EUROPEAN UNION European Social Fund Article 6 Innovative Measures ΕΡΓΟ: ODISSEIA (VS/2003/0397) Μελέτη για την Απασχολησιμότητα και την Προώθηση της Ισότητας των Φύλων μέσα από την Εκπαίδευση Employability and Gender Equality Promotion through Education Παραδοτέο/Deliverable D 5.2 Ημερομηνία: 01 Ιουνίου 2005 Υπεύθυνος φορέας: ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ Στην υλοποίηση του παραδοτέου συμμετείχαν: ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ Οικονομολόγος ΓΙΑΠΙΤΖΑΚΗ ΑΝΝΑ Ψυχολόγος 1
106
Embed
Employability and Gender Equality Promotion through Education...χώρο της εκπαίδευσης. Εξάλλου, τα Ευρωπαϊκά Συμβούλια στην Λισσαβόνα
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
EUROPEAN UNIONEuropean Social Fund
Article 6 InnovativeMeasures
ΕΡΓΟ: ODISSEIA (VS/2003/0397)
Μελέτη για την Απασχολησιμότητα και τηνΠροώθηση της Ισότητας των Φύλων μέσα από
την Εκπαίδευση
Employability and Gender EqualityPromotion through Education
Καλλιτεχνικών Σπουδών (75%), Τροφίμων και Διατροφής (63%) και
Διοίκησης και Οικονομίας (63%) (Μαραγκουδάκη, 2003).
Όσον αφορά στα ΑΕΙ, οι φοιτητές, με ποσοστιαία έκφραση αποτελούν το
41% και οι φοιτήτριες το 59%, υπάρχει δηλαδή ένα προβάδισμα των
κοριτσιών κατά 18 ποσοστιαίες μονάδες. Η κατανομή των φοιτητών ανά
φύλο και σχολή, ήταν σχεδόν πανομοιότυπη με εκείνη που συναντήσαμε
και στα ΤΕΙ. Τα κορίτσια προτιμούν τις Φιλολογίες Ξένων Γλωσσών, την
Φιλοσοφική, τα Παιδαγωγικά Τμήματα Νηπιαγωγών και Δημοτικής
Εκπαίδευσης, την Ψυχολογία, την Κοινωνιολογία, τις Θεατρικές Σπουδές
κ.λ.π. Αρκετά περιορισμένος είναι ο αριθμός των κοριτσιών σε σχολές του
Πολυτεχνείου καθώς και στην Πληροφορική. Αξίζει να επισημανθεί η
αύξηση που παρατηρείται στην είσοδο των κοριτσιών σε σχολές
Οικονομικών επιστημών, καθώς επίσης και στην Νομική.
(Μαραγκουδάκη, 2003).
Σε γενικές γραμμές, αυτό που αναδεικνύεται από τα στατιστικά στοιχεία
που αφορούν σε ΑΕΙ και ΤΕΙ, είναι ότι τα αγόρια δείχνουν να έχουν
προτίμηση σε σχολές όπου η εισαγωγή σε αυτές αλλά και το πρόγραμμα
σπουδών τους, προαπαιτεί μια εξοικείωση με τα μαθηματικά και τις νέες
τεχνολογίες. Ο τομέας αυτός, χαρακτηριζόταν ως μία από τις
«παραδοσιακά ανδρικές επιστήμες».
Αντίθετα, η μεγάλη συγκέντρωση των κοριτσιών παρατηρείται σε σχολές
που συνδέονται με την φροντίδα και την εν γένει προσφορά στο κοινωνικό
σύνολο, πράγμα που συνάδει με τον παραδοσιακό ρόλο της γυναίκας στην
κοινωνία.
Αυτό που μπορούμε να συμπεράνουμε από τα παραπάνω στοιχεία
στοιχεία, είναι ότι παρά την αδιαμφισβήτητη βελτίωση του ποσοστού
συμμετοχής των γυναικών στην εκπαίδευση σε όλες της βαθμίδες της,
συνεχίζει να υφίσταται η διάκριση που αφορά σε συγκεκριμένα
επαγγέλματα και αναπαράγει παλαιότερα στερεότυπα.
Ένα άλλο ζήτημα που αξίζει να αναφερθεί, είναι η συμμετοχή των
γυναικών εκπαιδευτικών στο εκπαιδευτικό σύστημα. Έχει ιδιαίτερο
ενδιαφέρον να εντοπίσουμε τις βαθμίδες εκείνες όπου συναντούμε την
πλειονότητα των γυναικών εκπαιδευτικών, να εξετάσουμε τους λόγους για
15
τους οποίους παρατηρείται η «συσσώρευση» αυτή, καθώς και τις
ειδικότητες των γυναικών εκπαιδευτικών στις εκπαιδευτικές βαθμίδες.
Με βάση τις υπάρχουσες στατιστικές της εκπαίδευσης, το ποσοστό της
συμμετοχής των γυναικών στο διδακτικό προσωπικό της πρωτοβάθμιας
και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι αρκετά υψηλό (περισσότερο από
το 50% του συνόλου των εκπαιδευτικών είναι γυναίκες) (Μαράτου, Δαφνά
κ.α. 2002).
Στην Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η σύνθεση του διδακτικού προσωπικού
είναι 41% για τους άνδρες και 59% για τις γυναίκες. Το φαινόμενο αυτό
παρατηρείται ήδη από το σχολικό έτος 1974-75, μόνο που τότε η διαφορά
ήταν μικρότερη (καθηγητές 47%, καθηγήτριες 53%)(Μαραγκοδάκη,
2001). Η τάση αυτή υπέρ των γυναικών θα μπορούσε να αποδοθεί στην
προτίμηση των φοιτητριών για τις σχολές των εκπαιδευτικών. Αλλά και
στην κατανομή του φύλου ανάλογα με τις ειδικότητες των μαθημάτων, τα
πράγματα δεν είναι καθόλου διαφορετικά. Οι γυναίκες εκπαιδευτικοί
εξακολουθούν να πλειοψηφούν αναφορικά με τη διδαχή σε μαθήματα
φιλολογικά, οικιακής οικονομίας, κοινωνιολογίας κ.λ.π. ενώ μειοψηφούν
στα μαθήματα της φυσικής, των μαθηματικών και της χημείας. Αυτό
αποτελεί αντανάκλαση της επιλογής σπουδών τους, όπως ακριβώς
περιγράφηκε παραπάνω (Μαραγκουδάκη 2003).
Εξετάζοντας το θέμα της συμμετοχής των γυναικών στην τριτοβάθμια
εκπαίδευση, εντοπίζουμε σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα, με
κύριο χαρακτηριστικό την μικρή παρουσία των γυναικών σε ορισμένους
κλάδους και την περιορισμένη παρουσία τους σε θέσεις ευθύνης και
υψηλών στην ιεραρχία.
Στη χώρα μας, το επάγγελμα του πανεπιστημιακού είναι κάτι που δύσκολα
επιλέγει μια γυναίκα, γεγονός που συνδέεται άμεσα με το ζήτημα της
πρόσβασης. Οι γυναίκες πανεπιστημιακοί καταλαμβάνουν συνήθως
χαμηλότερη βαθμίδα από τους άνδρες και συνήθως αργούν να εξελιχθούν.
Αυτό φαίνεται να οφείλεται κυρίως στο θέμα των αυξημένων
οικογενειακών υποχρεώσεων, δεδομένου ότι δεν υπάρχει κάποιος τρόπος
ουσιαστικής συμφιλίωσης της οικογενειακής με την επαγγελματική ζωή
των γυναικών σε θέσεις υψηλής ευθύνης. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι
παιδικοί σταθμοί κλείνουν αρκετά νωρίς το μεσημέρι, ενώ οι απαιτήσεις
16
των θέσεων εργασίας υψηλής ευθύνης περιλαμβάνουν διευρυμένο ωράριο
(Μαράτου, Δαφνά κ.α. 2002). Για τους λόγους αυτούς, στο συνολικό
διδακτικό προσωπικό των ΑΕΙ, οι γυναίκες αποτελούν το 27%, με το
μεγαλύτερο μέρος του να ανήκει στην κατηγορία του Βοηθητικού
Διδακτικού Προσωπικού (Μαραγκουδάκη, 2003). Αυτό σημαίνει ότι οι
γυναίκες εκπαιδευτικοί της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, συγκεντρώνονται
σε μια βαθμίδα που είναι περιορισμένου κύρους και γοήτρου συγκριτικά
με τους άνδρες. Τέλος, παρατηρείται και εδώ το φαινόμενο που είδαμε πιο
πάνω. Οι γυναίκες εκπαιδευτικοί της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης
αντιπροσωπεύονται σε τομείς όπως Κοινωνικές Επιστήμες, Φιλολογίες και
Ανθρωπιστικές Επιστήμες, ενώ υπό-εκπροσωπούνται στους τομείς της
Τεχνολογίας ή των Θετικών Επιστημών.
Στο σημείο αυτό η μελέτη μας θα επικεντρωθεί σε μια άλλη μορφή
εκπαίδευσης, την επαγγελματική εκπαίδευση. Με τον όρο επαγγελματική
εκπαίδευση εννοούμε κάθε σχήμα εκπαίδευσης που προετοιμάζει για την
απόκτηση προσόντος σχετικού με ένα συγκεκριμένο επάγγελμα, μια
συγκεκριμένη τέχνη ή απασχόληση, ή που παρέχει την απαραίτητα
κατάρτιση και τις απαραίτητες δεξιότητες για ένα τέτοιο επάγγελμα, μια
τέτοια τέχνη ή απασχόληση , οποιαδήποτε και αν είναι η ηλικία και
οποιοδήποτε το επίπεδο της κατάρτισης των μαθητών ή των σπουδαστών,
έστω και αν το πρόγραμμα κατάρτισης περιέχει κάποιο στοιχείο γενικής
εκπαίδευσης (CEDEFOP, 1996).
Η παρατηρούμενη ανισότητα στις προαναφερθείσες βαθμίδες
εκπαίδευσης, φαίνεται εντονότερα στην επαγγελματική εκπαίδευση, η
οποία και έχει στενότερη σχέση με την αγορά εργασίας. Σε γενικές
γραμμές, οι διακρίσεις που υπάρχουν στην επαγγελματική εκπαίδευση ως
προς την επιλογή σπουδών, είναι περίπου οι ίδιες με αυτές που
παρατηρούνται και στης θεωρητική εκπαίδευση.
Πιο συγκεκριμένα, στα Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια, κατά το
σχολικό έτος 2002, τα κορίτσια αποτελούσαν το 42% και τα αγόρια το
58%. Επί του συνόλου των σπουδαστών. Τα κορίτσια παρακολουθούν σε
μεγαλύτερο ποσοστό μαθήματα του τομέα Υγείας-Πρόνοιας και του τομέα
Αισθητικής-Κομμωτικής. Τα αγόρια παρακολουθούν μαθήματα των
17
τομέων Μηχανολογίας, Ηλεκτρολογίας, Ηλεκτρονικής και Πληροφορικής-
Δικτύων Η/Υ. Όσον αφορά στους εκπαιδευτές, το 65% των εκπαιδευτών
των ΤΕΕ ήταν άνδρες, ενώ το 35% ήταν γυναίκες.
Στα ΤΕΕ Μαθητείας του ΟΑΕΔ παρατηρούμε ακριβώς την ίδια
κατάσταση. Ο αριθμός των αγοριών ήταν 76% και των κοριτσιών 24%. Η
κατά φύλο κατανομή των εκπαιδευομένων καταδεικνύει ότι και στην
περίπτωση αυτή τα κορίτσια συγκεντρώνονται σε ειδικότητες που έχουν
να κάνουν με την Υγεία-Πρόνοια, και τα αγόρια σε ειδικότητες
Μηχανολογίας, Ηλεκτρολογίας κ.τ.λ. Το 67% του σύνολο των εκπαιδευτών
είναι άνδρες και το 33% είναι γυναίκες. Η κατά φύλο κατανομή των
εκπαιδευτών δεν μας προκαλεί καμία έκπληξη, αφού οι άνδρες διδάσκουν
σταθερά τα παραδοσιακά «ανδρικά» επαγγέλματα, και αντιστοίχως οι
γυναίκες αυτά που θεωρούνται γυναικεία.
Στα Ιδιωτικά και στα Δημόσια Εσπερινά ΤΕΕ, η πλειοψηφία των
εκπαιδευομένων είναι αγόρια (77%) ενώ τα κορίτσια καταλαμβάνουν
αρκετά χαμηλότερο ποσοστό (23%). Οι εκπαιδευτές είναι άνδρες σε
ποσοστό 72% και γυναίκες σε ποσοστό 28%.
Πρόσφατα πάντως άρχισε να παρατηρείται μία αλλαγή ως προς το
περιεχόμενο της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Στον τεχνικό
προσανατολισμό φαίνεται να προστίθεται και ένας πιο "θεωρητικός"
προσανατολισμός, που αποτυπώνεται σε νέες ειδικότητες, όπως η
Οικονομία και Διοίκηση, οι Νομικές και Πολιτικές Επιστήμες, οι Ξένες
Γλώσσες, τα Καλλιτεχνικά Μαθήματα κ.ά. Αυτό ευνοεί την απασχόληση
ενός μεγαλύτερου, αριθμού γυναικών στο χώρο της Επαγγελματικής
Εκπαίδευσης.
Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, η διάσταση των δύο φύλων και σε αυτόν
τον τομέα της εκπαίδευσης αποτελεί πραγματικότητα: οι άνδρες
εμφανίζουν μεγαλύτερη συμμετοχή στις τεχνολογικές επιστήμες και οι
γυναίκες στις θεωρητικές. Το γεγονός αυτό μπορεί να ερμηνευτεί και από
την ίδια την φύση και τον προσανατολισμό της Επαγγελματικής
Εκπαίδευσης, που εμπεριέχει επαγγελματικά-τεχνικά χαρακτηριστικά
(Κορωναίου,2003).
18
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ
ΦΥΛΩΝ
Τα τελευταία χρόνια έχουν ληφθεί σημαντικές νομοθετικές ρυθμίσεις από
την πολιτεία για την κατοχύρωση της ισότητας των δύο φύλων. Ιδιαίτερη
βαρύτητα μάλιστα δίδεται σε προγράμματα που αφορούν στην
εκπαίδευση.
