Ekonomie GEC105

Ekonomie

a k a d e m i aAkademia MSW (Maatskappyregistrasienommer: 2005/024616/08) is voorwaardelik by die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding tot

31 Desember 2016 as privaat hoëronderwysinstelling geregistreer ingevolge die Wet op Hoër Onderwys, 1997, Registrasienommer: 2011/HE08/005.

Akademia is deel van die Solidariteit Beweging

w w w. a k a d e m i a . a c . z a

Ekonomie

© Kopiereg 2014

Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOD (POK), DEd (Unisa)

Skrywer: Elize-Mari Joubert

Onderwysontwerp, bladuitleg & taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk

’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou.

Adres: H/v D.F. Malan- & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria

Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046

Webtuiste: www.akademia.ac.za

Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers

gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie,

hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming

of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n

skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

GEC105 Ekonomie

©akademia (MSW) Bladsy 1

Inhoudsopgawe

Programoorsig ......................................................................................................................... 7

Inleiding ...................................................................................................................................... 8

Vakleeruitkomste .................................................................................................................... 9

Woordomskrywing vir evaluering ................................................................................ 10

Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I ................................................................ 11

1.1 Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 11

1.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 12

1.3 Verrykende bronne ............................................................................................................. 12

1.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 12

1.5 Inleiding ................................................................................................................................ 13

1.6 Waaroor gaan ekonomie? ................................................................................................. 13

1.6.1 Wat is ekonomie? ........................................................................................................... 13

1.6.2 Verskil tussen mikro-ekonomie en makro-ekonomie ................................................ 14

1.6.3 Skaarsheid, keuses en geleentheidskoste ................................................................. 15

1.6.4 Skaars hulpbronne: die produksiefaktore ................................................................... 16

1.6.5 Skaarsheid, keuse en geleentheidskoste: die produksiemoontlikheidskromme .. 17

1.6.6 Ekonomie as ŉ wetenskap ............................................................................................ 18

1.6.7 Basiese instrumente van ŉ ekonomiese analise ....................................................... 18

1.7 Belangrike konsepte, vraagstukke en verhoudings ...................................................... 20

1.7.1 Verskillende ekonomiese sisteme ............................................................................... 20

1.7.2 Produksie, inkomste en besteding ............................................................................... 22

1.7.3 Die onderlinge afhanklikheid tussen huishoudings en ondernemings ................... 23

1.7.4 Ander sleutelkonsepte ................................................................................................... 25

1.8 Aanbod, vraag en pryse .................................................................................................... 26

1.8.1 Vraag ................................................................................................................................ 26

1.8.2 Aanbod ............................................................................................................................. 27

1.8.3 Markewewig .................................................................................................................... 29

1.8.4 Verbruikersurplus en produsentesurplus .................................................................... 29

1.9 Vraag en aanbod in aksie ................................................................................................. 30

1.9.1 Verandering in vraag...................................................................................................... 30

1.9.2 Verandering in aanbod .................................................................................................. 31

GEC105 Ekonomie

©akademia (MSW)

Bladsy 2

1.9.3 Gelyktydige veranderings in vraag en aanbod .......................................................... 32

1.9.4 Die wisselwerking tussen verwante markte ............................................................... 32

1.9.5 Owerheidsinmenging ..................................................................................................... 33

1.9.6 Landboupryse ................................................................................................................. 35

1.9.7 Spekulasie gedrag: selfvervullende verwagtinge ...................................................... 35

1.10 Elastisiteit............................................................................................................................. 35

1.10.1 Pryselastisiteit van vraag .............................................................................................. 35

1.10.2 Ander vraagelastisiteite ................................................................................................. 38

1.10.3 Pryselastisiteit van aanbod ........................................................................................... 39

1.11 Die teorie van vraag: die nutsbenadering ....................................................................... 40

1.11.1 Nut .................................................................................................................................... 40

1.11.2 Grensnut en totale nut ................................................................................................... 41

1.11.3 Verbruikersewewig volgens die nutsbenadering ....................................................... 41

1.11.4 Afleiding van ŉ individuele vraagkromme ................................................................... 42

1.11.5 Opmerkings oor die nutsbenadering ........................................................................... 42

1.12 Die teorie van vraag: die onsydigheidsbenadering ....................................................... 42

1.12.1 Ordinale en kardinale nut .............................................................................................. 42

1.12.2 Onsydigheidskromme .................................................................................................... 43

1.12.3 Die begrotingslyn ............................................................................................................ 44

1.12.4 Verbruikersewewig, die verbruiker se waardebepaling en die mark se

waardebepaling .............................................................................................................................. 44

1.12.5 Veranderings in ewewig ................................................................................................ 44

1.13 Agtergrond tot aanbod: produksie en koste ................................................................... 45

1.13.1 Inleiding ............................................................................................................................ 45

1.13.2 Basiese koste- en winsbegrippe .................................................................................. 46

1.13.3 Produksie in die korttermyn .......................................................................................... 46

1.13.4 Korttermynkoste.............................................................................................................. 48

1.13.5 Produksie en koste in die langtermyn ......................................................................... 49

1.14 Samevatting ........................................................................................................................ 50

1.15 Selfevaluering ..................................................................................................................... 51

Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II ............................................................... 53

2.1 Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 53


GEC105 Ekonomie




2.5 Inleiding ................................................................................................................................ 54

2.6 Markstrukture I: oorsig en volmaakte mededinging ...................................................... 55

2.6.1 Markstrukture: ŉ oorsig .................................................................................................. 55

2.6.2 Die ewewigsvoorwaardes vir enige onderneming ..................................................... 56

2.6.3 Volmaakte mededinging ................................................................................................ 56

2.6.4 Die vraag na die produk van die onderneming .......................................................... 57

2.6.5 Die ewewig van ŉ onderneming onder volmaakte mededinging ............................ 57

2.6.6 Die aanbodkromme van die onderneming en die markaanbodkromme ................ 58

2.6.7 Langtermynewewig van die onderneming en die bedryf onder volmaakte

mededinging .................................................................................................................................... 58

2.7 Markstrukture II: monopolie en onvolmaakte mededinging ......................................... 58

2.7.1 Monopolie ........................................................................................................................ 58

2.7.2 Monopolistiese mededinging ........................................................................................ 59

2.7.3 Oligopolie ......................................................................................................................... 60

2.7.4 Vergelykings tussen monopolie, onvolmaakte mededinging met volmaakte

mededinging .................................................................................................................................... 61

2.8 Die arbeidsmark ................................................................................................................. 62

2.8.1 Die arbeidsmark teenoor die goederemark ................................................................ 62

2.8.2 ŉ Volmaak mededingende arbeidsmark ..................................................................... 63

2.8.3 Onvolmaakte arbeidsmarkte ......................................................................................... 65

2.9 Samevatting ........................................................................................................................ 65

2.10 Selfevaluering ..................................................................................................................... 66

Studie-eenheid 3: Makro-ekonomie: Deel I ............................................................... 67

3.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ......................................................................................... 67




3.5 Inleiding ................................................................................................................................ 68

3.6 Basiese konsepte, verhoudings en kwessies ................................................................ 69

3.6.1 Waaroor gaan ekonomie? ............................................................................................. 69

3.6.2 Verskil tussen mikro-ekonomie en makro-ekonomie ................................................ 69

GEC105 Ekonomie

©akademia (MSW)

Bladsy 4

3.6.3 Die gemengde ekonomie .............................................................................................. 69

3.6.4 Totale produksie, inkomste en besteding in die gemengde ekonomie .................. 69

3.6.5 Die verhouding tussen huishoudings, ondernemings, die regering en die

buitelandse sektor in ŉ gemengde ekonomie ............................................................................ 70

3.6.6 Makro-ekonomie teorie .................................................................................................. 70

3.6.7 Makro-ekonomie beleid ................................................................................................. 70

3.6.8 Paar dinge om voor uit te kyk ....................................................................................... 71

3.7 Die meting van die prestasie van die ekonomie ............................................................ 71

3.7.1 Die meting van die peil van ekonomiese aktiwiteite: die bruto binnelandse produk

........................................................................................................................................... 71

3.7.2 Ander maatstawwe vir produksie, inkomste en besteding ....................................... 73

3.7.3 Die meting van werksverskaffing en werkloosheid ................................................... 74

3.7.4 Die meting van pryse: die verbruikersprysindeks ...................................................... 75

3.7.5 Die meting van transaksies met die res van die wêreld: die betalingsbalans ....... 75

3.7.6 Die meting van ongelykheid: die verdeling van inkomste ........................................ 75

3.8 ŉ Eenvoudige Keynesiaanse ekonomiese model ......................................................... 76

3.8.1 Produksie, inkomste en besteding ............................................................................... 76

3.8.2 Die basiese aannames van die model ........................................................................ 77

3.8.3 Verbruikersbesteding ..................................................................................................... 77

3.8.4 Investeringsbesteding .................................................................................................... 78

3.8.5 Die algebraïese voorstelling van die eenvoudige Keynesiaanse model ................ 80

3.8.6 Die invloed van ŉ verandering in investering: die vermenigvuldiger ...................... 80

3.9 Samevatting ........................................................................................................................ 80

3.10 Selfevaluering ..................................................................................................................... 80

Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II .............................................................. 83

4.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ......................................................................................... 83




4.5 Inleiding ................................................................................................................................ 85

4.6 Die owerheidsektor en die fiskale beleid ........................................................................ 85

4.6.1 Die owerheid of publieke sektor ................................................................................... 85

4.6.2 Owerheidsdeelname in die ekonomie ......................................................................... 85

GEC105 Ekonomie


4.6.3 Fiskale beleid en die begroting .................................................................................... 85

4.6.4 Staatsbesteding .............................................................................................................. 86

4.6.5 Finansiering van staatsbesteding ................................................................................ 86

4.6.6 Belasting .......................................................................................................................... 86

4.6.7 Die Keynesiaanse model saam met ŉ staatsektor .................................................... 87

4.7 Die buitelandse sektor ....................................................................................................... 88

4.7.1 Waarom lande handel dryf ............................................................................................ 88

4.7.2 Handelsbeleid ................................................................................................................. 90

4.7.3 Wisselkoers ..................................................................................................................... 91

4.7.4 Bekendstelling van die buitelandse sektor aan die Keynesiaanse model: die oop

ekonomie ......................................................................................................................................... 91

4.8 Geld en die monetêre beleid ............................................................................................ 91

4.8.1 Die funksies van geld ..................................................................................................... 92

4.8.2 Geld in Suid-Afrika ......................................................................................................... 93

4.8.3 Die Suid-Afrikaanse Reserwe Bank ............................................................................ 94

4.8.4 Die vraag na geld ........................................................................................................... 94

4.8.5 Die voorraad van geld: hoe word geld geskep? ........................................................ 95

4.8.6 Instrumente van monetêre beleid ................................................................................ 95

4.9 Meer oor makro-ekonomiese teorie en beleid ............................................................... 97

4.9.1 Die totale-vraag-en-aanbod model .............................................................................. 97

4.9.2 Monetêre transmissie meganisme ............................................................................. 100

4.9.3 Monetêre en fiskale beleide in die AD-AS raamwerk ............................................. 100

4.9.4 Ander benaderings tot makro-ekonomie................................................................... 100

4.10 Samevatting ...................................................................................................................... 101

4.11 Selfevaluering ................................................................................................................... 101

Studie-eenheid 5: Makro-ekonomie: Deel III ......................................................... 103

5.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ....................................................................................... 103

5.2 Voorgeskrewe handboek ................................................................................................ 104

5.3 Verrykende bronne ........................................................................................................... 104

5.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ..................................................................................... 104

5.5 Inleiding .............................................................................................................................. 104

5.6 Inflasie ................................................................................................................................ 105

5.6.1 Meting van inflasie........................................................................................................ 105

GEC105 Ekonomie

©akademia (MSW)

Bladsy 6

5.6.2 Gevolge van inflasie ..................................................................................................... 106

5.6.3 Die oorsake van inflasie .............................................................................................. 106

5.6.4 Anti-inflasiebeleid ......................................................................................................... 107

5.7 Werkloosheid en die Phillipskromme ............................................................................ 107

5.7.1 Werkloosheid ................................................................................................................ 107

5.7.2 Werkloosheid en inflasie: die Phillipskromme .......................................................... 108

5.8 Ekonomiese groei en sake-siklus .................................................................................. 109

5.8.1 Die definisie en meting van ekonomiese groei ........................................................ 109

5.8.2 Die sakesiklus ............................................................................................................... 110

5.8.3 Bronne van ekonomiese groei .................................................................................... 110

5.9 Samevatting ...................................................................................................................... 111

5.10 Selfevaluering ................................................................................................................... 111

Afrikaans/Engelse woordelys ...................................................................................... 112

Bronnelys .............................................................................................................................. 116

Selfevalueringsriglyne ..................................................................................................... 117

GEC105 Ekonomie


Programoorsig

Inleiding tot

elementêre

kwantitatiewe metodes

GQM105

Studie-eenheid 1:

Basiese beginsels en

beskrywende

statistiek

Studie-eenheid 2:

Waarskynlikhede en

steekproewe

Studie-eenheid 3:

Vertrouensintervalle

en hipotesetoetsing,

Deel I

Studie-eenheid 4:

Hipotesetoetsing,

Deel II

Bedryfsetiek

GBE105

Studie-eenheid 1:

Die etiese dimensie

van sake

Studie-eenheid 2:

Teorieë oor etiek en

sake

Studie-eenheid 3:

Etiek in die

sakeomgewing

Studie-eenheid 4:

Etiese besluitneming

in sake

Studie-eenheid 5:

