsce
zlokalizowanej właśnie w Margoninie dodatkowe 4 mln zł w budŜecie rocznie14. Gdyby
podatkiem od nieruchomości objąć, zgodnie z propozycją L. Etela i M. Popławskiego
elektrownię wiatrową w całości (a nie tylko fundament i maszt), to łączny dochód dla gminy
mógłby wzrosnąć nawet trzykrotnie (do 3-12 mln zł w zaleŜności od wielkości elektrowni
wiatrowej)15.
1.3.2. Podatek od nieruchomości a dochody budŜetów wybranych gmin w Polsce
posiadających na swoim terenie duŜe elektrownie wiatrowe
Nawet przy aktualnie (2012) obowiązującej wykładni prawa, podatek od
nieruchomości z elektrowni wiatrowych jest niemałą kwotą, szczególnie w przypadku gmin o
relatywnie niskich dochodach. Przykładowo, gminy na których funkcjonują elektrownie
wiatrowe, np. Margonin, Będzino, gmina wiejska Suwałki lub w kujawsko-pomorskim –
Dobrzyń and Wisłą charakteryzowały się w 2010 r. dochodami rocznymi rzędu 20-30 mln zł.
Dla tych gmin potencjalne dochody rzędu 1-4 mln zł z tytułu podatku od nieruchomości
związanego z usytuowaniem na ich terenie elektrowni wiatrowych stanowią od 3 do nawet
16% dochodów budŜetowych.
W celu skonkretyzowania wpływów do budŜetu gminy z podatku od nieruchomości w
jednostce czasu wysłano zapytanie do tych gmin w Polsce na obszarze, których znajdują się
duŜe (powyŜej 30 MW) elektrownie wiatrowe. Urzędnicy samorządowi zostali zapytani o
rozkład dochodów łącznych gmin, dochodów z tytułu podatku od nieruchomości ogółem oraz
dochodów z tytułu podatku od nieruchomości w latach 2007-2011, z zaznaczeniem lat w
których oddano do uŜytku na terenie ich gmin elektrownie wiatrowe. Najpełniejsze dane
otrzymano z czterech gmin, trzech zlokalizowanych na obszarze województwa
zachodniopomorskiego (Kamień Pomorski, Karlino oraz Wolin) oraz jedna z województwa
pomorskiego (Kobylnica). Łącznie w czterech gminach zainstalowano farmy wiatrowe o
mocy 256 MW co daje przeciętnie w gminie ponad 64 MW (tab. B.3).
dochodów obywateli gminy, a takŜe, co dosyć zaskakujące, władze samorządowe zwracają
uwagę na zwiększone dochody prywatnych inwestorów jako zaletę inwestowania w
elektrownie wiatrowe na terenie gminy. Ponadto w gminach wskazuje się na korzyści z
punktu widzenia ochrony środowiska oraz produkcji „czystej” energii.
Z kolei do stron negatywnych w gminach władze zaliczają m.in. brak regulacji
pranych dotyczących podatku od nieruchomości oraz ogólnych zasad wydawania decyzji w
sprawie elektrowni wiatrowych, blokowanie relatywnie duŜego terenu pod inwestycje
wiatrowe, występowanie mieszkańców terenów połoŜonych w niedalekiej bliskości
elektrowni wiatrowych o odszkodowania z tytułu ich zdaniem obniŜenia wartości
nieruchomości, ograniczenie moŜliwości nowych inwestycji mieszkaniowych w otoczeniu
elektrowni, relatywnie mało nowych miejsc pracy bezpośrednio związanych z
funkcjonowaniem elektrowni, a takŜe negatywny wpływ na zdrowie oraz utrata walorów
krajobrazowych. Wiele negatywnych stron elektrowni wiatrowych wykazywanych przez
jednostki samorządowe wynika z obiegowych opinii na temat energetyki wiatrowej.
Wskazuje się na potrzebę szerszego informowania władz samorządowych na temat zarówno
pozytywnych jak i ewentualnych negatywnych aspektów funkcjonowania elektrowni
wiatrowych.
39
Potencjalne negatywne efekty dla gmin w związku z funkcjonowaniem elektrowni
wiatrowych zostały przedstawione jako obawy władz gminnych w formie czterech tabel w
tekście zatytułowanych (gmina oraz potencjalni inwestorzy, nieruchomości oraz
infrastruktura, społeczeństwo i zdrowie, krajobraz i środowisko). Władze gminne nie widzą
duŜych zagroŜeń związanych z potencjalnie niŜszymi dochodami do budŜetu gmin.
Zwiększone wpływy widzą raczej po stronie pozytywnych efektów. Negatywne aspekty
dotyczą natomiast głównie prawnych aspektów wydawania decyzji oraz ograniczenia
swobody inwestowania w najbliŜszym otoczeniu elektrowni wiatrowych. MoŜna jednak
wyobrazić sobie, Ŝe w skrajnych przypadkach, przy duŜych elektrowniach wiatrowych
dochody do budŜetu gminy w bardzo długiej perspektywie czasowej będą niŜsze. Taka
sytuacja moŜe mieć miejsce w gminach mających duŜy potencjał turystyczny (np. na
obszarach nadmorskich lub nadwiślańskich), gdzie duŜe elektrownie wiatrowe mogą
odstraszyć turystów. Innym potencjalnym konfliktem mogłyby stać się nie odkryte dotąd
złoŜa np. gazu łupkowego we wschodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, gdzie
w przypadku duŜej farmy wiatrowej mogłoby dojść do konfliktu między potencjalnymi
inwestorami oraz do wstrzymania poszukiwań gazu łupkowego na tym obszarze, a co za tym
idzie równieŜ potencjalnych strat finansowych w długiej perspektywie, w tym dla gminy.
1.4.2. Bilans kosztów i korzyści z punktu widzenia jednostkowych nakładów
inwestycyjnych i potencjału OZE w województwie kujawsko-pomorskim
Z punktu widzenia rozwoju tzw. odnawialnych źródeł energii i ich opłacalności ekonomicznej naleŜy porównać wysokość jednostkowych nakładów inwestycyjnych dla róŜnych technologii produkcji energii elektrycznej produkowanej w ramach OZE (ryc. B.16)
40
Ryc. B.16 Wysokość jednostkowych nakładów inwestycyjnych w €2005/kW dla róŜnych technologii produkcji energii elektrycznej Źródło: Komisja Europejska, za: Wizja rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce do 2020 r., Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej.
Z ryc. B.16 wynika jednoznacznie, Ŝe najniŜsze jednostkowe nakłady inwestycyjne
związane z produkcją energii elektrycznej są związane z instalowaniem elektrowni wiatrowych. Energia uzyskiwana z farm wiatrowych jest tańsza od tej pozyskiwanej z biogazu, biomasy lub w ramach fotowoltaiki. PowyŜsza analiza nie uwzględnia kosztów rozbudowy energetyki konwencjonalnej w postaci zapewnienia mocy oraz sytuacji przeszacowania moŜliwości infrastruktury. Na budowę oraz modernizację infrastruktury istnieją specjalne środki z programu „Budowa, rozbudowa i przebudowa sieci elektroenergetycznych w celu przyłączenia źródeł wytwórczych energetyki wiatrowej”.
Warto zaznaczyć, Ŝe autorzy raportu „Energetyka odnawialna jako dźwignia społeczno-gospodarczego rozwoju województw do 2020 roku” pokazują, Ŝe w porównaniu do innych źródeł energii z OZE ocena potencjału wiatrowego na lata 2015-2020 w województwie kujawsko-pomorskim jest najwyŜsza (równie wysoką ocenę w postaci potencjału bardzo znaczącego przyznano jedynie biogazowi rolniczemu i biomasie produkowanej ze słomy). Znaczący potencjał na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego ma równieŜ energetyka wodna (90% zasobów hydroenergetycznych województwa skupia się na rzece Wiśle), która podobnie jak energetyka wiatrowa jest energią relatywnie tanią (ok. 1600-3000 €2009/kW). Niemniej w przypadku hydroenergetyki naleŜy pamiętać o skomplikowanej sytuacji własnościowej obiektów, na których moŜe rozwijać się mała energetyka wodna, a takŜe o duŜych kosztach inwestycyjnych przy budowie od podstaw stopnia wodnego (Odnawialne źródła energii…, 2009).
W wyŜej cytowanym raporcie wykonanym przez Instytut Energetyki Odnawialnej przedstawiono wyniki najnowszych analiz dla kluczowych, takŜe dla Polski technologii energetycznych, z punktu widzenia emisji gazów cieplarnianych do atmosfery w całym cyklu Ŝycia (z pełnym uwzględnieniem energii skumulowanej, włoŜonej w produkcję, eksploatację i utylizację urządzeń itp). Z badań wynika, Ŝe energetyka wiatrowa, wodna i geotermalna mają najkorzystniejsze warunki emisyjności, w porównaniu do innych źródeł pozyskiwania energii, w tym tradycyjnych, tj. opartych na węglu lub ropie naftowej. Jeszcze korzystniejszy obraz energetyki wiatrowej daje uwzględnienie kosztów zewnętrznych pozyskiwania energii z róŜnych źródeł dla społeczeństwa, gospodarki i przyrody (wpływ na zdrowie ludzi, wpływ na materiały i budowle, wpływ na uprawy rolnicze oraz efekty klimatyczne) (Energetyka odnawialna…, 2012).
Koszt produkcji energii z elektrowni wiatrowych moŜna odnieść równieŜ do kosztu produkcji energii w elektrowniach konwencjonalnych, gdzie energia uzyskiwana jest na skutek spalania paliw kopalnych (węgla, ropy naftowej). Przy załoŜeniu niskich cen paliw kopalnych (np. cena ropy naftowej znacznie poniŜej 100 $ za baryłkę), nawet przy uwzględnieniu kosztów emisji CO2 (uzgodnionych w ramach Europejskiego Systemu Handlu Uprawnieniami do emisji CO2) łączny koszt wyprodukowania energii w elektrowniach wiatrowych jest ok. 30% wyŜszy niŜ w elektrowniach konwencjonalnych. Sytuacja zmienia się jednak znacząco przy gwałtownym wzroście cen paliw kopalnych oraz wyŜszych opłatach za emisję CO2. W takim scenariuszu elektrownie wiatrowe, których specyfiką jest stały (tj. niezaleŜny od cen paliw kopalnych) koszt produkcji energii w ciągu całego okresu ich funkcjonowania, są bezpiecznym rozwiązaniem. Koszt produkcji energii elektrycznej z wiatru nie jest zaleŜny od koniunktury na globalnym rynku paliw kopalnych (The Economics of Wind Energy, 2009). MoŜna dodać, Ŝe ceny węgla na rynku światowym były w ostatnich
41
latach wyjątkowo chwiejne. Na rynku europejskim wyniosły ponad 147 USD/tona w 2008 r. by w 2009 r. spaść poniŜej 80 USD/tona w 2009 r., a potem znów rosnąć (BP Statistical Review of World Energy, 2011).
Oczywistym jest, Ŝe opłacalność energetyki wiatrowej, podobnie jak w przypadku innych OZE, w znacznej mierze wynika z dopłat z funduszy publicznych, w tym dopłat unijnych. Wartość dofinansowania uzyskiwana ze środków Funduszu Spójności moŜe wynieść od kilkunastu (np. gmina Głuchów) do nawet 40% (gmina Rząśnia) kwoty wydatków kwalifikowanych. Opłacalność produkcji w najbliŜszej przyszłości w kontekście nowego projektu ustawy o nowym systemie wsparcia produkcji z odnawialnych źródeł jest jednak problematyczna. Projekt Ministerstwa Gospodarki przedstawiony w grudniu 2011 r. zakłada, Ŝe operatorzy duŜych obiektów OZE, w tym elektrowni wiatrowych stracą duŜą część swoich dochodów. Przede wszystkim ze względu na wprowadzenie tzw. współczynników korekcyjnych na poziomie 0,75 dla energii z wiatru, które maja zmniejszyć wartość świadectw pochodzenia (zielonych certyfikatów), na których sprzedaŜy operatorzy zarabiali dotąd oprócz obrotu samą energią. PoniewaŜ nowe przepisy nie gwarantowałyby kupna energii po sredniej cenie z roku ubiegłego cena energii wiatru moŜe spać z 440 MWh do poniŜej 380 MWh. Prawdopodobnie na wprowadzeniu projektu w Ŝycie zyskałaby natomiast producenci rozproszeni, głównie produkujący na własne potrzeby. RównieŜ i inne kraje UE rozpatrują częściowe wycofanie wsparcia dla odnawialnych źródeł energii. Przykładem moŜe być Hiszpania (Koniec eldorado w zielonej energii, 2012).
Z drugiej strony naleŜy spodziewać się dalszych dotacji unijnych na energetykę wiatrową równieŜ w kolejnej perspektywie finansowej 2014-2020. Opłacalność inwestycji w elektrownie wiatrowe w dłuŜszej perspektywie jest zatem sprawą sporną. Według niektórych prognoz produkcja energii w elektrowniach wiatrowych będzie opłacalna w perspektywie 10 lat nawet bez jakikolwiek dotacji. Z kolei inni eksperci z branŜy uwaŜają, Ŝe bardziej perspektywiczna jest przykładowo energetyka solarna. Nowe rozwiązania technologiczne w najbliŜszej dekadzie wraz z nowymi technologiami wydobywania surowców będą skutkować duŜymi zmianami na rynku energetycznym i dziś trudno jednoznacznie wyrokować o opłacalności ekonomicznej poszczególnych segmentów tego rynku, w tym o rozwoju energetyki wiatrowej.
1.4.3. Bilans kosztów i korzyści z punktu widzenia potencjału energetycznego w
województwie kujawsko-pomorskim
W warunkach polskich korzyści energetyki wiatrowej, obok zwiększenia udziału OZE
w bilansie energetycznym, dostrzega się takŜe w moŜliwości zaspokajania potrzeb
energetycznych na obszarach o osadnictwie rozproszonym oraz w potencjalnych
dodatkowych dochodach dla ludności rolniczej (Jasiulewicz 2008). Jednocześnie zauwaŜa się
teŜ szereg zagroŜeń związanych z nie kontrolowaną budową farm wiatrowych, w tym m.in.
wysokie koszty wynikające z nierównomierności produkcji energii, zagroŜenie ekologiczne
(przeloty ptaków) i krajobrazowe, uciąŜliwość dla okolicznych mieszkańców oraz
konieczność importu urządzeń (Jasiulewicz 2008). Większość z wymienionych elementów
(pozytywnych i negatywnych) charakteryzuje się znaczącym zróŜnicowaniem regionalnym
na terenie Polski. Dlatego teŜ powinny być one analizowane w odniesieniu do konkretnych
42
jednostek terytorialnych. Rachunek kosztów i korzyści musi zawsze dotyczyć
poszczególnych inwestycji planowanych w konkretnych lokalizacjach.
Punktem wyjścia dla analizy ekonomicznej rozwoju energetyki wiatrowej jest ocena
potencjału energetycznego. Parczewski i Malko (2008) stwierdzają, Ŝe istnieją bardzo duŜe
rozbieŜności w ocenie potencjału energetyki wiatrowej w Polsce – od ok. 20 do 60 TWh
produkcji elektryczności rocznie. Bardziej ostroŜnie zagadnienie to postrzegają Gasidło i
Popczyk (2008). Szacują, Ŝe roczny potencjał produkcji energii elektrycznej wiatrowej w
Polsce, osiągalny w perspektywie roku 2020 wynosi 8,48 TWh w siłowniach usytuowanych
na lądzie i dodatkowo 2,45 TWh w siłowniach morskich. Zakładają oni, Ŝe duŜa część
powierzchni Polski (w tym województwo kujawsko-pomorskie) charakteryzuje się
warunkami korzystnymi dla energetyki wiatrowej (jako uŜyteczny wiatr, przyjmują taki,
którego prędkość przekracza 4 m/sek; Jasiulewicz 2008). Jednocześnie odnosząc wyniki
swoich analiz do zaopatrzenia energetycznego największych metropolii krajowych, ci sami
Autorzy stwierdzają, Ŝe w przypadku bydgosko-toruńskiego obszaru metropolitalnego
moŜliwości wykorzystania energii wiatrowej są ograniczone.
Ryc. B.17. Potencjał energetyczny wiatru w województwie kujawsko-pomorskim
Źródło: opracowanie własne
Badania przeprowadzone na potrzeby obecnego projektu wskazują, Ŝe ogólny
potencjał energetyczny wiatru w województwie kujawsko-pomorskim, na przewaŜającej
części jego obszaru przekracza 1500 kWh (rycina 18). Jednocześnie wartości poniŜej 1200
kWh notowane są wyłącznie na północnych i wschodnich krańcach regionu. Bardziej
zróŜnicowany obraz problemu uzyskujemy po uwzględnieniu warunków topograficznych
43
(pokrycia terenu; rycina 19), które poprzez współczynnik tarcia silnie oddziaływają na
faktyczne moŜliwości energetyczne. Czynnikami redukującymi te moŜliwości są lasy
(widoczne zwłaszcza w duŜym kompleksie Borów Tucholskich) , zabudowa, a takŜe przebieg
mniejszych dolin rzecznych (zwłaszcza Drwęcy, Brdy i górnej Noteci). Z drugiej strony
największy potencjał (ponad 1500 kWh) zachowany jest w pradolinach, czyli wzdłuŜ
obecnych koryt Wisły i środkowej Noteci.
Ryc. B.18. ZróŜnicowanie potencjału energetycznego wiatru w województwie kujawsko-
pomorskim
Źródło: opracowanie własne
1.4.3. Bilans kosztów i korzyści z punktu widzenia dostępności linii przesyłowych
województwie kujawsko-pomorskim
Drugim kluczowym elementem oceny ekonomicznej opłacalności energetyki
wiatrowej jest skala inwestycji. MoŜna przyjąć (z pewnym uproszczeniem), Ŝe same koszty
budowy turbin są porównywalne na całym, interesującym nas, obszarze województwa
kujawsko-pomorskiego. Jednocześnie wpływ cen gruntu nie jest znaczący, co wynika z
relatywnie małej terenochłonności oraz z faktu, Ŝe z innych przyczyn (m.in. krajobrazowych
oraz związanych z emisja hałasu) siłownie i tak nie są lokalizowane na terenach o najwyŜszej
cenie ziemi (np. w strefach suburbanizacji). W tych warunkach czynnikiem w największym
44
stopniu róŜnicującym regionalnie koszty inwestycji pozostaje dostępność linii przesyłowych.
Element ten ma wymiar zarówno krajowy (ogólno energetyczny) jak i lokalny.
Gasidło i zauwaŜają, Ŝe bardzo istotne znaczenie lokalizacyjne ma moŜliwość
najkrótszego podłączenia podziemna linią kablową z węzłami sieci elektroenergetycznej.
Budowa duŜej liczby elektrowni wiatrowych wiąŜe się z problemem rezerwowania mocy w
celu zapewnienia ciągłości dostaw energii oraz potrzebą budowy silnie
„przewymiarowanych” sieci, zdolnych do transportu znaczących, dodatkowych ilości mocy
(Parczewski, Malko 2008). W tym kontekście istotna jest ogólna ocena obecnego stanu sieci
energetycznych. Parczewski i Malko (2008) wydzielają na terenie Polski obszary
potencjalnie zagroŜone utratą stabilności napięciowej (w warunkach obecnie istniejących
elektrowni i sieci przesyłowych; rycina 19). Obszary te koncentrują się w Polsce północnej,
obejmując m.in. duŜą część województwa kujawsko-pomorskiego wraz z jego największymi
ośrodkami miejskimi (Bydgoszczą, Toruniem, Włocławkiem i Grudziądzem). Jest to
element, który musi być brany pod uwagę takŜe jako składowa prognozy przyszłej
dostępności do sieci (moŜna zakładać, Ŝe sieć na terenie województwa będzie
rozbudowywana).
Ryc. B.19. Obszary zagroŜone utratą stabilności napięciowej.
Źródło: Parczewski, Malko 2008
Biorąc pod uwagę powyŜsze rozwaŜania, na potrzeby bieŜącej analizy wykonano
badanie dostępności sieci energetycznych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego.
Uwzględniono sieci energetyczne od 110kV wzwyŜ. Określono zasięg przestrzenny stref w
45
których odległość do sieci energetycznej wynosi odpowiednio mniej niŜ 3 km (ryc. B.20), 5
km (ryc. B.21) i 8 km (ryc. B.22).
Ryc. B.20. Dostępność sieci energetycznych (strefa 3 km) dla potencjalnych lokalizacji
elektrowni wiatrowych
Źródło: opracowanie własne.
Ryc. B.21. Dostępność sieci energetycznych (strefa 5 km) dla potencjalnych lokalizacji
elektrowni wiatrowych
Źródło: opracowanie własne.
46
Ryc. B.22. Dostępność sieci energetycznych (strefa 8 km) dla potencjalnych lokalizacji
elektrowni wiatrowych
Źródło: opracowanie własne.
Dodatkowo zasięg wyznaczonych stref zestawiono z lokalizacjami obecnie
istniejących na terenie województwa siłowni wiatrowych. Stwierdzono, Ŝe relatywnie
niewielka część powierzchni regionu znajduje się poza strefa ośmiokilometrową. Sytuacja tak
a ma miejsce głównie na krańcach północnych, wschodnich i południowo-zachodnich. Przy
przyjęciu mniejszego zasięgu stref następuje przede wszystkim powiększenie wymienionych
obszarów w kierunku do wnętrza województwa. Dotyczy to zwłaszcza jego części północno-
zachodniej. Ponadto w regionie centralnym ujawnia się relatywnie duŜy obszar o słabszej
dostępności do sieci, obejmujący m.in. region pomiędzy Bydgoszczą, Toruniem a
Inowrocławiem.
47
Ryc. B.23. Dostępność do sieci energetycznych i rzeczywista lokalizacja elektrowni wiatrowych
Źródło: opracowanie własne.
Analiza rozmieszczenia obecnie działających siłowni wiatrowych (rycina B.23)
potwierdziła, Ŝe dostępność do sieci energetycznych była najprawdopodobniej jednym z
najwaŜniejszych czynników lokalizacyjnych. MoŜna domniemywać, Ŝe dotyczy to zwłaszcza
pojedynczych siłowni o średniej mocy. DuŜe farmy (jak np. zespół siłowni w Dobrzyniu nad
Wisłą), są z uwagi na czynnik skali, bardziej niezaleŜne od uwarunkowań związanych z
sieciami przesyłowymi. Z drugiej strony niezaleŜność taka dotyczy takŜe siłowni
najmniejszych pracujących wyłącznie na potrzeby lokalne. Tym samym moŜna przyjąć, Ŝe
odległość od linii energetycznych jest czynnikiem istotnym w obrębie pewnych warunków
brzegowych.
Reasumując moŜna stwierdzić, Ŝe analiza potencjału klimatycznego oraz dostępności
do sieci energetycznych (jako najbardziej zróŜnicowanych przestrzennie czynników
warunkujących opłacalność energetyki wiatrowej w województwie), pozwala na warunkowe
wyróŜnienie stref mniej predestynowanych ekonomicznie do rozwoju nowych siłowni. Są to:
• Region północno-zachodni (niŜszy potencjał wiatru uwarunkowany
obecnością duŜych kompleksów leśnych, przy jednocześnie złej dostępności
do sieci);
48
• Region południowo-zachodni (umiarkowany potencjał klimatyczny oraz słaba
dostępność do sieci);
• Region wschodni (wysoki potencjał energii wiatru skoncentrowany tylko w
dolinie Wisły, braki w pokryciu liniami przesyłowymi)
Obszary o niskim potencjale i słabej dostępności sieci w duŜej części pokrywają się.
Biorąc to pod uwagę, jako najwaŜniejsze z punktu widzenia energetyki wiatrowej wydaja się
inwestycje w linie przesyłowe na tych obszarach, gdzie dostępność do sieci jest słabsza, a
warunki klimatyczne dobre. Dotyczy to doliny Wisły w regionie jeziora Włocławskiego oraz
strefy centralnej (w trójkącie Bydgoszcz-Toruń-Inowrocław). Przeprowadzone wnioskowanie
dotyczy wyłącznie opłacalności ekonomicznej. W rzeczywistości lokalizacje linii
energetycznych (podobnie jak samych siłowni) powinny być uwarunkowane takŜe
czynnikami ochrony krajobrazu i minimalizacji uciąŜliwości dla ludności.
1.5. Ocena opłacalności lokalizacji elektrowni wiatrowych na terenie gmin w
województwie kujawsko-pomorskim
1.5.1. Ocena opłacalności ze względu na zmiany cen nieruchomości oraz spadek
zainteresowania gruntami
Elektrownie wiatrowe są w znacznym stopniu neutralne wobec rynku nieruchomości.
Mogą mieć niewielki wpływ na ceny nieruchomości jedynie w najbliŜszym otoczeniu do
(1,5-2 km), jednak inne czynniki, takie jak bliskość terenów rekreacyjnych, obszar miejski
lub podmiejski, w znacznym większym stopniu wpływają na cenę nieruchomości niŜ bliskość
elektrowni wiatrowych. Elektrownie wiatrowe nie mają natomiast większego wpływu na
ceny nieruchomości połoŜonych w dalszej odległości od farmy wiatrowej. Wniosek ten
potwierdza literatura przedmiotu, analiza cen ofertowych działek w otoczeniu farmy
wiatrowej w Dobrzyniu nad Wisłą, a przede wszystkim analiza cen transakcyjnych gruntów
rolnych w gminach Karlino, Gościno, Dobrzyń nad Wisłą oraz Kisielice, gdzie nie
zaobserwowano związku między aktywnością inwestorów oraz średnią ceną transakcyjną a
otwarciem elektrowni wiatrowych. Na zróŜnicowanie cen transakcyjnych lub ofertowych w
dłuŜszym okresie czasu mają wpływ przede wszystkim globalne trendy na rynku
nieruchomości. Brak wpływu elektrowni wiatrowych na ceny nieruchomości został równieŜ
potwierdzony przez rzeczoznawców majątkowych, którzy w operacie szacunkowym
49
wskazują brak związku miedzy występowaniem elektrowni wiatrowych a cenami
nieruchomości.
1.5.2. Ocena opłacalności ze względu na wieloletnie blokowanie terenu pod inne
inwestycje
Powierzchnia zajęta pod pojedynczą elektrownię wiatrową waha się od 1225 do 2500
m2 (niekiedy 3000 m2). Na podstawie przeprowadzonych informacji uzyskanych z urzędów
gminnych minimalny bufor od wiatraka wynosi 500 m, co w przypadku 406 turbin
wiatrowych daje powierzchnię prawie 31,9 tys. ha w skali województwa kujawsko-
pomorskiego. Tereny te stanowią ponad 1,7% powierzchni województwa oraz 2,8%
całkowitej powierzchni uŜytków rolnych w tym województwie. Wartość udziału powierzchni
zajętej pod inwestycje wiatrakowe w ogólnej powierzchni uŜytków rolnych jest
zróŜnicowana w zaleŜności od powiatu i waha się od 0,1% do 11,1%. Na podstawie
informacji otrzymanych z urzędów gminnych moŜna stwierdzić, Ŝe nie zachodzi konflikt
między lokalizacją elektrowni wiatrowych a blokowaniem terenów pod inne inwestycje.
Jedynym ograniczeniem jest wspomniany 500-metrowy bufor od turbiny wiatrowej.
1.5.3. Ocena opłacalności ze względu na wpływy środków finansowych do budŜetu
gminy oraz rozkład podatków gruntowych w jednostce czasu
Podatek od nieruchomości z tytułu elektrowni wiatrowych jest często znaczącą
pozycją w budŜecie gminy. Dla gmin charakteryzujących się relatywnie niewielkimi
dochodami, przy duŜych farmach wiatrowych (powyŜej 30MW) moŜe przekraczać nawet
10% dochodów budŜetowych, a w większości przypadków, dla gmin osiągających dochody
rzędu 40 mln zł rocznie udział ten kształtuje się w granicach od 4% do 7%, czyli około 2-3
mln zł (a nawet do 10%, tj. 4 mln zł przy elektrowniach o mocy ponad 80-90 MW).
Elektrownie wiatrowe, oprócz dochodów z tytułu podatków od nieruchomości dają
dodatkowe moŜliwości uzyskiwania dochodów z udziału gminy w podatkach PIT, a takŜe z
tytułu stabilizacji sytuacji materialnej rolników, którzy uzyskują znaczny dochód z tytułu
dzierŜawy gruntów pod elektrownie wiatrowe. Dodatkowym źródłem dochodów gminy są
bezpośrednie wpływy z tytułu dzierŜawy, gdy gmina jest właścicielem gruntów na których
funkcjonuje elektrownia wiatrowa. Bezpośrednie dochody z tego tytułu mogą wynieść
rocznie nawet ponad 0,5 mln zł (dla elektrowni wiatrowej o mocy około 40 MW).
50
1.5.4. Ocena opłacalności ze względu na długofalowy bilans ekonomiczny kosztów i
korzyści pozyskania energii z elektrowni wiatrowych w województwie kujawsko-
pomorskim
Władze samorządowe w gminach województwa kujawsko-pomorskiego mają
świadomość zarówno pozytywnych jak i negatywnych aspektów funkcjonowania elektrowni
wiatrowych na ich terenie. Do pozytywnych efektów wskazywanych w gminach naleŜą m.in.
zwiększone wpływy do budŜetu gminy, stworzenie proekologicznego wizerunku gminy,
rozbudowa infrastruktury energetycznej oraz zwiększenie dochodów obywateli gminy. Z
kolei do stron negatywnych w gminach władze zaliczają m.in. brak regulacji pranych
dotyczących podatku od nieruchomości oraz ogólnych zasad wydawania decyzji w sprawie
elektrowni wiatrowych.
Potencjał energetyczny wiatru w województwie kujawsko-pomorskim, na
przewaŜającej części jego obszaru przekracza 1500 kWh. Jednocześnie wartości poniŜej 1200
kWh notowane są wyłącznie na północnych i wschodnich krańcach regionu. Bardziej
zróŜnicowany obraz problemu uzyskujemy po uwzględnieniu warunków topograficznych,
które poprzez współczynnik tarcia silnie oddziaływają na faktyczne moŜliwości
energetyczne. Czynnikami redukującymi te moŜliwości są lasy (widoczne zwłaszcza w
duŜym kompleksie Borów Tucholskich), zabudowa, a takŜe przebieg mniejszych dolin
rzecznych (zwłaszcza Drwęcy, Brdy i górnej Noteci). Z drugiej strony największy potencjał
(ponad 1500 kWh) zachowany jest w pradolinach, czyli wzdłuŜ obecnych koryt Wisły i
środkowej Noteci.
Zasięg wyznaczonych stref odległości od sieci energetycznej w województwie
Kujawsko-pomorskim zestawiono z lokalizacjami obecnie istniejących na terenie
województwa siłowni wiatrowych. Stwierdzono, Ŝe relatywnie niewielka część powierzchni
regionu znajduje się poza strefą ośmiokilometrową. Sytuacja taka ma miejsce głównie na
krańcach północnych, wschodnich i południowo-zachodnich województwa. Przy przyjęciu
mniejszego zasięgu stref następuje przede wszystkim powiększenie wymienionych obszarów
w kierunku do wnętrza województwa. Dotyczy to zwłaszcza jego części północno-
zachodniej. Ponadto w regionie centralnym ujawnia się relatywnie duŜy obszar o słabszej
dostępności do sieci, obejmujący m.in. region pomiędzy Bydgoszczą, Toruniem a
Inowrocławiem.
51
Analiza potencjału klimatycznego oraz dostępności do sieci energetycznych pozwala
na warunkowe wyróŜnienie stref mniej predestynowanych ekonomicznie do rozwoju nowych
siłowni. Są to:
• Region północno-zachodni (niŜszy potencjał wiatru uwarunkowany obecnością
duŜych kompleksów leśnych, przy jednocześnie złej dostępności do sieci);
• Region południowo-zachodni (umiarkowany potencjał klimatyczny oraz słaba
dostępność do sieci);
• Region wschodni (wysoki potencjał energii wiatru skoncentrowany tylko w dolinie
Wisły, braki w pokryciu liniami przesyłowymi)
Obszary o niskim potencjale wiatru i słabej dostępności sieci w duŜej części
pokrywają się. Biorąc to pod uwagę, jako najwaŜniejsze z punktu widzenia energetyki
wiatrowej wydają się inwestycje w linie przesyłowe na tych obszarach, gdzie dostępność do
sieci jest słabsza, a warunki klimatyczne dobre. Dotyczy to doliny Wisły w regionie jeziora
Włocławskiego oraz strefy centralnej (w trójkącie Bydgoszcz-Toruń-Inowrocław).
Przeprowadzone wnioskowanie dotyczy wyłącznie opłacalności ekonomicznej. W
rzeczywistości lokalizacje linii energetycznych (podobnie jak samych siłowni) powinny być
uwarunkowane takŜe czynnikami ochrony krajobrazu i minimalizacji uciąŜliwości dla
ludności.
1.5.5. Ogólna ocena ekonomiczna opłacalności lokalizacji elektrowni wiatrowych na
obszarze województwa kujawsko-pomorskiego
Ogólna ocena ekonomiczna opłacalności funkcjonowania elektrowni wiatrowych na
obszarze województwa kujawsko-pomorskiego jest bardzo pozytywna. Elektrownie wiatrowe
mają neutralny wpływy na ceny oraz rynek nieruchomości. Nie zaobserwowano by
powodowały spadek ilości transakcji na lokalnych rynkach. Nie zachodzi równieŜ konflikt
między lokalizacją elektrowni wiatrowych a blokowaniem terenów pod inne inwestycje.
Jedynym ograniczeniem jest 500-metrowy bufor wokół turbiny. Jedną z największych
korzyści dla gminy są duŜe dochody z tytułu podatku od nieruchomości rzędu 2-3 mln zł dla
elektrowni 30-40 MW, a przy bardzo duŜych elektrowniach dochody te mogą być nawet
wyŜsze i stanowić nawet do 10% łącznych dochodów gminy. Dodatkową korzyścią jest
moŜliwość dzierŜawy gruntów stanowiących własność gminy, względnie pozyskanie
dodatkowych dochodów z tytułu podatku PIT od rolników, którzy wydzierŜawiają pole pod
52
elektrownie wiatrowe. Władze gmin województwa kujawsko-pomorskiego są generalnie
bardzo przychylne rozwojowi elektrowni wiatrowych, chociaŜ widzą równieŜ pewne
zagroŜenia. MoŜna wyobrazić sobie, Ŝe w skrajnych przypadkach, przy duŜych elektrowniach
wiatrowych dochody do budŜetu gminy w bardzo długiej perspektywie czasowej będą niŜsze.
W województwie kujawsko-pomorskim największy potencjał siły wiatru (ponad 1500 kWh)
zachowany jest w pradolinach, czyli wzdłuŜ obecnych koryt Wisły i środkowej Noteci. Z
kolei obszary o niskim potencjale wiatru i słabej dostępności sieci w duŜej części pokrywają
się. Biorąc to pod uwagę, jako najwaŜniejsze z punktu widzenia energetyki wiatrowej wydają
się być inwestycje w linie przesyłowe na tych obszarach, gdzie dostępność do sieci jest
słabsza, a warunki klimatyczne dobre. Dotyczy to doliny Wisły w regionie jeziora
Włocławskiego oraz strefy centralnej (w trójkącie Bydgoszcz-Toruń-Inowrocław).
Przeprowadzone wnioskowanie dotyczy wyłącznie opłacalności ekonomicznej.
