EMAKUMEEN S AREAK ETA ELKARTEGINTZA, ALDAKETARAKO ZUBI- GUNEAK? 1 Teresa del Valle 2 Laburpena : Artikuluak kritika feministaren analisirako arau batzuk ditu ardatz nagusi. Arau horien bitartez, kultur eta gizarte aldaketaren ikuspegitik, emakumeek oraintsuki garatutako erkidego-adierazpideak ebaluatu ahal dira. Ikusi egin behar da zein neurritan diren emakumeen sareak eta elkartegintza aldaketa-prozesu eraginkorren zati, ikusgarritasuna ematean emakumeak beraiek beren ekintza burutzen duten tokietan historiako subjektu bezala txertatzen dituzten prozesuen zati alegia. Gizarte zibilaren barruko elkartegintzaren balioa edo baliorik eza ulertzeko, hiru dimentsio hartu dira kontutan: lehenengoak sozializazio-prozesuen ezaugarri jakin batzuk eta haiek boterea garatzearekin duten erlazioa aztertzea harturik du barnean. Bigarrenean, "sozializazio berri"en kontzeptuaren barruan boterea erabiltzearen ezaugarriak eta beharrizanak aztertu gura dira. Hirugarrenik, elkartegintzak sozializazio berriak bultzatzen laguntzen duen edo laguntzen ez duen erak azaldu gura dira. Giltzarri-hitzak: elkartegintza, sozializazio berriak, antropologia feminista, zubi- guneak. Abstract: the article considers certain analytical guidelines proper of the feminist critique to see how women’s networks and women’s associations are effective in the process of change as they contribute to their social visibility beyond the domestic domain. For the purpose of the analysis of the value of women’s association within civil society three dimensions are considered: the first one centers in the characteristics of the socialization processes and its relation to the adquisition of power; the second one examines the characteristics implied in the exercise of power under the concept of “new socializations” and the third one examines the relationship between associationism and new socializations. Key words: associationism, new socializations, feminist anthropology, bridge sp aces 1 Hemen garatutako ideia batzuk hainbat unetan azaldu ditut, esate baterako: del Valle, Teresa “Mujer y nuevas socializaciones: su relación con el poder y el cambio, KOBIE (Kultur Antropologiaren Saila) Bilbo/Bizkaiko foru Aldundia, VI. ZBK., 1991/93: 5-15. Era berean, ñabardura batzuk sartu nituen 2000ko abenduaren 4an Mexikoko Guadalajarako Unibertsitateko Genero Azterketen Zentroak gonbidatuta eman nuen Mintegiaren ondorioz. Parte-hartzaileei beren iruzkinak eskertu gura dizkiet. Honakoa erakusbide duten aurrerapen batzuk eman ditut: del Valle, T., T. Apaolaza, F. Arbe, J. Cucó, C. Diez, M.L. Esteban, F. Etxeberria eta V. Maquieira. Goranzko ereduak eta genero-erlazioak. Madril: Narcea, 2002 (prentsan). 2 Euskal Herriko Unibertsitateko Gizarte Antropologiako katedraduna.
30
Embed
EMAKUMEEN SAREAK ETA ELKARTEGINTZA, ALDAKETARAKO … · EMAKUMEEN SAREAK ETA ELKARTEGINTZA, ALDAKETARAKO ZUBI-GUNEAK?1 Teresa del Valle2 Laburpena: Artikuluak kritika feministaren
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
EMAKUMEEN SAREAK ETA ELKARTEGINTZA, ALDAKETARAKO ZUBI-
GUNEAK?1
Teresa del Valle2
Laburpena: Artikuluak kritika feministaren analisirako arau batzuk ditu ardatznagusi. Arau horien bitartez, kultur eta gizarte aldaketaren ikuspegitik, emakumeekoraintsuki garatutako erkidego-adierazpideak ebaluatu ahal dira. Ikusi egin behar dazein neurritan diren emakumeen sareak eta elkartegintza aldaketa-prozesueraginkorren zati, ikusgarritasuna ematean emakumeak beraiek beren ekintzaburutzen duten tokietan historiako subjektu bezala txertatzen dituzten prozesuenzati alegia. Gizarte zibilaren barruko elkartegintzaren balioa edo baliorik ezaulertzeko, hiru dimentsio hartu dira kontutan: lehenengoak sozializazio-prozesuenezaugarri jakin batzuk eta haiek boterea garatzearekin duten erlazioa aztertzeaharturik du barnean. Bigarrenean, "sozializazio berri"en kontzeptuaren barruanboterea erabiltzearen ezaugarriak eta beharrizanak aztertu gura dira. Hirugarrenik,elkartegintzak sozializazio berriak bultzatzen laguntzen duen edo laguntzen ez duenerak azaldu gura dira.Giltzarri-hitzak: elkartegintza, sozializazio berriak, antropologia feminista, zubi-guneak.