Die bestuur van etiese

prestasie

Ondernemings-

bestuur I

GBM105

Studie-eenheid 1:

Inleiding tot

Ondernemings-

bestuur

Studie-eenheid 2:

Die nuwe

sakeonderneming

Studie-eenheid 3:

Algemene

bestuursbeginsels

Studie-eenheid 4:

Bestuursfunksies:

Deel I

Studie-eenheid 5:

Bestuursfunksies:

Deel II

Inleiding tot

Bedryfsinligting-

stelsels

GBI105

Studie-eenheid 1:

Inleiding tot

bedryfsinligting-

stelsels

Studie-eenheid 2:

Inligtingstegnologie-

infrastruktuur

Studie-eenheid 3:

Toepassings van

bedryfsinligting-

stelsels: Deel I

Studie-eenheid 4:

Toepassings van

bedryfsinligting-

stelsels: Deel II

Studie-eenheid 5:

Die bestuur van

bedryfsinligting-

stelsels

Bedryfs-

kommunikasie

GBC105

Studie-eenheid 1:

Grondbeginsels van

bedryfs-kommunikasie

Studie-eenheid 2:

Verbale

kommunikasie in die

werksplek

Studie-eenheid 3:

Interne en eksterne

interaksie

Handelsreg

GCL105

Studie-eenheid 1:

Inleiding tot

Handelsreg

Studie-eenheid 2:

Algemene beginsels

van Kontraktereg

Studie-eenheid 3:

Kontrakte

Studie-eenheid 4:

Ander aspekte van

Handelsreg

Ekonomie

GEC105

Studie-eenheid 1:

Mikro-ekonomie:

Deel I

Studie-eenheid 2:

Mikro-ekonomie:

Deel II

Studie-eenheid 3:

Makro-ekonomie:

Deel I

Studie-eenheid 4:

Makro-ekonomie:

Deel II

Studie-eenheid 5:

Makro-ekonomie:

Deel III

BCom Ondernemingsbestuur

Eerste Jaar

GEC105 Ekonomie


Inleiding

Ekonomie is deel van die sosiale wetenskappe en is ŉ vakgebied wat probeer om te verklaar

hoe, onder andere, die doeltreffende gebruik van skaars bronne kan bydra tot die maksimum

voordeel van ekonomiese behoeftes.

Ekonomiese beginsels kan gebruik word om verskeie vraagstukke te probeer beantwoord.

Ekonomie is soos ŉ storie wat vertel word. Daarom is dit belangrik om eerstens, die

definisie van ekonomie te ontleed. Die volgende aspek, naamlik mikro-ekonomie,

verduidelik wat met die ekonomie in die kleine bedoel word. Nadat ŉ basiese konsep van

mikro-ekonomie gevorm is, gaan die ekonomie vanuit ŉ geheelbeeld, die makro-ekonomie,

beskou word.

Die gids sal jou deur die handboeke begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig en aan

te vul, waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys. Let daarop dat die nommering

van paragrawe in die handboeke nie met dié in die gids ooreenstem nie. Maak telkens seker

dat jy die belangrike begrippe verstaan en doen die selfevalueringsaktiwiteite aan die

einde van elke studie-eenheid, wanneer jy vir die eksamen voorberei.

Die gedeeltes in die handboeke, wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede

sal telkens aangedui word. Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes

in die handboeke, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer. Die aantekeninge in die

begeleidingsgids is kripties van aard en moet gesien word as ŉ bykomende hulpmiddel tot

die handboek.

Jy word aangemoedig om die handboeke en die begeleidingsgids soos volg te gebruik:

• Berei voor vir lesings deur die toepaslike onderwerpe in die handboeke en

begeleidingsgids deur te werk.

• Identifiseer probleemareas en konsepte en woon die lesings getrou by waar dit

uitgeklaar kan word.

• Hersien die verskillende onderwerpe in die handboeke deur die aktiwiteite, soos

daarna verwys word in hierdie begeleidingsgids, deur te werk.

Vir hierdie vak is die volgende handboeke voorgeskryf:

Studie-eenheid 1 en 2: Mohr, P. en Seymore, R. 2012. Understanding

Microeconomics. 1ste Uitgawe. Pretoria: Van Schaik Uitgewers.

Studie-eenheid 2 – 5: Mohr, P. 2012. Understanding Macroeconomics. 1ste Uitgawe.

Pretoria: Van Schaik Uitgewers.

GEC105 Ekonomie


Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui

word. Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die

handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.

Vakleeruitkomste

Kennis en begrip

Na voltooiing van die vak EKONOMIE (GEC105) sal jy in staat wees om jou kennis en

begrip te demonstreer van:

• Mikro-ekonomiese konsepte

• Makro-ekonomiese konsepte

• Die verskillende sektore wat in die ekonomie voorkom

• Makro-ekonomiese modelle

• Makro-ekonomiese onderwerpe

• Verbruikers- en produsentegedrag

• Verskillende markvorms wat in die ekonomie voorkom

Vaardighede

Jy sal ook in staat wees om:

• makro-ekonomiese konsepte te verduidelik.

• die verskillende sektore wat in die ekonomie voorkom te onderskei en te definieer.

• makro-ekonomiese modelle te gebruik.

• makro-ekonomiese onderwerpe te ontleed.

• mikro-ekonomiese onderwerpe te verduidelik.

• verbruikers- en produsentegedrag te gebruik om ekonomiese afleidings te maak.

• verskillende markvorms wat in die ekonomie voorkom van mekaar te onderskei.

GEC105 Ekonomie


Woordomskrywing vir evaluering

In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word

om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die

woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord Omskrywing

Wanneer daar van jou

verwag word om te:

Moet jy die volgende doen:

Lys Lys die name/items wat bymekaar hoort

Identifiseer Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde

Verduidelik Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou

antwoord (verklaring/verduideliking) neer

Beskryf Omskryf die konsep of woorde duidelik

Kategoriseer/

klassifiseer

Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde

items/voorwerpe behoort

Analiseer Om iets te ontleed

Evalueer Bepaal die waarde van ŉ stelling/stelsel/beleid/ens

Toepas Pas die teoretiese beginsels toe in ŉ praktiese probleem

Hersien Evalueer, verbeter en/of wysig ŉ beleid/dokument/stelsel/ens

Maak ŉ studie van Maak seker dat jy alle konsepte en definisies verstaan en in

staat sal wees om dit in jou eie woorde weer te gee, asook

prakties toe te pas

GEC105 Ekonomie

Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I Bladsy 11

Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I

1.1 Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip

Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te

demonstreer van die volgende:

• Die veld van die ekonomie

• Belangrike konsepte, vraagstukke en verhoudings

• Aanbod, vraag en pryse

• Aanbod en vraag in aksie

• Elastisiteit

• Die teorie van vraag: die nutsbenadering

• Die teorie van vraag: die onsydigheidsbenadering

• Aanbod: produksie en koste

Vaardighede


• Die konsepte van ekonomie, mikro-ekonomie en makro-ekonomie te verduidelik.

• Verskeie ekonomiese sisteme te identifiseer.

• Vraag, aanbod en ewewig te beskryf.

• Verandering in vraag en aanbod te analiseer.

• Pryselastisiteit van vraag en aanbod te analiseer.

• Nutsbenadering toe te pas.

• Onsydigheidsbenadering toe te pas.

• Produksie en koste in die kort- en langtermyn te verduidelik.

GEC105 Ekonomie


1.2 Voorgeskrewe handboek

Mohr, P. en Seymore, R. 2012. Understanding Microeconomics. 1ste Uitgawe. Pretoria: Van

Schaik Uitgewers.

Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:

• Hoofstuk 1 tot Hoofstuk 8.

1.3 Verrykende bronne

• Mahadea, D., Mangondo, K., Snowball, J. & Viljoen, K. 2008. Economics: An

introduction. South Africa: Heimann

• Mohr, P. 2001. Economics Indicators. Revised Edition. South Africa: Unisa Press

• Roos, A. 2008. Economics: An introduction. South Africa: Heimann

• Sloman, J. & Jones, E. 2011. Economics and the business environment. England:

Pearsons Education Limited.

1.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:

Sleutelwoord Omskrywing

Aanbod Hoeveelheid van ŉ produk of diens wat produsente bereid is om

te verkoop.

Basiese behoefte Behoefte na dinge/goedere wat noodsaaklik is vir oorlewing.

Behoefte Innerlike begeerte na goedere en dienste.

Elastisiteit Maatstaf wat sensitiwiteit meet.

Faktormark Mark waar produksiefaktore soos arbeid en kapitaal aan

ondernemings verkoop word.

Goederemark Mark waar goedere en dienste deur ondernemings aan

huishoudings verkoop word.

Huishoudings Persone wat saamwoon en wat gesamentlike ekonomiese

besluite neem.

Inkomste-elastisiteit Meet die gevoeligheid van die hoeveelheid gevra vir ŉ

verandering in inkomste.

GEC105 Ekonomie


Makro-ekonomie Makro-ekonomie verwys na die ekonomie as ŉ geheel, bv. die

totale produksie van alle goedere en dienste in ŉ land.

Mikro-ekonomie Mikro-ekonomie fokus op sekere sektore/elemente van die

ekonomie, bv. die produksie van ŉ produk soos koring.

Normatiewe

ekonomie

Gebaseer op menings.

Produsentesurplus Die verskil tussen wat produsente bereid is om die produk voor te

verkoop, en wat hulle ontvang.

Pryselastisiteit Persentasieverandering in die hoeveelheid gevra, indien die prys

van die produk met een persent verander (ceteris paribus)

Verbruikersurplus Die verskil tussen wat verbruikers betaal en die waarde wat hulle

ontvang.

Vraag Hoeveelheid van ŉ produk of diens wat voornemende kopers kan

bekostig en bereid is om aan te koop.

1.5 Inleiding

Hierdie studie-eenheid kyk na die term “ekonomie” en wat dit behels, asook wat die

onderskeid tussen mikro-ekonomie en makro-ekonomie is. Belangrike konsepte en

ekonomiese sisteme word uitgewys. Daarna fokus die studie-eenheid slegs op die mikro-

ekonomie. Vraag, aanbod, ewewig en elastisiteit word volledig bespreek met die verskeie

benaderings wat gebruik word in die teorie van vraag. Laastens, word daar aandag gegee

aan produksie en koste wat ŉ agtergrond skep rondom aanbod.

1.6 Waaroor gaan ekonomie?

Handboek: Mohr en Seymore, 2012:1 – 30 (Hoofstuk 1)

1.6.1 Wat is ekonomie?

Handboek: Mohr & Seymore, 2012:1 – 3

Die meeste mense is bekend met die woord “ekonomie”, maar min mense kan die term

werklik definieer. Die term “ekonomie” is afkomstig van die Griekse woorde “huis” en

“bestuur”. Ekonomie het te doen met elke aspek van die menslike bestaan en die bestuur

daarvan. Dit kan gestaaf word deur die feit dat ons op ŉ daaglikse basis keuses moet

uitoefen. Keuses soos wat om te eet. Wat om aan te trek. Watter vervoer om te gebruik.

GEC105 Ekonomie


Watter beroep om te volg. Net soos wat ŉ individu keuses maak, maak ondernemings, die

regering en ander besluitnemers in die gemeenskap ook keuses, byvoorbeeld moet pryse

verhoog word? Hoeveel aankope moet gedoen word? Moet die regering meer geld spandeer

op staatshospitale?

Het jy al ooit gewonder hoekom keuses gemaak word en hoekom dit belangrik is? Die

antwoord lê in skaarsheid. Dit sou nie nodig gewees het om keuses te maak, as dit nie vir

skaarsheid was nie. Individue, ondernemings en die regering wil baie dinge hê en doen, ons

noem dit ŉ behoefte of begeerte. Die hulpbronne om die behoefte te vervul is ongelukkig

beperk. Die uitdaging is om met die skaars hulpbronne die oneindige behoeftes te vervul.

Die kern van ekonomie lê dus in keuses en skaarsheid.

Verder omskryf, verduidelik, analiseer en voorspel ekonomie verskynsels soos ekonomiese

groei, werkloosheid, inflasie, handel tussen individue en lande, die pryse van verskeie

goedere en dienste, armoede, welstand, geld, rentekoerse, wisselkoerse en

ondernemingsiklusse.

Lees deur die ekonomiese vrae wat gelys is op bladsy 3 en 4 in die handboek.

Iets om oor te dink

Watter besluite moes jy gemaak het vandat jy vanoggend opgestaan het?

1.6.2 Verskil tussen mikro-ekonomie en makro-ekonomie


Figuur 1.1: Mikro-ekonomie en makro-ekonomie

(Outeur: 2014)

Mikro-ekonomie fokus op die individuele besluitnemers in die ekonomie soos individuele

verbruikers, huishoudings, ondernemings en ander ondernemings deur hulle te isoleer van

die res van die ekonomie. Dit sluit die studie van vraag, aanbod en prys in van individuele

Makro-ekonomie

Mikro-ekonomie

GEC105 Ekonomie


goedere en dienste soos mediese dienste, skoonheidsbehandelings, die diens van ŉ motor,

ensovoorts. Die eerste 2 studie-eenhede bespreek die mikro-ekonomie.

Makro-ekonomie fokus op die ekonomie as ŉ geheel en kyk na die groter prentjie. Dit het

te doen met die totale ekonomiese gedrag. Dit sluit onderwerpe in is soos die totale

produksie, inkomste, spandering, ekonomiese groei, werkloosheid, die algemene

prysvlakke, inflasie en die balans van betalings. Die laaste 3 studie-eenhede van die

begeleidingsgids fokus op makro-ekonomie.