Το συμβούλιο της Ε.Ε. προέβη σε συστάσεις για την ίση συμμετοχή των
γυναικών και ανδρών ώστε: «…να ενθαρρυνθούν σε όλα τα επίπεδα της
εκπαίδευσης και της κατάρτισης τα κορίτσια και τις γυναίκες ώστε να
συμμετέχουν και να εκφράζονται στις δραστηριότητες εκπαίδευσης και
κατάρτισης τόσο πλήρως και ενεργώς όσο τα αγόρια και οι άνδρες, και
έτσι να προετοιμάζονται για να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στην
κοινωνία…».
Ενδεικτικά αναφέρουμε το Μέτρο 4.1 με τίτλο: «Προγράμματα
υποστήριξης της αρχικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για
γυναίκες», το οποίο περιλαμβάνεται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα
Εκπαίδευση και Αρχική Επαγγελματική Κατάρτιση του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ. Το
μέτρο στοχεύει στην εξάλειψη των διακρίσεων μέσα στην εκπαιδευτική
κοινότητα και την ενσωμάτωση της πολιτικής ισότητας των δύο φύλων στο
περιεχόμενο των προγραμμάτων σπουδών.
Πιο συγκεκριμένα το Μέτρο αυτό αποσκοπεί
Στην ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών σε θέματα ισότητας
στις σχολικές τάξεις, την διατύπωση παρατηρήσεων και την
παρέμβασή τους με στόχο την ισότητα στην εκπαιδευτική
διαδικασία.
Στην χρήση συμβουλευτικών κέντρων και Κέντρων
Επαγγελματικού Προσανατολισμού, όπου θα παρέχονται
υπηρεσίες για την προώθηση της ισότητας των φύλων και θα
φροντίζονται οι εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές των
κοριτσιών.
Στην ενθάρρυνση των κοριτσιών να εκπαιδευτούν σε τομείς που
ήταν παραδοσιακά ανδροκρατούμενοι.
19
Στην ενίσχυση των βιβλιοθηκών της δευτεροβάθμιας
εκπαίδευσης και των ΤΕΕ με βιβλιογραφία σχετική με την
ισότητα των φύλων.
Στην παραγωγή διδακτικού υλικού που θα παρουσιάζει μια νέα
οπτική για τις σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα και στην μελέτη
σχολικών εγχειριδίων με στόχο τη διατύπωση προτάσεων για
την προώθηση ισότητας των φύλων.
Στον άξονα 2 του ίδιου έργου, συμπεριλαμβάνεται το μέτρο 2.1, του οποίου
κεντρικό σημείο αποτελεί η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για την
εφαρμογή πολιτικών ισότητας των δύο φύλων στο χώρο της εκπαίδευσης.
Κατά συνέπεια, η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου σε όλα τα
προγράμματα των εκπαιδευτικών, θεωρείται αναγκαία.
Παράλληλα με τις παραπάνω δράσεις που αφορούν στην Δευτεροβάθμια
εκπαίδευση, υπάρχει και η ενότητα Α4.2, που περιλαμβάνει ενέργειες της
προώθησης ισότητας των φύλων στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση με την
υποστήριξη Προπτυχιακών και Μεταπτυχιακών προγραμμάτων των
Τμημάτων στις Γυναικείες Σπουδές και στις Σπουδές φύλου.
Οι Γυναικείες Σπουδές στοχεύουν στην εξειδίκευση των προγραμμάτων
σπουδών στα Πανεπιστήμια με τρόπους που να προωθούν τις κοινωνικές
αλλαγές για την θέση των γυναικών.
Οι Γυναικείες Σπουδές έχουν αναπτυχθεί κατά τα τελευταία χρόνια
σχεδόν σε όλα τα Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια και λαμβάνουν διάφορες
μορφές: προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα, ερευνητικά
κέντρα και ερευνητικές πρωτοβουλίες.
Στη χώρα μας δεν υπάρχει θεσμοθετημένο πρόγραμμα σπουδών σε
κανένα ΑΕΙ, ούτε σε προπτυχιακό αλλά ούτε και σε μεταπτυχιακό επίπεδο.
Η Ομάδα Γυναικείων Σπουδών του ΑΠΘ -που λειτουργεί από το 1983-
αποτελεί τη μόνη συλλογική προσπάθεια εξέτασης αυτών των ζητημάτων
στα ΑΕΙ.
Πιο αναλυτικά, το μέτρο 4.2 στοχεύει:
Στο σχεδιασμό και την λειτουργία Μεταπτυχιακών
Προγραμμάτων Σπουδών σε θέματα φύλου και ισότητας
20
Στην προώθηση μαθημάτων φύλου και ισότητας σε
Προπτυχιακό επίπεδο στα Ιδρύματα της Τριτοβάθμιας
Εκπαίδευσης
Στην ανάπτυξη ερευνητικών προγραμμάτων που θα
ενθαρρύνουν την διεπιστημονική προσέγγιση και τον
επιστημονικό διάλογο σε θέματα φύλου και ισότητας στην
επιστήμη και την τεχνολογία.
Στην ενίσχυση της ακαδημαϊκής βιβλιογραφίας σε θέματα
φύλου και ισότητας.
Στην παροχή εναλλακτικών μορφών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης
και επιμόρφωσης σε γυναίκες.
ΙΙΙ. ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο λόγος γίνεται για την ένταξη
των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση. Η ενσωμάτωση των νέων
τεχνολογιών στην διαδικασία παραγωγής συνδέθηκε άμεσα με την αγορά
εργασίας, καθώς αναπτύχθηκαν νέες δεξιότητες αλλά και απαιτήσεις ως
προς τις τεχνικές και τεχνολογικές γνώσεις των εργαζομένων. Η ψηφιακή
επανάσταση επέφερε εκτός από νέες θέσεις εργασίας (όπου απαιτείται
υψηλή εξειδίκευσή των εργαζομένων) και το λεγόμενο «ψηφιακό χάσμα».
Το ψηφιακό χάσμα επηρεάζει τις παραδοσιακές μορφές εργασίας και
ευθύνεται για τον εκτοπισμό ομάδων εργαζομένων και κυρίως γυναικών,
οι οποίες αδυνατούν να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα της
εξειδικευμένης αγοράς εργασίας και ειδικότερα στη χρήση των νέων
τεχνολογιών.
Ειδικότερα όμως σε ότι αφορά στον τομέα των νέων τεχνολογιών, οι
ραγδαίες εξελίξεις απαξιώνουν πολύ γρήγορα τις γνώσεις και τις
δεξιότητες που αποκτήθηκαν από την αρχική εκπαίδευση. Εάν ο
εργαζόμενος δεν είναι κάτοχος περισσότερων γνώσεων και δεξιοτήτων,
κινδυνεύει να βρεθεί άνεργος.
21
Για τους λόγους αυτούς τονίζεται η σημασία της δια βίου εκπαίδευσης
στον τομέα αυτό, αφού αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την συμμετοχή
του εργατικού δυναμικού στην παραγωγική διαδικασία αλλά και την
κοινωνική ένταξη.
Ο τομέας της τεχνολογίας της έρευνας και της επιστημονικής γνώσης
αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της διεθνούς ταυτότητας των
ευρωπαϊκών μητροπολιτικών κέντρων.
Η ραγδαία εξέλιξη της Πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών, οι νέες
δυνατότητες διαχείρισης των πληροφοριών και της γνώσης έχουν
σημαντικές επιπτώσεις και στην εκπαίδευση. Οι νέες τεχνολογίες μπορούν
να αποτελέσουν ισχυρό εργαλείο για την ενδυνάμωση της εκπαιδευτικής
διαδικασίας.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η ένταξη της Πληροφορικής στο
εκπαιδευτικό σύστημα δύναται να προσφέρει στους μαθητές όλες τις
απαιτούμενες γνώσεις και δεξιότητες ώστε να ανταποκριθούν στις
απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας.
Στη χώρα μας, η Πληροφορική έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα σπουδών και
διδάσκεται σε διάφορες βαθμίδες εκπαίδευσης. Στο Γυμνάσιο η
Πληροφορική διδάσκεται μία ώρα την εβδομάδα σε κάθε τάξη. Στην Α΄
και Γ΄ Λυκείου προσφέρεται ως μάθημα επιλογής (Εφαρμογές
Πληροφορικής) και στην Γ΄ Λυκείου υπάρχουν στον κύκλο Πληροφορικής
και υπηρεσιών τα εξής μαθήματα, τα οποία διδάσκονται 2 ώρες το κάθε
ένα : «Ανάπτυξη εφαρμογών σε προγραμματιστικό περιβάλλον»,
«Τεχνολογία Υπολογιστικών Συστημάτων και Λειτουργικά Συστήματα»,
«Πολυμέσα-Δίκτυο», και «Εφαρμογές Λογισμικού». Στην Β΄ Λυκείου
προσφέρεται ως μάθημα επιλογής η ενότητα «Εφαρμογές Υπολογιστών».
Το Υ.Π.Ε.Π.Θ. έχει εκδώσει βιβλία Πληροφορικής για όλες τις τάξεις του
Γυμνασίου και των Α΄ και Β΄ τάξεων του Ενιαίου Λυκείου. Στα Τ.Ε.Ε.
υπάρχει τομέας Πληροφορικής. Πιο συγκεκριμένα, στην Β΄ τάξη του
πρώτου κύκλου Σπουδών έχει δημιουργηθεί η κατεύθυνση υποστήριξης
Πελατών/ Χρηστών Υπολογιστικών Συστημάτων και Ειδικών Δικτύων και
στο δεύτερο κύκλο σπουδών η ειδικότητα Υποστήριξης Δικτύων Η/Υ.
22
Μια άλλη προσέγγιση της ένταξης της Πληροφορικής και των νέων
τεχνολογιών στην εκπαίδευση, είναι εκείνη που προβλέπεται μέσα από τις
ενέργειες του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ.
Ο στόχος των ενεργειών αυτών είναι να αποτελέσουν οι νέες τεχνολογίες
πληροφορικής εργαλείο για την διδασκαλία των μαθημάτων,
χρησιμοποιώντας εκπαιδευτικό λογισμικό με τεχνολογικό υπόβαθρο τα
πολυμέσα και το εκπαιδευτικό δίκτυο.
Τα έργα αυτά έχουν σκοπό :
Τη διαμόρφωση ολοκληρωμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων
αξιοποίησης υπολογιστικών και δικτυακών τεχνολογιών στα
σχολεία.
Την εφαρμογή των προγραμμάτων σε περίπου 300 σχολεία της
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με σκοπό την ενσωμάτωση των νέων
τεχνολογιών ως εργαλεία «καθημερινής χρήσης».
Την αναβάθμιση του ρόλου των εκπαιδευτικών μέσα από διαρκής
επιμόρφωση.
Την ανάπτυξη προϊόντων υπολογιστικής και δικτυακής τεχνολογίας
για την εκπαίδευση που θα επιτρέψουν και σε άλλους να τα
χρησιμοποιήσουν για παρόμοιους σκοπούς.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η 2η ενέργεια του υποπρογράμματος
του ΕΠΕΑΕΚ για την Τεχνική και Γενική Εκπαίδευση, με τον τίτλο
«Οδύσσεια». Σκοπός του υποπρογράμματος είναι η αξιοποίηση των
υπολογιστικών και δικτυακών τεχνολογιών ως μέρος της διδασκαλίας
όλων των μαθημάτων, στις δράσεις που συμπληρώνουν την μαθητική ζωή
στη διοίκηση του σχολείου, για όλους τους εκπαιδευτικούς και όλους τους
μαθητές.
Ένα άλλο κομμάτι των νέων τεχνολογιών που έχει αρχίσει τα τελευταία
χρόνια να κερδίζει έδαφος, αφορά στην τηλεκπαίδευση (e-learning). Η
ελληνική μετάφραση του όρου τηλεκπαίδευση (εκπαίδευση από μακριά),
δεν αποτυπώνει ακριβώς την έννοια, ίσως πιο σωστή θα ήταν η
μετάφραση ηλεκτρονική μάθηση. Η έννοια e-learning είναι αρκετά
γενικός όρος και περικλείει οποιαδήποτε μορφή εκπαίδευσης
χρησιμοποιεί τους πόρους του δικτύου ή γενικότερα τις δυνατότητες των
ηλεκτρονικών υπολογιστών.
23
Η τηλεκπαίδευση χωρίζεται σε σύγχρονη και σε ασύγχρονη . Στη
σύγχρονη, απαιτείται ταυτόχρονη συμμετοχή του εκπαιδευτή και των
εκπαιδευομένων. Δεν είναι απαραίτητο να βρίσκονται όλοι στον ίδιο χώρο,
μπορούν και να χρησιμοποιηθούν τεχνολογίες τηλεδιάσκεψης και να
βρίσκονται όλοι σε μια εικονική αίθουσα διδασκαλίας. Στην ασύγχρονη
τηλεκπαίδευση δεν απαιτείται ταυτόχρονη συμμετοχή μαθητών και
εισηγητών και ο κάθε ένας μπορεί να επιλέγει το δικό του εκπαιδευτικό
χρονικό πλαίσιο.
Η τηλεκπαίδευση, αλλάζει τη μορφή της εκπαίδευσης, η οποία από
δασκαλοκεντρική γίνεται μαθητοκεντρική. Ο εκπαιδευόμενος μπορεί να
προσαρμόσει τα προγράμματα στις ανάγκες του και να έχει πρόσβαση σε
πληροφοριακό υλικό μέσω του διαδικτύου όποτε και από όπου θέλει.
Επίσης, το υλικό αυτό μπορεί εύκολα να ξαναχρησιμοποιηθεί όποτε είναι
απαραίτητο. Ακόμη, οι μαθητές και οι εκπαιδευόμενοι κερδίζουν πολύτιμο
χρόνο, γιατί δεν αναλώνονται σε άσκοπες μετακινήσεις. Τέλος, δίνεται η
δυνατότητα παρακολούθησης μαθημάτων από πολύ περισσότερους
συμμετέχοντες.
Βέβαια, ένα από τα σημαντικότερα μειονεκτήματα είναι το γεγονός ότι
μειώνεται αισθητά η προσωπική επαφή του εκπαιδευτή με τον
εκπαιδευόμενο, καθώς πλέον η μετάδοση (ή μεταδοτικότητα) της γνώσης
πραγματοποιείται μέσω των νέων τεχνολογιών και όχι μέσω της
διαπροσωπικής επαφής δασκάλου-μαθητή. Επίσης, απαραίτητη
προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα της τηλεκπαίδευσης, είναι η
επαρκής εξοικείωση και των δυο πλευρών με την χρήση νέων τεχνολογιών,
ούτως ώστε να μην δημιουργούνται προβλήματα στην επικοινωνία.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση από το τέλος της δεκαετίας του 1980
σχεδιάζονται προγράμματα σχετικά με την εκπαιδευτική τεχνολογία.
