Eksperiment Vo Sredno Obrazovanie

Institut za filozofijana Filozofskiot fakultet vo Skopje (1998)(napravil K. Temkov)

PREDLOG-NASTAVNA PROGRAMAPO ETIKA

ZA SREDNITE UÎLI[TA

Struka: Site struki (bi trebalo da ima i mali varijacii vo programata, so ogled na zna~eweto na oddelnite eti~ki oblasti za razli~ni zanimawa)

Klas: IICel i zada~i

Celta na nastavata po Etika e da gi zapoznae u~enicite so zna~eweto na moralot za ~ovekoviot ìvot i za odrùvaweto i napreduvaweto na ~ove{tvoto, da gi zapoznae so golemite ~ove~ki vrednosti, da im dade vredna i interesna informacija so najzna~ajnite razmisli vo ~ove~kata istorija za vrednosta i celta na ìvotot i za moralot, da gi upati vo zna~eweto na moralot za kvalitetot na ìvotot, da gi obu~i i pottikne na izvr{uvawe na dol`nostite i na gra|anski tip odnesuvawe vo sovremenoto op{testvo, da gi upati vo racionalitetot na eti~koto odlu~uvawe, gi vovede vo na{ata eti~ka doktrina na ~ovekot i na ìvotot, da gi instruira vo osnovite i zna~eweto na rabotnata (trudovata) etika i vo moralnite dimenzii, obvrski i normi vo posebnite oblasti na nivnata dejnost (profesionalna etika), kako i da gi upati vo osobenite dimenzii na socijalnata, semejnata i sovremenata politi~ka etika i vo neophodnite elementi na zdravstvenata etika, so poseben osvrt na problemot na zavisnosta i na negativnite zarazni elementi na ìvotot.

Zada~ite na nastavata po Etika se:

- u~enicite da gi razberat realnosta i zna~eweto na problemot na moralot vo op{testvoto;

- osoznavawe na pozitivnite idejni re{enija na vrednosta na ìvotot;

- zapoznavawe so aksiologijata na sovremenoto ~ove{tvo i na na{eto op{testvo, so hierahijata na vrednostite, so proizleguvaweto na konkretnite normi i odnesuvawe od potrajnite i vi{i ìvotni vrednosti;

- izgradba na vera vo dol`nosta i neophodnosta od nejzino izvr{uvawe;

- zapoznavawe so osobenite odgovornosti i normi vo raznite sferi na moralot - socijalniot, semejniot, politi~kiot, li~niot;

- izgradba na sistem na rabotna (trudova) etika kaj niv i na elementite na profesionalniot moral;

- zapoznavawe so zdravstvenata etika i so problemot na ~uvaweto na zdravjeto, na izbegnuvaweto na zavisnostite i na ~uvaweto od zaraznite bolesti;

- pottiknuvawe na soznanijata za ekolo{kata etika;- podu~uvawe i osposobuvawe za pravewe eti~ka smetka;

- upatuvawe na vodewe smetka za svoite vistinski li~ni interesi i za nivno usoglasuvawe so op{tite, kako i podu~uvawe na toa;

- unapreduvawe na moralnoto vospitanie na taa vozrast.

Programski sodrìni

(II godina - 2 ~asa nedelno, 72 ~asa godi{no)

[TO SE TOA ETIKA I MORAL (3 + 2)

- Moralot vo ìvotot- Etika kako nauka za moralot- Vrednosta na ìvotot- Vidovi vrednosti na ìvotot

POZITIVITET NA @IVOTNATA ETIKA (2 + 1)

- Dobroto i zloto- Apsolutnata vrednost na dobroto- Izbor na pozitiven pristap kon ìvotot

SOVREMENA ETI^KA DOKTRINA (3 + 1)

- Individualizam i kolektivizam- Eti~ka avtonomija - Li~nosta kako eti~ka vrednost i cel- Sovremen utilitarizam

MORALNATA SVEST (3 + 1)

- Elementite na moralnata svest- Izgradbata na moralnata svest- Namera i akt (delo) - Prifa}awe na moralot, soglasnost so dobroto i otfrlawe i izbegnuvawe

na zloto- Moralna ocenka- Sovest

SLOBODATA I LI^NOSTA (3 + 1)

- Poimot na slobodata- Zna~eweto na slobodata za li~nosta i za razvitokot na op{testvoto i na ~ove{tvoto- Sovremeni dimenzii na slobodata- Slobodata i odgovornosta

ETI^KO SMETAWE (3 + 2)

- Razum i moral- Poim i sodrìni na eti~koto smetawe- Vidovi eti~ki prioriteti- Ve`bawe vo eti~koto smetawe

@IVOTOT I ETIKATA (4 + 2)

- Radost i taga- Gubewe nade` i sozdavawe nade`- Zadovolstvo i nezadovolstva- Qubovta - Qubovta i odgovornosta- Prijatelstvo- Optimizam i pesimizam

ETI^KI VREDNOSTI (6 + 3)

- Sre}a i kako se prepoznava i zdobiva- Sudbina- Vistinitost- Dostoinstvo- êst- Hrabrost- Sram i besramnost- Egoizam i altruizam- Tolerancija- Razumnost i trezvenost- Fanatizam- Vozdrànost- Arogancija i sueta- @rtvuvawe- Izdr`livost, cvrstina - Doverba- Mudrost

DOL@NOST (1 + 1)

- Odgovornost- Izbegnuvawe na odgovornosta- Teorija na dol`nosta

ZDRAVSTVENA ETIKA (4 + 2)

- Bioetika- @ivot, Priroda, Li~nost- Zdravjeto kako vrednost- Koi se elementite na dobro zdravje- Ulogata na li~nosta vo ~uvaweto na zdravjeto- Izbegnuvawe zavisnosti (i vidovi zavisnosti)- Izbegnuvawe zarazni bolesti

SOCIJALNA ETIKA (4 + 2)

- Jas kako li~nost- Jas i drugiot- Svetot kako edna celost (Univerzalna etika)- Zaedni~ki ìvot (zaedni{tvo)- Solidarnost- Ednakvost

- Etikecija- Bon-ton

EKONOMSKA ETIKA (2 + 1)

- Imot- Pari- [tedewe- Dare`livost

RABOTNA (TRUDOVA) ETIKA (3 + 2)

- Rabota i rabotna odgovornost- Trudoqubivost- Izdr`livost- Kooperativnost- Delovnost i delovna ~esnost- Zo{to nekoi napreduvaat, a nekoi nazaduvaat- Profesionalna etika (Deontologija na profesijata)

SEMEJNA ETIKA (3 + 1)

- Brak- Izbor na bra~en drugar- Deca- Izbegnuvawe i sovladuvawe na konflikti

POLITI^KA ETIKA (3 + 1)

- Pluralizam na svetot i na politi~kite stavovi- Demokratija- Vistina- ôve~ki prava- Vidovi ~ove~ki prava - Kako izbirame, odgovornosta za izborot

ETI^KO SMETAWE - REZIME (1 + 1)

Nastavata se odviva so primena na razni metodi.Sekoe predavawe e bide prosledeno so ~itawe na izbrani

fragmenti od eti~ki tekstovi koi se odnesuvaat na soodvetnoto pra{awe i na mudri poraki i narodni pouki, koi posebno e se analiziraat. Tie moè da bidat davani i odnapred, za da bidat ~itani doma, kako u~enicite bi moèle da razmislat za nivnite poraki, a potoa bi bile diskutirani.

Za sekoe od ovie pra{awa na ~asot e se vodi i rasprava.Ako ima mo`nosti, se koristi i video i drugi informati~ki sredstva.Za doma{na obrabotka se davaat i eti~ki tekstovi ili eti~ki knigi

(ili nivni delovi). Isto taka, u~enicite se pottiknuvaat na izrabotka na kusi tekstovi vo vid na esei, koi se ~itaat na ~asot, a pretstavuvaat osnova za ocenuvawe spored pismenosta i ambicijata na u~enikot.

Se koristi i metodot na pribirawe na ise~oci od vesnici i spisanija (kliping), koi posluùvaat za zaemno informirawe, locirawe na eti~kite problemi i zaedni~ko komentirawe.

Nastaven normativ: Profesor po filozofija.

Nastavni materijali

- Planiran e U~ebnik za etika vo srednite u~ili{ta (so izbor na tekstovi i pouki)

- Pomo{na kniga (hrestomatija) so izbor na eti~ki tekstovi i pouki- Kniga za nastavnikot so po{iroki psiholo{ki, socijalni, eti~ki i

metodi~ki upatstva za odnosniot problem i za celokupnata rabota- Bibliografija na eti~ki dela so anotacija, so poseben osvrt na

problemite koi se obrabotuvaat vo ovaa nastava- Razni eti~ki dela- Mal, u~ili{en eti~ki re~nik (so anotacii na najva`nite poimi koi se

obrabotuvaat - pri {to tie sodràt i vrednosni ocenki i nasoki za pristapot kon odnosnite pra{awa)

- Lista od pra{awa za diskusija za odnosniot problem- Video materijali (inserti od filmovi, specijalni eti~ki materijali i dr.)- Testovi- Upatstvo za pismenite sostavi

GLOBALNO I TEMATSKO PLANIRAWENA NASTAVNITE SODR@INI PO ETIKA

(za eksperimentot vo srednite u~ili{ta)

U~ili{ta i klasovi:

- USO “Bra}a Miladinovci#, Skopje - po 1 (izborna) paralelka vo I godina vo gimnaziskata i vo biotehni~kata nasoka

- DUSO “\or~e Petrov#, Kriva Palanka - 1 paralelka vo II godina vo gimnaziskata nasoka (cel opredelen klas)- Zemjodelsko-{umarski u~ili{en centar “\or~e Petrov#, Kavadarci - 1 (izborna) paralelka vo III godina (so osoben osvrt vrz Bioetikata)- DUSO “Orce Nikolov”, Skopje - 2 (izborni) paralelki vo IV godina

Cel i zada~i

Pokraj op{tite celi na nastavata po Etika, izloèni vo Predlogot na Nastavna programa po ovoj sredno{kolski predmet - posebni celi na ovaa eksperimentalna nastava e da ostvari prvi~no voveduvawe na eti~ki sodrìni vo na{eto sredno obrazovanie i da gi ispita komunikativnosta i soznajnata i eti~ka vrednost na predloènite tematski oblasti i nastavni sodrìni, kako i da gi proveri didakti~oto zna~ewe i metodi~kata efikasnost na razli~nite metodi, tehniki i sredstva vo eti~kata edukacija na ovaa vozrast.

Teì{teto }e bide postaveno vrz problemskiot, a na vrz istoricisti~kiot pristap.

Posebnite zada~i na ovaa eksperimentalna nastava po Etika se:

- da se proveri zainteresiranosta na u~enicite za ovoj nastaven predmet;

- da se ispita aktualnata vrednost i komunikativnost na eti~koto obrazovanie, na negovite razni vidovi i razli~ni sodrìni - osobeno spored vozrasta i predznaewata na u~enicite, kako i spored nivnite zanimawa;

- da se proverat raznite metodi vo eti~kata edukacija;- da se podgotvat razni nastavni materijali i da se proveri nivnata

edukativna vrednost;- da se izgradi aksiologijata na sovremenoto ~ove{tvo i na na{eto

op{testvo, koi soodvetstvuvaat na vozrasta na u~enicite;- da se proveri mo`nosta i metodite na podu~uvaweto i

osposobuvawe- to na u~enicite za pravewe eti~ka smetka.-

Globalen plan za nastavata po Etika(Op{t kurs)

(I-IV godina - 2 ~asa nedelno, po~nuvaj}i od 13.10.1998 - 62/56 ~asa vo u~ebnata 1998/99 godina)

I polugodie

(1) Tematska celina: [TO SE TOA ETIKA I MORAL (4)

Nastavni edinici:- Moralot vo ìvotot; Etika kako nauka za moralot (1 + 1; 13-16.10.1998)- Vrednosta na ìvotot; Skala na vrednostite: Vidovi vrednosti na ìvotot

(1 + 1; 19-23.10)

(2) Tematska celina: POZITIVITET NA @IVOTNATA ETIKA (4)

Nastavni edinici:- Dobroto i zloto; Nivnata razli~itost i sprotivnost; Agapizam; Apsolutna

vrednost na dobroto (1+1; 26-30.10)- Izbor na pozitiven pristap kon ìvotot (1+1; 2-6.11)

(3) Tematska celina: SOVREMENA ETI^KA DOKTRINA (4)

Nastavni edinici:- Individualizam i kolektivizam; Li~nosta kako eti~ka vrednost i cel; Sovremen utilitarizam (1+1; 9-13.11)- Eti~ka avtonomija i heteronomija (1+1; 16-20.11)

(4) Tematska celina: MORALNATA SVEST (4)

Nastavni edinici:- Elementi na moralnata svest; Izgradba na moralnata svest; Moralna ocenka;

Sovest (1+1; 23-27.11)- Namera i akt (delo); Prifa}awe na moralot, soglasnost so dobroto i otfrlawe i

izbegnuvawe na zloto; Desette Bo`ji zapovedi (1+1; 30.11-4.12)

(5) Tematska celina:NA[ITE ETI^KI VREDNOSTI (2)

Nastavna edinica (po povod praznikot Sv. Kliment): Eti~kite pogledi na sv. Kliment i na sv. Naum Ohridski; Eti~kite pogledi

na makedonskite revolucioneri (1+1; 7-11.12)

(6) Tematska celina:SLOBODATA I LI^NOSTA (2)