1
Moduł B
Analiza zdolności przesyłowych i wpływ elektrowni
wiatrowych na zdrowie człowieka oraz
środowisko przyrodnicze
Koordynator modułu – prof. dr hab. Krzysztof BłaŜejczyk
Autorzy:
Dr Jarosław Baranowski
Dr inŜ. Sylwester Borowski
Prof. dr hab. inŜ. Jan Mikołajczak
Mgr Paweł Milewski
2
1. Analiza zdolności sieci przesyłowych
1.1. Model przyłączenia elektrowni wiatrowej do sieci przesyłowej z uwzględnieniem
wymaganego sąsiedztwa GPZ-tu i linii o napięciu znamionowym 110 kV oraz 15 kV
System Elektroenergetyczny (SE) jest to zbiór urządzeń słuŜących do rozdziału,
przesyłu oraz wytwarzania energii elektrycznej, połączonych w sposób umoŜliwiający
dostawy energii elektrycznej w sposób ciągły i nieprzerwany. Dzieli się na podsystemy:
- wytwórczy,
- sieć przesyłowa,
- sieć dystrybucyjna lub rozdzielcza.
KaŜdorazowe podłączenie elektrowni wiatrowej do tego systemu, wpływa na jego
pracę tzn. zmienia się rozpływ mocy czynnej i biernej, zmianie ulegają napięcia w węzłach
systemu, a co za tym idzie zmieniają się równieŜ straty mocy. Zmiany dotyczą równieŜ samej
pracy zabezpieczeń spowodowanej np. prądami zwarciowymi. Praca elektrowni wiatrowych
jak sama nazwa wskazuje jest mocno uzaleŜniona od wiatru, a co za tym idzie jest bardzo
niespokojnym źródłem energii elektrycznej. Stwarza to ogromne problemy przy
prognozowaniu wielkości wyprodukowanej energii elektrycznej oraz wpływa w pracy
systemu elektroenergetycznego na wiele parametrów definiujących stan pracy systemu.
W związku z wymienionymi problemami chcąc przyłączyć do systemu
elektroenergetycznego elektrownię lub farmę wiatrową naleŜy przeanalizować poniŜsze
czynniki, które wpływają na jej pracę w systemie:
1. Lokalizację elektrowni, farmy wiatrowej w systemie elektroenergetycznym.
2. Rozpływ mocy.
3. Stratę mocy.
4. Moc zwarciową.
5. Regulację napięcia i mocy.
6. Stabilność systemu.
7. Jakość energii elektrycznej.
Ad. 1. Lokalizacja elektrowni, farmy wiatrowej w systemie elektroenergetycznym.
Lokalizacja, miejsce przyłączenia elektrowni wiatrowej do systemu
elektroenergetycznego, typ i parametry elektrowni, parametry i struktura sieci mają znaczenie
dla pracy samej elektrowni jak i jej wpływu na ten system. Elektrownie wiatrowe mogą być
3
przyłączone zarówno do sieci niskiego, średniego i wysokiego napięcia, jak teŜ bezpośrednio
do sieci przesyłowej, przy czym do tej sieci są zazwyczaj przyłączane elektrownie o mocach
znamionowych rzędu kilkuset megawatów. Przyłączenie moŜe być zrealizowane za pomocą
linii kablowej lub napowietrznej prądu przemiennego lub stałego. Przyłącza kablowe
wykorzystywane są głównie do przyłączania morskich elektrowni wiatrowych.
Przyłączanie elektrowni wiatrowych do sieci dystrybucyjnej średniego napięcia moŜe
odbywać za pomocą trzech sposobów.
Pierwszym sposobem jest przyłączenie elektrowni wiatrowej do istniejącej linii
średniego napięcia, którą odbywa się zasilanie podłączonych do niej odbiorców. Sposób
podłączenia danej elektrowni przedstawia rycina B.47. Odległość usytuowania elektrowni
wiatrowej od miejsca przyłączenia jest zwykle nie duŜa – do kilku kilometrów. Ten sposób
przyłączenia realizowany jest dla elektrowni wiatrowych o mocy rzędu kilku megawatów.
Ryc. B.47. Schemat przyłączenia elektrowni wiatrowych do sieci dystrybucyjnej średniego
napięcia (sposób 1)
Na rycinie B.48 przedstawiono kolejny sposób, który polega na przyłączeniu elektrowni
wiatrowej bezpośrednio do szyn w stacji elektroenergetycznej WN/SN (GPZ-Główny Punkt
Zasilania) za pomocą wydzielonej linii kablowej lub napowietrznej. Zastosowanie takiego
modelu przyłączenia do systemu elektroenergetycznego stosuje się w przypadku słabej sieci
SN lub w przypadku, gdy lokalizacja elektrowni wiatrowej jest w pobliŜu GPZ-tu. Wadą
takiego rozwiązania jest jego większy koszt realizacji niŜ przedstawiony na rycinie B.47,
natomiast waŜną jego zaletą jest zminimalizowanie negatywnego wpływu elektrowni
na jakość energii elektrycznej w systemie.
4
Ryc. B.48. Schemat przyłączenia elektrowni wiatrowych do sieci dystrybucyjnej średniego
napięcia (sposób 2)
Trzeci, a zarazem najdroŜszy sposób przyłączenia elektrowni wiatrowych polega
na przyłączeniu elektrowni wiatrowej za pomocą wydzielonej linii elektroenergetycznej
i transformatora WN/SN do szyn wysokiego napięcia w stacji transformatorowej WN/SN.
Stosuje się go w przypadku konieczności przyłączenia grupy elektrowni wiatrowych lub
farmy wiatrowej. Oczywiście takie przyłączenie moŜna zastosować dla przyłączenia turbin
wiatrowych o mocy kilku megawatów w sytuacji, gdy przyłączenie następuje do GPZ-tu
w którym zabudowany jest małej mocy transformator WN/SN lub gdy są planowane dalsze
dobudowy siłowni wiatrowych.
Ryc. B.49. Schemat przyłączenia elektrowni wiatrowych do sieci dystrybucyjnej średniego
napięcia (sposób 3)
Wymienione sposoby przyłączania źródeł energii elektrycznej dotyczą elektrowni
wiatrowych o mocy wytworzonej sięgających do kilku megawatów. W sytuacji gdy istnieje
potrzeba podłączenia do sieci elektroenergetycznych źródeł wytwórczych o mocy
wytwórczej kilkudziesięciu megawatów (farm wiatrowych) odbywa się to bezpośrednio do
linii przesyłowych. RównieŜ jak w sieciach dystrybucyjnych rozróŜniamy trzy sposoby
przyłączenia.
5
Pierwszy sposób polega na przyłączeniu do linii przesyłowej farmy wiatrowej poprzez
transformator WN/SN który jest jej własnością (ryc. B.50). Przyłączenie takie moŜemy
wykonać w dwojaki sposób. Wybór sposobu zaleŜy od odległości linii przesyłowej
i lokalizacji farmy wiatrowej w terenie. W przypadku gdy odległość linii od farmy wiatrowej
nie jest duŜa i pozwala na zabudowę transformatora WN/SN bez wykonywania jakiejkolwiek
zmiany istniejącej trasy linii WN. Natomiast gdy odległości linii od farmy jest duŜa i
przyłączenie wiązałoby się z przebudową, zmianą istniejącej trasy linii WN, w takich
przypadkach przyłączenie odbywa się poprzez zabudowanie transformatora WN/SN w
lokalizacji farmy wiatrowej, a następnie poprzez nowo wybudowaną linię napowietrzną z
systemem przesyłowym (linią WN).
Ryc. B.50. Schemat przyłączenia farm wiatrowych do linii przesyłowych (sposób 1)
Drugi sposób przyłączenia farm wiatrowych do systemu elektroenergetycznego (ryc. B.51)
występuje w przypadku, gdy przyłączane źródła wytwórcze znajdują się w sąsiedztwie stacji
elektroenergetycznej. Realizuje się go poprzez bezpośrednie przyłączenie źródeł
wytwórczych do szyn WN w stacji elektroenergetycznej. Odbywa się to poprzez
wybudowanie własnego transformatora WN/SN oraz własnej linii WN łączącej szyny stacji
transformatorowej.
6
Ryc. B.51. Schemat przyłączenia farm wiatrowych do linii przesyłowych (sposób 2)
Ostatnią moŜliwością przyłączenia źródeł energii do sieci jest wykonanie linii prądu stałego
AC/DC łączącej farmę z systemem elektroenergetycznym. Najczęściej jest on
wykorzystywany w celu przyłączenia farm wiatrowych pracujących niesynchronicznie
znajdujących się na morzu oraz umiejscowionych na wyspach.
Ryc. B.52. Schemat przyłączenia farm wiatrowych do linii przesyłowych (sposób 3)
Ad. 2. Rozpływ mocy.
Rozpływ mocy określa się poprzez wykonanie odpowiednich analiz. Maja one za
zadanie określenie wpływu źródeł wytwórczych na obciąŜenie systemu, straty mocy, a takŜe
ocenę poziomów napięć w węzłach linii. Wyniki ich są punktem wyjścia do wykonywania
kolejnych analiz oraz pomagają określić maksymalną moc wytwórczą jaką moŜna
zainstalować w systemie z uwzględnieniem moŜliwości przesyłowych istniejącej sieci.
Wielokrotnie wykonywane analizy przez specjalistów wykazały, iŜ praca bardzo duŜej ilości
źródeł wpływa na obciąŜenie elementów linii przesyłowej, jak równieŜ sieci dystrybucyjnej.
Problem pojawia się w przypadku gdy na danym obszarze kraju energia elektryczna
pobierana przez odbiorców będzie mniejsza od energii wyprodukowanej przez źródła.
7
W takich przypadkach nadmiar energii elektrycznej będzie dostarczany w przeciwnym
kierunku w inne części kraju. Skutkami takiej sytuacji będzie wprowadzanie energii
elektrycznej z sieci dystrybucyjnej do sieci przesyłowej. Reasumując zbyt duŜa ilość
elektrowni wiatrowych skupionych na danym obszarze moŜe spowodować znaczącą zmianę
rozpływu mocy oraz zmianę kierunku jej przepływu.
Ad. 3. Strata mocy.
Straty mocy są w mocnym stopniu zaleŜne od mocy źródeł wytwórczych i ilości
wygenerowanej przez nie energii elektrycznej. W przypadku, gdy ilość wyprodukowanej
energii elektrycznej zaspokaja zapotrzebowanie lokalnych odbiorców na ten produkt straty
mocy zmniejszają się w liniach przesyłowych. Problem pojawia się w przypadku duŜych
mocy elektrowni wiatrowych. Jak wiadomo ilość energii wyprodukowanej przez elektrownię
wiatrową jest uzaleŜniona od siły i prędkości wiejącego wiatru. ZaleŜność ilości
wyprodukowanej energii od siły wiatru dla wybranej elektrowni wiatrowej o mocy 500
kW(V39) oraz o mocy 225 kW(V27) przedstawia rycina B.53.
Ryc. B.53. Krzywa mocy elektrowni typ V27 i V39 w funkcji prędkości wiatru
W przypadku słabego wiatru generacja energii przez elektrownię wiatrową jest mała i
najczęściej zuŜywana przez lokalnych odbiorców. W chwili gdy pojawia się duŜa generacja
poprzez zwiększoną siłę wiatru oddziałującego na łopaty elektrowni, której lokalni odbiorcy
8
nie będą w stanie wykorzystać, konieczne jest przesłanie nadwyŜki w dalsze regiony kraju.
W tej sytuacji straty mocy zwiększają się. Prędkość wzrostu tych strat jest zróŜnicowana dla
doliny i szczytu obciąŜenia. Operator Krajowego Systemu Elektroenergetycznego podczas
planowania zapotrzebowania na moc ściśle uwzględnia warunki atmosferyczne (prędkość
wiatru) jakie maja wystąpić w czasie, w którym wykonuje niniejsze zapotrzebowanie.
PoniŜsza tabela pokazuje klasyfikację elektrowni wiatrowych ze względu na moc
zainstalowaną.
Tab. B.6. Klasyfikacja elektrowni wiatrowych ze względu na moc zainstalowaną
Podział elektrowni wiatrowych ze względu na moc nazwa elektrowni
wiatrowej moc zastosowanie
mikro do 100W do zasilania oświetlenia w mieszkaniu przy zastosowaniu energooszczędnych źródeł światła
przydomowa do 5 kW do zasilania nie tylko oświetlenia ale i części elektroniki posiadanej w gospodarstwie domowym
mała do 50 kW do zasilania całych gospodarstw domowym
średnia do 2000 kW do zasilania gospodarstw domowych oraz przystosowane do sprzedaŜy energii elektrycznej
duŜa powyŜej 2000 kW do zasilania gospodarstw domowych oraz przystosowane do sprzedaŜy energii elektrycznej
Źródło: opracowanie własne.
Ad. 4. Moc zwarciowa.
Moc zwarciowa jest silnie powiązana z pewnością zasilania odbiorców w energię
elektryczną. Ma ona wpływ na sztywność oraz stabilność statyczną i dynamiczną systemu.
Przyłączenie elektrowni wiatrowej do systemu moŜe spowodować zmianę mocy zwarciowej,
która skutkuje pracą systemu w stanach zakłóceniowych. Taki stan rzeczy spowodowany jest
zastosowaniem róŜnych typów turbozespołów. Najbardziej wpływowymi elektrowniami
wiatrowymi na prace systemu są takie, które mają zabudowane generatory indukcyjne.
Załączanie takiego typu generatora jest moŜliwe po wcześniejszym odstawieniu generacji
konwencjonalnej z generatorami synchronicznymi. Elektrownie wiatrowe z wbudowanymi
9
generatorami synchronicznymi i przekształtnikami wytwarzają prądy zwarciowe o znacznie
niŜszej wartości niŜ elektrownie z generatorami indukcyjnymi i mają charakter krótkotrwały,
zaleŜny od zabudowanego przekształtnika. Kolejnym czynnikiem wpływającym na poziom
mocy zwarciowej w systemie jest wycofywanie bloków elektrowni systemowych,
co ma związek z zabudową elektrowni wiatrowych i generacji mocy. Ma to szczególne
znaczenie w czasie trwania tzw. doliny obciąŜenia i duŜej generacji energii poprzez
Ryc. B.74. Symulacja 1 zasięgu stref o znacznej uciąŜliwości hałasu oraz migotania cienia
Źródło: badania własne
Ryc. B.75. Symulacja 2 zasięgu stref o
znacznej uciąŜliwości hałasu oraz migotania
cienia Źródło: badania własne
Ryc. B.76. Symulacja 3 zasięgu stref o
znacznej uciąŜliwości hałasu oraz migotania
cienia Źródło: badania własne
74
Ryc. B.77. Symulacja 4 zasięgu stref o
znacznej uciąŜliwości hałasu oraz migotania
cienia Źródło: badania własne
Ryc. B.78. Symulacja 5 zasięgu stref o
znacznej uciąŜliwości hałasu oraz migotania
cienia Źródło: badania własne
Ryc. B.79. Symulacja 6 zasięgu stref o
znacznej uciąŜliwości hałasu oraz migotania
cienia Źródło: badania własne
Ryc. B.80. Symulacja 7 zasięgu stref o
znacznej uciąŜliwości hałasu oraz migotania
cienia Źródło: badania własne
Dla kaŜdej z symulacji określono następnie liczbę gospodarstw leŜących w strefach
znacznej uciąŜliwości hałasu i migotania cienia. Z uwagi na liczbę potencjalnie zagroŜonych
75
osób najlepsze wyniki uzyskano dla symulacji 5. W strefie oddziaływania hałasu siłowni
wiatrowej nie leŜy Ŝadne gospodarstwo, a 2 znajdują się na granicy strefy uciąŜliwości
hałasu. Z uwagi na warunki podłoŜa nie jest to obszar o zwiększonej predyspozycji do
propagacji dźwięków. Najmniej korzystna jest lokalizacja nr 7, która dotknie mieszkańców
co najmniej 25 gospodarstw, w tym aŜ 9 zwiększonym poziomem hałasu (tab. B.21).
Tab. B.21. Zestawienie sumaryczne gospodarstw naraŜonych na znalezienie się strefach
znacznej uciąŜliwości hałasu i migotania cienia przy róŜnej lokalizacji wieŜy siłowni
wiatrowej
Symulacja Liczba gospodarstw leŜących w
strefie znacznej uciąŜliwości
hałasu
Liczba gospodarstw leŜących w strefie
znacznej uciąŜliwości migotania cienia
1 4 9
2 9 10
3 4 (w tym 2 obok DK 1) 9
4 4 5
5 0 (2 na granicy strefy) 5
6 3 6
7 9 25
Źródło: badania własne
Podsumowując moŜna stwierdzić, Ŝe na wybranym przykładowo obszarze z uwagi na
znaczne rozproszenie zabudowy zagrodowej wyznaczenie optymalnej lokalizacji nowej
elektrowni wiatrowej jest zadaniem skomplikowanym. Tylko niewiele miejsc posadowienia
wieŜy siłowni spełnia warunki odpowiedniego, z uwagi na uciąŜliwość hałasu i migotania
cienia, oddalenia od istniejących siedzib człowieka.
2.9. Podsumowanie
Zarówno w literaturze przedmiotu, jak i w badaniach przeprowadzonych na potrzeby
obecnego opracowania nie stwierdzono przekroczenia w ciągu dnia dopuszczalnych norm
natęŜenia hałasu słyszalnego w pobliŜu siłowni wiatrowych. TakŜe nocą w miejscach
oddalonych co najmniej 500-600 m od wieŜy siłowni poziom hałasu jest zgodny z normami.
76
Emisja infradźwięków na wysokości głowic siłowni wiatrowych nie przekracza
wartości dopuszczalnej dla stanowisk pracy. JuŜ w odległości około 300 m od wieŜy siłowni
poziom rejestrowanych infradźwięków jest niŜszy od normy sanitarnej dla stanowisk pracy o
charakterze koncepcyjnym.
Na podstawie dotychczas analiz z pomiarów terenowych, popartych informacjami
podawanymi w cytowanej literaturze przedmiotu moŜna stwierdzić, Ŝe istnieją potwierdzone
fakty uciąŜliwości hałasu emitowanego przez siłownie wiatrowe. UciąŜliwość ta dotyczy
przede wszystkim osób mieszkających w bliskim sąsiedztwie siłowni. Jako graniczną
odległość moŜna przyjąć 500-600 m.
Biorąc pod uwagę częstość pojawiania się pogody słonecznej, pozwalającej na
powstanie migoczącego cienia moŜna w sąsiedztwie siłowni wiatrowych wyznaczyć 2 strefy
uciąŜliwości: znacznej i małej. Strefa znacznej uciąŜliwości sięga od 100 m na S, przez 400
m na N, po 700 m na E i W oraz 1000 m na NE i NW od wieŜy siłowni. Strefa małej
uciąŜliwości migotania cienia rozszerza zakres moŜliwego oddziaływania do 1000 m na
kierunkach E i W oraz 1500 m na kierunkach NE i NW.
Nie ma w pełni wiarygodnych i potwierdzonych medycznie faktów, Ŝe hałasu siłowni
wiatrowych wywołał choroby u osób mieszkających w pobliŜu elektrowni. Informacje o
zdrowotnych oddziaływaniach hałasu opierają się na badaniach dotyczących hałasu
drogowego i hałasu w miejscach pracy. W przypadków osób mieszkających w pobliŜu
elektrowni wiatrowych mamy do czynienia z ekspozycją takŜe na inne, poza siłownią, źródła
hałasu.
Pod względem oddziaływania pól elektromagnetycznych elektrownie wiatrowe nie
stwarzają niebezpieczeństw dla zdrowia ludności mieszkającej w ich okolicy.
Przy projektowaniu nowych siłowni wiatrowych niezbędne jest szczegółowe
zbadanie, czy i w jakim stopniu planowana lokalizacja wpłynie na pogorszenie aktualnego
stanu klimatu akustycznego. NaleŜy przy tym brać pod uwagę zasięg uciąŜliwości hałasu
oraz migotania cienia oraz juŜ istniejące składniki klimatu akustycznego, takie jak drogi
przelotowe i linie kolejowe oraz tereny o ułatwionej propagacji dźwięku.
77
LITERATURA
Aniołczyk H., Mamrot P., Politański P., 2004, Ocena higieniczna źródeł pól elektromagnetycznych, dla których normatyw zmienił się znacząco lub został wprowadzony nowymi przepisami o NDN. Medycyna Pracy, 55 (1), 55-62.
Ashtiani P., Titus S., 2011, Analysis of noise immission levels measured from wind turbines. Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.
Bandziul W., 2005, Energetyka wiatrowa w Polsce, Elektroenergetyka nr 3/2005. Baranowski J., 2011, Raport z przeprowadzenia pomiarów oddziaływania elektrowni
wiatrowej na środowisko akustyczne odbierane przez człowieka, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
Barzyk G., Szwed P., 2005, Małe elektrownie wiatrowe jako źródła generacji rozproszonej. Instytut Elektrotechniki, Politechnika Szczecińska. APE 2005 r. Konferencja Naukowo-Techniczna.
Bełdowski T., 1980, Stacje elektroenergetyczne, WNT, Warszawa. BłaŜejczyk W., 2011, Analiza dźwięków generowanych przez siłownię wiatrową i ich
słyszalności w róŜnych odległościach od obiektu, Raport z pomiarów przeprowadzonych w dniu 30 września 2011 r. w otoczeniu siłowni w Cetkach, gmina Rypin, Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie.
Botha P., 2011, Lessons learned from long-term noise monitoring at project West Wind. Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.
BP Statistical Review of World Energy, 2011
Branco C., 2001, Low Frequency Noise: A Major Risk Factor in Military Operations. Proc. of RTO AVT Symposium on “Ageing Mechanisms and Control: Part A – Developments in Computational Aero- and Hydro-Acoustics”, Manchester, UK, 8-11 października 2001.
Brinckerhoff P., 2011, Update of UK shadow flicker evidence base. Amber Court, Newcastle (http://www.decc.gov.uk/en/content/cms/meeting_energy/renewable_ener/ored_news/ored_news/uk_shad_flick/uk_shad_flick.aspx, 10 XII 2011).
Burden of disease from environmental noise. Quantification of healthy life years lost in Europe, 2011, World Health Organization, Regional Office for Europe, Copenhagen.
Ceranna L., Hartmann G., Henger M., 2011, Der unhörbare Lärm von Windkraftanlagen – Infraschallmessungen an einem Windrad nördlich von Hannover, Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe (BGR), http://www.buerger-fuer-eggebek.de/downloads/wkalaerminfraschallanwka.pdf, 29.V.2011
Dijkstra M., Kerkers T., 2011, Continuous noise monitoring of wind turbines. Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.
Directive 2002/49/EC of the European Parliament and of the Council of 25 June 2002 relating to the assessment and management of environmental noise. L 189/12, Official Journal of the European Communities, 18.7.2002.
Dołęga W., 2007, Stacje elektroenergetyczne, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.
Drake B., Hubacek K., 2007, What to expect from a greater geographic dispersion of wind farms? – a risk portfolio approach, Energy Policy 35 (3999-4008).
78
Ek K., 2005, Public and private attitudes towards “green” electricity: the case of Swedish wind power, Energy Policy 33, 1677-1689.
Electromagnetic fields and public health, Exposure to extremely low frequency field, 2007, Fact sheet N°322, June 2007, WHO, Geneva, (http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs322/en/index.html#, 7.X.2011).
Eltham D.C., Harrison G.P., Allen S.J., 2008, Change in public attitudes towards a Cornish wind farm: Implication for planning, Energy Policy 36 (23-33).
Energetyka odnawialna jako dźwignia społeczno-gospodarczego rozwoju województw do 2020 roku. Dlaczego warto i jak powinno się planować rozwój energetyki wiatrowej w regionach?, 2012, Instytut Energetyki Odnawialnej, Warszawa
Engel Z., Sadowski J., 2005, Ochrona środowiska przed hałasem w Polsce w świetle przepisów europejskich. Komitet Akustyki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
Environmental Impacts of Wind-Energy Projects, 2007, Committee on Environmental Impacts of Wind Energy Projects, National Research Council, The National Academies Press, Washington.
Epilepsy action - photosensitive epilepsy, 2007, British Epilepsy Association, (http://www.epilepsy.org.uk/info/photosensitive-epilepsy, 10 XII 2011).
Etel L., Popławski M., 2009, Czy elektrownie wiatrowe podlegają opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości?, Przegląd Podatków Lokalnych i Finansów Samorządowych.
Gasidło K, Popczyk J., 2008, Obszary metropolitalne i wielkie miasta a problem rozwoju I wykorzystania odnawialnych źródeł energii (OZE), w: Ekspertyzy do Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2008-2033, Tom I, MRR, Warszawa, str. 67-150.
Good practice guide on noise exposure and potential health effects, 2010, European Environmental Agency, Technical report, No 11, Copenhagen.
Graham J.B., Stephenson J.R., Smith I.J., 2009, Public perception OF Wind energy development: case studies from New Zealand, Energy Policy 37, 3348-3357.
Gryz K., Karpowicz J., 2002, Źródła pól elektromagnetycznych - monitory ekranowe. Bezpieczeństwo Pracy, 4, 13-17.
Harding G., Harding P., Wilkins A., 2008, Wind turbines, flicker, and photosensitive epilepsy: Characterizing the flashing that may precipitate seizures and optimizing guidelines to prevent them. Epilepsia, 49(6):1095–1098, doi: 10.1111/j.1528-1167.2008.01563.x.
Hessler D., 2011, Accounting for background noise when measuring operational sound levels from wind turbine projects. Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.
Hoen B., Wiser R., Cappers P., Thayer M., Sethi G., 2009, The Impact of Wind Power Projects on Residential Property Values in the United States: A Multi-Site Hedonic Analysis, Environmental Energy Technologies Division, Ernest Orlando Lawrence Berkeley National Laboratory.
Jarosiewicz G., 2008, Bezpieczeństwo i higiena pracy w polach elektromagnetycznych - Informacje dla przeprowadzających kontrole w zakładach pracy stosujących źródła pól elektromagnetycznych. Zeszyty inspektora pracy, Główny Inspektorat Pracy, Warszawa.
Jasiulewicz M., 2008, Sieć osadnicza małych i średnich miast i osad wiejskich a problem wykorzystania odnawialnych źródeł energii (OZE), ze szczególnym uwzględnieniem produkcji biomasy – rekomendacje dla KPZK, w: Ekspertyzy do Koncepcji
79
Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2008-2033, Tom I, MRR, Warszawa, str. 1-66.
Jiraska A., 2011, Sound power level assessment. Is a reference position really reference? Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.
Koniec eldorado w zielonej energii, Rzeczpospolita 31.01.2012. Korcelli P., Degórski M., Drzazga D., Komornicki T., Markowski T., Szlachta J.,
Węcławowicz G., Zaleski J., Zaucha J., 2010, Ekspercki projekt koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju do roku 2033, Studia KPZK, tom CXXVIII, KPZK PAN, Warszawa, ss. 170.
Koszarny Z., Szata W., 1987, NaraŜenie ludności Warszawy na hałas uliczny cz. I i II, Roczniki PZH, nr 1 i 2.
Krohn S., Damborg S., 1999, On public attitudes towards wind power, Renewable Energy 16 (954-960).
Le retentissement du fonctionnement des éoliennes sur la santé de l'homme, 2006, Bulletin Academie Nationale de Médecine, 190, no 3 : 753-754.
Lewandowski R., 2011, Elektrownie wiatrowe a podatek od nieruchomości, http://www.podatki.biz/artykuly/13_13250.htm.
Lindkvist P., Almgren M., 2011, Indoor low frequency noise from wind turbines. Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.
Lubośny Z., 2006, Elektrownie wiatrowe w systemie elektroenergetycznym, WNT, Warszawa.
Madsen K.D., Pedersen T.H., 2011, Noise from large wind turbines – an update on low frequency noise. Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.
Markevicius A., Katinas V., Marciukatis M., 2007, Wind energy development policy and prospects in Lithuania, Energy policy 35 (4893-4901).
Mikołajczak J., Borowski S., 2011, Wpływ istniejących siłowni wiatrowych na środowisko biotyczne i rolnictwo województwa Kujawsko-Pomorskiego, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
Night noise guidelines for Europe, 2009, World Health Organization, Regional Office for Europe, Copenhagen.
Ochiai H., Inoue Y., Imaizumi H., 2011, Recent field measurements of wind turbine noise in Japan. Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.
Odnawialne źródła energii – zasoby i moŜliwości wykorzystania na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, 2009, Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku.
Parczewski Z., Malko J., 2008, Przestrzenne uwarunkowania i potrzeby terytorialne związane z rozwojem systemów technicznej infrastruktury energetycznej, ekspertyza dla KPZK, www.mrr.gov.pl
Paska J., 2002, Generacja rozproszona a niezawodność systemu elektroenergetycznego. Elektroenergetyka, nr 3, str. 17-27;
Pierpont N., 2009, Wind turbine syndrome, a report on a natural experiment. Santa Fe, NM: K-Selected Book, http://www.windturbinesyndrome.com/book.html, 9 XII 2011.
80
Pol E., Masso Di A., Castrechini A., Bonet M.R., Vidal T., 2006, Psychological parameters to understand and manage the NIMBY effect, Revue europeenne de psychologie appliqué, 56, 43-51.
Prace planistyczne a konflikty przestrzenne w gminach, 2010, red. P.Śleszyński, J.Solon, Studia KPZK PAN, Warszawa
Rodman L.C., Meentemeyer R.K., A geographic analysis of wind turbine placement in Northern California, Energy Policy 34 (2137-2149).
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektrycznego.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z 14 czerwca 2007 r., w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. nr 120, z dnia 5 lipca 2007, poz. 826).
Shadow flicker modeling report for the Steuben Wind Project, 2009, Environmental Design & Research, Landscape architecture, Planning, Environmental Services, Syracuse, New York http://www.eon.com/en/downloads/Appendix_M_Shadow_Flicker_Modeling _Report.pdf, 10 XII 2011)
Snyder B., Kaiser M.J., 2009, Ecological and economic cost-benefit analysis of offshore wind energy, Renewable Energy 34 (1567-1578).
Soliński I., Soliński B., 2001, Ceny energii wiatrowej na konkurencyjnym rynku energii elektrycznej, http://www.elektrownie-wiatrowe.org.pl/
Sołoniewicz J., 1978, Sieci elektroenergetyczne, WNT, Warszawa. Sterzinger G., Beck F., Kostiuk D.,2003, The effect of wind development on local property
values, REPP, Renewable Energy Policy Project, Analytical Report. Swofford J., Slaterry M., 2010, Public attitudes of wind energy in Texas: Local communities
in close proximity to wind farms and their effect on decision-making, Energy Policy 38 (2508-2519).
The Economics of Wind Energy, 2009, European Wind Energy Association. The electromagnetic compatibility and electromagnetic field implications for wind farming in
Australia, 2004, Australian Government, Australian Greenhouse Office. van den Berg G.P., 2004, Effects of the wind profile at night on wind turbine sound, Journal
of Sound and Vibration, 277, 4-5, 955-970. van den Berg G.P., 2006, The sound of high winds: the effect of atmospheric stability on wind
turbine sound and microphone noise, Rozprawa doktorska, http://dissertations.ub.rug.nl/faculties/science/2006/g.p.van.den.berg/ 5.10.2011.
van den Berg M., 2005, Influence of low frequency noise on health and well-being, Informal document No. GRB-41-8 (41 st GRB, 22-24 Feb. 2005), Ministry of Environment, The Hague, Netherlands (http://www.unece.org/trans/doc/2005/wp29grb/TRANS-WP29-GRB-41-inf08e.doc, 13 X 2011).
What is the impact of wind farms on house prices?, 2007, FiBRE, Findings in Built and Rural Environments, www.rics.org.
Wiesenfeld, E., Sánchez, E., 2002. Sustained participation: a community based approach to addressing environmental problems. In: Bechtel, R., Churchman, A. (Eds.), Handbook of Environmental Psychology. Wiley, New York, pp. 629–643.
Wizja rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce do 2020 r., Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej
Xu J., He D., Zhao X., 2010, Status and prospects of Chinese wind energy, Energy 35 (4439-4444)
Ząber Z., 2006, Energetyka wiatrowa, GlobEnergia nr 4, s. 8-12.
81
Strony internetowe: www.rp.pl/artykul/504494_Protesty_utrudnia_budowe_wiatrakow.html www.bisztynek.strona.pl/kisielice.html www.zlotoryja.naszemiasto.pl/artykul/841710,co-z-wiatrakami-w-
wskazań co do odległości i wymogów ochrony przed hałasem. Dostrzec można również
przejście z pozycji restrykcyjnych wobec lokalizacji wiatraków na terenach cennych
środowiskowo, na pozycje ukierunkowane pierwszoplanowo na ocenę każdej propozycji w
sposób indywidualny i zwiększenie wysiłków pogodzenia projektu wiatrowego z ochroną
terenów.
Charakterystyka przyjmowanych na poziomie poszczególnych stanów rozwiązań
dotyczących lokalizacji wiatraków i farm wiatrowych napotyka na duże trudności ze względu
na znaczne ich zróżnicowanie i odrębności systemu prawnego każdego stanu. Możliwe jest
więc przedstawienie ogólnego wniosku o braku jednolitych rozwiązań co do lokalizacji farm
wiatrowych, w tym zwłaszcza nie można wskazać na odległość czy też poziom hałasu, który
byłby powszechnie uznanym standardem.
58
H. Wnioski dla samorządu województwa kujawsko-pomorskiego jako prawne wsparcie
w zakresie lokalizacji wiatraków
H.I. Prawo unijne
Jak wskazano w punkcie A.I. na gruncie prawa unijnego w przypadku energii
wiatrowej i wiatraków brak jest jak dotąd szczegółowych uregulowań zajmujących się
zwłaszcza zagadnieniem lokalizacji wiatraków. Z jednej strony na podstawie dyrektywy
2009/28 (której termin implementacji przez państwa członkowskie upłynął w grudniu 2010 r.)
państwa członkowskie UE zostały zobowiązane do promowania odnawialnych źródeł energii,
w tym energii wiatrowej. Jak już podkreślono, brak w tym akcie w odniesieniu do
problematyki wiatraków jakichkolwiek szczegółów co do ochrony przed hałasem czy też
lokalizacji tych konstrukcji. Podobnie, jeśli chodzi o ochronę przed hałasem wynikającą z
dyrektywy 2002/49.
Z drugiej strony, Unia Europejska rozwija swoją politykę ochrony środowiska, w
tym zwłaszcza ochrony przyrody (dyrektywa siedliskowa 92/43 i dyrektywa ptasia 2009/147).
Niestety, prawodawca unijny nie zajął się jak dotąd kwestią, co robić, gdy nie jest możliwe
pogodzenie celu, jakim jest wspieranie odnawialnych źródeł energii z celem, jakim jest
ochrona cennych obszarów przyrodniczych i ochrona krajobrazu. A taka przecież sytuacja
może zaistnieć w związku z lokalizacją farm wiatrowych w pobliżu lub na terenach objętych
ochroną.
Przy milczeniu prawodawcy unijnego pomocą będzie mógł tu służyć Trybunał
Sprawiedliwości UE, który miał w lipcu 2011 r. okazję analizować taki problem w sprawie C-
2/10, i wydał w tym zakresie następujące rozstrzygnięcie: dyrektywę Rady 92/43/EWG z dnia
21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory oraz
dyrektywę Rady 79/409/WE z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa,
dyrektywę 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001 r. w
sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze
źródeł odnawialnych i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23
kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych
zmieniającą i w następstwie uchylającą dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE należy
interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie istnieniu uregulowań, które
zakazują lokalizacji turbin wiatrowych nieprzeznaczonych do własnego użytku na obszarach
należących do sieci Natura 2000 bez jakiejkolwiek uprzedniej oceny skutków przedsięwzięcia
59
dla środowiska na obszarze, na którym ma być ono realizowane, o ile przestrzegane są zasady
niedyskryminacji i proporcjonalności171
.