Abstract: the article considers certain analytical guidelines proper of the feministcritique to see how women’s networks and women’s associations are effective in theprocess of change as they contribute to their social visibility beyond the domesticdomain. For the purpose of the analysis of the value of women’s association withincivil society three dimensions are considered: the first one centers in thecharacteristics of the socialization processes and its relation to the adquisition ofpower; the second one examines the characteristics implied in the exercise of powerunder the concept of “new socializations” and the third one examines therelationship between associationism and new socializations.Key words: associationism, new socializations, feminist anthropology, bridgespaces
1 Hemen garatutako ideia batzuk hainbat unetan azaldu ditut, esate baterako: del Valle, Teresa“Mujer y nuevas socializaciones: su relación con el poder y el cambio, KOBIE (KulturAntropologiaren Saila) Bilbo/Bizkaiko foru Aldundia, VI. ZBK., 1991/93: 5-15. Era berean,ñabardura batzuk sartu nituen 2000ko abenduaren 4an Mexikoko Guadalajarako UnibertsitatekoGenero Azterketen Zentroak gonbidatuta eman nuen Mintegiaren ondorioz. Parte-hartzaileeiberen iruzkinak eskertu gura dizkiet. Honakoa erakusbide duten aurrerapen batzuk eman ditut:del Valle, T., T. Apaolaza, F. Arbe, J. Cucó, C. Diez, M.L. Esteban, F. Etxeberria eta V.Maquieira. Goranzko ereduak eta genero-erlazioak. Madril: Narcea, 2002 (prentsan).2 Euskal Herriko Unibertsitateko Gizarte Antropologiako katedraduna.
erlazioa nabarmentzeak agerian jartzen ditu erantzukizun mugatzaileak eta
erantzukizun indartzaileak.
3. Errua sortzen duen erantzukizuna, batzuetan botere bezala agertzen den arren,
menpekotasun-adierazlea da. Errua bera sorzen den testuinguruan nola egiten den
jakin behar da eta kultur eta gizarte testuingurutik duen indargarria ezagutu.
Hiru balizkoon planteamendua eta haiek gainditzea boterea hartzeko prozesu
zabalagoaren barruan sartuko nuke nik. Garapenari loturiko kontzeptua da eta
Hirugarren Munduko hausnarketa feministetatik eta oinarrizko emakume
erakundeengandik ateratzen da. Indian azaldu zen lehen aldiz 1984an. Bertan
Afrikan, Asian eta Amerikan zegoen garapenaren gaiak kezkatuta zeuden emakume
erakunde batzuk garatzeko erak planifikatzeko batu ziren8. 1995eko Beijingeko
Emakumeen Munduko Konferentzia garrantzitsua da. Garapen-programekiko
kritikaren barruan nabarmendu denez, familiari loturiko emakumeen menpekotasuna
dago. Gainera, adierazi behar da ezen zapalkuntza era ezberdinean bizitzen dela
arrazaren, klasearen, koloni historiaren eta munduko ekonomi ordenako egungo
postuaren arabera. Azpimarratu gura denez, zapalkuntzatik irteteko, horretarako
borondate politikoak egon behar du. Boterea hartzearen ikusmoldeak emakumeek
beren boterea handiagotu beharra indartzen du eta emakumeek aldaketaren
norabidean iritsi ahal duten autokonfiantza indartzenago du gizonen nagusitasuna
goratzea baino9.
“Boterea hartzearen ikusmoldeak emakumeen rol hirukoitza ugaltzekoa,
produzitzekoa eta amankomunekoa aintzatesten du eta haien kontzientzia
8 Rebolledo, Ibíd:81.9 Ibíd.: 80-83.
10
goratzea bilatzen du, antolakuntzaren bitartez” 10. Hori dela eta, sozializazio
berriak emakumeen protagonismorako eragozpenak gainditzen joatean eta aldaketa-
prozesuetako haien autokudeaketa pertsonala eta erkidegokoa indartzean dautza
Ezberdintasunak naturalizatzea
Kulturaleko enfasiak ez dakar biologi ezberdintasunen ukapenik. "Emakumea ez da
jaiotzen, egin baizik" Simone de Beauvoirren ekarpenak indarrean dirau eta ez du
baztertzen biologikoa, esate baterako, ezberdintasun genitalak, anatomi
ezberdintasunak, indar fisikoaren maila eta abar, hori guztia kultura bakoitzak nola
interpretatzen duen begiratzeko aukera.11 Biologikoari laguntzen zaionean,
emakumezko haurrak ahozko trebetasun handiagoarekin lotzen dira eta
gizonezkoek gune-orientazio handiagoa omen dute. Azterketen emaitzek ez dute
gaia argitu, ez dute argitu nolakoa den biologiaren eremu bateko edo besteko eragina.
Alabaina, naturalizatzearen ideologiak zuzenekoa eragina du emakumezko haurrek
adieraztekoa hobeto adieraziko duten eta gizonezko haurrek gune-erreferentziazko
marko zabalagoak izango dituzten igurikapenak enfasi bikoitzez eskualdatzerakoan.
