Emperyalist Kültür Sanaii Walt Disney - A.Dorfman

8/14/2019 Emperyalist Kltr Sanaii Walt Disney - A.Dorfman

1/81

EMPERYALST KLTR SANAY

W. DISNEY

A. Dorfman A. Mattelart

ngilizce Basmansz

Bu kitabn ili'de, kar darbeden sonra yaktrlm olmas sizi artmasn. ili'de yzlerce kitap imha edilmi ve binlercesi yasaklanmtr.

almamz, 1971 yl ortalarnda, yani ili'deki devrim s-recinin ortalarnda kaleme alnd. Bu sralarda bakr madenleriulusallatrlm, topran kyllere iadesine balanmt ve yir-minci yzylda Bay Rockefeller, Bay Grace. Bay Gugenheim veBay Morgan'larn zenginleme aralarn oluturan sanayi tesis-

leri tm ili halk adna geri alnmaktayd. Amerika Birleik Dev-letleri hkmeti ve Amerikan okuluslu irketleri iin tahammledilmez niteliktekibu srecin durdurulmas gerekiyordu. Ozamanlar, Amerikan gizli rgtlerince ynetildii ve finanse edil-diini ancak tahmin edebildiimiz, sonradan Bay Kssinger, Fordve Colby (eski GIA Bakan -ev.) tarafndan byle olduu do-rulanan bir plan ortaya konmutu. Amac, ili'deki yasal hk-meti devirmek olan bir plan. Amacn gerekletirilmesi iin g-

rnmeyen bir abluka uyguland

: krediler kesildi, sanayi maki-neleri iin satn alnm yedek paralargnderilmedi ve hatta,daha sonralarili Devlet Bankas'nn ABD'deki hesaplarna elkondu ve ili bakrnn satn engellemek zere dnya apndabir ambargo dzenlendi.

5


2/81


3/81

Devlet bakanlarnntahtnda. Miki Fare'nin do10 yl sonra Disney, belki daddr. O, belki de burju

kiiliidir. Bu kltrn zereletiri-st masumiyetherkesten fazla katkda bu

Artk nihayet, ABD'ningizledii gerek belirli abaland. Ancak, Byk Aapnda hayal-gcn hdn Disney'e ilikin

The Disney Version: TheDisney (Disney Tarz: WTicareti) (1968) adl alzmleme de, Disney saf elence iin yarzararsz olduklar yanlsam

Disney hain bir by


4/81


5/81


6/81


7/81


8/81


9/81


10/81


11/81


12/81


13/81

(6) Davidl Low, Leonardo da. Disney, New Republic'de, 5 Ocak 1942, s.16-18, Ayn dergide bir kez daha baslmtr, 22 Kasm 1954.

(7) Zikreden Schickel, a.g.e., s. 297.(8) Bkz., Bill Davidson, Grkemli Walt Disney, Saturday Evenlng Post, 7

Kasm 1964. s. 67-74.(9) Diane Daisy Miller. Walt Disney'in Hikyesi, New York, 1956, s. 139 ve

devam.(10) Bkz.. David Kunzle. ABD'de Protesto Afileri, tablo 116.(11) Zikreden Schickel, a.g.e., s. 132.(12) Schickel, a.g.e., s. 233.(13) Time dergisi, 27 Aralk 1954. s. 42.(14) Bkz., Frederic Wertham, Masumun Batan karl, 1954.(15) Schickel, a.g.e., s. 298.(16) Zikreden Schickel, a.g.e., s. 35.(17) Schickel, a.g.e., s. 48.

(18) Kznn bu konudaki szleri yinelenmeye deer (Miller, a.g.e., s. 98) : Babam byk bir sat kabiliyeti olan gen bir kylyd. Bana kendisini byle betimledi... Kendine gvenen bir duygusald... fakat annemle evleniinianlatrken duysanz, onun kar peinde olduunu sanrdnz.. Evlenme teklifiyle olmutu : nce hangisini almalyz dersin, araba m, yzk m?.Yz aldlar ve de ucuza nk alnm olmas mmknd. Look dergisinegre (15 Temmuz 1955, s. 29) Lillian Bounds'a o kadar az para derdi ki,bazen verdii ek bozdurulmaya bile. demezdi.