Z pytaniami prejudycjalnymi w sprawie C-2/10 zwrócił się do Trybunału włoski sąd
krajowy - Tribunale amministrativo regionale per la Puglia, na tle sporu między Azienda
Agro-Zootecnica Franchini Sarl i Eolica di Altamura Srl a Regione Puglia (regionem Apulia)
dotyczącego odmowy udzielenia pozwolenia na lokalizację turbin nieprzeznaczonych do
własnego użytku na terenie znajdującym się wewnątrz parku narodowego Alta Murgia. Ten
park narodowy to obszar chroniony zaklasyfikowany jako obszar mający znaczenie dla
Wspólnoty (zwany dalej „OZW”) oraz jako obszar specjalnej ochrony (zwany dalej „OSO”),
stanowiącym część europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Odmowa miała miejsce ze
względu na fakt, że planowana inwestycja nie została uprzednio objęta oceną skutków dla
środowiska przedsięwzięcia na teren, na którym projekt miał być realizowany.172
Władze
regionu Apulia w szczególności uzasadniały odmowę udzielenia pozwolenia tym, że w
świetle przepisów krajowych lokalizacja turbin wiatrowych nie mogła mieć miejsca na
terenach uznanych za całkowicie „niewłaściwe” dla tych celów, za które to tereny zostały
również uznane obszary OZW i OSO wyznaczone na podstawie dyrektywy siedliskowej i
dyrektywy ptasiej.173
Z punktu widzenia władz samorządu województwa kujawsko-pomorskiego i polityki
związanej z lokalizacją wiatraków znaczenie ma m.in. stwierdzenie przez Trybunał, że
dyrektywa ptasia i dyrektywa siedliskowa, a w szczególności art. 6 ust. 3 dyrektywy
siedliskowej, nie stoją na przeszkodzie bardziej rygorystycznemu krajowemu środkowi
ochronnemu, który ustanawia bezwzględny zakaz budowy turbin wiatrowych
nieprzeznaczonych do własnego użytku na wszystkich OSO w obrębie obszarów należących
do sieci Natura 2000 bez dokonania jakiejkolwiek oceny skutków dla środowiska określonego
planu lub przedsięwzięcia na danym terenie należącym do tej sieci.174
Innymi słowy,
Trybunał dopuszcza możliwość rozstrzygnięcia konfliktu na linii wspieranie energetyki
wiatrowej – ochrona przyrody, na rzecz ochrony przyrody. Władze państwa członkowskiego,
w tym także władze jednostki samorządu terytorialnego, jeśli w tym państwie przyznano na
szczeblu lokalnym określone kompetencje w tym zakresie, mają więc możliwość
ustanowienie odpowiednich zakazów dotyczących lokalizacji wiatraków w pobliżu terenów
171
Wyrok Trybunału z dnia 21 lipca 2011 r. w sprawie C-2/10 Azienda Agro-Zootecnica Franchini Sarl, Eolica
di Altamura Srl przeciwko Regione Puglia, http://curia.eu; dalej cyt.: sprawa C-2/10. 172
sprawa C-2/10, par. 2. 173
sprawa C-2/10, par. 26. 174
sprawa C-2/10, par. 58.
60
wyznaczonych zgodnie z dyrektywą siedliskową i dyrektywą ptasią, jako tzw. bardziej
rygorystycznych środków ochronnych w rozumieniu art. 193 TFUE, o ile zakazy takie są
zgodne z traktatami założycielskimi.
Następnie Trybunał ocenił, że tenże włoski zakaz lokalizacji wiatraków nie jest
sprzeczny z art. 6 ust 1 uchylonej już dyrektywy 2001/77 i art. 13 obecnie obowiązującej
dyrektywy 2009/28, jeżeli nie narusza zasady niedyskryminacji i zasady proporcjonalności.
W przypadku włoskiego zakazu lokalizacji wiatraków w sprawie C-2/10 Trybunał na tle
zasady niedyskryminacji wskazał, że do sądu odsyłającego należy zatem zbadanie, czy
odmienne traktowanie przedsięwzięcia budowy turbin wiatrowych i przedsięwzięć
dotyczących innych rodzajów działalności przemysłowej, planowanych na obszarach
należących do sieci Natura 2000 może być uzasadnione obiektywnymi różnicami istniejącymi
między tymi dwoma rodzajami przedsięwzięć. W tych okolicznościach sąd ten powinien
uwzględnić specyfikę turbin wiatrowych, kładąc szczególnie nacisk na zagrożenia, jakie mogą
one stanowić dla ptactwa, takie jak niebezpieczeństwo zderzenia, zakłócanie i
przemieszczenia, efekt bariery zmuszający ptaki do zmiany kierunku bądź utrata siedlisk lub
ich pogorszenie.175
Natomiast w odniesieniu do zasady proporcjonalności Trybunał stwierdził,
że zadaniem sądu odsyłającego jest zbadanie proporcjonalności rozważanego środka
krajowego. Sąd ten powinien w szczególności uwzględnić okoliczność, że uregulowania
będące przedmiotem toczącego się przed nim postępowania są ograniczone tylko do turbin
wiatrowych, z wyłączeniem innych form produkcji energii elektrycznej z odnawialnych źródeł
takich jak urządzenia fotowoltaiczne. Ponadto zakaz miałby zastosowanie wyłącznie do
nowych turbin wiatrowych do celów komercyjnych, ponieważ turbiny wiatrowe przeznaczone
do własnego użytku o łącznej mocy równej lub niższej niż 20 kW są wyłączone z zakresu jego
zastosowania.176
Wniosek nr 1 – w sytuacji milczenia prawodawcy unijnego co do lokalizacji
wiatraków, wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-2/10 może służyć jako
wsparcie polityki samorządu województwa kujawsko-pomorskiego, który podobne
rozwiązania prawne mające na celu ochronę terenów cennych przyrodniczo i krajobrazowo (o
ile nie będą one naruszać zasad niedyskryminacji i proporcjonalności) może ustanowić w
ramach swoich kompetencji – to jest w planie zagospodarowanie przestrzennego
województwa. Władze samorządu mogą również, powołując się na wyrok TS w sprawie C-
175
sprawa C-2/10, par. 65-66. 176
sprawa C-2/10, par. 74.
61
2/10, zachęcać inne jednostki samorządu terytorialnego różnych szczebli do stosowania
podobnych rozwiązań.
H.II. Prawo polskie
Jak wskazano w punkcie A.II. problematyka lokalizacji wiatraków nie jest
uregulowana w sposób zadowalający w prawie polskim, w tym również jeśli chodzi o
rozwiązania prawne łączące kwestię wiatraków i kompetencji samorządu województwa. Z
perspektywy kompetencji samorządu województwa pierwszy problem powstaje w związku z
określeniem lokalizacji wiatraków w planie zagospodarowania przestrzennego województwa
(PZPW), w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (MPZP) oraz
zagadnieniem stopnia związania samorządów gminnych PZPW. Mając na uwadze wniosek nr
1 – dotyczący wyroku TS w sprawie C-2/10 oraz analizę treści PZPW przedstawioną w
punkcie A.II.1.1.a można sformułować wniosek nr 2.
Wniosek nr 2 – punktem wyjścia prowadzenia przez samorząd województwa
kujawsko-pomorskiego polityki dotyczącej skoordynowanej lokalizacji wiatraków musi być
wprowadzenie odpowiednich rozwiązań do PZPW. Jak wskazano w tej części ekspertyzy (np.
s. 12-13) istnieją podstawy prawne do regulacji problemu lokalizacji farm wiatrowych przy
opracowywaniu PZPW. Może się więc to łączyć z określeniem szczegółów w tym zakresie –
jak na przykład kwestii odległości wiatraków od ujętych w tym planie terenów, składających
się na „system obszarów chronionych”. Wyrok TS w sprawie C-2/10 prowadzi do wniosku,
że określenie np. przy lokalizacji odległości wiatraków od takich terenów w sposób
obiektywny, uzasadniony danymi naukowymi i mieszczący się w granicach zasady
proporcjonalności, nie naruszałoby przepisów dyrektyw z zakresu ochrony przyrody, czy też
dyrektywy 2009/28/WE.
Jeśli chodzi o relację między PZPW i MPZP, jak również rozdział kompetencji
między samorząd województwa i samorząd gminny przy zagadnieniu lokalizacji wiatraków,
kwestie te omówione zostały w punkcie A.II.1.1.b ekspertyzy. Podkreślić należy jednakże
ponownie, biorąc pod uwagę obowiązujące obecnie przepisy, że ustawodawca polski nie
ułatwia oceny w tym zakresie. Tym niemniej, wykładnia celowościowa tych przepisów
umożliwia sformułowanie wniosku nr 3.
Wniosek nr 3 - Istnieją podstawy do twierdzenia, że ustalenia ujęte w PZPW co do
lokalizacji na terenie województwa wiatraków i farm wiatrowych winny być uwzględniane
przez organy gmin znajdujących się w tym województwie, które dopiero po analizie pod tym
62
kątem PZPW przystępowałyby do kształtowania swoich MPZP. Postawienie w oparciu o
obowiązujący stan prawny wniosku przeciwnego – o monopolu samorządu gminnego i
ignorowaniu PZPW – prowadziłoby do pozbawienia organów samorządu województwa
realnego wpływu na kształtowanie przestrzeni w województwie, czyli naruszenia regulacji
ustawy z 1998 r. o samorządzie województwa, jak i art. 3 ust. 3 upzp.
Od wprowadzenia omawianych rozwiązań do planu zagospodarowania
przestrzennego województwa uzależniona jest również możliwość prowadzenia polityki w
tym przedmiocie przez samorząd województwa kujawsko-pomorskiego na poziomie
indywidualnych decyzji administracyjnych, w tym zwłaszcza przy instytucji uzgodnień tych
aktów. Kwestia ta została omówiona na tle orzecznictwa w punkcie A.II.1.2. oraz A.II.1.3.
(Ocena oddziaływania na środowisko).
Podsumowując należy więc stwierdzić, że w obecnym stanie prawnym samorząd
województwa ma możliwość wykorzystania w związku z lokalizacją wiatraków przede
wszystkim PZPW. Od wprowadzenia odpowiednich rozwiązań do tego planu uzależnione jest
skuteczne korzystanie przez samorząd województwa innych instrumentów prawnych (np.
uzgodnień).
Co do propozycji zmian w prawie – o ile to jest możliwe, samorządy województw
powinny przede wszystkim podjąć inicjatywę na rzecz:
1) zmian w ustawie z 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, celem
wprowadzenia do tej ustawy jednoznacznych rozwiązań prawnych jeśli chodzi o kompetencje
samorządów województw w zagospodarowaniu przestrzeni w związku z lokalizacją
wiatraków na terenie województwa;
2) przyjęcia przepisów ustawowych i wykonawczych wprowadzających ogólne reguły
lokalizacji wiatraków i farm wiatrowych – w tym zwłaszcza co do ochrony przed hałasem
oraz odległości od zabudowań (przykłady takich rozwiązań prawnych ujęte zostały w
częściach ekspertyzy, w których omówiono prawo obowiązujące w wybranych państwach).
1
Moduł E1
Etapy rozwoju energetyki wiatrowej
w województwie kujawsko-pomorskim
Koordynator modułu - dr Dariusz Brykała
Autorzy:
Prof. dr hab. Zbigniew Podgórski
Mgr Łukasz Sarnowski
2
5.1.1. Etapy rozwoju energetyki wiatrowej na świecie i w Europie
Początki wykorzystania przez człowieka energii wiatru są trudne do jednoznacznego określe-nia. Egipcjanie już 2000 lat przed naszą erą wykorzystywali energię wiatru do napędu swoich łodzi. Z Kodeksu Hammurabiego (ok. 1750 r. p.n.e.) wynika, że energia wiatru była wykorzystywana również w Persji. W Indiach w IV w. p.n.e. powstał pierwszy opis zastosowania wiatraka do pompowania wody, a już w II wieku p.n.e w Chinach stosowano wiatraki w kształcie kołowrotów do nawadniania pól uprawnych. Na początku naszej ery wiatraki pojawiły się w krajach basenu Morza Śródziemnego. Rok 644 n.e. uznany został za datę pierwszej udokumentowanej wzmianki o wiatrakach.
Pierwsze wiatraki europejskie pojawiły się w Anglii w IX wieku, we Francji w XI wieku, a od wieku XIII upowszechniły się w Europie Zachodniej. Najstarszy obraz wiatraka w Europie znajduje się na inicjale pierwszej strony rękopisu angielskiego z 1270 r. Pierwotnie wiatrak był drewnianą "bud-ką", którą obracano wokół centralnie usytuowanego słupa, tak aby ustawić skrzydła na wiatr. Rewo-lucji w konstrukcji wiatraków dokonali Holendrzy, którzy wprowadzili konstrukcje czteroskrzydłowe. Miało to miejsce w 1390 r. Rozwój wiatraków typu „holendrów” przypadł w Europie na XVII wiek. W roku 1745 angielski konstruktor Edmund Lee wprowadził w budowie wiatraka pomocnicze koło kie-rujące automatycznie wiatrak w stronę wiatru. Największy rozkwit wiatraków miał miejsce w poło-wie XIX wieku. W Europie pracowało wówczas około 200 tysięcy tego typu obiektów (Lerch, 2010). Szacuje się, że młyny napędzane energią wiatru pracowały z łączną mocą około 1 TW. Pod koniec XIX wieku rozwój maszyny parowej spowodował wyparcie napędu wiatrowego z wielu dziedzin życia gospodarczego, co przyczyniło się do zastoju tej dziedziny techniki. W tym czasie na terenie Danii pracowało około 30 000 młynów wietrznych, podobna ilość wiatraków była ówcześnie także w Holandii.
W czasie zimy 1887-88 Charles F. Brush zbudował w Stanach Zjednoczonych pierwszą samo-czynnie działającą siłownię wiatrową o mocy 12 kW produkującą energię elektryczną. Jak na owe czasy turbina Brush'a była imponująca: wirnik miał średnicę 17 metrów i składał się ze 144 łopat zrobionych z drzewa cedrowego (ryc. E.1.1). Konstrukcja Amerykanina dostarczała przez okres około 20 lat energii do ładowania akumulatorów, znajdujących się w piwnicy jego posiadłości. Na świecie w tym samym czasie wielu konstruktorów oraz zwykłych pasjonatów pracowało nad konstrukcją przy-domowej turbiny wiatrowej, już wtedy szukano także sposobu na komercyjne wykorzystanie energii wiatru.
Ryc. E.1.1. Turbina skonstruowana przez Charlesa Francisa Brusha.
W Europie pierwszy wiatrak do produkcji energii elektrycznej pojawił się w Danii w 1890 ro-ku. W 1940 roku uruchomiono tu pierwszą turbinę o mocy 1,25 MW. Duński pionier energetyki wia-trowej i aerodynamiki Poul la Cour odkrył, że znacznie wydajniejsze dla generatorów elektrycznych są wirniki o kilku łopatach. Energię elektryczną uzyskaną z siłowni wiatrowych wykorzystywał on do procesu elektrolizy, z którego otrzymywał wodór, który służył mu do oświetlania jego szkoły. Silny początkowo rozwój małej energetyki wiatrowej w Stanach Zjednoczonych i Europie został zahamo-wany przez ogólnoświatowy kryzys gospodarczy w latach trzydziestych XX wieku a następnie przez II wojnę światową.
Do 1940 roku Dania miała ponad 1300 działających generatorów wiatrowych. W tym samym czasie w USA zbudowano około 6 milionów takich generatorów. Turbiny wiatrowe były dla miesz-kańców wsi w ówczesnych czasach jedynym dostępnym źródłem elektryczności.
W 1950 roku inżynier Johannes Juul jako pierwszy skonstruował siłownię wiatrową z genera-torem prądu przemiennego. Jego kolejne rozwiązania konstrukcyjne zawarte w elektrowni wiatrowej o mocy 200 kW zbudowanej w 1957 roku na wybrzeżu Gedser w Danii wykorzystywane są do dzisiaj. Turbina Gedsera posiadała trójpłatowy wirnik zwrócony przodem do wiatru (up-wind), generator asynchroniczny, mechanizm ustawiania kierunku, hamulce aerodynamiczne oraz regulację mocy poprzez zmianę kąta natarcia łopat. Przez 11 lat turbina ta pracowała podłączona do sieci. W 1960 roku na świecie wykorzystywano ponad 1 milion małych siłowni wiatrowych. Ponowny wzrost zainteresowania szerszym wykorzystaniem energii wiatru do celów energetycznych miał miejsce po kryzysie energetycznym w 1973 r.
W latach 80 XX wieku nastąpił rozwój przemysłowej energetyki wiatrowej. Na przestrzeni kilkunastu lat dopracowano nowe rozwiązania techniczne w zakresie budowy siłowni wiatrowych. W Niemczech profesor Ulrich Hutter w krótkim czasie skonstruował serię prototypowych, horyzontal-nych urządzeń o zmiennym ustawieniu kątów natarcia skrzydeł. W Stanach Zjednoczonych po kryzy-sie energetycznym rząd federalny wprowadził energetykę wiatrową do krajowego programu badań i rozwoju. USA korzystało w tych pracach z technologii wojskowych i najnowszych osiągnięć techniki. W efekcie w stanie Ohio zainstalowano prototypową turbinę nazwaną MOD-0 o mocy 1 MW, a na-stępnie kolejne MOD-0A i MOD-2. Agencja NASA przyczyniła się także do rozwoju energetyki wia-trowej - wybudowana przy jej współudziale turbina nad rzeką Columbia miała skrzydła o długości około 100 m. Równolegle na świecie powstawały nowe konstrukcje generatorów, poprawiano wy-trzymałość mechaniczną elementów oraz stosowano coraz to nowsze materiały. W odróżnieniu od Stanów Zjednoczonych inżynierowie w Europie skupili się bardziej na możliwości wdrożenia urządzeń energetyki wiatrowej na rynek. Konstrukcje Europejskie bazowały na turbinie Gedser'a i w najwięk-szej mierze rozwijali je Niemcy i Duńczycy.
W latach sześćdziesiątych budową elektrowni wiatrowych zajmowali się głównie pasjonaci. Dominowały konstrukcje o mocy do 15 kW, z trójłopatowym wirnikiem. W latach 1974-1979 Chri-stian Riisager wybudował około 30 turbin wiatrowych. Po roku 1980 duńskie zakłady energetyczne podjęły decyzję o seryjnej budowie maszyn o generatorach 660 kW. Niestety praca tych maszyn oka-zała się całkowicie nieopłacalna pod kątem produkcji energii elektrycznej. Po pokonaniu problemu nieekonomiczności wcześniej działających elektrowni wiatrowych w latach 90 powstały pierwsze urządzenia produkujące energię na skalę przemysłową.
W roku 1990 moce zainstalowane w energetyce wiatrowej w całej Europie wynosiły jedynie 470 MW. Na świecie wartość zainstalowanej mocy w energetyce wiatrowej dochodziła wówczas do 2,4 GW (ryc. E.1.2). Największy udział w tym miała Dania, następnie Niemcy, Holandia i Hiszpania (tabela E.1.1). Cztery następne w rankingu kraje prezentowały sumaryczne moce rzędu kilku mega-watów. W roku 1997 liczba krajów europejskich, w których realnie istniała energetyka wiatrowa, zwiększyła się już do 22, a całkowita moc zainstalowana w elektrowniach wiatrowych na naszym kontynencie osiągnęła 4766 MW.
4
Tabela E.1.1. Rozwój energetyki wiatrowej w wybranych państwach Europy w latach 1990-1997 (moc zainstalowana w MW)
Współcześnie największym na świecie producentem energii z wiatru stały się Chiny. Łączna moc zainstalowana elektrowni wiatrowych w tym kraju wynosi 44,7 GW. W 2010 r. zostały tu odda-ne do użytku farmy o łącznej mocy prawie 19 GW, co stanowi ponad 50% nowych instalacji na świe-cie.
Pod względem mocy możliwej do wytworzenia przez elektrownie wiatrowe w Europie (tabe-la E.1.2, ryc. E.1.3), Niemcy zajmują pierwszą pozycję (27,2 GW), wyprzedzając Hiszpanię (20,7 GW). Największym europejskim rynkiem nowych projektów w 2010 r. była Hiszpania (1,5 GW), wyprzedza-jąc Niemcy (1,4 MW) i Francję (1,1 GW).
Ryc. E.1.2. Moc zainstalowana farm wiatrowych na świecie w latach 1990-2010 oraz prognoza do
Tabela E.1.2. Kraje o największej mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowych na koniec 2010 r.
Źródło: Energetyka wiatrowa w Polsce, 2011
Ryc. E.1.3. Łączna moc zainstalowana farm wiatrowych w poszczególnych państwach Europy na ko-niec 2010 r. Źródło: Energetyka wiatrowa w Polsce, 2011
6
Reasumując, po II wojnie światowej można wyróżnić następujące etapy rozwoju energetyki wiatrowej na świecie i w Europie:
Etap I – lata 1955-1985
Rozwijają się małe przydomowe siłownie wiatrowe o średnicy wirnika do 15 m. Trwają po-szukiwania rozwiązań problemów teoretycznych, technologicznych i konstrukcyjnych. Na świecie brak międzynarodowych standardów
Etap II – lata 1986-1990
Powstają pierwsze seryjne siłownie wiatrowe produkowane na szerszą skalę. Średnica wirni-ka dochodzi do około 30 m.
Etap III – lata 1990-1994
Produkcja na dużą skalę siłowni o mocy zainstalowanej 600 kW. Średnica wirnika dochodzi do 50 m.
Etap IV – od roku 1994
W krótkim czasie następuje przyśpieszenie rozwoju technologicznego. Bardzo szybko po-wstają coraz większe typy elektrowni wiatrowych o średnicy wirnika ponad 50 m, w XXI wieku prze-kraczające 120 m (ryc. E.1.4 i E.1.5). Ich moc współcześnie dochodzi do 7,5 MW (turbina Enercon E-126). (Kaldellis, Zafirakis, 2011)
Tabela E.1.3. 10 największych lądowych farm wiatrowych na świecie otwartych do roku 2010.
Pozycja Nazwa farmy wiatrowej Moc zainstalowana [MW] Państwo Początek eksploatacji
1. Roscoe Wind Farm 781 USA 2008
2. Horse Hollow Wind Energy Center 735 USA 2005
3. Capricorn Ridge Wind Farm 662 USA 2007
4. Fowler Ridge Wind Farm 600 USA 2009
5. Sweetwater Wind Farm 585 USA 2003
6. Buffalo Gap Wind Farm 523 USA 2005
7. Dabancheng Wind Farm 500 Chiny 1989
8. Meadow Lake Wind Farm 500 USA 2009
9. Panther Creek Wind Farm 458 USA 2009
10. Biglow Canyon Wind Farm 450 USA 2007
Źródło: Leung, Yang, 2012.
Największe współcześnie istniejące lądowe farmy wiatrowe występują w USA i Chinach
(tabela E.1.3). Ich łączna moc zainstalowana dochdzi już do 800 MW. W planach znajdują się jednak
inwestycje, głównie w Chinach i USA, które będą łącznie 1 GW mocy zainstalowanej (tabela E.1.4).
7
Ryc. E.1.4. Skala najpopularniejszej w województwie kujawsko-pomorskim turbiny wiatrowej o wy-
sokości masztu turbiny wiatrowej dochodzącej do 70 m. Źródło: Mercer, 2003.
Ryc. E.1.5. Ewolucja wielkości turbin wiatrowych w czasie.
Źródło: Bilgili i in., 2011.
8
Tabela E.1.4. 10 największych planowanych lądowych farm wiatrowych na świecie.
Pozycja Nazwa farmy wiatrowej Moc zainstalowana [MW] Państwo
1. Gansu Wind Farm 20 000 Chiny
2. Titan Wind Project 5 050 USA
3. Pampa Wind Project 4 000 USA
4. Markbygden Wind Farm 4 000 Szwecja
5. Dobrogea Wind Farm 1 500 Rumunia
6. Silverton Wind Farm 1 000 Australia
7. Hartland Wind Farm 500-1 000 USA
8. Castle Hill Wind Farm 860 Nowa Zelandia
9. Shepherds Flat Wind Farm 845 USA
10. Sinus Holding Wind Farm 700 Rumunia
Źródło: Leung, Yang, 2012.
5.1.2. Etapy rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce
Pierwsze zezwolenie na budowę wiatraka w Polsce zostało wydane przez księcia Wiesława z Rugii dla klasztoru w Białym Buku w 1271 r. Zapis z 1289 r. książąt pomorskich na rzecz Cystersek w Szczecinie wyraźnie informuje o istniejącym wiatraku. Kolejne wzmianki informują o wiatrakach w Kobylinie - 1303 r. (Wielkopolska) i Wschowie - 1325 r. Z XIV wieku pochodzą również pierwsze w Polsce wizerunki wiatraków. Jeden z nich znajduje się na pieczęci sygnetowej przywieszonej do do-kumentu z 1382 r.
W XIV i XV stuleciu wiatraki były już powszechnie znane na ziemiach północnej i środkowej Polski. Na południu kraju pojawiły się o wiele później bo w XVII w. W następnym stuleciu młyny były na dobre zadomowione w krajobrazie wsi polskiej, zwłaszcza w okolicach Poznania, na północnym Śląsku, Kujawach, Mazurach i Ziemi Lubuskiej.
Najstarszym typem wiatraka występującym na ziemiach polskich jest wiatrak kozłowy, czyli "koźlak". Występowały one już w pierwszej połowie XIV wieku na Kujawach i w Wielkopolsce, nato-miast rozpowszechnienie ich stosowania przypada na wiek XV. Koźlaki dotrwały bez zmian konstruk-cyjnych do XX wieku i stanowiły najliczniejszą grupę wiatraków. Ich cechą charakterystyczną było to, że cały budynek wiatraka wraz ze skrzydłami był obracalny wokół pionowego, drewnianego słupa tzw. sztembra. Sztember podparty był najczęściej czterema zastrzałami, a jego dolne zakończenie tkwiło w dwóch krzyżujących się podwalinach. Tak skonstruowane podparcie budynku wiatraka nosi-ło nazwę kozła. Z tylnej (przeciwnej skrzydłom) ściany wiatraka wystawał specjalny dyszel współpra-cujący z kołowrotem, za pomocą którego następowało nastawianie budynku skrzydłami do kierunku wiatru.
W wieku XVII został wprowadzony w Europie nowy typ wiatraka o bryle zasadniczo nieru-chomej, z obracalną tylko bryłą dachu o podstawie kołowej obracającą się na łożysku posadowionym na oczepie wieńczącym ściany u góry. Zdolność obrotu "czapy" dachu o 360 stopni pozwalała na ustawianie powierzchni skrzydeł prostopadle do kierunku wiatru. Pozostała część budynku, założona na rzucie ośmioboku (holendry drewniane) lub koła (holendry murowane), nie zmieniała nigdy swe-
9
go położenia. Ojczyzną wiatraków holenderskich, jak sama nazwa wskazuje, jest Holandia. Wiatraki holenderskie przyjęły się głównie na zachodnich i północnych rubieżach Polski począwszy od XVIII wieku, ale nigdy nie wyparły starszego typu wiatraków, czyli koźlaków.
Pod koniec XVIII wieku na terenie naszego kraju pracowało już ponad 6 tysięcy wiatraków (Baranowski 1977). Często występowały one w dużych grupach (por. ryc. E.1.6), np. w okolicy Leszna odnotowano istnienie aż 92 obiektów. Szacuje się, że jeszcze w roku 1942 w Polsce czynnych było około 6300 wszystkich typów wiatraków.
Ryc. E.1.6. Wiatraki typu „koźlak” w krajobrazie wiejskim okolicy Bojanowa.
Po II wojnie światowej, gdy wszelka własność prywatna była ograniczana do minimum, wia-traki przestały pełnić swoją rolę produkcyjną (przemiałową). W zasadzie w latach 60. XX wieku obiek-ty te stały się wyłącznie elementami krajobrazu kulturowego obszarów wiejskich. Na współczesnym obszarze Polski zachowało się ok 500 obiektów związanych z dawnym młynarstwem wietrznym (ryc. E.1.7).
W latach 80. XX wieku zaczęły pojawiać się w krajobrazie wiejskim pierwsze turbiny wiatro-we służące produkcji energii elektrycznej dla potrzeb własnych. Były to w większości konstrukcje prototypowe produkowane przez lokalnych rzemieślników w pojedynczych egzemplarzach (por. ryc. E.1.8). Jako przykłady takich turbin można wymienić, te zlokalizowane w Murzynowie koło Płocka (woj. mazowieckie) czy w Kawęczynie (woj. kujawsko-pomorskim, gmina Obrowo). Współcześnie nie pełnią one już żadnej funkcji i ulegają powolnemu procesowi niszczenia.
Realny rozwój produkcji energii elektrycznej z wiatru w Polsce należy wiązać z transformacją ustrojową jaka miała miejsce na przełomie lat 80. i 90. XX wieku. W 1991 roku wybudowana została pierwsza elektrownia wiatrowa w Lisewie, w województwie pomorskim. Była to turbina wiatrowa firmy Nordtank o mocy 150 kW, a jej inwestorem/użytkownikiem jest Elektrownia Wodna w Żar-nowcu. Kolejną inwestycją na Pomorzu była elektrownia w Swarzewie wyprodukowana przez Folke-center.
W grudniu 1993 roku nowosądecka firma Nowomag uruchomiła pierwszy polski prototyp elektrowni wiatrowej o nazwie EW100-22-20 NOWOMAG na stanowisku testowym na górze Polom w Rytrze. W ciągu następnych lat powstawały w Polsce kolejne - pojedyncze siłownie wiatrowe (tab. E.1.5).
Tabela E.1.5. Zestawienie większych elektrowni wiatrowych (o mocy zainstalowanej >50 kW) w Pol-sce powstałych do końca XX wieku. Miejsce zainstalowania Moc elektrowni (kW) Producent Użytkownik Rok uruchomienia
Starbiewo (woj. pomorskie) 250 (1 turbina) Nordex Kaszubski Uniwersytet Ludowy
1997
Swarzewo II (woj. pomorskie) 1200 (2 turbiny x 600) Tacke WestWind - Poland 1997
Cisowo k. Darłowa 660 (5 turbin x 132) SeeWind prywatny 1999
Nowogard 225 (1 turbina) Vestas gmina 1999
Wróblik Szlachecki 320 (2 turbiny x 160) Nowomag gmina 2000
Wiżajny k. Suwałk 600 (2 turbiny x 300) WindMaster prywatny 2000
Razem 3950 (19 turbin)
Źródło: Boczar, 2005 – uzupełnione i poprawione.
W latach 1993-96 notowany jest w Polsce 1 MW mocy zainstalowanej w energetyce wiatro-wej. W rok później tej mocy jest prawie 3 MW, a w roku 1997 działało w Polsce 15 elektrowni wia-trowych.
Pierwsza w Polsce farma wiatrowa powstała w roku 1999 w miejscowości Cisowo koło Dar-łowa. Farma liczyła 5 elektrowni wiatrowych SeeWind o łącznej mocy 660 kW. W roku 2001 w tym samym miejscu wybudowano kolejne 9 elektrowni firmy Vestas.
Pierwszą dużą inwestycją zagraniczną w Polsce w produkcję energii elektrycznej z wiatru była budowa pierwszej przemysłowej farmy wiatrowej Barzowice w latach 1999-2001. W jej skład wcho-dziło sześć turbin, każda o mocy 850 kW.
W 2003 r. funkcjonowało w Polsce już 20 elektrowni wiatrowych sprzedających prąd do za-kładów energetycznych. Ich łączna moc nie przekraczała 60 MW. W 2006 roku powstał w Tymieniu największy wówczas park elektrowni wiatrowych w Europie Środkowej. Łączna moc tej farmy wia-trowej liczyła 50 MW (tab. E.1.6). Następne lata przyniosły już szybki przyrost dużych jak na nasze warunki farm wiatrowych, głownie w północnej części Polski.
12
Tabela E.1.6. Największe farmy wiatrowe w Polsce (o mocy zainstalowanej Pi ≥ 10 MW), stan na ko-niec 2011 r.
Farma wiatrowa Województwo Moc zainstalowana (MW) Rok uruchomienia
Margonin wielkopolskie 120,0 2010
Karścino zachodniopomorskie 90,0 2007-2009
Korsze warmińsko-mazurskie 70,0 2011
Nekla-Wielkopolska wielkopolskie 52,5 2010
Karcino zachodniopomorskie 51,0 2010
Tymień zachodniopomorskie 50,0 2006
Tychowo-Noskowo k. Sławna zachodniopomorskie 50,0 2009
G. Barzyk (2010) przedstawił 3 fazy rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce w XXI wieku:
Faza pierwsza – lata: 2000-2005
Początek pierwszego etapu rzeczywistego rozwoju współczesnej energetyki wiatrowej w Pol-
sce w opinii wielu badaczy i samych inwestorów datowany jest na rok 2000. W dniu 5 września 2000 r. bowiem, uchwałą Rady Ministrów przyjęta została „Strategia roz-
woju energetyki odnawialnej”. W dokumencie tym wyznaczone zostały ogólne cele ilościowe udziału energii ze źródeł odnawialnych w latach 2010-2020. W wyniku realizacji zapisów Strategii opracowa-ne zostały założenia pierwszego średniookresowego programu wykonawczego dotyczącego rozwoju sektora energetyki wiatrowej na lata 2002 – 2005 - „Program rozwoju energetyki wiatrowej w Pol-
13
sce”. Wkrótce potem Minister Gospodarki wydał Rozporządzenie z dnia 15 grudnia 2000 r. w sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz wytwa-rzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła, a także ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odna-wialnych oraz zakresu tego obowiązku. Dz.U. 2000 Nr 122 poz. 1336.
Bazując na tych dokumentach, a zwłaszcza na przytoczonym Rozporządzeniu MG, w Polsce
jak grzyby po deszczu zaczęły powstawać liczne firmy deweloperskie, których celem była realizacja projektów związanych z budową farm wiatrowych. Powstawaniu tych firm towarzyszyło zarówno oczekiwanie, że Polska stanie się członkiem Unii Europejskiej, jak i w konsekwencji stworzone zosta-ną ramy prawne i finansowe, które wyrównają istotne zapóźnienie w rozwoju krajowego rynku ener-getyki wiatrowej. Warto wspomnieć, że kiedy Europa mogła poszczycić się wolumenem zainstalowa-nej mocy w elektrowniach wiatrowych na poziomie 12 887 MW, w Polsce do tej pory statystyki od-notowały jedynie 4 MW (por. sytuację na koniec 2010 r. w tab. E.1.7). Faza druga – lata: 2005-2010
W 2005 roku obowiązywać zaczęło nowe Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia
9 grudnia 2004 roku (opublikowane 17.12 2004 r. w Dz.U. nr 267/2004, a obowiązujące od 1.01.2005 r.) w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej wytwarzanej w skoja-rzeniu z wytwarzaniem ciepła. Wespół z nowelizacją Prawa Energetycznego, akt ten stał się podsta-wą istotnego i obserwowanego do tej pory przyrostu mocy zainstalowanej w elektrowniach wiatro-wych w Polsce (ryc. E.1.9).
Ryc. E.1.9. Zmiany wielkości mocy zainstalowanej [MW] elektrowni wiatrowych w Polsce w latach 1991-2011. Źródło: Boczar 2010, uzupełnione na podstawie danych URE
Obowiązująca w energetyce zasada przyłączenia „first come-first served” (ang. pierwszy przyszedł – pierwszy obsłużony) przy braku jakiegokolwiek mechanizmu zabezpieczeń finansowych
ze strony potencjalnych inwestorów sprawiła, że krajowa sieć energetyczna (KSE) stała się niewydol-na, jeszcze zanim rzeczywiście została zapełniona przez zrealizowane projekty wiatrowe. Tajemnicą poliszynela stało się masowe rezerwowanie mocy w systemie energetycznym po to tylko aby stać się posiadaczem warunków przyłączenia. Tabela E.1.7. Pozycja polskiej energetyki wiatrowej na tle pozostałych państw Unii Europejskiej.
