Ekosistemak 5. maila

ALTZA HERRI IKASTATEXEA

LAGUNTZA GELA – HIPI GELA

1

3. GAIA: INGURUMENA BABESTEA

1- EKOSISTEMAK Izaki bizidunek eta haien ingurune fisikoak osatzen dute ekosistema. Oso txikia (putzu bat) Ekosistema Oso handia (ozeanoa)

2.- EKOSISTEMAKO IZAKI BIZIDUNAK:

o Biosfera: Lurra eta bertan bizi garen izaki bizidunak.

o Izaki bizidun guztiak espezietan biltzen dira (tigreak,haritzak...)

o Populazioa: Ekosistema baten bizi diren especie bateko kideak.

o Komunitatea: Ekosistema baten bizi den populazioa.

o Ekosistemako izaki bizidunek harremanak dituzte elkarren

artean.



2

3.- INGURUNE FISIKOA: Ingurune fisikoaren elementuak edo factoreaK:

o Temperatura o Hezetasuna o Lur motak

Ingurune fisikoa, lehortarra edo urtarra izan daiteke.

• Ingurune lehortarra. Faktoreak: klima, lurzorua, erliebea.

• Ingurune urtarra: Gatz kantitatea, argia, korronteak, temperatura

eta hondo mota. Ingurune urtarrak, gazitasunaren arabera: ur gezekoak edo ur gazikoak izan daitezke.

4.- INGURUNE FISIKOAREN EGTA IZAKI BIZIDUNEN AERTEKO HARREMANAK.-

Klima, lurzoru eta erliebearen arteko konbinazioaren arabera, basoak, belardiak, basamortuak eta abar egon datitezke.

GOGORATU: Ekosistema-osagaiak:

• Izaki bizidunak: landareak eta animaliak

• Ingurune fisikoa: tenperatura, ura, lurzorua eta harriak.

Tokiak eta hor bizi diren izaki bizidunek EKOSISTEMA osatzen dute.



3

Ekosistemako landaretza motak zer animalia egongo diren baldintzatzen du. Izaki bizidunek ingurune fisikoa ere aldatzen dute. ( Adibidez, kastoreak presak egiten dituztelako). Irudien azpian ekosistema-motaren izena kokatu:

………………………………………..

…………………………………………………….

……………………………………………………..



4

……………………………………………………………….

………………………….

…………………………………………………..

……………………………………………………..

Pinguinoak bizi daitzeke belardi batean?



5

Zer ekosistema ezagutzen duzu zure hirian?

Behatu irudiari eta erantzun galdera hauei:

● Zer elementuk osatzen dute ekosistema hori?

● Bizi al daiteke jirafa bat ekosistema horretan? Zergatik?

● Nola aldatzen dute ekosistema hori izaki bizidunek?

Azaldu zer diren ekosistemak.



6

Urmael bat ekosistema bat izan al daiteke? Arrazoitu erantzuna.

Esan lehorreko ingurune fisikoan esku hartzen duten hiru faktoreren izenak.

•

•

•

Definitu.

• Espeziea �

• Populazioa �

• Komunitatea �

Marraztu geziak elika-kate honetan.



7

EKOSISTEMAKO ELIKADURA:

1.- EKOSISTEMAKO EKOIZLEAK

• Landareek elikagaiak sortzen dute horregatik ekoizle esaten zaie.

• Ekosistema urtarretan algak dira ekoizleak.

2.- KONTSUMITZAILEAK

Kontsumitzaileak: Animaliek ez dute beraien elikagaiak sortzen horregatik kontsumitzaileak esaten zaie.

Lehen mailako kontsumitzaileak animalia belarjaleak dira.

Bigarren mailako kontsumitzaileak animalia haragijaleak dira.



8

Hirugarren mailako kontsumitzaileak:Beste animalia haragijaleak bigarren mailako kontsumitzailez elikatzen dira.



9

• Harrapariak --- Beste animalia batzuk ehizatu eta jan

egiten dute. • Sarraskijaleak --- Beste animalia batzuen gorpuz elikatzen

dira. • Parasitoak --- Beste izaki biziduneetatik hartzen dute

elikagaia (eltxoak, zorriak...)

• Deskonposatzaileak --- Izaki bizidunen hondarrez elikatzen dira.



