Elektronik Yayıncılık ve Bilimsel İletişim: Teknoloji ...yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/courses/fall2006/bby... · )Bu ve benzeri etmenler (örneğin, genetik kalıtım) insanların

BBY 207: Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Ihttp://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/courses/

Y.T.

Nedenselliğin Doğası

Yaşar TontaYaşar TontaH.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü

[email protected]://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html


Y.T.

NotBu slaytlarda yer alan bilgiler BBY 207 Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri dersi için hazırlanmıştır. Slaytlarda atıf yapılan kaynakların okuma listesinde tam bibliyografik bilgileri verilmektedir. Bazı kaynaklardan (özellikle Babbie, Karasar, Schutt, Kaptan) daha yoğun olarak yararlanılmıştır. Tüm alıntılar için spesifik olarak her zaman kaynak gösterilmemiştir.


Y.T.

Gerekircilik (Determinizm) ve Sosyal Bilimler

Olayların ya da şartların nedenleri vardırBu nedenleri anlarsak olayların niye “öyle olduklarını” da anlarızGerekircilik – Bizim seçimimizDavranışlarımız kendi özgürce verdiğimiz kararlarımızın bir ürünü mü yoksa dünyadaki denetleyemediğimiz ya da bilmediğimiz güçlerin ve etmenlerin bir ürünü mü?


Y.T.

Doğa Bilimlerinde NedensellikDüşen bir cismin hızını hesaplama (ilgili etmenler –cismin ağırlığı, çevre koşulları vs.- biliniyorsa kesin olarak hesaplanabilir)Bitkilerin gelişmesini denetleme (ışık, su, gübre vs.)Bu ve benzeri etmenler (örneğin, genetik kalıtım) insanların gelişmesini de açıklıyorBizim seçimlerimiz genetik ve beslenmenin etkisinin gölgesinde kalıyorDoğa bilimlerindeki neden-sonuç ilişkisi insanlar, bitkiler ve cansız nesnelere de genellikle uygulanıyor.Bizim seçimlerimiz sınırlı


Y.T.

Toplumsal Bilimlerde Nedenleri Saptama

Önyargının nedenleri nelerdir?Diyelim ki araştırma sonucu bazı insanların kendi seçimleri sonucu önyargılı olduklarını bazılarının olmadıklarını bulduk.Bu sonuç önyargının “niçin” oluştuğunu açıklamıyorBazı insanların önyargılı, bazılarının önyargısız oluş nedenlerine bakmamız gerek Önyargılı olup olmama kendi seçimleriyse insanların niçin farklı seçim yaptıklarını bilmek istiyoruzEkonomik rekabet, dini ideoloji, siyasi görüş, çocukluk deneyimleri, eğitim … bu nedenlerden bazıları olabilirEğitim önyargıyı azaltan bir nedenBunlar bizim denetimimiz altında mı? Bizim seçimimiz mi?Aynı modeli çocuk suçluluğu, sencillik vb. gibi davranışları açıklamak için de kullanıyoruz


Y.T.

Nedenlerin De Nedenleri VarBazıları bu tür bir akıl yürütmeye karşıÖnyargılı, suçlu ya da sencil olmak bireylerin seçimiOkula gidip gitmemek kendi seçimimiz değil mi?Ama ister gidelim ister gitmeyelim, bunun da nedenleri varAksi takdirde sosyal bilimlerde nedenleri açıklayıp bunları araştırmayla doğrulayamazdıkİnsanların kendi seçimlerinin çok az olduğu bir insan davranışı modeli kullanıyoruz


Y.T.

Toplumsal Araştırmalarda Gerekirciliğin Rolü

Tüm insan davranış, düşünce ve duyguları önceden mi belirleniyor? Nedensel kalıplar basit değil; bazı etmenler yada güçler tarafından da kontrol edilmiyoruzHer şeyin nedenini de bilmiyoruzNedensel model olasılıkçı: şu okuldan mezun olan önyargısız olur demiyorKestirim yapmak yerine önyargının eğitim düzeyiyle ilişkisi olduğunu öne sürüyorAraştırmayla ilgili etmenlerin ya da güçlerin ortaya çıkarılabileceğini varsayıyor


Y.T.

İdiografik ve Nomotetik Modellerde Nedensellik

Fransız Devriminin nedenleriIrak’taki olayların nedenleriBush’un yeniden seçilmesinin nedenleriOy verme davranışlarını etkileyen nedenler (siyasi eğilim, dini eğilim, ırk, cinsiyet, eğitim düzeyi, parti mensubu olup olmama, vd.)


Y.T.

İdiografik Açıklama

İş arkadaşları önyargılı

Siyasi tartışmada anladım

En iyi arkadaşından duydum

Flörtümken anladım

TV’de izledim

Bir makalede okudum

Derste anladım

Okuldan biliyorum

Muayenede anladım

Annem söyledi

Bir kitapta yazıyordu


Y.T.