Om mikro-ekonomie en makro-ekonomie in konteks te plaas, kan die volgende voorbeeld

gebruik word. In mikro-ekonomie kyk ons na die prys van mielies, terwyl ons in makro-

ekonomie fokus op die totale produksie van goedere en dienste in die landbousektor.

Kyk na raam 1-1 in die handboek om ŉ duidelike onderskeid tussen die 2 terme te tref.

1.6.3 Skaarsheid, keuses en geleentheidskoste


Op bladsy 6 word die verskil tussen ŉ behoefte (begeerte), basiese behoefte en vraag

verduidelik. Som dit in 3 kolomme op met voorbeelde sodat jy dit maklik kan onderskei van

mekaar. Soos genoem, is die kern van die ekonomie skaarsheid en keuses. Met die skaars

hulpbronne wat beskikbaar is, moet keuses uitgeoefen word om aan behoeftes te voldoen.

Op bladsy 6 word 3 tipes hulpbronne verduidelik.

ŉ Keuse kan slegs uitgeoefen word wanneer daar twee of meer alternatiewe is om uit te

kies, anders kan ŉ keuse nie gemaak word nie. Byvoorbeeld, wanneer Sarah R300 tot haar

beskikking het en sy wil die geld gebruik vir ŉ nuwe aandrok, ŉ massering, om brandstof in

haar motor te gooi en plante te koop vir haar tuin, moet sy ŉ keuse maak omdat die R300

nie genoeg gaan wees om vir alles te betaal nie. Sy kan moontlik net een van daardie items

aankoop. Hoe meer alternatiewe daar betrokke is, hoe moeiliker is die besluit wat geneem

moet word. Veronderstel sy hoef net te kies tussen die brandstof en die massering, sal die

keuse makliker wees. As sy die massering sou kies, is die massering die opsie wat sy kies

en die geld die skaars hulpbron. Behalwe dat sy R300 vir die massering betaal, kom die

keuse wat sy maak ook met ŉ ander koste. Sy het die brandstof prysgegee vir die

massering, dus het die massering haar haar brandstof gekos. Hierdie verskynsel word

geleentheidskoste genoem. Op bladsy 7 in die handboek, word die definisie van

geleentheidskoste opgesom.

GEC105 Ekonomie


1.6.4 Skaars hulpbronne: die produksiefaktore

Handboek: Mohr & Seymore, 2012:8, 10 – 12.

� Produksiefaktore

Produksiefaktore is die skaars hulpbronne wat gebruik word om goedere en dienste te

produseer. Daar is vyf produksiefaktore. Lees bladsy 8 – 12 om ŉ beter agtergrond te kry

van wat die faktore alles behels. Let daarop dat geld nie ŉ produksiefaktor is nie.

Natuurlike

hulpbron

Arbeid Kapitaal Entrepreneurskap

Nie-menslike

hulpbron

Menslike hulpbron Nie-menslike

hulpbron

Menslike hulpbron

Primêre faktore Sekondêre faktore

Tegnologie

Figuur 1.2: Produksiefaktore

(bron: http://www.davey.com/elements/skin/home_tree.png; http://static.ddmcdn.com/gif/labor-union-

7.jpg; http://www.expatcapetown.com/images/south_africa_currency.JPG;

http://undercdn.under30media.netdna-cdn.com/wp-content/uploads/2013/05/Crash-Course-for-

Entrepreneur.jpg; http://rdacl.ca/wp-content/uploads/2013/07/Technology-and-telecom.jpg)

GEC105 Ekonomie


� Tipe goedere en dienste


Menslike begeertes en behoeftes word vervul deur ŉ diens of produk. Daar is ŉ verskil

tussen ŉ produk en ŉ diens. Die kernverskil is dat ŉ produk tasbaar is en ŉ diens nie. In

ekonomie praat ons die meeste van die tyd van “goedere”, maar in werklikheid verwys ons

na “goedere en dienste”. Daar is verskeie tipes goedere. Maak seker dat jy onderskeid kan

tref tussen die volgende:

• Verbruiksgoedere (nie-duursame, semi-duursame en duursame) en kapitaalgoedere

• Finale goedere en intermediêre goedere

• Privaat goedere en owerheidsgoedere

• Ekonomiese goedere en vrye goedere

• Homogene en heterogene goedere

1.6.5 Skaarsheid, keuse en geleentheidskoste: die produksiemoontlikheidskromme


Die produksiemoontlikheidskromme dui die kombinasie van twee of meer goedere aan wat

geproduseer kan word, indien ŉ gemeenskap se hulpbronne optimaal en effektief

aangewend word. Lees aandagtig deur afdeling 1.5 in die handboek. Gestel ŉ dorp, soos

Ventersdorp, kan hoenders en mielies produseer. As hulle al hulle hulpbronne aanwend vir

mielies kan hulle nie hoenders produseer nie. Dus moet die hulpbronne so aangewend word

dat beide produkte geproduseer kan word. Vir elke 100 kg mielies kan daar 1 boks hoenders

geproduseer word per dag. Hoe minder mielies geproduseer word, hoe meer hoenders kan

geproduseer word en omgekeerd. Daar is verskeie moontlikhede waaruit die entrepreneur

kan kies rakende die verhouding mielies en hoenders wat geproduseer kan word. Indien

Opsie B gekies word, kan dit soos volg geïnterpreteer word:

Opsie B: 100kg mielies word geproduseer en 1 boks hoenders. Die geleentheidskoste is

20 kg mielies en 4 bokse hoender. Dis die verskil tussen die maksimum wat KON

geproduseer word en hoeveel nou geproduseer KAN word (120 – 100 = 20 / 5 – 1 = 4)

Moontlikheid Hoenders

(boks per dag)

Mielies

(kg per dag)

A 0 120

B 1 100

GEC105 Ekonomie


C 2 85

D 3 70

E 4 45

F 5 0

Tabel 1.1: Produksiemoontlikhede

Hierdie moontlikhede word op ŉ x-as en y-as geplot en ŉ kromme word getrek uit die

moontlikhede om dit aan te dui. Sien figuur 1-1 op bladsy 14 in die handboek.

Gebruik die inligting in tabel 1.1 om jou eie produksiemoontlikheidskromme te teken.

Kyk na figuur 1-1 in die handboek as ŉ voorbeeld. Belangrik: die x-as is horisontaal

en die y-as vertikaal.

In figuur 1-1 in die handboek lê punt G buite die kromme wat beteken dat daardie punt van

produksie nie bereikbaar is nie. Punt H lê binne die kromme, wat beteken dat produksie nie

optimaal en effektief plaasvind soos wat dit kan nie, dus wel bereikbaar, maar oneffektief.

Op dieselfde kromme kan die asse gebruik word om die verbruikersgoedere en

kapitaalgoedere aan te dui – die verbruikersgoedere op die y-as en die produksiegoedere op

die x-as. Die kromme word gebruik om aan te dui wat die beperking op produksie is. Indien

daar ŉ verbeterde tegniek ontwerp word om meer kapitaalgoedere te produseer met die

huidige hulpbronne, kan die kromme uitwaarts skuif om aan te dui dat daar meer

geproduseer kan word, dieselfde met verbruikersgoedere. Hierdie beweging dui dan op

ekonomiese groei. Indien die aantal hulpbronne of produktiwiteit verminder, dan beweeg die

kromme na binne wat dui op ŉ afname in produksie. Kyk na die opsomming in tabel 1-2 in

die handboek rakende die produksiemoontlikheidskromme.

1.6.6 Ekonomie as ŉ wetenskap


Lees die bladsye deur om ŉ begrip te kry van wat met ekonomie as ŉ wetenskap bedoel

word en hoe ekonome van mekaar verskil.

1.6.7 Basiese instrumente van ŉ ekonomiese analise


Neem kennis van die volgende:

GEC105 Ekonomie


• Hoofdoelwitte van ekonomie as ŉ teorie.

• Vier verskillende maniere waarop ŉ teorie verduidelik kan word.

• Die term “ewewig”. ŉ Gebalanseerde situasie waarin alle teenkragte uitbalanseer en

daar geen neiging tot verandering is nie. Om dit prakties te verduidelik kan die

volgende voorbeeld gebruik word: ŉ Winkeleienaar wil sy winkel vir 10 ure (08:00 –

18:00) vir 6 dae van die week oophou vir besigheid. Sy twee werknemers wil egter

net halfdag werk omdat hulle op ŉ Saterdag ook moet werk. Die oplossing is dat die

twee werknemers in skofte moet werk – 5 ure in die oggend en 5 ure in die middag.

Die een werknemer sal die een week die oggendskof werk en die volgende week die

middagskof, dieselfde vir die ander werknemer waar hy of sy dan die middagskof

werk wanneer die ander werknemer die oggendskof gewerk het. Die oplossing

voldoen dan in almal se behoeftes. Dit is ewewig – ŉ situasie waarin al die betrokke

planne realiseer. Indien die een werknemer siek word en nie ŉ skof kan werk nie,

dan moet die ander werknemer instaan en ŉ dubbelskof werk. In hierdie geval word

die ewewig versteur en sal die siek werknemer die skof moet inwerk om weer die

ewewig te balanseer. Die nuwe ewewig word dan met die oorspronklike ewewig

vergelyk om die invloed van die verandering te bepaal.

• Die term ceteris paribus. Die term verwys na die aanname dat daar slegs na een

verandering (faktor/krag) op ŉ keer gekyk kan word en dat al die ander faktore en

kragte konstant of onveranderd bly. Om die oorsaak of gevolge van ŉ verandering te

voorspel kan slegs een ding op ŉ keer toegelaat word om te verander.

Natuurwetenskaplikes doen dieselfde wanneer hulle bestanddele een vir een byvoeg

om te bepaal watter bestanddeel tot ŉ bepaalde verandering bydra en om so die

resultaat te kan toeskryf aan een van die bestanddele. In die ekonomie moet die

faktore ook afsonderlik “bygevoeg” word.

• Vertolking en gebruik van grafieke. Dis belangrik om ŉ grafiek te verstaan en reg te

vertolk. Grafieke word gebruik om ekonomiese feite en syfers visueel voor te stel en

om ŉ ekonomiese teorie of model grafies te illustreer. Lees aandagtig deur bladsy

24 – 30 rakende die vertolking en gebruik van grafieke. Die belangrikste om te weet

is dat ŉ grafiek normaalweg in 4 kwadrante gedeel word, maar dat ekonome slegs

die eerste kwadrant gebruik omdat die x- en y-waardes in daardie kwadrant positief

is. Die x-as is die horisontale lyn en loop van links na regs en die getalle raak

groter na regs. Die y-as is die vertikale lyn en loop van onder na bo en die getalle

raak groter na bo. Gewoonlik word die afhanklike veranderlike op die vertikale,

y-as, aangedui en die onafhanklike veranderlike op die horisontale, x-as. Indien

GEC105 Ekonomie


mielies en reënval as voorbeeld gebruik word, is mielies die afhanklike veranderlike

(y-as) en die reën die onafhanklike veranderlike (x-as) omdat reën nie van die mielies

afhang nie, maar die mielies is wel afhanklik van reën.

Die x-as se waardes op die lyn moet ewe groot wees en so ook die y-as se

waardes. Die x- en y-waardes word gewoonlik gegee. Neem dan die eerste opsie of

moontlikheid en begin met die x-as se waarde wat gegee is en plot dit regoor die

y-waarde van dieselfde opsie en maak ŉ kolletjie waar dit bymekaar kom. So word

elke moontlikheid geneem en geplot met ŉ kolletjie, daarna word die kolletjies met ŉ

liniaal verbind deur ŉ lyn te trek. Indien dit moontlik is om ŉ lyn te trek, word dit ŉ

lineêre verband genoem. Indien dit nie moontlik is nie en die kromme ŉ boog maak,

word dit ŉ nie-lineêre verband genoem. Die lyn of kromme wat getrek word kan na

regs of links lê. Indien dit na regs neig, is dit ŉ direkte of positiewe verband. Indien

die lyn na links neig, is dit ŉ inverse of negatiewe verband. Die twee asse kruis

mekaar by 0, wat die oorsprong genoem word. Byskrifte is van kardinale belang

wanneer ŉ grafiek getrek word, anders sal niemand in staat wees om die grafiek te

lees nie.

Bestudeer figuur A-4 in die handboek, op bladsy 28 en kyk of jy die vier

verbande kan identifiseer.

1.7 Belangrike konsepte, vraagstukke en verhoudings

Handboek: Mohr & Seymore, 2012:31 – 48 (Hoofstuk 2)

1.7.1 Verskillende ekonomiese sisteme


Bestudeer die afdelings en neem veral kennis van die volgende aspekte:

� Drie ekonomiese vrae wat beantwoord moet word

• Uitsetvrae: Watter en hoeveel produkte en dienste gaan geproduseer word?

• Insetvrae: Hoe gaan dit geproduseer word? Hoeveel van die skaars hulpbronne

gaan gebruik word in die produksie daarvan?

• Verspreidingsvrae: Vir wie word die produkte en dienste geproduseer? Wie gaan

die produkte en dienste ontvang? Hoeveel gaan hulle ontvang? Waar gaan die

produksie plaasvind?

GEC105 Ekonomie


� Vier ekonomiese stelsels om die drie vrae op te los

Dis belangrik dat jy die term “sisteem” of “stelsel” verstaan en kan verduidelik. Daar is vier

stelsels in die ekonomie: tradisionele stelsel, bevelstelsel, markstelsel en ŉ gemengde

ekonomie.