Nastavni edinici:- Poimot na slobodata; Zna~eweto na slobodata za li~nosta i za razvitokot

na op{testvoto i na ~ove{tvoto; Sovremeni dimenzii na slobodata; Slobodata i odgovornosta; Univerzalna deklaracija za pravata na ~ovekot - 50- godi{nina (1+1; 14-18.12)

(7) Tematska celina:@IVOTOT I ETIKATA (4)

Nastavni edinici:- Radost i taga; Gubewe nade` i sozdavawe nade`; Zadovolstvo i nezadovolstva; Optimizam i pesimizam (1+1; 21-25.12)- Qubovta; Qubovta i odgovornosta; Prijatelstvoto (1+1; 28-31.12)

(8) Tematska celina:DOL@NOST (2)

Nastavna edinica:- Odgovornost; Izbegnuvawe na odgovornosta; Teorija na dol`nosta

(1+1; 6-15.01.1999)

II polugodie

(9) Tematska celina:ETI^KI VREDNOSTI (2)

Nastavna edinica:- Obrabotka po izbor na eti~kite vrednosti: Sre}a i kako se prepoznava i zdobiva; Sudbina; Vistinitost; Dostoinstvo; êst; Hrabrost; Sram i besramnost; Egoizam i altruizam; Tolerancija; Razumnost i trezvenost; Fanatizam; Vozdrànost; Arogancija i sueta; @rtvuvawe; Izdr`livost, cvrstina; Doverba; Mudrost (1+1; 3-7.02.1999)

(10) Tematska celina:ETI^KO SMETAWE (2)

Nastavna edinica:

- Razum i moral; Poim i sodrìna na eti~koto smetawe; Vidovi eti~ki prioriteti; Ve`bawe vo eti~koto smetawe (1+1; 9-14.02)

(11) Tematska celina:ZDRAVSTVENA ETIKA (4) Nastavni edinici:- Bioetika; @ivot, Priroda, Li~nost; Zdravjeto kako vrednost; Koi se elementite

na dobro zdravje; Etika na zdravjeto, na fizi~kata aktivnost i na ishranata; Ulogata na li~nosta vo ~uvaweto na zdravjeto (1+1; 17-21.02)- Zavisnosta; Vidovi zavisnosti; Izbegnuvawe zavisnosti; Izbegnuvawe zarazni

bolesti (1+1; 24-28.02)

(12) Tematska celina:SOCIJALNA ETIKA (6)

Nastavni edinici:- Jas kako li~nost; Jas i drugiot; Svetot kako edna celost (Univerzalna etika)

(1+1; 3-7.03)- Zaedni~ki ìvot (zaedni{tvo); Solidarnost, so~uvstvo; Ednakvost (1+1; 10-14.03)- Etikecija; Bon-ton (1+1; 17-21.03)

(13) Tematska celina:EKONOMSKA ETIKA (4)

Nastavni edinici:- Imot; Pari (1+1; 24-28.03)- [tedewe; Dare`livost (1+1; 31-4.04)

(14) Tematska celina:RABOTNA (TRUDOVA) ETIKA (6)

Nastavni edinici:- Rabota i rabotna odgovornost; Trudoqubivost; Izdr`livost (1+1; 7-11.04) - Kooperativnost; Delovnost i delovna ~esnost; Doverie; Zo{to nekoi

napreduvaat, a nekoi nazaduvaat (1+1; 14-18.04)- Profesionalna etika (Deontologija na profesijata) (1+1; 20-25.04)

(15) Tematska celina:SEMEJNA ETIKA (4)

Nastavni edinici:- Brak; Izbor na bra~en drugar (1+1; 28-30.04)- Bra~ni dol`nosti; Ra}awe i ogleduvawe na deca; Izbegnuvawe i sovladuvawe na konflikti vo brakot (1+1; 5-9.05)

(16) Tematska celina:

POLITI^KA ETIKA (6)

Nastavni edinici:- Pluralizam na svetot i na politi~kite stavovi; Demokratija; Vistina kako

apsolutna vrednost (1+1; 12-16.05)- ôve~ki prava; Vidovi ~ove~ki prava (1+1; 19-23.05)- Kako izbirame; Odgovornosta za izborot (1+1; 26-3.05)

(17) Tematska celina:ETI^KO SMETAWE - REZIME (2)

Nastavna edinica:- Rezime na smislata, sodrìnata i ve{tinata na eti~koto smetawe (1+1; 3-7.06)

ZABELE[KA: Od tematskata celina za Rabotnata etika,za u~enicite vo IV godina , koi u~ebnata godina ja zavr{uvaatkon sredinata na mesecot maj, e predvideno slednovoreducirawe vo obemot na ~asovite:

(14a) Tematska celina:RABOTNA (TRUDOVA) ETIKA (4)

Nastavni edinici:- Rabota i rabotna odgovornost; Trudoqubivost; Izdr`livost; Kooperativnost;

Delovnost i delovna ~esnost; Doverie (1+1; 7-11.04) - Profesionalna etika (Deontologija na profesijata) (1+1; 14-18.04)

(15a) Tematska celina:SEMEJNA ETIKA (4)

Nastavni edinici:- Brak; Izbor na bra~en drugar (1+1; 20-25.04)- Bra~ni dol`nosti; Ra|awe i ogleduvawe na deca; Izbegnuvawe i sovladuvawe na konflikti vo brakot (1+1; 28-30.04)

(16a) Tematska celina:POLITI^KA ETIKA (2)

Nastavna edinica:- Pluralizam na svetot i na politi~kite stavovi; Demokratija; Vistina kako

apsolutna vrednost; Kako izbirame; Odgovornosta za izborot (1+1; 5-9.05)

(17a) Tematska celina:ETI^KO SMETAWE - REZIME (2)


Globalen plan za nastavata po Etika(Kurs so elementi na Bioetikata)

(I i III godina - 2 ~asa nedelno, po~nuvaj}i od 13.10.1998 - 60 ~asa vo u~ebnata 1998/99 godina)

I polugodie

(1v) Tematska celina: [TO SE TOA ETIKA I MORAL (4)

Nastavni edinici:- Moralot vo ìvotot; Etika kako nauka za moralot (1 + 1; 13-16.10.1988)- Vrednosta na ìvotot; Skala na vrednostite: Vidovi vrednosti na ìvotot

(1 + 1; 19-23.10)

(2v) Tematska celina: POZITIVITET NA @IVOTNATA ETIKA (4)

Nastavni edinici:- Dobroto i zloto; Nivnata razli~itost i sprotivnost; Agapizam; Apsolutna

vrednost na dobroto (1+1; 26-30.10)- Izbor na pozitiven pristap kon ìvotot (1+1; 2-6.11)

(3v) Tematska celina: SOVREMENA ETI^KA DOKTRINA (4)

Nastavni edinici:- Individualizam i kolektivizam; Li~nosta kako eti~ka vrednost i cel; Sovremen utilitarizam (1+1; 9-13.11)- Eti~ka avtonomija i heteronomija (1+1; 16-20.11)

(4v) Tematska celina: MORALNATA SVEST (4)

Nastavni edinici:- Elementi na moralnata svest; Izgradba na moralnata svest; Moralna ocenka;

Sovest (1+1; 23-27.11)- Namera i akt (delo); Prifa}awe na moralot, soglasnost so dobroto i otfrlawe i

izbegnuvawe na zloto; Desette Bo`ji zapovedi (1+1; 30.11-4.12)

(5v) Tematska celina:NA[ITE ETI^KI VREDNOSTI (2)

Nastavna edinica (po povod praznikot Sv. Kliment): Eti~kite pogledi na sv. Kliment i na sv. Naum Ohridski; Eti~kite stavovi

na makedonskite revolucioneri (1+1; 7-11.12)

(6v) Tematska celina:SLOBODATA I LI^NOSTA (2)

Nastavni edinici:- Poimot na slobodata; Zna~eweto na slobodata za li~nosta i za razvitokot

na op{testvoto i na ~ove{tvoto; Sovremeni dimenzii na slobodata; Slobodata i odgovornosta; Univerzalna deklaracija za pravata na

~ovekot - 50- godi{nina (1+1; 14-18.12)

(7v) Tematska celina:OPTIMIZAM VO ETIKATA (2)

Nastavna edinica:- Radost i taga; Gubewe nade` i sozdavawe nade`; Zadovolstvo i nezadovolstva; Optimizam i pesimizam (1+1; 21-25.12)

(8b) Tematska celina:DOL@NOST (2)

Nastavna edinica:- Odgovornost; Izbegnuvawe na odgovornosta; Teorija na dol`nosta (1+1; 28-31.12)

(9v) Tematska celina:ETI^KI VREDNOSTI (2)

Nastavna edinica:- Obrabotka po izbor na eti~kite vrednosti: Sre}a i kako se prepoznava i zdobiva; Sudbina; Vistinitost; Dostoinstvo; êst; Hrabrost; Sram i besramnost; Egoizam i altruizam; Tolerancija; Razumnost i trezvenost; Fanatizam; Vozdrànost; Arogancija i sueta; @rtvuvawe; Izdr`livost, cvrstina; Doverba; Mudrost (1+1; 6-15.01.1999)

II polugodie

(10v) Tematska celina:ETI^KO SMETAWE (2)

Nastavna edinica:- Razum i moral; Poim i sodrìna na eti~koto smetawe; Vidovi eti~ki prioriteti;

Ve`bawe vo eti~koto smetawe (1+1; 3-7.02.1999)

(11v) Tematska celina:BIOETIKA (4) Nastavni edinici:- Bioetika - poim; Razvitok na bioetikata; Aktualnost na bioetikata (1+1; 9-14.02)

- Sovremeni bioeti~ki istraùvawa; Internacionalna bioetika; Me|unarodni konvencii od oblasta na bioetikata (1+1; 17-21.02)

(12v) Tematska celina:@IVOTOT I ETIKATA (4)

Nastavni edinici:- @ivot, Priroda, Li~nost; Za{tita na ìvoto; Ekolo{ka etika (1+1; 24-28.02)- Qubovta; Qubovta i odgovornosta; Prijatelstvoto (1+1; 3-7.03)

(13v) Tematska celina:ZDRAVSTVENA ETIKA (4) Nastavni edinici:- Zdravjeto kako vrednost; Koi se elementite na dobroto zdravje; Etika na

zdravjeto, na fizi~kata aktivnost i na ishranata; Ulogata na li~nosta vo ~uvaweto na zdravjeto (1+1; 10-14.03)

- Zavisnosta; Vidovi zavisnosti; Izbegnuvawe zavisnosti; Izbegnuvawe zarazni bolesti (1+1; 17-21.03)

(14v) Tematska celina:SOCIJALNA ETIKA (4)

Nastavni edinici:- Jas kako li~nost; Jas i drugiot; Svetot kako edna celost (Univerzalna etika);

Zaedni~ki ìvot (zaedni{tvo); Solidarnost, so~uvstvo; Ednakvost (1+1;24-28.03)

- Etikecija; Bon-ton (1+1; 31.03-4.04)

(15v) Tematska celina:EKONOMSKA ETIKA (2)

Nastavni edinici:- Imot; Pari; [tedewe; Dare`livost (1+1; 7-11.04)

(16v) Tematska celina:RABOTNA (TRUDOVA) ETIKA (6)

Nastavni edinici:- Rabota i rabotna odgovornost; Trudoqubivost; Izdr`livost (1+1; 14-18.04)- Kooperativnost; Delovnost i delovna ~esnost; Doverie; Zo{to nekoi

napreduvaat, a nekoi nazaduvaat (1+1; 20-25.04)- Profesionalna etika (Deontologija na profesijata) (1+1; 28-30.04)

(17v) Tematska celina:SEMEJNA ETIKA (4)

Nastavni edinici:

- Brak; Izbor na bra~en drugar (1+1; 5-9.05)- Bra~ni dol`nosti; Ra|awe i ogleduvawe na deca; Izbegnuvawe i sovladuvawe na konflikti vo brakot (1+1; 12-16.05)

(18v) Tematska celina:POLITI^KA ETIKA (4)

Nastavni edinici:- Pluralizam na svetot i na politi~kite stavovi; Demokratija; Vistina kako

apsolutna vrednost; Kako izbirame; Odgovornosta za izborot (1+1; 19-23.05)- ôve~ki prava; Vidovi ~ove~ki prava (1+1; 26-30.05)

(19v) Tematska celina:ETI^KO SMETAWE - REZIME (2)


Zabele{ka: Detalnoto tematsko planirawe za sekojanastavna edinica }e bide praveno za nastavata za sekoj mesec odnapred.

Eksperimentalnata nastava }e se odviva so primena na razni metodi - predavawe ili izloùvawe na glavnite aspekti na soodvetnoto pra{awe, dijalog, identificirewe na smislata i sodrìnata na soodvetnoto pra{awe; nabrojuvawe na stavovite; koristewe na video i drugi informati~ki sredstva i sl. (spored operativnoto planirawe na eksperimentalnata nastava, }e bide predviduvano istite temi da se obrabotuvaat vo raznite u~ili{ta so primena na razli~ni metodi, tehniki i sredstva, kako bi se sogledale uspe{nite metodi~ki postapki za soodvetnoto pra{awe i za eti~kata nastava voop{to).

Kade {to e korisno, na sekoj ~as }e bidat pro~itani podgotveni fragmenti od eti~ki tekstovi koi se odnesuvaat na soodvetnoto pra{awe i na mudri poraki i narodni pouki. Tie moàt i samite posebno da bidat analizirani. Za nekoi ~asovi tie }e bidat davani odnapred na site u~enici ili na nekoi u~enici, za da bidat ~itani doma, kako u~enicite bi moèle da razmislat za nivnite poraki, a potoa bi bile diskutirani.