Nomotetik AçıklamaEğitimli Eğitimsiz

Hoş-görülü

Önyargılı

I I I ı I ı I I I ı ı I ı I ı I I I ıI I ı ı I ı I ı I I I ıI I I ı I ı I I I ı ı I ı I ı I I I ıI ı I ı I I I ı I I ı ı ı ı I ıI

I I I ı I ı I I I ı ı I ı I ı I I I ıI I ı ı I ı I ı I I I ıI I I ı I ı I I I ı ı I ı I ı I I I ıI ı I ı I I I ı I I ı ı ı ı I ıI

I I I I ı I ı I I I ıI ı I ı I ı I I ıI I I I ı I ı I I I ıI ı I ı I ı I I ı

I I I I ıı ı I ı

I I I ıI ı ı I ı


Y.T.

Nedensellik Ölçütleri

İki değişken arasında neden-sonuç ilişkisi olabilmesi için:– Neden sonuçtan önce gelmeli– Aralarında korelasyon olmalı– Gözlenen değişim üçüncü bir değişkenle

açıklanamamalı


Y.T.

Korelasyon ve Nedensellik

Eğitim Kazanç Eğitim

EğitimEğitim

Önyargı

Kazanç Önyargı

Pozitif (doğrudan) ilişki Negatif (ters) ilişkiGözlenen ilişkiler

Nedensel ilişkiler

Yüksek eğitim-yüksek gelir ile İlişkili (ya da tersi)

Yüksek eğitim-düşük önyargı ile İlişkili (ya da tersi)

Doğrudan nedensel ilişki Ters nedensel ilişki

Daha yüksek eğitim daha fazla para kazanma nedeni

Daha yüksek eğitim düzeyi Önyargı düzeyini azaltıyor


Y.T.

Nedensel Diyagramlar I

Stres BoşanmaStres +


Servet--

StresBoşanma

Stres+

+Kavga

Kaynak: Neuman, s. 59


Y.T.

Nedensel Diyagramlar III


Çocukların uyumu

-- --


Çocukların uyumu

-- --ServetServet

Kavga

--

+--



Y.T.

Korelasyon ve Yalancı Nedensellik I

Ayakkabı numarası

Matematik yeteneği

Ayakkabı numarası

Daha büyük ayakkabı numarası daha yüksek matematik becerisiyle ilgili (ya da tersi) Gerçek nedensel ilişki

Daha yüksek eğitim daha fazla para kazanma nedeni

Yaş hem daha büyük ayakkabı numarası hem de daha yüksek matematik becerisini açıklıyor

Matematik yeteneği

Pozitif (doğrudan) ilişki

Gözlenen ilişkiler

Yalancı nedensel ilişki

Ayakkabı numarası

Yaş

Matematik yeteneği Ayakkabı

numarası Matematik yeteneği


Y.T.

Korelasyon ve Yalancı Nedensellik II

TV haberleri

Düşük bilgi düzeyi

Gözlenen ilişkilerYalancı nedensel ilişki

Gerçek nedensel ilişki

Düşük Bilişsel düzey



Y.T.

Korelasyon ve Yalancı Nedensellik III

Gece lambası kullanma

Göz bozukluğu



Gözü bozuk Anne-baba



Y.T.

Korelasyon ve Yalancı Nedensellik IV

Saç uzunluğu TV programı



Cinsiyet


Kısa saçlılar futbol, uzun saçlılar aşk filmleriizliyor


Y.T.

Gerekli ve Yeterli Nedenler

Gerekli neden: Etkinin meydana gelebilmesi için yerine getirilmesi gereken koşulYeterli neden: Etkiyi hemen hemen garantileyen koşulNomotetik ilişkileri incelerken kesinlikle gerekli ve kesinlikle yeterli nedenleri keşfetmek zor


Y.T.

Gerekli ve Yeterli NedenlerSınava Girdi Sınava girmedi

Kaldı

GeçtiA A C B D A B B

A C D D A B A B D C CC A B BB C CC DA BBB C C A

Geçmek için sınava girmek gerekli neden; kalmak için sınava girmemek yeterli neden; sınava girmek ve iyi not almak gerekli ve yeterli nedenler

K K K K

K kK

K K K K K K

K K K kK K K


Y.T.

Gerekli ve Yeterli NedenlerErkek Kadın

Hamile

Hamile değil

K K KK KK k k k kK k k k

k k k

E E e E E EE e E E e

E e E E E EE E e E

K K k K K k KK KK k k K K k KK

kK K K k kk k k KK k K K K kk K

k k K KK k Kadın olmak gerekli neden; cinsel ilişkide bulunmak yeterli neden; kadın olmak ve cinsel ilişkide bulunmak gerekli ve yeterli nedenler


Y.T.