Μετά τις αποφάσεις που πάρθηκαν στην Λισσαβόνα το 2000
πραγματοποιήθηκε ένα σχέδιο δράσης με το όνομα «e-learning: designing
tomorrow’s education»n (τηλεκπαίδευση: σχεδιάζοντας την εκπαίδευση
του αύριο). Το παρόν σχέδιο περιλαμβάνει τους εξής στόχους:
Να αποκτήσουν όλα τα σχολεία πρόσβαση στο Διαδίκτυο μέχρι το
τέλος του 2οο1 και η σύνδεση αυτή να μεγαλώσει ως το τέλος του
2002
24
Να επιτευχθεί μια αναλογία 5-15 μαθητές ανά Η/Υ που να
υποστηρίζει ‘πολυμεσικές’ εφαρμογές μέχρι το 2004.
Να συνδεθούν όλα τα σχολεία με το ερευνητικό δίκτυο μέχρι το
τέλος του 2002.
Οι στόχοι οι οποίοι περιλαμβάνονται στο σχέδιο δράσης e-Europe
αφορούν ακόμα:
Στην εξασφάλιση ότι ως το 2003 όλοι οι απόφοιτοι έχουν την
δυνατότητα να αποκτήσουν στοιχειώδεις γνώσεις πληροφορικής.
Στην κατάλληλη κατάρτιση όλων των εκπαιδευτών.
Σε κίνητρα για τους εκπαιδευτικούς να χρησιμοποιούν την
ψηφιακή τεχνολογία στο μάθημά τους.
Στην δυνατότητα κάθε εργαζομένου να καταρτιστεί σε βασικές
γνώσεις πληροφορικής μέχρι το τέλος του 2003.
Η τηλεκπαίδευση στην Ελλάδα παρουσιάζει τάσεις ανάπτυξης τα
τελευταία χρόνια. Οι δύο μεγαλύτεροι χώροι ανάπτυξης της
τηλεκπαίδευσης είναι οι επιχειρήσεις και τα Ακαδημαϊκά Ιδρύματα (π.χ.
GUNET, Σχολικό Δίκτυο, Ανοιχτό Πανεπιστήμιο). Είναι προφανείς οι
ευκαιρίες που προσφέρονται στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο με την χρήση της
τηλεκπαίδευσης. Η δημιουργία μαθημάτων σε συστήματα ασύγχρονης
τηλεκπαίδευσης προσφέρει ένα περιβάλλον εύκολης αξιολόγησης και
βαθμολόγησης, καθώς και έναν άμεσο τρόπο επικοινωνίας.
Σε αυτό το σημείο είναι απαραίτητο να αναφέρουμε ότι προκειμένου να
εφαρμοστούν οι δύο μορφές τηλεκπαίδευσης, είναι απαραίτητη η
πρόβλεψη και η εγκατάσταση εκπαιδευτικού εξοπλισμού. Η ύπαρξη
τουλάχιστον μία αίθουσας σύγχρονης τηλεκπαίδευσης ανά εκπαιδευτικό
ίδρυμα θεωρείται απαραίτητη. Οι αίθουσες αυτές κρίνονται ως
λειτουργικές υπό την προϋπόθεση ότι τα εκπαιδευτικά ιδρύματα
προμηθεύονται τον ελάχιστο πυρήνα εξοπλισμού που είναι απαραίτητος
για την παροχή υπηρεσιών σύγχρονης τηλεκπαίδευσης, όπως π.χ.
ηλεκτρονικός ασπροπίνακας. Απαραίτητη είναι επίσης και η αγορά ενός
λογισμικού προγράμματος εκπαίδευσης από απόσταση. Χρειάζεται επίσης
και ο τυπικός εξοπλισμός, όπως Η/Υ, σύνδεση στο Διαδίκτυο και
τηλεφωνική γραμμή.
25
Η τηλεκπαίδευση έρχεται να συμπληρώσει την παρούσα εκπαιδευτική
διαδικασία, να λύσει προβλήματα και να προσφέρει καινούριες
δυνατότητες. Η πολιτεία οφείλει να μεριμνήσει, λύνοντας τα οικονομικά
θέματα που μπορεί να προκύψουν για την συντήρηση και την υποστήριξη
των νέων υποδομών.
Όπως προαναφέραμε, παρατηρείται μια ανισότητα μεταξύ ανδρών και
γυναικών σε σχέση με τις νέες τεχνολογίες. Αναδεικνύεται ότι οι άνδρες
παρουσιάζουν σημαντικό προβάδισμα έναντι των γυναικών στην χρήση
νέων τεχνολογιών.
Ποια είναι όμως τα κύρια αίτια του φαινομένου; Πολλές είναι οι οπτικές
που συνδέονται με την εξήγηση των ανισοτήτων αυτών. Πολλοί
υποστηρίζουν ότι το περιεχόμενο των προγραμμάτων αυτών είναι
περισσότερο προσαρμοσμένο για αγόρια2 παρά για κορίτσια. Για
παράδειγμα, οι πρωταγωνιστές στα περισσότερα ηλεκτρονικά παιχνίδια
είναι άντρες και τα θέματά τους είναι κυρίως πολεμικά, γεγονός που
λειτουργεί απωθητικά για τα περισσότερα κορίτσια.
Ακόμη, έχει διαμορφωθεί η άποψη ότι ο κατακερματισμός των δράσεων
στο αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου αντιτίθεται στον συνθετικό τρόπο
σκέψης που χαρακτηρίζει τα κορίτσια. Επίσης, οι δραστηριότητες που
πραγματοποιούνται στα πλαίσια των τεχνολογικών εκπαιδευτικών
εργαστηρίων των σχολείων είναι ανταγωνιστικές, μια πραγματικότητα
που αντιτίθεται στον ομαδικό και συνεργατικό τρόπο συνεργασίας, τον
οποίον και προτιμούν τα κορίτσια. Πρόσφατη έρευνα στην Βρετανία3,
τεκμηρίωσε ότι ο συγκεκριμένος τρόπος διδασκαλίας και αντιμετώπισης
των δύο φύλων από εκπαιδευτικούς είναι ένας από τους βασικότερους
παράγοντες που καθορίζει τη στάση των κοριτσιών απέναντι στην
πληροφορική.
Τέλος, η ύπαρξη προτύπων γυναικών εκπαιδευτικών στην πληροφορική,
συνιστά ένα σημαντικό κίνητρο για τα κορίτσια, καθώς συνδέεται με την
2Βλ. Cassell,J., Jenkins, H., (1998). From Barbie to Mortal Combat – Gender and Computer Games.Cambridge, MA: MIT Press. Frenkel, K. “Women and Computing” Communications of the ACM, v33n11 Nov.1990.3 Pryor, J. (1994). “Enhancing Confidence in the Gender Sensitive Curriculum.” National Associationfor Urban Studies, Lewis Cohen Urban Studies Centre, University of Brighton, United Kingdom. 1994
26
αύξηση της αυτοπεποίθησης τους σε σχέση με τη χρήση των νέων
τεχνολογιών4.
Στη χώρα μας, ο τομέας της Πληροφορικής μόλις έχει αρχίσει να
εντάσσεται στο χώρο του σχολείου και έτσι δεν υπάρχουν ακόμα πολλές
αναφορές σε ερευνητικά στοιχεία. Προτείνεται να μελετηθεί το φαινόμενο
αυτό και στις τρεις βαθμίδες εκπαίδευσης, ώστε να παρατηρηθεί εάν και
κατά πόσο η ηλικία συνδέεται με τη χρήση της Πληροφορικής στην
εκπαίδευση και να καταγραφούν οι απόψεις εκπαιδευτικών οι οποίοι
ασχολούνται με το αντικείμενο αυτό, καθώς και ο τρόπος διδασκαλίας του
Είναι γεγονός ότι ο υπολογιστής και τα μέσα που τον συνοδεύουν αποτελεί
πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής μας ζωής. Πέρα από την
χρησιμότητά του ως εργαλείο διεκπεραίωσης καθημερινών εργασιών,
μπορεί να συμβάλλει ριζικά και στην αλλαγή και την αναβάθμιση της
εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Σήμερα, ο συνολικός αριθμός των εργαστηρίων πληροφορικής που
υπάρχουν στα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ανέρχεται στα 1666.
Τα 1145 από αυτά ανήκουν σε Γυμνάσια σε όλη τη χώρα. Στη συντριπτική
τους πλειοψηφία είναι εργαστήρια Πληροφορικής με επεξεργαστές
80386, ενώ υπάρχουν 300 περίπου εργαστήρια με υπολογιστές Pentium
και 190 περίπου εργαστήρια με υπολογιστές 8088.
Το κλασσικό εργαστήριο πληροφορικής ενός Γυμνασίου διαθέτει 8 Η/Υ
και πακέτα λογισμικού για επεξεργασία εικόνας, κειμένου, λογιστικό
φύλλο, βάση δεδομένων, γλώσσες προγραμματισμού Logo-Basic και
γραφικό παραθυρικό περιβάλλον.
Ακόμη, 423 Γυμνάσια είναι συνδεδεμένα στο Διαδίκτυο, είτε με τοπική
πρωτοβουλία, είτε λόγω της ένταξής τους σε κάποιο πρόγραμμα του
Υ.Π.Ε.Π.Θ.
4 Βλ. Pryor, J. (1993). “He, she and I.T :Groupwork in a gender sensitive area.” Paper presented at theAnnual Conference of the British Educational Research Association. Liverpool, England.
27
Όσον αφορά στην κατάσταση στα Ενιαία Λύκεια, υπάρχουν 108
εργαστήρια Πληροφορικής, ενώ 170 σχολεία είναι συνδεδεμένα στο
Διαδίκτυο. Στα ΤΕΕ, υπάρχουν 143 εργαστήρια Πληροφορικής και 104
σχολεία είναι συνδεδεμένα με το Internet.
Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η προσπάθεια του ΥΠΕΠΘ
για ανάπτυξη και εφαρμογή εκπαιδευτικού λογισμικού προσαρμοσμένο
στις ανάγκες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Η προσπάθεια
αυτή αναπτύχθηκε στο πλαίσιο έργων της ενέργειας «Οδύσσεια» του
ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ. Στο πλαίσιο των 8 έργων της «Οδύσσεια» τα οποία
αφορούσαν είτε αποκλειστικά είτε εν μέρει στην παραγωγή εκπαιδευτικού
λογισμικού αναπτύχθηκαν και προσαρμόστηκαν συνολικά 72 πακέτα
εκπαιδευτικού λογισμικού. Στην προσπάθεια αυτή συμμετείχαν 120
Η αρχή της ισότητας των φύλων καθιερώθηκε στην Ελλάδα με το Σύνταγμα
του 1975 και θεμελιώθηκε την δεκαετία του 1980 με την εισαγωγή των νόμων
για την εξάλειψη των διακρίσεων στην πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην
επαγγελματική κατάρτιση, στην απασχόληση καθώς και στις εργασιακές
σχέσεις.
Πολλές μελέτες και πολλές έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί για τον
παράγοντα φύλο και για την σχέση του με την γυναικεία απασχόληση. Στις
περισσότερες από αυτές φαίνεται ότι η γυναικεία απασχόληση συνδέεται
στενά με την οικογένεια και με το ρόλο των γυναικών μέσα σε αυτήν. Συχνά
αναδεικνύεται η σχέση της γυναικείας εργασίας με την τεχνολογική εξέλιξη,
την κοινωνική μεταβολή, την φεμινιστική ιδεολογία, την ανάπτυξη
γυναικείων επαγγελματικών κλάδων. Επίσης υπάρχουν ειδικές μελέτες που
συνδέουν την αγορά εργασίας με την εκπαίδευση των γυναικών
(Σιδηροπούλου-Δημακάκου 1998, Τζέπογλου 1989).
5 Βλ. Γλωσσάριο «Όργανα, πολιτικές και διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης», Υπηρεσία ΕπίσημωνΕκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Λουξεμβούργο 20006 Βλ. Means Collection, Glossary of 300 concepts and technical terms
32
Γενικότερα, η συμμετοχή των γυναικών στην απασχόληση είναι στενά
συνδεδεμένη με την θέση τους στην οικογένεια. Οι γυναίκες που εργάζονται,
διατηρούν την εργασία τους συνήθως μέχρι το πρώτο τους παιδί, όπου και
διακόπτουν χωρίς αργότερα να επανεντάσσονται στην αγορά εργασίας
(Θανοπούλου κ.α., 1999).
Εξ αιτίας των καθηκόντων τους στην οικογένεια, οι γυναίκες συχνά πέφτουν
θύματα εκμετάλλευσης στην αγορά εργασίας. Έτσι, αναγκάζονται να
δουλεύουν με καθεστώς μερικής απασχόλησης ή σε δουλειές με
δυσμενέστερες συνθήκες εργασίας, οι οποίες όμως μπορούν να συνδυαστούν
με τις οικογενειακές τους7 υποχρεώσεις.
Η «μερική απασχόληση» - που ανήκει στην κατηγορία της ευέλικτης
απασχόλησης- σε αντίθεση με την καθημερινή και με πλήρες ωράριο
απασχόληση, είναι μια μορφή εργασίας με μειωμένο ωράριο και μειωμένες
αποδοχές.
Σύμφωνα με έρευνες, οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης αναπαράγουν τα
στερεότυπα για τον ρόλο της γυναίκας στην εργασία και στην οικογένεια. Με
αυτόν τον τρόπο, επιβεβαιώνεται ο συμπληρωματικός χαρακτήρας της
γυναικείας εργασίας και ενισχύεται η διάκριση των επαγγελμάτων σε
«γυναικεία» και «ανδρικά», ενώ η αγορά εργασίας χωρίζεται σε αυτή των
ανδρών και αυτή των γυναικών.8
Επιπλέον, οι θέσεις μερικής απασχόλησης είναι ως επί το πλείστον χαμηλά
αμειβόμενες θέσεις εργασίας για τις οποίες δεν απαιτείται ιδιαίτερη
εξειδίκευση, ούτε συνιστούν ιδιαίτερη ευκαιρία για επαγγελματική
εκπαίδευση του εργαζόμενου ή της εργαζόμενης. Πρόκειται κυρίως για
επαγγέλματα όπως αυτό της τηλεφωνήτριας, της νοσοκόμας, της
δακτυλογράφου κ.α., τα οποία θεωρούνται παραδοσιακά ως «γυναικεία»
επαγγέλματα και έτσι ενισχύεται ο έμφυλος καταμερισμός της εργασίας εις
βάρος των γυναικών.