(19) Time dergisi, 27 Aralk 1954, s. 42.(20) Newsweek dergisi, 31 Aralk 1962. s. 48 - 51.(21) Peter Blake, Architectural Forum iin yazd bir makalede, Haziran 1972.

(Altn izen - D.K.)

Arici Dorfman

Armand Mattelar

EMPERYALS

KLTR SANAve W. Disney

28

VAKVAK AMCA NASIL OKUNMA

Atilla Aksoy


14/81

Vakvakolojinin Affna

S

narak (!)

Bu kitap, okurunu muhtemelen rahatsz edecektir. Bununnedeni, okurun putlarndan birinin hi de kutsal bir yannn ol-madnn ortaya kmasndan ok, burada kullandmz dilingenellikle bilimsel aratrmay maskeleyen sahte ciddiyetten kesinkeskopma amacn tamasdr. Bir g biimi olan bilgiye ulamak iin,krelmi gzler ve tantanal bir dille, yksek cppelilerimizin saltkendilerine zg dnce ve ifade ayrcalklarn merulatrmak vekorumak iin dzenledikleri feyz ayinlerini onaylamaya devamedemezdik. Aratrmaclarmz hkm sren hurafeleri ykmaya

urarlarken bile, kullandklar dille ayn esrarlln iinedmektedirler. Dilin snrlarnn almasndan, hayal gcnn bilinlibir itkisi olarak gelecekten ve okurla yakn ve kalc bir temastanduyulan bu korku; kendi zel, snrl okur kitlesi karsnda sade veplak olarak grnmekten duyulan bu endie, yaama ve bir btnolarak gereklie kar beslenen nefreti gstermektedir. Yamuruincelemeye giderken emsiyesini yanna alan bilim adamlar gibiolmaktan kandk.

Bilimsel rasyonalizmi reddedecek deiliz. zensiz bir avam-latrmann peinde de komuyoruz. Ulamak istediimiz, dahadolaysz ve pratik bir iletiim yolu ve zevk almay bilgilenmeylekaynatrmaktr.

31


15/81


16/81


17/81


18/81


19/81


20/81


21/81

Daisy

VakvaDaisyYeen

Disney'in dkknnda h

vardr: analar-babalar. Disnekuzenler dnyasdr: erkek-kbiimindedir. Varyemez. VVakvak'n yengesi (ama VaryBam, Bom'un amcasdr. Kuzaktan yeeni olur; onuShamrock'un da iki kuzeni. Nine'nin byk-byk-byk


22/81


23/81


24/81


25/81


26/81


27/81


28/81

gisinin kn duyuruyordu... Yrekli genlik olmakszn gerekgenlik yok demektir, yalnz gelimemi ve rm olgunluk vardr.Ve genlik olmakszn da lkenin gelecei yok demektir. ( 28 Eyll1971 tarihli El Mercurio'da bamakale.

Peki ama Disney'in bu korku ve nefretinin altnda ne yat-maktadr? Neden onun cennetinde annelie yer yoktur? Bu sorularaileride yeniden dneceiz - ve de allm biyografik ve psikoanalitikaklamalara ba vurmakszn.

imdilik, kadnlarn ktl, bamll ve ksrl amcalarn,yeenlerin, yetikin ve ocuklarn ortal sarmalarna ve her zamanayn deerleri srdren rollerinin kendi aralarnda de-itirilebilirliineyardm ettiini belirtmekle yetinelim. leride, mdahale edecek biranne olmaynca, yetikin dnyasn ahlksz ve ie yaramaz olarakgstermenin ve bylece, daha imdiden yetikin bayrana sadakat

yemini vermi kkler tarafndan yerimizin alnmasna bizlerialtrmann nnde nasl hi bir engel kalmadn inceleyeceiz.

Ya da Kk Kurt'un deyiiyle: Ky eyler hep gzel paketleriinde gelir.

ocuktan Soylu -

Gu!ren, tiksinti

Disney'in dayanak noktas, yaratt dnyanolduu ve ocuun doasn yanstt dncocuklar betimlemesi, bu szmona nesnelligrdmz gibi, eline den her canlnn doarptr.