Źródło: Energetyka wiatrowa w Polsce, 2011
15
Dokumenty te, szybko zaczęto traktować jako formę papierów wartościowych, a w najbar-dziej sprzyjającym okresie sprzedawano w cenie nawet 15-20 tys. euro za MW. Na dzień 30.09.2010 roku PSE-Operator S.A. określił warunki przyłączenia dla farm wiatrowych na moc 4 233 MW oraz podpisał umowy przyłączeniowe na moc 1 371 MW. PSE - Operator S.A. uzgodnił z Operatorem Sys-temu Dystrybucyjnego warunki przyłączenia do sieci 110 kV dla farm wiatrowych na łączną moc po-nad 9 300 MW. (Przestrzenne aspekty…, 2011)
W tym samym czasie ponad 50 000 MW stanowiło wartość dodatkowej mocy opisanej we
wnioskach inwestorów oczekujących dopiero na rozpatrzenie. Dla porównania wg stanu na koniec 2009 roku, w całej Unii Europejskiej zainstalowano w energetyce wiatrowej 74 767 MW (dane: EWEA), a lider energetyki wiatrowej – Niemcy, w swoim bilansie posiadały wówczas 25 777 MW.
Istniejący krajowy system energetyczny nie jest w stanie przyjąć oraz rozdystrybuować takiej
ilości energii elektrycznej, jaką mogłyby dostarczyć elektrownie wiatrowe, dla których już wydano warunki przyłączenia.
Fakt pewnej bezsilności, której powodem był praktycznie bezkosztowy dla Wnioskodawcy
proces rezerwacji miejsca w KSE spowodował ostatecznie, że system energetyczny w Polsce na pa-pierze był pełen, w rzeczywistości zaś – ze sporymi zapasami w zakresie zdolności przesyłowych.
Jak zostanie to dalej opisane, wymóg ten, towarzysząc kilku innym zawartym w nowelizacji
Prawa Energetycznego z dnia 8 lutego 2010 r., w istocie całkowicie odmienił oblicze rynku energetyki wiatrowej w Polsce. Faza trzecia – od 2010 r.
Od dnia 13 marca 2010 r. zaczęła obowiązywać nowelizacja Prawa Energetycznego z dnia 8
lutego 2010 r. Przyjęto, że poprzez wprowadzenie mechanizmu zaliczek na poczet opłaty przyłącze-niowej w wysokości 30 tys zł za każdy megawat wnioskowanej mocy oraz konieczność dostarczenia dokumentów lokalizacyjnych potwierdzających administracyjną możliwość powstania na danym terenie przedmiotowej inwestycji sprawa blokowania miejsca zostanie rozwiązana.
Wg badań G. Barzyka (2010) przygotowanych m.in. na potrzeby analizy dla Ministerstwa Go-
spodarki już po wejściu w życie nowelizacji Prawa ustalono, że w zależności od rodzaju napięcia sieci oraz położenia konkretnego oddziału terenowego danego Operatora Systemu Dystrybucyjnego, ilość zawartych umów o przyłączenie odniesiona do ogółu wydanych warunków przyłączenia wynosi: ok. 35% dla sieci WN i od 40 aż do 88% dla sieci SN (Barzyk, 2010).
Przyjmując zatem, że jeśli do sieci WN wydano – o czym pisano wcześniej, warunki przyłą-
czenia dla elektrowni wiatrowych z wolumenem mocy równym ok. 10.000 MW, a do sieci SN ok. 2500 MW, to po nowelizacji prawa energetycznego inwestorzy nadal posiadają „nienaruszalne” wa-runki przyłączenia do KSE na łączną moc ok. 3500 MW do sieci WN i ok. 1300 MW do sieci SN. Łączna wartość tak wyznaczonej mocy wynosi zatem wg G Barzyka (2010) ok. 4800 MW.
Według Prezesa URE w latach 2009-2010 globalna liczba odmów przyłączenia do sieci prze-
kroczyła 1 300 i dotyczyła projektów o łącznej mocy przeszło 9 700 MW. Duża ich część dotyczyła farm wiatrowych (Energetyka wiatrowa w Polsce, 2011).
Większość mocy zainstalowanej w Polsce skupiona jest w 40 największych farmach wiatro-
wych, skupionych przede wszystkim w północnej części kraju. Do 2013 roku należy się liczyć z reali-
16
zacją ok. 20 projektów wiatrowych o łącznej mocy 330 MW, które uzyskały w latach 2009-2010 dofi-nansowanie z programu POiŚ (Energia wiatrowa… 2011).
Wg informacji PSE Operator oraz operatorów sieci dystrybucyjnych (sierpień 2011 r.):
- warunki przyłączenia do sieci posiadają obecnie 33 projekty farm wiatrowych o łącznej mocy zain-stalowanej 7165 MW; - około 7000 MW projektów wiatrowych posiada obecnie zawarte umowy przyłączeniowe, których realizacja ma nastąpić przed 2015 r. (Energia wiatrowa… 2011).
Łączna liczba wszystkich farm wiatrowych funkcjonujących w Polsce na koniec 2011 r. wyno-
siła 526 (ryc. E.1.10). Łączna moc zainstalowanych w nich turbin przekraczała 1616 MW. Rok wcze-śniej było 1179 MW, mamy więc przyrost o 437 MW, czyli o 18 MW mniej niż w roku 2010, gdy przy-rost wynosił 455 MW. To znacznie poniżej prognoz operatorów, które dochodziły do 2.000 MW i znacznie poniżej możliwości branży. Dane pokazują, że pomimo wydania setek milionów euro dotacji z funduszy europejskich i krajowych dynamika rozwoju spadła.
Ryc. E.1.10. Wielkość mocy zainstalowanej w energetyce wiatrowej oraz liczba elektrowni (w kół-kach) w podziale na województwa. Stan na 31 grudnia 2011 r. Źródło: PSEW na podstawie URE.
17
Wielkość produkcji energii elektrycznej z energetyki wiatrowej w ciągu ostatnich 10 lat wzro-
sła skokowo z poziomu 14 GWh w 2001 roku do prawie 2,8 TWh w 2011 roku (ryc. E.1.11).
Ryc. E.1.11. Wielkość produkcji energii elektrycznej [GWh] z energetyki wiatrowej w Polsce w latach
2001-2011. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i PSE Operator.
Nasycenie elektrowniami wiatrowymi w Polsce należy do najniższych w Europie. Moc zain-
stalowana w energetyce wiatrowej przypadająca na mieszkańca to 0,012 kW, a na 1 km2 obszaru lądowego przypada 1,44 kW.
5.1.3. Rozwój energetyki wiatrowej w województwie kujawsko-pomorskim
Etymolodzy nazwę regionu Kujawy wywodzą od wiejących tu wiatrów: „kui” czyli wiatr, „ku-jawa” czyli wiatr północny (Święch, 2001). Już samo pochodzenie tej nazwy sugeruje dogodne uwa-runkowania do rozwoju energetyki wiatrowej w regionie kujawsko-pomorskim.
Pierwsze wzmianki o młynach wietrznych na Kujawach pochodzą z XIV w. Dotyczą one po-zwolenia na budowę wiatraka dla miasta Radziejowa (z roku 1322) oraz pozwolenia na budowę wia-traka we wsi Parchanie (z roku 1372).
Rozmieszczenie wiatraków na Pomorzu Nadwiślańskim było na początku XIX w. bardzo nie-równomierne (Podgórski 2003). Stan ten wynikał przede wszystkim ze zróżnicowania warunków naturalnych w regionie, mniejszej sprawności wiatraków w stosunku do młynów wodnych oraz dwo-jakiego przeznaczenia gospodarczego tych obiektów. W południowej części współczesnego woje-wództwa kujawsko-pomorskiego, po przeprowadzeniu na szeroką skalę melioracji odwodnienio-wych, zasoby dyspozycyjne wód płynących wykluczały funkcjonowanie młynów wodnych. Wiatr sta-nowił tam zatem podstawowe i jednocześnie jedyne źródło energii naturalnej, przydatnej w działal-ności gospodarczej. Wiatraki, które służyły przemiałowi zboża były umiejscowione głównie w połu-dniowej i wschodniej części regionu, w nawiązaniu do istniejącej w tym czasie struktury użytkowania gruntów. Największa ich koncentracja w południowej części Pomorza Nadwiślańskiego wynikała z istnienia tzw. „pasa wiatraków” (Werner 1935), którego północną granicę w przybliżeniu wyznacza linia Wyrzysk – Brodnica – Działdowo. Tereny wysoczyznowe (np. w powiecie chełmińskim), rozciąga-jące się na południe od tej umownej linii, charakteryzują się bardzo korzystnym układem kierunków i prędkości wiatru w ciągu roku. Decyduje o tym dominowanie wiatrów z sektora zachodniego (45,6%) oraz niewielki udział dni bezwietrznych – 5,3% (za lata 1951-1970 – Wójcik Ziembińska 1984). Za korzystną dla pracy wiatraków należy uznać 70,4% frekwencję wiatrów o prędkościach od 1 do 4 m s-
1 i jedynie sporadyczne występowanie o prędkościach powyżej 10 m s-1 (0,7%). Z oczywistych wzglę-dów wiatraków nie umiejscawiano w obrębie zwartych kompleksów leśnych. Porównując rozmiesz-czenie wiatraków i obiektów produkcyjnych napędzanych siłą płynącej wody można dostrzec, że miejsca koncentracji tych pierwszych niemal zawsze pokrywają się z obszarami, na których młyny wodne w ogóle nie występowały bądź były bardzo rozproszone. Należy bowiem podkreślić, że wia-traki nawet na terenach sprzyjających ich lokalizacji umiejscawiano tylko wówczas, gdy warunki do budowy bardziej wydajnych młynów wodnych były nieodpowiednie. Wiatraki przegrywały rywaliza-cję z młynami wodnymi także dlatego, że w ich sąsiedztwie nie można było lokalizować foluszy, tar-taków i innych obiektów prowadzących uboczną produkcję młynarską.
Wykorzystanie energii wiatru w latach 30. XX w. w produkcji młynarskiej
Na przełomie XIX i XX wieku na ziemi chełmińskiej funkcjonowało jeszcze ok stu wiatraków (ryc. E.1.12; Prarat, 2011). Na obszarze Pomorza Nadwiślańskiego, który wszedł w skład II Rzeczypo-spolitej, liczba obiektów wykorzystujących naturalne źródła energii uległa do lat 30. XX w. znaczne-mu zmniejszeniu. Było to konsekwencją zamknięcia z chwilą wybuchu I wojny światowej okresu roz-kwitu młynarstwa, którego wcześniejszy rozwój warunkowały: niemal pełne wykorzystanie mocy produkcyjnych, chłonny rynek zbytu na mąkę w Niemczech i otręby w Rosji oraz bliski rezerwuar surowca w postaci Kujaw Zachodnich. Zasadniczym jednak powodem zmian był postęp techniczny, który sprawił, że bardziej opłacalne stało się stosowanie energii pary wodnej (a od końca XIX w. także silników spalinowych i elektrycznych). Zakłady wykorzystujące energię wody i wiatru były bowiem z natury rzeczy obiektami niewielkimi i funkcjonującymi w ograniczonym czasie w ciągu roku, w na-wiązaniu do zmiennych warunków hydrologicznych bądź pogodowych. Ponadto młyny wodne i wia-traki funkcjonowały zazwyczaj w większej odległości od dużych rynków zbytu i dysponowały mniej sprawnym systemem dróg dojazdowych. Z biegiem czasu stawały się coraz mniej konkurencyjne w
19
stosunku do młynów napędzanych konwencjonalnymi źródłami energii. Nie bez znaczenia były także przekształcenia w stosunkach pracy wynikające z rozwoju systemu kapitalistycznego (wyodrębnienie się młynów gospodarczych i handlowo-przemysłowych) oraz brak jednolitej organizacji reprezentują-cej gospodarcze interesy młynarstwa na Pomorzu (Werner 1935). W okresie II Rzeczpospolitej w grupie młynów handlowo-przemysłowych młyny wodne stanowiły jedynie 38,4% ogółu, a wiatraki nie były w ogóle reprezentowane. Odsetek młynów wodnych w grupie młynów gospodarczych wy-nosił 44,5%, a w przypadku wiatraków 34,8%.
Ryc. E.1.12. Rozmieszczenie wiatraków na ziemi chełmińskiej na przełomie XIX i XX w. Oznaczenia: trójkąt - koźlak, kółko - holender, paltrak; kolor niebieski - wiatrak nieistniejący, kolor czerwony - wiatrak istniejący. Źródło: Prarat, 2011.
Sytuacja młynów wodnych i wiatraków na Pomorzu Nadwiślańskim była zdecydowanie mniej korzystna niż w innych częściach II Rzeczypospolitej (tab. E.1.8). Powodowało to wyraźnie szybszy spadek znaczenia energii wodnej i wiatru. Udział młynów wykorzystujących naturalne źródła energii zmalał w 1934 r. do 72,73% (wraz z obiektami nieczynnymi do 72,9%), podczas gdy w woj. poznań-skim wynosił jeszcze 74,6% (75,8%), a w stanisławowskim 89,1% (89,5%). W skali całego kraju udział naturalnych źródeł energii w okresie 1923-1934 obniżył się z 89,6% do 78,7% (Śliwa 1935). Działo się tak ponieważ szybszy rozwój gospodarczy regionu wydatnie ograniczył możliwości konkurowania młynów napędzanych naturalnymi źródłami energii z nowocześniejszymi młynami parowymi i moto-rowymi. Młyny parowe i motorowe pracowały średnio przez 275 dni w roku, podczas gdy młyny wodne przez około 180 dni, a wiatraki przeciętnie przez 100 dni (Werner 1935). Konkurencyjność młynów napędzanych naturalnymi źródłami energii w latach 30. XX w. tkwiła zatem w obniżaniu kosztów produkcji i zwiększaniu sprawności dobowej, co wiązało się z posiadaniem nowoczesnych urządzeń technicznych. W przypadku młynów wodnych wynosiła ona średnio 11,1 dt doba-1, podczas gdy młyny parowe osiągały sprawność 7,4 dt doba-1, a motorowe 6,3 dt doba-1. Walki konkurencyjnej nie mogły podjąć wiatraki ponieważ ich sprawność osiągała zaledwie 0,7 dt doba-1. Roczna zdolność przemiałowa młynów pomorskich wynosiła: 204,8 t dla młynów parowych, 199,2 t dla młynów wod-nych, 172,9 t dla młynów motorowych i zaledwie 7,5 t w przypadku wiatraków (Werner 1935).
20
Tabela E.1.8. Liczba młynów w 1934 r. w wybranych powiatach Pomorza Nadwiślańskiego wchodzą-cych współcześnie w skład województwa kujawsko-pomorskiego.
W roku 1952 w powiatach inowrocławskim I mogileńskim czynnych było jeszcze 13 wiatra-ków. W 1969 r. na Kujawach zinwentaryzowano jeszcze 49 młynów wietrznych (nieczynnych), z któ-rych do 1995 roku zachowało się 15 obiektów (Święch 2001). W ostatnich latach na obszarze woje-wództwa kujawsko-pomorskiego prowadzone są prace nad restauracją (odbudową) dawnych wia-traków (ryc. E.1.13). Część z tych prac odbywa się dzięki finansowemu wsparciu samorządu kujaw-sko-pomorskiego.
Ryc. E.1.13. Odbudowany wiatrak w Bierzgłowie.
Źródło: Prarat, 2011.
21
Pierwsza na obszarze województwa (5 w kraju) elektrownia wiatrowa została wybudowana w miejscowości Wrocki (powiat golubsko-dobrzyński) w 1995 r. Była to pierwsza w Polsce inwestycja całkowicie prywatna. Pan Piotr Kokoszka potrzebował roku czasu na zebranie dokumentacji, uzyska-nie zezwoleń i zaświadczeń. Budowa elektrowni była możliwa dzięki wsparciu NFOŚ (kredyt preferencyjny na 12 %) oraz dotacji z EKOFunduszu. Koszt budowy elektrowni w 1995 r. wyniósł 3,2 mld starych złotych. Moc zainstalowana elektrowni wynosiła 160 kW, a turbina była produkcji firmy NFUG "NOWOMAG" S.A. w Nowym Sączu.
Na podstawie ankiety przeprowadzonej w kwietniu 2008 r. (Igliński i in., 2008) można
wnioskować, że dynamiczny wzrost liczby inwestycji w energetykę wiatrową na obszarze wojewódz-twa kujawsko-pomorskiego nastąpił dopiero w XXI wieku (od 2003 r.). Tylko w powiecie radziejow-skim wydano w latach 2003-2007 58 pozwoleń na budowę elektrowni wiatrowych. Jeden z inwesto-rów otrzymał pozwolenia na budowę 23 siłowni wiatrowych, zlokalizowanych w gminie Dobre. W 2003 r. zbudował on 1 siłownię, w 2004 – 5, w 2005 – 8, a w 2006 – uzyskał pozwolenia na budowę 9 siłowni, z których 5 było w 2008 r. jeszcze na etapie realizacji.
W 2008 roku B. Igliński z zespołem zinwentaryzował w województwie 46 elektrowni wia-
trowych przyłączonych do sieci energetycznej o łącznej mocy zainstalowanej 22 MW (tab. E.1.9). Największa była wówczas farma wiatrowa Zgorzyce-Płowce, licząca 11 turbin o łącznej mocy 1650 kW.
W lipcu 2011 roku przeprowadzona została przez IGiPZ PAN w Toruniu inwentaryzacja elek-
trowni wiatrowych w województwie kujawsko-pomorskim. Określono położenie dla 406 turbin wia-trowych. W przeważającej części są to pojedyncze obiekty. Wg danych URE na koniec 2011 r. liczba elektrowni wiatrowych w województwie wynosi 192, a ich łączna moc zainstalowana: 208 MW. Pla-suje to kujawsko-pomorskie na 3 miejscu w kraju pod względem mocy i 1 pod względem ilości elek-trowni (ryc. E.1.14). Aż 36 % wszystkich elektrowni wiatrowych w Polsce znajduje się na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego. Różnica pomiędzy 1 na liście - województwem kujawsko-pomorskim a 2 - województwem łódzkim, wynosi przeszło 100 elektrowni wiatrowych (!). Dominacja województwa jest szczególnie widoczna jeśli odniesiemy powierzchnię województwa przypadającą na 1 elektrownię (ryc. E.1.15) i liczbę elektrowni do powierzchni województwa (ryc. E.1.16). Jeśli wzięlibyśmy pod uwagę poszczególne turbiny (406), to wartość powierzchni województwa przypada-jąca na 1 obiekt spadnie do 44 km2.
22
Tabela E.1.9. Elektrownie wiatrowe przyłączone do sieci energetycznej - stan na kwiecień 2008 r.
Lokalizacja obiektu (gmina) Moc zainstalowana elektrowniwiatrowni wiatrowych [kW]
Bartłomiejowice 300
Bolumin (Dąbrowa Chełmińska) 98
Borucin 300
Bronisław (Strzelno) 800
Brylewo 600
Chełmce (Kruszwica) 300
Chełmce (Kruszwica) 150
Dąbrowa Chełmińska 35
Dąbrówka Barcińska (Barcin) 900
Dobre-Przysiek ?
Fabianki 300
Głuszynek 600
Jankowo (Pakość) 675
Jaranowo 450
Kamienica 300
Kazimierowo 600
Kcynia 400
Kłonowo 450
Kołaczkowo (Szubin) 550
Kucerz 600
Lepsze 500
Lisewo 37
Lubin 500
Ludkowo (Pakość) 900
Nieszawa 600
Osiek 650
Ostrowąs 900
Parcele Sokołowskie 600
Piotrków Kujawski-Sokoły 750
Płowce 300
Podzamcze 600
Przewóz 600
Radziejów 150
Sicienko (Nakło n/Notecią) 99
Sikorowo (Inowrocław) 500
Sokolniki (Kruszwica) 1000 (4 turbiny)
Strzelce (Mogilno) 800
Sukowy (Kruszwica) 350
Torzewo 600
Unisławice 450
Wiktoryn 300
Wolice (Barcin) 500
Wrocki 160
Zagorzyce 750
Zagorzyce 600
Zborowiec 300 Źródło: Igliński i in., 2008.
23
Ryc. E.1.14. Liczba elektrowni wiatrowych w poszczególnych województwach – stan na koniec 2011 roku. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych URE
Ryc. E.1.15. Wskaźnik liczby elektrowni wiatrowych w odniesieniu do 1000 km2 powierzchni woje-wództwa – stan na koniec 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych URE
3
192
5 5
90
9
28
3
18 9
21 11 12
18
76
28
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
do
lno
śląs
kie
kuja
wsk
o-p
om
ors
kie
lub
elsk
ie
lub
usk
ie
łód
zkie
mał
op
ols
kie
maz
ow
ieck
ie
op
ols
kie
po
dka
rpac
kie
po
dla
skie
po
mo
rski
e
śląs
kie
świę
tokr
zysk
ie
war
miń
sko
-maz
urs
kie
wie
lko
po
lski
e
zach
od
nio
po
mo
rski
e
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
12,0
do
lno
śląs
kie
kuja
wsk
o-p
om
ors
kie
lub
elsk
ie
lub
usk
ie
łód
zkie
mał
op
ols
kie
maz
ow
ieck
ie
op
ols
kie
po
dka
rpac
kie
po
dla
skie
po
mo
rski
e
śląs
kie
świę
tokr
zysk
ie
war
miń
sko
-maz
urs
kie
wie
lko
po
lski
e
zach
od
nio
po
mo
rski
e
24
Ryc. E.1.16. Powierzchnia województwa [km2] przypadająca na 1 elektrownię wiatrową – stan na koniec 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych URE
W ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego (działanie 3.4) w latach 2005-2007 dofinansowanych zostało 6 projektów budowy bądź rozbudowy farm wiatrowych. Całkowita wartość projektów wyniosła 3 767 189,14 złotych, z czego dofinansowanie wyniosło 1 090 502,65 zł..
Fundusz Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego do-
finansował w latach 2007-2011 energetykę wiatrową na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego kwotą sięgającą 13 673 779,72 zł. Dotyczyło to 6 projektów inwestycji, których całkowi-ty koszt sięgał 33 515 913,11 zł.
Jeszcze większe środki na rozwój energetyki wiatrowej przeznaczone zostały z Funduszu
KPO Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. W ramach tego programu dofinansowanie otrzymały 4 projekty dotyczące energetyki wiatrowej na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego. Łączna kwota dofinansowania sięgnęła 60,5 mln zł., co stanowiło niecałe 50 % całości inwestycji.
W październiku 2011 r. podpisano kolejną umowę na dofinansowanie elektrowni wiatrowej na obszarze woj. kujawsko-pomorskiego. Tym razem wsparcie w wysokości blisko 15,5 mln zł otrzy-ma firma Sagittarius Solutions na budowę farmy wiatrowej w gminie Raciążek. W gminie mają stanąć 3 turbiny wiatrowe o łącznej mocy 7,5 MW. Budowa ma się zakończyć na przełomie sierpnia i wrze-śnia 2012 r. Całkowita wartość przedsięwzięcia to 48,5 mln zł. Projekt dofinansowany został w ra-mach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko z działania 9.4 Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych.
Rozwój energetyki wiatrowej był dofinansowany również ze środków Wojewódzkiego Fun-
duszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu. W latach 2006-2011 Bank Ochrony Śro-
6649
94
5024
2798
202
1687
1270
3137
991
2243
872 1121 976
1343
392 818
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
do
lno
śląs
kie
kuja
wsk
o-p
om
ors
kie
lub
elsk
ie
lub
usk
ie
łód
zkie
mał
op
ols
kie
maz
ow
ieck
ie
op
ols
kie
po
dka
rpac
kie
po
dla
skie
po
mo
rski
e
śląs
kie
świę
tokr
zysk
ie
war
miń
sko
-maz
urs
kie
wie
lko
po
lski
e
zach
od
nio
po
mo
rski
e
25
dowiska i Kujawsko-Dobrzyński Bank Spółdzielczy zawarły 31 umów kredytowych na dofinansowanie budowy elektrowni wiatrowych. WFOŚiGW w Toruniu przyznał dopłaty do oprocentowania prefe-rencyjnych kredytów w tych bankach. Łączna kwota inwestycji w energetyce wiatrowej w latach 2006-2011, które podlegały dopłatom przez WFOŚiGW wyniosła prawie 24 mln zł.
B. Igliński z zespołem (2010) przedstawił planowane inwestycje w energetykę wiatrową na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego (ryc. E.1.17). Największy przyrost mocy z energetyki wiatrowej jest planowany w powiatach inowrocławskim i nakielskim.
Ryc. E.1.17. Planowane w województwie kujawsko-pomorskim farmy wiatrowe i ich całkowita moc zainstalowana. Źródło: Igliński i in., 2010.
Do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy wpłynęło do połowy 2011
roku 202 wnioski o wydanie decyzji środowiskowej na budowę elektrowni wiatrowych. Wnioski te
świadczą o dużym zainteresowaniu inwestorów obszarem województwa kujawsko-pomorskiego pod
kątem rozwoju energetyki wiatrowej. W najbliższych latach w województwie kujawsko-pomorskim
planowane jest oddanie do użytku ponad 800 turbin o łącznej mocy około 1750 MW. Jest to wartość
przewyższająca dotychczasową całkowitą moc zainstalowaną wszystkich elektrowni wiatrowych w
Polsce (wg stanu na koniec 2011 roku wynosi ona 1616 MW). Wnioski złożone o wydanie decyzji
środowiskowych tylko dla gminy Kcynia dotyczą utworzenia parku elektrowni wiatrowych o łącznej
mocy ponad 380 MW (148 turbin). Byłaby to największa farma wiatrowa w Polsce. Oprócz tej inwe-
stycji planowane inne większe farmy wiatrowe to m.in.:
- 3 farmy wiatrowe na obszarze gmin Bukowiec-Świecie-Pruszcz liczące w sumie 57 turbin o łącznej
mocy 142,5 MW,
26
- Park Elektrowni Wiatrowych „Markowice” liczący 31 turbin o łącznej mocy 62 MW (powiat strze-
leński),
- farma wiatrowa „Pińsko” w gminie Szubin licząca 27 turbin o łącznej mocy 54 MW,
- farma wiatrowa w gminie Choceń licząca 20 turbin o łącznej mocy 50 MW,
- Park Elektrowni Wiatrowych „Żnin” liczący 21 turbin o łącznej mocy 50 MW,
- farma wiatrowa w gminie Aleksandrów Kujawski licząca 24 turbiny o łącznej mocy 48 MW,
- farma wiatrowa Waganiec licząca 19 turbin o łącznej mocy 48 MW,
- farma wiatrowa „Wąsewo” w gminie Piotrków Kujawski licząca 19 turbin o łącznej mocy 47,5 MW,
- farma wiatrowa w gminie Brześć Kujawski licząca 21 turbin o łącznej mocy 42 MW,
- farma wiatrowa w gminie Janikowo licząca 20 turbin o łącznej mocy 40 MW,
- farma wiatrowa w gminie Wielgie licząca 11 turbin o łącznej mocy 39,6 MW,
- farma wiatrowa w gminie Radzyń Chełmiński licząca 13 turbin o łącznej mocy 39 MW,
- farma wiatrowa w gminie Dębowa Łąka licząca 13 turbin o łącznej mocy 39 MW,
- farma wiatrowa „Szostka” w gminie Radziejów licząca 10 turbin o łącznej mocy do 30 MW.
Każda z wyżej wymienionych inwestycji, jeśli dojdzie do skutku, będzie należała do 25 naj-
większych farm wiatrowych w Polsce. Pierwsze trzy projektowane farmy znajdą się w ścisłej czołów-
ce pod względem zainstalowanej mocy w Polsce. Jeśli tylko część inwestycji z powyższej listy zostanie
zrealizowanych województwo kujawsko-pomorskie będzie liderem w Polsce w wykorzystaniu energii
wiatru do produkcji energii elektrycznej.
Bibliografia:
Baranowski B., 1977, Polskie młynarstwo, Ossolineum, Wrocław, ss. 137. Barzyk G., 2010, Jak wybudować elektrownię wiatrową w polskiej rzeczywistości. Rozwój krajowej
energetyki wiatrowej w trzech aktach, Dr Barzyk Consulting, http://barzyk.pl/ , ss. 8. Bilgili M., Yasar A., Simsek E., 2011, Offshore wind power development in Europe and its comparison
with onshore counterpart, [w:] Renewable and Sustainable Energy Reviews, 15, s. 905-915. Boczar T., 2005, Eol w służbie energetyki, Politechnika Opolska, Opole, ss. 51. Boczar T., 2010, Wykorzystanie energii wiatru, Wydawnictwo PAK, Warszawa, ss. 366. Energetyka wiatrowa w Polsce, Raport listopad 2011, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagra-
nicznych S.A., Kancelaria Domański Zakrzewski Palinka, TPA Horwath, Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej, ss. 76.
Energia wiatrowa w Polsce, Zima - 2012, 2011, nr 4, BiznesPolska Media sp. z o.o., ss. 28. Igliński B., Buczkowski R., Cichosz M., 2008, Energia alternatywna w województwie kujawsko-
pomorskim, UMK, Toruń, ss. 189. Igliński B., Kujawski W., Buczkowski R., Cichosz M., 2010, Renewable energy in the Kujawsko-
Pomorskie Voivodeship (Poland), [w:] Renewable and Sustainable Energy Reviews, 14, s. 1336-1341.
Kaldellis J.K., Zafirakis D., The wind energy (r)evolution: A short review of a long history, [w:] Renew-able Energy, 36, s. 1887-1901.
Lerch T., 2010, Stany dynamiczne elektrowni wiatrowej z maszyną indukcyjną dwustronnie zasilaną, Rozprawa doktorska, AGH, Kraków, ss. 140.
Leung D.Y.C., Yang Y., 2012, Wind energy development and its environmental impact: A review, [w:] Renewable and Sustainable Energy Reviews, 16, s. 1031-1039.
Mercer D., 2003, The Great Australian Wind Rush and the devaluation of landscape amenity, Austral-ian Geographer, 34: 1, s. 91-121.
Michalak P., Zimny J., 2011, Wind energy development in the world, Europe and Poland from 1995 to 2009; current status and future perspectives, [w:] Renewable and Sustainable Energy Reviews, 15, s. 2330-2341.
Podgórski Z., 2003, Utilization of natural sources of energy in the Vistulian Pomerania area from the beginning of c19th to the 30. Of c20th, [w:] Erfahrungen in der transnationalen Ausbildung unter Beruecksichtung des Beitritts Polen zur Europaeischen Union, Dedelov-Koszalin, s. 193-211.
Prarat M., 2011, O potrzebie badań ciesielskich konstrukcji młynów wietrznych na przykładzie prac konserwatorskich przy koźlaku z Bierzgłowa na ziemi chełmińskiej, [w:] Wiadomości Konserwator-skie, 30, s. 94-104.
Przestrzenne aspekty lokalizacji energetyki wiatrowej w województwie lubelskim, 2011, Biuro Plano-wanie Przestrzennego w Lublinie, Lublin, ss. 100.
Śliwa S., 1935, Przemysł młynarski w Polsce (na zasadzie ankiety przeprowadzonej w czerwcu 1934 przez Min. Spraw Wewnętrznych), Poznań, ss. 223.
Śliż-Szkliniarz B., Vogt J., 2011, GIS-based approach for the evaluation of wind energy potential: A case study for the Kujawsko–Pomorskie Voivodeship, [w:] Renewable and Sustainable Energy Re-views, 15, s. 1696-1707.
Śmigielski Z., 2007, Zespół elektrowni wiatrowych, Praca magisterska, Politechnika Wrocławska, Wrocław, ss. 69.
Święch J., 2001, Wiatraki. Młynarstwo wietrzne na Kujawach, „Lega” Oficyna Wydawnicza Włocław-skiego Towarzystwa Naukowego, Włocławek, ss. 180.
Werner S., 1935, Przemysł na Pomorzu i jego przyszłość, Poznańskie Prace Ekonomiczne nr 22, Po-znań, ss. 223.
Zasady lokalizacji elektrowni wiatrowych na obszarze Zielonych Płuc Polski, 2011, Fundacja Zielone Płuca Polski, Białystok, ss. 101.
1
Moduł E2
REGIONALNE BADANIA ŚRODOWISKOWO-LOKALIZACYJNE MO śLIWO ŚCI WYKORZYSTANIA
ENERGETYKI WIATROWEJ W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO-POMORSKIM
- SYNTEZA PROF. DR HAB. MAREK DEGÓRSKI - koordynator modułu DR HAB. MIROSŁAW BŁASZKIEWICZ, PROF. IGIPZ PAN PROF. DR HAB. KRZYSZTOF BŁAŻEJCZYK DR DARIUSZ BRYKAŁA DR BOŻENA DEGÓRSKA DR PIOTR GIERSZEWSKI DR HAB. TOMASZ KOMORNICKI, PROF. IGIPZ PAN Zespół ds. GIS
DR HALINA KACZMAREK MGR PAWEŁ MILEWSKI MGR ŁUKASZ SARNOWSKI MGR MICHAŁ SŁOWIŃSKI MGR SEBASTIAN TYSZKOWSKI MGR MICHAŁ KASZUBSKI
2
Wstęp
Według dokumentów strategicznych jak: „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku” oraz „Strategia rozwoju energetyki odnawialnej”, nasz kraj zakładała zwiększenie udziału energii opartej o źródła odnawialne do 15% w 2020 roku. Energetyka wiatrowa, obok energii geotermalnej i energii wód, jest jedną z podstawowych form pozyskania energii z odnawialnych źródeł środowiska geograficznego. Celem niniejszego opracowania jest wielokierunkowa ocena uwarunkowań przyrodniczych, krajobrazowych, społecznych, ekonomicznych, technicznych i prawnych rozwoju energetyki wiatrowej w województwie kujawsko-pomorskim. Brak regulacji prawnych odnoszących się do warunków lokalizacji elektrowni wiatrowych w Polsce sprawia, Ŝe toczy się dyskusja pomiędzy róŜnymi grupami osób zarówno z kręgów inwestorów, decydentów jak i organizacji pozarządowych w kontekście prawidłowości lokalizowania elektrowni wiatrowych. Województwo kujawsko-pomorskie plasuje się na pierwszym miejscu w kraju pod względem liczby zainstalowanych turbin wiatrowych i na trzecim jeŜeli chodzi o wielkość mocy wytwarzanej w elektrowniach wiatrowych. Jednocześnie moc zainstalowana pojedynczej elektrowni wiatrowej w województwie kujawsko-pomorskim wynosi 1,08 MW, co daje jeden z najniŜszych wyników w kraju. 1.Wyniki badań modułowych 1.1.Moduł A - Badania ładu przestrzennego w województwie w kontekście rozwoju energetyki wiatrowej 1.1.1. Uwarunkowania fizycznogeograficzne rozwoju energetyki wiatrowej w województwie
Warunki fizycznogeograficzne województwa kujawsko-pomorskiego nie tworzą barier dla rozwoju energetyki wiatrowej. Warunki wietrzne w regionie, struktura uŜytkowania ziemi z duŜym udziałem gruntów ornych charakteryzujących się niskim wskaźnikiem szorstkości podłoŜa, oraz rzeźba terenu są czynnikiem sprzyjającym rozwojowi energetyki wiatrowej. Najkorzystniejsze warunki panują w centralnej części województwa, na połączeniu dwóch duŜych systemów dolinnych: Wisły i Noteci. UmoŜliwiają one swobodny przepływ powietrza. Dobre warunki wiatrowe panują takŜe w południowo-zachodniej części województwa. Północno-zachodnie oraz wschodnie krańce cechują się stosunkowo słabymi warunkami dla rozwoju energetyki wiatrowej. Uwzględniając klasy szorstkości terenu charakterystyczne dla róŜnych typów krajobrazu moŜna stwierdzić, Ŝe warunki bardzo korzystne dla usytuowania elektrowni wiatrowych panują w szerokich dolinach rzecznych (na terenach odsłoniętych, z rzadkimi zadrzewieniami i nielicznymi zabudowaniami), a warunki mało korzystne lub niekorzystne w zabudowie miejskiej i podmiejskiej oraz w wąskich dolinach, prostopadłych do przewaŜających wiatrów. Region charakteryzuje się natomiast duŜym potencjałem przyrodniczym środowiska, zasobami krajobrazu kulturowego co generuje określone konsekwencje dla lokalizacji elektrowni wiatrowych. Jednocześnie szerokie doliny pełnią funkcję korytarzy ekologicznych o randze ponadkrajowej, do których naleŜą doliny Wisły, Drwęcy oraz korytarze o randze krajowej Brdy i Noteci, które jako komponenty sieci ekologicznej nie powinny stanowić terenów inwestycyjnych dla rozwoju farm wiatrowych.
