ELEVBOK - Gyldendalweb2.gyldendal.no/gaia/pdf/01-37_Gaia.pdf · GAIA 1–4, Natur- og samfunnsfag 1–2 2 3 4 1–7 Start o Elevbok x x x Arbeidsbok o o o Lærarrettleiing x x x Spørjekort

Inger Kristine Jensen • Marit Johnsrud • Guri Langholm • Elisabeth Buer

Natur- og samfunnsfag

Nynorsk

ELEVBOK

Gaia2_01-27_061786.indd 1Gaia2_01-27_061786.indd 1 04-08-06 14:05:4704-08-06 14:05:47

Innhald

Til foreldre og lærarar ........side 4

Samfunnsfag

Familien ..............................side 6Oppgåver ...........................side 26

Naturfag

Haust ...................................side 28Oppgåver ...........................side 36

Naturfag og samfunnsfag

Året til samane ...................side 38Oppgåver ............................side 46

Samfunnsfag

Vi reiser på kartet ...............side 48Oppgåver ...........................side 62

Naturfag

Verdsrommet .....................side 64Oppgåver ...........................side 82


Naturfag

Vinter .................................side 84Oppgåver ...........................side 92

Samfunnsfag

Bøker, aviser og teikneseriar .........................side 94Oppgåver ............................side 102

Naturfag

Vår ..................................... side 104Oppgåver ............................ side 112

Samfunnsfag

Nasjonaldagar ..................... side 114Oppgåver ........................... side 124

Naturfag

Vatn ..................................... side 126Oppgåver ............................ side 142

Naturfag

Sommar .............................. side 144Oppgåver ............................ side 154

ELEVB

OK

Jensen • Johnsrud • Langholm • B

uer

Inger Kristine Jensen • M

arit Johnsrud • Guri Langholm

• Elisabeth Buer

ELEVB

OK

Natur- og samfunnsfag for 1. og 2. steg


Til foreldre og lærarar

Gaia 2 natur- og samfunnsfag er ei bok om naturfag, samfunnslære, historie og geografi .

I kvart kapittel møter du:

a) eit kapittelbilete som illustrerer hovedpunkta i kapittelet

b) oppslag som byrjar på venstre side og blir avslutta på høgre side

144 145

Kva liker du best ved sommaren?

Om sommaren står sola høgt på himmelendet meste av dagen. I Nord-Noreg er det midnattssol. I Tromsø er det midnattssoli to månader.

Kvar i all verda?

Kan du gjette kva for eit bilete som er fråkva for ein verdsdel?

SommarHer kan du lære• om plantane som veks og lagar frø• om dyra som et, veks og lærer

60 www.gyldendal.no/gaia 61

Desse menneska bur i den største verdsdelen. Her blir det dyrka mykje ris.

Dette barnet bur i den verdsdelen som har flest land.

Desse indianarane bur i den største regnskogen i verda.

Her finst det mange høge hus og digre byar.

I denne verdsdelen bur vi.

I den minste verdsdelen lever kenguruen. Her trivst keisarpingvinen.

Vi reiser på kartet www.gyldendal.no/gaiaOppgaver: 8 og 9 side 63


GAIA 1–4, Natur- og samfunnsfag 1–2 2 3 4 1–7

Start o

Elevbok x x x

Arbeidsbok o o o

Lærarrettleiing x x x

Spørjekort x x

Tidslinje til klasserommet x

Nettstad x

c) drops med interessante, morosame og sære tilleggsopplysningar

d) mange og varierte oppgåver

o = eingongsmateriell

Sitronsommarfuglar overvintrar på kvister ute. Er det ikkje rart at dei ikkje frys i hel?

Det første 17. mai-toget vari 1826.

Første gong barna fekk gåi tog, var i 1870. Da var det berre gutar som fekk gå.


6

FamilienHer kan du lære• om familiar før og no• om ulike typar familiar• om oppgåvene til familien


7


Mange ulike familietypar

8 Familien


Sjå på teikninga på førre side.

Kva for ein familie trur du eig syklane?

Har du tenkt over kva ein familie er?

Kven er familiane i blokka?

Kven er med i familien din?

Simen har familien sin på to stader. Mammaenog pappaen hans bur ikkje saman. I dag er han hos mamma. Han har éi syster og tre stesysken.

Simen sin pappa.

Simen sin mamma.

Simen.

9www.gyldendal.no/gaiaOppgåve: 1 side 26


Baby.

10 Familien

På tur med bestefar.

Vi et middag.

Kva gjer eigentleg ein familie?

Snakk saman:

Kvifor er det viktig å ha ein familie?

Korleis hadde det vore å vere heilt aleine?

Kva gjer menneske i ein familie for kvarandre?

Trur du at du greier degaleine når du blir gammal?

Kva dersom du blir sjuk?


Når du er lei deg, kven går du til da? Det er viktig å ha nokon til å trøyste seg. Det er også viktig å gi trøyst.

Alle i ein familie må også hjelpe kvarandre. Det er mykje som skal gjerast.