Eta bistan da bereizitako trebetasunaren existentzian sinesteak talentu bat eta
bestea azpimarratzeko eta bereiz bultzatzeko balio du. Ildo horretatik,
esanguratsuagoa da igurikapenok nola sortu, garatu, indartu eta eskualdatzen diren
jakitea haiek beren biologi bermerik duten ikustea baino. Haiek hori izatea ala ez, ez
da, koantitatiboki ez koalitatiboki, orientabide eta merperabide duten kultur bermea
bezain garrantzitsua.
10
Ibíd.: 82.11 Palomar Verea, Cristina: “Bigarren sexuaren berrogeita hamar urte”. La ventana. Genero-azterketetako aldizkaria, Mexikoko Guadalajarako Unibertsitatea, 9 ZBK.: 1999, 190-200 orr.Horrek oso ondo kokatu du Simone de Beauvoirren obra generoaren ikusmoldearen garapenteorikoaren sorreran. Hori dela eta, mende erdiaren ostean beraren gaurkotasuna indartuta dago.
11
Antropologiatiko ekarpen bat honakoa izan da: ikustea ezen egiten diren
balorazio on edo txarrak, sortzen diren estereotipoak, erabiltzen diren sinboloak
(esate baterako, ar edo emetasuna kolore, forma, gauzaki eta abarren bitartez
adieraztea) batzuentzat edo besteentzat onartzen ditugun jardun-moduei begira
aztertu behar dira. Horrela, hilekoa, erditzea eta beste biologi esperientzia batzuk
era globalean pentsatu behar dira: beraiek lotzen diren sinboloekin loturik, esate
baterako, hilekoa garbiketarekin une batzuetan eta bestetan poluzioarekin;
erditzea biziarekin eta heriotzarekin. 12 Eta, era berean, sinbolizazio eta balorazio
horiek jendeak dituen jarrerekin erkatu behar dira, duen gizarte balorazioarekin,
hori araupetzen duten arautegiekin. Esate baterako, haurdunaldiaz bizia sortzen
den epealdi bezala hitz egiteak eta pertsona horri bere gorputzaren gainean edo
bere bizitzaren gainean erabakitzeko eskubidea ukatzeak hitzaldi, esanguren eta
arautegien arteko ezbedintasuna jartzen digu agerian. Verena Stolcke-k adierazten
duen bezala, gizarte ezberdintasunak nabarmentzeko eta legebideztatzeko joera
dago, ezberdintasun naturaletan errotuta egongo balira bezala eraikitzen badira.
Argi egiazta daiteke, dio, ezen klaseen gizartean sexu- eta arraza-ezberdintasunak
gizarte ezberdintasunaren markatzaile nagusi bezala agertzen direla. Are gehiago,
bi ezberdintasunok elkarrekin eragin eta emakumeen zapalkuntza orokorrean eta
haien arteko ezberdintasun zehatzak kopiatzen dituzte klaseen gizartean 13. Hori
dela eta, antropologiatik problematika hori lan-eremu esanguratsua da.
Boterea burutzeak eragina dakar familiaren eremutik edo etxeko taldetik
harago, fitxa garaiz mugitzeko jokoan egotea. Defentsa-jarrerari begira urrats bat
12 Estereotipo eta ikurrez ikus Valle Teresa, Andamios para una nueva ciudad. Lecturas desdela antropología. Madril: Cátedra, Bilduma: “Feminismos: 1997: 38-39.13 Stolcke, Verena "Is sex to gender as race is to ethnicity?". Teresa del Valle (ed.) Gendered
12
egitea dakar, boterean eragina izan gura baita. Ezaugarri "natural"en presentziaren
eta desberdintasun-egoeren arteko lotura egituratzen den prozesuen bestelakoa
den kanporapen-prozesua da. Naturalak oinordekotzara jotzen du, emana
zaigunera, eta, beraz, inmobilista da. "Naturala" aipatzeak beti sorrarazten du
errespetua. Intzestuaren tabuaren indarra hura naturaren kontra dagoelako
duen elementutzat hartzearen nagusitasuna du oinarri. Gainera, gauza bera
emakumeen sindikatu- eta politika-bizitzako sarrerarekin zein lanpostuarekin
identifika daiteke.
Erantzukizunak eta haien boterearekiko lotura
Emakumearen boterea askotan neurtu da hark bereganatzen dituen erantzukizunen
arabera, eta ez da pentsatu haietarik askok, erabakitzeko haren boterean lagungarri
izan beharrean, haien jarduketa-eremua mugatzen dutela18. Hori dela eta,
garrantzitsua da erantzukizunak ikuspuntu honetatik aztertzea. Izan ere, haiek
horrela azterturik jakin daiteke ezen, toki askotan, erabakitzeko ahala orokorrean
ematen diren arloak kulturalki eta gizartean baloratzen direnak direla eta emakumeek
gehienbat berenganatzen dituztenak ez direla horrela baloratzen19. Hortaz, kontua
ez da erantzukizun maila, erantzukizuna azken prestigio-sistemaren barruan nola
baloratzen den baino. Hori dela eta, honakook hartu behar dira kontutan:
- Erantzukizunak eurak burutzen diren eremuei begita testuingururatzea.