Principielno, za sekoja nastavna sodrìna bi se vodela rasprava.Ako ima mo`nosti, }e se koristat video i drugi informati~ki sredstva.Za doma{na obrabotka }e bidat davani da se izrabotuvaat kratki esei

za oddelni pogodni eti~ki tekstovi ili eti~ki knigi (ili nivni delovi), kako i za odredeni moralni pra{awa. Tie }e bidat ~itani na ~asot, po niv bi se vodela rasprava (a }e posluàt i za sogledba na mo`nosta na poto~no ocenuvawe od ovoj predmet).

]e se koristi i metodot na pribirawe na ise~oci od vesnici i spisanija (kliping), koi }e posluàt za zaemno informirawe, locirawe na eti~kite problemi i zaedni~ko komentirawe.

Za bioeti~kiot kurs }e se koristat i materijali od Internacionalnata mreà za Bioetika, vo koja }e se obideme da gi vklu~ime u~ili{tata “Bra}a Miladinovci# od Skopje i “\or~e Petrov# od Kavadarci.

Nastaven normativ: Diplomiran profesor po filozofija.Bidej}i se raboti za eksperimentalna nastava od eden predmet koj dosega ne bil izveduvan vo srednoto obrazovanie kaj nas, vo ovaa nastava }e u~estvuvaat predmetnite nastavnici od u~ili{tata vo koi{to se izveduva eksperimentot, kako i profesorot d-r Kiril Temkov, profesor po Etika na Filozofskiot fakultet vo Skopje, Jovan Lozanovski, direktor na USO “Bra}a Miladinovci#, magisterski kandidat po Metodika na etikata na Filozofskiot fakultet vo Skopje, m-r Olga Pe{evska-Zarevska, doktorski kandidat po filozofija, nastavnik vo DUSO “Orce Nikolov# i nastavnik po pokana po Metodika na filozofijata na Filozofskiot fakultet vo Skopje, kako i nastavnicite i sorabotnicite na na Filozofskiot fakultet vo Skopje: profesor d-r Violeta Panzova, rakovoditel na Institutot po filozofija, docent d-r Branislav Sarkawac, d-r Ivan~o Atanasovski i drugi, kako i postdiplomskite studenti i doktorskite kandidati na Institutot po filozofija na Filozofskiot fakultet vo Skopje, koi za svoite disertacii imaat izbrani eti~ki temi.

Vo soobraznost so eksperimentalnite celi na ovaa nastava, najmalku edna{ mese~no }e bide odrùvan sostanok na site u~esnici vo proektot, na koj bi se konstatirale i razmenuvale iskustvata i bi se dogovarale i usoglasuvale metodite na rabotata vo naredniot period.

Nastavni materijali

- Redovno }e bidat izrabotuvani nastavni materijali za sekoja tematska edinica i navreme dostavuvani do site u~ili{ta vo eksperimentot - ]e se po~ne so izrabotka na U~ebnik za etika vo srednite u~ili{ta- ]e se po~ne so izrabotka na detalna Bibliografija na eti~ki dela so anotacija,

so poseben osvrt na problemite koi se obrabotuvaat vo ovaa eti~ka nastava vo srednoto obrazovanie- ]e po~ne so pribirawe (kupuvawe i fotokopirawe) na razni va`ni eti~ki dela

za sekoe u~ili{te koe u~estvuva vo eksperimentot- ]e po~ne da se raboti na podgotvuvawe na Hrestomatija na najpogodni eti~ki tekstovi i moralni pouki (prevodite }e po~nat da se koristat

vo eksperimentalnata nastava i pred zavr{uvaweto na eden vakov prira~nik)- ]e po~ne da se izrabotuva Lista od pra{awa za diskusija za sekoj soodveten

problem- Za soodvetnite pra{awa }e se izrabotuvaat upatstva za nastavnikot so po{iroki psiholo{ki, socijalni, eti~ki i metodi~ki upatstva za odnosniot problem; istoto se odnesuva i na metodi~ki materijali za celokupnata rabota - ]e se zavr{i so rabotata na mal, u~ili{en eti~ki re~nik (so anotacii na

najva`nite poimi koi se obrabotuvaat), kako izvod od podgotveniot golem eti~ki re~nik na makedonskiot jazik- ]e se koristat video materijali (inserti od filmovi, specijalni eti~ki

materijali i dr.)- ]e se izrabotat informativni pra{alnici za u~enicite, koi }e bidat

popolnuvani na po~etokot i na krajot na eksperimentot, za da se

dobijat povalidni soznanija za nivnite soznanija, interesirawa i ocenki za vakvata nastava- Redovno }e se ispolnuvaat informativni izve{tai za pedago{kite i eti~kite

aspekti na sekoj oddelen ~as, koi }e se kompariraat - ]e se izrabotat i razni vidovi testovi za proverka na znaewata, koi }e posluàt za osmisluvawe i osovremenuvawe na procesot na ocenuvawe po ovoj predmet - ]e se izraboti detalno Upatstvo za pismenite sostavi po Etika, koe na u~enicite }e im pomogne vo nivnata rabota

Eksperimentalnata nastava po Etikavo srednoto obrazovanieProf. d-r Kiril Temkov M-r Jovan Lozanovski

IZVE[TAJ ZA EKSPERIMENTALNATA NASTAVA PO ETIKATAVO SREDNITE UÎLI[TA VO REPUBLIKA MAKEDONIJA

VO UÊBNATA 1998/99 GODINA

Vrz osnova na dokumentot na Filozofskiot fakultet vo Skopje Inicijativa za voveduvawe Eti~ko obrazovanie vo srednoto obrazovanie vo Republika Makedonija od mart 1998 godina i elaboratot za Ekspe-rimentalnaa nastava po Etika vo srednite u~ili{ta, Ministerstvoto za obrazovanie na Republika Makedonija dozvoli izveduvawe na fakultativna nastava po Etika vo 4 sredni u~ili{ta vo u~ebnata 1998/99 godina. So toa za prv pat vo istorijata na makedonskoto {kolstvo zapo~na Eti~ko obrazovanie vo na{ite sredni u~ili{ta.

Eksperimentalnata nastava ima{e za cel da se proveri dejstvitelnosta na sodrìnite na predloènata nastava po Etika kaj nas i efikasnosta na metodite za nea i da se izrabotat i proverat osnovnite nastavni materijali za eden vakov predmet - koj spa|a vo osnovnite zalo`bi na noviot trend na op{to~ove~koto obrazovanie i za ~ie voveduvawe na site nivoa na obrazovanie se zastapuva UNESKO.

Eksperimentalnata nastava po Etika be{e izveduvana vo site 4 godi-ni od sredno{kolskoto obrazovanie - iako predlaga~ite predlagat Etika da se u~i vo II godina, kako najsoobrazna za vrednosnite celi na ovoj predmet. Vakviot zafat vo site ~etiri u~ebni godini ovozmoì da se ispitaat mo`-nostite za komunikacija i vrednosno vlijanie na predvidenite nastavni sodrìni po Etika vrz u~enicite od site godini na srednoto obrazovanie. Vo USO "Bra}a Miladinovci# vo Skopje (naselba

Dra~evo) -kako eksperi-mentalen centar za nastava po Etika vo srednoto obrazovanie kaj nas - nasta-vata be{e izveduvana vo dve paralelki vo I godina (od gimnaziskata i od biotehni~kata nasoka). Vo USO “\or~e Petrov# vo Kriva Palanka, nastava-ta be{e izveduvana, spored re{enieto na Nastavni~kiot sovet na u~ili{te-to, vo cela edna paralelka od II godina (II-7). Vo Zemjodelsko-{umarskiot u~ili{en centar “\or~e Petrov# vo Kavadarci eksperimentalnata nastava be{e izveduvana vo III godina. Vo USO "Orce Nikolov# vo Skopje ovaa nastava be{e organizirana vo IV godina. Ovie u~ili{ta bea izbrani zaradi nivnite odli~ni obrazovni rezultati, zainteresiranosta za ovaa nastava i organizacionite kapaciteti. Eksperimentalnata nastava po Etika ja izveduvaa slednite nastavnici: vo USO "Bra}a Miladinovci# Vasko Andonov, profesor po filozofija, i Jovan Lozanovski, profesor po filozofija i direktor na u~ili{teto, koj istovremeno e i prv stru~wak kaj nas koj se naso~i kon usovr{uvawe vo oblasta na Metodikata na nastavata po Etika; vo USO "\or~e Petrov# vo Kriva Palanka Kiro Naunov, profesor po filozofija; vo Zemjodelsko-{umarskiot u~ili{en centar "\or~e Petrov# vo Kavadarci Marija Taseva, profesor po filozofija; vo USO "Orce Nikolov# vo Skopje d-r Olga Pe{evska-Zarevska, profesor po filozofija, prv doktor po Metodika na nastavata po Filozofija kaj nas, nastavnik po pokana na Filozofskiot fakultet vo Skopje.

Planiraweto i podgotovkite na Eksperimentalnata nastava bea izve-duvani na Filozofskiot fakultet vo Skopje i vo USO "Bra}a Miladi-novci#, kako predloèn i efektiven Eksperimentalen centar za nastava po Etika vo srednoto obrazovanie vo Republika Makedonija (kade bi se vr{ele osobeni istraùvawa vo oblasta na Eti~koto obrazovanie, ispituvawa na specijalni programi vo sekoja u~ebna godina, taka {to Eksperimentalnata nastava po Etika bi imala trajno i po{iroko eti~ko-pedago{ko zna~ewe).

Za Eksperimentalnata nastava d-r Kiril Temkov i Jovan Lozanovski vo septemvri 1998 godina go izrabotija osnovniot raboten dokument - Globalno i tematsko planirawe na Eksperimentalnata nastava po Etika. Pokraj op{tite celi na nastavata po Etika, izloèni vo Predlogot na Nastavna programa po Etika kako sredno{kolski predmet, so Globalnoto planirawe se predvideni i niza posebni celi na Eksperimentalnata nastava po Etika. Taa treba{e da ostvari prvi~no voveduvawe na eti~ki sodrìni vo na{eto sredno obrazovanie i da gi ispita komunikativnosta i soznajnata i eti~ka vrednost na predloènite tematski oblasti i nastavni sodrìni, kako i da gi proveri didakti~koto zna~ewe i metodi~kata efikasnost na razli~nite metodi, tehniki i sredstva vo Eti~koto obrazovanie na ovaa vozrast.

Kako posebni zada~i na Eksperimentalnata nastava po Etika se is-taknati: proverka na zainteresiranosta na u~enicite za ovoj nastaven pred-met; ispituvawe na aktuelnata vrednost i komunikativnost na Eti~koto obrazovanie, na negovite razni vidovi i razli~ni sodrìni,

osobeno spored vozrasta i predznaewata na u~enicite, kako i spored nivnite zanimawa; proverka na raznite metodi vo eti~kata edukacija; podgotovka na razli~ni nastavni materijali i proverka na nivnata edukativna vrednost; izgradba na aksiologijata na sovremenoto ~ove{tvo i na na{eto op{testvo, koi bi soodvetstvuvale na vozrasta na u~enicite; i proverka na mo`nostite i metodite na podu~uvaweto i osposobuvaweto na u~enicite za pravewe eti~ka smetka.

Bidej}i Eksperimentalna nastava po Etika vo u~ebnata 1998/99 go-dina be{e fakultativna i vo nea u~estvuvaa u~enici od razni paralelki, ~a-sovite vo Eksperimentalnata nastava se grupirani po dva zaedno, kako blok ~asovi, i se odrùvaa po zavr{uvaweto na nastavata ili pred zapo~nuvaweto na nastavata vo popladnevnata smena. Toa uslovi glabalnoto i tematskoto planirawe da bide izvr{eno kako koncentracija na temi od ist karakter, koi bi se obrabotuvale zaedno. Bidej}i Eksperimentalnata nastava po Eti-ka zapo~na kon sredinata na oktomvri, planiraweto nastojuva{e na poin-tenzivna rabota spored predloènata Nastavna programa. Bidej}i Eksperi-mentalnata nastava po Etika se izveduva{e vo blok ~asovi, prviot ~as vo de-not be{e predviden za obrabotka na nastavnata sodrìna, a vtoriot za pov-toruvawe i diskusija so razli~ni edukativni formi. Vo Eksperimentalnata nastava po Etika nema{e ocenuvawe i ne bea predvideni ~asovi za evaluacija na znaewata, tuku mo`nosta za ispituvawe se proveruva{e paraleno so drugite nastavni formi.

Osnovata za rabotata pretstavuva{e Predlogot na Nastavna progra-ma po Etika za srednite u~ili{ta, izrabotena od d-r Kiril Temkov, nastavnik po Etika na Filozofskiot fakultet vo Skopje, predloèn od Institutot za Filozofija i Filozofskiot fakultet vo Skopje zaedno so inicijativata za voveduvawe vakvo obrazovanie kaj nas.

Vo prvoto polugodie na Eksperimentalnata nastava po Etika se obraboteni 8 tematski celini so soodvetni nastavni sodrìni-edinici:

1. Vovedno zapoznavawe so Etikata i Moralot, odnosno so nastavnite sodrìni za mestoto i ulogata na moralot vo ìvotot, za Etikata kako nauka za moralot, kako i so osnovnite aksiolo{ki temi za vrednosta na ìvotot, osobeno so praveweto skala na vrednostite i so pregled na osnovnite vidovi vrednosti na ìvotot.