• Tradisionele stelsel

Hierdie stelsel word gekenmerk deurdat die take van elke deelnemer aan die

ekonomie, sowel as die produksiemetodes, deur tradisie voorgeskryf word. Die

tradisie van hoe, wat en vir wie, word van geslag tot geslag oorgedra en kinders

gaan eenvoudig net op dieselfde manier voort as wat hulle by hulle ouers geleer

het. Deur na tradisie te kyk, kan die antwoorde van die drie ekonomiese

vraagstukke maklik beantwoord word. Die stelsel is egter onbuigsaam en pas stadig

by veranderende omstandighede aan. Bestaansekonomie is ŉ voorbeeld van die

tradisionele stelsel en word gekenmerk deur ekonomiese stagnasie. Ekonomiese

aktiwiteite is gewoonlik nie die eerste prioriteit nie en is ondergeskik aan,

byvoorbeeld, kulturele waardes.

• Bevelstelsel

Die stelsel word gekenmerk deur die sentrale owerheid wat voorskryf wat

geproduseer moet word, hoe dit geproduseer moet word en vir wie geproduseer

moet word. Die ekonomie word dus deur die owerheid gerig en gekoördineer.

Bevelstelsels word ook na verwys as sosialistiese stelsels.

Die kenmerke van ŉ bevelstelsel kan opgesom word as:

o Sentrale beplanning wat gedoen word deur die owerheid.

o Die owerheid besit alle goedere, dienste en produksiefaktore behalwe arbeid.

Min bevelstelsels kom vandag nog voor, maar elemente van die bevelstelsel is

waarneembaar in die meeste ekonomieë. Die owerheid speel ŉ belangrike rol in

alle lande en alle owerheidsaktiwiteite word deur ŉ sentrale liggaam beplan.

Lees deeglik deur raam 2-1 in die handboek sodat jy ŉ onderskeid kan tref tussen

die verskeie ekonomiese sisteme op grond van die kriteria vir eiendomsreg en

koördineringsmeganismes:

o Markkapitalisme

o Beplande sosialisme

o Marksosialisme

GEC105 Ekonomie


• Markstelsel

ŉ Mark word gedefinieer as enige kontak tussen potensiële kopers en potensiële

verkopers. Enige instelling wat dus hierdie twee partye bymekaar bring, word

geklassifiseer as ŉ mark. Dit is belangrik dat jy besef dat ŉ mark nie noodwendig ŉ

fisiese plek hoef te wees nie, byvoorbeeld in ŉ spesifieke gebou nie.

Vir ŉ mark om te bestaan, moet daar aan vyf voorwaardes voldoen word:

o Daar moet ten minste een koper en een verkoper teenwoordig wees.

o Die verkoper moet ŉ produk/diens besit wat hy/sy wil verkoop.

o Die koper moet oor die middele beskik om die produk/diens te koop.

o ŉ Markprys moet vasgestel wees.

o Die ooreenkoms moet deur wet of tradisie gewaarborg wees.

In ŉ markstelsel word die besluite en voorkeure deur die markmeganisme

gekommunikeer en gekoördineer. Die markprys word die belangrikste element van

hierdie stelsel.

Die markmeganisme word hoofsaaklik in kapitalistiese stelsels aangetref. Dit is

belangrik dat jy die kenmerke van markkapitalisme ken. Dit is ook belangrik om te

weet wat, hoe en vir wie daar volgens markkapitalisme geproduseer moet word.

Alle partye in markkapitalisme reageer op prysseine en mededinging is ŉ belangrike

kenmerk van markkapitalisme.

• Gemengde ekonomie

Elke ekonomie is ŉ mengsel van tradisie, gedrag, sentrale beheer en

markbepaling, waar een van die meganismes gewoonlik oorheersend is.

Die Suid-Afrikaanse ekonomie is ŉ gemengde ekonomie en bevat elemente van

privaat eiendom, privaat inisiatief, eiebelang en die markmeganisme, sowel as ŉ

groot mate van owerheidsinmenging.

Dit is belangrik dat jy weet wat die verskil tussen privatisering en nasionalisering

is.

1.7.2 Produksie, inkomste en besteding


Soos jy kan aflei, fokus ekonomie baie op produksie. Die uiteindelike doel daarmee is om

aan die mens se behoeftes te voldoen deur die gebruik of verbruik van produkte. Die logiese

orde of vloei in die ekonomie word in figuur 2-1 aangedui. Dit verwys na die drie hoofvloeie

GEC105 Ekonomie


in die ekonomie: produksie, inkomste en besteding. Produksie wat geskied deur die

produksiefaktore (natuurlike hulpbronne, arbeid, kapitaal en entrepreneurskap) genereer

inkomste. Natuurlike hulpbronne verdien huur, arbeid verdien lone en salarisse, kapitaal

verdien rente en entrepreneurskap verdien wins. Hierdie inkomste word dan weer deur

huishoudings, ondernemings, die regering en die buitelandse sektor spandeer op goedere

en dienste wat beskikbaar is. Hierdie drie vloeie vind tegelyk plaas. Buiten vir produksie,

inkomste en besteding is ruil die ander belangrike ekonomiese aktiwiteit wat die verskillende

sektore verbind. Ruil vind op die goederemark en op die faktormark plaas. Lees afdeling 2.2

in die handboek vir die onderskeid tussen die goederemark en faktormark.

1.7.3 Die onderlinge afhanklikheid tussen huishoudings en ondernemings


� Huishoudings en ondernemings


Let op die volgende:

Huishoudings Sakeondernemings

• Al die persone wat saamwoon en wat

gesamentlik ekonomiese besluite neem

of wat ondergeskik is aan ander wat die

besluite vir hulle neem.

• Verbruiksgoedere en dienste om in

behoeftes te voorsien.

• Die gebruik van goedere en dienste

word verbruik genoem.

• Verbruik word aangedui met die

Simbool C.

• Huishoudings bepaal grootliks wat

geproduseer moet word.

• Huishoudings verkoop produksiefaktore

op die faktormark aan ondernemings.

• Ontvang inkomste inruil vir

produksiefaktore sodat goedere en

• Die eenheid wat produksiefaktore

aanwend om goedere en dienste te

produseer wat dan op die goederemark

verkoop word.

• Hoofsaaklik betrokke by produksie.

• Kopers op die faktormark en verkopers

op die goederemark.

• Bepaal hoe die goedere en dienste

geproduseer moet word.

• Probeer om maksimum wins te maak –

verskil tussen inkomste en koste.

• Kapitaal is een van die

produksiefaktore. Die aankoop van

kapitaalgoedere staan as investering of

kapitaalvorming bekend en word met

die simbool I aangedui

GEC105 Ekonomie


dienste aangekoop kan word op die

goederemark om sodoende aan hul

behoeftes te voldoen.

• Eenmansaak, vennootskap en

maatskappye

Tabel 1.2: Verskille tussen huishoudings en ondernemings

(Opgesom uit Mohr & Seymore, 2012:42 – 44)

� Goederemark en faktormark

Handboek: Mohr & Seymore, 2012:44

� Goedere-en-dienstekringloop vs inkomste-en-bestedingskringloop


Bestudeer figuur 2-2 en figuur 2-3 in die handboek deeglik. Jy moet in staat wees om hierdie

figure te skets en te verduidelik.

Goedere-en-dienstekringloop Inkomste-en-bestedingskringloop

(monetêre/geldelike vloei)

Huishoudings bied hulle

produksiefaktore te koop aan op die

faktormark.

Ondernemings koop die faktore.

Ondernemings gebruik die faktore om

goedere en dienste te produseer.

Die goedere en dienste word op die

goederemark te koop aangebied.

Die goedere en dienste word deur die

huishoudings gekoop

(let op dat die vloei in figuur 2- 2

kloksgewys is).

Ondernemings koop produksiefaktore op die

faktormark aan.

Die besteding deur ondernemings

verteenwoordig die inkomstes van

huishoudings.

Op hul beurt spandeer huishoudings hul

inkomste op die goederemark om goedere en

dienste te koop.

Die besteding van die huishoudings

verteenwoordig die inkomste van die

ondernemings.

(let op dat die vloei in figuur 2-3

antikloksgewys is).

Figuur 1.3: Vloei van goedere en dienste vs. vloei van inkomste en besteding


GEC105 Ekonomie


1.7.4 Ander sleutelkonsepte


� Die drie hoof ekonomiese aktiwiteite

Produksie Ruil Verbruik

Die vraag is, in watter produk of diens moet ondernemings of land in spesialiseer? Die

antwoord lê in watter geleentheidskoste die laagste sal wees en om ook te kyk na die

absolute voordeel en relatiewe voordeel per arbeider.

� Absolute voordeel

Die verskynsel is waar daar twee persone, ondernemings of lande is wat twee van dieselfde

produkte produseer en waar die een beide produkte beter kan produseer as die ander.

Veronderstel Suid-Afrika en Australië produseer mielies én vervaardig skootrekenaars, maar

Suid-Afrika produseer 2 ton mielies of vervaardig 6 skootrekenaars per arbeider per dag.

Hierteenoor kan een arbeider in Australië 1 ton mielies produseer of 8 skootrekenaars

vervaardig per dag. Dus het Suid-Afrika ŉ absolute voordeel in die produsering van mielies

en Australië ŉ absolute voordeel in die vervaardiging van skootrekenaars.

� Relatiewe voordeel

Dit is ŉ verskynsel waar daar twee persone, ondernemings of lande is wat twee van

dieselfde produkte produseer, maar waar die een se geleentheidskoste minder as dié van

die ander is. As ons die bogenoemde voorbeeld gebruik van Suid-Afrika en Australië, dan

moet Australië 8 skootrekenaar prysgee om 1 ton mielies te produseer en Suid-Afrika moet

3 skootrekenaar prysgee vir 1 ton mielies (tensy die geleentheidskoste konstant is).

Alhoewel Australië meer skootrekenaars vervaardig, het Suid-Afrika ŉ relatiewe voordeel

omdat hulle minder skootrekenaars moet prysgee om 1 ton mielies te produseer.

� Die wet van relatiewe prys

ŉ Groep individue, ondernemings of lande se uitset sal meer wees indien die uitset van elke

produk geproduseer word deur die persoon, onderneming of land wat die laagste

geleentheidskoste vir daardie produk het.

� Absolute prys

Die werklike prys van ŉ produk in die mark op enige gegewe tyd, byvoorbeeld, ŉ koeldrank

kos R10.00.

GEC105 Ekonomie


� Relatiewe prys

Dit is die prys van ŉ produk in vergelyking met ander produkte se pryse, of in vergelyking

met ŉ persoon se inkomste. Byvoorbeeld, ŉ koeldrank kos R10 en ŉ burger kos R30. Die

burger is drie keer duurder as die koeldrank. Wanneer die prys van koeldranke styg na R15,

is ŉ burger relatief goedkoper in vergelyking met die koeldrank, want dis nou slegs twee keer

duurder as die koeldrank.

1.8 Aanbod, vraag en pryse


Die handboek bied ŉ oorsig oor vraag en aanbod. Gee veral aandag aan figuur 3-1 in die

handboek.

1.8.1 Vraag


Vraag verwys na die hoeveelheid goedere en dienste wat ŉ potensiële koper gewillig is om

voor te betaal en kan bekostig. Vraag word oor ŉ sekere tydperk gemeet (dae, weke,

maande, ensovoorts), maar ons verwys daarna as hoeveelhede in plaas van hoeveelhede

oor ŉ tydperk om dit eenvoudig te hou. Die hoeveelheid wat aangevra word, kan meer, gelyk

of minder wees as die werklike hoeveelheid wat aangekoop word. Vraag hou verband met

die planne van huishoudings, ondernemings en ander deelnemers in die ekonomie en het

nie betrekking op gebeure wat reeds plaasgevind het nie.

� Markvraag


Daar is vyf faktore of determinante wat die hoeveelheid vraag bepaal:

• Prys van die produk.

• Prys van verwante produkte (komplimenterende en substituut produkte).

• Inkomste van die verbruiker.

• Die voorkeure van die verbruiker.

• Die aantal huishoudings.

Maak seker jy weet watter simbole gebruik word as ŉ snelskrifmetode (bladsy 53).

Een afhanklike veranderlike (vraag) is die funksie van vyf ander onafhanklike veranderlikes

(determinante van vraag), waarvan prys die belangrikste is.

Die wet op vraag dui aan dat, indien die ander determinante konstant bly en prys styg, sal

die hoeveelheid vraag daal. Die verhouding tussen vraag en prys kan uitgebeeld word deur

GEC105 Ekonomie


ŉ vraagskedule (tabel 3-1 in die handboek) of deur ŉ vraagkromme (figuur 3-2 in die

handboek). Om die kromme te trek, word die inligting in die vraagskedule gebruik en geplot

op die x-as en y-as, soos vroeër verduidelik. Let wel, dat die vraagkromme altyd links lê en

dus dui op ŉ negatiewe verhouding tussen die hoeveelheid vraag en die prys van die

produk. Kyk ook na ander maniere waarop die hoeveelheid vraag en die wet op vraag

uitgedruk kan word (handboek, bladsy 56 – 57).

� Bewegings langs ŉ vraagkromme en ŉ verskuiwing van die vraagkromme


Dit is belangrik om te onderskei tussen ŉ beweging langs die kromme en die verskuiwing

van ŉ kromme. Die beweging langs die kromme hou verband met die helling van die krom

en die verskuiwing van die kromme hou verband met die posisie van die kromme.