Kan du komme på noko?

Kva kan du hjelpe til med heime?

Vi trøystar kvarandre.

Kva må gjerast i dette huset?

11www.gyldendal.no/gaiaOppgåver: 2–5 side 26


Skolen

Slik kunne eit klasserom sjå ut for 60 år sidan.Jentene og gutane sit på kvar si side av rommet.

Er det slik i klassen din i dag?

Ser du andre ting som er annleis enn i

klasserommet ditt?

Korleis trur du eit klasserom vil sjå ut om 50 år?

Kanskje vil klasseromma sjå slik ut ein gong i framtida?

Klasserom i gamle dagar.

Den tida som har vore, kallar vi fortid.

Den tida vi lever i no, kallar vi notid.

Den tida som kjem, kallar vi framtid.

12 Familien


Gutane hadde eit fag som heitte sløyd. Jentene hadde eit fag som heitte handarbeid.

13www.gyldendal.no/gaia

Ulike fag

Av og til hadde gutar og jenter ulike fag. Jentene lærte å sy, strikke og brodere. Gutane lærte å snikre og bruke ulike verktøy.

Er det noko som ikkje stemmer heilt på dette biletet?


Fritid

Driv du med nokre aktivitetar i fritida di? Speler du i korps, sparkar fotball eller dansar? Dette er ting vi gjer fordi vi synest det er morosamt.

14 Familien

Rullebrett.

Kva trur du gutane skal?

Korps.


I fritida må du også gjere tingdu ikkje alltid synest er like gøy. Det hender vel at du må rydde rommet, støvsuge eller gå i butikken?

Kva for fritidsaktivitetar er dumed på?

Kva for fritidsaktivitetar er klassekameratane dine med på?

15www.gyldendal.no/gaiaOppgåver: 6 og 7 side 26

Mange liker å spele fotball.Før var det vanleg at skolebarn plukka poteter i haustferien.


Ferie

I dag reiser mange på ferie til andre delar av verda, men det er også mange som er påferie i Noreg.

Trur du besteforeldra dine hadde vorei mange land da dei var sju år?

Herleg badestrand!

16 Familien


Legoland.

Tjuttaviga i dyreparken i Kristiansand.


Fjellheisen i Tromsø.


Leiker

Kva trur du barn leikte med før?

Leikte dei med bilar, klossar og dokker?

Trur du at dei hadde Barbie-dokker, Playstationog Lego?

Ein dansk snikkar fann opp Lego for over 70 år sidan.

Lokomotiv av tre.

Dokkehus.

18 Familien

Playstation.


Gamle leiker og nye leiker

Mange av dei gamle leikene var laga av tre og metall. Dei var ofte heimelaga. Mange av dei nye leikene er laga av plast og har sterke fargar.

Sjå på leikene på desse to sidene.Kva for leiker trur du er gamle?

Fortel om favorittleika di.

Den første Barbie-dokka kom for om lag 50 år sidan.

Fiskar av plast.

Bil av metall.



Trafikk

Kven er det som ikkje følgjer trafi kkreglanepå teikninga?

20 Familien


Trafikk før og no

Kva er ulikt på dei to bileta nedanfor?

Kvifor trur du det er viktig med trafi kkreglar?

Kva trafi kkreglar kjenner du?

Gate for om lag 50 år sidan.

Bilveg i dag.

21www.gyldendal.no/gaiaOppgåve: 11 side 28


Hus og heim

Sjå på teikningane. Kva trur du foreldra dine hadde da dei var små? Kva med besteforeldra dine?

DVD-spelar.

TV.

Telefon.

Oppvaskmaskin.

Mikrobølgjeomn.Datamaskin.

Kjøleskap.

22 Familien


Kor mange rom?

Har du lese bøkene om «Mormor og de åtte ungene»? I den første boka bur mor, far og alle dei åtte ungane i ei leilegheit i byen. Der var det stove, eit soverom og kjøkken.

Kor mange rom er det derdu bur?

Kor mange bur det heime hos deg?

Ein heim frå omtrent 1950.

Ein moderne heim.



Urfolket i Noreg

Samane var blant dei første menneska som slo seg ned i Noreg.

Før var det vanleg at samiske familiar hadde store fl okkar med reinsdyr.

Av reinsdyra fekk dei kjøtt. Av skinnet lagadei varme klede og sko.

Samane fl ytte ofte for å fi nne nok mat til dyra sine. Dei budde i eit slags telt.

Reinsdyr.

24 Familien

Sametelt.


Sameland – Sápmi

Samane bur i Noreg, Sverige, Finland og Russland.

For omtrent 50 år sidan måttealle samiske barn snakke norskpå skolen. I dag kan dei brukesitt eige språk.

I dag bur dei fl este samane i byarog tettstader.

Sápmi – Sameland. Sameland er farga blått på kartet.

25www.gyldendal.no/gaiaOppgåver: 13 og 14 side 27

Samar på skolen i 1950.


Oppgåver 1 Lag ei familiebok.