2. Pozitivitet na ìvotnata etika, so nastavnite edinici za problematikata na Dobroto i Zloto, za nivnata razli~nost i sprotivnost, kako i za apsolutnata vrednost na Dobroto i za moralizmot kako ìvotna orientacija na po~ituvawe na Dobroto i za izborot na pozitiven pristap kon ìvotot kako sovremena eti~ka tendencija.

3. Sovremena eti~ka doktrina, so sodrìnite za odnosot me|u individualizmot i kolektivizmot, za li~nosta kako eti~ka vrednost i cel, za utilitarizmot kako dominantno eti~ko u~ewe na sovremeniot razvien svet i za problemite na eti~kata avtonomija i heteronomija.

4. Moralna svest, so nastavnite sodrìni za elementite na moralnata svest i za nejzinata izgradba, kako i za moralnata ocenka i

za sovesta, za na-merata i dejstvuvaweto, za soglasnosta so Dobroto i za izbegnuvaweto na Zloto; posebno e staven akcent na Desette Bo`ji zapovedi, kako eden od najtrajnite i najvlijatelni normativni eti~ki sistemi vo istorijata.

5. Na{i eti~ki vrednosti, po povod praznikot na makedonskiot prvou~itel sveti Kliment Ohridski (na 8 dekemvri), koga se obraboteni eti~kite pogledi na sv. Kiril i sv. Metodij, na sv. Kliment i na sv. Naum Ohridski kako na{i prvi i najzna~ajni eti~ari.

6. Slobodata i li~nosta, so prikaz na poimot na slobodata, na zna~e-weto na slobodata za li~nosta i za razvitokot na op{testvoto i na ~ove{-tvoto, kako i na sovremenite dimenzii na slobodata i na pra{aweto na od-nosot me|u slobodata i odgovornosta; bidej}i vo 1998 godina, na 10 dekemvri, se navr{uvaa 50 godini od usvojuvaweto na najzna~ajniot eti~ko-politi~ki dokument na na{iot vek Univerzalna deklaracija za pravata na ~ovekot, u~enicite bea zapoznati so nejzinata sodrìna i eti~ki vrednosti.

7. @ivotot i etikata, so nastavnite sodrìni za radosta i tagata, za gubeweto i za sozdavaweto nade`, za zadovolstvoto i za nezadovolstvata, odnosno za ìvotniot optimizam i pesimizam, kako i za sloènoto pra{awe na qubovta i odgovornosta i za prijatelstvoto me|u lu|eto.

8. Dol`nost, odnosno teorija i praktika na odgovornosta, na izbeg-nuvaweto na odgovornosta i na zna~eweto na dol`nosta za moralniot ìvot.

Vo vtoroto polugodie se obraboteni isto taka 8 tematski celini:9. Eti~ki vrednosti - spored izborot na nastavnikot bea

obraboteni sodrìnite na nekoja od slednite eti~ki pra{awa: Sre}a i kako se pre-poznava i zdobiva; Sudbina; Vistinitost; Dostoinstvo; êst; Hrabrost; Sram i besramnost; Egoizam i altruizam; Tolerancija; Razumnost i trezve-nost; Fanatizam; Vozdrànost; Arogancija i sueta; @rtvuvawe; Izdr-`livost, cvrstina; Doverba; i Mudrost.

10. Eti~ko smetawe, so zapoznavawe i obuka na u~enicite so problematikata na razumot i moralot, potoa so poimot i sodrìnata na eti~koto smetawe, kako i so eti~kite prioriteti i nivnite vidovi (so {to se sozdadoa pretpostavki za natamo{na obrabotka na prakti~nata etika).

11. Zdravstvena etika so nastavnite edinici za Bioetikata, za pra-{aweto na ìvotot, prirodata i na odnosot na li~nosta kon niv i za zdrav-jeto kako vrednost. Vo problematikata na Etika na zdravjeto se prikaàni pra{awata na dobroto zdravje, na fizi~kata aktivnost i na ishranata, kako i ulogata na li~nosta vo ~uvaweto na zdravjeto. Golemite problemi na zavisnosta se istraèni preku vidovite zavisnosti, istovremeno so poukata za izbegnuvawe na zavisnostite, osobeno od drogata.

12. Socijalna etika, so nastavnite sodrìni za Jas kako li~nost, za odnosot na li~nosta so drugite lu|e, za svetot kako edna celost

(Univerzalna etika), za zaedni~kiot ìvot i za solidarnosta, so~uvstvoto i za ednakvosta; kako poseben prilog ~enicite se zapoznaeni so pra{aweto na Etikecijata i na Bontonot.

13. Ekonomska etika, so nastavnite edinici za imotot i za parite, ka-ko i za {tedeweto i za dare`livosta; vo prodolìtelnata tematska celina za Rabotnata (trudovata) etika se obraboteni nastavnite sodrìni za rabotata i rabotnata odgovornost, za trudoqubivosta, za izdr`livosta, za kooperativnosta, za delovnosta i delovnata ~esnost, za doverieto kako osnovna eti~ka kategorija, pri {to posebno se istraùvani pra{awata na Profesionalnata etika (deontologija na profesijata), so ukaùvawe na specifi~niot moral na sekoja soodvetna obrazovna nasoka koja u~estvuva{e vo Eksperimentalnata nastava po Etika.

14. Semejna etika, so nastavnite edinici za brakot i za izborot na bra~en drugar, za bra~nite dol`nosti, za ra|aweto i ogleduvaweto na deca, a osobeno za izbegnuvaweto i sovladuvaweto na konfliktite vo brakot i semejstvoto. Po povod Veligden, be{e podgotvena nastavna edinica za Eti~kite u~ewa na Isus Hristos. 15. Politi~ka etika, so nastavnite edinici za pluralizmot na svetot i na politi~kite stavovi, za demokratijata i za vistinata kako visoki socijalni vrednosti, za mirot, tolerancijata i za ~ovekovite prava i nivnite vidovi; posebno e obraboteno pra{aweto za toa kako se izbira, odnosno za odgovornosta za izborot.

16. Na krajot e rekapitulirana problematikata na Eti~koto smetawe, so ogled na negovata smisla, sodrìna i ve{tina na negovata primena kako vaèn element vo izgradbata na moralnata li~nost, i aspektite na mnoèstvoto eti~ki vrednosti, {to ja aktuelizira problematikata na moralniot izbor, kako su{testvena za ova nivo na Eti~koto obrazovanie (po povod 24 maj be{e odràna nastavna edinica za Eti~kite pogledi na Prosvetitelite, osobeno na svetite Kiril i Metodij).

Pri izveduvaweto na Eksperimentalnata nastava po Etika se primenuvaa razni metodi, pri {to se sogleduvaa potencijalite na raznite pedago{ki tehniki, metodi i sredstva vo sproveduvaweto na Eti~koto obrazovanie vo srednite u~ili{ta.

Za sekoj ~as be{e podgotvuvan tekst-lekcija, so prikaz na osnovnite soznanija za soodvetniot problem, so moralen stav i upatstvo za istraù-vanata materija, so izbor na tekstovi ili misli i pouki vrzani za toa pra-{awe i so objasnuvawe na novite, karakteristi~ni zborovi koi vleguvaat vo komunikacija, osobeno so ogled na nivnoto eti~ko zna~ewe. Bidej}i be{e oceneto deka site u~enici treba da gi dobivaat umnoèni ovie materijali, kako osnoven izvor na u~ewe za ova nova materija, tie se obezbeduvani vo dogovor me|u nositelite na proektot i upravite na u~ili{tata. Ovie lekcii se obraboteni i na osoben grafi~ki na~in, pri {to se vgraduvani vo edinstvenata Etika za mladite od d-r Kiril Temkov.

Za potrebata na Eksperimentalnata nastava po Etika d-r Temkov izraboti i Eti~ki re~nik za mladite, so 2.000 obraboteni termini, kako

prv vakov nastaven materijal kaj nas, koj go dobija umnoèn site u~enici.

Vo tekot na sproveduvaweto na Eksperimentalnata nastava po Etika se sproveduvani nekolku ispituvawa na stavovite i soznanijata na u~enici-te: test na po~etokot na Eksperimentalnata nastava, na krajot od prvoto polugodie i na krajot od godinata, kako i tri pra{alnici za nivniot odnos kon ovaa nastavna materija i za samata izvedba na nastavata. U~enicite izrabotija i nekolku doma{ni pismeni raboti na razni temi, a vo USO “Bra}a Miladinovci# m-r Jovan Lozanovski ja osnova i ja vode{e Eti~kata rabotilnica, kako svoevidna metodi~ka inovacija za ovaa nastava.

Za vreme na sproveduvaweto na Eksperimentalnata nastava po Etika bea izrabotuvani potrebni materijali i informacii za nejzinoto odvivawe, koi bea dostavuvani do Ministerstvoto za obrazovanie i do Zavodot za {kolstvo, do Filozofskiot fakultet i do u~ili{tata vo koi se sproveduva-{e nastavata, do op{tinskite vlasti vo onie op{tini vo koi e sproveduvana nastavata, kako i do sredstvata za javno informirawe, taka {to site fakto-ri bea navreme i iscrpno zapoznaeni so nejzinite intencii, odvivawe i rezultati. Mnogu od informativnite sredstva (TV, radio stanici, dnevni, nedelni i specijalizirani vesnici i spisanija) objavija razni prilozi za Eksperimentalnata nastava po Etika, taka {to za nejzinata ideja i odvivawe ima{e dostato~no informacii i Eti~koto obrazovanie se zdobi so {iroka javna poddr{ka.

Idejata, sodrìnite i rezultatite na Eti~koto obrazovanie i na Eksperimentalnata nastava po Etika bea paralelno nau~no istraèni i izloèni vo magisterskiot trud na m-r Jovan Lozanovski Eti~koto obrazovanie vo srednite u~ili{ta vo Republika Makedonija, koj be{e odbranet na 1 juni 1999 godina pri Institutot za filozofija na Filozofskiot fakultet vo Skopje, kako prv nau~en trud od oblasta na Metodikata na nastavata po Etika kaj nas.

Pokraj ovoj trud, koj e bazi~en za generalnata sogledba na su{tinata i {irokite aspekti na Eti~koto obrazovanie, drugite zna~ajni materijali za Eksperimentalnata nastava po Etika pretstavuvaat posledniot oddel od knigata d-r Kiril Temkov Etika, Epoha, Skopje, 1998, materijalite objave-ni vo prvite ~etiri broja na spisanieto Eti~ki tetratki (pismata do jav-nosta za voveduvawe nastava po Etika vo na{eto {kolstvo vo br. 1 i br. 4; Inicijativata na Filozofskiot fakultet vo br. 2, Predlogot na Nastavna-ta programa po Etika za srednite u~ili{ta vo br. 2, Globalnoto i tematsko planirawe na Eksperimentalnata nastava po Etika za srednite u~ili{ta vo br. 3; informaciite za u~ili{tata, nastavnicite i u~enicite vo ovaa Eks-perimentalna nastava po Etika vo br. 3), lekciite za Eksperimentalnata nastava po Etika objavuvani vo kontinuitet vo nedelnikot “Makedonsko Delo# od 18 dekemvri 1998 (br. 268) do 4 juni 1999 (br. 292) i knigite Etika za mladite i Eti~ki re~nik za mladite od d-r K. Temkov.

* * *

Vrz osnova na registriraweto, analiziraweto, sporeduvaweto, evaluiraweto i sintetiziraweto na sproveduvaweto i na rezultatite na Eksperimentalnata nastava po Etika vo u~ebnata 1998/88 godina kako prvi iskustva od Eti~koto obrazovanie vo na{ite sredni u~ili{ta, moàt da se izloàt slednite soznanija i zaklu~oci:

1) Dokaàna e potrebata od voveduvawe Eti~ko obrazovanie vo sred-nite u~ili{ta kaj nas kako specifi~no obrazovanie na li~nosta za dostiga-we zrelost, avtonomno odnesuvawe i demokratski senzibilitet, kako i za za-poznavawe so osnovnite i najzna~ajni moralni vrednosti karakteristi~ni za na{eto op{testvo i na svetot vo ovaa i idnata epoha na ~ove{tvoto. Taa potreba e evidentna so voveduvaweto Eti~ko obrazovanie vo site zemji vo svetot, {to ja dopolnuva celinata na univerzalnoto obrazovanie na sovre-menata li~nost. Eti~koto obrazovanie e eden od neophodnite sostavni delo-vi na takvata edukativna potreba na na{ata mladina. Na toa mu dadoa pod-dr{ka site sredstva na javnoto informirawe, so objavuvawe na otvorenite pisma do javnosta, so redovno sledewe na inicijativata za voveduvawe Eti~ko obrazovanie i so eksplicitna poddr{ka za ovaa inicijativa.

2) Eksperimentalnata nastava po Etika be{e zna~ajna pedago{ka ini-cijativa vo ovoj period, koga vo na{eto obrazovanie se sproveduvaat razli~-ni pedago{ko-didakti~ki inicijativi, zabeleàna spored svoeto zna~ewe i uspehot kaj u~enicite. Iako ova be{e za prv pat eti~ki sodrìni da vlezat vo obrazovniot proces vo na{eto {kolstvo, nastavata po Etika se odviva-{e normalno, so zainteresiranost na u~enicite, bez specijalni napori od nastavnicite, so golema komunikativnost i uspe{nost vo primaweto i prifa}aweto na nastavnite sodrìni.