10

3.- DESKONPOSATZAILEAK

Bakterioak eta onddoak dira deskonposatzaileak; izaki bizidunen hondarrak –bai landareenak bai animalienak- erabat deskonposatzen dituzte. 4.- ELIKA-KATEAK ETA ELIKASAREAK

Ecosistema bateko espezieen artean sorzten diren elikadura-harremanak elika-kateen bidez iirudikatzen dira. Kate horietan, gezien bidez lotzen dira espezieak.

INGURUMENA

1.- ZER DA INGURUMENA?

Gizakiaren ingurumena haren bizitzari eragiten dion guztia da: klima, ura, izaki bizidunak, giza jarduerak…. 2.- GIZON-EMAKUMEOK ALDATU EGITEN DUGU

INGURUMENA

Nola aldatzen dugu gure ingurumena? Gure jardueren bidez, gure aktibitaten bidez. Adibidez: zuhaitzak ebakitzen, lurra lantzen, erregaiak erabiltzen…..



11

3.- INGURUMENAREN ARAZOAK:

-KUTSADURA: Sustantzi kaltegarriak botatzea.

-BEROTZE GLOBALA: Lurra gero eta gehiago berotzen ari da. Karbono dioxido kopurua asko igo da.

-DEFORESTAZIOA: Basoak galtzea da (arbolak moztu, errepideak egin... )

-BIODIBERTSITATEA: Espezie ugari ari dira galtzen gaur egun.



12

Errepaso:

• Landareek beste izaki bizidun batzuk jaten dituzte?

• Zeintzuk dira animalia belarjaleak? Adibideak esan.

• Landareek zer behar dute bere elikagaiak sortzeko?

• Nola kutsatzen da airea eta ura?

q Zer gertatuko litzateke ekosisteman animalia haragijaleak desagertuko balira?

q Zertarako birziklatezen dugu?

q Kontenedore horian:



13

q Kontenedore urdinean:

q Kontenedore berdean:

q Zeintzuk kutsatzen dute ekosistemak?

q Zuk zer egin dezakezu gutxiago kutsatzeko?

q Noiz sortzen da baso-soiltzea?

q Eta gehiegizko ustiapena?

q Zergatik esaten da fokak eta baleak desagertzen ari direla?

q Lurzorua babesik gabe gelditzen bada, zer gerta daiteke?



14

Zer gertatzen ari da?

Zein izan daiteke sutearen ondorioa?

INGURUMENA BABESTEA: Guk egin BEHAR duguna:

1- URA AURRESTU.

2- ELIZTRIZITATEA AURREZTU.

3- ENERGIA AURREZTU.

4- ZABORRAK ETA ONDARRAK BERE LEKUAN UTZI.

5- FAUNA ETA FLORA ERRESPETATU



15

Agintariek ingurumena babestu behar dute. Ekosistemak bi modu hauetara babesten dira:

q Legeen bidez q Eremu babestu izendatuta (zona protegida, parque protegido):

natura-parkeak, eskualde-parkeak, erreserbak, etab. Dominikar Errepublikan gogoratu zeintzuk ziren natura-parke ezagunenak:

• Samana Badia (Baleak bizi direlako). • Parques nacionales:

o Parque Nacional Los Haitises o Parque Nacional Monte Cristi o Parque Nacional Isla Cabritos

§ Lago Enriquillo o Parque Nacional Sierra de Bahoruco o Parque Nacional Jaragua o Parque Nacional José Armando Bermúdez o Parque Nacional José del Carmen Ramírez o Parque Nacional Juan Bautista Pérez Rancier (Valle Nuevo)

• Reservas científicas: o Reserva Científica Ébano Verde o Salto de Aguas Blancas



16

• Animaliek beste izaki bizidun batzuk jaten dituzte:

- landareak jaten dittztenak: belarjaleak dira. - Aninaliak jaten dituztenak: haragijaleak dira.

Animaliek zer jaten dituzte? Landareak jaten dituztenak zeintzuk dira? Beste animaliak batzuk jaten dituztenak zeintzuk dira? Adibideak idatzi: Hartza lehoia, jiraja, otsoa, tigrea, elefantea, oreina, behia, ardia, zaldia, azeria, Krokodriloa, Belarjaleak Haragijaleak



17

HARAGIJALEAK, BELARJALEAK ETA OROJALEAKHARAGIJALEAK, BELARJALEAK ETA OROJALEAKHARAGIJALEAK, BELARJALEAK ETA OROJALEAKHARAGIJALEAK, BELARJALEAK ETA OROJALEAK

Haragijaleek zer jaten dute? Belarjaleek zer jaten dute? Orojaleek zer jaten dute?

Ekosistemak 5. maila

Education