Σε αυτό το σημείο θα θέλαμε να αναφερθούμε σε μία ευέλικτη μορφή
απασχόλησης, την τηλεργασία. Ως τηλεργασία θα μπορούσαμε να ορίσουμε
εκείνη την μορφή εργασίας η οποία πραγματοποιείται μέσω της χρήσης της
7 Βλ. Δήμου, Α. 1989. «Η μερική απασχόληση :Ένα γυναικείο φαινόμενο της αγοράς εργασίας»,Σύγχρονα Θέματα, 40:55-608 Βλ. Νάζου, Ε. «Γυναίκες και εργασία στην Ελλάδα», αδημοσίευτη μελέτη, στο aegean.gr/gender-postgraduate/documents
33
πληροφορικής και των νέων τεχνολογιών, έχοντας ως αποτέλεσμα τη
διαφοροποίηση του παραδοσιακού τόπου εργασίας, σε πιο ευέλικτα
χωροχρονικά εργασιακά πλαίσια.9
Το Μάρτιο του 2002 στη Λισσαβόνα, συμφωνήθηκε από το κοινό πλαίσιο
Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να δοθούν πρόσθετα κίνητρα για την
ανάπτυξη της τηλεργασίας στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα, δεν υπάρχουν ειδικές
νομοθετικές προβλέψεις για την τηλεργασία. Σύμφωνα με τον Ν. 2639/98, η
τηλεργασία χαρακτηρίζεται ως ειδική μορφή απασχόλησης.
Η τηλεργασία ως μέθοδος εναλλακτικής εργασίας παρέχει στον εργαζόμενο
μια σειρά πρακτικών πλεονεκτημάτων. Η επιλογή του τόπου και του χρόνου
της εργασίας διευκολύνει κοινωνικές ομάδες, όπως νέες μητέρες, γονείς
μονογονεϊκών οικογενειών, καθώς και κατοίκους απομακρυσμένων περιοχών,
να αποκτήσουν πρόσβαση στην (διευρυμένη) αγορά εργασίας. Παράλληλα,
με την τηλεργασία υπάρχει η δυνατότητα να συνδυαστεί η οικογενειακή και η
επαγγελματική ζωή των εργαζομένων και ιδιαίτερα των γυναικών.
Η εφαρμογή της τηλεργασίας είναι αρκετά περιορισμένη στην Ελλάδα. Σε
σχετικές έρευνες10, μόνο ο ένας στους πέντε ερωτώμενους/-ες, γνώριζε τι
είναι η τηλεργασία. Από τις γυναίκες που απάντησαν ότι γνώριζαν την έννοια
της τηλεργασίας, το 38% ήταν χρήστριες Η/Υ και μόλις το 9,5% δεν ήταν,
όταν το ποσοστό των ανδρών ανέρχεται στο 49% και 11% αντίστοιχα. Αυτό
σημαίνει ότι εννέα στις δέκα γυναίκες που δεν χρησιμοποιούν Η/Υ δεν
γνωρίζουν την έννοια της τηλεργασίας.
Αρκετές από τις έρευνες και τις επιστημονικές μελέτες έχουν επικεντρωθεί
στο θέμα της γυναικείας απασχόλησης και των υλικών απολαβών. Η γενική
διαπίστωση των ερευνών αυτών είναι ότι υφίσταται μισθολογικό χάσμα
ανάμεσα στην αντρική και στην γυναικεία εργασία.11
9 Σχετικά με τον ορισμό της τηλεργασίας, βλ. στο «Status Report on European Telework-New Methodsof Work 1999» και στο site του European Telework Development, της σημαντικότερης ίσωςπρωτοβουλίας για την τηλεργασία σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης (http :// www . eto . org . uk ), είναι: «ηχρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και τηλεπικοινωνιών για την αλλαγή της δεδομένης γεωγραφίαςστην εργασία»10 Εθνική Έρευνα για τις Νέες Τεχνολογίες και την Κοινωνία της Πληροφορίας με τίτλο «ΧρήσηΥπολογιστών, Internet και Κινητής Τηλεφωνίας στον ελληνικό πληθυσμό» της ΕΔΕΤ – ebusinessforum, 2002.11 Bλ. Καραμεσίνη, Μ & Ιωακειμόγλου, Η. 2003. Προσδιοριστικοί παράγοντες του μισθολογικούχάσματος μεταξύ ανδρών και γυναικών. Μελέτη. Αθήνα: Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας σεσυνεργασία με το Πάντειο Πανεπιστήμιο, Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και ΚοινωνικήςΠολιτικής. (δημοσιευμένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ: http :// www . kethi . gr )
34
Το φαινόμενο αυτό φαίνεται ότι είναι απόρροια των συλλογικών
διαπραγματεύσεων που καθορίζουν τους βασικούς μισθούς, καθώς και της
μικρής συνδικαλιστικής δύναμης που έχουν οι εργαζόμενοι στους κλάδους
που επικρατούν κυρίως γυναίκες.
Ένας ακόμη λόγος είναι η διαφορά στην εμπειρία και στην προϋπηρεσία.
Πολλές γυναίκες διακόπτουν την καριέρα τους λόγω των οικογενειακών τους
υποχρεώσεων και κατά την επανένταξη τους στην αγορά εργασίας υπόκεινται
σε υποβάθμιση του μισθού και των όρων εργασίας τους, ενώ αντιμετωπίζουν
δυσκολίες στην επαγγελματική τους εξέλιξη.
Στην αγορά εργασίας παρατηρείται και ένα άλλο φαινόμενο το
οποίο αποκαλείται επαγγελματικός διαχωρισμός. Επαγγελματικός
διαχωρισμός είναι η τάση των ανδρών και των γυναικών να
συγκεντρώνονται σε διαφορετικά επαγγέλματα. Απόλυτος
επαγγελματικός διαχωρισμός υπάρχει όταν οι άνδρες και οι γυναίκες
εργάζονται σε τελείως διαφορετικά επαγγέλματα. Αντίστοιχα, δεν υπάρχει
επαγγελματικός διαχωρισμός όταν η αναλογία των δύο φύλων σε κάθε
επάγγελμα είναι ίδια με την αναλογία στην συνολική απασχόληση. Ο
επαγγελματικός διαχωρισμός έχει επιπτώσεις στο επίπεδο ισότητας των δύο
φύλων, ιδιαίτερα στην περίπτωση εκείνη όπου οι γυναίκες αποκλείονται από
κάποια επαγγέλματα λόγω του φύλου τους (Ντερμανάκης, 2005).
Σε γενικές γραμμές, από τις μεταβολές της απασχόλησης στα επαγγέλματα
και στην σύνθεσή τους κατά φύλο, αποδεικνύεται ότι ισχύει ο επαγγελματικός
διαχωρισμός ανάμεσα στα φύλα, καθώς στο μεγαλύτερο μέρος των ανώτερων
ιεραρχικών επαγγελματικών ομάδων και στα τεχνικά επαγγέλματα, η αύξηση
της απασχόλησης των γυναικών είναι περιορισμένη. Συνολικά, οι τάσεις που
καταγράφονται στις επαγγελματικές ομάδες την περίοδο 1993-2003,
φαίνεται να επιβεβαιώνουν τον επαγγελματικό διαχωρισμό ανάμεσα στα δύο
φύλα (Ντερμανάκης, 2005).
35
ΙΙ. ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ
ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ
ΣΕ ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ (ΣΕ ΑΣΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ)_
Στο χρονικό διάστημα 2000-2003, ο αριθμός των απασχολούμενων γυναικών
αυξήθηκε κατά 71.000 γυναίκες ή ποσοστιαία κατά 4,73% σε σχέση με τον
αριθμό των γυναικών που είχαν απασχόληση το έτος 2000. Συνολικά, 111.600
άτομα (άνδρες και γυναίκες) του εργατικού δυναμικού βρήκαν απασχόληση,
δηλαδή οι απασχολούμενοι σε σχέση με το 2000 αυξήθηκαν κατά 2,76%.
Το έτος 2000, το σύνολο των απασχολούμενων στην Ελλάδα ανήλθε σε
3.992.300 άτομα, καλύπτοντας έτσι το 89,05% του εργατικού δυναμικού της
χώρας. Από το σύνολο αυτό, 1.502.000 είναι γυναίκες (οι απασχολούμενες
αποτελούν το 83,42% των γυναικών που ανήκουν στο εργατικό δυναμικό), και
2.490.300 είναι άνδρες (σε ποσοστό είναι το 92,83% των ανδρών που
ανήκουν στο εργατικό δυναμικό. Συνεπώς, παρατηρούμε ότι οι γυναίκες
συμμετέχουν στην απασχόληση σε ποσοστό 37,62% επί του συνόλου των
απασχολούμενων και αντιστοίχως, οι άνδρες συμμετέχουν σε ποσοστό
62,38%.
Το έτος 2003, το σύνολο των απασχολούμενων παρουσίασε αύξηση,
αγγίζοντας τους 4.103.900 απασχολούμενους, αριθμός που εκφράζεται σε
ποσοστό 91,06 επί του συνόλου του εργατικού δυναμικού της χώρας. Από
αυτούς 1.573.000 είναι γυναίκες (σε ποσοστό 86,39% επί του συνολικού
αριθμού των γυναικών που ανήκουν στο εργατικό δυναμικό) και 2.530.900
είναι άνδρες (σε ποσοστό 94,22 επί του συνόλου των ανδρών που ανήκουν
στο εργατικό δυναμικό). Η ποσοστιαία συμμετοχή των γυναικών στην
απασχόληση είναι 38,33% και των ανδρών 61,67%.
Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, το χάσμα μεταξύ της απασχόλησης των
γυναικών και των ανδρών κατά το 1999, στην Ελλάδα και στην ηλικιακή
ομάδα των 15-24 ήταν 9,8%, και το 2003 σημείωσε αύξηση που άγγιξε το
11,00%, ενώ στην ηλικιακή ομάδα των 25-54 ήταν 36,6% για το 1999 και 32,8
για το 2003. Αναφορικά με την εκπαίδευση, στην χαμηλή βαθμίδα
εκπαίδευσης παρατηρούμε χάσμα ανάμεσα στα δύο φύλα που εκφράζεται με
36
ποσοστό 34,6% για το 1999 και 34% για το 2003. Στην μεσαία βαθμίδα
εκπαίδευσης, τα υπολογίζουν ποσοστό 29,3% για το έτος 1999 και 28,1 % για
το έτος 2003. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, τα αντίστοιχα ποσοστά είναι
12,9% για το 1999 και 10,2% για το 2003.
Αναφορικά με την ανεργία, επίσης παρατηρούνται σημαντική ανισορροπία
μεταξύ ανδρών και γυναικών. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία της
Eurostat, το ποσοστό ανεργίας των ανδρών διαμορφώθηκε στο 5,9%,
μειωμένο από το αντίστοιχο του 2002 (6,6%), ενώ των γυναικών σε 14,2,
μειωμένο και αυτό από το αντίστοιχο του 2002 (15,0), αλλά υψηλότερο από
το αντίστοιχο ευρωπαϊκό μέσο όρο (9,0%). Το ποσοστό της μακροχρόνιας
ανεργίας το 2003 διαμορφώθηκε στα ίδια επίπεδα με αυτό του 2002 (5.1%),
και ειδικότερα υπολογίζεται σε 2,8% για τους άνδρες και 8,4% για τις
γυναίκες, υψηλότερο για μία ακόμη φορά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο
(3,3%).
Πιο συγκεκριμένα, τα στοιχεία της ΕΣΥΕ12 ανά περιφέρεια μας δείχνουν τα
παρακάτω: για την Ανατολική Μακ/νία και Θράκη, οι απασχολούμενες
γυναίκες ήταν 91.357, για την Κεντρική Μακ/νία 268.700, για την Δυτική
Μακ/νία 33.325, για την Ήπειρο 45.523, για την Θεσσαλία 92.486, για τα
Ιόνια Νησιά 31.866, για την Δυτική Ελλάδα 90.918, για την Στερεά Ελλάδα
και Εύβοια 72.435, για την Πελοπόννησο 88.583, για το Βόρειο Αιγαίο
20.841, για το Νότιο Αιγαίο 40.559, για την Κρήτη 101.653 και τέλος για την
Αττική 594.761.
Η πρόβλεψη ανεργίας μεταξύ ανδρών και γυναικών στη χώρα μας, ήταν για
το 1999 10,00%, ενώ το 2003 μειώθηκε σε 8,3%. Αντίστοιχα, η διαφορά των
πιθανοτήτων απασχόλησης μεταξύ ανδρών και γυναικών στη χώρα μας για το
1999 ήταν 30,2,0%, ενώ το 2003 μειώθηκε σε 28,6%.
12 Στοιχεία Β’τριμήνου 2003
37
ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
Τα ποσοστά της πρόβλεψης ανεργίας στις χώρες των 25 της Ε.Ε για το έτος
2004 και ανά επίπεδο εκπαίδευσης ήταν: για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση
το ποσοστό ήταν 11,7%, για την δευτεροβάθμια εκπαίδευση το ποσοστό
ανήλθε στο 8,5%, ενώ για την τριτοβάθμια εκπαίδευση το ποσοστό
διαμορφώθηκε στο 4,8%. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα ποσοστά αυτά ήταν
κατάτι αυξημένα και για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης από τα αντίστοιχα
του 2003.
Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, το χάσμα στην απασχόληση μεταξύ
γυναικών και ανδρών για το έτος 1999, στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 15 και
στην ηλικιακή ομάδα των 15-24, ήταν 7%, ενώ για το έτος το 2003 μειώθηκε
στο 5,80%. Αντίστοιχα, στην ηλικιακή ομάδα των 25-54 ήταν 21,8% για το
1999 και 18,7 για το 2003. Αναφορικά με το επίπεδο εκπαίδευσης μεταξύ των
δυο φύλων, στην χαμηλή βαθμίδα εκπαίδευσης παρατηρείται χάσμα της
τάξης του 25,5% για το 1999 και 23,60% για το 2003. Στην μεσαία βαθμίδα
εκπαίδευσης, τα στοιχεία δίνουν 14,6% για το έτος 1999 και 12,7 % για το έτος
2003. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, το ποσοστό αγγίζει το 8,8% για το 1999
και το 7.4% για το 2003.