ŉ Beweging in die kromme vind slegs plaas, indien die prys van ŉ produk verander en die

beweging is op of af, langs die kromme. ŉ Verskuiwing in die kromme vind plaas in die

volgende gevalle en verskuif links of regs van die kromme:

• ŉ verandering in die prys van ŉ substituut-produk of komplementêre produk

• ŉ verandering in die verbruiker se inkomste

• ŉ verandering in die verbruiker se voorkeure of smaak

• ŉ verandering in die grootte van die populasie

• ŉ verwagting dat toekomstige pryse gaan verander

Bestudeer tabel 3-2 in die handboek saam met die figure 3-3, 3-4 en 3-5. Jy moet in staat

wees om die verskeie kromme te teken en te verduidelik met die scenario’s wat gegee word.

1.8.2 Aanbod


Aanbod is die hoeveelheid goedere en dienste wat ondernemings beplan om te verkoop

teen verskeie moontlike pryse gedurende ŉ sekere tydperk. Die ondernemings moet gewillig

en in staat wees om die hoeveelhede aan te bied. Daar is geen waarborg dat die

hoeveelheid wat beplan was, wel in werklikheid verkoop gaan word nie, dit kan minder, gelyk

of meer wees as die beplande hoeveelheid.

GEC105 Ekonomie


� Markaanbod


Markaanbod is die resultaat van die besluite wat individuele verskaffers maak rakende die

produk wat in aanvraag is. Daar is vyf faktore of determinante wat bepaal hoeveel van ŉ

produk of diens voornemende verkopers beplan om teen verskillende pryse te verkoop:

• Die prys van die produk

• Die prys van alternatiewe produkte

• Die prys van produksiefaktore en ander insette

• Verwagte toekomstige pryse

• Die stand van tegnologie

Daar is vier ander moontlike determinante wat ook ŉ impak op die aanbod kan hê (sien

bladsy 68 – 69 in handboek). Ondernemings wil sover as moontlik ŉ wins maak deur die

produk te verkoop teen ŉ prys wat meer as net die onkoste van die insette sal wees.

Maak seker jy weet watter simbole word gebruik as ŉ snelskrifmetode (bladsy 66).

Aanbod kan uitgedruk word deur ŉ aanbodskedule (figuur 3-3 in die handboek), of deur ŉ

aanbodkromme (figuur 3-4 in handboek). Die kromme word getrek deur die inligting te

gebruik wat in die aanbodskedule gegee word en dit dan op die x-as en y-as te plot, soos

vroeër verduidelik is. Die helling lê na regs en is dus ŉ positiewe helling wat aandui dat die

hoeveelheid wat aangebied word, styg soos wat pryse verhoog. Die wet op aanbod dui

aan dat die verhouding tussen prys en die hoeveelheid van ŉ produk wat aangebied word,

positief is. Kyk ook na ander maniere waarop die hoeveelheid van aanbod uitgedruk kan

word (handboek, bladsy 68).

� Bewegings langs ŉ aanbodkromme en ŉ verskuiwing van die aanbodkromme


ŉ Beweging langs die kromme vind slegs plaas indien die prys van ŉ produk verander en

die beweging is op of af langs die kromme. Die beweging verwys na ŉ verandering in die

hoeveelheid van die aanbod. ŉ Verskuiwing in die kromme vind plaas in die volgende

gevalle en verskuif links of regs van die kromme waar daar ŉ hele nuwe verhouding

geskep word (dit word ŉ verandering in aanbod genoem):

• Pryse van alternatiewe produkte

• Pryse van komplementêre produkte

GEC105 Ekonomie


• Pryse van insette

• Verwagte toekomstige pryse

• Tegnologie

• Aantal ondernemings

Bestudeer tabel 3-4 in die handboek saam met figure 3-8 en 3-9. Jy moet in staat wees om

die verskillende kromme te teken en te verduidelik met die scenario’s wat gegee word.

1.8.3 Markewewig


Jy behoort nou ŉ basiese begrip van vraag en aanbod te hê. Ons gaan nou vraag en

aanbod kombineer en begin kyk na die ewewig van ŉ produk, soos bespreek in afdeling 3.4

in die handboek.

Ewewig in die mark kan gedefinieer word as die plek waar die hoeveelheid gevra, gelyk is

aan die hoeveelheid aangebied. Die ewewigsprys sal dan ook hier voorkom.

Maak seker jy verstaan figuur 3-10, wat die vraag- en aanbodkrommes kombineer, en vir jou

duidelik wys waar ewewig voorkom. Op die grafiek kan jy sien dat waar die krommes

mekaar sny (by punt E) is die mark in ewewig teen ŉ prys van R5 per kg tamaties. Die

hoeveelheid tamaties waar die ewewig voorkom is 200kg. Teen enige ander prys is daar

onewewigtigheid in die vorm van ŉ oormaataanbod of oormaatvraag. Enige iets bokant

punt E sal as oormaataanbod bekend staan, aangesien daar meer teen ŉ hoër prys

aangebied word as wat gevra word. Hoe hoër die prys van goedere is, hoe minder gaan

aangevra word (negatiewe verhouding), maar hoe meer gaan aangebied word deur

produsente (positiewe verhouding). Die teenoorgestelde is waar by enige punt onder die

ewewig.

Dit is belangrik om te weet dat markewewig bereik word wanneer die gevraagde

hoeveelheid gelyk is aan die hoeveelheid aangebied en nie waar vraag gelyk is aan aanbod

nie.

1.8.4 Verbruikersurplus en produsentesurplus


Ons het reeds gesien dat die markprys bepaal word deur die vraag- en aanbodkromme en

waar hulle mekaar sny. Belangrike begrippe waarvan jy moet kennis neem, is

verbruikersurplus en produsentesurplus (afdeling 3.5 in die handboek). Let daarop dat

GEC105 Ekonomie


verbruikersurplus te doen het met die vraag en dat die produsentesurplus te doen het met

die aanbod.

� Verbruikersurplus

Verwys na figuur 3-11 in die handboek. Soos ons reeds gesê het, is al die punte op die

vraagkromme moontlik. Dit beteken dat verbruikers teen verskillende pryse verskillende

hoeveelhede produkte vra. Die verskil tussen wat verbruikers betaal en die waarde wat hulle

ontvang, word die verbruikersurplus genoem.

Dus: Die verbruikers betaal markprys, met ander woorde, dit is waar vraag en aanbod

mekaar sny en die ewewigsprys voorkom. Die waarde word aangedui deur die bedrag wat

verbruikers bereid is om te betaal. Dit stop egter nie by die markprys nie. As jy na die grafiek

in figuur 3-11 kyk, sien jy dat daar wel verbruikers is wat bereid sal wees om meer vir minder

produkte te betaal, dit is die punte op die vraagkromme bokant markprys. Hierdie gedeelte is

dus die verbruikersurplus. Vir elke hoeveelheid tussen nul en Q1, betaal verbruikers minder

as wat hulle bereid is om te betaal.

� Produsentesurplus

Produsentesurplus is soortgelyk aan verbruikersurplus. Produsentesurplus beteken dat

produsente bereid is om eenhede van die produk teen laer as die markprys aan te bied.

Verwys na figuur 3-12 in die handboek.

Die aanbodkromme dui die verskillende hoeveelhede aan wat produsente bereid is om aan

te bied. Alhoewel die markprys P1 is, is produsente egter bereid om van hulle produkte aan

te bied teen laer pryse as P1 – hierdie gedeelte verteenwoordig produsentesurplus.

Figuur 3-13 kombineer die verbruikersurplus en produsentesurplus by markewewig in een

diagram.

1.9 Vraag en aanbod in aksie


1.9.1 Verandering in vraag


Bestudeer figuur 4-1 deeglik en maak seker dat jy die diagram sal kan teken en verduidelik.

Toename in die vraag Afname in die vraag

• Vraagkromme skuif na regs. • Vraagkromme skuif na links.

GEC105 Ekonomie


• Styging in die produkprys.

• Toename in die hoeveelheid wat

verhandel word.

• Toename kan as gevolg van enige van

die determinante van vraag wees,

behalwe prys.

• Die aanbod bly onveranderd, maar die

hoeveelheid wat aangebied word styg

soos die prys van die produk styg

(opwaartse beweging).

• Die proses duur voort totdat die ewewig

herstel word.

• Hoër prys en ŉ hoër hoeveelheid as

tevore.

• Daling in die produkprys.

• Afname in die hoeveelheid wat

verhandel word.

• Afname kan as gevolg van enige

determinante van vraag wees behalwe

prys.

• Die aanbod bly onveranderd maar daar

is ŉ afname in die hoeveelheid wat

aangebied word soos die prys van die

produk daal (afwaartse beweging).

• Die proses duur voort totdat die ewewig

herstel word.

• Laer prys en ŉ laer hoeveelheid as

tevore.

Tabel 1.3: Toename en afname in vraag


1.9.2 Verandering in aanbod


Bestudeer figuur 4-2 deeglik en maak seker dat jy die diagram sal kan teken en verduidelik.

Hieronder opgesom:

Toename in die aanbod Afname in die aanbod

• Die aanbodkromme skuif na regs.

• Daling in die produkprys.

• Toename in die hoeveelheid wat

verhandel word.

• Meer goedere word teen elke prys

aangebied of die prys van elke

hoeveelheid nou teen ŉ laer prys as

vroeër aangebied

• Skuif vind plaas as gevolg van enige

• Die aanbodkromme skuif na links.

• Styging in die produkprys.

• Afname in die hoeveelheid wat

verhandel word.

• Minder goedere word teen elke prys

aangebied as tevore of die hoeveelheid

word teen ŉ hoër prys as tevore

aangebied.

• Skuif vind plaas as gevolg van enige

GEC105 Ekonomie


van die determinante van aanbod

behalwe prys.

• Vraag bly onveranderd, maar die

hoeveelheid gevra neem toe namate

die prys van die produk daal (afwaartse

beweging).

• Die ewewig word herstel by E1 teen ŉ

laer prys en ŉ hoër hoeveelheid as

tevore.

van die determinante van aanbod

behalwe prys.

• Vraag bly onveranderd, maar die

hoeveelheid gevra neem af namate die

prys van die produk styg (opwaartse

beweging).

• Die ewewig word herstel by E2 teen ŉ

hoër prys en ŉ laer hoeveelheid as

tevore.

Tabel 1.4: Toename en afname in aanbod


1.9.3 Gelyktydige veranderings in vraag en aanbod


In die vorige paragraaf kon ons voorspel wat in die mark gaan gebeur, indien slegs

vraag/aanbod sou verander. Maar dit kan gebeur dat sowel vraag en aanbod verander. Die

gelyktydige toename in vraag en afname in aanbod sal veroorsaak dat die ewewigsprys

verander, maar dit is nie moontlik om te voorspel presies wat met die ewewigshoeveelheid in

die mark sal gebeur nie.

ŉ Toename in vraag het die teenoorgestelde uitwerking op die ewewigshoeveelheid as wat ŉ

afname in aanbod het. Die uiteindelike ewewigshoeveelheid sal afhang van die grootte van

die veranderings in vraag en aanbod.

Tabel 4-1 (bladsy 85) bied ŉ opsomming van die invloed wat die gelyktydige verandering in

vraag en aanbod moontlik op die mark kan hê. Hierdie verskille word ook grafies voorgestel

in figuur 4-3 in die handboek. Maak seker jy verstaan wat in elke geval gebeur en wat die

gevolge van die veranderings vir die mark gaan wees.

1.9.4 Die wisselwerking tussen verwante markte

Handboek: Mohr & Seymore, 2012:87 – 89.

Bestudeer die voorbeelde van die wisselwerking tussen die vismark en vleismark met

betrekking tot smaak en die mark van motors en bande met betrekking tot komplementêre

produkte se pryse. Maak seker jy verstaan wat in figure 4-4 en 4-5 (bladsy 88 – 89) gebeur

en wat die gevolge van die wisselwerking vir die markte gaan wees.

GEC105 Ekonomie


1.9.5 Owerheidsinmenging


In die vorige paragrawe het ons gesien hoe die mark, onder andere, die ewewigsprys

bepaal. In sekere gevalle is die verskillende rolspelers in die ekonomie egter nie tevrede met

die prys wat deur die markkragte bepaal word nie en word daar van die owerheid verwag om

in te meng. Owerheidsinmenging geskied op die volgende maniere:

• vasstelling van maksimum pryse in die vorm van prysplafonne

• vasstelling van minimum pryse in die vorm van vloerpryse

• die subsidiëring van sekere produkte of aktiwiteite

• belasting op sekere produkte of aktiwiteite

� Maksimumpryse (prysplafonne, prysbeheer)

ŉ Plafon veroorsaak dat jy nie hoër kan gaan nie. Dink hier aan ŉ huis se plafon. Dit verhoed

jou om hoër op te gaan. Net so word prysplafonne gebruik om te verseker dat pryse nie hoër

styg as wat die “plafon” is nie.

Van die redes vir die instelling van maksimumpryse is:

• Om die prys van basiese voedsel laag te hou

• Om onregverdige pryse te verhoed

• Om inflasie te beheer

• Dit beperk die produksie van sekere goedere/dienste

Vir ŉ prysplafon om suksesvol te wees, moet dit onder die markewewigsprys ingestel word.

Verwys na figuur 4-6 vir die grafiese voorstelling van ŉ prysplafon.

Die gevolge van ŉ prysplafon is:

• Oormaatvraag

• Die ontstaan van swartmarkte

• Welvaartskoste (figuur 4-7, bladsy 94)

Jy moet in staat wees om hierdie gevolge te omskryf. Kyk ook na die voorbeelde in raam

4-1 en raam 4-2.