- Haien baitarakortasuna edo baztergarritasuna: etxeko lanak haurrak zaintzea, edo
minusbaliatuak, gaixoak edo zaharrak izateagatik menpeko diren pertsonak zaintzea
eta horrelako erantzukizunak gizon eta emakumeen artean trukatu ahal dira. Beste
batzuk, aldiz, lagungarri finkoak dira batzuen eta besteen gizarte nortasuna
finkatzeko.
- Haien barrukotasuna edo/eta kanpokotasuna: ikusgarritasun maila txiki edo
handiagoa izatea alegia. Ikusi behar da zein neurritan lortzen duten lan batzuek eta,
horrekin batera, beroriei dagozkien erantzukizun mailek bereiziriko balorazioa etxe-
eremua gainditzen dutenean. Horrela, sukaldea prestatzeko lanak, emakumeek
egiten dituztenean, era batera sailkatzen dira; eta, bertatik kanpo egiten direnean,
"zaharberrikuntza" edo "sukaldaritza berria" terminoaren barruan sartuta geratzen
18 del Valle, T., J. Apalategi, B. Aretxaga, B. Arregui, I. Babace, M.C. Díez, C. Larrañaga, A.Oiarzabal, C. Pérez, I. Zurriarain Mujer vasca. Imagen y realidad. Bartzelona: Antropos,1985:158).19 Ibíd.:152)
16
dira, adibide batzuk aipatzearren. Hori pasatzen da, nahiz eta autoreek eurek
errezetak beren ama eta amamengandik jaso zituztela baieztatu, euskal kasuan
gertatzen den bezala20.
- haien errotu-alderdiekiko lotura. Erritoak pertsonen, ekintzen eta objektuen balioa
goratzen dute eta, askotan, hori dela eta, hori guztia ospatze-unetik haragokoa da.
Euskal landa-munduan, indarrea erabiltzen zen nekazaritza-lanekin loturiko
jarduetariko asko erritotu dira eta, horregatik, lehiaketa asko ditugu: harriak jasotea,
enborrak moztea, belarra segatzea... Baina gauza bera ez da gertatu emakumeen
lanarekin eta erantzukizunekin. Garrantzitsua da ezagutzea Mexikoko gizarte
bizitzaren zein arlotan gertatzen den erritotze handiagoa eta zein pertsonak duten
protagonismoa.
Erru-sentimenduaren esperientzia, botereari begirako eragozpen bezala
I. Etxeberria psikologoak erru-sentimenduen esperientziako sexu-
ezberdintasunei buruz egindako azterketa baten arabera, emakumeek gizonek baino
erru-sentimenduak adierazteko joera handiagoa dute, biek jokaera urratzaileei buruz
antzeko balorazioak dituztela ere. Aipatu lanean aztertu ziren ahaideen
diziplinazko praktika mota ezberdinen arteko lotura eta hainbat jokaeraren aurreko
subjektu ar eta emeen erru-sentimenduen bizitasuna. Emaitzek erakutsi zutenez, bai
amek bai aitek beren alaba txikiekin indukziozko praktikak erabiltzen dituzte,
boterea berretsi eta "maitasuna ken"tzekoak, erruarekin korrelazioan jartzen
dituztenak. Aitzitik, amek eta aitek semetxoekin arrazoitzeko diziplinazko praktika
gehiago erabiltzen dituzte alabatxoekin baino, eta horrek erru-sentimendu txikiagoa
ekartzen du. Azkenik, emakumeak horrelako diziplinen apeuekiko sentikorrago
agertzen dira21.
20 del Valle, Ibíd.; 1997: 68-79).21 Etxeberria, Itziar "Sexu-ezbedintasunak erru-sentimenduetan". Non: Agustín Echeberria eta
Botererik eza bultzatzen duen ezaugarri inmobilistetako bat lehen aipatu dut:
ezberdintasunak naturalizatzea. Hori bereziki lotuta zegoen emakumea beronen
ugalketa-funtziotik zetozen eratxikipen finkoekin lotzearekin. Elkartegintza zabala
da eta bertan talde batzuek beren ama edo zaintzaile gisako interesak zehazten
dituzte eta, era berean, naturala biologizismora heldu barik goratzen duten egoerak
gerta daitezke. Are gehiago, abiapuntu hori eraginkor bihurtu ahal da, beren ama,
amama... gisako roletatik eta gizarte zibiletik indar politiko bihurtu diren
"maiatzeko plazako amen" adibidea kasu. Hori dela eta, nire ustez, elementu
askatzaileak ditugu bai Maquieirak aipatutako sare-ezaugarria eta zubi-guneak
eraikitzeko gaitasuna, geroago ikusiko dugun bezala. Horrela, elkartzezko
mugimendu osoari begiratzen diot, sareen arteko lotura eta aldaketak hasteko
gaitasuna gertatzen direnetan. Horretarako beharrezkoa da elkarte bakoitzaren
helburu eta dinamika zehatzak ebaluatzea eta sozializazio berriak sortzeko beren
gaitasunetik edo gaitasunik ezetik ikustea. Erraza da aldaketa aurkitzea,
erreferentzia zabalagorik eta egiaztatzeko aukerarik gabe posible inoiz izan ezin
izango ziren ezinbesteko helburu erruz beteak berriro kokatzen laguntzen duten
ikasketak, ezagupenak eta esperientziak ibiltzeko esperientziaren ostean. Hori
ikusita, emakume alargunen elkarteak har ditzagun adibide gisa.