3) Pokraj op{tata potreba od voveduvawe Eti~ko obrazovanie na site tri nivoa obrazovanie (osnovno, sredno i visoko - so specifi~ni edukativni celi i nastavni sodrìni i metodi), najva`no i najneophodno e najnapred voveduvawe na nastava po Etika vo srednoto obrazovanie kako klu~no za razvitokot na mladite li~nosti.

4) Sogledbite na na{ite potrebi od nastava po Etika i na Eksperi-mentalnata nastava po Etika pokaàa deka e najdobro Eti~koto obrazovanie vo srednite u~ili{ta da se sproveduva vo tekot na prvite godini na sredno-to obrazovanie. Bidej}i prvata godina e i godina na adaptacijata na li~nos-ta na u~enikot na novata forma na nastavna rabota, podobro e ova obrazova-nie da se izveduva vo vtorata godina (kako {to i be{e predloèno vo Predlogot na Nastavnata programa po Etika za srednite u~ili{ta). Na taa vozrast u~enicite se ìvotno zainteresirani za doa|awe do eti~ki soznani-ja, imaat potreba za komunikacija so pra{awata na moralnosta, se trudat vo izgradbata na svojot eti~ki pogled, baraat dopolnuvawe i zacvrstuvawe na svoite vrednosni stavovi. Nastavata po Etika vo ovie godini tie ja doìvu-vaat

kako vistinska li~na i ~ove~ka komunikacija so sodrìnite, temite i normite na Etikata. Toa e vozrasta na koja Eti~koto obrazovanie e najpo-trebno i najdobro deluva, za taa generacija eti~kite soznanija zna~at ìvotno re{enie, odnosno toa se li~nosti na koi nastavata po Etika im gi re{ava pra{awata na ìvotnata orientacija i opredelba.

5) Predloènite sodrìni na Eti~koto obrazovanie se interesni i va`ni za izgradba na eti~kata li~nost - no privedenite sodrìni od Pred-logot na Nastavnata programa po Etika za srednite u~ili{ta se po{iroki otkolku {to tie moè lesno da se sovladaat vo tekot na edna nastavna godina. Ako se pojavi i pozitivno se oceni potrebata nastavata po Etika vo srednite u~ili{ta da gi opfati site navedeni sodrìni od Predlogot na Nastavnata programa po Etika, moèbi }e se pokaè kako neophodno Eti~koto obrazovanie da se sproveduva vo dve u~ebni godini (I i II, ili II i III), pri {to toa bi bilo poblisku do praktikata vo drugite zemji kade {to se u~i Etika (vo dve ili vo ~etiri godini na srednoto obrazovanie).

6) Brojot na predloènite ~asovi po Etika vo srednoto obrazovanie nedelno e 2 i taka treba da ostane i pri voveduvaweto na redovna nastava po Etika. Toa e adekvatno na specifi~noto zna~ewe na Eti~koto obrazovanie za celokupnata edukacija na mladata li~nost. Brojot na ~asovite od 2 nedel-no ovozmoùva da se pomine nastavniot materijal, obemen po tematikata i sodrìnata, diferenciran i obrazloèn, kako i da se sprovedat site potrebni formi na dobar obrazoven proces, kako {to se zapoznavaweto so nastavnite sodrìni, povtoruvaweto, diskusijata, obop{tuvaweto na celi-nite i zacvrstuvaweto na eti~kite zaklu~oci, sproveduvaweto na razli~ni formi na nastavniot proces i sl.

7) Najva`ni soznanija od Eksperimentalnata nastava po Etika se od-nesuvaat na ispituvaweto na predloènata Nastavna programa po Etika za srednite u~ili{ta. Nejzinoto ispituvawe i proverka ne se izvedeni niz spekulativni diskusii, tuku niz konkretni rezultati i realno zra~ewe kaj mladata generacija. Istovremeno, so toa se proveruvaa i postavkite i sozna-nijata za potrebata od Eti~ko obrazovanie vo na{eto {kolstvo. Eksperi-mentalnata nastava po Etika ja potvrdi dobrata orientacija, primenlivosta i komunikativnosta na predloènata Nastavna programa po Etika. Taa gi pokaà postapnosta vo voveduvaweto vo eti~kite nastavni sodrìni, niv-nata soznajna i vospitna vrednost, nivnata me|usebna povrzanost, proizle-guvaweto na ednite od drugite, kako i povrzanosta na prakti~nite nasoki vo nastavata so op{tata informacija i pouka za su{tinata na moralot i etikata. Nastavnite sodrìni se interesni, ìvotni, predizvikuvaat na sozdavawe na svoj stav kaj u~enicite i na prifa}awe na objasnetite eti~ki vrednosti i moralni postapki. Ponudenata Nastavna programa po Etika ovozmoùva primena na razli~ni nastavni sredstva, metodi i tehniki.

8) Niz Eksperimentalnata nastava po Etika se ispita i potvrdi is-pravnosta na orientacijata na nastavata po Etika vo srednite u~ili{ta ka-ko obrazovanie za vrednosti. Aksiolo{kata orientacija zna~i

nastavata po Etika i nejzinite celi i zada~i vo srednite u~ili{ta da bidat predimno svrteni kon pretstavuvawe na najzna~ajnite vrednosti na ìvotot, nivno eksplicirawe i nivno usvojuvawe. U~enicite gi soznavaat eti~ko-aksio-lo{kite dimenzii na realniot ìvot i moral, tie niv gi analiziraat, oce-nuvaat i prifa}aat i se podgotvuvaat za nivno sproveduvawe so svoeto odne-suvawe. Isto taka, se izgraduvaat nivniot senzibilitet i kapaciteti za vrednosna analiza vo ìvotot i za soo~uvawe so novite vrednosti i aksio-lo{ki tendencii, so koi tie }e se sretnat vo ìvotot. Ova pretstavuva najìvotna smisla na nastavata po Etika za srednite u~ili{ta. Mnozin-stvoto u~enici komuniciraa so izloènite sodrìni, postapki i metodi, koi gi potsetuvaa na nivnata sega{na i, u{te pove}e, na idnata praktika vo koja tie }e bidat odgovorni moralni subjekti. Toa istovremeno pretstavuva i izbegnuvawe na istoricizmot vo vakvata nastava, koj moè da bide inte-resen od intelektualna gledna to~ka, no e nepotreben, duri popre~uva~ki, od gledi{teto na vistinski efikasno i moderno Eti~ko obrazovanie denes za u~enici od ovoj ìvoten period.

9) Programskite sodrìni na nastavata po Etika se koncentrirani vo tri tematski podra~ja: (a) Osnovni poimi za etikata i moralot i za sovre-menite eti~ki orientacii; (b) Osnovni pra{awa na moralot i na eti~kite vrednosti, i (v) Karakteristi~ni vrednosti vo razni podra~ja na ìvotot i eti~kata praktika vo niv. Ovie tri dela treba da ostanat bazi~ni pri kon-cipiraweto i izveduvaweto na Eti~koto obrazovanie vo srednite u~ili{ta.

10) Predloènata Nastavna programa po Etika za srednite u~ili{ta ima 15 tematski celini, koi se provereni niz Eksperimentalnata nastava po Etika tie. So ogled na konkretnata sodrìna na sekoja od ovie tematski celini, po ovoj eti~ko-pedago{ki eksperiment, moè da se zaklu~i deka tie se potrebni vo vospituvaweto na mladata generacija i deka treba da se so~uvaat vo idnoto Eti~ko obrazovanie na sredno{kolsko nivo.

11) Niz sproveduvaweto na Eksperimentalnata nastava po Etika se pokaà kako potrebno da se vklu~i edna tematska edinica za problemati-kata na Religijata i etikata. Tie pra{awa gi interesiraat mladite i po-trebno e da im se objasnuvaat. Primer za toa be{e pretstavuvaweto na Eti~ki-te pogledi na Isus Hristos, po povod praznikot Veligden, koi nekade bea obrabotuvani na 1, a nekade na 2 ~asa vo Eksperimentalnata nas-tava po Etika (~asot za Desette bo`ji zapovedi ja ima istata konotacija, no pretstavuva informacija za moralot kako povrzan i cvrst eti~ki sistem).

12) Se pokaà deka predloènata Nastavna programa po Etika e ot-vorena za razni sodrìni, taka {to ovozmoùva nejzina fleksibilna prime-na i aktuelizacija, {to e va`no za sovremeniot nastaven proces. Vo raznite vidovi u~ili{ta e moèn diferenciran pristap kon odredeni problemi, nivno podirektno povrzuvawe so celata nastava vo toj tip u~ili{te, raz-li~no dimenzionirawe na soodvetnite tematski celini ili

nastavni sodr`-ini, kako i primena na primeri bliski do vidot na obrazovanieto na u~enicite. So toa nastavata po Etika moè mnogu da se dobliì do intere-sirawata na u~enicite.

13) Predloènata Nastavna programa po Etika se pokaà podatliva za primena na razni pedago{ki sredstva, metodi i tehniki. Namesto standardnata frontalna nastava i primena na monolo{kiot metod, vo nastavata po Etika se mo`ni najrazli~ni pristapi za izvr{uvawe na ista zada~a i dostigawe na isti obrazovani i vospitni celi.

14) Zaradi zainteresiranosta na u~enicite za nastavnata problema-tika metodot na dijalog e uspe{no primenet. Tie sakaat da raspravat za eti~kite problemi i da gi izrazuvaat svoite stavovi, {to e eden od pokazatelite za narasnuvaweto na demokratskata svest kaj na{ata mladina (i {to e eden od potticite za zalo`bite na UNESKO za voveduvawe Eti~ko obrazovanie).

15) Iako se rabote{e za fakultativna nastava, u~enicite angaìrano gi izvr{uvaa svoite obvrski vo Eksperimentalnata nastava po Etika. Uspe{no se isprobani tekst metodot, doma{ni podgotovki na u~eni-cite so obrabotka na dadenata lekcija i diskusija so sou~enicite, doma{ni pismeni zada~i, mali pismeni sostavi na ~asot i dr. Uspe{no rabote{e i Eti~ka rabotilnica vo USO "Bra}a Miladinovci#, kade {to bea primenuvani razni tehniki i metodi na sovremena pedago{ka rabota. 16) Sovremeniot karakter i zna~eweto na tematskite sodrìni bea inspirativni i za izrabotuvawe na mnogu nastavni materijali koi pomog-naa vo izveduvaweto na Eksperimentalna nastava po Etika. Tie nastavni materijali se predvideni so predloènata Nastavna programa i taka e proverena mo`nosta za nivna izrabotka, potreba, komunikativnost i pri-menlivost. Vo taa smisla, tie pretstavuvaat osnova za natamo{na izgradba na nastavni materijali za nastavata po Etika. Primenlivosta na materija-lite, kako {to se nekoj vid u~ebnik, tekstovi za obrabotka (antologija), re~nik na eti~ki termini i sl., i nivnata korisna upotreblivost od strana na u~enicite i vo nastavata pokaàa deka za nastavata po Etika vo srednite u~ili{ta treba da ima vakvi nastavni materijali.

17) Diskusiite me|u nastavnicite {to ja izveduvaa Eksperimen-talnata nastava po Etika za raznite problemi od nastavata, kako i nizata metodi~ki pravila za koi se dogovaraa kako da realiziraat odredena nastavna sodrìna, a i instrukciite koi bea davani za izveduvawe na nekoi lekcii, pretstavuvaat osnova za izgradba na osoben metodi~ki prira~nik za principite i formite na nastavnata rabota po Etika vo srednoto obrazovanie, kako i za mo`nite metodi i tehniki pri realizacijata na odredeni nastavni sodrìni.

18) Bidej}i Eksperimentalnata nastava po Etika be{e fakultativna, vo nea nema{e obvrska za ocenuvawe. No, pri nejzinoto sproveduvawe se isprobani metodi za ocenuvawe vo ovaa nastava. Utvrdeno e deka moè da ima ocenuvawe, deka toa moè da bide

objektivno, deka ima znaewe za soobrazen materijal ~ie poznavawe moè da se izrazi so ocenka, deka ocenuvaweto bi gi izrazuvalo soznajnite dostreli na u~enikot, deka ocenkata moè da bide realna i objektivna. Vo dimenziite na ocenuvaweto se vklopuvaat izrabotkata na pismeni zada~i, odgovorite na testovi ({to e isprobano so uspeh), kako i uspe{noto proveruvawe i evaluacija na u~enicite vo tekot na celata godina.

19) So normativot za nastaven kadar vo Predlogot na Nastavnata pro-grama po Etika nastavata po Etika ja izveduvaat diplomirani profesori po Filozofija. Tie se obu~eni za vakva nastava, bidej}i studiraat Etika i Is-torija na Etikata, imaat osnovni poznavawa od Pedagogijata i Psihologi-jata, kako i podgotovka od Metodikata na nastava po filozofskite predme-ti. Uspe{nata izvedba na Eksperimentalna nastava po Etika se dolì na nivnata osposobenost za vakva nastava, iako taa za prv pat se javuva vo na{eto sredno {kolstvo. Tie moèa da ja realiziraat nastavata vo celost. Isto taka, tie gi poznavaat i vladeat raznite nastavni metodi, {to ovozmo-ì Eksperimentalnata nastava po Etika da bide sproveduvana na razli~en na~in, so razli~ni generacii u~enici, so razli~ni predznaewa i so razli~ni metodi (duri i za istite nastavni sodrìni).

20) Sproveduvaweto na Eksperimentalnata nastava po Etika vo celiot obem na koncipirawe, podgotvuvawe i izveduvawe pokaà deka e potrebno da se pravat posebni istraùvawa od oblasta na Metodikata na nastavata po Etika, za poadekvatno da se re{avaat pedago{ko-didakti~kite pra{awa na ovaa nastava.