GEC105 Ekonomie


� Minimumpryse (steunpryse, vloerpryse)

Vloerpryse verwys weer na die minimumprys wat vir ŉ produk gevra kan word. Vir ŉ

vloerprys om effektief te wees, moet dit bokant die markewewigsprys ingestel word. Hierdie

vloerprys word grafies voorgestel in figuur 4-8 (bladsy 95) in die handboek.

Die gevolg van ŉ vloerprys is dat ŉ marksurplus (oormaataanbod) geskep word. Maniere

waarop die marksurplus hanteer kan word:

• Owerheid koop surplus en voer dit uit

• Owerheid koop surplus en berg dit

• Owerheid stel produksiekwotas in om die hoeveelheid wat aangebied word, te

beperk tot die hoeveelheid wat aangevra word teen die minimum prys.

• Owerheid koop surplus en vernietig dit

• Produsente vernietig die surplus

Dit is belangrik dat jy hierdie punte kan bespreek.

Die gevolge van vloerpryse is:

• Beskerming van ondoeltreffende produsente

• Hoër pryse kom voor

• Verdere koste vir belastingbetalers en welvaartskoste

• Voordeel gaan na groot maatskappye

Daar gaan van jou verwag word om hierdie gevolge te kan bespreek. Bestudeer dus die

volgende figure:

• Figuur 4-9 (bladsy 97)







Dit behoort duidelik te wees dat inmenging die mark versteur en veroorsaak dat die mark nie

by ewewig funksioneer nie.

GEC105 Ekonomie


1.9.6 Landboupryse


Landboupryse fluktueer oor die algemeen meer as die pryse van vervaardigde goedere. Die

aanbod van landbouprodukte wissel van seisoen tot seisoen en word beïnvloed deur

weersomstandighede, siektes en die bederfbaarheid van die produkte. Soos wat die aanbod

verander, verander die pryse, ongeag of die vraag dieselfde bly. Bestudeer afdeling 4.6 en

figuur 4-16 (bladsy 105) in die handboek en maak seker jy verstaan die begrip van valse

aanname van holisme (fallacy of composition). Dit verwys na die fout wat mense maak deur

aan te neem dat die geheel altyd gelyk is aan die som van die individuele dele.

1.9.7 Spekulasie gedrag: selfvervullende verwagtinge


Spekulasie is om na die toekoms te kyk en koops- en verkoopsbesluite op grond van ŉ

verwagting te maak. Bestudeer afdeling 4.7 in die handboek (bladsy 106) en werk deur die

voorbeeld wat gegee is saam met figuur 4-17 (bladsy 107).

1.10 Elastisiteit


Lees die inleiding deeglik deur om ŉ agtergrond te kry oor die konsep “elastisiteit”. Let veral

op na die formule van elastisiteit op bladsy 111 in die handboek waar die

persentasieverandering in die afhanklike veranderlike gedeel word deur die

persentasieverandering in die onafhanklike veranderlike. In hierdie gedeelte gaan ons

kyk na vier soorte elastisiteit:

• Pryselastisiteit van vraag

• Inkomste-elastisiteit van vraag

• Kruiselastisiteit van vraag

• Pryselastisiteit van aanbod

1.10.1 Pryselastisiteit van vraag


Hier verwys dit na die mate waarin die hoeveelheid gevra en die hoeveelheid aangebied

gaan verander, wanneer daar ŉ verandering in prys was. Hiervoor gebruik ons elastisiteit as

maatstaf, wat beteken ons kan kyk hoe sensitief of gevoelig die hoeveelheid gevra en

aangebied is vir ŉ verandering in prys.

GEC105 Ekonomie


Elastisiteit meet hoe sensitief die afhanklike veranderlike is vir ŉ verandering in die

onafhanklike veranderlike. Elastisiteit is die persentasieverandering in ŉ afhanklike

veranderlike indien die betrokke onafhanklike veranderlike met een persent verander. ŉ

Voorbeeld: Hoe sensitief sal investering (afhanklike veranderlike) wees vir ŉ verandering in

die rentekoers (onafhanklike veranderlike)?

Wanneer ons met vraagkrommes werk, is die afhanklike veranderlike die hoeveelheid

gevra en die onafhanklike veranderlike die prys van die produk.

Pryselastisiteit kan gedefinieer word as die persentasieverandering in die hoeveelheid gevra,

indien die prys van die produk met een persent verander, ceteris paribus. Pryselastisiteit

word deur die simbool �� aangedui:

��

��

Indien die prys van tamaties met 5% verander en dit lei tot ŉ 10% verandering in die

hoeveelheid gevra, word die elastisiteit soos volg bereken:

��

��%�%

��

Dit beteken dat ŉ 1% verandering in die prys van tamaties sal lei tot ŉ 2% verandering in die

hoeveelheid na tamaties gevra.

Belangrike aspekte van elastisiteit:

• Persentasieveranderings word gebruik.

• Verhouding word gebruik, wat ŉ getal is en nie in eenhede of persentasies gemeet

word nie.

• Vergelykings kan getref word oor moontlike gedrag van verbruikers a.g.v.

prysveranderings.

• Verandering in prys en hoeveelheid beweeg in teenoorgestelde rigtings.

� Berekening van die pryselastisiteit van vraag

Bestudeer bladsy 113 in die handboek.

� Die pryselastisiteit van vraag en totale inkomste (of totale besteding)

Bestudeer bladsy 114 in die handboek.

GEC105 Ekonomie


� Verskillende kategorieë van die pryselastisiteit van vraag

Vyf kategorieë van pryselastisiteit van vraag kom voor, naamlik (handboek tabel 5-2

bladsy 117):

• Volmaak onelastiese vraag (��)

Volmaak onelastiese vraag kom nie werklik voor nie, maar kan grafies voorgestel

word soos in die grafiek in figuur 5-3 (a) in die handboek. Soos jy kan sien is die

vraagkromme ŉ reguit lyn wat ewewydig aan die prys-as is. Dit beteken dat

verbruikers dieselfde hoeveelheid van ŉ produk gaan vra, ongeag of die prys hoog of

laag is. Produsente kan dus hulle pryse verhoog, sonder dat verbruikers se

hoeveelheid gevra, gaan verander.

• Onelastiese vraag (�� !��!")

As jy kyk na figuur 5-3 (b) in die handboek sien jy dat die persentasieverandering in

prys groter is as die persentasie verandering in hoeveelheid gevra. Die

elastisiteitskoëffisiënt is dus groter as nul, maar kleiner as een. ŉ Onelastiese vraag

kan ŉ aanduiding vir produsente gee dat hulle hulle pryse sal kan verhoog, sonder

dat dit die hoeveelheid gevra baie gaan beïnvloed.

• Eenheidselastisiteit (��")

Eenheidselastisiteit word op ŉ grafiek aangedui in figuur 5-3 (c) in die handboek. As

jy na die grafiek kyk, kan jy sien dat die persentasie verandering in prys presies gelyk

is aan die persentasie verandering in hoeveelheid gevra.

Produsente gaan dus nie hul totale inkomste kan verhoog deur die prys te verhoog,

soos in die geval van onelastiese vraag nie, want dit gaan geneutraliseer word deur

ŉ ooreenstemmende persentasie verandering in die hoeveelheid gevra.

• Elastiese vraag (�� !"�!#)

Wanneer jy na figuur 5-4 (d) kyk, sien jy dat die vraag elasties is wanneer ŉ kleiner

prysverandering lei tot ŉ groter verandering in die hoeveelheid gevra. Produsente

kan van ŉ elastiese vraagkromme aflei dat hulle hulle inkomste kan verhoog deur die

prys van die produk te laat daal. ŉ Klein daling in die prys van tamaties, sal lei tot ŉ

groter hoeveelheid van tamaties gevra, wat beteken meer totale inkomste vir die

produsent. Wanneer produsente voor ŉ elastiese vraagkromme te staan kom, sal hul

nie regtig hulle pryse verhoog nie, want ŉ klein verhoging in hulle pryse, sal

veroorsaak dat daar ŉ groter vermindering is in die hoeveelheid na hulle produk

GEC105 Ekonomie


gevra. Daarom moet hulle pryse eerder verlaag, indien hulle meer van hulle produkte

wil verkoop en hulle totale inkomste opstoot.

• Volmaak elastiese vraag (��#)

Volmaak elastiese vraag het ŉ horisontale vraagkromme, soos jy sal sien in figuur

5-3 (e). Volgens hierdie kromme is verbruikers bereid om enige hoeveelheid teen ŉ

bepaalde prys te koop, maar as die prys effens verhoog, daal die hoeveelheid gevra

na nul.

� Determinante van die pryselastisiteit van die vraag

Wanneer besluit moet word of die vraag na ŉ sekere produk of diens elasties of onelasties

sal wees, moet al die moontlike determinante in ag geneem word. Hierdie is soos volg

(handboek, bladsy 117 – 120 in die handboek):

• Vervangbaarheid van die produk.

• Komplementariteitsgraad van die produk.

• Soort behoefte wat deur die produk bevredig word.

• Die tydperk onder beskouing.

• Die gedeelte van die verbruiker se inkomste wat aan die produk bestee word.

• Ander determinante van die pryselastisiteit van vraag:

o Definisie van die produk

o Reklame

o Duursaamheid

o Hoeveelheid gebruik van die produk

o Verslawing

• Gekombineerde uitwerking van die determinante

Maak seker dat jy hierdie determinante verstaan en kan bespreek.

Raam 5-1 (bladsy 121-122) gee ŉ opsomming van die pryselastisiteit van vraag.

1.10.2 Ander vraagelastisiteite


Ander vraagelastisiteit sluit inkomste-elastisiteit en kluiselastisiteit van vraag in.

GEC105 Ekonomie


� Inkomste-elastisiteit

Verbruikers het inkomste nodig om produkte te kan koop wat aan hul behoeftes voldoen.

Wanneer daar ŉ verandering in ŉ verbruiker se inkomste is, het dit ŉ invloed op die

verbruikers se koopgedrag. Indien die verbruiker se inkomste toeneem, beteken dit dat die

verbruiker meer kan koop en daar sal ŉ verhoging in die hoeveelheid aangevra wees.

Inkomste-elastisiteit van vraag meet hoe gevoelig die hoeveelheid gevra vir ŉ verandering

in inkomste is. ŉ Positiewe inkomste-elastisiteit beteken dat ŉ styging in die inkomste sal lei

tot ŉ styging in die hoeveelheid gevra van die spesifieke produk.

Raam 5-2 (bladsy 124) som inkomste-elastisiteit met sy formule en interpretasies op.

� Kruiselastisiteit van vraag

Die kruiselastisiteit van vraag meet hoe sensitief die hoeveelheid gevra van ŉ bepaalde

produk is vir die prysverandering van ŉ ander produk.

Substituut produkte het ŉ positiewe kruiselastisiteit. Indien die prys van margarien styg, gaan

verbruikers eenvoudig net botter koop. Die produkte vervul dieselfde behoefte en indien een

se prys hoër is as die ander, gaan verbruikers die produkte eenvoudig met mekaar vervang.

Komplementêre produkte het ŉ negatiewe kruiselastisiteit. Indien die prys van golfstokke

toeneem, gaan die vraag na golfballetjies afneem.

Raam 5-3 (bladsy 126) som kruiselastisiteit met sy formule en interpretasies op.

1.10.3 Pryselastisiteit van aanbod


Net soos vraag, kom pryselastisiteit ook by aanbod voor. Die pryselastisiteit van aanbod

meet die sensitiwiteit van die hoeveelheid aangebied, vir ŉ verandering in die prys van ŉ

produk. Sien die formule van pryselastisiteit op bladsy 127.

� Verskillende kategorieë aanbod-elastisiteit

Daar word onderskei tussen vyf verskillende kategorieë van aanbod-elastisiteit (kyk bladsy

127). Verwys ook na figuur 5-4 in die handboek vir die grafieke wat die verskillende

pryselastisiteit van aanbodkategorieë voorstel.

• Volmaak onelastiese aanbod

• Onelastiese aanbod

• Eenheidselastisiteit

• Elastiese aanbod

GEC105 Ekonomie


• Volmaak elastiese aanbod

� Die determinante van die pryselastisiteit van aanbod

Net soos met die pryselastisiteit van vraag, is daar by die pryselastisiteit van aanbod ook ŉ

aantal determinante wat gaan bepaal hoe sensitief aanbod vir ŉ verandering in prys is.

Hierdie determinante is:

• Tydsverloop sedert die prysverandering

• Prysverwagtinge

• Voorraadstapeling en oormaatkapasiteit

• Beskikbaarheid van insette

Maak seker jy kan hierdie determinante se rol op pryselastisiteit van aanbod bespreek.

Raam 5-4 (bladsy 129) som pryselastisiteit van aanbod op.

Verwys na tabel 5-4 (bladsy 130) in die handboek vir ŉ opsomming van die verskillende

elastisiteite.

1.11 Die teorie van vraag: die nutsbenadering


Lees die inleiding op bladsy 131 deur om ŉ agtergrond te kry van die nutsbenadering en

onsydigheidsbenadering.

1.11.1 Nut


Die doel van verbruik is om in behoeftes te voldoen. In die ontleding van verbruikersgedrag

word aangeneem dat huishoudings of verbruikers poog om met die beskikbare middele en

alternatiewe tot hulle beskikking behoeftevoorsiening te maksimeer. Nut word gebruik om

die graad van behoeftevoorsiening wat ŉ verbruiker uit die verbruik van goedere/dienste

verkry uit te druk.

Kardinale nut berus op die idee dat nut op die een of ander wyse gemeet kan word. Die

nutsbenadering berus op die idee van kardinale nut. Ordinale nut beteken dat die mate

waartoe verskillende produkte of kombinasies van produkte in ŉ verbruiker se behoefte

voorsien in ŉ rangorde geplaas word. Die onsydigheidsbenadering wat in paragraaf 1.12

hieronder bespreek gaan word, berus op die idee van ordinale nut.