Alargundu oste-osteko gai nagusi bat dolua positiboki egitea da. Bertan
sarritan agertzen da antsietatea. Izan ere, aldaketa ekartzen duen ezinbesteko
birplanteamenduaren planteamenduaren aurrean erru-sentimenduak agertzea gerta
daiteke. Gondarrek30 adierazten duen bezala, doluko prozesuan gertatzen diren
29 Ibíd: 323-24.
30 Gondar, Marcial Mulleres de mortos. Cara a unha antropoloxía da muller galega. Vigo:Xerais, 1991.
22
estrategia ugariek nahi sakona adierazten dute: aldaketa ukatu nahia. Ukapena
funtsezko praktika biren bitartez egiten da: gertaeratik ihes eginez edo hura azalduz.
Gondarrek bertan elementu positiboak ikusten ditu, emakumeei jarraikortasunari
eustea ahalbidetzen diotenak. Hala ere, emakumearen botererako prestakuntza
neurtzen duen perspektibatik, hark haustea jarraitzea baino hobe du eta, hortaz,
doluaren elaborazio positibo berriak bera eragina izateko, betearazteko, ukitzeko
eta, hortaz, gizarte rol autonomiadunetarako prestatzearekin lotuago daude. Ildo
horretatik, Espainiako emakumezko alargunei gaineko azterketaren arabera, haietan
parte hartzen duten emakumeek taldearen zati izatearen sentimendua indartzen
dute, beren burua beste emakumeetarik gehienengandik bereizita ikusirik. Talde-
nortasun hori elkartegintzan indartzen da. Emakumeek elkarteak dituzte
aldaketarako indargarri, eta elkarteetan harreman bereziak dituzte. Gizarte
kontrolarekiko beldurrak, harremanak izateko, irteteko eta ondo pasatzeko erako
haien aldaketen aurreko lagun eta ahaideen erantzun negatiboekikoak, desagertu
egiten dira, haiek talde berrien laguntzak dituztelako 31. “Ez dago inongo errurik
ondo pasatzera irteteagatik, apaintzeagatik eta abartzeagatik. Aitzitik, hori ondo
dator: bizia berritzea, gogobetetasunak izatea, aurrera irtetea. Elkarteak alarguntsek
jasotzen duten gaitzespen-zentzuaren kontra borrokatzen laguntzen du"32.
Zubi-guneak sortzeko aukera erakusten duen beste adibide bat dakarte
Madrilgo Pan Bendito bazterreko auzoko antropologi azterketa baten emaitzek.
Aurreko lan batean 33, zubi-gunea menpekotasun-egoera baten eta berdintasuna
sortu edo/eta sendotu den beste baten artean ezartzen dena dela esana dut.
Horregatik, zubi-gunean abiapuntua utzi da eta aldaketa izaera berria gertatzen da.
Zubi-gune guztiek ez gaituzte beste ertzera eramaten. Beren abiapuntura itzultzen
31 Alberdi, Inés eta Pilar Escario Estudio sociológico sobre las viudas en España. Madril: SigloXXI eta “Hispania” Alarguntsa Federazioa, 1988: 65-69.
32 Ibíd: 69.
33 del Valle, Ibíd 1977.
23
diren eta aldaketa-esperientziak baztertzen dituzten pertsonak egongo dira. Beste
batzuk abiapuntura itzuliko dira; baina, zubi-guneko esperientzia dela eta, aurreko
errealitatea ezberdin bizi izango dute eta hura aldatzen saiatuko dira oraindik. Zubi-
gunetik abiatzen diren beste pertsona batzuek halako aurrerapen bat ekarriko duten
bitarteko guneak sortuko dituzte. Azkenik, beste ertzean sormenezko aldaketei
aurre egiten dien jendea egongo da.