Η διαφορά της πρόβλεψης ανεργίας μεταξύ ανδρών και γυναικών στις χώρες
της Ε.Ε. των 25, ήταν 2,7% για το 1999, ενώ το 2003 μειώθηκε σε 1.7%.
Αντίστοιχα, η διαφορά αυτή μεταξύ ανδρών και γυναικών στις χώρες της Ε.Ε.
των 15 για το έτος 1999 ήταν 18,0%, ενώ το 2003 μειώθηκε σε 15,7%.
ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Οι πολιτικές για την ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις
απασχόλησαν για πρώτη φορά το Κοινοτικό Δίκαιο το 1957, με την υπογραφή
της Συνθήκης της Ρώμης, και ειδικότερα με την θέσπιση του άρθρου 11913, το
οποίο αφορούσε στην ίση αμοιβή ανδρών και γυναικών για εργασία ίσης
13 Το άρθρο αυτό αποτέλεσε τη βάση για την νομική κατοχύρωση της ισότητας στις εργασιακές σχέσειςτην δεκαετία του 1970 με την υιοθέτηση 5 Ευρωπαϊκών οδηγιών, Βλ. Στρατηγάκη Μ. 2002, «ΟιΠολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ισότητα των φύλων στην αγορά εργασίας, στο: Εργασία2002. Εξελίξεις, Αναλύσεις, Τεκμηρίωση, Αφιέρωμα:Εργασιακές Σχέσεις, Ινστιτούτο ΑστικούΠεριβάλλοντος και Ανθρωπίνου Δυναμικού, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα, σσ 193-203
38
αξίας, εγκαινιάζοντας έτσι, την πολιτική ισότητας της τότε Ευρωπαϊκής
Οικονομικής Κοινότητας (Ε.Ο.Κ.).
Μετά την Συνθήκη της Ρώμης, οι κυριότερες πρωτοβουλίες που σχετίζονται
με τις κοινοτικές πολιτικές για την απασχόληση, είναι ο Κανονισμός Ε.Κ.Τ.
(1960)14, ή Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1986), ο Κοινοτικός Χάρτης των
Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των Εργαζομένων (1989), η Συνθήκη
του Μάαστριχ (1992), η Λευκή Βίβλος για την Ανάπτυξη, Ανταγωνιστικότητα
και Απασχόληση (1993),15 και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Έσσεν (1994).
Βάσει των δύο τελευταίων, η ευρωπαϊκή στρατηγική για την απασχόληση
λαμβάνει ιδιαίτερη μέριμνα αναφορικά με την ανεργία των ευπαθών
κοινωνικά ομάδων, ενώ οι γυναίκες συμπεριλαμβάνονται στις ομάδες αυτές.
Το 1997, υπεγράφη η Συνθήκη του Άμστερνταμ, η οποία ενίσχυσε σημαντικά
την νομική βάση για τα δικαιώματα των γυναικών. Η Συνθήκη αυτή, επέφερε
σημαντική πρόοδο όσον αφορά στα δικαιώματα των γυναικών, πρώτον με την
εφαρμογή της διαδικασίας συναπόφασης στον τομέα της ισότητας ανδρών
και γυναικών, και δεύτερον με την θέσπιση άρθρων για την θετική διάκριση
στην αγορά εργασίας (άρθρο 141) και για την διάκριση με βάση το φύλο
(άρθρο 13)16. Η Συνθήκη του Άμστερνταμ έθεσε και το πλαίσιο λειτουργίας
της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση (ΕΣΑ).
Η ΕΣΑ17, που υιοθετήθηκε για πρώτη φορά το 1994 στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο
του Έσσεν, υποχρεώνει τις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να
διαμορφώνουν την εθνική πολιτική για την απασχόληση σύμφωνα με κάποιες
κοινές κατευθυντήριες γραμμές, οι οποίες συνοψίζονται σε 4 βασικούς
πυλώνες:
Βελτίωση απασχολησιμότητας
Ανάπτυξη επιχειρηματικότητας
Ενίσχυση της προσαρμοστικότητας των επιχειρήσεων και των
εργαζομένων
Ενδυνάμωση των μέτρων για την ισότητα των φύλων
14 Bλ. Πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, http:/www.esfhellas.gr/index.asp?lang=0&node=5115 Bλ. http:/www.europa.eu.int/en/record/white/c93700/contents.html 16 Βλ. Οδηγίες χρήσης για την εν λόγω Συνθήκη: http://europa.eu.int/scadplus/leg/el/lvb/a12000.htm17 Βλ. http :// europa . eu . int ./ comm / employmentsocial / firsttimel . html και Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2004,Περισσότερες και καλύτερες θέσεις απασχόλησης για όλους. Η ευρωπαϊκή στρατηγική για τηναπασχόληση, Γενική Διεύθυνση Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων, Λουξεμβούργο:Υπηρεσία Επίσημων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.
39
Η αναγόρευση της ισότητας των ευκαιριών στα δύο φύλα ως τέταρτου
πυλώνα, αποτελεί την πρώτη πράξη της διαδικασίας ενσωμάτωσης της
διάστασης της ισότητας των φύλων, σε όλους τους τομείς της πολιτικής
(gender mainstreaming). Το 1999, καθίσταται υποχρεωτική η ενσωμάτωση
της διάστασης του φύλου και στους άλλους τρεις πυλώνες της ΕΣΑ.
Το περιεχόμενο των κατευθυντήριων Γραμμών καταγράφεται πλέον στα
ΕΣΔΑ (Εθνικά Σχέδια για την Απασχόληση) τα οποία και περιγράφουν τις
πολιτικές απασχόλησης κάθε χώρας μέλους. Το πλαίσιο της ΕΣΑ προβλέπει
ακόμα την διαδικασία αξιολόγησης των ΕΣΔΑ, τα αποτελέσματα της οποίας
περιλαμβάνονται στην Ενιαία Έκθεση για την Απασχόληση. Από το 2000 και
μετά, το Συμβούλιο εκδίδει «Συστάσεις» στα κράτη μέλη, προκειμένου να
επισημαίνονται έγκαιρα καθυστερήσεις και αποκλίσεις από το πλαίσιο των
Κατευθυντήριων Γραμμών.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας τον Μάρτιο του 2000 εισήγαγε
κάποιους ποσοτικούς στόχους για την ΕΣΑ: μέχρι το 2010, το ποσοστό της
πλήρους απασχόλησης πρέπει να αγγίξει το 70% και για τις γυναίκες το 60%.
Ως αποτέλεσμα, οι Κατευθυντήριες Γραμμές έδιναν μεγαλύτερη έμφαση στις
ενεργητικές πολιτικές για την απασχόληση. Η έμφαση αυτή έγινε ισχυρότερη
με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Μάρτιο του 2002 στην
Βαρκελώνη.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε το 2002 σε μια αποτίμηση και
αξιολόγηση της ΕΣΑ. Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της ΕΣΑ ήταν η
βελτίωση της Ευρωπαϊκής αγοράς εργασίας, με την δημιουργία περίπου 10
εκατομμυρίων θέσεων εργασίας, από τις οποίες 6 εκατομμύρια
αντιστοιχούσαν σε γυναίκες. Μεταξύ του 1997 και του 2001, η απασχόληση
αυξήθηκε από 157,5 σε 167,8 εκατομμύρια, ενώ η ανεργία μειώθηκε από 17,0
σε 12,9 εκατομμύρια.
Μετά την αξιολόγηση η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τον Ιανουάριο του
2003 πρόταση για αναθεώρηση της ΕΣΑ και για επαναπροσδιορισμό των
πυλώνων. Τρεις νέοι στόχοι αναδείχθηκαν : η πλήρης απασχόληση, η
ποιότητα και η παραγωγικότητα της εργασίας, η συνοχή και η καλή
διακυβέρνηση ως προς την αγορά εργασίας. Οι τέσσερις πυλώνες
αντικαταστάθηκαν από τρεις βασικούς προσανατολισμούς ή Κατευθυντήριες
Γραμμές:
40
1. Πλήρης Απασχόληση
2. Βελτίωση της ποιότητας και της παραγωγικότητας στην
εργασία
3. Ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και ενσωμάτωσης
Οι Ειδικές Κατευθυντήριες Γραμμές είναι δέκα και αφορούν σε:
Βοήθεια προς ανέργους και άεργους για εξεύρεση εργασίας και
εφαρμογή μέτρων πρόληψης της μακροχρόνιας ανεργίας
Ενθάρρυνση επιχειρηματικού πνεύματος και δημιουργία
ευνοϊκού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, με σκοπό την
δημιουργία νέων και καλύτερων θέσεων εργασίας
Προώθηση της προσαρμοστικότητας και της κινητικότητας
στην αγορά εργασίας
Προώθηση της ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού και της
δια βίου μάθησης
Αύξηση της προσφοράς εργασίας και παράταση του
επαγγελματικού βίου
Ισότητα των φύλων
Προώθηση της ένταξης και καταπολέμησης των διακρίσεων
έναντι των ατόμων που βρίσκονται σε μειονεκτική θέσης στην
αγορά εργασίας
Προώθηση της ελαστικότητας της εργασίας μέσω κινήτρων
ώστε να καταστεί αυτή οικονομικά συμφέρουσα
Μετατροπή της αδήλωτης εργασίας σε κανονικής μορφής
απασχόληση
Μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων στην απασχόληση
Σε εθνικό επίπεδο, η αρχή της ισότητας, καθιερώθηκε στη Ελλάδα με το
Σύνταγμα του 1975 (άρθρο 4) και εξειδικεύτηκε με το άρθρο 22 (παράγραφος
1β), /όπου προβλέπεται ίση αμοιβή για εργασία ίσης αξίας, ανεξαρτήτως
φύλου ή άλλων διακρίσεων. Την δεκαετία του 1980, κατοχυρώνεται με νόμους
η ισότητα των δύο φύλων στην απασχόληση, και ειδικότερα με τους νόμους
1423/1984, 1424/1984 και 1426/1985.
41
Εξάλλου, με τους νόμους 1414/1984, 1302/1982 και 1483/1984, οι γυναίκες
εργαζόμενες απέκτησαν για πρώτη φορά δικαίωμα ίσης μεταχείρισης στην
απασχόληση, στην επαγγελματική εξέλιξη, στις μισθολογικές παροχές, στις
συνθήκες εργασίας, στον επαγγελματικό προσανατολισμό και στην κοινωνική
ασφάλιση. Επιπρόσθετα, απέκτησαν το δικαίωμα για άδεια και επίδομα
μητρότητας καθώς και για επιδόματα γάμου.
Το νομοθετικό πλαίσιο βελτιώθηκε με την θεώρηση του Συντάγματος του
2001 και την λήψη μέτρων που βοήθησαν στην εξάλειψη των διακρίσεων εις
βάρος των γυναικών. Πιο συγκεκριμένα, με την τροποποίηση του άρθρου 116
παρ. 2 του Ελληνικού Συντάγματος καταργήθηκαν οι «αποκλίσεις» από την
αρχή της ισότητας των φύλων και η πολιτεία υποχρεώθηκε στην λήψη
θετικών μέτρων υπέρ των γυναικών για την πραγματική εφαρμογή της αρχής
της ισότητας των φύλων σε όλους τους τομείς.
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΕ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ
ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει διαμορφώσει μια σειρά από αποφάσεις που
αφορούν σε νομικά κείμενα και αναφέρονται στη ισότητα μεταξύ ανδρών και
γυναικών στον τομέα της απασχόλησης. Οι αποφάσεις αυτές συνδέονται με
θέματα όπως:
Ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στην απασχόληση, στην ένταξη, στην
επανένταξη, στην επαγγελματική κατάρτιση, τις συνθήκες εργασίας κα
στην προστασία της αξιοπρέπειας στην εργασία
Προώθηση θετικών δράσεων υπέρ των γυναικών
Άδειες μητρότητας
Ίση μεταχείριση σε θέματα κοινωνικής ασφάλισης
Ίση αμοιβή για εργασία ίσης αξίας
Συμπληρωματικά με τα νομικά αυτά κείμενα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, κατά το
διάστημα 1982-2002 υλοποίησε τέσσερα Μεσοπρόθεσμα Κοινοτικά
Προγράμματα Δράσης, τα οποία είχαν ως στόχο την προώθηση της ισότητας
42
των δύο φύλων στην απασχόληση. Οι δύο κύριοι στόχοι των προγραμμάτων
ήταν:
Ο περιορισμός του διαχωρισμού των φύλων στην αγορά εργασίας.
Ειδικότερα, για την μείωση αυτού του φαινομένου, στο δεύτερο
πρόγραμμα, δόθηκε έμφαση στην προώθηση της εκπαίδευσης και της
κατάρτισης κυρίως στις νέες τεχνολογίες και στο τρίτο πρόγραμμα
στην ενίσχυση δράσεων για την εκπαίδευση, την επαγγελματική
κατάρτιση, την ενίσχυση της γυναικείας επιχειρηματικότητας.
Αναφορικά με το τέταρτο πρόγραμμα, προωθήθηκαν οι ισότητες
ευκαιριών σε μια μεταβαλλόμενη οικονομία κυρίως στους τομείς της
εκπαίδευσης, της επαγγελματικής κατάρτισης και της αγοράς
εργασίας.
Η συμφιλίωση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής18.
Με στόχο το παραπάνω ζήτημα, η Ευρωπαϊκή Ένωση επικεντρώνεται
στην σημασία του καταμερισμού της μη αμειβόμενης εργασίας, και
επιχειρεί να αντιμετωπίσει τον άνισο καταμερισμό της, αναπτύσσοντας
δράσεις μέσω των οποίων θα διευκολύνεται αυτός ο συνδυασμός,
ούτως ώστε η μη αμειβόμενη εργασία να μην αποτελεί εμπόδιο για την
συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας με όρους ισότιμους με
τους άνδρες. Στο πλαίσιο αυτό, εντάσσονται οι δυνατότητες για
ρύθμιση του χρόνου εργασίας και για τα δύο φύλα, η πρόσβαση σε
υπηρεσίες φροντίδας, και ενθάρρυνση των ανδρών για λήψη γονικής
άδειας.