Disney dnyasnn hayvanlarla dolu olmas biHayvansal zellikler karakterlere bir masumiyet kada karmak toplumsal ilikileri tmyle kaplar ve nceleri hayvanlarn sezgisel ve oyun dolu yanlar

benimsemeye yatkn olduu dorudur. Bhayvanlarda kendi evrimindeki baz zellikleri kavrhayvanlar gjbi kendisi de balangta rnein konayak stnde emeklemektedir. Bylece hayvanlar aa, ocuun ovucunun iine alabilecei oynatabilecei tek canl tr ola-

59


29/81


30/81


31/81


32/81


33/81
http://g/beyinle


34/81


35/81


36/81

sim der Halkm ocuklar gibi glyor Nasl olduunu anla-yamyorlar Yalnzca nesilden nesile geon bir sr der Moby. Bizezgrlmz verirsen aklarm Bylece uygarlk ancak


37/81

zgrlmz verirsen, aklarm. Bylece, uygarlk ancakyabanclar tarafndan uygulanabilecek bir ey olarak gsterilir. Reishaykrr: zgrlk m? Yalnz onu deil_ altn ve mcevherler deveririm. Srr aklarsanz hazinem sizindir. Araplar mal mlklerinden

olmaya razdrlar. Bizim mcevherlerimiz var ama iimizeyaramyorlar. Tlsml kpkler gibi gldrmyorlar insan. Vakvakvah zavall ilkelcik diye fsldarken Moby Duck deterjan uzatr.Haklsn dostum. Neelenmek istediinde biraz tlsml toz akt vetlsml szleri syle. Hikye Vakvak'n hazine bulmak iin piramitleriya da herhangi bir yerde topra kazmasna gerek olmad mesajylasona erer nk Vakvak'n dedii gibi Ali-Ben-Goli gibi saflar varkenpiramitleri kazmaya ne gerek var.

Bu durumun her yineleniinde yerlilerin neesi artar. Kendirettikleri nesneler kendilerinden alndka tatmin olurlar. Uygarlnvr zvrlar ne zaman kendilerine verilse sevinten lgna dnerler,hele bunlarn teknolojinin deil de tlsmn rn


38/81


39/81


40/81


41/81


42/81


43/81

Burjuvazinin, nesnel elikilerden -proletarya ile olan e-likileri,sanayi devriminin ortaya kard glkler snp giden kandrmaca


44/81

sanayi devriminin ortaya kard glkler, snp giden kandrmacaefsaneler- kaynaklanan tarihsel zlemi iki ayr grnmle ortayakar. Birincisi corafi grnmdr: tadn bir trl karamad kaypcennet kavramnda belirlenir. kincisi ise biyolojik grnmdr:nsann kurtuluu planlarn merulatrmaya yarayan ocukkavramnda belirlenir. Burjuvazi iin artk teki doadan, yaniteknolojiden baka kaacak yeri kalmamtr.

Fakat Disney'in karakterleri teknolojiden ve onun toplumsalalana getirecei etkilerden korkarlar. Bunun iin de hi bir zaman onutmyle barlarna basmazlar ve gemii yelemektenvazgemezler. Oysa teknolojinin peygamberi saylan McLuhan birazdaha ileriyi grmeyi becermitir; teknolojinin gemiin deerlerine birdn olarak tanmlanmas, emperyaliz-min stratejisinin gelecek

aamas

nda- sunaca

bir zm olmas

gerektiini anlam

t

r.Bizim bundan sonraki admmz, McLuhan'n hi sormad birsoruyu sormak olacaktr: madem proletarya saf d edildi, btn bualtn, btn bu zenginlikleri kim retmektedir?

Gkten inen S

By gcmle para imdi ln ortasnda altn adeil mi?

Bunaltc kentlerden kaan bu maceraperestlepeindeler? Kent yerleme merkezlerinden kalarnnedir? Aka sylemek gerekirse: elimizdeki rnek75'i altn aryor, geriye kalan yzde 25'i ise kentte, peklinde servet iin yaryorlar.