Antonio Grande Chica ntropologoak Madrilgo Pan Bendito auzoan
emakume-elkarte biren ekintzak aldaketan duen garrantzia. PUNV ("drogaren
kontrako amak") elkarteaz eta Erkidegoa Sustatzeko Elkarteko "emakume talde"az
ari gara. Elkarte biek "guneak sortu dituzte; eta bertan emakumeek beraien emakume
gisako etxeko erantzukizunek sorrarazitako laguntza-eskari zehatz batzuetarako
erantzunak dituzte, eta, batez ere, sozializazio berriko zubi-guneak dira gune
horiek. Haietan hautazko diskurtso eta praktikak sortzen dira, emakume txiroak
izateagatik boterez gabetu direnei boterea ematen dietenak. Nire iritzitan,
elkarteotan sortutako dinamikak balio du ezberdintasunaren biktimek emakume
bezala egunero aurre egin behar izaten dieten arazoen (etxekoak, generokoak eta
auzokoak) lotura logikoa hartu ahal izateko ere.
Aldaketa horrek partziala izaten dirau. Izan ere, ez du eraldaketa
'iraultzaile"rik sorrarazten genero-menperakuntzakio egoeretan, eta ez dago auzoko
emakumeen artean nahikoa hedatuta, baina itxaropenak dakartza eta indarra eta
poza sortzen du hainbeste min eta kamusada egoeraren artean behintzat 34.
Sareen ezaugarri eta ekarpen batzuk
Ulf Hannerz antropologo suediarrak adierazten duen bezala, sareetan pentsatzeak
malgutasuna burutzea dakar. Izan ere, pertsonak sare-sistema batean sartzen
denean kontutan hartu behar dituen rol edo funtzio asko betetzen ditu. Pertsona
bakoitzak rol-ugaritasuna dela eta egin ditzakeen sareen ugarritasuna aintzat hartuta,
34Grande Chica, Antonio Garaguneak: lurralde bazterketa, erkidegotik ateratzea, gizartean eskuhartzea eta emakumeen sozializazio berria Madrilgo Pan Bendito auzoan. MadrilgoUnibertsitate Autonomoan irakurritako doktoretzako tesi argitaratugabea. 1998: 383.
24
sare handian gaude, zeinen joritasun nagusia aldakortasuna baita. Emakume
batzuentzat, elkartean sartzea etxetik urruntzeko eta ahaidetasuntik eta auzotik
askatutako rol berriak betetzeko lehenengo esperientzia izan daiteke. Era berean,
haien bizimoduaren eta besteen bizimoduen arteko ezberdintasuna agertzen den
esperientzia izan daiteke, eta arazoen amankomunekotasuneko esperientzia edo
beste edozelako esperientzia.
Halaber, erazko sareen eta erazkoak ez diren arteko lotura-esperientzia bat
ematen du, gizarte zibilaren halako ulermen batera pasatzea ahalbidetzen duen
ezagupena dakarrena.
Hannerzi jarraiki esan daitekeenez, rol asko gertatzen diren lekuan pertsonak
tentsio eta gatazka berriei aurre egiteko prestatuago daude eta inguruabar berriei
egokitzeko gaitasuna dute. Rol gutxiago dauden tokietan, aldiz, erraza da gatazka eta
arazoetarako konponbide erakundekotuagoak egotea.
Sareek talde eta erakunde iraunkorrak gainditzen dituzte partzialki, eta, aldez,
gizarte errealitatearen beste alderdi batzuk estaltzen dituzte 35. Sare-sistemen
bitartez nabaritu ahal da gizarte bizitzako eremu ezberdinen arteko aldaketa.
Emakumeen elkartegintzan, Madrilgo Erkidegoan gertatzen zen
askotarikotasuna oinarri harturik, aldaketak gertatzen dira etxeko taldearen eta
erakundearen artean (laguntzekoa), bazterkeriaren eta aldarrikapen feministaren
artean, urrutikoa ezagutzearen eta hura norberaren munduan sartzea eta, askotan,
arrazakeria zalantzatan jartzearen eta, hortaz naturalizazioaren artean (etorkinak),
eta etxeko lanen eta lan-merkatukoen artean (lana sustatzea). Adibideotan distantzia
baliatu behar da. Izan ere, ohiko egoeretatik irteten da eta askotan etxeko lanak
izaten ziren baina beste ikuspegi batzuetatik ikusten hasten diren lanak eta
ezaugarriak ikusten dira. Talde feministetan ekintza askatzailea da etxeko indarkeria
errua sortu ahal izan duen testuingurutik kanpo atera eta giza eskubideen
35 Hannerz, Ulf Hiria ikertzea. Hiriko antropologiarantz. Mexiko: Ekonomi Kulturako Fondoa,1986 (ed. ingeleraz, 1966):199.
25
indakeriaren eremuan kokatzea. Tratu txarrak jasaten dituenak beraren kasua
isolatua ez dela eta arazoa soziala dela ikusteko aukera du aurrean. Arazoa etxetik
kanpora irten da.