Nedensel HipotezlerEn az iki değişken vardırDeğişkenler arasında nedensel ilişki ya da neden-sonuç ilişkisi açıklarBir tahmin ya da olması beklenen sonuç olarak ifade edilebilirMantıksal olarak bir araştırma sorusu ve kuramla ilişkilidirYanlışlanabilir, yani ampirik verilere dayanarak doğru ya da yanlış olduğu gösterilebilir



Y.T.

Nedensel İlişkileri İfade Etme BiçimleriKiliseye gitme boşanmaları azaltırKiliseye gitme düşük boşanma düzeyiyle ilgilidirKiliseye gitme arttıkça boşanmalar azalırKiliseye gitme boşanma olasılığını azaltırKiliseye gitme boşanmaların azalmasına yol açarİnsanlar ibadet ederlerse o zaman boşanma olasılığı da azalır



Y.T.

Nedensel Açıklamada Potansiyel HatalarHata Türü Kısa Tanım ÖrnekTotoloji

Teleoloji

Ekolojik yanılgı

İndirgemecilik

Yalancı ilişki

İlişki tanım olarak doğruVe döngüsel bir mantığı var

Sebep uygun olmayan bir amaçVeya niyet /zaman sırası bozuk

Ampirik gözlemler nedensel İlişkiyi açıklamak için çok üstDüzeyde

Ampirik gözlemler nedensel İlişkiyi açıklamak için çok altDüzeyde

Üçüncü bir değişken hem bağımsızHem bağımlı değişkenin nedeni

Yoksulluğun nedeni az Parası olmaktırİnsanlar imam nikahıyla

Evleniyor çünkü toplum Öyle istiyor

Ankara’da suç oranı Yüksek. Ali Ankara’daYaşıyor. Bu nedenle Saatimi muhtemelen o çaldı

Ali işsiz kaldığı ve yeni araba alamadığı için ülke Ekonomisi durgun

Saç uzunluğu TV Programları ilişkisiKaynak: Neuman, s. 163


Y.T.

Akıl Yürütme Hataları

Önyargı; olayları araştırmacının kendi bakış açısıyla yorumlamasıSonuca varmada aceleci davranmaKuşkulu nedenBastırılmış kanıtlarYanlış ikilem


Y.T.

Ölçme - İlişki

Çocuk suçluluğu denetimin bir fonksiyonudur


Y.T.

Geleneksel Tümdengelim Yöntemi

Kuram geliştirmeKuramsal hipotezlerin oluşturulmasıKavramların işletimselleştirilmesiGözleme dayalı verilerin toplanmasıHipotezlerin toplanan verilerle sınanması


Y.T.

ÖrnekKuram geliştirme: Sapkın davranışların nedeni

sosyal kontrol kuramıyla açıklanıyorHipotez oluşturma: Çocuk suçluluğu denetimin bir

fonksiyonudur: Denetim arttıkça suçluluk azalırKavramların işletimselleştirilmesi: – “Çocuk” (18 yaşından küçükler)– “Suç” (cezai bir nedenle tutuklanma)– “Denetim” (çalışmayan bir yetişkinin evde olması)

Ampirik hipotez: “Evde çalışmayan bir yetişkinle birlikte olan 18 yaşından küçüklerde cezai bir suçtan dolayı tutuklanma olasılığı daha azdır.”Ampirik verilerin toplanması (anket vs.)Hipotezlerin sınanması


Y.T.

Pratik sorunlarKuramsal kavramların işletimselleştirilmesi zorDenetim: Sadece evde çalışmayan birinin olmasıyla açıklanabilir mi?Suçluluk: Sadece tutuklama ile açıklanabilir mi? (hüküm giyme?)Çocuk: 18 yaş göreli bir sınırTüm değişkenler ampirik olarak birbiriyle ilişkili


Y.T.

Ölçme – İlişki ÖrneğiDine bağlılık ile önyargılı olma arasındaki ilişkiOrtodoks inançları olan Hıristiyanların Yahudi

karşıtı olması daha muhtemelAraştırmada tam tersi bir sonuç elde edildi

Ampirik olarak her ikisi de doğru olabilirİki değişken arasında mükemmel bir istatistik ilişki olması sosyal araştırmalarda nedensellik için gerekli bir koşul, ama yeterli bir koşul değil


Y.T.

Nedenselliğin Doğası

Yaşar TontaYaşar TontaH.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü

[email protected]://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

Elektronik Yayıncılık ve Bilimsel İletişim: Teknoloji ...yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/courses/fall2006/bby... · )Bu ve benzeri etmenler (örneğin, genetik kalıtım) insanların

Documents