GEC105 Ekonomie


1.11.2 Grensnut en totale nut


Die nutsbenadering tot die ontleding van verbruikersgedrag berus op die aanname dat ŉ

verbruiker subjektiewe nutsvergelykings kan maak van elke opeenvolgende eenheid van

verbruiksgoedere wat verbruik word. Om hierdie eenhede van ander metingseenhede te

onderskei, word dit utils genoem.

Kom ons beskou Thabo se verbruik van appels gedurende ŉ bepaalde periode. Gestel die

eerste appel wat hy verbruik het aan hom ŉ nut van 50 utils verskaf. Nadat hy een appel

geëet het, neem die intensiteit van sy behoefte aan appels af en die tweede appel se nut is

slegs 35 utils. Die ekstra of bykomende nut wat ŉ verbruiker deur die verbruik van een

bykomende eenheid van ŉ produk verkry, word grensnut genoem. Sy totale nut is die som

van al die grensnutte. Indien identiese eenhede van ŉ produk die een na die ander verbruik

word, sal die grensnut tot nul afneem – ná nul word dit negatief. Negatiewe nut word

disutiliteit genoem. Dit bereik ŉ maksimum wanneer die grensnut gelyk is aan nul

(wanneer die verbruiker versadig is) en neem af as die grensnut negatief word.

Die bogenoemde verskynsels word duidelik aangedui in tabel 6.1 (bladsy 133). Volgens die

wet van dalende grensnut neem die grensnut van ŉ produk/diens af namate meer

eenhede daarvan gedurende ŉ gegewe periode verbruik word. Die wet word ook die eerste

wet van Gossen genoem.

Bestudeer raam 6-1 (bladsy 134 – 136) rakende totale, gemiddelde en grenswaardes.

1.11.3 Verbruikersewewig volgens die nutsbenadering


Verbruikers verbruik nie net een produk nie, maar ŉ kombinasie van produkte. Hierdie

kombinasie van produkte hang af van die nut wat elke produk aan die verbruiker verskaf,

sowel as die inkomste wat die verbruiker beskikbaar het om te bestee aan hierdie

kombinasie van produkte. Die verbruiker rangskik sy/haar behoeftes in volgorde van

belangrikheid, hierdie lys word weerspieël in ŉ voorkeurskaal (tabel 6.2, bladsy 138). In

hierdie geval is dit brood, vleis en rys. Tabel 6.2 dui ook die grensnut, totale nut, prys per

eenheid van die produk aan sowel as die geweegde grensnut. Die geweegde grensnut is

die grensnut per eenheid gedeel deur die prys per eenheid (MU/P).

Winnie het net R12.00 ŉ week om aan hierdie drie items te spandeer. As jy na die tabel kyk

sal jy sien dat daar 18 kombinasies is waarvan sy kan kies om haar R12.00 te spandeer.

Om haar ewewigsposisie te bepaal moet vasgestel word watter kombinasies bekostigbaar is

GEC105 Ekonomie


en teen watter van hierdie kombinasies die geweegde grensnut vir al die betrokke produkte

dieselfde is. Daar is ŉ bekostigbare kombinasie van vyf eenhede brood, een eenheid vleis

en twee eenhede rys. By hierdie kombinasie is die geweegde grensnut van elke produk

gelyk aan 30. Wanneer die geweegde grensnutte gelyk is en sy haar beskikbare inkomste

ten volle bestee het, in sy in ewewig. By die ewewigsposisie verkry sy dieselfde nut uit die

laaste rand wat aan elke produk bestee word. Kyk na die simbole waarin

ewewigsvoorwaarde uitgedruk kan word op bladsy 139 in die handboek.

Vir ŉ verbruiker om in ewewig te wees, moet twee voorwaardes nagekom word:

• Die kombinasie goedere wat gekoop word, moet bekostigbaar wees.

• Die geweegde grensnutte van die verskillende goedere moet gelyk wees.

Die twee voorwaardes word soms die wet van die gelykmaking van die geweegde

grensnutte genoem of Gossen se tweede wet genoem.

1.11.4 Afleiding van ŉ individuele vraagkromme


Bestudeer afdeling 6.4 in die handboek tesame met tabelle 6-4 en 6-5, asook figuur 6-1.

Hieruit sal jy aflei dat Helen haar behoeftevoldoening kan verhoog deur ŉ groter hoeveelheid

sjokolade te verbruik wanneer die prys van sjokolade daal, ceteris paribus. ŉ Verbruiker wat

nut maksimeer, sal ŉ groter hoeveelheid van ŉ produk vra wanneer die prys van die produk

daal, terwyl alle ander dinge onveranderd bly. Die individuele vraagkromme verloop dus

afwaarts van links bo na regs onder.

1.11.5 Opmerkings oor die nutsbenadering


1.12 Die teorie van vraag: die onsydigheidsbenadering


1.12.1 Ordinale en kardinale nut


Ordinale en kardinale nut is reeds bespreek in paragraaf 1.11.1. Die

onsydigheidsbenadering berus op die ordinale nut. Lees bladsy 146 in die handboek vir

verdere bespreking.

GEC105 Ekonomie


1.12.2 Onsydigheidskromme


� Drie basiese aannames

Die onsydigheidsbenadering berus op drie basiese aannames:

• Die aanname van volledigheid beteken dat aangeneem word dat ŉ verbruiker in

staat is om alle moontlike kombinasies van goedere/dienste in ŉ rangorde te plaas.

• Die aanname van konsekwentheid beteken dat daar word aanvaar dat verbruikers

konsekwent optree.

• Die aanname van nie-versadiging beteken dat die verbruikers nie ten volle versadig

is nie en altyd een bo minder sal verkies.

� Definisie

Onsydigheidskromme toon alle kombinasies van twee produkte wat aan die verbruiker

dieselfde behoeftevoorsiening of nut verskaf (bladsy 147). Werk deur die voorbeeld en tabel

7-1 in die handboek op bladsy 147 en figuur 7-1 op bladsy 148. Met die voorbeeld sal jy

sien dat Koos dieselfde behoeftevoldoening kry uit vleis as wat hy uit brode kry, dus staan

hy onsydig daarteenoor. Wanneer die kromme getrek word, vertoon dit konveks

(bolvormig). Dit illustreer die wet van substitusie, ook genoem die wet van dalende

grenskoers van substitusie, wat daarop dui dat hoe skaarser ŉ produk word, hoe groter

sal die substitusiewaarde daarvan wees. Met ander woorde hoe minder Koos se brode word,

hoe minder brood is hy bereid om vir ŉ bykomende porsie vleis te verruil. Die grenskoers

van substitusie dui die koers aan waarteen die verbruiker bereid is om ŉ klein hoeveelheid

van een produk prys te gee ten einde ŉ klein bietjie meer van die ander produk te kry.

� Eienskappe van onsydigheidskrommes

Dit is belangrik dat jy die eienskappe van onsydigheidskrommes ken. Die eienskappe word

hier slegs kortliks genoem:

• Toon verskillende kombinasies van twee produkte wat dieselfde nut aan verbruiker

verskaf.

• Verbruiker kan meer as een onsydigheidskomme hê (figuur 7-2).

• Hoe verder vanaf die oorsprong die kromme lê, hoe groter is die verbruiker se nut.

• Verbruiker sal altyd op die hoogste moontlike onsydigheidskromme wil wees,

aangesien behoeftevoldoening groter is.

• Onsydigheidskrommes sny mekaar nooit nie (figuur 7-3).

GEC105 Ekonomie


1.12.3 Die begrotingslyn


In die vorige afdeling het ons gaan kyk na die behoeftevoldoening wat verskillende

kombinasies goedere aan die verbruiker verskaf. Vervolgens gaan ons kyk na die ander

element van die verbruiker se besluit, naamlik die kombinasies wat hy/sy kan bekostig.

Lees deeglik deur afdeling 7.3 in die handboek (bladsy 150-152) saam met tabel 7-3 en

figuur7-4. Die lyn in figuur 7.4 word ŉ begrotingslyn genoem, omdat dit al die kombinasies

van die twee produkte aandui wat die verbruiker met die inkomste tot sy/haar beskikking kan

bekostig. Die lyn word ook soms die verbruikersmoontlikheidskromme/uitgawelyn/

begrotingsbeperking genoem. Let ook op dat daar geleentheidskoste ter sprake is,

byvoorbeeld die hoeveelheid brood wat opgeoffer moet word om ŉ ekstra porsie vleis te

bekom.

1.12.4 Verbruikersewewig, die verbruiker se waardebepaling en die mark se

waardebepaling


Jy sal sien dat figuur 7-5 ŉ kombinasie van figuur 7.4 en figuur 7.2 is. Enige posisie bokant

en regs van die begrotingslyn is onbekostigbaar en enige punt onder en links van die

begrotingslyn kan geïgnoreer word, omdat ons aanneem dat die verbruiker sy/haar volle

beskikbare inkomste wil bestee. Die verbruiker sal in ewewig wees as hy/sy die maksimum

behoeftevoldoening verkry vir die bedrag wat hy/sy bestee. Dit word aangedui deur punt B in

figuur7.5. By die verbruikersewewig is die helling van die begrotingslyn gelyk aan die helling

van die onsydigheidskromme.

Solank daar ŉ verskil tussen die verbruiker se subjektiewe waardebepaling en die mark se

objektiewe waardebepaling van die relatiewe belangrikheid van die goedere is, kan die

verbruiker sy/haar posisie verbeter deur die kombinasie van die goedere te verander, maar

as die waardebepaling dieselfde is, kan geen verbetering in die verbruiker se posisie

bewerkstelling word nie en is ewewig bereik.

1.12.5 Veranderings in ewewig


Die ewewigsposisie verander indien die verbruiker se inkomste of die prys van een van die

produkte verander.

GEC105 Ekonomie


� Verandering in inkomste

Wanneer die verbruiker se inkomste verander, terwyl die pryse van produkte onveranderd

bly, kan ŉ nuwe tabel van verbruiksmoontlikhede opgestel word. Wanneer die inkomste

verhoog, skuif die begrotingslyn na regs (sien figuur 7-6) en wanneer inkomste daal, skuif

die begrotingslyn dan na links. Wanneer punt B en B` verbind word met mekaar word die

inkomste-verbruikskromme verkry.

� Verandering in prys

Wanneer die prys van een van die twee produkte styg, sal die verbruik daarvan daal. Die

oorspronklike ewewig (B) word verbind met die nuwe ewewig (B`) om die

prysverbuikskromme te verkry (sien figuur 7-7a). Indien die prys van een van die twee

produkte daal, sal die verbruik daarvan toeneem en sal die begrotingslyn na die ander kant

toe swaai.

� Die vraagkromme

Bestudeer bladsy 158 – 159 en maak seker jy kan onderskei tussen die inkomste-effek en

die substitusie-effek.

1.13 Agtergrond tot aanbod: produksie en koste


1.13.1 Inleiding


� Soorte ondernemings

Jy moet bewus wees van die verskeie soorte ondernemingsvorme in Suid-Afrika (bladsy

162), let daarop dat beslote korporasies nie meer geregistreer kan word nie, maar dat dit

nou as ŉ maatskappy moet registreer. In hierdie afdeling fokus ons egter op klein

ongekompliseerde ondernemings.

� Die doel van die onderneming

In die handboek word veronderstel dat alle ondernemings streef na maksimum wins.

� Wins, inkomste en koste: ŉ kort inleiding

Die volgende terme moet jy ken en kan definieer – kyk ook na die opsomming daarvan in

raam 8-1 (bladsy 163 – 164):

- Wins

- Totale inkomste (TR)

GEC105 Ekonomie


- Gemiddelde inkomste (AR)

- Grensinkomste (MR)

� Die korttermyn en die langtermyn van produksie- en kosteteorie

Maak seker dat jy kan onderskei tussen korttermyn en langtermyn in terme van hoe lank

elke periode is in die produksie- en kosteteorie (bladsy 164).

1.13.2 Basiese koste- en winsbegrippe


Die belangrikste kostebegrippe wat jy moet kan definieer (bladsy 165 – 166):

• Geleentheidskoste

• Eksplisiete koste

• Implisiete koste

• Ekonomiese koste

• Totale koste (TC)

• Gemiddelde koste (AC)

• Grenskoste (MC)

Die winsbegrippe wat jy moet kan definieer (bladsy 166 – 167):

• Wins

• Totale/rekeningkundige wins

• Ekonomiese wins

• Normale wins

Kyk ook na die begrip “ekonomiese verlies” op bladsy 168.

1.13.3 Produksie in die korttermyn


Bestudeer bladsy 168 – 169 en maak seker jy verstaan die volgende:

• Produksie

• Insette

• Intermediêre inset

GEC105 Ekonomie


• Vaste inset

• Veranderlike inset

• Die ses aannames wat gemaak word ten einde produksie in die korttermyn te ontleed

• Produksiefunksie

In die korttermyn kan ondernemings produksie uitbrei deur die hoeveelheid van die

veranderlike inset te vermeerder.

� Die korttermyn produksiefunksie

Bestudeer bladsy 169 – 170. Tabel 8-1 dui die produksieskedule aan waar die eerste kolom

die aantal eenhede grond wat deur die boer gebruik word aandui, die tweede kolom dui die

eenhede arbeid (N) aan en die laaste kolom dui die maksimum hoeveelheid produksie aan.

Dit word ook aangedui in figuur 8-2a.