Toki sareak eta sare globalak
Emakumeen toki eremuetako partaidetza, oso aberasgarria dena, sare zabalagoekin
lotu behar da. Ez da erraza. Egin-eginean ere, batzuetan sozializazio mugatuak edo
gune-murriztapenek eragina izan ahal izaten dute bertan. Maquieirak erronka bat
aipatu du: "toki esperientzia analisi eta ekintza testuinguru globalarekin lotu eta
bertan kokatzen duten sare elkarrekin behar bezala lotuen bitartez erakundeekin eta
elkarrekin lotuta dauden elkartzezko praktika ezberdinak egituratzea"36.
ONDORIOAK
Ezberdintasun-egoeratik irten eta berdintasuna bultzatzeko sozializazio berriak
garatu beharra argudioztatu ditut. Horretarako, hiru arlo jo ditut begiz, genero-
sistemak botere sistema bezala aztertzerakoan funtsezkotzat jotzen ditudan hiru
arlo alegia: 1) ezberdintasunak naturalizatzea gainditzea, 2) Erantzukizun
mugatzaileak boterera eramaten duten erantzukizun bultzatzaileetatik bereiztea eta
3) botere bezala agertzen den baina menpekotasuna dakarren errua gainditzea. Hiru
esperientzi eta ekintza eremuok botereari begira ikusi ditut. Sozializazio berriek
emakumeak bereziki ukitzen dituzte. Izan ere, kasurik gehienetan beraiek dira
menpekotasunetik irten gura badute aldaketak hasi behar dituztenak. Alabaina,
gizonek, beraien protagonismoak edo pribilegioek gizarte bidegabekeria bultzatzen
dutela jabetzen diren neurrian, sozializazio-era berriak diseinatu beharko dituzte.
Sozializazio berriek banakako aldaketan eragina dute; hala ere, taldeari
laguntze diote. Aldaketak oso kostatzen direnez gero, haietariko asko gatazka-iturri
dira eta laguntzak behar dituzte. Hori dela eta, nik azaldu dudan bezala, oso
36 Maquieira Ibíd., 1995:290.
26
garrantzitsua da elkartegintza, zenbait norabidetako aldaketa ahalbidetzen duten
talde esperientziak baitakartza. Elkarteak jarraikortasun eta muga esperientziekin
lotuta dauden etxe eta famili eremuetatik kanpoko guneak dira. Naturalizazioa
sustatzen duten baldintzak, esate baterako, errua, zainketa eta, askotan,
menpekotasun rolekin lotuta daude. Ikastaldi berrietarako beharrezkoak dira
pertsonek esperientzia zabalagoak jaso ahal dituzten gune eta denborak, haiek
aurreko egoerak halako urruntasn batez nabaritu, hartu eta ebaluatu ahal izan
ditzaten. Gainera, haietan sozializazioa gerta daiteke eta jakin daiteke ezen
banakakotzat harturikoak diren baina beste emakume batzuek ere dituzten
problematikak daudela, zeinen erantzukizuna banakakoa eta taldekakoa baita, esate
baterako, zainketatik sortutako errua edo tratu txarren ondoriozko lotsa.
Elkartegintzaren funtsezko alderdi bat sare kideanitzen sisteman sartzeko
aukera da. Izan ere, sistema horrek elkarrekin lotzen ditu erazko sareak eta erazkoak
ez direnak, tokikoak eta globalak. Dinamika hori egungoa da, etengabe goraka doa
eta gizarte zibilaren antolakuntza sarearen beraren zati da. Sare horren bitartez
ezarri ahal dira aldaketarako eragileak diren loturak.
Elkartegintzaren bitartez protagonismoak guregana ditzakegu, hura
partaidetza hutsetik bereizten laguntzen dutenak. Protagonistak eragina izan edo
aldatu gura den horretako subjektu bihurtzea dakar. Norberak protagonista izan
barik lankidetzan jardun dezake baina protagonismoak badakar partaidetza berekin.
Emakumeok parte-hartzaileak izan gara protagonistak baino sarriagotan. Beste
pertsona batzuk, hala nola, senarrak edo/eta seme-alabak, protagonista ziren
horretan partaide izan gara. Beste batzuetan etxetik kanpo parte hartu dugu
gizonezkoak protagonistak izateko. Jarduera hori guztia posible izan da itzalean
laguntzen zion eta emakumea horrela garatzen zela baieztatzen zuen gizonezkoaren
atzean emakumearen garrantzia nabarmentzen zuten baloreei esker. Hortaz,
protagonismokidetasunaz hitz egin daiteke gura bada, baina, hasiera batean,
protagonismoak hartu beharrari eutsi gura diot.
27
Eredu feministei begirako aldaketak ebaluatzerakoan ikusmolde zabala goratu
ahal da. Maquieirak ontzat jo du emakumeen eskubideak defendatzeko eta
berdintasuna lortzeko jarduerak identifikatzea. Beraren ustez, are esanguratsuagoak
dira "jarduera batzuen ondorioz sortzen diren norberaren eta taldeen aldaketako
prozesuak; jarduera horiek ez ez diete era esplizituan erantzuten helburu feministei,
baina, haien lorpenak nekez bazter daitezke feminismoak bere buruaz jabetzeko
mugimendu bezala dituen helburu zabaletatik" 37.