Para ekonomisinin balangcndan beri, insan ive insan doasn batan kard iin eletirburalarda soylu vahinin (ocuk ve yerli halk) miedir. Niye ticaret ve sanayiin meyvesi olan altgelimemi evrelerden rahata akar?

Bu sorularn cevab, dnyevi cennetin ilenmeydana getirieklinde yatmaktadr.

90 91


45/81


46/81


47/81


48/81


49/81


50/81


51/81


52/81

Eer burjuvazi imdi sermayeyi ve tketim yollarn denetimaltnda tutuyorsa bu birini smrdklerinden veya haksz yere servettopladklarndan deildir.

Disney, izgi-hikyeleri boyunca, kapitalist zenginliin kendiaklad koullar altnda meydana geldiini belirtiyor. Kapitalistlerekar yarnda stnlk salayan ey, fikirlerinden baka bir eydeildir.

Ve bu fikirler onlar korumak iin ayaklanacaklardr.

raoluo k

ze

Okur belki bu noktadnya olduu grmzVakvak tipini ileri srecearamakla ve tamak zyaknmakla geiriyor.

Neden i arar Vakvason taksidini demek (nk her servende bir veya Varyemez'e) bir he

ihtiyalarna ilikin hi bir

106


53/81


54/81


55/81


56/81


57/81


58/81


59/81


60/81


61/81

l Heykelle


62/81

Tarih mi? O da ne demsusta hi bir fikrim yok.

te gerek demokrasi buyarder ve bir dilenci ayn e

dnyorlar.Vakvak ve Varyemez ayn

kalandklar srada.

Antonio Machado yle yazar: Eer yrmeyerde yol yoksa, yrdke kendi yolunu kendin yanun, Disneyvari yorumu yledir: Yrdn yerde ka birey yoksa, olduun yerde kal. Fakat byk sdnya, hayvan eklindeki robotlarn inedii, hazrdr.

Bu nasl oluyor? Bu izgi hikyeler srekli dekurdayp hep kaynama noktasnda deiller midir? Olk, o hayat , o sama sempatiler, o hareketleenerjisi, tm bunlar, Disney'in ruhu deil midir?

125


63/81


64/81


65/81


66/81


67/81


68/81


69/81


70/81


71/81


72/81


73/81


74/81


75/81


76/81


77/81

de yenme mcadelesinden domutur. Eletirimiz hi bir anarikunsur tamad gibi, yeenlerin rasgele savrulan top atlar dadeildir. Kltrel dnm derinletirme gereini anlayarak birilive Latin Amerikan Devrimini gelitirme arac olarak hazrlanmtr.

Toplumumuzun tm dzeylerinde ne kadar Vakvak Amca'larbulunduunu ortaya karmalyz. Vakvak'n, lkemiz sokaklarnda


78/81

glmseyen bir yzle masumca dolat ve ortak temsilcimiz olarakiktidarda olduu srece burjuvazi ve emperyalizm rahatauyuyabilirler. Ancak unutmasnlar ki, bir gn o muhteem kahkaha veyanklar yok olup gidecek ve yerine sadece eki bir suratgzkecek. Ama bu ancak dmanmzn bize zorla kabul ettirdiiyaam modeli sona erdii ve toplumsal alkanlklarmzekillendiren kltr aralar yeniden ekillendirildii zamangerekleebilecektir.

Bu kitabn yenik Disney'in yerine bir seenek sunmayan ykcbir alma olduu sulamasna kar cevabmz udur : kimse busorulara kiisel zmler 'neremez'. Kltrn yenidenoluturulmasnda sekin uzmanlara yer yoktur. Disney'den sonra neolaca, zgrlk peinde olan halklarn toplumsal pratiincebelirlenecektir. Bu potansiyeli bulup karp gerek ifadesinibulmasn salamak ise siyas partilerde rgtlenmi 'nc'nngrevidir.

156


79/81


80/81


81/81

Emperyalist Kültür Sanaii Walt Disney - A.Dorfman

Documents