Her er nokre idear, men du kan ha med mykje anna òg:

• framsidebilete av deg sjølv • bilete av mamma og pappa som barn

og vaksne • bilete av besteforeldre • bilete av syskena dine • bilete av staden mamma og pappa kjem frå

2 Har du nokre faste arbeidsoppgåver heime?

3 Lag ei liste over alle namn i klassen. Ta med namn på sysken òg. Er det nokre som har same namn?

4 Finn ut om du har fått namn etter nokon i familien din.

5 Greier du å finne ut kva namnet ditt tyder?

6 Finn ut kva fritidsaktivitetar elevane i klassen din er med på. Kor mange er med på kvar aktivitet?

7 Spør heime kva foreldra og besteforeldra dine gjorde på fritida da dei var sju år. Få hjelp av ein vaksen til å skrive det på eit ark.

26 Familien


8 Skriv ned favorittleikene dine. Teikn dei.

9 Nemn nokre leiker som ikkje fanst da besteforeldra dine var små.

10 Spør foreldre eller besteforeldre om dei hugsar nokre songleiker frå dei var små. Kanskje du kan lære nokre av dei?

11 Kva tyder desse trafikkskilta?

12 Kva må du ha på hovudet når du syklar i trafikken?

13 Kva fire land bur samane i?

14 Kva tyder det at samane er eit urfolk?



HaustHer kan du lære• kva som skjer med plantane når det blir haust• kva dyra gjer når det blir haust• kva du kan gjere om hausten

28


29

Kva liker du best å gjere om hausten?

Kva trur du barna på biletet gjer?

Når hausten nærmar seg, står sola lågarepå himmelen. Sola varmar ikkje så mykjemeir, og det blir tidlegare mørkt.


Sopp og bær

Vi kan fi nne mykje mat i skogen om hausten.

Steikt sopp er godt. Men vi må vereheilt sikre på at soppen vi tek, ikkje er giftig!Dei giftigaste soppane kan vi døy av.

Flugesopp er pen, men giftig.

30 Haust


Blåbær har du kanskje plukka og ete. Visste du at det er frø i alle bær? Dyr et bær med frø inni. Etterpå bæsjar dei ut frøa. Neste år veks det opp blåbær på ein ny stad!

Bær har sterke fargar. Da fi nn dyra dei.

Molte.

Blåbær.

Tyttebær.



Kva skjer med blada?

Eit haustteikn er at blada på trea skifter farge. Grønfargen forsvinn. Mange blad blir gule eller raude før dei visnar. Til slutt fell dei av. Trea får fine haustfargar.

32 Haust


I skogen ser vi mange visne blad på bakken. Der er det ingen som rakar dei saman. Likevel er det ikkje så mykje att av blada når våren kjem. Kvar blir det av dei?

Det er nokre som et dei opp.Meitemark og skrukketroll er nokre av dyrasom liker visne blad.

Skrukketroll.

Meitemark.

33www.gyldendal.no/gaiaOppgåver: 1–4 side 36 og 37


Bli klar for vinteren

Om hausten fl yg mange fuglar til varmare land. Når sommaren er over, blir det vanskelegare for dei å fi nne mat her i Noreg. Fuglar som blir att, samlar frø til vinteren.

Trur du toppmeisen har gøymt frø her?

34 Haust

Gjæser flyg til varmare land når det blir kaldt i Noreg.


Ekorn samlar nøtter. Bjørnar et mykje blåbær før dei går i hi.

Mange dyr får vinterpels. Han er tettare og varmare enn sommarpelsen. Harar får kvit vinterpels.

Ekorn samlar nøtter til vinteren.

Vinterpelsen synest godt før vinteren har komme. Med denne pelsen er det best med snø!

Haren har brungrå sommarpels.



36

Det er nokre som samlar dei

saman.

Kvifor blir ikkje skogen fylt heilt opp av blad? Det fell jo blad av trea kvart

einaste år!

Alle blada rotnar og forsvinn.

Vinden blæs dei av

garde.

Blada blir etne av dyr.

Haust

Oppgåver 1 Blada i skogen

Kven har rett?


2 Finn nokre blad med haustfargar. Legg dei mellom avispapir og under nokre tunge bøker. Ein annan dag kan du lage eit fint bilete av dei!

3 Sjå under steinar og blad ute. Kan du finne skrukketroll og meitemark? Kan du finne blad som skrukketrolla har ete på? Korleis ser dei ut?

4 Kva for haustteikn kjenner du?

5 Kan du namnet på nokre soppar vi kan ete? Skriv eller teikn.

6 Teikn eit varselskilt der du åtvarar mot giftig sopp.

7 Teikn eller skriv ei historie om eit blåbær.



ELEVBOK - Gyldendalweb2.gyldendal.no/gaia/pdf/01-37_Gaia.pdf · GAIA 1–4, Natur- og samfunnsfag 1–2 2 3 4 1–7 Start o Elevbok x x x Arbeidsbok o o o Lærarrettleiing x x x Spørjekort

Documents