21) So Eksperimentalnata nastava po Etika se inaugurira{e Eti~koto obrazovanie vo srednite u~ili{ta vo Republika Makedonija. Na~inot na sproveduvawe na Eksperimentalnata nastava pokaà deka treba da imame Centar za istraùvawe na Eti~koto obrazovanie vo srednite u~ili{ta kaj nas, zaradi proverka na novite nastavni sodrìni, razrabotka na metodite, komunikacija so nastavnicite, izrabotka na razni informacii i upatstva i sl. So svojot odnos i izgradenost ovoj Centar fakti~ki po~na da raboti pri USO "Bra}a Miladinovci# vo Skopje (n. Dra~evo) i bi bilo najdobro toj i natamu da prodolì da dejstvuva.

22) Pedago{kiot zavod na Makedonija bi trebalo da po~ne da ja sledi nastavata po Etika, bidej}i vo sovremenoto obrazovanie sù pove}e }e se razviva Eti~koto obrazovanie, pa e potrebno i na{ite pedago{ki vlasti da bidat redovno informirani za negovite dimenzii, aspekti, nasoki na razvitok i sl.

* * *

Kako op{t zaklu~ok moè da se iskaè deka prvite iskustva od Eti~koto obrazovanie vo srednite u~ili{ta vo Republika Makedonija se pozitivni. Javnosta, pedago{kite vlasti, u~enicite i roditelite dobro ja prifatija inicijativata na Institutot za filozofija na Filozofskiot fakultet vo

Skopje za voveduvawe Eti~ko obrazovanie vo srednite \u~ili{ta kaj nas.

Sprovedenata Eksperimentalnata nastava po Etika pokaà deka vakvata nastava e potrebna, deka soodvetstvuva na pro{irenite obrazovni potrebi i zada~i denes, deka gi interesira u~enicite, deka so nea tie nau~uvaat ne{to {to e potrebno a ne se u~i vo drugi predmeti, deka imame nastaven kadar koj moè da ja izveduva ovaa nastava i deka toj raspolaga so znaewa i ve{tini so koi nastavata po Etika moè da bide na ramni{te na klasi~nite predmeti kaj nas.

Za nastavata po Etika postoi Predlog na Nastavna programa, koja se pokaà primenliva i uspe{na vo praktikata.

Za ovaa nastava po~naa da se izrabotuvaat i osnovni nastavni materijali, koi zadovoluvaat i moàt da se razvijat vo standardna nastavna literatura i prira~nici.

So toa se izvr{eni seriozni podgotovki za voveduvawe nastava po Etika vo srednite u~ili{ta vo Republika Makedonija, so {to i na{eto {kolstvo }e mu se pridruì na ovoj nov zna~aen obrazoven trend vo svetot.

Vo Skopje, Prof. d-r Kiril Temkovna 15 juli 1999 g.

M-r Jovan Lozanovski

MLADINSKA ETI^KA TRIBINA vo “ORCE NIKOLOV”

1. ODNOSITE ME\U RODITELITE I DECATA - 6.11.20032. DALI IMA LU\E ANGELI? - 20.11.2003- tezi za Pred vo Kor~agin 19.11.03- Moral. vrednosti na mladite3. DALI STARITE VREDNOSTI MO@AT DA IMAAT ZNAÊWE DENES? - 11.12.2003 (pokana napravi Gordana) - otkaàvme zaradi odewe na protesti na u~enicite

4. IMA LI ARGUMENTI ZA PRO[TEVAWETO? - po povod PRO^KA - 25.2.04 (po raspustot ima{e {trajk i Pro~ka dojde brzo, na 22.2, pa ja odràvme po praznikot) - ima prikaz vo Prosv. rabotnikj 5. DROGATA - U@IVAWE ILI UNI[TUVAWE? - na 24.3.04.6. DALI DRVOTO TRBA DA SE SEÊ ILI SADI - na 21.4.04

Gimnazijata “Orce Nikolov” vo Skopje i Katedrata za Etika na Filozofskiot fakultet vo Skopje, po povod Denot na Majkata

Zemja 22 APRIL

VE POKANUVAAT NA[ESTATA

MLADINSKAETI^KA TRIBINA

vo Gimnazijata “ORCE NIKOLOV”Tema na razgovorot }e bide:

DRVJA - DALI DA SE SADATILI DA SE SEÂT?

VO ZAGROZENATA PRIRODATA, NAJPOVE]E STADAAT RASTENIJATA - TIE NEMA KAKO DA SE PO@ALAT ZA LO[OTO ODNESUVAWE KON NIV. TIE SLU@AT KAKO HRANA ZA @IVOTNITE I ZA ÔVEKOT, KAKO I ZA INDUSTRISKI ILI DRUGI POTREBI. OD NIV DOA\A SVE@IOT VOZDUH I

ZAPO^NUVA PROCESOT NA FOTOSINTEZA, SO KOGO OD SVETLINATA I MINERALITE SE SOZDAVAAT OSNOVITE ZA HRANLIVITE MATERII NA

ZEMJATA.

NA ZEMJATA IMA SE POVE]E LU\E I TIE TRO[AT SE POVE]E RAZNI NE[TA. DALI IMA SMISLA DA SE ISKORENUVAAT RASTENIJATA, BEZMILOSNO DA

SE SEÂT DRVJATA? OVIE SE NADOMESTUVAAT MALKU, NO TOA OÎGLEDNO E NEDOVOLNO. [UMI IMA SE POMALKU. DALI TREBA DA SE

STORI NE[TO? DALI SITUACIJATA E ALARMANTNA? [TO TREBA DA SE PRAVI - DA SE SEÊ ILI DA SE SADI DRVO?

Za eti~kata tema }e razgovarame prijatelski i iskreno na MLADINSKATA TRIBINA vo Gimnazijata “Orce Nikolov”.

Razgovorot }e se odrì vo îtalnata na u~ili{nata biblioteka vo SREDA, na 21 april 2004 godina, vo 12,30 ~asot.

Dobredojdovte!Po~ituvani nastavnici i u~enici,

Imame ~est da Ve pokanime da prisustvuvate i

u~estvuvate na {estata MLADINSKA ETI^KA TRIBINA vo Gimnazijata “Orce Nikolov”.

Ovaa godina zapo~na da se izveduva prvata izborna nastava po Etika vo Gimnazijata “Orce Nikolov”. Eti~kite pra{awa se mnogu va`ni za sega{nata epoha, za niv se rasprava nasekade vo svetot i vo site u~ili{ta se voveduva Eti~ko obrazovanie.

Vo eti~koto osoznavawe i vospituvawe na mladite tie se zapoznavaat so ìvotnata realnost, gi sogleduvaat problemite koi baraat re{enie od lu|eto i u~at kako da se spravuvaat so svoite odgovornosti - za da bide dobar nivniot ìvot i ìvotot na nivnite najbliski i na drugite lu|e voop{to.

Pridones kon ovaa blagorodna cel sakaat da dadat Mladinskite eti~ki tribini, na koi u~estvuvaat u~enicite od Gimnazijata “Orce Nikolov” i soodvetnite stru~waci.

Temite se odnesuvaat na pra{awata koi se izu~uvaat vo Etikata i vo srodnite disciplini, a gi zasegaat mladite i nivnite vospituva~i. Sekoj moè da predloì tema za

zaedni~ko raspravawe i taa }e bide stavena na rasprava na Tribinite.

Tribinite se izraz na na{ite pozitivni moralni nameri, pottik za zaedni~ko obmisluvawe na ìvotnite sostojbi i pra{awa i pat kako da dojdeme do dobri eti~ki soznanija.

Po tribinite “Odnosite me|u roditelite i decata”, “Dali ima lu|e angeli?”, “Dali starite vrednosti moàt da imaat zna~ewe denes?”, “Ima li argumenti za pro{tevaweto?”, “Drogata - uìvawe ili uni{tuvawe?”, {estata tribina }e bide na tema “DRVJA - DALI DA SE SADAT ILI DA SE SEÂT?” So ovaa va`na bioeti~ka i socijalna tema sakame da dademe pridones kon pravilnoto vospituvawe na na{ata mladina za golemite problemi na sovremeniot ìvot.

Ve pokanuvame da dojdete na {estata Mladinska eti~ka tribina - koja }e se odrì vo îtalnata na u~ili{teto vo sreda, na 21 april 2004 godina, so po~etok od 12,30 ~asot.

Dojdete, zboruvajte ili samo slu{ajte, no sekako - dobredojdeni ste!

Katedra za Etika Gimnazijana Filozofskiot fakultet “Orce Nikolov”Gimnazijata “Orce Nikolov” vo Skopje i Katedrata za Etika na Filozofskiot fakultet vo Skopje, kako prilog kon rabotata na

prvata grupa koja u~i Etika kako izboren predmet,

VE POKANUVAAT NAPETTATA



DROGATA - U@IVAWE ILI UNI[TUVAWE?

VO SOVREMENIOT SVET IMA MNOGU DROGA. NARKOMANIJATA E MO[NE RA[IRENA. KAKO NEJZINI @RTVI PA\AAT SE POVE]E MLADI LU\E.

- DALI TREBA DA SE RAZGOVARA ZA OVOJ VID ZAVISNOST, KAKO I ZA SITE DRUGI VIDOVI ZAVISNOSTI? TIE GO ONEVOZMO@UVAAT

SLOBODNOTO ODLUÛVAWE NA ÔVEKOT. ZAR TOA NE E GOLEM PROBLEM?

ONIE KOI ZEMAAT DROGA PO^NUVAAT SO TAA NAVIKA SO OBRAZLO@ENIE DEKA TAA PONUDUVA ZADOVOLSTVA. POTOA

OBJASNUVAAT DEKA U@IVAWETO VO NEA GO OPRAVDUVA IDNOTO STRADAWE. PODOCNA MO@E DA SE ÛE I OD NIVNITE BLISKI DEKA TRGNALE VO NARKOMANIJA ZARADI BARAWE NA U@IVAWE. - DALI

DROGATA VOOP[TO PONUDUVA U@IVAWE? DALI TIE ZADOVOLSTVA SE PRIJATNI I KORISNI?

U@IVAWATA VO DROGATA SE SOMNITELNI. NO, NEMA SOMNEVAWE DEKA STRADAWATA SE TE[KI I NEMINOVNI. - DALI TIE U@IVAWA GO

ZASLU@UVAAT TOA IME? ZAR LO[IOT PAT KOJ VODI KON UNI[TUVAWE NEKOMU MU E PRIJATEN?

Za eti~kata tema DROGATA - U@IVAWE ILI UNI[TUVAWE? }e razgovarame prijatelski i iskreno na MLADINSKATA TRIBINA

vo Gimnazijata “Orce Nikolov”.

Razgovorot }e se odrì vo îtalnata na u~ili{nata biblioteka vo SREDA, na 24 mart 2004 godina, vo 12,30 ~asot.

Dobredojdovte!Po~ituvani nastavnici i u~enici,


u~estvuvate na pettata MLADINSKA ETI^KA TRIBINA vo Gimnazijata “Orce Nikolov”.




Temite se odnesuvaat na pra{awata koi se izu~uvaat vo Etikata i vo srodnite disciplini, a gi zasegaat mladite i nivnite vospituva~i. Sekoj moè da predloì tema za zaedni~ko raspravawe i taa }e bide stavena na rasprava na Tribinite.


Po tribinite “Odnosite me|u roditelite i decata”, “Dali ima lu|e angeli?”, “Dali starite vrednosti moàt da imaat zna~ewe denes?”, “Ima li argumenti za pro{tevaweto?”, pettata tribina }e bide na tema: DROGATA - U@IVAWE ILI UNI[TUVAWE? So ovaa va`na eti~ka i socijalna tema sakame da dademe pridones kon pravilnoto vospituvawe na na{ata mladina za golemite problemi na sovremeniot ìvot.

Ve pokanuvame da dojdete na pettata Mladinska eti~ka tribina - koja }e se odrì vo îtalnata na u~ili{teto vo sreda, na 24 mart 2004 godina, so po~etok od 12,30 ~asot.




VE POKANUVAAT NAÊTVRTATA



IMA LI ARGUMENTI ZA PRO[TEVAWETO?

BE[E PRO^KA I LU\ETO SE PROSTUVAA. - DALI PRO[TEVAWETO E VA@NO ZA ÔVE^KOTO @IVEEWE? DALI TOA GO OHRABRUVA

ÛVSTVOTO ZA MORAL? [TO PRO[KATA MU ZNAÎ NA ONOJ KOJ E PROSTEN, A [TO NA ONOJ PROSTUVA?

GOLEMITE ETIÂRI I NAJGOLEMITE RELIGII, SITE INSISTIRAAT NA PRO[TEVAWETO. - [TO SAKAAT DA KA@AT SO TAKVOTO

NAMETNUVAWE NA DOBLESNIOT AKT NA PRO[TEVAWETO? DALI PRO[KATA E SAMO POTRESEN MIG NA SEBEOSVESTUVAWETO NA

ÔVEKOT ILI IMA I PO[IROKO ZNAÊWE NA OSMISLENOTO ÔVEKUVAWE?

DALI PRO[TEVAWETO E IZRAZ NA SLABOSTA ILI DELO NA MORALNO SILNATA I HRABRA LI^NOST? [TO TREBA DA SE PREKR[I VO ÔVEKOT

ZA DA MO@E SLOBODNO DA PRO[TEVA?