Κατά την εκπόνηση της παρούσας μελέτης, υλοποιείται το πέμπτο
Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα Δράσης (2001-2005), του οποίου ο σχεδιασμός
βασίζεται στην προσέγγιση της καθημερινής ζωής των γυναικών. Η
στρατηγική του έχει σκοπό την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου σε όλες
τις κοινοτικές πολιτικές που επηρεάζουν το στόχο της ισότητας μεταξύ
γυναικών και ανδρών. Οι στόχοι του Προγράμματος είναι:
Η προώθηση της ισότητας των φύλων στην οικονομική ζωή, με
έμφαση στην ενίσχυση της χρήσης των πόρων των Διαρθρωτικών
Ταμείων για την προώθηση της ισότητας των δύο φύλων και στην
18 Βλ. επίσης : Κέντρο ερευνών για Θέματα Ισότητας, 2002, «Οδηγός Καλών Πρακτικών για τονσυνδυασμό οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής», Κ.Ε.Θ.Ι., Αθήνα.
43
προώθηση της ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου σε όλες τις
πολιτικές που επηρεάζουν την θέση των γυναικών στην οικονομική
ζωή.
Η προώθηση της ισότητας των φύλων στην συμμετοχή στα κέντρα
λήψης οικονομικών και πολιτικών αποφάσεων19
Η προώθηση της ίσης πρόσβασης των δύο φύλων στα κοινωνικά
δικαιώματα, με την εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας.
Η προώθηση της ισότητας των δύο φύλων στην καθημερινή ζωή, όσον
αφορά σε ζητήματα ίσης μεταχείρισης, ίσων αμοιβών και
καταπολέμησης της βίας που συνδέεται με το φύλο.
Η προώθηση της αλλαγής των στερεοτύπων αναφορικά με τα δύο
φύλα, με την ευαισθητοποίηση σε θέματα ισότητας μεταξύ ανδρών και
γυναικών.
Για την μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων και την διαμόρφωση των
συνθηκών που θα εξασφαλίζουν την ανάπτυξη των περιφερειών, συστάθηκαν
τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά Ταμεία (Ε.Δ.Τ.), τα οποία αποτελούν πηγή
χρηματοδότησης για την περιφερειακή ανάπτυξη και την ενοποίηση της
αγοράς εργασίας.
Εξ’ αυτών, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (Ε.Κ.Τ.), 20αποτελεί το κύριο
όργανο μέσω του οποίου η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηματοδοτεί τους στόχους της
στον τομέα της πολιτικής για την απασχόληση. Τα προγράμματα του
Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, καταρτίζονται από την Ευρωπαϊκή
Επιτροπή και τα κράτη μέλη και υλοποιούνται μέσω δημοσίων και ιδιωτικών
οργανισμών.
Η πρώτη απόπειρα κοινοτικής νομοθεσίας για την ισότητα των φύλων και τα
Διαρθρωτικά Ταμεία πραγματοποιήθηκε με το Ψήφισμα του Συμβουλίου της
22ας Ιουνίου 1994 για την «προώθηση της ισότητας ευκαιριών για άνδρες και
γυναίκες μέσω των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών Ταμείων» (94/C, 231/01).
Από το 1999, στόχος των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών Ταμείων ήταν η ένταξη
της διάστασης του φύλου (gender mainstreaming) στο σύνολο των πολιτικών,
μέτρων και προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από τα Ευρωπαϊκά
19 Για την επίτευξη του στόχου αυτού, η Επιτροπή προτείνει την αξιολόγησης της σύνδεσηςεκπαίδευσης και κατάρτισης με την επαγγελματική ζωή, καθώς και την πρόσληψη γυναικών σε θέσειςδιευθυντικών στελεχών20 Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το Ε.Κ.Τ., βλ.http://wwweuropa.eu.int/comm/employment_sociales/esf2000/index.htm
44
Διαρθρωτικά Ταμεία καθώς και η εφαρμογή θετικών δράσεων υπέρ των
γυναικών.
Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση, έπαιξε σημαντικό ρόλο για
την αλλαγή της πολιτικής των Διαρθρωτικών Ταμείων. Η αναθεώρηση των
Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών Ταμείων εμπεριέχει την δέσμευση για την ένταξη
της διάστασης του φύλου σε κάθε μέτρο, ενέργεια και πράξη, καθώς και για
τον περιορισμό των ανισοτήτων και την διευκόλυνση της πρόσβασης των
γυναικών στην αγορά εργασίας.
Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο - ως το κύριο όργανο χρηματοδότησης μέσω
του οποίου η Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχει στήριξη για την ανάπτυξη των
δεξιοτήτων του πληθυσμού και κατά συνέπεια για τη βελτίωση των
προοπτικών για την εργασία- , για την περίοδο 2000-2006, στηρίζει μέτρα
για την πρόληψη και καταπολέμηση της ανεργίας κα την ανάπτυξη
ανθρώπινου δυναμικού και κοινωνικής ένταξης στην αγορά εργασίας.
Στην Ελλάδα, ο πρώτος δημόσιος μηχανισμός ισότητας δημιουργήθηκε την
δεκαετία του 1980. Το 1982 συστάθηκε η θέση Ειδικού Συμβούλου για θέματα
ισότητας του Πρωθυπουργού, ενώ το ίδιο διάστημα ιδρύθηκε το Συμβούλιο
Ισότητας των Δύο Φύλων. Με το Νόμο 1558/1985, συστήνεται η Γενική
Γραμματεία Ισότητας (ΓΓΙ), η οποία στην αρχή υπαγόταν στο Υπουργείο
Προεδρίας της Κυβέρνησης και μετά στο Υπουργείο <εσωτερικών, Δημόσιας
Διοίκησης και Αποκέντρωσης. Η Γενική Γραμματεία Ισότητας συνιστά τη
μόνη δημόσια υπηρεσία που έχει ως κύριο στόχο την προώθηση και
κατοχύρωση της νομικής και ουσιαστικής ισότητας των δύο φύλων σε όλες τις
εκφάνσεις της πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής21.
Η πολιτική της Γενικής Γραμματείας Ισότητας ασκείται κυρίως με :
Νομοθετικό έργο που αφορά στην εξάλειψη των διακρίσεων και στην
προώθηση της ισότητας
Ανάληψη και εφαρμογή πολιτικών και δράσεων για την προώθηση της
ισότητας.
Οι δράσεις της Γενικής Γραμματείας Ισότητας στον τομέα της απασχόλησης
εντάσσονται από το 1998 στα ΕΣΔΑ, το οποίο η Ελλάδα συντάσσει ως κράτος
μέλος της Ε.Ε., στο πλαίσιο της Ε.Σ.Α. Οι δράσεις αυτές αφορούν στην
21 Βλ. Γενική Γραμματεία Ισότητας (2001), Οδηγός Υπηρεσιών: Ισότητα, Ανάπτυξη, ειρήνη, Γ.Γ.Ι.,Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, Αθήνα
45
ενσωμάτωση της διάστασης της οπτικής του φύλου σε όλα τα μέτρα, αλλά,
κυρίως στο τέταρτο πυλώνα, που περιλαμβάνει θετικές δράσεις για :
Την εξάλειψη των διακρίσεων μεταξύ ανδρών κα γυναικών στην αγορά
εργασίας
Το συνδυασμό της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής
Την διευκόλυνση της ένταξης και επανένταξης των γυναικών στην
ενεργό οικονομική ζωή και
Την ενίσχυση της ένταξης των ευπαθών ομάδων.
Σύμφωνα με τις εθνικές προτεραιότητες σχετικά με τους άξονες δράσης για
την ισότητα των φύλων για την περίοδο 2004-2008, η Γενική Γραμματεία
Ισότητας σχεδιάζει μια στρατηγική παρέμβαση για την ανάδειξη των θεμάτων
ισότητας ανδρών και γυναικών. Μεταξύ άλλων, προτεραιότητα θα δοθεί
στους ακόλουθους άξονες ειδικών δράσεων:
Καταπολέμηση της έλλειψης ισότητας στην αγορά εργασίας και στις
εργασιακές σχέσεις
Καταπολέμηση των στερεοτύπων για το ρόλο του φύλου μέσω της
εκπαίδευσης
Καταπολέμηση της βίας εναντίον γυναικών
Ενίσχυση της συμμετοχής γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων
Αναφορικά με τα παραπάνω, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με αξιολογήσεις της22,
διαπιστώνει ότι η ενίσχυση της γυναικείας απασχόλησης στην Ελλάδα δεν
συνοδεύεται από μείωση της ανισότητας των δύο φύλων στην αγορά εργασίας
και στην ανεργία. Ο διαχωρισμός των δύο φύλων εντοπίζεται κυρίως στο θέμα
των μισθών, στην συμμετοχή σε κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, καθώς
και σε επιμέρους επαγγέλματα και στην ίδια την επαγγελματική εξέλιξη.
Για την αντιμετώπιση των παραπάνω ζητημάτων, η Γενική Γραμματεία
Ισότητας σκοπεύει να επισπεύσει την υλοποίηση όλων των μέτρων και των
ενεργειών του Γ Κ.Π.Σ, που αφορούν στις γυναίκες, στο πλαίσιο του
Επιχειρησιακού Προγράμματος «Απασχόληση και Επαγγελματική
Κατάρτιση» και του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα».
Οι εθνικές πολιτικές για την ισότητα των φύλων επηρεάστηκαν από τις
πολιτικές και τις δράσεις της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, οι οποίες έπαιξαν
22 Κοινές Εκθέσεις για την απασχόληση 1998-2002 και Συστάσεις 2000/164/ΕΚ, 2001/64/ΕΚ,2002/178/ΕΚ του Συμβουλίου σχετικά με την εφαρμογή των πολιτικών των κρατών μελών για τηναπασχόληση.
46
σημαντικό ρόλο και ενίσχυσαν την πολιτική νομιμότητα των εθνικών
πολιτικών, καθώς στην Ελλάδα, η πολιτική για την ισότητα αναπτύχθηκε
ταυτόχρονα με την ένταξή της χώρας στην ΕΟΚ. Η ενσωμάτωση της
διάστασης του φύλου στις πολιτικές απασχόλησης συνιστά υποχρέωση των
κρατών μελών της Ε.Ε. και προς αυτή την κατεύθυνση πραγματοποιήθηκαν
πολλές αλλαγές στις εθνικές πολιτικές απασχόλησης, ώστε να υπάρχει
σύγκλιση με τους στόχους της Ε.Ε. Η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου
έχει γενικευτεί, ενώ νέα ζητήματα έχουν τεθεί ως στόχοι, όπως για
παράδειγμα, η δια βίου μάθηση και η ποιότητα στην εργασία.
Ένα από τα προγράμματα που αφορούν στην ισότητα, είναι το Εθνικό Σχέδιο
Δράσης για την Ισότητα. Το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει την στρατηγική
της χώρας μας για την ένταξη των πολιτικών ισότητας σε όλους τους τομείς
δράσης (gender mainstreaming). Κύριο έργο του προγράμματος είναι ο
καθορισμός των στόχων για την πραγματοποίηση πολιτικών ισότητας καθώς
και των μέτρων και των ενεργειών που πρέπει να γίνουν για την επίτευξη των
στόχων αυτών. Οι στόχοι είναι οι εξής:
Η προώθηση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών στην
οικονομική ζωή. Πιο συγκεκριμένα, στοχεύει στην εξασφάλιση της
συμμετοχής των γυναικών σε περισσότερες και καλύτερες θέσεις
εργασίας, στην επιδίωξη της συμμετοχής των γυναικών στην πλήρη
απασχόληση και στην εκούσια συμμετοχή των ανδρών και των
γυναικών στην μερική απασχόληση.
Η προώθηση της ίσης συμμετοχής στον πολιτικό κοινωνικό και
οικονομικό τομέα
Η προώθηση της ίσης πρόσβασης κα ίσης εφαρμογής των κοινωνικών
δικαιωμάτων για άνδρες και γυναίκες
Η προώθηση της αλλαγής των στερεοτύπων για τους ρόλους των
φύλων με δράσεις για τον συνδυασμό οικογενειακής και
επαγγελματικής ζωής, για τα πρότυπα που προβάλλονται από τα
Μ.Μ.Ε., και με ευαισθητοποίηση στον τομέα της εκπαίδευσης.
Τα κύρια μέσα για την εφαρμογή του εν λόγω προγράμματος είναι:
Το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης
Οι κοινοτικές πρωτοβουλίες και τα υπόλοιπα κοινοτικά
προγράμματα
47
Η κοινοτική στρατηγική για την ισότητα των φύλων
Εθνικές δράσεις
Η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου αποτυπώνεται στα Ετήσια Σχέδια
Δράσης για την Απασχόληση (ΕΣΔΑ). Τα ΕΣΔΑ, αποτελούν την
ολοκληρωμένη εθνική πολιτική για την απασχόληση, η οποία βασίζεται σε
στόχους εξειδικευμένους και ποσοτικοποιημένους. Κάθε κράτος μέλος της
Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκπονεί το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Απασχόληση,
το οποίο έχει ετήσια διάρκεια και αποτελεί το βασικό εργαλείο για τον
συντονισμό της σύνδεσης των εθνικών στόχων όπως αυτοί εκφράζονται με
βάση τους στόχους και τις κατευθυντήριες γραμμές που διατυπώνονται από
την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση.
Κύριος χρηματοδότης του ΕΣΔΑ είναι το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, έτσι
ώστε να δημιουργείται μια σχέση μεταξύ της εφαρμογής του Γ Κοινοτικού
Πλαισίου και των ΕΣΔΑ.
Σε όλα τα ΕΣΔΑ, μέχρι και το πλέον πρόσφατο του 2004, παρατηρείται ότι
ως προς την απασχόληση των γυναικών, έχει δρομολογηθεί μια στρατηγική
που σκοπό έχει την αλλαγή των στερεοτύπων στην οργάνωση της εργασίας. Η
στρατηγική αυτή επικεντρώνεται σε τρεις άξονες:
Την ενσωμάτωση της διάστασης των ίσων ευκαιριών ανάμεσα στα δύο
φύλα σε όλες τις πολιτικές
Την εξάλειψη των ανασταλτικών παραγόντων που κάνουν τις γυναίκες
να απέχουν από την αγορά εργασίας
Τις ολοκληρωμένες παρεμβάσεις υπέρ των γυναικών που απειλούνται
από κοινωνικό αποκλεισμό.