Zenbat eta sareak elkarrekin lotzenago diren, hainbat eta aukera gehiago
egongo da aldaketarako talde-ekintzei ekiteko. Gauza bera esan daiteke
tokikoaren eta globalaren arteko loturaz, zeinek lokalismoetan eta helburu
urritzaileetan erortzea saihestuko baitu. Hori dela eta, arreta jarri behar da
erazkoa ez dena eta erazkoa dena eta tokikoa eta globala bateratzen diren loturen
gainean, eta jarraikortasun eta hausturen arteko tentsiorik gehienak gertatzen
diren puntuak identifikatu behar dira, zeren eta hortxe egongo baita aldaketaren
tentsioa. Halaber, garrantzitsua da ikustea nolako gaitasuna duen elkartegintzak,
sareen sarea den aldetik, emakumeentzako eskubide berriak negoziatzen diren
eremuetan maila politikoan presioa egiteko. Garrantzitsua izan daiteke une
zehatz batzuetan elkarteak alderdi politikoekin aldaketa esanguratsuak
negoziatzen dituzten talde interesgarriak izatera pasatzea.
37
Maquieira Ibíd., 1995:324).
28
BIBLIOGRAFIA
Alberdi, Inés eta Pilar Escario Estudio sociológico sobre las viudas en España.Madril: Siglo XXI eta “Hispania” Alarguntsa Federazioa, 1988.
Connell, R.W., Gender and Power. Cambridge: Polity Press, 1996.
del Valle, Teresa, Andamios para una nueva ciudad. Lecturas desde la
Echeberria eta Darío Páez (ed.) Emociones y perspectivas psicosociales.
Madril: Fundamentos, 1993: 245-258.
Grande Chica, Antonio Garaguneak: lurralde bazterketa, erkidegotik ateratzea,
gizartean esku hartzea eta emakumeen sozializazio berria Madrilgo Pan
Bendito auzoan. Madrilgo Unibertsitate Autonomoan irakurritako
doktoretzako tesi argitaratugabea.
Goleman, Daniel Emozio-adimena. Bartzelona: Kairós, 1996 (ingelerazko
jatorrizko edizioa 1995).
Gondar, Marcial Mulleres de mortos. Cara a unha antropoloxía da muller
galega. Vigo: Xerais, 1991.
Hannerz, Ulf Hiria ikertzea. Hiriko antropologiarantz. Mexiko: EkonomiKulturako Fondoa, 1986 (ed. ingeleraz, 1966).
Juliano, Dolores Las que saben. Subculturas de mujeres. Madril: Horas yHoras:1988.
Maquieira, Virginia “Madrilgo Autonomia Erkidegoko emakume elkartea”. Non:Margarita Ortega López (zuz.), Mª Jesús Matilla, Esperanza Frax, PilarFolguera, Mª Jesús Vara, Virginia Maquieira, Las mujeres de Madrid comoagentes de cambio social. Madril: Emakumearen Azterketen UnibertsitateInstitutua, Madrilgo Unibertsitate Autonomoa, 1995, 263-338 orr.
Montecino, Sonia eta Loreto Rebolledo Conceptos de Género y Desarrollo.
30
Santiago: Txileko Unibertsitatea, Gizarte Zientzien Fakultatea, 1996.
Ochoa Avalos, Candelaria 1999 “Emakumeak politikan eta emakumeentzakopolitika”. La ventana. Genero-azterketen aldizkaria, GuadalajarakoUnibertsitatea, Mexiko, 9 ZBK., 1999, 106-129 orr.
Ortega López, Margarita (zuz.) Mª Jesús Matilla, Esperanza Frax, Pilar Folguera,Mª Jesús Vara, Virginia Maquieira, Las mujeres de Madrid como agentes decambio social. Madril: Emakumearen Azterketen Unibertsitate Institutua,Madrilgo Unibertsitate Autonomoa, 1996.
Palomar Verea, Cristina “Bigarren sexuaren berrogeita hamar urte”. La ventana.Genero-azterketen aldizkaria, Guadalajarako Unibertsitatea, Mexiko, 9ZBK.: 1999,. 190-200 orr.
Pérez-Agote, Alfonso El nacionalismo vasco a la salida del franquismo. Madril:Soziologi Ikerketen Zentroa, 1987.
Rebolledo, Loreto “Generoa eta garapena”. Non: Sonia Montecino y LoretoRebolledo Conceptos de género y desarrollo. Irakas-apunteen 1. saila, 1996,37-91 orr.
Stolcke, Verena "Is sex to gender as race is to ethnicity?". Non: Teresa del Valle(ed.) Gendered Anthropology. London: Routledge, 1993, 17-37.