1.1.2. Ochrona zasobów przyrodniczych Realizując załoŜenia polityki ekologicznej kraju naleŜy w działaniach operacyjnych i inwestycyjnych w kontekście rozwoju energetyki wiatrowej z jednej strony dąŜyć do zwiększania się udziału energii wytwarzanej z OZE w ogólnym bilansie energetycznym kraju
3
z drugiej zaś chronić najcenniejsze zasoby środowiska przyrodniczego i przestrzeń Ŝyciową człowieka przed negatywnym wpływem elektrowni wiatrowych. Na generowane przez rozwój energetyki wiatrowej zagroŜenia oprócz mieszkańców takich terenów, naraŜone są przede wszystkim ptaki i nietoperze. Istotne jest zatem stworzenie warunków trwania populacji gatunków i siedlisk przyrodniczych oraz warunków dla rozwoju energetyki wiatrowej. Dla ochrony nietoperzy i ptaków populacji bardzo waŜna jest ochrona ich siedlisk, miejsc, Ŝerowania, zimowania, terenów lęgowych i spójnych przestrzennie, wolnych od barier antropogenicznych korytarzy ekologicznych. W układzie sieci ekologicznej Europy i kraju, sieć ekologiczna województwa kujawsko-pomorskiego ma szczególne znaczenie. Wpływa na to bardzo wysoka międzynarodowa ranga dolin rzecznych, a głównie Wisły (1997 roku na konferencji ministrów ochrony środowiska w Sofii, dolina Wisły została uznana za kluczowy dla zachowania bioróŜnorodności w Europie korytarz ekologiczny), korytarze ekologiczne Wisły, Drwęcy i Noteci, poniewaŜ łącznie z dolina Wisły stanowią odcinki dwóch wielkich szlaków przelotu: wschodnioatlantyckiego i śródziemnomorsko-czarnomorskiego o zasięgu ponadkontynentalnym. Po trzecie główne korytarze lądowe (doliny: Wisły Drwęcy, Brdy, Wdy oraz Noteci i Kanału Bydgoskiego) skupiają najcenniejsze ostoje ptasie, stanowiące waŜne biocentra róŜnorodności europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Dodatkowym atutem wymienionych korytarzy ekologicznych jest ich leśny charakter, zatem dodatkowo pełnia funkcję leśnych korytarzy ekologicznych. Spośród zbiorników wodnych bardzo waŜnym obszarem na mapie ornitologicznej jest takŜe Jezioro Włocławskie. Obszary specjalnej ochrony ptaków zajmują na terenie województwa kujawsko-pomorskiego 157 782,11 ha. Są one głównie skoncentrowane w dolinnych korytarzach ekologicznych Wisły (3 obszary), Noteci (2 obszary), Drwęcy (1 obszar), w rynnie goplańskiej. Największy na terenie województwa obszar Natura 2000 obejmuje część Borów Tucholskich (108 982,8 ha). Ostoje ptasie chronione są takŜe w obszarach Natura zaklasyfikowanych do OZW, wśród których dla ochrony ostoi ptasich i powietrznych korytarzy ekologicznych szczególne znaczenie mają: Błota, Kłócieńskie, Dolina Drwęcy, Dolina Noteci, Dolna Wisła, Dybowska Dolina Wisły, Jezioro Gopło, Nieszawska Dolina Wisły, Ostoja Lidzbarska, Solecka Dolina Wisły, Włocławska Dolina Wisły. Na obszarze województwa znajdują się m.in. cztery obszary mające znaczenia dla Wspólnoty będące ostojami nietoperzy (cytadela w Grudziądzu, forty w Toruniu, zamek w Świeciu, Kościół w Śliwicach) oraz 8 obszarów specjalnej ochrony ptaków będących elementami europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000.
W kontekście rozwoju energetyki wiatrowej szczególnie istotna jest ochrona korytarzy powietrznych, dla których elektrownie wiatrowe jak i linie energetyczne stanowią największe zagroŜenie. Przestrzennie spójna sieć ekologiczna jest czynnikiem warunkującym zrównowaŜone trwanie populacji gatunków i siedlisk przyrodniczych. Jednak aby chronić korytarze powietrzne tak waŜne dla ptaków i nietoperzy, naleŜy wyłączyć z inwestycji energetyki wiatrowej całe korytarze dolinne. Oprócz funkcji korytarza ekologicznego ochrona dolin rzecznych jest szczególnie istotna z uwagi na koncentrację tzw. obszarów wraŜliwych, tj. obszary Natura 2000 oraz licznych terenów o charakterze hydrogenicznym i semihydrogenicznym poza tymi obszarami.
Rekomenduje się zatem, aby tereny budujące regionalną sieć ekologiczną wyłączyć z lokalizacji elektrowni wiatrowych.
1.1.3. Ochrona zasobów kulturowych
Wielofunkcyjność krajobrazu i jego ewolucyjny rozwój ukształtował dzisiejsze zasoby przyrodniczo-kulturowe danego regionu. W przypadku województwa kujawsko-pomorskiego,
4
z uwagi na wielokierunkowość róŜnych wpływów kulturowych potencjał zasobów krajobrazu jest bardzo wysoki. Dziedzictwo kulturowe województwa było kształtowane przez kilka grup etnicznych jak: Borowiaków, Kociewiaków, Krajniaków, Chełminiaków, Pałuczan, Wielkopolan, Kujawiaków czy Dobrzyniaków, a następnie wzbogacone przez osadnictwo krzyŜackie, czy olenderskie i wytwory kultury materialnej tych grup społecznych. Efektem działalności człowieka na terenie województwa jest zatem szereg specyficznych i toŜsamych z kulturą regionu obiektów, z których część ma ogromną wartość, nawet ponad krajową.
Na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego powołano cztery parki kulturowe: • Park Kulturowy Wietrzychowice powołany w 2006 roku, • Park Kulturowy Kalwaria Pakoska powołany w 2008 roku, • Park Kulturowy „Kościół p. w. Św. Oswalda” w Płonkowie powołany w 2009 roku, • Park Kulturowy Sarnowo powołany w 2010 roku,
a trzy obiekty uzyskały status pomnika historii, są to: • Biskupin – rezerwat archeologiczny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994), • Toruń – zespół staromiejski (Stare Miasto, Nowe Miasto, ruiny zamku krzyŜackiego) -
(Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994), wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO,
• Chełmno – zespół staromiejski (Stare Miasto) - (Rozporządzeniem Prezydenta RP z 13.04.2005).
Bardzo istotna dla ochrony krajobrazu jest równieŜ zachowanie jego otwartości na szczególnie cenne panoramy swoistych układów urbanistycznych i ruralistycznych. Przykładowo w województwie kujawsko-pomorskim czytelny jest krajobraz gotycki w panoramach ośrodków, które lokowano na krawędziach zbiorników wodnych lub na wzgórzach morenowych. Do najcenniejszych naleŜą panoramy: Grudziądza, Torunia, Chełmna, Nowego. Nieco inny charakter posiadają panoramy Brodnicy od strony południowo-zachodniej, Włocławka ze wzgórz na prawym brzegu Wisły, Koronowa z Góry Łokietka, Kamienia Krajeńskiego oraz Brześcia Kujawskiego i Radziejowa, jako dominanty usytuowane na wzniesieniach ponad równiną kujawską.
Kolejnym typem krajobrazu kulturowego, który z mocy prawa musi być chroniony to krajobraz uzdrowiskowy, szczególnie w strefie ochrony uzdrowiskowej. Na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego są trzy uzdrowiska:
• Ciechocinek, największe polskie uzdrowisko nizinne, połoŜone w pradolinie Wisły,
• Inowrocław, połoŜone na wzniesieniu, w środkowej części Wysoczyzny Kujawskiej.
• Uzdrowisko Wieniec, połoŜone w pradolinie Wisły koło Włocławka. Na podstawie przeprowadzonej analizy naleŜy rekomendować o wyłączenie z lokalizacji elektrowni wiatrowych obiekty mające status pomnika historii z buforem 5000 metrów, parku kulturowego oraz strefy ochronnej uzdrowisk, zaś wprowadzić ograniczenia na obszarach chronionego krajobrazu poza dolinami rzecznymi oraz w regionach turystycznych wyznaczonych przez Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku. 1.1.4. Waloryzacja krajobrazu naturalnego i kulturowego województwa
Na walory krajobrazowe województwa kujawsko-pomorskiego składają się swoiste cechy środowiska przyrodniczego i kulturowego, które kształtują makroprzestrzenne jednostki regionu zawierające mikroprzestrzenne elementy przyrodnicze i kulturowe urozmaicające i podnoszące wartość krajobrazu. Do podstawowych elementów kreujących walory krajobrazowe naleŜy rzeźba (ukształtowanie) terenu, pokrycie terenu, jak i bogactwo dziedzictwa kulturowego.
5
Walory krajobrazowe województwa kujawsko-pomorskiego pozwalają na wydzielenie kilku typów krajobrazu o cechach typowych dla regionu, stanowiących o jego toŜsamości. Są one jednak na tyle zróŜnicowane, Ŝe pozwalają równieŜ na przypisanie im wartości od mało istotnych dla dziedzictwa krajobrazowego do znaczenia ponad krajowego.
Doliny rzek o harmonijnym krajobrazie naturalnym - wydzielenie to obejmuje: dolinę Brdy, dolinę Drwęcy. Doliny te są dobrze zaznaczone orograficznie w regionie. Ich wcięcie wynosi często ponad 20 i więcej metrów od krawędzi doliny. RównieŜ spadki stoków są znaczne i często przekraczają 10%. Obszar ich stanowi istotny element zasobów krajobrazowych w skali kraju. Charakteryzują się krajobrazem naturalnym z niewielkim udziałem wytworów kultury materialnej w pokryciu z dominascją zwartych obszarów leśnych, stanowiących współczesną roślinność naturalną, w większości zgodną z roślinnością potencjalną. Zabudowa na tych obszarach jest rozproszona i obecnie ma charakter głównie rekreacyjny. Z uwagi na walory przyrodnicze, doliny te spełniają równieŜ istotną funkcję korytarzy ekologicznych. Kompozycja i harmonia krajobrazu sprawia, Ŝe na obszarach tych dolin powinien być absolutny zakaz lokalizowania elektrowni wiatrowych.
Doliny rzek o harmonijnie rozwiniętym krajobrazie naturalno-kulturowym – wydzielenie to obejmuje dolinę Wisły, dolinę Noteci i dolinę Mieni. Obszar ten naleŜy do najatrakcyjniejszego fragmentu województwa z uwagi na walory krajobrazowe. WyróŜnia się Dolina Wisły, o wyraźnym wcięciu dochodzącym w dolnym odcinku do 70 metrów i dobrze zaznaczonych orograficznie krawędziach doliny i spadkach zboczy przekraczających na pewnych odcinkach 20% stanowiąc unikalną wartość w skali ponadregionalnej. Krajobraz naturalno-kulturowy jako krajobraz o zrównowaŜonym, wzajemnym przenikaniu się siedlisk i biocenoz przyrodniczych oraz zespołów i obiektów cywilizacyjnych; (m. in. osadniczych, sakralnych, infrastrukturalnych) ukształtował się w wyniku oddziaływania procesów przyrodniczych, jak i działania historycznie nawarstwionych czynników kulturotwórczych. W krajobrazie tym potencjalna wartość zabytków posiada czytelną formę i jest w dobrym lub dość dobrym stanie zachowania. Obiekty kultury występują w pełnej harmonii architektoniczno-krajobrazowej, tworząc wnętrza o duŜej wartości. Jednostka ta obejmuje:
• Dolinę Wisły stanowiącą na odcinku od Włocławka do granic województwa naturalną formę dolinną z nieuregulowaną rzeką. W strefie krawędziowej doliny połoŜone są liczne obiekty lub zespoły historyczne tworzące harmonijne wnętrza będące otwartymi panoramami. Do najcenniejszych naleŜą panoramy: Grudziądza, Torunia, Chełmna oraz Włocławka. Poza tym w dolinie występują jednorodne lub nawarstwione, o czytelnej formie i róŜnym stanie zachowania zespoły ruralistyczne, związane z osadnictwem olęderskim oraz wtórnym mennonickim. Z uwagi na zasoby przyrodnicze i kultury materialnej oraz otwarte wnętrza architektoniczno-krajobrazowe obszar doliny Wisły w całości powinien być wyłączony z moŜliwości inwestycyjnych związanych z elektrowniami wiatrowymi.
• Dolinę Noteci stanowiącą w granicach województwa naturalną formę dolinną, która od Nakła przechodzi w pradolinę Toruńsko-Ebeswaldzką. Dolina jest częściowo obszarem Natura 2000. Bogate zasoby przyrodnicze, szczególnie obszary rozległych torfowisk niskich. Noteć przepływa przez jezioro Gopło, skąd otwiera się panorama na Kruszwicę i zespół historyczny nad brzegiem Gopła. Na wąskim cyplu gród z X–XIII w. (z drewniano-ziemnymi umocnieniami) uzyskał prawa miejskie przed 1303. Ośmioboczna „Mysia WieŜa” jest pozostałością zamku wzniesionego w XIV w. przez Kazimierza Wielkiego; trójnawowa romańska kolegiata świętych Piotra i Pawła z 1. połowy XII w – są to dominanty krajobrazu z otwartą panoramą. Z uwagi na walory i potencjał krajobrazu zarówno w kontekście zasobów przyrodniczych jak i kultury materialnej o czytelnych formach i róŜnym stopniu zachowania, otwartych
6
wnętrzach architektoniczno-krajobrazowych, obszar doliny Noteci naleŜy wyłączyć z lokalizacji elektrowni wiatrowych.
• Dolinę Mieni stanowiącą naturalną formę morfologiczną, pokryta w duŜej mierze lasem . Na jej obszarze znajdują się równieŜ obiekty o wartości zabytkowej. Pierwszym jest obiekt historyczny nawarstwiony o czytelnej formie i dobrym stanie zachowania w Skępem. Jest to późnogotycki zespół klasztorny z odciśniętym piętnem kolejnych stylów architektonicznych. Następnym obiektem jest kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Lipnie, którego potęŜną wieŜe widać niemal z kaŜdego zakątka miasta. Wzniesiono ją w stylu gotyckim, który pomimo późniejszych ingerencji budowlanych, w duŜej części zachował się. Kolejny obiekt o duŜej harmonii architektoniczno-krajobrazowej to śuchowo (na 32,0 km rzeki) znane juŜ od XVI w. jako własność szlachecka. W drugiej połowie XIX stulecia, wybudowano cegielnię i duŜy drewniany młyn wodny na Mieni. Obiekt zachował się w dobrym stanie do dzisiaj i jest przykładem dobrych praktyk inŜyniersko-krajobrazowych.. PoniŜej młyna rozpościera się rezerwat przyrody „Przełom Rzeki Mieni”. Rezerwat ma charakter leśny, utworzony w celu ochrony fragmentu doliny rzeki wraz z jej roślinnością, zwłaszcza łęgami jesionowo - olszowymi. Z uwagi na walory krajobrazu kulturowo-naturalnego dolina powinna być wyłączona z inwestycji elektrowni wiatrowych.
Wysoczyzny morenowe faliste o harmonijnie rozwiniętym krajobrazie kulturowo-naturalnym z licznymi obiektami kultury m aterialnej, o dobrym lub bardzo dobrym stanie zachowania substancji, kompozycji czy układzie zabudowy tradycyjnej stanowiącej o tak zwanym “kanonie miejsca” ukształtowanego w wyniku oddziaływania określonej grupy etnicznej jak: Borowiaków, Kociewiaków i Krajniaków na północnym-zachodzie województwa, Chełminiaków i Dobrzyniaków na północnym wschodzie województwa, Pałuczan i Wielkopolan za zachodzie i południowym-zachodzie województwa oraz Kujawiaków na południowym wschodzie regionu. Wydzielenie to obejmuje południową część Wysoczyzn Gnieźnieńskiej i Kujawskiej, Wysoczyzną Krajeńską, Wysoczyznę Dobrzyńską, Pojezierze Brodnickie i Wysoczyznę Chełmińską. Wysoczyzny te wyniesione są ponad 100 m n.p.m. a deniwelacje na tych obszarach sięgają nawet 50 m. Z punktu widzenia wartości krajobrazowej zaliczyć je naleŜy do atrakcyjnych wizualnie. Najbardziej urozmaiconą pod względem krajobrazowym jednostką wysoczyznową województwa kujawsko-pomorskiego jest Pojezierze Krajeńskie. Wzgórza morenowe osiągają tu wysokość bliską 190 m n.p.m., zaś wysokości względne przekraczają 50 m. Spadki przekraczają 10%. Podobnie, Wysoczyzna Dobrzyńska, w rzeźbie której dominują faliste powierzchnie morenowe urozmaicona wzgórzami morenowymi o wysokościach dochodzących do 170 m n.p.m., które od okolic Chrostkowa poprzez rejon Rypina w kierunku Górzna wyznaczają strefę marginalną fazy kujawsko-dobrzyńskiej. Deniwelacje przekraczają tutaj 50m, a spadki sięgają 15%. Nieco niŜsze są obszary części Pojezierza Gnieźnieńskiego, o wzgórzach morenowych ciągnących się od Trzemeszna (połoŜonym w województwie wielkopolskim) w kierunku Mogilna. Ich wysokość wynosi 120 – 140 m. n.p.m. Obszar ten cechuje się skupieniem duŜych jezior rynnowych, z których największym jest Gopło. Rynna Gopła ma 26 km długości a jej szarość waha się od około 200 metrów do 2 km. Pojezierze Kujawskie jest połoŜone na wschód od Gopła i stanowi przedłuŜenie Pojezierza Gnieźnieńskiego, od północy graniczy z Równiną Inowrocławską. Przez obszar województwa kujawsko-pomorskiego przebiega północne pasmo morenowe Obszary wysoczyzn o rzeźbie falistej charakteryzują się bardzo zróŜnicowanym nasyceniem obiektów historycznych lub/i stanowiących dziedzictwo kulturowe regionu. Z uwagi na ich usytuowanie w krajobrazie, umiejscowienie względem rzeźby terenu oraz innych obiektów kreowana jest ich pozycja jako dominanty lub
7
subdominanty w krajobrazie oraz otwartości panoramy. Głównymi dominantami w krajobrazie wysoczyzn są obiekty sakralne jak na przykład kościół p.w. św. Trójcy i p.w. św. Prokopa z przełomu XII/XIII w. w Strzelnie, kościół św. Małgorzaty z przełomu XII/XIII w. w Kościelcu Kujawskim, kościół św. Wawrzyńca z poł. XII w. w Kościelnej Wsi. W obszarach wysoczyznowych o urozmaiconej rzeźbie moŜna dopuścić lokalizację elektrowni w miejscach gdzie nie stanowić one będą dominanty krajobrazu w stosunku do innych form kultury materialnej i najcenniejszych fragmentów krajobrazu. Dlatego teŜ w przypadku wydawania decyzji pozwalającej na lokalizację elektrowni wiatrowych kaŜdorazowo konieczne jest wykonanie dokumentacji oceny wpływu na krajobraz z wizualizacją, jako integralnej części oceny oddziaływania na środowisko.
Obszar wysoczyzn i sandrów o charakterze równinnym i krajobrazie kulturowo-
naturalnym z licznymi obiektami kultury materialnej w róŜnym stanie zachowania substancji, kompozycji czy układzie zabudowy. W obrębie tego wydzielenia znajduje się północna część Wysoczyzny Gnieźnieńskiej i Kujawskiej, Wysoczyzna Kłodawska, Równina Inowrocławska i Wysoczyzna Świecka. Są to obszary o krajobrazie mało atrakcyjnym z uwagi na zróŜnicowanie rzeźby, deniwelacje terenu nie przekraczają na nich 10 metrów a spadki osiągają maksymalnie 5%. Z uwagi na łatwość posadowienia siłowni wiatrowych, są to obszary najsilniej zainwestowane w kontekście farm wiatrowych. Oczywiście w skali lokalnej równieŜ i w obrębie tych jednostek występują niewielkie jednostki przestrzenne, charakteryzujące się zróŜnicowaniem rzeźby. Przykładowo, Wysoczyzna Kłodawska będąca równiną denudacyjną, której północna granica określa zasięg zlodowacenia Wisły z charakterystycznymi cechami krajobrazu młodoglacjalnego, występowaniem jezior rynnowych w okolicach Chodcza, Lubienia Kujawskiego i form morenowych osiągających 120-140 m n.p.m. i deniwelacjami sięgającymi 20 metrów, w tej części stanowi bardzo atrakcyjny pod względem krajobrazu obszar województwa. Podobnie Równina Inowrocławska będąca płaską wysoczyzną morenową wznoszącą się około 80-100 m n.p.m. charakteryzuje się spadkami form nie przekraczającymi 3% i deniwelacjami 5 m. W południowej części tego mezoregionu równoleŜnikowo równinę przecina dolina Bachorze, której strome stoki do 15% stanowią istotny element przestrzenny wpływający na urozmaicenie krajobrazu. Obszar wysoczyzn i sandrów o charakterze równinnym naleŜy do najbardziej przekształconego antropogenicznie. Dominują tu krajobrazy rolnicze, z układami ruralistycznymi nawarstwionymi, czyli ukształtowanymi ewolucyjnie poprzez wieki. Układy te zawierają najczęściej otwarte panoramy w których dominantą są obiekty sakralne. Obszary te charakteryzują się równieŜ największym zainwestowaniem w kontekście elektrowni wiatrowych. dopuszczona lokalizacja elektrowni wiatrowych, pod warunkiem zachowania innych ograniczeń wynikających z ochrony jakości Ŝycia człowieka, obiektów kultury materialnej, itd. W obszarach równinnych moŜna dopuścić lokalizację elektrowni w miejscach gdzie nie stanowić one będą dominanty krajobrazu w stosunku do innych form kultury materialnej. KaŜdorazowo, w przypadku wydawania decyzji pozwalającej na lokalizację elektrowni wiatrowych konieczne jest wykonanie dokumentacji oceny wpływu na krajobraz z wizualizacją, jako integralnej części oceny oddziaływania na środowisko. 1.1.5. Analiza wpływu farm wiatrowych na estetykę krajobrazu
Wizualne oddziaływanie turbin wiatrowych na krajobraz województwa kujawsko-pomorskiego określono za pomocą analizy widoczności oraz metodą hiszpańską. Widoczność turbin wiatrowych w krajobrazie uwarunkowana jest topografią terenu, występowaniem przeszkód terenowych np. w postaci lasów i zabudowy, refrakcji oraz wielu innych subiektywnych czynników indywidualnych dla kaŜdego patrzącego. Na obszarze
8
województwa przewaŜają miejsca z których turbiny wiatrowe są widoczne. Ich powierzchnia stanowi aŜ 61,5% jego powierzchni. Obszary, z których turbin wiatrowych nie widać to przede wszystkim tereny leśne oraz niewielkie obszary połoŜone w „cieniu” najbardziej eksponowanych wysokościowo form rzeźby np. fragmenty den dolinnych w cieniu stoków dolinnych, dna rynien subglacjalnych, zróŜnicowane wysokościowo obszary stref marginalnych. Widzialność pojedynczej siłowni lub farmy wiatrowej, a co za tym idzie równieŜ jej negatywny wpływ na otaczający krajobraz, maleje wraz ze wzrostem odległości od danego obiektu. W istniejących opracowaniach podawane są róŜne odległości z których widoczne są turbiny wiatrowe. Shang i Bishop (2000) przyjmują, Ŝe jest to wartość równa 150 wysokościom turbiny. Większe wartości promienia do wyznaczenia tak zwanej strefy teoretycznej widzialności – ZTV (Zone of Theoretical Visibility) przyjęto w instrukcji Visual Assessment of Windfarms: Best Practice (2002). W zaleŜności od wysokości turbiny wartość promienia wynosi od 15 do 35 km. W tym samym opracowaniu przyjęto, Ŝe maksymalny zasięg ZTV wyznacza promień zatoczony w odległości 30 km (20 km przyjmują Stryjecki i Mielniczuk 2011) od turbiny wiatrowej niezaleŜnie od jej wysokości. Taką wartość promienia przyjęto teŜ dla turbin wiatrowych na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego. Wyznaczony w ten sposób obszar teoretycznej widzialności obejmuje powierzchnię 11017 km2, co stanowi 61,4% powierzchni województwa. W rzeczywistości turbiny oddalone od obserwatora do granicy strefy ZTV są praktycznie niezauwaŜalne. Do tej pory nie opracowano jednak spójnego, pełnego i powszechnie obowiązującego systemu oceny oddziaływania widzialności turbin wiatrowych na krajobraz. Próbę takiej oceny przedstawiono w opracowaniu „Wytyczne w zakresie prognozowania oddziaływań na środowisko farm wiatrowych” (Stryjecki i Mielniczuk 2011). Dla terenów nizinnych wyróŜniono tam cztery strefy oddziaływania farm wiatrowych na krajobraz. - Strefa I połoŜona w promieniu do 2 km od farmy wiatrowej: farma wiatrowa jest tutaj elementem dominującym w krajobrazie. Obrotowy ruch wirnika jest wyraźnie widoczny i dostrzegany przez człowieka. - Strefa II połoŜona w odległości 2-4,5 km od farmy wiatrowej: turbiny wiatrowe wyróŜniają się w krajobrazie, łatwo jest je dostrzec ale nie są elementem dominującym. Obrotowy ruch wirnika jest widoczny i przyciąga wzrok człowieka. - Strefa III połoŜona jest w odległości 4,5-7 km od farmy wiatrowej: elektrownie wiatrowe są widoczne, ale nie są „narzucającym się” elementem w krajobrazie. W warunkach dobrej widoczności moŜna dostrzec obracający się wirnik, ale na tle otoczenia turbiny wydają się być stosunkowo niewielkich rozmiarów. - Strefa IV połoŜona w odległości większej niŜ 7 km od farmy wiatrowej: elektrownie wiatrowe wydają się być niewielkich rozmiarów i nie wyróŜniają się znacząco w otaczającym je krajobrazie. Obrotowy ruch wirnika z takiej odległości jest właściwie niedostrzegalny. Z przedstawionego podziału wynika, Ŝe farmy wiatrowe połoŜone pierwszej i drugiej strefie w istotnym stopniu oddziałują na walory estetyczne krajobrazu. W województwie kujawsko-pomorskim w I strefie połoŜone jest 10,3% powierzchni województwa, w II strefie 19,3%, III – 12,8%, a w IV strefie tj. w promieniu od 7 do 30 km od wiatraka – 19% powierzchni województwa. Z przeprowadzonych obliczeń wynika, Ŝe aŜ na 29,6% powierzchni województwa elektrownie wiatrowe wyraźnie zaznaczają się w krajobrazie (I i II strefa oddziaływania wizualnego). Szczególnie silnie zdominowany obecnością elektrowni wiatrowych jest krajobraz południowej i wschodniej części województwa.
Do oceny wizualnego oddziaływania konkretnych farm wiatrowych na krajobraz zastosowano metodę hiszpańską (Hurtado i in., 2003). Metoda ta pozwala ocenić wizualne oddziaływanie zarówno farm juŜ istniejących jak i projektowanych. Ze względu na specyfikę zabudowy wiejskiej w Polsce dokonano modyfikacji i adaptacji niektórych współczynników
9
do warunków polskich. Metoda hiszpańska obejmuje trzy zasadnicze etapy: (i) przygotowanie modelu DTM z naniesioną siecią osadniczą oraz powierzchniami leśnymi i drogami; (ii) obliczenie pięciu współczynników na podstawie których dokonano dokonywana jest ocena wpływu efektu wizualnego; (iii) końcowa ocena efektu wizualnego.
Analizie poddano 9 farm wiatrowych w których zlokalizowanych było od 3 do 13 turbin wiatrowych. W przeprowadzonej analizie ocena wizualnego oddziaływania nie dotyczy jak to jest w oryginalnej metodzie jednej miejscowości, czy gospodarstwa wiejskiego ale jest średnią oceną wizualnego oddziaływania farmy wiatrowej na mieszkańców zamieszkujących w strefie ograniczonej promieniem 5 km od centralnego punktu farmy wiatrowej. Przyjęta wartość 5 km odpowiada I i II strefie oddziaływania wizualnego, gdzie turbiny wiatrowe są wyraźnymi dominantami w krajobrazie. W ograniczonych buforem 5 km strefach określono obszary z których nie widać zadanej turbiny wiatrowej. Kolejnym etapem analizy było wyliczenie wartości 6 współczynników cząstkowych, które przyjmują wartości od 0 do 1. Współczynnik „a” (współczynnik widoczności farmy wiatrowej z miejscowości) – średnia wartość ilorazu liczby wiatraków widocznych z poszczególnych miejscowości i pojedynczych gospodarstw do łącznej liczby wiatraków w farmie (wartości współczynnika 0,0 – 1,0). Współczynnik „b” (współczynnik widoczności miejscowości z farmy wiatrowej) – średnia wartość ilorazu liczby domów które widać z farmy wiatrowej do ogólnej liczby domów na analizowanym obszarze (wartości współczynnika 0,0 – 1,0). Współczynnik „c” – współczynnik widoczności farmy wiatrowej wpisanej w prostopadłościan. Farmę wiatrową moŜna wizualizować wewnątrz prostopadłościanu o regularnych kształtach. Tak przedstawioną farmę wiatrową moŜemy widzieć z przodu, po skosie lub wzdłuŜnie. Poszczególnym widokom przypisujemy wartość współczynnika „v”, która wynosi 1, 0 - widok frontalny; 0,5 -widok diagonalny; 0,2 - widok boczny. Wizualne oddziaływanie parku wiatrowego zaleŜy takŜe od ilości wiatraków, które go tworzą. W tym celu wprowadzono współczynnik korygujący „n”, którego wartości wynoszą od 0,5 dla 1-3 wiatraków do 1,1 dla więcej niŜ 30 wiatraków w farmie. Wartość współczynnika „c” stanowi iloczyn współczynników „v” i „n”. Współczynnik „d” – średnia wartość współczynnika wyliczonego w oparciu o odległość (x) między farmą wiatrową a daną miejscowością. Wielkość zmian w krajobrazie spowodowanych obecnością farmy wiatrowej jest proporcjonalna do jej odległość od poszczególnych miejscowości. Wielkość promienia oddziaływania wizualnego jak równieŜ odpowiadająca jemu wartość współczynnika „d” określana jest dla kaŜdego wiatraka. Wartości współczynnika „d”: dla: x < 500 m – 1,0; 500<x<6000 m wyliczamy ze wzoru: 1,05-0,002x; x>6000 m 0,1. Współczynnik „e” – ludnościowy. Efekt wizualny farmy wiatrowej zwiększa się, gdy zwiększa się liczba mieszkańców widzących farmę wiatrową. Wartości współczynnika od 0 – brak osób widzących farmę wiatrową do 1,0 – więcej niŜ 300 widzących farmę wiatrową. Ostatnim etapem analizy było wyliczenie wartości współczynnika końcowej oceny efektu wizualnego wywoływanego przez farmę wiatrową (PA), który jest iloczynem współczynników cząstkowych i przypisanie jednego z sześciu poziomów oddziaływania wizualnego farmy wiatrowej na miejscowości połoŜone w obszarze ograniczonym buforem 5 km od centrum farmy wiatrowej. Wartości współczynnika PA wynoszące 0,0-0,1 oznaczają oddziaływanie minimalne, 0,1-0,3 – słabe, 0,3-0,5 – średnie, 0,5-0,7 – powaŜne, 0,7-0,9 – bardzo powaŜne, 0,9-1,0 – głębokie.
Wyniki analizy przeprowadzonej dla 9 farm wiatrowych zestawiono w tabeli S.1.
10
Tabela E1. Wartości współczynników cząstkowych i współczynnika końcowego oddziaływania wizualnego farm wiatrowych wyliczone wg zmodyfikowanej metody „hiszpańskiej”
Uzyskane wyniki oceny końcowej wskazują, Ŝe 5 farm wykazuje najniŜszy, minimalny poziom (0,0 – 0,10) oddziaływania wizualnego na krajobraz i mieszkańców. Trzy farmy: Zagajewice, GłaŜewo i Sułkowo charakteryzują się słabym stopniem oddziaływania wizualnego (0,11- 0,20). Poprzez zasłonięcie drzewami widoków na farmę z niektórych zabudowań moŜna zmniejszyć poziom oddziaływania wizualnego do minimalnego. Poziom wizualnego oddziaływania farmy wiatrowej w Dobrzyniu nad Wisłą jest nieco większy. Wartość współczynnika oceny końcowej nieznacznie przekroczyła tutaj dolną granicę wyznaczoną dla średniego poziomu oddziaływania wizualnego. W przypadku tej farmy obniŜenie poziomu oddziaływania wizualnego moŜna osiągnąć zmieniając lokalizację turbin wiatrowych połoŜonych najbliŜej zabudowań mieszkalnych.
Wyniki analizy oddziaływania wizualnego farm wiatrowych określone zmodyfikowaną metodą „hiszpańską” wykazały Ŝe badane farmy wiatrowe w niewielkim stopniu wpływają na negatywne postrzeganie krajobrazu przez ludzi zamieszkujących strefę oddziaływania wizualnego wyznaczoną promieniem 5 km od farmy wiatrowej. Na taki wynik analizy wpłynęły następujące przyczyny: niewielka, z wyjątkiem farmy w Dobrzyniu, ilość turbin wiatrowych tworzących farmę, relatywnie duŜe, istotnie większe od 500 m, odległości między zabudowaniami a poszczególnymi turbinami wiatrowymi oraz uśrednienie wartości wskaźników cząstkowych dla obszaru ograniczonego buforem 5 km.
NaleŜy sobie jednak zdawać sprawę, Ŝe oceny wpływu wizualnego obliczane tą metodą dla pojedynczych gospodarstw rolnych, czy bardziej skoncentrowanych obszarowo miejscowości, dałyby w wielu przypadkach duŜo gorsze wyniki. Dlatego ocena wizualnego wpływu obecności elektrowni wiatrowych w krajobrazie powinna być koniecznym elementem oceny oddziaływania takich inwestycji na środowisko (OOŚ).