Οι δράσεις που έχουν ως στόχο την πραγματοποίηση των παραπάνω,
περιλαμβάνουν δημιουργίες δομών για την φύλαξη παιδιών, ψυχοκοινωνική
στήριξη, επαγγελματικό προσανατολισμό κ.α. Παρακάτω θα αναφερθούμε
πιο αναλυτικά στο ΕΣΔΑ του 2004.
Το ΕΣΔΑ του 200423 καθορίζει το πλαίσιο της Εθνικής πολιτικής για την
απασχόληση και αποτελεί μια έκθεση προόδου στη βάση του ΕΣΔΑ του 2003.
Το κείμενο το οποίο ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2004 περιλαμβάνει:
Το πλαίσιο της εθνικής πολιτικής για την απασχόληση
Η λιγότερο ευνοϊκή αντιμετώπιση ενόςατόμου λόγω του φύλου του.
Ανισότητα κατά Φύλο(Gender Inequality)
Οι ανισότητες ή ανομοιότητες σεοποιονδήποτε τομέα ανάμεσα στις γυναίκεςκαι στους άνδρες που αφορά στο επίπεδοσυμμετοχής τους, της πρόσβασής τους στουςπόρους, στα δικαιώματα, αμοιβές ή σταεπιδόματα.
Άξονας ΠροτεραιότηταςΕπιχειρησιακούΠρογράμματος
Μία από τις προτεραιότητες τηςστρατηγικής που έχει επιλεγεί σε έναΕπιχειρησιακό Πρόγραμμα. Συνοδεύεταιαπό την συμμετοχή των ΔιαρθρωτικώνΤαμείων και των άλλων χρηματοδοτικώνοργάνων και από τους χρηματοδοτικούςπόρους του κράτους-μέλους που τουαντιστοιχούν, καθώς και απόσυγκεκριμένους στόχους. Στο Β ΚΠΣ,αναφέρονταν ως υποπρόγραμμα.
Απασχολησιμότητα Η ικανότητα ενός ατόμου να βρει ή ναδιατηρήσει μία θέση εργασίας σε έναδεδομένο κοινωνικό-οικονομικό περιβάλλον.Η απασχολησιμότητα αφορά στηνκαταλληλότητα των προσόντων σε σχέση μετις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, έτσιώστε το άτομο να μπορεί να βρει ή ναδιατηρήσει μία θέση εργασίας υπόκανονικές συνθήκες και σε εύλογο χρονικόδιάστημα. Μία δημόσια παρέμβαση για τηνενίσχυση της απασχολησιμότητας αφοράκυρίως την ανάπτυξη του ανθρώπινουδυναμικού και ειδικότερα την εκπαίδευση. Ηαπασχολησιμότητα ενός ατόμου εξετάζεταιέμμεσα με βάση προαποφασισμένουςδείκτες (π.χ. προσόντα, εμπειρία,κινητικότητα, προτάσεις απασχόλησης).Πηγής: Means Collection, Glossary of 300concepts and technical terms
64
Δια βίου – ΔιαρκήςΕκπαίδευση
Ο όρος αναφέρεται σε μία φιλοσοφικήέννοια σύμφωνα με την οποία η εκπαίδευσηθεωρείται σαν μία μακροχρόνια διαδικασίαπου αρχίζει κατά την γέννηση και διαρκείκαθ’ όλη την διάρκεια της ζωής. Επομένως οόρος καλύπτει όλους τους τύπους τηςπροσχολικής εκπαίδευσης, όλους τουςτύπους της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης καιόλες τις μορφές της άτυπης εκπαίδευσης.Πηγή: ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ CEDEFOP, ΥπηρεσίαΕπίσημων Εκδόσεων των ΕυρωπαϊκώνΚοινοτήτων, Λουξεμβούργο, 1996
Διακρίσεις κατά τωνγυναικών
Κάθε διαχωρισμός, εξαίρεση ή περιορισμόςπου βασίζεται στο φύλο και έχει ως σκοπό ήαποτέλεσμα να διακυβεύσει ή να περιορίσειτην απόλαυση ή την άσκησης από τιςγυναίκες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τωνθεμελιωδών ελευθεριών στον πολιτικό,οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, αστικόκαι κάθε άλλον τομέα.
Διάσταση της ισότητας (Equality Dimension)
Η πλευρά της ισότητας μεταξύ των φύλων σεοποιοδήποτε ζήτημα
Διαφορές κατά φύλο(Gender Differences)
Οι κοινωνικές και πολιτισμικές διαφορέςμεταξύ ανδρών και γυναικών, καθώς και οιδιαφορετικές αξίες που αποδίδονται στησφαίρα δραστηριοτήτων γυναικών καιανδρών. Οι διαφορές κατά φύλο ποικίλλουνσε κάθε κοινωνία και πολιτισμό καιδιαχρονικά αλλάζουν.
Διαφορά στις αμοιβές τωνδύο φύλων (Gender PayDifferential)
Οι υφιστάμενες διαφορές μεταξύ τωναποδοχών των ανδρών και των γυναικών,λόγω επαγγελματικού διαχωρισμού καιάμεσης διάκρισης.
Δράση Υποδιαίρεση της ενέργειας, με σκοπό τηνπεραιτέρω εξειδίκευση των στόχων τηςενέργειας. Η δράση αποτελεί ενότητα σταπλαίσια της οποίας υποβάλλονται οιπροτάσεις των φορέων υλοποίησης.Πηγή: ΕΠΛΕ – ΕΚΤ
Η κατάσταση στην οποία κάποιος,φαινομενικά ουδέτερος νόμος, κανονισμός,πολιτική ή πρακτική, έχει δυσανάλογεςεπιπτώσεις στα μέλη του ενός φύλου, εκτόςεάν η διαφορετική μεταχείρισηδικαιολογείται από αντικειμενικούςπαράγοντες (Οδηγία 76/207 του Συμβουλίουτης 9/2/76, EEL 39
65
Ένταξη /Ενσωμάτωση τηςδιάστασης του φύλου(Gender Mainstreaming)
Η συστηματική ένταξη / ενσωμάτωση σεόλες τις πολιτικές, των συνθηκών, τωνπροτεραιοτήτων, των αναγκών τωνγυναικών και των ανδρών, υπό το πρίσματης προώθησης της ισότητας μεταξύγυναικών και ανδρών. Η κινητοποίηση όλωντων γενικών πολιτικών και μέτρων,σκοπεύοντας στην επίτευξη της ισότηταςλαμβάνοντας υπ’ όψιν ενεργά και ανοιχτά,στη φάση σχεδιασμού, τις συνέπειές τουςστις αντίστοιχες συνθήκες ζωής τωνγυναικών και των ανδρών, κατά τηνεφαρμογή, την παρακολούθηση και τηναξιολόγηση.
Ενέργεια Ο όρος ενέργειες εμφανίζεται σε ορισμένεςπεριπτώσεις (π.χ. ΕΠΕΑΕΚ) ως ενδιάμεσουποσύνολο μεταξύ Μέτρου και Έργου. Στηνπερίπτωση αυτή, η ενέργεια είναι σύνολοέργων, ενώ σύνολο ενεργειών αποτελούν τομέτρο.
Εξάλειψη τωνδιαχωρισμών στην αγοράεργασίας (Desegregationof the labour market)
Πολιτικές που αποσκοπούν στην μείωση ήτην εξάλειψη επαγγελματικών διαχωρισμών(οριζόντιων ή κάθετων) λόγω φύλου στηναγορά εργασίας
Η συγκέντρωση των ανδρών και τωνγυναικών σε διαφορετικές μορφές και σεδιαφορετικούς τομείς δραστηριοτήτων καιαπασχόλησης, με τις γυναίκες πουπεριορίζονται σε στενότερο φάσμαεπαγγελμάτων (οριζόντιος διαχωρισμός)από ότι οι άνδρες, και σε χαμηλότερακλιμάκια της ιεραρχίας (κάθετοςδιαχωρισμός)
66
ΕπαγγελματικήΕκπαίδευση
Κάθε σχήμα εκπαίδευσης που προετοιμάζειγια την απόκτηση προσόντος σχετικού μεένα συγκεκριμένο επάγγελμα, μιασυγκεκριμένη τέχνη ή απασχόληση, ή πουπαρέχει την απαραίτητη κατάρτιση και τιςαπαραίτητες δεξιότητες για ένα τέτοιοεπάγγελμα, μια τέτοια τέχνη ή απασχόληση,οποιαδήποτε και αν είναι η ηλικία καιοποιοδήποτε το επίπεδο της κατάρτισηςμαθητών ή σπουδαστών, έστω και αν τοπρόγραμμα κατάρτισης περιέχει κάποιοστοιχείο γενικής εκπαίδευσης. Στη δεύτερηβαθμίδα εκπαίδευσης, στον κύκλο πουακολουθεί την υποχρεωτική εκπαίδευση, οόρος χρησιμοποιείται για να δηλώνει τηνεκπαίδευση που προετοιμάζει γιαεπαγγέλματα που δεν είναι τεχνικά, όπως ταγεωργοκτηνοτροφικά, οικονομίας καιδιοίκησης, κοινωνικών υπηρεσιών κ.λ.π.Πηγή: ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ CEDEFOP, ΥπηρεσίαΕπίσημων Εκδόσεων των ΕυρωπαϊκώνΚοινοτήτων, Λουξεμβούργο, 1996
Επαγγελματική Κατάρτιση Το μέρος της επαγγελματικής εκπαίδευσηςπου παρέχει τις ειδικές επαγγελματικέςγνώσεις και δεξιότητες με τις οποίεςολοκληρώνεται η επαγγελματική επάρκειατου εκπαιδευόμενου, και το οποίο αποτελείαντικείμενο επαγγελματικής επιμόρφωσης.Οι σχολές του ΟΑΕΔ που εποπτεύονται απότο Υπουργείο εργασίας παρέχουν κυρίωςεπαγγελματική κατάρτιση, ενώ τα ΤΕΕ τουΥπουργείου Παιδείας παρέχουν κυρίωςεπαγγελματική εκπαίδευσηΠηγή: ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ CEDEFOP, ΥπηρεσίαΕπίσημων Εκδόσεων των ΕυρωπαϊκώνΚοινοτήτων, Λουξεμβούργο, 1996
Επιδοτήσεις Οι τρέχουσες μεταβιβάσεις πουπραγματοποιούνται από το Δημόσιο, ωςμέσο άσκησης οικονομικής και κοινωνικήςπολιτικής, προς επιχειρηματικές μονάδεςεγκατεστημένες στη χώρα, για ναεπηρεάσουν τις τιμές πώλησης των αγαθώνκαι υπηρεσιών ή να καταστήσουν δυνατήτην ικανοποιητική αμοιβή των συντελεστώντης παραγωγής. Θεωρούνται αρνητικοίέμμεσοι φόροιΠηγή «Λεξιλόγια εθνικολογιστικών όρων»,Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος(Ε.Σ.Υ.Ε.)
67
Επιμόρφωση Εξωσχολική και μετασχολική μόρφωση τωνπολιτών για την συμπλήρωση των κενών τηςεκπαίδευσης και η συνεχής ενημέρωσηαυτών επί των νέων εξελίξεων και τάσεωντης ανθρώπινης δημιουργίας με σκοπό τηνβελτίωση της ατομικής, οικογενειακής καικοινωνικής διαβίωσης και συμπεριφοράς ωςκαι της επαγγελματικής τους απασχόλησης.Ο σκοπός της επιμόρφωσης μπορεί να είναιγενικός ή ειδικός για την κάλυψη ατομικών,ομαδικών, τοπικών, περιφερειακών καιεθνικών αναγκώνΠηγή: ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ CEDEFOP, ΥπηρεσίαΕπίσημων Εκδόσεων των ΕυρωπαϊκώνΚοινοτήτων, Λουξεμβούργο, 1996
Ε.Π. ΕπιχειρησιακόΠρόγραμμα
Έγγραφο που εγκρίνεται από τηνΕυρωπαϊκή επιτροπή και που αποσκοπείστην εφαρμογή ενός Κοινοτικού ΠλαισίουΣτήριξης και περιέχει ένα συνεπές σύνολοαξόνων προτεραιότητας αποτελούμενων απόπολυετή μέτρα, για την πραγματοποίηση τουοποίου μπορεί να ζητηθεί η συνδρομή ενός ήπερισσότερων Διαρθρωτικών Ταμείων καιενός ή περισσότερων από τα άλλαχρηματοδοτικά όργανα, καθώς και τηςΕυρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.Ολοκληρωμένο επιχειρησιακό πρόγραμμαείναι το επιχειρησιακό πρόγραμμα τουοποίου η χρηματοδότηση γίνεται απόπερισσότερα του ενός ταμεία.Πηγή: Κανονισμός (ΕΚ) 1260/1299 για ταΔιαρθρωτικά Ταμεία
Ευρωπαϊκό ΚοινωνικόΤαμείο
Διαρθρωτικό Ταμείο της Κοινότητας πουσυμμετέχει στην χρηματοδότηση ενεργειώνεπαγγελματικής εκπαίδευσης καιεπαγγελματικού προσανατολισμού,ενεργειών ενίσχυσης για προσλήψεις σεθέσεις διαρκούς απασχόλησης, καινοτόμουχαρακτήρα για την ανάπτυξη τηςαπασχόλησης και της επαγγελματικήςκατάρτισης, ενεργειών που απευθύνονταιστο προσωπικό των επιχειρήσεων καιενεργειών επαγγελματικούπροσανατολισμού και παροχής συμβουλώνσε ανέργους.Πηγή: Ευρωπαϊκά Κείμενα: Η Ευρώπη σεεξέλιξη, έκδοση της Ε.Ε.Κ., Βρυξέλλες, 1994
68
Ευρωπαϊκό ΤαμείοΕπενδύσεων
Ιδρύθηκε το 1994 με πρωτοβουλία της ΕΕκαι με κεφάλαιο 2 δις Ecu. Σκοπός τουταμείου είναι να βοηθήσει στην οικονομικήανάκαμψη σε κράτη-μέλη με τηνχρηματοδότηση της ανάπτυξηςδιευρωπαϊκών υποδομών και την παροχήυποστήριξης σε μικρές και μεσαίεςεπιχειρήσεις με επιχορηγήσεις και δάνεια.