DALI PRO[TEVAWETO ZNAÎ POBEDA NA ONIE KOI NAVREDUVAAT I PRAVAT ZLO I NASILSTVO? DALI PO PRO[KATA MO@E DA SE PRODOL@I

SO LO[I DELA?

Za eti~kata tema IMA LI ARGUMENTI ZA PRO[TEVAWETO }e razgovarame prijatelski i iskreno na MLADINSKATA TRIBINA

vo Gimnazijata “Orce Nikolov”.

Razgovorot }e se odrì vo îtalnata na u~ili{nata biblioteka vo SREDA, na 25 fevruari 2004 godina, vo 12,30 ~asot.

Dobredojdovte!Molbata za pro{tevawe ja izrazuva potrebata lu|eto da se izvinat za

storenite zli dela i nepravdi na drugite - a pro{kata e izraz na èlbata da im se prosti na onie koi zgre{ile. Za taa cel e sozdaden praznikot

PRO^KA - koga lu|eto me|usebno si pro{tevaat.Za pro{tevaweto plediraat golemite eti~ari i svetiteli. Tie sakaat da gi nau~at lu|eto da bidat milosrdni i da im prostat na onie koi zgre{ile -

odnosno i samite da pobaraat pro{ka ako ne{to nekomu zgre{ile. Pro{tevaweto go smetaat za edna od najdoblesnite ~ove~ki

dobrodeteli. Ima li argumenti za pro{tevaweto? Kako da se zatvorat o~ite pred storenoto zlo? Dali so {ansata za pro{tevawe ne se osloboduvaat lo{ite ambicii za postojano pravewe nepravda?

ZA TOA ]E SE RASPRAVA NA ÊTVRTATA


vo Gimnazijata “ORCE NIKOLOV”

Tema na razgovorot }e bide:

IMA LI ARGUMENTI ZA PRO[TEVAWETO?Za ovie i drugite eti~ki aspekti na aktot na pro{tevaweto

}e razgovarame prijatelski, otvoreno i iskreno vo îtalnata na bibliotekata vo sreda, na 25 fevruari 2004 godina, so po~etok od 12,30

~.

Molbata za pro{tevawe ja izrazuva potrebata lu|eto da se izvinat za storenite zli dela i nepravdi na drugite - a pro{kata e izraz na èlbata da im se prosti na onie koi zgre{ile. Za taa cel e sozdaden praznikot

PRO^KA - koga lu|eto me|usebno si pro{tevaat.Za pro{tevaweto plediraat golemite eti~ari i svetiteli. Tie sakaat da gi nau~at lu|eto da bidat milosrdni i da im prostat na onie koi zgre{ile -

odnosno i samite da pobaraat pro{ka ako ne{to nekomu zgre{ile. Pro{tevaweto go smetaat za edna od najdoblesnite ~ove~ki

dobrodeteli. Ima li argumenti za pro{tevaweto? Kako da se zatvorat o~ite pred storenoto zlo? Dali so {ansata za pro{tevawe ne se osloboduvaat lo{ite ambicii za postojano pravewe nepravda?

ZA TOA ]E SE RASPRAVA NA ÊTVRTATA




IMA LI ARGUMENTI ZA PRO[TEVAWETO?Za ovie i drugite eti~ki aspekti na aktot na pro{tevaweto

}e razgovarame prijatelski, otvoreno i iskreno vo îtalnata na bibliotekata vo sreda, na 25 fevruari 2004 godina, so po~etok od 12,30

~.Po~ituvani nastavnici i u~enici,


u~estvuvate na ~etvrtata MLADINSKA ETI^KA TRIBINA vo Gimnazi-jata “Orce Nikolov”.


Vo eti~koto osoznavawe i vospituvawe na mladite tie se zapoznavaat so ìvotnata realnost, gi sogleduvaat problemite koi baraat re{enie od lu|eto i u~at kako da se

spravuvaat so svoite odgovornosti - za da bide dobar nivniot ìvot i ìvotot na nivnite najbliski i na drugite lu|e voop{to.


Temite se odnesuvaat na pra{awata koi se izu~uvaat vo Etikata i vo srodnite disciplini, a gi zasegaat mladite i nivnite vospituva~i. Sekoj moè da predloì tema za zaedni~ko raspravawe i taa }e bide stavena na rasprava na Tribinite.


Po tribinite “Odnosite me|u roditelite i decata”, “Dali ima lu|e angeli?”, “Dali starite vrednosti moàt da imaat zna~ewe denes?”, ~etvrtata tribina }e bide na tema: IMA LI ARGUMENTI ZA PRO[TEVAWETO? Ovaa interesna duhovna i moralna tema ja organizirame po povod praznikot Pro~ka, koga lu|eto me|usebno si pro{tevaat za lo{ite dela koi si gi napravile?

Ve pokanuvame da dojdete na ~etvrtata Mladinska eti~ka tribina - koja }e se odrì vo îtalnata na u~ili{teto vo sreda, na 25 fevruari 2004 godina, so po~etok od 12,30 ~asot.




VE POKANUVAAT NA

VTORATA

MLADINSKA

ETI^KA TRIBINAvo Gimnazijata “ORCE NIKOLOV”

Tema na razgovorot }e bide:DALI IMA LU\E ANGELI?

PREKRASNITE ANGELSKI SU[TESTVA SE OBRAZEC ZA TOA KAKVI BI TREBALO DA BIDAT NAJDOBRITE LU\E I KAKO BI TREBALO DA SE

ODNESUVAAT. DALI IMA LU\E ANGELI?

NE TREBA DA SE RASPRAVAME ZA TOA DALI IMA ANGELI, TUKU DALI TAKVITE IDEALNI SVOJSTVA I NAMERI - KAKVI [TO GI POKA@UVAAT ANGELITE - IM PRILEGAAT NA LU\ETO I DALI LU\ETO TREBA DA SE

TRUDAT DA LIÂT NA ANGELI.

DALI VOOP[TO VO @IVOTOT STE SRETNALE ÔVEK SLIÊN NA ANGEL - KOJ NESEBI^NO SE GRI@I ZA LU\ETO, MNOGU E FIN I SE [TO PRAVI GO

PRAVI PREDANO I NE@NO?

MO@EBI NEMA POTREBA DA SE BARA OD LU\ETO DA BIDAT KAKO ANGELI - NO, KAKO DA SE POSTIGNE ÔVEKOT DA BIDE MNOGU

DOBAR, SLIÊN NA ANGEL?

Za eti~kata tema DALI IMA LU\E ANGELI}e razgovarame prijatelski, otvoreno i iskreno na

MLADINSKATA TRIBINA vo Gimnazijata “Orce Nikolov”.

Razgovorot }e se odrì vo îtalnata na u~ili{nata biblioteka vo ~etvrtok, na 20 noemvri 2003 godina, vo 12,30 ~asot.

Dobredojdovte!Lu|eto si zamislile takvi prekrasni su{testva, {to im izmislile edno od naubavite imiwa - ANGELI. Tie se fini i ne`ni, predani vo zada~ite i

nosat najdobri vesti. Gi za{tituvaat lu|eto od nevolji, se veli deka sekoj si ima svoj angel pokrovitel. Tie se obrazec za toa kakvi bi trebalo da

bidat najdobrite lu|e, kako bi trebalo da se odnesuvaat. No, dali ima lu|e angeli?

Dali vo ìvotot ste sretnale ~ovek sli~en na angel - koj nesebi~no se griì za lu|eto, ubav e i neèn? [to ste pomislile toga{ i kako ste se

odnesuvale kon nego? - Dali idealnite svojstva i nameri na angelot mu prilegaat na ~ovekot, dali lu|eto treba da se trudat na li~at na

angelite?

ZA TOA ]E SE RASPRAVA NA VTORATA




DALI IMA LU\E ANGELI?

Za ovie i drugite eti~ki aspekti na sovr{enstvoto na li~nosta}e razgovarame prijatelski, otvoreno i iskreno vo îtalnata na

bibliotekata vo ~etvrtok, na 20 noemvri 2003 godina, so po~etok od 12,30 ~.

Lu|eto si zamislile takvi prekrasni su{testva, {to im izmislile edno od naubavite imiwa - ANGELI. Tie se fini i ne`ni, predani vo zada~ite i

nosat najdobri vesti. Gi za{tituvaat lu|eto od nevolji, se veli deka sekoj si ima svoj angel pokrovitel. Tie se obrazec za toa kakvi bi trebalo da

bidat najdobrite lu|e, kako bi trebalo da se odnesuvaat. No, dali ima lu|e angeli?

Dali vo ìvotot ste sretnale ~ovek sli~en na angel - koj nesebi~no se griì za lu|eto, ubav e i neèn? [to ste pomislile toga{ i kako ste se

odnesuvale kon nego? - Dali idealnite svojstva i nameri na angelot mu prilegaat na ~ovekot, dali lu|eto treba da se trudat na li~at na

angelite?

ZA TOA ]E SE RASPRAVA NA VTORATA




DALI IMA LU\E ANGELI?

Za ovie i drugite eti~ki aspekti na sovr{enstvoto na li~nosta}e razgovarame prijatelski, otvoreno i iskreno vo îtalnata na

bibliotekata vo ~etvrtok, na 20 noemvri 2003 godina, so po~etok od 12,30 ~.

Po~ituvani nastavnici i u~enici,

Imame ~est da Ve pokanime da prisustvuvate i u~estvuvate na vtorata MLADINSKA ETI^KA TRIBINA vo gimnazijata “Orce Nikolov”.

Ovaa godina zapo~na da se izveduva prvata izborna nastava po Etika vo Va{ata Gimnazija. Eti~kite pra{awa se mnogu va`ni za sega{nata epoha, za niv se rasprava nasekade vo svetot i vo site u~ili{ta se voveduva Eti~ko obrazovanie.


Pridones kon ovaa blagorodna cel sakaat da dadat Mladinskite eti~ki tribini, na koi }e u~estvuvaat u~enicite od Gimnazijata “Orce Nikolov” i soodvetnite stru~waci.

Temite se odnesuvaat na pra{awata koi se izu~uvaat vo Etikata i vo srodnite disciplini, a gi zasegaat mladite i nivnite vospituva~i. Sekoj moè da predloì tema koja treba zaedno da se rasprava, pa }e ja stavime na rasprava na Tribinite.


Po prvata tribina na tema “Odnosite me|u roditelite i decata”, vtorata tribina }e bide na tema: DALI IMA LU\E ANGELI? Ovaa interesna duhovna i moralna tema moè da gi objasni ne{tata okolu ulogata na li~nosta vo odnosite so lu|eto i da pottikne eti~ka kreativnost, koja im e neophodna na lu|eto za da moàt da se izgradat i da tvorat vo ìvotot i vo relaciite so drugite.

Ve pokanuvame da dojdete na vtorata Mladinska eti~ka tribina - koja }e se odrì vo îtalnata na u~ili{teto vo ~etvrtok, na 20 noemvri 2003 godina, so po~etok od 12,30 ~asot.


Katedra za Etika Gimnazijana Filozofskiot fakultet “Orce Nikolov”Gimnazijata “Orce Nikolov” vo Skopje i Katedrata za Etika na

Filozofskiot fakultet vo Skopje, vo ~est na prvata grupa

koja u~i Etika kako izboren predmet

VE POKANUVAAT NA

PRVATA



Tema na razgovorot }e bide:ODNOSITE ME\U RODITELITE I DECATA

LU\ETO @IVEAT ZAEDNO I ME\U NIV SE SOZDAVAAT RAZNI ODNOSI NA SORABOTKA, POÎTUVAWE I ME\USEBNA GRI@A - ILI NA

KONFRONTACIJA, NETRPELIVOST I ODBIVNOST.

DALI E DOBRO AKO ME\U RODITELITE I NIVNITE DECA POSTOI QUBOV I ME\USEBNA PODDR[KA - ILI TOA NE E NU@NO, PA MO@E I POINAKU?

KAKVI TREBA DA BIDAT ODNOSITE VO SEMEJSTVOTO ME\U CIVILIZIRANITE LU\E?

[TO PREÎ ODNOSITE VO SEMEJSTVOTO DA BIDAT IDEALNI? KOJ TREBA DA SE POGRI@I ZA TOA TIE DA BIDAT PODOBRI I KORISNI ZA SITE?

Za ovie i drugite moralni aspekti naODNOSITE ME\U RODITELITE I DECATA

}e razgovarame prijatelski, otvoreno i iskreno na prvataMLADINSKA ETI^KA TRIBINA vo Gimnazijata “Orce Nikolov”.

Razgovorot }e se odrì vo îtalnata na u~ili{nata biblioteka vo ~etvrtok, na 6 noemvri 2003 godina, so po~etok od

12,30 ~asot.

Dobredojdovte!Semejstvoto e edna od najva`nite ~ove~ki vrski - taa gi povrzuva lu|

eto so qubov i so me|usebna grià. Lu|eto vloùvaat mnogu vo semejstvoto i od semejstvoto o~ekuvaat najmnogu. No, kako {to

pome|u lu|eto se sozdavaat i vladeat razni odnosi - i vo semejstvata lu|

eto moè da sorabotuvaat, da se po~ituvaat i me|usebno da se griàt ednite za drugite - ili da se vo sudir, da izrazuvaat netrpelivost i me|

usebna odbivnost. Dali e podobro me|u roditelite i decata da postojat dobri ~uvstva i

poddr{ka - ili toa ne e nu`no? [to pre~i odnosite da bidat idealni? Koj treba da se griì tie da bidat dobri i korisni za site?