Wyniki przeprowadzonej analizy wpływu farm wiatrowych na estetykę krajobrazu wykazały Ŝe:
• - rozczłonkowanie rzeźby województwa nie ogranicza widoczności siłowni wiatrowych w krajobrazie, co wyraŜa się tym, Ŝe farmy wiatrowe i pojedyncze turbiny są istotnymi dominantami w krajobrazie 30% powierzchni województwa,
• - waŜnym czynnikiem ograniczającym widoczność elektrowni wiatrowych w województwie są przede wszystkim duŜe kompleksy leśne,
• - pomimo dobrej widoczności, turbiny wiatrowe w bardzo duŜej części województwa w ograniczonym stopniu zniekształcają charakter rzeźby jako czynnika krajobrazotwórczego,
11
• - w południowo-zachodniej, a w duŜym stopniu równieŜ w południowo-wschodniej i wschodniej części województwa osiągnięty został juŜ optymalny poziom nasycenie przestrzeni turbinami wiatrowymi,
• - z punktu widzenia konieczności ochrony walorów krajobrazowych i kulturowych ekwidystanta 2 km, w granicach której turbiny wiatrowe są dominantami, jest wartością minimalną dla lokalizacji siłowni wiatrowych, w przypadku szczególnie cennych panoram widokowych powinna być to odległość co najmniej 5 km,
• - z punktu widzenia percepcji krajobrazu przez ludność odległość między zabudowaniami a turbinami wiatrowymi nie powinna być mniejsza od 500 m,
• - optymalna jest budowa farm wiatrowych składających się z jak najmniejszej ilości turbin, maksymalnie do 10 obiektów.
1.1.6. Ład przestrzenny
Specyfika województwa kujawsko-pomorskiego jest silne rozproszenie zabudowy. W zakresie podnoszenia, a przynajmniej niepogarszania jakości Ŝycia szczególnie istotne są relacje przestrzenne pomiędzy lokalizacją zabudowy wiejskiej a lokalizacją siłowni wiatrowych (ryc. A41). Zachowane bezpiecznej odległości pomiędzy budynkami mieszkaniowymi oraz innymi podlegającymi specjalnej ochronie wykluczają lub zmniejszają negatywny wpływ elektrowni wiatrowych na zdrowie. Na podstawie przeprowadzonych badań oraz analizy literatury przyjęto, Ŝe wynosi ona 500 m. Biorąc pod uwagę bardzo duŜy stopień rozproszenia zabudowy na obszarach wiejskich przy niskiej jej koncentracji w osiedlach o charakterze zwartym, fakt ten naleŜy ocenić jako bardzo niekorzystny dla dalszego rozwoju energetyki wiatrowej. DuŜa gęstość zabudowy rozproszonej nawiązuje do obszarów występowania Ŝyznych gleb, a takŜe do duŜego nasycenia elektrowniami wiatrowymi. Zjawisko Ŝywiołowego rozpraszania zabudowy z jednoczesnym słabo kontrolowanym przestrzennie rozwojem elektrowni wiatrowych nie prowadzi do uzyskania ładu przestrzennego oraz zrównowaŜonego rozwoju, obniŜając m.in. jakość Ŝycia i walory wizualne, a ponadto uszczuplając przestrzeń dla ewentualnych lokalizacji duŜych farm wiatrowych.
W celu zachowania równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych jak i kształtowania ładu przestrzennego poprzez integrowanie potrzeb przyrody i człowieka w aspekcie planowania rozwoju energetyki wiatrowej wskazuje się na wymóg wyłączenia sieci ekologicznej spod lokalizacją elektrowni wiatrowych, w tym takŜe obszarów niechronionych ustanowionymi formami ochrony przyrody. Ochronie przed budową elektrowni wiatrowych podlegać powinny nie tylko zidentyfikowane najwaŜniejsze biocentra i główne korytarze ekologiczne (zał. A33), ale takŜe lokalne biocentra i korytarze ekologiczne, wymagające szczegółowej inwentaryzacji przyrodniczej.
Zakaz zabudowy dotyczyć powinien wszystkich obszarów objętych formami ochrony przyrody. Wyłączeniem spod lokalizacji elektrowni wiatrowych naleŜy objąć tzw. tereny wraŜliwe oraz kompleksy leśne (ryc. A39 i A40). W celu rozszerzenia moŜliwości lokalizacyjnych dla nowych elektrowni wiatrowych zasugerować moŜna rozpatrzenie zasadności utrzymywania statusu obszarów chronionego krajobrazu, na części terenów rolnych poza dolinami rzek, jak i dopuszczenie do lokalizacji elektrowni wiatrowych w strefach otaczających tereny chronione, na odcinkach gdzie proces inwestycyjny nie wpłynie na przedmiot ochrony, wykazany w procesie sporządzania ocen oddziaływania na środowisko. Badaniami oddziaływania powinny być takŜe objęte niŜsze wiatraki, gdyŜ i one negatywnie oddziałują na środowisko, a głównie ptaki i nietoperze.
12
1.1.7. Pokrycie planistyczne w gminach z elektrowniami wiatrowymi Kujawsko-pomorskie jest województwem o najniŜszym pokryciu planami
miejscowymi w skali kraju (patrz tabele X1 i X2). W roku 2010 obowiązujące dokumenty obejmowały jedynie 3,8% powierzchni regionu (średnio w kraju ponad 26%), zaś dokumenty w opracowaniu kolejne 4,1% (w kraju blisko 8%). Niski poziom pokrycia planistycznego jest po części pochodną znacznego rozdrobnienia terenów objętych planami miejscowymi. Dokumenty przygotowywane są często „pod” konkretnych inwestorów (niejednokrotnie z wykorzystaniem ich środków finansowych) i tym samym są ograniczone terytorialnie do niezbędnego minimum. MoŜna domniemywać, Ŝe sytuacja taka ma miejsce równieŜ w przypadku inwestycji w energetyce wiatrowej. Jest charakterystyczne, Ŝe średni udział powierzchni objętej planami jest w gminach posiadających elektrownie wiatrowe niŜszy niŜ Na podstawie przeprowadzonych w module A analiz województwa kujawsko-pomorskiego wydzielono trzy podstawowe kategorie obszarów o róŜnych predyspozycjach dla rozwoju farm wiatrowych.
Tereny, w których ochrona ładu przestrzennego jest szczególnie istotna rekomendowane do wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych. NaleŜą do nich: • tereny połoŜone w odległości mniejszej niŜ 500 m od zabudowy mieszkaniowej i
zagrodowej, sanatoryjnej, szkół, Ŝłobków, szpitali, domów opieki, • miasta w granicach administracyjnych, • rezerwaty przyrody, • obszary Natura 2000, • parki krajobrazowe, • obszary chronionego krajobrazu połoŜone w korytarzach ekologicznych o duŜym znaczeniu
dla awifauny, • uŜytki ekologiczne, • zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, • stanowiska dokumentacyjne. • korytarze ekologiczne o istotne dla awifauny. • strefy ochronne ustanawiane dla określonych gatunków, • kompleksy leśne i zadrzewienia ze strefą 200 m, • jeziora, stawy, bagna, starorzecza, torfowiska, zadrzewienia, zakrzaczenia i łąki nadrzeczne
oraz inne obszary hydrogeniczne i semihydrogeniczne ze strefą około 500 m w ich otoczeniu,
• zwarte kompleksy gleb I-III klasy bonitacyjnej, • obszary szczególnego zagroŜenia powodzią i strefa 50 m od wałów przeciwpowodziowych
(na zewnątrz), • parki kulturowe, • pomniki historii i zagłady ze strefami ochronnymi, • strefy ochrony uzdrowiskowej, • strefa o promieniu 5000 m od miejsca planowanej lokalizacji radioteleskopu Hevelius w
miejscowości Dębowiec, gmina Osie, • tereny, na których udokumentowano złoŜa kopalin stałych, • tereny naraŜone na osuwanie się mas ziemnych (dotyczy zwłaszcza stromych odcinków
strefy krawędziowej nad Jeziorem Włocławskim,
13
• obszary ograniczonego uŜytkowania związane z funkcjonowaniem lotnisk wraz ze strefami nalotów,
• tereny wzdłuŜ dróg z torowisk, gdzie odległość zaleŜna jest od wysokości masztu i zasięgu rotora,
• strefy ochronne dla terenów zamkniętych.
Tereny, w których można dopuścić lokalizacje elektrowni wiatrowych, uwzględniając wymogi
zakresie jakości życia, ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, ochrony krajobrazu,
wysokości wiatraków, odległości miedzy farmami wiatrowymi, liczby wiatraków w obrębie farmy i
ich usytuowania:
• strefa ograniczona ekwidystantą 500 i 1000 m od z zabudowy mieszkaniowej, zagrodowej, sanatoryjnej, szkół, Ŝłobków, szpitali, domów opieki itp.,
• strefa 5 km od granic obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) europejskiej sieci Natura 2000 – ryc. A51;
• strefa 5 km od granic ważnych dla ochrony ptaków OZW, europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 - ryc. A49,
• strefa 5 km od ostoi nietoperzy w sieci Natura 2000 (OZW) ,
• strefa 5 km od waŜnych dla ochrony ptaków i ich siedlisk rezerwatów faunistycznych,
• obszary chronionego krajobrazu poza korytarzami ekologicznymi istotnymi dla awifauny,
• regiony turystyczne i strefy wzdłuŜ szlaków turystycznych, • tereny kierunkowo przeznaczone na rozwój funkcji mieszkaniowej, a
zwłaszcza rozwój terenu kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem) i innych ośrodków o znaczeniu ponadlokalnych.
• potencjalne tereny kształtowania zielonego pierścienia, lub zielonych pierścieni wokół Bydgoszczy i Torunia, ewentualnie Włocławka,
• Strefy ekspozycji krajobrazowej (np. wzdłuŜ szlaków histotyczno-kulturowych, turystycznych, krawędzie wysoczyznowe, strefa przykrawedziowa nad Jeziorem Włocławskim),
• osie widokowe, płaszczyzny widokowe, panoramy i otwarcia widokowe. • otoczenie atrakcyjnych lub historycznych dominant krajobrazowych oraz
sylwety miasta.
Tereny rekomendowane do lokalizacji duŜych farm wiatrowych, których ewentualna budowa nie powinna zaburzyć ładu przestrzennego.
Do tej kategorii zaliczono obszary połoŜone powyŜej 1000 m od zabudowy mieszkaniowej i zagrodowej oraz tereny bez większych ograniczeń ze strony ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego o ile analiza uwarunkowań lokalnych w procedurze ocen oddziaływania na środowisko, w tym wykonanie wizualizacji, potwierdzi wstępne wskazania. dla całego województwa. Wartość wskaźnika jest jeszcze mniejsza dla zbioru gmin, w których liczba elektrowni przekracza 5 lub 10. MoŜe to prowadzić do ostroŜnego wniosku, Ŝe inwestycje w energetykę wiatrową chętniej realizowane są w gminach o mniejszym zaawansowaniu w zakresie planowania miejscowego. Na tym tle pozytywnie moŜna natomiast ocenić nieco większe od średniego dla województw, tempo zmian w pokryciu dokumentami w gminach z siłowniami. Jest to widoczne takŜe w przypadku planów w
14
opracowaniu. Tendencja przyspieszenia prac nie jednak widoczna w jednostkach o największym nasyceniu turbinami wiatrowymi (ponad 10). Tabela E2. Pokrycie planami miejscowymi w województwie kujawsko-pomorskim a rozmieszczenie elektrowni wiatrowych
Gminy z elektrowniami wiatrowymi 1,0 1,1 1,1 3,3 2,7 2,9
Gminy z liczbą turbin ponad 5 1,0 1,0 1,0 1,3 2,0 2,4
Gminy z liczba turbin ponad 10 1,4 1,3 1,3 1,8 2,6 2,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie materiału GUS Tabela E3. Plany miejscowe w opracowaniu na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, a rozmieszczenie elektrowni wiatrowych
Plany miejscowe w opracowaniu 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Województwo 1,0 1,1 1,6 2,8 3,0 4,1 Gminy z elektrowniami wiatrowymi 0,4 0,7 1,5 3,6 2,5 3,5
Gminy z liczbą turbin ponad 5 0,6 1,1 2,2 4,0 3,7 3,5
Gminy z liczba turbin ponad 10 1,1 1,1 1,3 1,2 1,6 1,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie materiału GUS
15
Rycina S.1. Pokrycie planami miejscowymi w gminach województwa kujawsko-pomorskiego Źródło: opracowanie własne IGiPZ PAN (P. Śleszyński 2012).
Rozkład przestrzenny pokrycia planistycznego (rycina S.1.) wskazuje na relatywnie
lepsza sytuację w terenie kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem).oraz w sąsiedztwie kilku innych ośrodków średniej wielkości (Inowrocław, Włocławek, Grudziądz). Na całym praktycznie pozostałym obszarze województwa poziom pokrycia planistycznego nie przekracza 10%. W kilku jednostkach plany nie istnieją wcale. Najgorsza sytuacja w tym zakresie występuje na wschodnich i południowych krańcach regionu (brak gmin z pokryciem ponad 5%), a więc na obszarach o szybkim rozwoju energetyki wiatrowej. Co więcej na tych samych terenach praktycznie nie są prowadzone bieŜące prace planistyczne.
Cecha charakterystyczną (na tle kraju) planów miejscowych w województwie kujawsko-pomorskim jest bardzo wysoki odsetek powierzchni objętej dokumentami, która została przewidziana do odrolnienia. MoŜna domniemywać, Ŝe ma to związek ze wzmiankowanym rozdrobnieniem planistycznym, a tym samym z presją inwestorów (być moŜe takŜe energetycznych). W całym regionie do odrolnienia przewidzianych jest 20,4% gruntów objętych planami (w Polsce zaledwie 6,8%). W gminach z elektrowniami
16
wiatrowymi wskaźnik utrzymuje się takŜe na podobnym wysokim poziomie (zaleŜnie od przyjętej kategorii od 18 do 22%) Tabela E4. Grunty przewidziane do odrolnienia w planach miejscowych województwa kujawsko-pomorskiego, a rozmieszczenie elektrowni wiatrowych
Grunty przewidziane do odrolnienia jako % gruntów objętych MPZP
2005 2006 2007 2008 2009 2010 Województwo 26,0 28,1 26,7 19,9 22,1 20,4 Gminy z elektrowniami wiatrowymi 43,9 46,8 46,8 21,4 25,7 24,1 Gminy z liczbą turbin ponad 5 29,6 34,2 33,9 19,4 21,1 17,9 Gminy z liczba turbin ponad 10 16,9 29,9 29,9 25,3 21,9 21,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie materiału GUS
Niskie pokrycie planistyczne powoduje, Ŝe w całym regionie utrzymuje się wysoki poziom wydawanych decyzji o ustaleniu warunków zabudowy (6,8 na 1000 mieszkańców, przy 4,3 na tysiąc mieszkańców w skali kraju; tabela S.5.). W gminach z siłowniami wiatrowymi wskaźnik ten jest jeszcze wyŜszy. Wynika to z niŜszego pokrycia obowiązującymi dokumentami, ale moŜe być takŜe interpretowane jajko ogólny wskaźnik atrakcyjności inwestycyjnej obszarów poza planami. W tym kontekście moŜna uznać, Ŝe obecność siłowni, nie tylko nie jest czynnikiem ograniczającym poziom inwestycji, ale odwrotnie współwystępuje z ogólną presją inwestycyjną. Tabela E5. Decyzje o ustaleniu warunków zabudowy w województwie kujawsko-pomorskim a rozmieszczenie elektrowni wiatrowych
Liczba decyzji o ustaleniu warunków zabudowy na 1000 mieszk. 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Województwo 6,0 6,9 6,0 6,0 6,5 6,2 Gminy z elektrowniami wiatrowymi 8,7 10,7 9,4 9,1 11,2 9,7 Gminy z liczbą turbin ponad 5 9,6 10,9 9,9 9,3 14,1 9,6 Gminy z liczba turbin ponad 10 9,8 11,1 9,8 9,1 8,9 8,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie materiału GUS
Reasumując naleŜy stwierdzić, Ŝe wyjątkowo słabe pokrycie planami miejscowymi w województwie kujawsko-pomorskim moŜe pozostawać w związku przyczynowo-skutkowym z rozwojem energetyki wiatrowej. Brak planów jest zachętą dla niekontrolowanego rozwoju tego typu inwestycji w przestrzeni. Przedstawione dane sugerują, iŜ plany na mocy których powstają siłownie obejmują bardzo niewielkie fragmenty terenu wokół tych obiektów. Jest to sytuacja skrajnie patologiczna. Prowadzi to do wniosku, Ŝe nowe siłownie powinny powstawać nie tylko wyłącznie na terenach objętych planami, ale takŜe na obszarze pokrytym planem o odpowiedniej wielkości. Tylko wówczas przy sporządzaniu dokumentu moŜliwe jest uwzględnienie wszystkich czynników o charakterze środowiskowym, krajobrazowym i
17
społecznym, które decydują o decyzjach lokalizacyjnych. Regułą mogłoby być załoŜenie, Ŝe siłownie (o wysokości ponad 30 metrów) mogą powstawać tylko na terenie objętym planem o powierzchni minimum 1 km2 oraz, Ŝe odległość od siłowni do granicy planu nie moŜe być mniejsza niŜ 500 metrów. 1.2. Moduł B - Badania społeczno-ekonomiczne wykorzystania energetyki wiatrowej 1.2.1. Znaczenie i uwarunkowania ekonomiczne 1.2.1.1 Ocena opłacalności lokalizacji elektrowni wiatrowych na terenie gmin w województwie kujawsko-pomorskim
Elektrownie wiatrowe są w znacznym stopniu neutralne wobec rynku nieruchomości. Mogą mieć niewielki wpływ na ceny nieruchomości jedynie w najbliŜszym otoczeniu do (1,5-2 km), jednak inne czynniki, takie jak bliskość terenów rekreacyjnych, obszar miejski lub podmiejski, w znacznym większym stopniu wpływają na cenę nieruchomości niŜ bliskość elektrowni wiatrowych. Elektrownie wiatrowe nie mają równieŜ większego wpływu na ceny nieruchomości połoŜonych w dalszej odległości od farmy wiatrowej. Wniosek ten potwierdza literatura przedmiotu, analiza cen ofertowych działek w otoczeniu farmy wiatrowej w Dobrzyniu nad Wisłą, a przede wszystkim analiza cen transakcyjnych gruntów rolnych w gminach Karlino, Gościno, Dobrzyń nad Wisłą oraz Kisielice, gdzie nie zaobserwowano związku między aktywnością inwestorów oraz średnią ceną transakcyjną a otwarciem elektrowni wiatrowych. Na zróŜnicowanie cen transakcyjnych lub ofertowych w dłuŜszym okresie czasu mają wpływ przede wszystkim globalne trendy na rynku nieruchomości. Brak wpływu elektrowni wiatrowych na ceny nieruchomości został równieŜ potwierdzony przez rzeczoznawców majątkowych, którzy w operacie szacunkowym wskazują brak związku miedzy występowaniem elektrowni wiatrowych a cenami nieruchomości.
1.2.1.2. Ocena opłacalności ze względu na wieloletnie blokowanie terenu pod inne inwestycje
Powierzchnia zajęta pod pojedynczą elektrownię wiatrową waha się od 1225 do 2500
m2 (niekiedy 3000 m2). Na podstawie przeprowadzonych informacji uzyskanych z urzędów gminnych minimalny bufor od wiatraka wynosi 500 m, co w przypadku 406 turbin wiatrowych daje powierzchnię prawie 31,9 tys. ha w skali województwa kujawsko-pomorskiego. Tereny te stanowią ponad 1,7% powierzchni województwa oraz 2,8% całkowitej powierzchni uŜytków rolnych w tym województwie. Wartość udziału powierzchni zajętej pod inwestycje wiatrakowe w ogólnej powierzchni uŜytków rolnych jest zróŜnicowana w zaleŜności od powiatu i waha się od 0,1% do 11,1%. Na podstawie informacji otrzymanych z urzędów gminnych moŜna stwierdzić, Ŝe nie zachodzi konflikt między lokalizacją elektrowni wiatrowych a blokowaniem terenów pod inne inwestycje. Jedynym ograniczeniem jest wspomniany 500-metrowy bufor od turbiny wiatrowej.
1.2.1.3. Ocena opłacalności ze względu na wpływy środków finansowych do budŜetu gminy oraz rozkład podatków gruntowych w jednostce czasu
Podatek od nieruchomości z tytułu elektrowni wiatrowych jest często znaczącą
pozycją w budŜecie gminy. Dla gmin charakteryzujących się relatywnie niewielkimi
18
dochodami, przy duŜych farmach wiatrowych (powyŜej 30MW) moŜe przekraczać nawet 10% dochodów budŜetowych, a w większości przypadków, dla gmin osiągających dochody rzędu 40 mln zł rocznie udział ten kształtuje się w granicach od 4% do 7%, czyli około 2-3 mln zł (a nawet do 10%, tj. 4 mln zł przy elektrowniach o mocy ponad 80-90 MW). Elektrownie wiatrowe, oprócz dochodów z tytułu podatków od nieruchomości dają dodatkowe moŜliwości uzyskiwania dochodów z udziału gminy w podatkach PIT, a takŜe z tytułu stabilizacji sytuacji materialnej rolników, którzy uzyskują znaczny dochód z tytułu dzierŜawy gruntów pod elektrownie wiatrowe. Dodatkowym źródłem dochodów gminy są bezpośrednie wpływy z tytułu dzierŜawy, gdy gmina jest właścicielem gruntów na których funkcjonuje elektrownia wiatrowa. Bezpośrednie dochody z tego tytułu mogą wynieść rocznie nawet ponad 0,5 mln zł (dla elektrowni wiatrowej o mocy około 40 MW).
1.2.1.4. Ocena opłacalności ze względu na długofalowy bilans ekonomiczny kosztów i korzyści pozyskania energii z elektrowni wiatrowych w województwie kujawsko-pomorskim
Władze samorządowe w gminach województwa kujawsko-pomorskiego mają
świadomość zarówno pozytywnych jak i negatywnych aspektów funkcjonowania elektrowni wiatrowych na ich terenie. Do pozytywnych efektów wskazywanych w gminach naleŜą m.in. zwiększone wpływy do budŜetu gminy, stworzenie proekologicznego wizerunku gminy, rozbudowa infrastruktury energetycznej oraz zwiększenie dochodów obywateli gminy. Z kolei do stron negatywnych w gminach władze zaliczają m.in. brak regulacji pranych dotyczących podatku od nieruchomości oraz ogólnych zasad wydawania decyzji w sprawie elektrowni wiatrowych.
Energia uzyskiwana z farm wiatrowych jest tańsza od tej pozyskiwanej z biogazu, biomasu lub w ramach fotowoltaiki. Przy porównaniu z energią konwencjonalną uzyskiwaną z paliw kopalnych przy załoŜeniu wysokich cen paliw kopalnych oraz uwzględnieniu kosztów emisji CO2 (uzgodnionych w ramach Europejskiego Systemu Handlu Uprawnieniami do emisji CO2) elektrownie wiatrowe, których specyfiką jest stały koszt produkcji energii w ciągu całego okresu ich funkcjonowania, są bezpiecznym rozwiązaniem, dla którego koszt produkcji energii elektrycznej nie jest zaleŜny od koniunktury na globalnym rynku paliw kopalnych.
Potencjał energetyczny wiatru w województwie kujawsko-pomorskim, na przewaŜającej części jego obszaru przekracza 1500 kWh. Jednocześnie wartości poniŜej 1200 kWh notowane są wyłącznie na północnych i wschodnich krańcach regionu. Bardziej zróŜnicowany obraz problemu uzyskujemy po uwzględnieniu warunków topograficznych, które poprzez współczynnik tarcia silnie oddziaływają na faktyczne moŜliwości energetyczne. Czynnikami redukującymi te moŜliwości są lasy (widoczne zwłaszcza w duŜym kompleksie Borów Tucvholskich), zabudowa, a takŜe przebieg mniejszych dolin rzecznych (zwłaszcza Drwęcy, Brdy i górnej Noteci). Z drugiej strony największy potencjał (ponad 1500 kWh) zachowany jest w pradolinach, czyli wzdłuŜ obecnych koryt Wisły i środkowej Noteci.
Zasięg wyznaczonych stref odległości od sieci energetycznej w województwie Kujawsko-pomorskim zestawiono z lokalizacjami obecnie istniejących na terenie województwa siłowni wiatrowych. Stwierdzono, Ŝe relatywnie niewielka część powierzchni regionu znajduje się poza strefą ośmiokilometrową. Sytuacja taka ma miejsce głównie na krańcach północnych, wschodnich i południowo-zachodnich województwa. Przy przyjęciu mniejszego zasięgu stref następuje przede wszystkim powiększenie wymienionych obszarów w kierunku do wnętrza województwa. Dotyczy to zwłaszcza jego części północno-zachodniej. Ponadto w regionie centralnym ujawnia się relatywnie duŜy obszar o słabszej dostępności do sieci, obejmujący m.in. region pomiędzy Bydgoszczą, Toruniem a Inowrocławiem.
19
Analiza potencjału klimatycznego oraz dostępności do sieci energetycznych pozwala na warunkowe wyróŜnienie stref mniej predestynowanych ekonomicznie do rozwoju nowych siłowni. Są to:
• Region północno-zachodni (niŜszy potencjał wiatru uwarunkowany obecnością duŜych kompleksów leśnych, przy jednocześnie złej dostępności do sieci);
• Region południowo-zachodni (umiarkowany potencjał klimatyczny oraz słaba dostępność do sieci);
• Region wschodni (wysoki potencjał energii wiatru skoncentrowany tylko w dolinie Wisły, braki w pokryciu liniami przesyłowymi) Obszary o niskim potencjale wiatru i słabej dostępności sieci w duŜej części
pokrywają się. Biorąc to pod uwagę, jako najwaŜniejsze z punktu widzenia energetyki wiatrowej wydają się inwestycje w linie przesyłowe na tych obszarach, gdzie dostępność do sieci jest słabsza, a warunki klimatyczne dobre. Dotyczy to doliny Wisły w regionie jeziora Włocławskiego oraz strefy centralnej (w trójkącie Bydgoszcz-Toruń-Inowrocław). Przeprowadzone wnioskowanie dotyczy wyłącznie opłacalności ekonomicznej. W rzeczywistości lokalizacje linii energetycznych (podobnie jak samych siłowni) powinny być uwarunkowane takŜe czynnikami ochrony krajobrazu i minimalizacji uciąŜliwości dla ludności.
1.2.1.5. Ogólna ocena ekonomiczna opłacalności lokalizacji elektrowni wiatrowych na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego
Ogólna ocena ekonomiczna opłacalności funkcjonowania elektrowni wiatrowych na
obszarze województwa kujawsko-pomorskiego jest bardzo pozytywna. Elektrownie wiatrowe mają neutralny wpływy na ceny oraz rynek nieruchomości. Nie zaobserwowano by powodowały spadek ilości transakcji na lokalnych rynkach. Nie zachodzi równieŜ konflikt między lokalizacją elektrowni wiatrowych a blokowaniem terenów pod inne inwestycje. Jedynym ograniczeniem jest 500-metrowy bufor wokół turbiny. Jedną z największych korzyści dla gminy są duŜe dochody z tytułu podatku od nieruchomości rzędu 2-3 mln zł dla elektrowni 30-40 MW, a przy bardzo duŜych elektrowniach dochody te mogą być nawet wyŜsze i stanowić nawet do 10% łącznych dochodów gminy. Dodatkową korzyścią jest moŜliwość dzierŜawy gruntów stanowiących własność gminy, względnie pozyskanie dodatkowych dochodów z tytułu podatku PIT od rolników, którzy wydzierŜawiają pole pod elektrownie wiatrowe. Władze gmin województwa kujawsko-pomorskiego są generalnie bardzo przychylne rozwojowi elektrowni wiatrowych, chociaŜ widzą równieŜ pewne zagroŜenia. Ogólny bilans ekonomiczny pozyskiwania energii z wiatru jest równieŜ jak najbardziej pozytywny. Energia ta jest relatywnie tania w porównaniu do innych odnawialnych źródeł energii, a przy załoŜeniu wysokich cen paliw kopalnych oraz wysokich kosztów emisji CO2 elektrownie wiatrowe stają się rozsądną alternatywą nawet dla konwencjonalnych form pozyskiwania energii. W województwie kujawsko-pomorskim największy potencjał siły wiatru (ponad 1500 kWh) zachowany jest w pradolinach, czyli wzdłuŜ obecnych koryt Wisły i środkowej Noteci. Z kolei obszary o niskim potencjale wiatru i słabej dostępności sieci w duŜej części pokrywają się. Biorąc to pod uwagę, jako najwaŜniejsze z punktu widzenia energetyki wiatrowej wydają się być inwestycje w linie przesyłowe na tych obszarach, gdzie dostępność do sieci jest słabsza, a warunki klimatyczne dobre. Dotyczy to doliny Wisły w regionie jeziora Włocławskiego oraz strefy centralnej (w trójkącie Bydgoszcz-Toruń-Inowrocław). Przeprowadzone wnioskowanie dotyczy wyłącznie opłacalności ekonomicznej.
20
1.2. 2. Wyniki badań społecznych Badani mieszkańcy województwa kujawsko-pomorskiego deklarują się jako zwolennicy energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych (ponad 78% respondentów wspiera tego rodzaju źródła w pozyskiwaniu energii), przeciwnicy OZE to zaledwie 2% badanej grupy. Energia wiatrowa na tle innych źródeł energii odnawialnej posiada jedną z największych grup zwolenników 69,2% respondentów ‘opowiedziało się’ za lub ‘raczej za’. Jedynie zwolennicy energii słonecznej stanowili liczniejszą grupę (69,9%). Energia wiatrowa posiada największą grupę przeciwników z wszystkich rodzajów energii odnawialnej– łącznie ‘zdecydowanie przeciw’ i ‘raczej przeciw’ było 7,3% badanych. Zwolennicy energii wiatrowej są skłonni do wykorzystywania jej w gospodarstwach domowych (65%) Ponad połowa (58%), aczkolwiek nieco mniej niŜ grupa zwolenników energii wiatrowej jest skłonna zaakceptować siłownię wiatrową na terenie swojej gminy, występuje tu, aczkolwiek w stosunkowo niewielkiej skali tzw. efekt NIMBY, gdzie respondenci skłonni są do akceptacji nowych inwestycji o ile zlokalizowane są one z dala od ich miejsca zamieszkania. Zdeklarowani przeciwnicy budowy nowych elektrowni wiatrowych na terenie badanych gmin to zaledwie 6% respondentów, podczas gdy osoby niezdecydowane stanowią aŜ 25% (mogą one w zasilić zarówno zwolenników, jak i przeciwników nowych siłowni). Ocena uciąŜliwości związanych z funkcjonowaniem elektrowni wiatrowych wypada wyraźnie pozytywnie, przewaŜająca część respondentów w gminach, w których funkcjonują elektrownie wiatrowe oceniała takie zmienne jak: hałas, migotanie łopat, miganie świateł ostrzegawczych, jako uciąŜliwe w małym stopniu lub zupełnie nie uciąŜliwe (niezaleŜnie do odległości w jakiej znajdują się siłownie wiatrowe od ich miejsca zamieszkania). Na podstawie badań ankietowych moŜna stwierdzić, Ŝe akceptowalna społecznie odległość elektrowni wiatrowej w stosunku do najbliŜszej zabudowy powinna wynosić minimum 500 m; doświadczenia respondentów w gminach, w których zlokalizowane są elektrownie wiatrowe wskazują na przedział 500-1000 m. Jednocześnie trzeba zaznaczyć, Ŝe prawie 8% respondentów w miejscowościach gdzie funkcjonują elektrownie wiatrowe odpowiedziało, Ŝe wiatraki zlokalizowane są mniej niŜ 500 m od ich zabudowy. Widoczna jest róŜnica w wartości akceptowalnej odległości od elektrowni wiatrowych w zaleŜności od typu badanych miejscowości. Osoby zamieszkujące gminy, w których planowana jest budowa wiatraków, są skłonne zaakceptować mniejsze odległości między elektrowniami wiatrowymi a zabudową mieszkaniową niŜ mieszkańcy miejscowości gdzie funkcjonują juŜ elektrownie wiatrowe. W przypadku mieszkańców pierwszej grupy miejscowości moŜe to wynikać z rachunku ekonomicznego (potencjalne wpływy do budŜetu domowego związane z lokalizacją elektrowni wiatrowej na terenie naleŜącym do respondenta), prawie 20% respondentów tych miejscowości zgodziłoby się na lokalizację wiatraków w odległości mniejszej niŜ 500 m. Opinie respondentów w odniesieniu do sposobu zagospodarowania przestrzeni elektrowniami wiatrowymi wskazują na większą skłonność do akceptacji rozwiązań związanych z rozproszoną lokalizacją elektrowni wiatrowych niŜ skoncentrowanych ich skupisk. Najwięcej przeciwników energii wiatrowej pochodziło z miejscowości, w których planowane są inwestycje w siłownie wiatrowe, co wiąŜe się zapewne z obawami przed oddziaływaniem elektrowni wiatrowych na otoczenie, w tym człowieka. W tym przypadku moŜna zaobserwować zjawisko obawy przed nieznanym i nowym elementem, który trwale wpisze się w otaczający krajobraz oraz lęku przed ewentualnymi uciąŜliwościami związanymi z funkcjonowaniem turbin wiatrowych. Wysokości elektrowni wiatrowej miała najmniejsze znaczenie spośród analizowanych zmiennych – ponad 40% pytanych stwierdziło, iŜ wysokość wiatraków nie ma dla nich
21
większego znaczenia. Dlatego teŜ moŜna przyjąć, iŜ wartością graniczną wydaje się być pułap 150 m, który odpowiadał ponad połowie respondentów w kaŜdej z badanych miejscowości. Ocena wpływu siłowni wiatrowych na jakość Ŝycia człowieka 1.2.3. Oddziaływanie na organizm człowieka Przy ocenie oddziaływania siłowni wiatrowych na organizm człowieka poprzez specyficzny klimat akustyczny w ich otoczeniu uwzględniono: poziom emisji hałasu przez turbinę siłowni, poziom imisji hałasu w róŜnych odległościach od siłowni, charakter emitowanych dźwięków. Zarówno w przypadku emisji, jak i imisji hałasu uwzględniono hałas słyszalny, hałas o niskiej częstotliwości i hałas infradźwiękowy. Na wstępie naleŜy zaznaczyć, Ŝe elektrownie wiatrowe są jednym z wielu źródeł dźwięków o róŜnej częstotliwości emitowanych przez róŜnorodne obiekty w otoczeniu człowieka. Podsumowując wyniki badań moŜna stwierdzić, Ŝe: - odnośnie hałasu infradźwiękowego:
- emisja infradźwięków przez elektrownie wiatrowe nie przekracza normy sanitarnej dla stanowisk pracy wynoszącej 102 dB,
- w odległości około 500 m od siłowni imisja infradźwięków na poziomie ucha człowieka spada do poziomu 80-90 dB, uznawanego jako bezpieczny na stanowiskach pracy;
- wyniki dotychczasowych badań nie pozwalają na jednoznaczne określenie, co jest źródłem fal infradźwiękowych obserwowanych w badanych rejonach (na poziom infradźwięków składają się zarówno fale akustyczne generowane przez samą turbinę wiatrową, jak i fale emitowane przez pojazdy mechaniczne i urządzenia techniczne pracujące w okolicy),
- odnośnie dźwięków słyszalnych - na ich poziom wpływa hałas emitowany nie tylko przez turbiny, ale takŜe przez ruch
samochodowy i kolejowy oraz obiekty techniczne i maszyny pracujące w otoczeniu, - w godzinach dziennych, w sprzyjających warunkach pogodowych i terenowych, natęŜenie
hałasu słyszalnego nie przekracza poziomu przewidzianego normą sanitarną (55 dB), - w godzinach nocnych hałasu o natęŜeniu niŜszym od przewidzianego normą sanitarną (45
dB) moŜna się spodziewać w odległości 500-600 m od wieŜy siłowni, - w sąsiedztwie linii kolejowych i tras samochodowych o duŜym natęŜeniu ruchu, hałas
emitowany przez siłownie wiatrowe jest maskowany przez dźwięki emitowane przez pozostałe źródła,
- przy wietrze przekraczającym 10 m/s dodatkowym źródłem hałasu jest szum koron drzew, który maskuje dźwięki docierające od pracujących turbin.