Θετική δράση / Θετικάμέτρα υπέρ των γυναικών ήγια την προώθηση τηςισότητας
Μέτρα που στοχεύουν ειδικά σε μιακοινωνική ομάδα με πρόθεση να εξαλειφθείκαι να εμποδιστεί η διάκριση εις βάρος τουςή να αντισταθμιστούν τα μειονεκτήματα πουαπορρέουν από υπάρχουσες στάσεις,συμπεριφορές και δομές της κοινωνίας
Ίσες Ευκαιρίες για άνδρεςκαι γυναίκες
Η απουσία εμποδίων με βάση το φύλο στηνοικονομική, πολιτική και κοινωνικήσυμμετοχή
Ισόρροπη συμμετοχήανδρών και γυναικών(Balanced participation ofwomen and men)
Το μοίρασμα θέσεων ισχύος και λήψηςαποφάσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών σεκάθε σφαίρα της ζωής που αποτελείσημαντική προϋπόθεση για την ισότηταμεταξύ ανδρών και γυναικών.
Ισότητα μεταξύ ανδρώνκαι γυναικών(Gender Equality)
Η αρχή των δικαιωμάτων και της ίσηςμεταχείρισης ανδρών και γυναικών (ισότητατων φύλων)
K.Π.Σ. Κοινοτικό ΠλαίσιοΣτήριξης
Τα έγγραφο που εγκρίνεται από τηνΕυρωπαϊκή Επιτροπή, σε συμφωνία με τοενδιαφερόμενο κράτος μέλος, μετά απόεκτίμηση του σχεδίου που έχει υποβληθείαπό ένα κράτος μέλος και το οποίο περιέχειτη στρατηγική και τις προτεραιότητεςδράσης των Ταμείων και του κράτουςμέλους, τους ειδικούς στόχους τους, τησυμμετοχή των ταμείων και τους λοιπούςχρηματοδοτικούς πόρους. Το έγγραφο αυτόδιαιρείται σε άξονες προτεραιότητας καιεφαρμόζεται μέσω ενός ή περισσότερωνΕπιχειρησιακών Προγραμμάτων.Πηγή: Κανονισμς (ΕΚ) 1260/1999 για ταΔιαρθρωτικά Ταμεία.
Μέτρο Υποδιαίρεση του Υποπρογράμματος. Τομέτρο αποτελείται από ένα σύνολο ομοειδώνΈργων / Ενεργειών που συμβάλλουν στηνυλοποίηση των στόχων του μέτρου, ενώ οάξονας αποτελείται από ένα σύνολοομοειδών μέτρων που συμβάλλουν στηνυλοποίηση στόχων του άξονα
Νέες θέσεις εργασίας Οι θέσεις εργασίας που δημιουργούνταιεπιπλέον των υφισταμένων θέσεων εργασίαςσε μια επιχείρηση, οργανισμό κ.λ.π.
69
Οπτική του φύλου (GenderPerspective)
Η εξέταση και η επισήμανση των έμφυλωνδιαφορών, οι οποίες ενδέχεται να υπάρχουνσε οποιαδήποτε δεδομένη δραστηριότητα/τομέα άσκησης πολιτικής
Οριζόντιες ΚοινοτικέςΠολιτικές
Κοινοτικές Πολιτικές που αφορούν όλα τακράτη μέλη
Πράξη Κάθε έργο ή πράξη που εκτελείται από τουςτελικούς δικαιούχους των παρεμβάσεων.Πηγή: Κανονισμός (ΕΚ) 1260/ 1299 για ταΔιαρθρωτικά Ταμεία
Ποσοστώσεις Ο καθορισμός ποσοστού ή μεριδίου θέσεων,εδρών ή διαθέσιμων πόρων για να καλυφθείη συγκεκριμένη ομάδα ή να χορηγηθεί σεαυτήν, γενικά βάσει κάποιων ορισμένωνκανόνων και κριτηρίων με στόχο τηδιόρθωση κάποιας προηγούμενηςανισότητας που εμφανίζεται συνήθως σεθέσεις λήψης αποφάσεων ή στην πρόσβασησε ευκαιρίες κατάρτισης ή απασχόλησης
Ρόλοι των φύλων Ένα σύνολο στερεοτύπων για την δράση καιτην συμπεριφορά ανδρών και γυναικών
Στατιστικές κατά φύλο(Sex DisaggregatedStatistics)
Η συλλογή και ο διαχωρισμός τωνδεδομένων και των στατιστικών στοιχείωνκατά φύλο, ώστε να είναι δυνατή ησυγκριτική τους ανάλυση (τα στοιχείααναφέρονται ορισμένες φορές και ωςδεδομένα κατά φύλο)
Στοιχεία κατά φύλο(Gender DisaggregatedStatistics)
Η συλλογή και ο διαχωρισμός τωνδεδομένων και των στατιστικών στοιχείωνκατά φύλο, ώστε να είναι δυνατή ησυγκριτική τους ανάλυση / ανάλυση κατάφύλο
Συνδυασμόςεπαγγελματικής καιοικογενειακής ζωής(Reconciliation of workand family / household)
Η εισαγωγή συστημάτων γονικής αδείας ήάδειας για οικογενειακούς λόγουςρυθμίσεων για την φροντίδα των παιδιώνκαι των ηλικιωμένων και η ανάπτυξη μιαςδομής και μιας οργάνωσης του εργασιακούπεριβάλλοντος που θα διευκολύνουν τονσυνδυασμό των επαγγελματικώνυποχρεώσεων και των υποχρεώσεων πουσυνεπάγεται η οικογένεια και το νοικοκυριόγια τις γυναίκες και τους άνδρες.
70
Συνεχιζόμενη εκπαίδευση Η εξωσχολική εκπαίδευση που υπογραμμίζειτο γεγονός ενός είδους κοινωνικής πίεσης, ηοποία ωθεί τον άνθρωπο να εκπαιδεύεταισυχνά στον επαγγελματικό τομέα καιυποχρεωτικά να προσαρμόζει το πνεύμα τουστις νέες συνθήκες ζωής.Πηγή: ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ CEDEFOP, ΥπηρεσίαΕπίσημων Εκδόσεων των ΕυρωπαϊκώνΚοινοτήτων, Λουξεμβούργο, 1996
Φύλο (Βιολογικό) (Sex) Τα βιολογικά χαρακτηριστικά βάσει τωνοποίων διακρίνονται οι άνθρωποι σε άνδρεςκαι γυναίκες
Φύλο (Κοινωνικό)(Gender)
Έννοια, η οποία αναφέρεται στις κοινωνικέςδιαφορές, σε αντίθεση με τις βιολογικέςδιαφορές, μεταξύ γυναικών και ανδρών πουέχουν διδαχθεί και ενδέχεται ναμεταβληθούν με την πάροδο του χρόνου,παρουσιάζοντας ευρύτατες διακυμάνσειςτόσο εντός όσο και μεταξύ των διάφορωνπολιτισμικών αντιλήψεων.
Υπό- εκπροσώπηση τωνγυναικών σε ένα τομέα
Οι γυναίκες θεωρούνται ως υπό-εκπροσωπούμενες σε έναν τομέα αν τομερίδιό τους στο συνολικό αριθμόσυμμετεχόντων καλύπτει λιγότερο από το40%
Ψαλίδα των αμοιβών τωνδύο φύλων (Gender PayGap)
Η απόσταση των μέσων αποδοχών ανδρώνκαι γυναικών
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
I. ΠΙΝΑΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙΤΟ ΦΥΛΟ
Εργατικό Δυναμικό κατά Φύλο, 2000-2003Μη Οικονομικά ενεργοί κατα Φύλο, 2000-2003
Μέλη των βουλευομένωνσωμάτων, ανώτεραδιοικητικά καιδιευθυντικά στελέχη τουδημοσίου και ιδιωτικούτομέαΠρόσωπα που ασκούν,καλλιτεχνικά και συναφήεπαγγέλματα
Κατανομή στα Επαγγέλματα Πρώτης Απασχόλησης, 1999-2002
ΓΥΝΑΙΚΕΣΣΥΝΟΛΟ
Ενοπλες Δυνάμεις
Μέλη των βουλευομένωνσωμάτων, ανώτεραδιοικητικά καιδιευθυντικά στελέχη τουδημοσίου και ιδιωτικούτομέαΠρόσωπα που ασκούν,καλλιτεχνικά και συναφήεπαγγέλματα
Κατά το τελευταίο τρίµηνο του 2004 το ποσοστό ανεργίας (δηλαδή η επίτοις % αναλογία των ανέργων στο σύνολο του εργατικού δυναµικού πουείναι το άθροισµα απασχολουµένων και ανέργων) ανήλθε σε 10,4%. Το
αµέσως προηγούµενο τρίµηνο (τρίτο) το ποσοστό ανεργίας ήταν 10,1%, το δεύτεροτρίµηνο το ποσοστό ανεργίας ήταν 10,2%, ενώ το πρώτο τρίµηνο του 2004
ανερχόταν στο 11,3 % . Το ποσοστό του εργατικού δυναµικού στο σύνολο τουπληθυσµού ηλικίας 15 ετών και άνω είναι 53,2%,ποσοστό ίδιο µε αυτό του Γ’ και του
Β’ τριµήνου του 2004, ενώ είναι αυξηµένο σε σχέση µε το αντίστοιχο τωνπροηγουµένων τριµήνων που κυµαινόταν σταθερά κάτω από το 53%.
Το ποσοστό ανεργίας των γυναικών (16,1%) εξακολουθεί να είναι υπερδιπλάσιο απόεκείνο των ανδρών (6,4%). Από την κατά οµάδες ηλικιών διάρθρωση της ανεργίας,
προκύπτει ότι τα υψηλότερα ποσοστά παρατηρούνται στους νέους ηλικίας 15-29ετών, όπου το ποσοστό ανεργίας ανέρχεται στο 20,4% µάλιστα δε στις νέες γυναίκεςτο αντίστοιχο ποσοστό φθάνει στο 28,0% του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού τους.
Πηγή: Harmonised Unemployment Series, LFS, EurostatΕπεξεργασία: Τμήμα Τεκμηρίωσης, ΚΕΘΙ
87
II . TA ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΠΙΝΑΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΦΥΛΟ
Α. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ (ΤΕΙ & ΑΣΕΤΕΜ - ΣΕΛΕΤΕ)
Σπουδαστές
Στην Τεχνολογική Εκπαίδευση εγγράφηκαν στα χειμερινά εξάμηνα 124.474 σπουδαστές και στοΑ΄ εαρινό εξάμηνο 17.085. Οι σπουδαστές που τελείωσαν τα κανονικά εξάμηνα σπουδών, αλλάοφείλουν μαθήματα, ανέρχονται σε 46.004 (πέραν των κανονικών εξαμήνων). Η κατανομή τωνσπουδαστών κατά φύλο και εξάμηνα έχει ως εξής:
Πηγή: ΕΣΥΕ, Στατιστικές Εκπαίδευσης (2001/2)Επεξεργασία: Τμήμα Τεκμηρίωσης, ΚΕΘΙ
Διδακτικό προσωπικό
Το διδακτικό προσωπικό ανέρχεται σε 10.925 άτομα, παρουσιάζοντας αύξηση 6,9% σε σχέση μετην προηγούμενη περίοδο.
ΣύνολοΧώρας
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ
2001/02 2002/03 Μεταβολή %
10.224 10.925 6,9
Από το σύνολο των Σχολών της Τεχνολογικής Εκπαίδευσης της Χώρας, στην Περιφέρεια Πρωτευούσης λειτουργούν 8 σχολές (16,7%) με 29.171 σπουδαστές (23,4%) στα χειμερινά εξάμηνα, 3.123 σπουδαστές (18,3%) στο Α΄εαρινό εξάμηνο και 2.970 (27,2%) καθηγητές.Η αναλογία σπουδαστών ανά διδάσκοντα είναι 11 για την Περιφέρεια Πρωτευούσης και 14 για την υπόλοιπη Χώρα.
Β΄ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Σπουδαστές
Στην Επαγγελματική και Εκκλησιαστική Εκπαίδευση εγγράφηκαν 4.711 σπουδαστές, οι οποίοι κατανέμονται ως εξής:
ΣΠΟΥΔΑΣΤΕΣ
ΣΥΝΟΛΟ ΑΡΡΕΝΕΣ ΘΗΛΕΙΣ
ΣύνολοΧώρας
ΔημόσιεςΣχολές
2001/022002/
03Μεταβολή
%2001/0
22002/
03Μεταβολ
ή %2001/02
2002/03Μεταβολή
%
3.745 4.711 25,8 3.429 4.295 25,3 316 416 31,6
ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ (ΑΕΙ)
Φοιτητές
Κατανομή των φοιτητών κατά φύλο
ΦΟΙΤΗΤΕΣ
ΣύνολοΧώρας
ΣΥΝΟΛΟ ΑΡΡΕΝΕΣ ΘΗΛΕΙΣ2001/0
22002/0
3Μεταβολή
%2001/02
2002/03
Μεταβολή %
2001/022002/0
3Μεταβολή
%
163.256 175.597 7,666.23
5 70.999 7,2 97.021 104.598 7,8
89
Πηγή: ΕΣΥΕ, Στατιστικές Εκπαίδευσης (2001/2)Επεξεργασία: Τμήμα Τεκμηρίωσης, ΚΕΘΙ
Εκπαιδευτικά Ιδρύματα
Ο αριθμός των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, Σχολών και Τμημάτων έχει ως εξής:
ΣύνολοΧώρας
ΑΕΙ ΣΧΟΛΕΣ ΤΜΗΜΑΤΑ
2001/02 2002/03 2001/02 2002/03 2001/02 2002/03
18 19 53 55 236 239
Διδακτικό προσωπικόΤο Διδακτικό προσωπικό των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ανέρχεται σε 11.079 άτομα, παρουσιάζοντας αύξηση 3,5% σε σχέση με το προηγούμενο ακαδημαϊκό έτος.
ΣύνολοΧώρας
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ
2001/02
2002/03
Μεταβολή %
10.708
11.079 3,5
Από το σύνολο των Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων στην Περιφέρεια Πρωτευούσης λειτουργούν 8 ΑΕΙ (42,1%) με 75.509 φοιτητές (43%) και 4.013 καθηγητές (36,2%).
Η αναλογία φοιτητών ανά διδάσκοντα είναι 19 για την Περιφέρεια Πρωτευούσης και 14 για την υπόλοιπη Χώρα.
Ποσοστό των γυναικών που συμμετέχουν στην τριτοβάθμιαεκπαίδευση, στους τομείς των μαθηματικών, των φυσικών επιστημών,των επιστημών της μηχανικής, των Η/Υ. , Ε.Ε και επιλεγμένες χώρες,