ZA TOA ]E SE RASPRAVA NA PRVATA




Za ovie i drugite moralni aspekti na generaciskite odnosi vo semejstvoto

}e razgovarame prijatelski, otvoreno i iskreno vo îtalnata na u~ili{nata biblioteka vo ~etvrtok, na 6 noemvri 2003 godina, so

po~etok od 12,30 ~asot.

Semejstvoto e edna od najva`nite ~ove~ki vrski - taa gi povrzuva lu|eto so qubov i so me|usebna grià. Lu|eto vloùvaat mnogu vo

semejstvoto i od semejstvoto o~ekuvaat najmnogu. No, kako {to pome|u lu|eto se sozdavaat i vladeat razni odnosi - i vo semejstvata lu|eto moè da sorabotuvaat, da se po~ituvaat i me|usebno da se griàt ednite za drugite - ili da se vo sudir, da izrazuvaat netrpelivost i me|

usebna odbivnost. Dali e podobro me|u roditelite i decata da postojat dobri ~uvstva i

poddr{ka - ili toa ne e nu`no? [to pre~i odnosite da bidat idealni? Koj treba da se griì tie da bidat dobri i korisni za site?

ZA TOA ]E SE RASPRAVA NA PRVATA




Za ovie i drugite moralni aspekti na generaciskite odnosi vo semejstvoto

}e razgovarame prijatelski, otvoreno i iskreno vo îtalnata na u~ili{nata biblioteka vo ~etvrtok, na 6 noemvri 2003 godina, so

po~etok od 12,30 ~asot.

Po~ituvani nastavnici i u~enici,

Imame ~est da Ve pokanime da prisustvuvate i u~estvuvate na prvata MLADINSKA ETI^KA TRIBINA vo gimnazijata “Orce Nikolov”.

Ovaa godina zapo~na da se izveduva prvata izborna nastava po Etika vo Va{ata Gimnazija. Pred nekolku godini tuka se izveduva{e i prvata eksperimentalnata nastava po Etika. Moralnite pra{awa se mnogu va`ni za sega{nata epoha, za niv se rasprava nasekade vo svetot i vo site u~ili{ta se voveduva Eti~ko obrazovanie.

Osnovnoto za eti~koto osoznavawe i vospituvawe e mladite da se zapoznaat so ìvotnata realnost, da gi sogledaat problemite koi baraat re{enie od lu|eto i da nau~at kako da se spravuvaat so svoite odgovornosti - za da bide dobar nivniot ìvot i ìvotot na nivnite najbliski i na drugite lu|e voop{to.

Pridones kon ovaa blagorodna cel sakaat da dadat Mladinskite eti~ki tribini, na koi }e u~estvuvaat u~enicite od Gimnazijata “Orce Nikolov” i soodvetnite stru~waci.

Temite }e se odnesuvaat na pra{awata koi se izu~uvaat vo Etikata i vo srodnite disciplini, a gi zasegaat mladite i nivnite vospituva~i. Sekoj moè da predloì tema koja treba zaedno da se rasprava i }e ja stavime na dneven red na Tribinite.


Prvata tribina }e bide na tema: ODNOSITE ME\U RODITELITE I DECATA. Toa e edna od najva`nite socijalni i vospitni temi, za koja ima da se kaàt mnogu ne{ta, da se objasnat rabotite, da se kritikuvaat negativnostite i da se vospostavat podobri odnosi kako posiguren ìvoten kurs.

Ve pokanuvame da dojdete na prvata Tribina - koja }e se odrì vo îtalnata na u~ili{teto vo ~etvrtok, na 6 noemvri 2003 godina, so po~etok od 12,30 ~asot.

Najmalku {to moème da kaème - dobredojdeni ste!

Katedra za Etika Gimnazijana Filozofskiot fakultet “Orce Nikolov”Gimnazija “Orce Nikolov” vo SkopjeMLADINSKA ETI^KA TRIBINA6 noemvri 2003 g. Ne e deleno!!!

KAKVI MI SE ODNOSITE SO RODITELITE

Ve molime, razmislete i odgovorite si na ovie pra{awa:

- Dali mi se dobri odnosite so roditelite?

DA NE ZAVISI OD SLUÂJOT NE E VA@NO

- Dali mislite deka tie postapuvaat dobro sprema vas?

DA NE DELUMNO (ZAVISI OD SLUÂJOT) NE MI E VA@NO

- [to mislite, {to va{ite roditeli mislat za va{ite me|usebni odnosi?

- Deka se dobri - Deka ne se dobri - Deka jas sum vinoven/a za lo{ite odnosi - Ne im e va`no toa - Mene ne mi e va`no {to tie mislat

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ve molime, izberete go dadeniot odgovor koj najpove}e soodvetstvuva na Va{eto mislewe:

- Dobrite odnosi me|u roditelite i decata se va`ni - i moite roditeli i jas se trudime me|u nas da vladee razbirawe.

- Me|u site lu|e bi trebalo da ima dobri odnosi - pa se takvi i me|u mene i moite roditeli.

- Moite roditeli mnogu se trudat da rabotat i zarabotat i da go odràt na{iot ìvot - i mene mi davaat {ansa da u~am - i jas se trudam odnosite me|u nas da bidat dobri.

- Na{ite odnosi se civilizirani - nie se podnesuvame me|usebno, iako nema intimnost i najverojatno taka }e ostane i vo idninata.

- Sega nekako u{te odi - no vo idninata nema da se soglasuvame, ve}e se navestuvaat mnogu problemi.

- Jas nemam nervi da gi izdràm nivnite nepotrebni optovaruvawa, koi mi gi nafrlaat vrz mene - a tie nemaat nervi da me podnesat mene. Odi te{ko.

- Odvaj ~ekam da stanam vozrasen i da si odam od doma.

- Najdobro e da ne razgovarame za odnosite - vedna{ po~nuvame da vreskame i da se lutime i potoa doma imame nekolku dena molk i durewe.

- Jas razbiram deka tie imaat problemi - no i jas imam problemi, za koi tie ne moàt da mi pomognat.

- Odnosite vo na{eto semejstvo ne se dobri - ne moàm da kaàm deka koj za toa vistinski e vinoven - starite ili jas (nie decata).

- Ubavo e odnosite da bidat idealni - site treba da bidat odgovorni za toa.

INVEST BANKA8 noemvri 2003 g.INVEST BANKA8 noemvri 2003 g.

KAKO SE ODNESUVAM VO RABOTATA

Ve molime, razmislete i odgovorite na pra{aweto za motivite i kvalitetot na Va{eto postapuvawe vo rabotata - i odberete koj od dvata priloèni sprotivni odgovori vi e poblizok:

- Jas ne sakam nikogo da povredam vo ìvotot (Nikoj nikogo ne treba da povreduva vo ìvotot), pa zatoa postapuvam dobro.- Sakam da se po{eguvam so lu|eto, vo rabotata ne treba sù da bide mnogu strogo, i toa ne mora sekoga{ nim da im se dopa|a.

- Toa e moja rabota i dol`nost i obvrska mi e da postapuvam dobro.- Nema vrska {to toa e moja rabota, ne moram sekoga{ da bidam najdobar, moàm da najdam i druga rabota ako treba.

- Rabotam so ~uvstvitelen materijal-parite i vnimavam vo rabotata i na niv i na klientite (tie se isto taka ~uvstvitelni so niv).- Parite se stoka kako sekoja druga i ne treba da se mistificira raboteweto so niv, taka {to ne mora preterano da se vnimava vo raboteweto so niv.

- Vo rabotata sekoj treba da gi slu{a rakovoditelite i jas postapuvam onaka kako {to tie baraat.- Jas sum slobodna li~nost i nikoj ne treba da mi zapoveduva {to i kako }e pravam, duri ni {efovite.

- Mi se dopa|a rabotata i organizacijata na rabotata i sakam da pridonesam tie da bidat dobri i {to podobri.- Mislam deka rabotata i organizacijata ne se mnogu dobri, a ne e ni va`no moeto mislewe i odnesuvawe za tie da bidat podobri.

- Na lu|eto im e potrebna pomo{, tie sakaat drugite kon niv da se odnesuvaat dobro, i jas toa go pravam.

- Lu|eto baraat pove}e otkolku {to im treba i na {to imaat pravo i jas ne moram preterano da se angaìram da gi zadovoluvam.

- Rabotata e prose~na i odgovorna, platata sredna, no jas ne se pla{am od raboteweto i sakam dobro da gi ispolnam zada~ite.- Rabotata e te{ka, platata ne premnogu golema, od mene se baraat samo obi~ni ne{ta i ne znam zo{to mnogu bi se trudel.

- Jas se cenam sebesi i sekade se trudam da ostavam dobar vpe~atok.- Nikoj ne vodi smetka za mene, jas sum obi~na li~nost, pa od mene za ni{to ne se o~ekuva ne{to osobeno.- Jas sum qubezen i uslu`liv kon sekogo - i kon starite i kon mladite, i kon dobro oble~enite i kon neurednite, i kon bogatite i kon bednite. Site tie se lu|e i zasluùvaat dobar odnos od mene.- Izbiram kon kogo }e bidam uslu`liv i qubezen - toa e moe pravo, jas sum gadliv sprema nekoi lu|e i sostojbi i kon site nemam isto odnesuvawe; neka se smenat, pa i jas }e bidam podobar.

- Ostanuvam na rabotata i podolgo ako treba, gi prifa}am site zada~i, duri i ako nekoj kolega gi odbie.- Nema potreba da rabotam pove}e i podolgo otkolku {to e minimalno i prethodno dogovoreno; ako moè, }e zaobikolam nekoja zada~a ili }e ja zavle~am, neka ja raboti nekoj drug ako saka.

- Rabotata mi e izvor na prihodite i jas rabotam dobro za da si ja obezbedam zarabotuva~kata i eventualno da ja zgolemam.- Ne ìveam od platata (moè da imam i drugi izvori?) i ne e najva`no da se istaknuvam vo rabotata za da preìveam.

- Nasekade vo svetot site se trudat da rabotat i zatoa imaat, i jas sakam nie site da rabotime dobro za da imame pove}e.- Ni Germancite ne se pove}e svrteni samo kon rabotata, ima i drugi zadovolstva i va`ni raboti vo ìvotot, ne treba da ìveeme samo za raboteweto. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Vo molime, so brojka ozna~ete go REDOSLEDOT NA VA[IOT IZBOR, t.e. {to vi e prvo vo ìvotot od nekolkute oblasti i zada~i, potoa vtoro itn.:

_____ semejstvo _____ prijateli

_____ jas samiot _____ rabota

_____ usovr{uvawe (u~ewe i sl.) _____ sport

_____ politi~ka dejnost _____ zabava

_____ zarabotuvawe, sobirawe pari _____ lov, ribolov

_____ odgleduvawe bav~a, lozje _____ kockawe, kladewe

Na koe mesto ste ja rangirale rabotata?

Dali bez istaknuvawe na rabotata na povisoko mesto moète da gi ostvarite prioritetite staveni pred nea?Gimnazija “Rade Jov~evski - Kor~agin” vo SkopjePredavawe za Etika, 19 noemvri 2003 g.

MORALNITE VREDNOSTI NA MLADITE

Moralnite vrednosti na mladite ne se razlikuvaat od standardnite moralni vrednosti na site lu|e. Nivnata posebnost e {to:

- mladite ne se, eventualno, celosno avtonomni i odgovorni,- tie gi ~uvstvuvaat pointimno novite vrednosti na ~ove{tvoto.

Novite vrednosti baraat od lu|eto poseriozno vnimanie i odnesuvawe, a toa zna~i:

~uvawe na prirodata odgovorno odnesuvawe unapreduvawe na ~istotata na mislata, na zborovite i na

delata izbegnuvawe na pravewe zlo pravewe dobro izbegnuvawe na konflikti i nivno re{avawe nepoddrùvawe na kakvo-gode bilo nasilstvo poddr{ka na slobodata i na razvitokot na lu|eto

Poraka od sveti Kliment Ohridski:TRAGAJ SE OD ZLOTO I PRAVI DOBRO!

Ubav sovremen eti~ki lozung:HELP EVER - HURT NEVER!

Sekoga{ pomagaj, nikoga{ nemoj da povredi{ nikogo!

Li~nite moralni vrednosti na mladite vo svetot i kaj nas: ~uvawe na zdravjeto vnimavawe da ne zapadnat vo zavisnosti, osobeno od kockawe i od

alkohol - a posebno od droga!!! izbegnuvawe da pravat lo{i ne{ta (zagaduvawe, navreduvawe,

upropastuvawe, nanesuvawe zlo na drugite i na sebe)

sportuvawe nastojuvawe da u~at, da se razvivaat pravilno i da postignat uspeh pozitiven odnos sprema ìvotot i drugite (Smile! - Nasmevni se!)

dobri odnosi so sekogo - bez zavist i neprijatelstvo po~ituvawe na sebe (samodostoinstvo) i na drugite (dostoinstvo) pridonesuvawe kon dobrite odnosi me|u lu|eto - kako tvore~ki

eti~ki faktor davawe pridones kon razvitokot - kako tvore~ki socijalen faktor ne zapa|awe vo golemi problemi ne sozdavawe lo{i opa{ki - koi }e im gi optovaruvaat ìveweto i

sovesta podgotvuvawe za rabotewe, sozdavawe i tvorewe ({tedewe, ve{tini,

naviki, zacvrsnuvawe na voljata, donesuvawe re{enija, re{itelnost)

li~en samorazvitok kako moralno i kulturno su{testvo

Eksperiment Vo Sredno Obrazovanie

Documents