- Do najwaŜniejszych zjawisk akustycznych związanych z pracą elektrowni wiatrowych naleŜą: efekt Dopplera (słyszalny w odległości mniejszej niŜ 70 m), modulacja częstotliwości filtra grzebieniowego oraz modulacja amplitudy.
- W ciągu dnia odgłosy wiatraka juŜ w odległości 300 m są znacząco maskowane przez inne dźwięki (ruch uliczny, szum drzew, odgłosy gospodarstw domowych), a w odległości 600 m są w całkowicie niewyróŜnialne z tła akustycznego.
- Nocą hałas wiatraka jest słyszalny wyraźnie w odległości do 300 m, w odległości 600 m moŜna go usłyszeć pod warunkiem niewystępowania innych dźwięków, a w odległości 1000 m jest bardzo trudny do wyodrębnienia spośród innych dźwięków otoczenia.
- W odległościach ponad 600 m od wiatraka dźwięki przez niego generowane są rozpoznawalne tylko dzięki słyszalnym modulacjom: amplitudy, częstotliwości filtra grzebieniowego.
- Odnośnie oddziaływania elektrowni wiatrowych na jakość Ŝycia człowieka trzeba stwierdzić, Ŝe:
22
- brak jest potwierdzonych przypadków problemów zdrowotnych, które moŜna jednoznacznie wiązać z hałasem emitowanym przez siłownie wiatrowe,
- strefa znacznej uciąŜliwości hałasu obejmuje teren w promieniu 500-600 m od wieŜy siłowni wiatrowych; osoby tam mieszkające mogą się skarŜyć na uciąŜliwość dźwięków docierających od pracujących turbin oraz na zaburzenia snu,
- dotychczas nie stwierdzono Ŝadnego przypadku ataku epilepsji światłowraŜliwej związanego z efektem migotania cienia; efekt migotania cienia moŜna rozpatrywać jedynie w aspekcie subiektywnych reakcji psychicznych,
- strefa znacznej uciąŜliwości migotania cienia sięga od 100 m na S, przez 400 m na N, po 700 m na E i W oraz 1000 m na NE i NW od wieŜy siłowni,
- pola elektromagnetyczne w otoczeniu siłowni wiatrowych mają natęŜenia śladowe i nie wpływają negatywnie na zdrowie człowieka.
1.3. Moduł C. Najnowsze technologie stosowane w energetyce wiatrowej i kierunki ich zmian
Aktualne moŜliwości technologiczne energetyki wiatrowej umoŜliwiają efektywne zagospodarowanie obszarów o prędkościach wiatru powyŜej 5 m/s oraz gęstości energii powyŜej 200 W/m2. Warunki takie występują w Polsce na obszarze zajmującym około 80% terenów uŜytkowanych rolniczo (Raport – Energetyka wiatrowa …, 2010). Uwzględniając aspekty technologiczne oraz prawidłowy dobór turbiny do lokalizacji, potencjał ekonomiczny energetyki wiatrowej w Polsce moŜe wynosić 82 GW na lądzie oraz 7,5 GW na morzu (Raport – Energetyka wiatrowa…, 2010). Dzięki postępowi technologicznemu rośnie roczny czas wykorzystania mocy nominalnej turbin wiatrowych co spowoduje, Ŝe do 2020 r. nastąpi znaczący spadek jednostkowych nakładów inwestycyjnych na wyprodukowanie kilowata energii.
Pod względem budowy i działania turbiny wiatrowe dzielą się na turbiny o poziomej osi obrotu (Horizontal Axis Wind Turbines, HAWT) oraz turbiny o pionowej osi obrotu (Vertical Axis Wind Turbines, VAWT). Turbiny wiatrowe o poziomej osi obrotu to turbiny posiadające tradycyjne "śmigła" o zmiennej ilości łopat, dziś najczęściej stosowane są wirniki trójłopatowe. Ze względu na usytuowanie wirnika względem wiejącego wiatru turbiny o poziomej osi obrotu dzielą się na konstrukcje typu down-wind i up-wind. Częściej stosowane są rozwiązania typu up-wind poniewaŜ nie towarzyszy im niekorzystny cień aerodynamiczny wytwarzany przez wieŜe i gondole turbin wiatrowych. Turbiny wiatrowe o pionowej osi obrotu (Vertical Axis Wind Turbines, VAWT) osiągają niewielką moc i dlatego stanowią niewielki odsetek funkcjonujących obecnie siłowni wiatrowych. Ich zaletą jest jednak cicha praca, nieskomplikowana konstrukcja oraz odporność na silny wiatr. Przykładem takich turbin jest turbina Savoniusa, która przy prędkościach wiatru w granicach 1,5 – 4 m/s osiąga większą o 40% moc od klasycznych turbin z poziomą osią obrotu (Flaga 2008).
Ze względu na szybkobieŜność turbiny wiatrowe dzielą się na: wolnobieŜne, średniobieŜne i szybkobieŜne. Te ostatnie są to obecnie najczęściej stosowane. Konstrukcja tych najczęściej dwu-trójłopatowych turbin jest podobna konstrukcji do śmigła lotniczego. Charakteryzują się one małym momentem rozruchu, ale za to największą sprawnością aerodynamiczną (Lubośny 2009). Optymalnymi warunkami pracy charakteryzują się elektrownie posiadające wirniki z 3 łopatami oraz wysoki wyróŜnik szybkobieŜności. Obecnie pojawiają się równieŜ elektrownie wiatrowe przeznaczone do pracy w obszarach o róŜnej wietrzności uzyskujące moc znamionową przy róŜnych prędkościach wiatru. Na obszarach o stosunkowo niskich średnich prędkościach wiatru mają one przewymiarowane turbiny wiatrowe. Przykładem takiej konstrukcji moŜe być elektrownia Nordex N90/2300 której średnica turbiny wynosi 90 m, a moc znamionowa równa jest 2,3 MW.
23
Strategia Rozwoju Energetyki Wiatrowej w Polsce do 2020 roku przewiduje rozwój małych elektrowni wiatrowych (MEW) o mocach rzędu 1-10 kW w miastach (zazwyczaj z wirnikami o osi pionowej) i do 100 kW na obszarach wiejskich. Wykorzystywane one będą przez indywidualnych konsumentów energii w tzw. systemie DSM (zarządzanie lub sterowanie popytem). Rozwiązania te dobrze wpisują się w koncepcję rozwoju tzw. inteligentnych sieci (Raport Wizja Rozwoju… 2010). Upowszechnienie MEW spowoduje rozproszenie systemu energetycznego, a energia elektryczna będzie wytwarzana tam, gdzie jest zuŜywana. Ograniczy to konieczność rozbudowy sieci przesyłowych. Bardzo perspektywicznym typem MEW w Polsce jest turbina o pionowej osi obrotu typu VAWT (vertical axis wind turbine). Jej najwaŜniejsze zalety to między innymi: praca juŜ przy prędkości wiatru od 2 m/s, wysoka sprawność, niezakłócona praca przy zmiennym wietrze, prawidłowa praca na terenach zurbanizowanych, moŜliwość instalacji bezpośrednio na budynkach, bezpieczeństwo dla ptaków, cicha praca, łatwość montaŜu, moŜliwość stosowania niskich masztów (wystarcza wysokość 4 m nad poziomem terenu) (Lewandowski 2010). Szczególnie atrakcyjne wydaje zastosowanie małych elektrowni wiatrowych zintegrowanych z budynkami bądź innymi elementami infrastruktury miejskiej.
Ze względu na moc elektrownie wiatrowe dzielą się na: „mikro”, „małe” i „duŜe” (Flaga 2008). Mikroelektrownie wiatrowe to modele poniŜej 100 Watów mocy. UŜywa się ich najczęściej do ładowania baterii akumulatorów, a następnie do oświetlenia domu lub zasilaia urządzeń domowych. Małe elektrownie wiatrowe to modele o mocy od 100 W do 50 kW. Zapewniają one energię elektryczną w pojedynczych gospodarstwach domowych oraz małych firmach. DuŜe elektrownie wiatrowe, powyŜej 100 kW, stosowane są do wytwarzania prądu, który sprzedaje się sieci elektroenergetycznej.
Postęp technologiczny w rozwoju małej energetyki wiatrowej zaowocował w ostatnim czasie ciekawymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi. Do szczególnie interesujących naleŜy koncepcja Highway Turbine, która polega na wykorzystaniu przepływu naturalnego powietrza lub podmuchów wywołanych przez pojazdy poruszające się na autostradzie. Wprawiona w uch turbina typu Darrieusa generuje prąd, który moŜe słuŜyć do zasilania lamp autostradowych. Turbina jest w stanie pracować nawet przy bardzo niskich prędkościach wiatru (25 km/h). System Helix bazujący na turbinie Savoniusa w wersji świderkowej montowany na dachach domów lub niewielkiej wysokości masztach, który pracuje juŜ optymalnie przy wietrze o prędkości ok. 5 m/s przeznaczony jest do pokrywania części zapotrzebowania na energię elektryczną przez gospodarstwa domowe czy obiekty uŜyteczności publicznej. Architectural Wind jest modułowym systemem turbin wiatrowych, które łatwo się instaluje na budynkach. System ten zwiększa wydajność turbin elektrycznych w wytwarzaniu energii o ponad 50%. Istota tych turbin polega na tym, Ŝe kiedy wiatr uderza w budynek, tworzy się obszar przyśpieszonego przepływu powietrza. Dzięki swojej budowie turbiny „chwytają” wiatr i generują energię elektryczną. Turbiny te są mniej hałaśliwe w porównaniu do tradycyjnych konstrukcji. Turbina typu FloDesign bazująca na idei konstrukcji silnika odrzutowego jest trzy razy bardziej wydajna w konwersji wiatru na energię elektryczną niŜ dzisiejsze modele trzyłopatowe. Osłony wykonane bezpośrednio ze wzorów turbin lotniczych tworzą wir i zwiększają prędkość wiatru przechodzącego przez turbinę. Turbina działa równie dobrze przy niŜszych prędkościach wiatru i jest obojętna na zmienność wiatru. Nowością są równieŜ systemy hybrydowe składające się z siłowni wiatrowej i elektrowni fotowoltaicznej (elektrownia-PV). Tego typy układy pozwalają efektywniej zasilać układy domowe oraz systemy oświetleniowe.
Współczesne konstrukcje turbin wiatrowych mają na celu: - zwiększenie efektywności ich działania poprzez budowę siłowni, w których eliminuje się przekładnie na rzecz specjalnych generatorów wolnoobrotowych,
24
- zwiększania rozmiarów wytwarzanych turbin (średnice łopat, wysokość wieŜ). Dotyczy to szczególnie farm morskich, gdzie zmniejszenie rozproszenia siłowni zmniejsza równieŜ koszta ich eksploatacji, - integracji małych elektrowni wiatrowych z układami urbanistycznymi. Polega to na wykorzystaniu budynków wymuszających wzrost prędkości napływającego powietrza na wirnik, co pozwala zwiększyć efektywność tego typu konstrukcji zainstalowanych nawet na małych wysokościach, - modyfikacji małych siłowni zarówno o osi poziomej jaki i pionowej w celu zmniejszenia hałasu podczas ich pracy oraz do rozszerzenia zakresu ich działania w zakresie bardzo małych oraz bardzo duŜych prędkości wiatru, - rozwoju małych elektrowni wiatrowych w systemach przydomowych w połączeniu z instalacjami fotowoltaicznymi. Stwarza to moŜliwości wyrównania rocznej produkcji energii elektrycznej w ciągu roku. 1.4. Moduł D - Badania prawne wskazań dla energetyki wiatrowej 1.4.1. Prawo Unijne
Państwa członkowskie UE zobowiązane są do promowania odnawialnych źródeł energii, w tym energii wiatrowej. Brak jednak w Prawie Unijnym jakichkolwiek szczegółów dotyczących moŜliwości lokowania wiatraków. Unia Europejska rozwija równieŜ swoją politykę ochrony środowiska, a zwłaszcza ochrony przyrody. Niestety, prawodawca unijny nie zajął się jak dotąd problemem, którym jest pogodzenie wspierania odnawialnych źródeł energii z ochroną cennych obszarów przyrodniczych i ochroną krajobrazu. Pomocny w rozstrzygnięciu tej kwestii okazał się Trybunał Sprawiedliwości UE który w jednym ze swych wyroków, dopuścił moŜliwość rozstrzygnięcia konfliktu na linii wspieranie energetyki wiatrowej – ochrona przyrody, na rzecz ochrony przyrody Władze państwa członkowskiego mają więc moŜliwość ustanowienia odpowiednich zakazów, dotyczących lokalizacji wiatraków, w pobliŜu terenów cennych przyrodniczo i krajobrazowo o ile zakazy takie ustanawiane byłyby w sposób obiektywny, uzasadniony danymi naukowymi i mieszczący się w granicach zasady proporcjonalności, oraz nie naruszałyby przepisów dyrektyw z zakresu ochrony przyrody, czy teŜ dyrektywy 2009/28/WE. 1.4.2. Prawo Polskie
Zgodnie z polskim prawem, prowadzenie polityki przestrzennej w województwie naleŜy do zadań samorządu województwa. Rozstrzygając problem wzajemnych relacji pomiędzy planem zagospodarowania przestrzennego województwa a miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, uchwalanym przez samorządy gminne naleŜy stwierdzić, iŜ miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, nie moŜe być niespójny z planem zagospodarowania przestrzennego województwa. Prowadzi to do wniosku, Ŝe ustalenia przyjęte przez organy samorządu województwa są wiąŜące dla organów samorządu gminnego. Podsumowując, punktem wyjścia prowadzenia przez samorząd województwa kujawsko-pomorskiego polityki dotyczącej skoordynowanej lokalizacji wiatraków, musi być wprowadzenie odpowiednich rozwiązań do planu zagospodarowania przestrzennego województwa. 1.4.2. Badania prawne wskazań dla energetyki wiatrowej w wybranych państwach Inwestorzy zainteresowani budową urządzeń słuŜących pozyskiwaniu energii ze źródeł odnawialnych są zobowiązani do poddania się szeregowi procedur formalno-
25
prawnych. Kryterium branym pod uwagę przy wydawaniu zgody na budowę wiatraków jest spełnienie przez planowaną budowlę wszelkich norm, w szczególności tych, które zawierają przepisy dotyczące ochrony przyrody i ludzi. Szczególną uwagę zwraca się tu na: ustalenia dotyczące hałasu produkowanego przez dany typ wiatraka, naturalne cechy krajobrazu, symbole archeologiczne i zabytki, a takŜe odległość od zabudowań mieszkalnych oraz dóbr kulturowych szczególnie chronionych. Dodatkowo, niektóre państwa europejskie regulują kwestie wymogów technicznych wiatraków, w tym m.in. sposób podłączenia do sieci energetycznej.
2.Przesłanki dla ustalenia buforów od zabudowy Przesłanki dla ustalenia wskazanych buforów odległości elektrowni wiatrowych od zabudowy zestawiono w tabeli S.6. Przyjęto, Ŝe istotne są uwarunkowania wynikające z badań opinii społecznych, analiz uciąŜliwości (hałas, migotanie cienia, infradźwięki) oraz z wizualizacji krajobrazowych. Tabela E.6. Przesłanki dla ustalenia buforów od zabudowy. Zagadnienie Uwagi Wartość wynikowa Dominanty w krajobrazie Z punktu widzenia konieczności
ochrony walorów krajobrazowych i kulturowych ekwidystanta 2 km.
< 2000 m
Percepcja krajobrazu Z punktu widzenia percepcji krajobrazu przez ludność odległość między zabudowaniami a turbinami wiatrowymi nie powinna być mniejsza od 500 m.
< 500 m
Badania ankietowe społeczności lokalnych
W przypadku miejscowości gdzie inwestycje są planowane jest ona bardziej zbliŜona do 500 m – aczkolwiek podobieństwo pomiędzy wynikami uzyskanymi pomiędzy grupą gmin z istniejącymi elektrowniami, a grupą referencyjną sugerują, iŜ wartość ta przesunięta będzie raczej w kierunku 1000 m.
500 m -1000 m.
Hałas infradźwiękowy dniem i nocą
Imisja infradźwięków na poziomie 80-90 dB, uznawanym jako bezpieczny.
500 m
Hałas słyszalny nocą PoniŜej granicy normy sanitarnej (45 dB)
Migotanie cienia Brak uciąŜliwości na większości kierunków Brak uciąŜliwości na kierunkach E i W Brak uciąŜliwości na kierunkach NE i NW
400 m 700 m 1000 m
26
Na podstawie wydzielonych przesłanek uznano, Ŝe wartościami granicznymi w rekomendacjach odnośnie rozwoju energetyki wiatrowej powinny być:
• Odległość 500 metrów od zabudowy zwartej – jako ograniczanie bezwzględne dla budowy turbin.
• Odległość 500 metrów od zabudowy rozproszonej – jako ograniczenie dla budowy turbin, z moŜliwością indywidualnych rozwiązań pomiędzy inwestorem i właścicielami nieruchomości.
• Odległość 1000 metrów od zabudowy zwartej i rozproszonej – jako rekomendacja dla lokalizowania duŜych skupisk turbin (ponad 10 turbin i wysokość powyŜej 100 metrów).
3.Typologia przestrzenna dla załoŜeń polityki lokalizacyjnej 3.1 ZałoŜenia typologii Typologię wykonano w celu zróŜnicowania rekomendacji dla polityki przestrzennej województwa w odniesieniu do wyróŜnionych i przestrzennie zobrazowanych kategorii obszarów. Samorząd województwa moŜe uwzględnić je przy sporządzaniu Planu zagospodarowania przestrzennego województwa jak i Strategii rozwoju województwa. Typologia nie obejmuje ograniczeń o charakterze lokalnym wymagających analizy przy kaŜdej lokalizacji. Ograniczenia te zostały omówione we wcześniejszych rozdziałach. Typologia dotyczy wskazań o charakterze strefowym. Granice stref przebiegają poprzez większość kujawsko-pomorskich jednostek administracyjnych szczebla lokalnego. Mogą być one następnie wykorzystane przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, ale jedynie jako jedna z przesłanek (obok zapisów prawnych) dla formułowania ich zapisów. Typologia oparta została na dwóch podstawowych kryteriach:
• Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego; • Jakość Ŝycia mieszkańców (odległość od zabudowy mieszkaniowej zwartej i
rozproszonej). W zakresie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego wydzielono trzy podstawowe kategorie obszarów:
• Kategoria A – Ochrona krajobrazu przyrodniczego i kulturowego - tereny wyłączone z
inwestycji energetyki wiatrowej, o łącznej powierzchni 13130 km2, co stanowi 73,1% powierzchni województwa.
• Kategoria B. Ograniczona ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, o łącznej powierzchni 2651 km2 , co stanowi 14,8% powierzchni województwa.
• Kategoria C. Brak strefowej ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, o łącznej powierzchni 2189 km2 , co stanowi 12,2% powierzchni województwa.
Wyznaczone kryteria ujęto w postaci macierzowej i przedstawiono w tabeli S.7. Następnie dla wydzielonych typów określono dedykowane rekomendacje.
27
Tabela E.7. Typologia obszarów z uwagi na ograniczenia dla rozwoju energetyki wiatrowej
Jakość Ŝycia <500 od zwartej
>500 od zwartej i <500
od rozproszonej
500-1000 od zwartej i
rozproszonej
>1000 od zwartej i
rozproszonej
Obligatoryjna ochrona A1
Ograniczona ochrona
B1 B2
Och
rona
dzi
edzi
ctw
a pr
zyro
dnic
zego
i ku
lturo
weg
o
Brak zidentyfikowanych ograniczeń o wymiarze ponadlokalnym
A2
B3 C1 C2
Kategoria A – Ochrona krajobrazu przyrodniczego i kulturowego - tereny wyłączone z inwestycji energetyki wiatrowej Rekomenduje się wyłączenie spod inwestycji energetyki wiatrowej następujących obszarów:
• tereny połoŜone w odległości mniejszej niŜ 500 m od zabudowy mieszkaniowej i zagrodowej, sanatoryjnej, szkół, Ŝłobków, szpitali, domów opieki,
• miasta w granicach administracyjnych, • rezerwaty przyrody, • obszary Natura 2000, • parki krajobrazowe, • obszary chronionego krajobrazu połoŜone w korytarzach ekologicznych o duŜym znaczeniu
dla awifauny, • uŜytki ekologiczne, • zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, • stanowiska dokumentacyjne. • korytarze ekologiczne o istotne dla awifauny. • strefy ochronne ustanawiane dla określonych gatunków, • kompleksy leśne ze strefą 200 m, • jeziora, stawy, bagna, starorzecza, torfowiska ze strefą około 500 m w ich otoczeniu, • zadrzewienia śródpolne i nadrzeczne oraz obszary hydrogeniczne i hydrogeniczne , ze strefą
200 metrów, • zwarte kompleksy gleb I-III klasy bonitacyjnej, • obszary szczególnego zagroŜenia powodzią i strefa 50 m od wałów przeciwpowodziowych
(na zewnątrz), • parki kulturowe, • pomniki historii i zagłady ze strefami ochronnymi,
28
• strefy ochrony uzdrowiskowej, • strefa o promieniu 5000 m od miejsca planowanej lokalizacji radioteleskopu Hevelius w
miejscowości Dębowiec, gmina Osie, • tereny, na których udokumentowano złoŜa kopalin stałych, • tereny naraŜone na osuwanie się mas ziemnych (dotyczy zwłaszcza stromych odcinków
strefy krawędziowej nad Jeziorem Włocławskim, • obszary ograniczonego uŜytkowania związane z funkcjonowaniem lotnisk wraz ze strefami
nalotów, • tereny wzdłuŜ dróg z torowisk, gdzie odległość zaleŜna jest od wysokości masztu i zasięgu
rotora, • strefy ochronne dla terenów zamkniętych.
Typy A1 i A2 obejmują obszary, w których nie powinny być realizowane inwestycje w energetyce wiatrowej, poza elektrowniami przydomowymi o wysokości do 30 metrów. NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe zakres typu A2 moŜe ulegać zmianom wraz z rozwojem zabudowy. Dlatego na podobnych zasadach powinny być traktowane obszary w buforze 500 metrów od trenów przewidzianych pod zabudowę zwartą i rozproszoną w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego Typ A1 obejmuje zwarte tereny wzdłuŜ głównych dolin rzecznych, w terenie kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem).oraz w Borach Tucholskich i na Pojezierzu Krajeńskim. Na pozostałym obszarze strefy wyłączone z inwestycji w energetykę wiatrową mają charakter wyspowy z zauwaŜalna koncentracja na krańcach wschodnich regionu. Typ A2 występuje w rozproszeniu nawiązując do układu sieci osadniczej. Nieco mniejsza gęstość występuje we wschodniej i południowej części województwa. Kategoria B. Ograniczona ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Rekomenduje się wprowadzenie ograniczonej ochrony w obrębie następującej kategorii obszarów:
• strefa ograniczona ekwidystantą 500 i 1000 m od z zabudowy mieszkaniowej, zagrodowej, sanatoryjnej, szkół, Ŝłobków, szpitali, domów opieki itp.,
• strefa 5 km od granic obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) europejskiej sieci Natura 2000 – ryc. A51;
• strefa 5 km od granic waŜnych dla ochrony ptaków OZW, europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 - ryc. A49,
• strefa 5 km od ostoi nietoperzy w sieci Natura 2000 (OZW) , • strefa 5 km od waŜnych dla ochrony ptaków i ich siedlisk rezerwatów
faunistycznych, • obszary chronionego krajobrazu poza korytarzami ekologicznymi istotnymi
dla awifauny, • regiony turystyczne i strefy wzdłuŜ szlaków turystycznych, • tereny kierunkowo przeznaczone na rozwój funkcji mieszkaniowej, a
zwłaszcza rozwój terenu kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem) i innych ośrodków o znaczeniu ponadlokalnych.
• potencjalne tereny kształtowania zielonego pierścienia, lub zielonych pierścieni wokół Bydgoszczy i Torunia, ewentualnie Włocławka,
29
• Strefy ekspozycji krajobrazowej (np. wzdłuŜ szlaków histotyczno-kulturowych, turystycznych, krawędzie wysoczyznowe, strefa przykrawedziowa nad Jeziorem Włocławskim),
• osie widokowe, płaszczyzny widokowe, panoramy i otwarcia widokowe. • otoczenie atrakcyjnych lub historycznych dominant krajobrazowych oraz
sylwety miasta. • Bufor 3000 metrów od parków kulturowych
Kategoria C. - Brak strefowej ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego 4. Rekomendacje dla wydzielonych typów Rekomendacje dla typów A1 i A2 Typy A1 i A2 obejmują obszary, w których nie powinny być realizowane inwestycje w energetyce wiatrowej, poza elektrowniami przydomowymi o wysokości do 30 metrów. NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe zakres typu A2 moŜe ulegać zmianom wraz z rozwojem zabudowy. Dlatego na podobnych zasadach powinny być traktowane obszary w buforze 500 metrów od trenów przewidzianych pod zabudowę zwarta w miejscowych planach przestrzennego zagospodarowania. Na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego Typ A1 obejmuje zwarte tereny wzdłuŜ głównych dolin rzecznych, w rejonie kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem) oraz w Borach Tucholskich i na Pojezierzu Krajeńskim. Na pozostałym obszarze strefy wyłączone z inwestycji w energetykę wiatrową mają charakter wyspowy z zauwaŜalna koncentracja na krańcach wschodnich regionu. Typ A2 występuje w rozproszeniu nawiązując do układu sieci osadniczej. Nieco mniejsza gęstość występuje we wschodniej i południowej części województwa.
30
Ryc. E2. Obszary objęte ochroną z uwagi na najcenniejsze zasoby przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe województwa kujawsko-pomorskiego
Ryc. E3. Obszary wynikające z 500 metrowego pasa ochrony zabudowy zwartej i rozproszonej.
31
Ryc. E.4. Obszary objęte wyłączeniami inwestycyjnymi z uwagi na uwarunkowania środowiskowe, krajobrazowe i dziedzictwo kulturowe oraz jakość Ŝycia mieszkańców – 500 metrowy bufor od zabudowy wyznaczający strefę negatywnego oddziaływania hałasu, infradźwięków i percepcji krajobrazu przez mieszkańców. Rekomendacje dla typu B1. W strefie objętej typem B1 (zał. E2.4) rozwój energetyki wiatrowej odbywa się warunkowo. Musza być spełnione wymagania związane z poszczególnymi wymogami określonymi wyŜej (kategoria B). W szczególności dotyczy to obligatoryjnych: a) wizualizacji w rejonie parków kulturowych, pomników historii, b) analiz faunistycznych w otulinie ostoi ptasich i ostoi nietoperzy, c) oceny waloryzacyjnej zasobów turystycznych; d) odniesienia do planowanego rozwoju zabudowy i ewentualnych zalesień w obrębie terenu kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem). Z uwagi na obecność zabudowy rozproszonej w odległości mniejszej niŜ 500 metrów od elektrowni wiatrowych realizacja nowych inwestycji moŜliwa jest wyłącznie w przypadku: a) wykupu, b) indywidualnych umów między inwestorem a właścicielem nieruchomości, dotyczących rekompensat za powstałe uciąŜliwości. Ponadto, w drugim przypadku, na kierunkach i w odległościach zasięgu migotania cienia rekomenduje się zatrzymanie pracy turbiny w dniach pogodnych w odpowiednich przedziałach czasu. Na terenach typu B1 (zał. E2.4) nie powinny powstawać skupiska turbin wiatrowych. Elektrownie wiatrowe mogą być realizowane wyłącznie na terenach objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, przy czym powierzchnia konkretnego planu nie powinna być mniejsza niŜ 1 km2, a odległość siłowni od granicy planu nie powinna być niŜsza niŜ 500 metrów.
32
Ryc. E5. Obszary objęte rekomendacjami określonymi dla typu B1 Rekomendacje dla typu B2. W strefie objętej typem B2 (zał. E2. 5) rozwój energetyki wiatrowej odbywa się warunkowo. Musza być spełnione wymagania związane z poszczególnymi wymogami określonymi wyŜej (kategoria B). W szczególności dotyczy to obligatoryjnych: a) wizualizacji w rejonie parków kulturowych, pomników historii, b) analiz faunistycznych w otulinie ostoi ptasich i ostoi nietoperzy, c) oceny waloryzacyjnej zasobów turystycznych; d) odniesienia do planowanego rozwoju zabudowy i ewentualnych zalesień w obrębie terenu kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem). Odległość od zabudowy (ponad 500 metrów od zwartej i rozproszonej) nie ogranicza zasadniczo rozwoju energetyki wiatrowej. Mimo to, biorąc pod uwagę jednoczesne ograniczenia ze strony środowiska i zasobów kulturowych, na tym obszarze nie powinny powstawać duŜe skupiska wysokich elektrowni (ponad 10 turbin o wysokości powyŜej 100 metrów) Elektrownie wiatrowe mogą być realizowane wyłącznie na terenach objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, przy czym powierzchnia konkretnego planu nie powinna być mniejsza niŜ 1 km2, a odległość siłowni od granicy planu nie powinna być niŜsza niŜ 500 metrów.
33
Ryc. E6. Obszary objęte rekomendacjami określonymi dla typu B2 Rekomendacje dla typu B3. Z uwagi na obecność zabudowy rozproszonej w odległości mniejszej niŜ 500 metrów od elektrowni wiatrowych realizacja nowych inwestycji moŜliwa jest wyłącznie w przypadku: a) wykupu, b) indywidualnych umów między inwestorem a właścicielem nieruchomości, dotyczących rekompensat za powstałe uciąŜliwości. Ponadto, w drugim przypadku, na kierunkach i w odległościach zasięgu migotania cienia rekomenduje się zatrzymanie pracy turbiny w dniach pogodnych w odpowiednich przedziałach czasu. Na terenach typu B3 nie powinny powstawać skupiska turbin wiatrowych. Elektrownie wiatrowe mogą być realizowane wyłącznie na terenach objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, przy czym powierzchnia konkretnego planu nie powinna być mniejsza niŜ 1 km2, a odległość siłowni od granicy planu nie powinna być niŜsza niŜ 500 metrów.
34
Ryc. E7. Obszary objęte rekomendacjami określonymi dla typu B3
Ryc. E8. Obszary objęte rekomendacjami typu B według zaproponowanej macierzy cech i uwarunkowań.
35
Łącznie obszary typu B zostały zaprezentowane na rycinie E8. Charakteryzują się one słabszym wzmocnieniem działań w zakresie ochrony środowiska, krajobrazu i jakości Ŝycia człowieka w porównaniu z typem A, niemniej jednak wymagane są działania i procedury planistyczne, ściśle powiązane z aktualnie obowiązującym planem miejscowym. Rekomendacje dla typu C1. Odległość od zabudowy (ponad 500 metrów od zwartej i rozproszonej) nie ogranicza zasadniczo rozwoju energetyki wiatrowej. Mimo to poniewaŜ odległość ta jest mniejsza od 1000 metrów kaŜdorazowa lokalizacja duŜych skupisk turbin (ponad 10 turbin o wysokości powyŜej 100 metrów) powinna być poprzedzona dodatkową a) wizualizacją, b) analizą faunistyczną. KaŜdorazowo powinna być równieŜ wykonywana ocena oddziaływania na środowisko. Elektrownie wiatrowe mogą być realizowane wyłącznie na terenach objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, przy czym dla duŜych skupisk turbin powierzchnia konkretnego planu nie powinna być mniejsza niŜ 1 km2, a odległość siłowni od granicy planu nie powinna być niŜsza niŜ 500 metrów.
Ryc. E9. Obszary objęte rekomendacjami określonymi dla typu C1 Rekomendacje dla typu C2. Warunki środowiskowe oraz odległość od zabudowy (1000 metrów od zwartej i rozproszonej) nie ograniczają rozwoju energetyki wiatrowej. Obszary typu C2 moŜna uznać za szczególnie predestynowane do powstawania duŜych skupisk turbin wiatrowych. Elektrownie wiatrowe mogą być realizowane wyłącznie na terenach objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego.
36
Ryc. E10. Obszary objęte rekomendacjami określonymi dla typu C1
Ryc. E11. Obszary objęte rekomendacjami typu C według zaproponowanej macierzy cech i uwarunkowań.
37
Łącznie obszary typu C zostały zaprezentowane na rycinie E11. S to obszary najbardziej predestynowane do prowadzenia na nich inwestycji związanych z energetyką wiatrową. Przestrzenne rozmieszczeni wszystkich stref wyznaczonych na podstawie typologii obszarów z uwagi na uwarunkowania środowiskowe, krajobrazowe, kulturowe, społeczne, zdrowotne przedstawiono na planszy syntetycznej (ryc. E12, zał. E2.11).
Ryc. E.12. Typologia obszarów z uwagi na ograniczenia energetyki wiatrowej 5. Rekomendacje dla działań planistycznych i strategii rozwoju województwa
Uwarunkowania makroekonomiczne o wymiarze globalnym powodują, Ŝe rozwój
energetyki opartej na źródłach odnawialnych stał się w Polsce koniecznością. Przemawiają za
tym względy związane z: a) polityką klimatyczną Unii Europejskiej, b) ochroną wewnętrzną
środowiska naturalnego, c) wzrostem kosztów paliw energetycznych oraz d) potrzebą
dywersyfikacji źródeł energii. Wymienione względy oraz niepewność odnośnie przyszłej
polityki energetyczno-klimatycznej UE, nakazują traktowanie rozwoju OZE jako istotnego
elementu bezpieczeństwa energetycznego kraju. Jednocześnie naleŜy mieć świadomość, Ŝe
38
rozwój energetyki odnawialnej takŜe nie jest obojętny dla szeroko rozumianego środowiska
(w tym dla krajobrazu). Decyzje lokalizacyjne w zakresie poszczególnych rodzajów
elektrowni powinny być zatem wypadkową wymienionych czynników. Polityka lokalizacyjna
musi być komplementarnie prowadzona na roŜnych szczeblach administracji i systemu
planowania. Wydaje się, Ŝe główna rolę regulacyjną w tym zakresie ma do spełnienia
szczebel centralny, zaś role lokalizacyjną – szczebel lokalny. Na poziomie regionalnym
ustalane powinny być natomiast przede wszystkim twarde ograniczenia oraz mocne
wskazania lokalizacyjne. W pozostałych przypadkach ostateczne decyzje związane z
powstawaniem konkretnych obiektów powinny pozostawać w gestii władz lokalnych
(wyłącznie na podstawie odpowiednio rozległych przestrzennie miejscowych planów
przestrzennego zagospodarowania). Liczba ograniczeń i wskazań szczebla regionalnego
powinna pozostawać ograniczona, ale za to ich przełoŜenie na studia uwarunkowań oraz
plany miejscowe powinno być „twarde” i silnie umocowane prawnie.
Biorąc pod uwagę powyŜsze rozwaŜania oraz wyniki badań zebranych w niniejszym raporcie,
naleŜy przyjąć, Ŝe energetyka wiatrowa moŜe i powinna być rozwijana w województwie
kujawsko-pomorskim. Rozwój ten nie powinien się jednak odbywać w Ŝywiołowy i mało
skoordynowany sposób, tak jak to ma miejsce dotychczas. Zmiana obecnego stanu rzeczy
wymaga działań ze strony wszystkich szczebli administracji rządowej i samorządowej. Rolą
szczebla regionalnego jest przede wszystkim wprowadzenie odpowiednich zapisów do planu
wojewódzkiego. Zapisy te mogą opierać się na wypracowanej w rozdziale E2 Synteza
wyników typologii. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa powinien wydzielać
obszary na których (z róŜnych powodów) rozwój energetyki wiatrowej powinien być
ograniczony jedynie do małych instalacji przydomowych (Typ A1 i A2). Jednocześnie
powinien on precyzyjnie wskazywać te tereny, które uznane zostały za optymalne lokalizacje
dla duŜych farm wiatrowych (Typ C2). W drugim przypadku moŜna nawet przyjąć, Ŝe plan
wojewódzki powinien chronić te obszary (obejmujące zaledwie niecałe 1,8% powierzchni
województwa!) przed innymi formami zagospodarowania, w tym zwłaszcza przed zabudową
mieszkaniową Tereny takie stanowią bowiem swego rodzaju „strategiczne wiatrowe zasoby
energetyczne” (podobnie jak nieeksploatowane złoŜa kopalin), które w określonych
warunkach makroekonomicznych i/lub geopolitycznych mogą stać się potrzebne gospodarce
narodowej. W przypadku wszystkich pozostałych typów zapisy planu wojewódzkiego nie
powinny być jednoznacznie wiąŜące. Decyzja w zakresie realizacji poszczególnych
39
inwestycji powinna pozostawać w gestii władz samorządowych, przy jednoczesnym przyjęciu
dwóch podstawowych zastrzeŜeń:
• elektrownie wiatrowe powstają tylko na terenach objętych odpowiednio duŜymi
• decyzje lokalizacyjne poprzedzone są szczegółowymi badaniami, zgodnie z
zastrzeŜeniami przyjętymi dla wszystkich wydzielonych typów (B1, B2, B3 i C1).
Zastosowanie się do proponowanych zasad spowoduje, Ŝe energetyka wiatrowa będzie
sprzyjać rozwojowi społeczno-gospodarczemu województwa kujawsko-pomorskiego, przy
jednoczesnej minimalizacji kosztów zewnętrznych jej funkcjonowania. Na obszarach nie
objętych przyjętymi ograniczeniami (w szczególności w obrębie typów C1 i C2) energetyka
wiatrowa stanowi bez wątpienia jedną z form lokalnego potencjału endogenicznego.
Przeprowadzone badania dowodzą takŜe, Ŝe nie istnieją znaczące konflikty z ewentualnym
jednoczesnym wykorzystaniem innych potencjałów endogenicznych o podłoŜu społeczno-
gospodarczym. Podstawowym ograniczeniem przestrzennym dla rozwoju energetyki
wiatrowej, są w tym kontekście elementy ochrony środowiska naturalnego i krajobrazu oraz
problemy związane z jakością Ŝycia mieszkańców (odległość od zabudowy). Na terenach
gdzie konflikty tego typu nie występują rozwój energetyki nie koliduje z rozwojem innych
funkcji gospodarczych. Jedynym wyjątkiem mogą być niektóre gminy turystyczne oraz strefy
ochronne wokół wybranych obiektów (np. komunikacyjnych - lotniska). Prawidłowo
prowadzona polityka przestrzenna szczebla lokalnego moŜe całkowicie wykluczyć
ewentualny konflikt z rozwojem funkcji rolniczych.
Biorąc pod uwagę przedstawione załoŜenia rekomendujemy dla władz województwa
następujące działania szczegółowe:
1. Zgodnie z zapisami Polityki Energetycznej Kraju do roku 2030 oraz Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do roku 2030 istotne jest zwiększanie udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) w ogólnym bilansie energetycznym kraju oraz dywersyfikacja źródeł pozyskania energii. W tym kontekście województwo powinno prowadzić racjonalną politykę gospodarczą, rozwijając wszystkie moŜliwe formy pozyskania energii ze źródeł odnawialnych.
2. Problem lokalizacji elektrowni wiatrowych wymaga rozwiązań ustawowych. Niezbędne jest ustanowienie prawa w zakresie warunków, jakie powinny być uwzględniane przy lokalizacji przedsięwzięć energetyki wiatrowej, w tym głównie z uwagi na podnoszenia ładu przestrzennego i jakości Ŝycia oraz ochronę awifauny, chiropterofauny i krajobrazu.
40
3. Rekomenduje się, aby władze województwa, na podstawie posiadanych ekspertyz opracowały dokumenty istotne dla rozwoju odnawialnych źródeł energii, w tym energetyki wiatrowej, a głównie strategię rozwoju energetyki odnawialnej oraz przestrzenne studium rozwoju energetyki wiatrowej dla obszaru województwa, które następnie powinny być przyjęte w formie uchwały.
4. Rekomenduje się wykonanie dla obszaru województwa studium ochrony krajobrazu ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju energetyki wiatrowej.
5. Powinien zostać wprowadzony obligatoryjny obowiązek wykonania wizualizacji jako integralnej części procedury oceny oddziaływania na środowisko przy kaŜdorazowym opracowywaniu dokumentacji.
6. Celem nadrzędnym władz województwa powinna być dbałość o zachowanie potencjału środowiskowego regionu dla rozwoju rolnictwa – ochrony potencjału glebowego, zwłaszcza najŜyźniejszych gleb (I – III klasa bonitacyjna gleb) oraz ograniczania fragmentacji i wyłączania z uŜytkowania rolniczego.
7. Rekomenduje się dalsze prowadzenie badań mających na celu szczegółową delimitację sieci ekologicznej województwa, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów waŜnych dla ptaków i nietoperzy oraz obszarów wraŜliwych, równieŜ w kontekście wyznaczania stref ochrony gatunkowej.
8. W zakresie rozwoju energetyki wiatrowej władze województwa powinny zadbać o zachowanie ładu przestrzennego i ochronę środowiska na obszarze województwa oraz najwyŜszych parametrów jakości Ŝycia dla swoich mieszkańców. W tym celu rekomenduje się:
• lokalizowanie elektrowni wiatrowych, a zwłaszcza duŜych farm wiatrowych przede wszystkim w obszarach o najmniejszych uciąŜliwościach dla środowiska i jakości Ŝycia człowieka - typ C2 (1,8% powierzchni województwa) obejmujący tereny w których lokalizacje farm wiatrowych moŜna uznać jako najmniej konfliktowe, z zachowaniem ich potencjału na przyszłość jako zasobu dla energetyki wiatrowej województwa,
• wyłączenie z lokalizacji elektrowni wiatrowych obszarów o najcenniejszych walorach środowiskowo-krajobrazowych oraz stref ograniczonych ekwidystantą 500 m wokół zabudowy, zakwalifikowanych w opracowaniu do kategorii A (stanowią one ponad 73% ogólnej powierzchni województwa) objętych zakazem lokalizacji na podstawie przepisów odrębnych lub na których nie wskazana jest lokalizacja farm wiatrowych,
• z uwagi na zły stan techniczny licznych instalacji elektrowni wiatrowych monitorowanie funkcjonowania elektrowni w fazie eksploatacji i wypracowanie działań zaradczych w przypadku rozpoznania niezidentyfikowanych w stadium projektowym zagroŜeń,
• odchodzenie od pojedynczych siłowni na rzecz większych farm wiatrowych, z zachowaniem znacznych odległości pomiędzy duŜymi farmami,
• preferowanie jako korzystniejsze lokalizowanie siłowni w grupach a niŜeli w długich układach liniowych,
41
• z uwagi na ochronę krajobrazu, w sporządzanych planach ochrony dla parków krajobrazowych wskazuje się wprowadzenie twardych zakazów lokalizowania elektrowni wiatrowych, kwalifikowanych jako inwestycje znacząco oddziałujące na środowisko zgodnie z Ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (z 3 października 2008)
• z uwagi na ochronę obiektów zabytkowych i krajobrazu wskazuje się na konieczność sporządzania dla kaŜdej planowanej lokalizacji elektrowni wiatrowej studiów ochrony krajobrazu oraz analiz wizualizacyjnych,
• z uwagi na zapewnienie jakości Ŝycia jako niezbędne dla kaŜdej, nowo planowanej
lokalizacji przeprowadzanie analizy propagacji dźwięku z uwzględnieniem warunków wilgotnościowych podłoŜa i przygruntowej warstwy powietrza oraz rozkładu kierunków i prędkości wiatru. NaleŜy takŜe przeprowadzić szczegółową analizę zasięgu migotania cienia przy uwzględnieniu warunków zachmurzenia sprzyjających temu zjawisku. NaleŜy określić liczbę osób potencjalnie naraŜonych na uciąŜliwe skutki hałasu i efektu stroboskopowego.
9. Warunkiem właściwej polityki w zakresie rozwoju energetyki wiatrowej w województwie
kujawsko-pomorskim jest zasadnicza poprawa pokrycia planami miejscowymi (aktualnie najgorsza sytuacja w kraju). Inwestycje powinny powstawać tylko na terenie objętym planami, przy czym w większości przypadków plan ten powinien mieć odpowiednią powierzchnię (minimum 1km2) oraz turbiny nie powinny znajdować się w pobliŜu granicy terenu pod planem (odległość minimum 500 metrów).
10. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa powinien wyznaczać priorytetowe obszary dla lokalizacji elektrowni wiatrowych oraz obszary na których inwestycje te nie powinny być lokalizowane. W tym celu samorząd województwa moŜe wykorzystać wyniki zamieszczonej typologii.
11. Niezbędne są działania porządkowania ładu przestrzennego, a zwłaszcza ograniczanie rozlewania się zabudowy. Potrzebne jest pozyskanie dobrej współpracy z samorządami lokalnymi. Dalsze Ŝywiołowe rozpraszanie zabudowy całkowicie pozbawi region moŜliwości rozwoju energetyki wiatrowej.
12. Rozwój elektrowni przydomowych (o wysokości do 30 metrów) nie powinien być ograniczany administracyjnie (poza standardowymi wymogami prawa budowlanego i przepisów odrębnych), ale nie dotyczy obszarów chronionych na podstawie przepisów odrębnych, a w odniesieniu do obszarów Natura 2000 wynika ze stosownej oceny oddziaływania na środowisko, zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (wyrok C-66/06 z 20 listopada 2008 r.).
1
Summary
According to strategic documents such as: “Poland’s Energy Policy until 2030” and
“Strategy of Development of renewable Energy Sources”, our country plans to increase the
share of energy based on renewable sources to 15% by 2020. The wind energy, in addition to
geothermal energy and hydroelectric power, is one of the central forms of energy production
from renewable sources obtainable in the geographical environment. The aim of the paper is a
multi-directional evaluation of natural environment, landscape, social, economic, technical
and legislative conditions for the development of wind energy in the Kujawsko-Pomorskie
voivodeship (region-province). A lack of legislative regulations concerning the conditions for
location of wind farms in Poland causes that there is ongoing prolonged discussions between
various groups of people, i.e. the investors, decision-makers and NGOs, in the context of the
validity or legality of wind power plants location.
The Kujawsko-Pomorskie voivodeship is ranked first in the country in terms of the number of
wind turbines installed and third as regards the amount of power production generated by
wind farms. At the same time, an average power capacity of a single wind power plant
installed in the Kujawsko-Pomorskie voivodeship is equal to 1.08MW, which is one of the
lowest power capacities in the whole of the country.
Physico-geographical conditions of the Kujawsko-Pomorskie voivodship do not create
barriers to the development of wind energy. Wind conditions in the region, structure of land-
use with huge prevalence of arable areas that are characterized by a low rate of surface
roughness, as well as terrain relief, all these elements constitute favourable factors for
development of wind energy. The region is characterized by a considerable natural
environment potential and rich cultural landscape resources, which results in specific
consequences for location of wind power plants. Within its area wildlife corridors are found
of an international significance such as the Vistula and Drwęca River valleys, as well as
ecological corridors of national significance, like the Brda and Noteć Rivers. The Toruń
Basin constitutes an important ecological hub, being a bird sanctuary during the autumn bird
migrations from North and East Europe towards South and West of the continent. In addition,
in the region there are i.a. four sites of huge significance to EU, namely bat sanctuaries
(Grudziądz citadel, forts in Toruń, Świecie castle and church in Śliwice) as well as eight
areas of special protection for birds, being elements of the European ecological network
NATURA 2000
Carrying out the principles of the ecological policy of Poland, in the context of
operational and investment measures, on the one hand, it is necessary to aim at increasing the
share of the renewable sources of energy in the overall energy balance of Poland, and on the
other hand, to protect the most precious resources of the natural environment. These actions
are aimed primarily to improve the life quality of citizens as well as to optimize the use of
natural environment resources by humans. For that reason, on the basis of an analysis
conducted, it is necessary to recommend to exclude from the locating of wind turbines
ecological networks of regional and supra-regional significance, including: NATURA 2000
areas (biocenters and wildlife corridors), landscape parks, areas of protected landscape in the
river valleys, forests with a buffer zone of 200m, lakes that have an area above 1ha with a
buffer zone of 500m, as well as introducing limitations of investments for the areas with a
buffer zone of 5,000m radius surrounding the bird and bat sanctuaries.
Poly-functionality of the landscape and its evolutionary development have had an
impact on the today shape of natural and cultural resources of a given region. In the case of
the Kujawsko-Pomorskie voivodeship, in view of the multi-directional cultural influences, the
potential of landscape resources is really huge. Cultural heritage of the region had been
shaped by a number of ethnic groups such as: Borowiaki, Kociewiaki, Krajniaki, Chełminiaki,
2
Pałuczanie, Wielkopolanie, Kujawiaki or Dobrzyniaki, and later on it were enriched by the
Knights of the Cross and Olendrzy (old Polish for the Dutch) settlements and artefacts of
material culture of these ethnic groups. as a result of human activity in the region, there is an
array of objects of specific character and identified with the region’s culture, part of which is
of immense, even international value.
Over the area of the Kujawsko-Pomorskie voivodeship four cultural parks were
established:
Wietrzychowice Cultural Park founded in 2006 roku,
Kalwaria Pakoska Cultural Park founded in 2008,
Cultural Park “Church dedicated to St. Oswald” in Płonków founded in 2009,
Sarnowo Cultural Park founded in 2010,
and following three objects acquired status of historical monuments:
Biskupin – archeological reserve (Directive issued by the President of Poland as of 8th
September 1994),
Toruń – old town complex (Stare Miasto, Nowe Miasto, ruins of a castle of the Order
of the Teutonic Knights) - (Directive issued by the President of Poland as of 8th
September 1994, registered on the List of the World Heritage UNESCO)
Chełmno – old town complex (Stare Miasto) - (Directive issued by the President of
Poland as of 13th
April 2005).
Of great significance for landscape protection is also preserving its openness to the
particularly valuable panorama of unique urban and rural arrangements. For example, in the
Kujawsko-Pomorskie voivodeship there exists a transparent gothic landscape in the
panoramas of centers that were located on the edges of water reservoirs or morainic hills. The
most precious panoramas are as follows: Grudziądz, Toruń, Chełmno, Nowe. Of slightly
different character are panoramas of: Brodnica from the South-West direction, Włocławek
from the hills on the right bank of the Vistula River, Koronowo from the Mt. of Łokietek,
Kamień Krajeński as well as Brześć Kujawski and Radziejowo, as a dominants situated on the
elevations above the Kujawy Plain.
Another type of cultural landscape, which by the strength of the law has to be protected,
is a health resort landscape, particularly situated in the health resort protected zone. In the area
of Kujawsko-Pomorskie voivodeship there are three following resorts:
- Ciechocinek, the largest Polish lowland health resort located in the old
valley of the Vistula River,
- Inowrocław located on the hill in the middle part of the Kujawy Upland,
- Wieniec health resort located in the old valley of the Vistula river near
Włocławek.
Based on the analysis conducted, it is recommended to exclude from the locating
of wind turbines the objects having a status of historical monument with a 5000m
buffer zone, cultural landscape and a health resort protected zone, while imposing
restrictions in the areas of protected landscape beyond river valleys and in tourist
regions delimited by the Office of Regional and Spatial Planning in Włocławek.
Landscape values of the Kujawsko-Pomorskie voivodeship are characterized by
unique features of natural and cultural environment, which shape macrospatial regional units
containing micrspatial natural and cultural elements that diversify and raise value of the
landscape. The basic elements that affect the landscape value are relief (the lie of the land),
land cover as well as richness of the cultural landscape.
Cultural values of the Kujawsko-Pomorskie voivodeship allow distinguishing several
types of landscape characterized by features that are typical of the region, and determine its
identity. However, these are so hugely diversified that they make it possible to ascribe to them
3
various degree of value from little significant to landscape heritage of international
significance. Among them can be listed:
River valleys marked by a harmoniously developed natural landscape –
delimitation encompasses: Brda River valley, Drweca River valley.
River valleys marked by a harmoniously developed cultural and natural landscape – delimitation encompasses the Vistula River valley, the Noteć and Mienia River valleys.
Morainic uplands marked by a harmoniously developed cultural-natural landscape
with numerous objects of material culture – delimitation encompasses south of the
Gniezno and Kujawy Upland, the Krajeńsk Upland, the Dobrzyn Upland, the Brodnica
Lakeland and the Chełmno Upland.
Area with uplands and sandurs of plain character and cultural-natural landscape
with numerous objects of material culture and in different state of substance preservation,
composition and arrangement of the settlement built-up. Within this delimitation there are
such areas as: north part of the Gniezno and Kujawy Upland, the Kłodawa Upland, the
Inowrocław Plain and the Świecko Upland.
An overall economic evaluation of the profitability of the wind power plants operating
in the Kujawsko-Pomorskie voivodeship is highly positive. Wind power plants have been
found to exert neutral influence on prices on property market. Also, there have been no
indications that these installations have caused a drop in transactions on local markets. In
addition, there seems to be no conflict between location of wind power plants and other
investments in the surrounding areas. One limitation is that there exists a 500-meter buffer
zone requirement around a wind turbine. One of the biggest advantages attained by a gmina
are quite significant revenues derived from the immovable property tax running at 2-3
million of PZL in case of 30-40 MW power plant, and as regards larger wind power plants
these revenues can be significantly higher, constituting even 10% of the total gmina revenues.
Additional benefit is the possibility of leasing land owned by a given gmina, or deriving
further revenues from personal income tax of farmers who lease lands for wind turbines.
The overwhelming majority of gmina local authorities in the Kujawsko-Pomorskie
voivodeship is favourably inclined towards development of wind energy, however, they are
also aware of some threats posed by wind turbine installations. In economic dimension,
generating the energy from wind is extremely profitable. The wind energy is relatively far
cheaper as set against the other renewable energy sources, and, assuming high prices for fossil
fuels as well as huge costs of CO2 emission, it must be noted that the wind power plants are a
reasonable alternative even to conventional forms of energy production.
Now, along with development of the wind energy, spatial conflicts associated with
wind farms location are becoming an increasingly important problem. Social resistance is
perceived as one of the main barriers in development of this kind of renewable source of
energy. For the purpose of investigating the social perception of wind energy, questionnaire
surveys have been carried out in selected localities of Kujawsko-Pomorskie voivodeship.
During a selection of localities, the following criteria were considered: demography,
settlement and existence of wind turbine installations within gmina limits (for the study
purposes were selected gminas where either there exists wind power plants, or the
construction of these installations is planned, or there are no such installations, or plans for
their construction: Chełmża, Tuchola, Dobrzyń nad Wisłą, Rypin, Książki, Sadki, Radzyń
Chełmiński, Sępólno Krajeńskie, Pruszcz, Łubianka, Osie, Dragacz, Gąsawa). In total, over
the entire territory of the said voivodeship, 4400 questionnaires have been circularized, and as
a result as many as 2017 of them were completed by respondents, thus the rate of reception of
completed questionnaires (or in other words the rate of response) was as high as 47.9%.
4
Research tools were divided into two parts. The first part made up of common
questions concerning the respondent’s attitude to the general issues related with the renewable
energy sources and wind energy. The part two differed between particular questionnaires and
was modified depending upon either the type of gmina, or the type of wind-power
installations functioning within the gmina limits or plans for construction of the new wind-
power farms.
Among investigated respondents - all of them the inhabitants of the Kujawsko-
Pomorskie voivodeship - there is a marked dominance of supporters in favour of electricity
derived from the renewable energy sources (above 78 percent of respondents declares
themselves as supporters of development of this kind of source in energy production),
whereas opponents constitute barely 2 percent of the studied sample. Wind energy as
compared with other renewable energy sources has one of the biggest groups of supporters,
i.e. 69.2 percent of respondents answered definitely “yes” or “rather yes” in favour. Only
supporters of the solar energy have turned out to be the biggest group (69.9%). It has been
revealed that among all the renewable energy sources it is the wind energy that has the biggest
group of opponents - in total 7.3 percent of respondents gave a definite “no” or a “rather no”
answer. Supporters of the wind energy are inclined towards its utilization in their households
(65%).
More than a half of respondents (58%), albeit slightly less than a group of the wind
energy supporters, are willing to accept the construction of wind power supply plant in the
area of their gmina. Here, however, to an insignificant degree, it is accompanied by the
NIMBY syndrome, whereby respondents declare readiness to accept new investments
provided that these installations are located far from the place of their residence.
Outspoken opponents of the construction of the new wind power farms in the area of
surveyed gminas constitute barely 6 percent of respondents, whereas group of hesitant
respondents constitutes as many as 25 percent (these persons can easily join both the ranks of
followers as well as opponents of the new wind power installations).
Evaluation of the adverse effects associated with the functioning of the wind power
plant is clearly positive. A dominant group of respondents in gminas where the wind power
turbines are installed perceive the following variables: noise, turbine blades vibrations,
blinking of hazard beacons, as troublesome only to a small extent or even find these
phenomena entirely undisturbing (independently of a distance the wind power plants are
situated from their place of residence).
Based on the questionnaire survey, it can be asserted that 500m is a socially acceptable
minimum distance between the wind farm and the closest household buildings, the
experiences of respondents in gminas where the wind turbines are situated indicate that the
optimal range is 500-1000m. At the same time, however, it ought to be stressed that almost 8
percent of respondents in localities with wind power installations declared that in fact wind
turbines are situated within a distance shorter than 500m from their household buildings.
There is a discernible difference in terms of an acceptable distance from wind farms
depending on the type of studied localities. It has been found that residents of gminas where
wind farms are planned to be installed demonstrate greater readiness to accept shorter
distances between wind turbines and household buildings than residents of these localities
which have already functioning wind farms on their terrain. In case of the former group of
gminas’ residents it can result from an economic calculation (potential cash income for the
household budget relating with location of wind farms on a terrain belonging to respondents),
almost 20% of respondents of these localities would willingly accept the location of wind
turbines at a distance shorter than 500m.
5
Respondents’ opinions regarding the means of space management with respect to wind
farms indicate that there is a greater readiness to accept these solutions that are based on
dispersed location rather than on concentration them in clusters.
The greatest number of opponents that object to wind power energy comes from these
villages in which the wind farms are planned to be installed, which is undoubtedly connected
with fear against wind farms’ harmful impact on the surrounding area. as well on a human
being. In this case, a phenomenon of fear against unknown and new element can be observed,
that is against something which is going to become an inseparable element of the landscape,
as well as testifying to an anxiety about possible predicaments associated with the functioning
of wind turbines.
The height of wind farms was the least significant factor among the analyzed variables
– over 40 percent of respondents declared that the wind turbines’ height is an insignificant
matter to them. For that reason it can be assumed that the maximum height should be limited
to 150 m – such value more than a half of respondents from each of the investigated localities
acknowledged as adequate enough.
Wind farms are hugely unstable source of electricity generation, owing to the variable
atmospheric conditions. It is extremely difficult to envisage the amount of energy generated by
conventional energy sources that would be needed for a proper functioning of wind turbines. In
the case of wind power plant capacity of ca. 2-3MW, in general, throughout the whole year the
energy consumption is estimated to be above 1MW per a month. It is greatly difficult to estimate
amount of energy produced and transmitted to the network. During windless days each wind
turbine must draw energy from the network system which is necessary to maintain continuity in
the functioning of controlling devices and control units of a given turbine.
Variability of wind in time and space leads to problems associated with balancing and
controlling the movement in the electrical power system, as well as affects the quality of energy
generated by wind sources. The mere construction and operation principles for wind power
farms create problems with meeting the parameters of an appropriate quality of energy produced,
especially in terms of stability of generated voltages and higher current harmonics.
Evaluation of wind farms’ impact on a human being life through a specific acoustic
environment takes account of: the level of noise emission generated by a wind power turbine,
the level of noise immission at different distances from the wind power farm, character of the
sounds emitted. Both in case of emission as well as immission of noise, such elements as
audible, low-frequency and infrasonic noise have been taken into consideration.
At the outset it should be stressed that wind power plants are only one of the many
sources of sound with varied frequency that are emitted by various facilities situated in the
surroundings of a human being. Summing up the results of the study, it can be asserted that
as regards infrasound noise:
infrasound noise emitted by wind turbines does not exceed the upper levels of
noise stipulated by proper sanitary requirements for a workplace, that is 102dB;
at a distance of 500m away from a wind farm, emission of infrasound at the level
of human’s ear drops to the level of 80-90dB, that is the level acknowledged as
fully safe in a workplace;
the results of studies to date do not allow to unequivocally determine what is the
source of infrasound observed in the investigated regions (the level of infrasound
noise is overlapped by acoustic waves generated not only by wind turbines but
also by waves emitted by motor vehicles and technical equipment operating in the
background);
as regards audible noise:
6
the level of audible noise is affected by the noise emitted not only by wind
turbines but also by road and rail traffic, as well as technical objects and
equipment operating in the background;
during day hours, in the favourable weather and terrain conditions, the volume of
audible noise does not exceed the levels envisaged by sanitary requirements
(55dB);
during night hours, a noise with the volume lower than envisaged by sanitary
requirements (45dB) can be expected at a distance of 500-600m away from the
tower of wind turbine;
in the vicinity of railway lines and car routes characterized by a considerable
volume of road traffic, the noise emitted by wind farms is masked by sounds
emitted by other sources;
when the wind exceeds 10m/s, the swoosh of tree branches constitutes an
additional source of noise, masking the sounds produced by wind turbines.
Among the most important acoustic phenomena associated with the functioning of
wind power farms are: the Doppler effect (sound audible at a distance shorter than 70m),
frequency modulation of comb filter and amplitude modulation.
During a day, a wind turbine noise, already at a distance of 300m, is significantly
masked by other sounds (road traffic, swoosh of trees, noise coming from household
facilities), and at a distance of 600m it is completely imperceptible against the acoustic
background. By night a noise generated by wind turbine is clearly audible at a distance of
300m, and at a distance of 600m it can be discerned provided that there are no other sounds,
and at a distance of 1000m it is extremely difficult to distinguish that noise between other
sounds in the surroundings. At a distance of 600m away from a wind turbine, the sounds
produced by it are discernible only due to audible modulations: i.e. amplitude, comb filter
frequency.
As regards impact of the wind power farms on a quality of a human being life, it
must be asserted that:
to date there are no confirmed cases of health problems that could be unequivocally
associated with a noise emitted by wind turbines;
terrain situated within a 500-600 radius from a wind turbine tower is a zone
characterized by significant unwelcome conditions; residents living there can complain
about unwelcome sounds coming from the operating turbines, as well as can suffer from
sleeping disorder;
to date no case of photosensitive epilepsy has been reported in connection with the
effects of shade flickering; an effect of shade flickering can be considered only in terms
of the subjective psychical reactions;
a zone of significant predicaments associated with shade flickering reaches between
100m to the S, through 400m to the N, and 700m both in the E and W, as well as 1000m
in the NE and NW from a wind turbine tower;
electromagnetic fields in the vicinity of wind farms are characterized by the minute
volumes and do not affect adversely a human being health.
The EU legislation does not decide directly about the issues concerning the possibility
of locating wind power plants. The EU International Court of Justice in one of its sentences
allowed for possibility to resolve conflicts occurring between two approaches, supporting of
wind energy against conservation, in favour of natural environment protection. Authorities of
the member state have at their disposal possibility to pass legislation introducing adequate
restrictions on the location of wind turbines in the vicinity of valuable natural and landscape
areas provided that these restrictions would be imposed in the objective manner, justified by
7
scientific data and being within the limits of the principle of proportionality, as well not
violating the directives’ regulations regarding conservation and especially the directive
2009/28/EC
Pursuant to the Polish law, carrying out spatial policy in the voivodeship belongs the
tasks of voivodeship self-government. Voivodeship elf-governmental authorities can conduct
policy concerning coordinated location of wind farms through introduction adequate solutions
to a spatial development plan, which in turn have to be taken account of in a given local
development plan that is approved by gimina self-governmental authorities.
Current advanced wind energy technology makes it possible to effectively use the areas
with wind speed averages above 5m/s and energy density above 200W/m2. Now, high-speed
constructions with a horizontal axis of rotation of the up-wind type and with triple-blade wing
propellers are today the most commonly utilized types of wind turbines. They are
characterized by effectively adding small torque and also by highly effective aerodynamic
force. Technological advancement in wind energy is now oriented at devising generators
characterized by a high efficiency of operation, which is going to be achieved by making the
best use of special slow-rotation type generators. By increasing the diameter of rotors and the
height of towers, it is possible to obtain much greater power output of the wind farms. New
observable tendency is integrating small wind farms with urban systems, making it possible to
use the powerful gusts as the wind is forced to flow around the buildings. New technologies
are developed that tend to devise wind turbine generators featuring low emission of noise and
making the best use of a broad spectrum of wind speed. there are also ongoing works on
devising improved hybrid generators, combining small wind farms with photovoltaic
generator installations.
Based on evaluation of natural environment, landscape, social, cultural and economic
conditions as well as on spatial order, areas with varied levels of capabilities for the
development of wind energy investments can be listed.
Category A – criteria of zones delimitations:
Ecological network of regional and supraregional significance, including:
o Special areas of conservation NATURA 2000 (biocentres and wildlife
corridors)
o Landscape Parks
o Areas of protected landscape in rivers’ valleys
Forests with a 200m buffer zone
Lakes of > 1ha with a 500m buffer zone
Historical monuments with a 5000m buffer zone
Cultural parks
500m away from a compact settlement
Health resorts protected zones
Recommendations for types A1 and A2
Types A1 and A2 encompass the areas where wind energy investments should be
excluded, except for small household wind turbines maximum up to 30m high. It must be
noted that the range of type A2 can be subject to changes along with the development of
settlement builtup area. That is why, the same rules should be applied to areas with a 500m
buffer zone away from the terrains envisaged for compact settlement in the local plans of
spatial development.
8
In the Kujawsko-Pomorskie voivodeship, type A1 includes compact areas situated
along central river valleys, in the Bydgoszcz-Toruń Metropolitan Area as well as in the
Tuchola Forest situated in the Krajeńskie Lakeland. On the remainder areas, the zones
excluded from wind energy investments have insular character with observable concentration
in the eastern limits of the region. Type A2 is manifested by dispersion, relating to the system
of settlement system. Slightly lower density can be seen in the eastern and southern parts of
the voivodeship.
Category B. Limited protection of natural and cultural heritage – criteria of zones delimitation
5000m buffer zone around bird and bat sanctuaries
Areas of protected landscape beyond rivers’ valleys
Tourist regions established by the Office of Regional and Spatial Planning in
Włocławek
3000m buffer zone around cultural parks
Bydgoszcz-Toruń Metropolitan Area
Recommendations for type B1.
In the zone encompassed by type B1, the development of wind energy is conditional.
There must be fulfilled criteria associated with the particular above-mentioned requirements
(category B). Most especially it concerns obligatory requirements: a) visualization in the
region of cultural parks, historical monuments; b) faunistic analysis in the buffer zone of bird
and bat sanctuaries; c) valorisation assessment of tourism resources; d) referring to the
planned development of settlement and to potential forestation within the Bydgoszcz-Toruń
Metropolitan Area.
In view of the occurrence of dispersed settlement at a distance < 500m from wind
farms the development of new wind energy investments is possible only in the following
cases: a) expropriation; b) individual agreement between investors and property owners
concerning recompense for the created unwelcome effects. In addition, in the latter case,
accounting of the directions and distances of shade flickering, it is recommended to cease
wind turbines operations during sunny days and in the appropriate time intervals.
In the type B1 areas no clusters of wind turbines should be allowed.
Wind farms ought to be constructed exclusively in the areas covered by local plans of spatial
development, however, an area coverage should not be smaller than 1km2, and a distance
between wind turbines and the limit of a plan no smaller than 500m.
Recommendations for type B2.
Within the zone encompassing type B2, the development of wind energy is
conditional. There must be fulfilled criteria associated with the particular above-mentioned
requirements (category B). Most especially it concerns obligatory requirements: a)
visualization in the region of cultural parks, historical monuments; b) faunistic analysis in the
buffer zone of bird and bat sanctuaries; c) valorisation assessment of tourism resources; d)
referring to the planned development of settlement and to potential forestation within the
Bydgoszcz-Toruń Metropolitan Area.
Distance from settlement builtup (> 500m from compact and dispersed settlement) in
essence does not restricts the development of wind energy. However, in spite of that, in view
of the simultaneous restrictions concerning protection of natural environment and cultural
resources, in that area should not be constructed considerable clusters of overly towering wind
turbines (10 turbines of >100m height)
9
Wind farms ought to be constructed exclusively in the areas covered by local plans of spatial
development, however, an area coverage should not be smaller than 1km2, and a distance
between wind turbines and the limit of a plan no smaller than 500m.
Recommendations for type B3.
In view of the occurrence of dispersed settlement at a distance < 500m from wind
farms, the development of new wind energy investments is possible only in the following
cases: a) expropriation; b) individual agreement between investors and property owners
concerning recompense for the created unwelcome effects. In addition, in the latter case,
accounting of the directions and distances of shade flickering, it is recommended to cease
wind turbines operations during sunny days and in the appropriate time intervals.
In the type B3 areas no clusters of wind turbines should be allowed.
Wind farms ought to be constructed exclusively in the areas covered by local plans of spatial
development, however, an area coverage should not be smaller than 1km2, and a distance
between wind turbines and the limit of a plan no smaller than 500m.
Category C. Lack of zonal protection of natural environment and cultural heritage
Recommendations for type C1.
Distance from settlement builtup (> 500m from compact and dispersed settlement) in
essence does not restricts the development of wind energy. However, in spite of that, in view
of the simultaneous restrictions concerning protection of natural environment and cultural
resources, in that area should not be constructed considerable clusters of overly towering wind
turbines (10 turbines of >100m height)
Wind farms ought to be constructed exclusively in the areas covered by local plans of spatial
development, however, an area coverage should not be smaller than 1km2, and a distance
between wind turbines and the limit of a plan no smaller than 500m.
Recommendation for type C2.
Environmental conditions as well as a distance from settlement builtup area (1000m
from compact and dispersed settlement) do not restrict the development of wind energy.
Areas of type C2 can be acknowledged as especially predestined for the construction of
considerable clusters of wind turbines. Wind farms can be constructed exclusively in the areas
covered by local plans of spatial development.
General recommendations
Problem of wind farm location requires legal measures at the central level. Their
introduction would allow to include appropriate provisions in the local plans of local
development.
Necessary prerequisite for appropriate policy with regard to the development of wind
energy in the Kujawsko-Pomorskie voivodeship is an essential improvement in the
extent of areas covered by local plans (at present the situation is the worst as set
against the whole country).
Wind energy investments should be carried out only in these localities where are
available local plans of spatial development, however, an area coverage should not be
smaller than 1km2, and a distance between wind turbines and the limit of a plan no
smaller than 500m
Every time when preparing necessary documentation there has to be obligatory
requirement to conduct visualization as an integral part of evaluation procedures while
evaluating the impact of wind turbines on environment
10
Development of the household wind farms (with a height <30m) should be entirely
free from administrative restrictions (except for the standard requirements relating to
building regulations)
In view to assuring high quality of life, as is in the case of a new planned investment
location, the necessary analyses should be carried out of sound propagation that
account of soil moisture and ground air layer moisture as well as distribution of
directions and speed of wind. It is necessary to conduct detailed analysis of the range
of shade flickering taking account of cloud cover accompanying this phenomena. Also
a number of persons potentially affected by unwelcome effects of noise and flickering
has to be determined.
Construction of new network systems may facilitate the development of wind energy