� Die wet van dalende grensopbrengs, gemiddelde en grensproduk

Die gemiddelde produk (AP) van die veranderlike inset is die gemiddelde hoeveelheid

uitset wat per eenheid van die veranderlike inset geproduseer word. Dit word verkry deur die

totale produk (TP) deur die hoeveelheid van die veranderlike inset (N) te deel. AP word in

kolom 5 van tabel 8-2 aangedui. Die hoogste gemiddelde produk (29 ton) word bereik

wanneer vyf eenhede arbeid in diens geneem word.

Die grensproduk (MP) van die veranderlike inset is die bykomende aantal eenhede wat

geproduseer word deur een bykomende eenheid van die veranderlike inset by te voeg. Dit

word in kolom 4 van tabel 8-2 aangedui. Die hoogste grensproduk is 35 ton wat verkry word

wanneer die vierde eenheid arbeid in diens geneem word.

Die wet op dalende grensopbrengs stel dat namate meer van ŉ veranderlike inset met een

of meer vaste insette in die produksieproses gekombineer word, produksiepeile bereik sal

word waar, eerstens die grensproduk, dan die gemiddelde produk en laastens die totale

produk begin daal.

Indien ŉ landery bewerk moet word en jy het net een arbeider, gaan jy nie die landery

optimaal kan bewerk nie. Jy gaan waarskynlik meer werkers moet aanstel. Namate die

hoeveelheid arbeiders verhoog word, gaan jy jou landery beter kan bewerk, tot op ŉ sekere

punt wanneer die voordeel wat jy verkry het deur meer werkers aan te stel, uitgeput is.

Wanneer jy net meer en meer werkers aanstel, gaan daar van die ander wees wat lui raak

en eerder staan en kyk omdat hulle dalk nie gereedskap het nie, terwyl die res werk, of daar

gaan eenvoudig nie vir hulle plek wees om te werk nie. Jy kry dus geen voordeel daaruit

GEC105 Ekonomie


deur net nog meer werkers aan te stel nie. Hier het ons te doen met dalende meeropbrengs

en spesifiek die wet op dalende meeropbrengs.

� Vergelyking van die totale, gemiddelde en grensproduk

Tabel 8-2 en figuur 8-2 dui aan dat namate meer eenhede arbeid met ŉ vaste hoeveelheid

grond gekombineer word, eerstens die grensproduk en daarna die gemiddelde produk en

laastens die totale produk sal daal. Kyk ook na figuur 8.3 en watter wiskundige eienskappe

die krommes toon (bladsy 173).

1.13.4 Korttermynkoste


� Vaste en veranderlike koste

Vaste koste is koste wat konstant bly ongeag die hoeveelheid wat geproduseer word,

byvoorbeeld die huur van grond. Veranderlike koste is die koste wat verander namate die

totale produk verander, byvoorbeeld die koste van arbeid.

Bestudeer tabel 8-3 (bladsy 175) en let op die volgende:

• Totale vaste koste (TFC) word in kolom 3 aangedui. Ongeag hoeveel geproduseer

word of hoeveel arbeiders daar is, daar word 20 eenhede land gebruik teen ŉ koste

van R 9 000 en dit bly dieselfde.

• Totale veranderlike koste (TVC) word in kolom 5 aangedui. Om die koste van

arbeid te bepaal, moet die aantal eenhede arbeid (kolom 2) met die prys per eenheid

vermenigvuldig word en in hierdie geval is die prys per eenheid R2 400. TVC neem

toe namate die hoeveelheid arbeidseenhede toeneem.

• Totale koste (TC) is die som van die totale vaste koste (TFC) en die totale

veranderlike koste (TVC) wat met elke peil van produksie verbind word en word in

kolom 6 aangedui.

� Gemiddelde en grenskoste

Bestudeer tabel 8-4 (bladsy 177) en tabel 8.5 (bladsy 178) om te sien hoe die volgende

bepaal word:

• Gemiddelde vaste koste (AFC) in kolom 6 word bereken deur die totale vaste koste

(TFC) te deel deur die totale produk (TP).

• Gemiddelde veranderlike koste (AVC) in kolom 7 word bereken deur die totale

veranderlike koste (TVC) te deel deur die totale produk (TP).

GEC105 Ekonomie


• Gemiddelde koste (AC) in kolom 8 word bereken deur die totale koste (TC) te deel

deur die totale produk (TP).

• Grenskoste (MC) in kolom 9 word bereken deur, eerstens die toename in die totale

koste (TC) en in die totale produk (TP) te bereken en dan die styging in die totale

koste (TC) deur die styging in die totale produk (TP) te deel. Kyk na tabel 8.5 om te

sien hoe die grenskoste bereken word.

In figuur 8.5 (bladsy 179) word die verskeie kromme van bogenoemde aangedui. Neem

kennis van die wiskundige eienskappe op bladsy 178 en 179.

� Die verband tussen produksie en koste in die korttermyn

Bestudeer figure 8-6a en b. Figuur 8-6a toon die gemiddelde en grensproduk van arbeid wat

elkeen ŉ verband hou met die hoeveelheid arbeid en die produk eenheid inset. Kyk mooi

waar die grensproduk en die gemiddelde produk ŉ maksimum bereik. Figuur 8-6b toon die

grenskoste en die gemiddelde veranderlike koste aan, elk met ŉ verwantskap tussen totale

produksie en eenheidskoste. Kyk mooi waar die grenskoste en die gemiddelde veranderlike

koste ŉ maksimum bereik. Om op te som, daal die grenskoste wanneer die grensproduk

styg en styg die grenskoste wanneer die grensproduk daal.

1.13.5 Produksie en koste in die langtermyn


� Wat word bedoel met die langtermyn?

In die langtermyn is daar geen vaste insette nie. Alle insette is veranderlik. Daar is

byvoorbeeld genoeg tyd vir die onderneming om ŉ nuwe fabriek te bou, nuwe masjinerie te

installeer en nuwe produksietegnieke in gebruik te neem.

� Skaalopbrengs

Skaalopbrengs verwys na die langtermynverband tussen insette en uitsette. Drie

moontlikhede kan onderskei word (bladsy 181):

• Konstante skaalopbrengs, byvoorbeeld ŉ verdubbeling van die insette lei tot die

verdubbeling van die opbrengs.

• Stygende skaalopbrengs, byvoorbeeld ŉ verdubbeling van die insette lei tot die

drievoudige toename in die opbrengs.

• Dalende skaalopbrengs, byvoorbeeld ŉ 100% toename in die insette lei tot ŉ 50%

toename in die opbrengs.

GEC105 Ekonomie


� Skaalvoordele

Skaalvoordele verwys na die verband tussen koste en opbrengs, meer spesifiek na die

afname in eenheidskoste namate produksie toeneem. ŉ Onderneming ondervind

skaalvoordele as die koste per eenheid wat geproduseer word, daal namate die produksie-

omvang of skaal toeneem. Daar is ook skaalnadele wat ondervind kan word wanneer

eenheidskoste styg namate die produksiehoeveelheid toeneem. Maak seker dat jy ook kan

onderskei tussen interne en eksterne skaalvoordele (bladsy 182).

� Omvangvoordele

Die kostebesparings wat voortspruit uit die vervaardiging van verwante produkte deur een

onderneming, eerder as meer ondernemings.

� Langtermyn en gemiddelde koste

Die langtermyn gemiddelde kostekromme (LRAC) kan enige vorm aanneem. Die drie

basiese vorms word in figuur 8.7a, b en c aangedui.

• a: Wanneer skaalvoordele ondervind word, daal die onderneming se LRAC namate

die opbrengs toeneem.

• b: Indien skaalnadele oorheersend is, sal die LRAC styg namate die produksie

toeneem.

• c: Wanneer daar nie skaalvoordele of skaalnadele ondervind word nie, sal die LRAC-

kromme horisontaal vertoon wat op konstante koste dui.

Soos wat ŉ onderneming groter word, kan hierdie drie vorms gekombineer word en word ŉ

pieringvormige LRAC-kromme verkry, soos in figuur 8.8. Maak seker jy verstaan die drie

kernaannames wat uit figuur 8.7 en figuur 8.8 gemaak word.

1.14 Samevatting

Jy behoort nou te weet wat ekonomie beteken en hoe mikro-ekonomie van makro-ekonomie

verskil. Die vloei van produksie, inkomste en besteding saam met die afhanklikheid tussen

huishoudings en ondernemings is uitgewys en ook aanbod, vraag, ewewig en elastisiteit. In

die studie-eenheid is dit duidelik dat veranderinge in vraag of aanbod ŉ impak het op die

kromme en so ook op die onderskeie markte. Pryselastisiteit van vraag is geïdentifiseer

sowel as ander vorme van elastisiteit. Die teorie van vraag is uit twee verskillende

benaderings bespreek, naamlik die nutsbenadering en onsydigheidsbenadering. Die studie-

eenheid sluit af deur na aanbod te kyk vanaf ŉ produksie- en kosteperspektief en hoe

produksie en koste verskil in die korttermyn en die langtermyn.

GEC105 Ekonomie


1.15 Selfevaluering

Aktiwiteit 1

Maak van vyf voorbeelde gebruik om die verskil tussen mikro-ekonomie en makro-

ekonomie te illustreer.

Aktiwiteit 2

Gebruik die geleentheidskostebeginsel om te verduidelik:

• waarom studente gedurende die week ná afloop van die eksamens meer TV kyk

as gedurende die week voor die eksamens.

• waarom Sarie Smit eerder ŉ au pair aanstel om haar kinders na hulle buitemuurse

aktiwiteite te neem, as om uit haar bestuurspos waar sy al 5 jaar werksaam is te

bedank.

Aktiwiteit 3

In werklikheid verander baie dinge tegelykertyd. Hoekom maak ekonome dan dikwels die

aanname dat “alle ander dinge dieselfde bly”?

Aktiwiteit 4

As gevolg van die groot hongersnood in Suid-Afrika, bestaan daar ŉ groot vraag na

voedsel. Is hierdie stelling waar of vals? Gee redes vir jou antwoord.

Aktiwiteit 5

Wat sal gebeur indien ŉ verbruiker se inkomste styg, ceteris paribus, ten opsigte van die

verbruiker se vraag na boontjies, wat as ŉ minderwaardige produk beskou word?

Aktiwiteit 6

Die prys van vleis daal met 50% en die hoeveelheid gevra, styg met 100%. Van watter

tipe elastisiteit word hier gepraat? Dui ook aan of die antwoord elasties, onelasties

of volmaak elasties gaan wees.

Aktiwiteit 7

Indien die inkomste elastisiteit van die vraag van ŉ produk -0,5 is, dui dit aan dat die

produk:

• noodsaaklik is

GEC105 Ekonomie


• luuks is

• minderwaardig is

• ŉ substituut is

• komplimentêr is

GEC105 Ekonomie

Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II Bladsy 53

Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II

2.1 Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip



• Markstrukture

• Ewewig van ŉ onderneming

• Monopolie en monopolistiese mededinging

• Oligopolie

• Onvolmaakte mededinging

• Arbeidsmark teenoor die goederemark

• Volmaakte mededingende arbeidsmark en onvolmaakte arbeidsmark

Vaardighede


• tussen markstrukture te onderskei.

• ewewigsvoorwaardes van ŉ onderneming te identifiseer, sowel as ewewig onder

volmaakte en onvolmaakte mededinging.

• die term “monopolie” te verduidelik en die ewewigsposie van monopolie te

identifiseer.

• te bepaal wat monopolistiese mededinging behels.

• oligopolie te verduidelik aan die aan hand van kenmerke.

• vergelykings te tref tussen monopolie en onvolmaakte mededinging met volmaakte

mededinging.

• onderskeid te tref tussen die arbeidsmark en die goederemark.

• ŉ volmaak en onvolmaakte mededingende arbeidsmark te bespreek

GEC105 Ekonomie



Mohr, P. en Seymore, R. 2012. Understanding Microeconomics. 1ste Uitgawe.Pretoria: Van

Schaik Uitgewers.


Hoofstuk 9 tot 11.


Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy hoef nie hierdie bronne aan

te koop nie. As jy egter hierdie bronne in die biblioteek raakloop, kan dit jou

agtergrondskennis in die vak verbreed.



• Mohr, P. 2001. Economic indicators. Revised Edition. South Africa: Unisa Press







Ewewig Situasie waar geen neiging tot verandering is nie en waar geen

deelnemers enige aansporing het om hul gedrag te verander nie.

Inkomste Vergoeding wat produksiefaktore in die produksieproses verdien.

Monopolie Slegs een produsent kom in die mark voor en toetrede is onmoontlik.

Volmaakte

mededinging

ŉ Groot aantal kopers en verkopers in die mark wat almal prysnemers

is.

2.5 Inleiding

In hierdie studie-eenheid gaan jy kennis maak met die verskillende markstrukture en die

arbeidsmark. Eerstens, gaan ŉ oorsig gegee word van markstrukture en wat volmaakte

mededinging behels, insluitend die ewewig van ŉ onderneming op die langtermyn en onder

volmaakte en onvolmaakte mededinging. Tweedens, word daar aandag gegee aan

GEC105 Ekonomie


monopolie en onvolmaakte mededinging deur vergelykings te tref. Laastens, word die

arbeidsmark bespreek en wat die volmaakte en onvolmaakte arbeidsmarkte behels.

2.6 Markstrukture I: oorsig en volmaakte mededinging


2.6.1 Markstrukture: ŉ oorsig


Daar is vier markstrukture (figuur 9-1), die graad van mededinging is op sy maksimum by

volmaakte mededinging en neem geleidelik af tot nul by monopolie:

• Volmaakte mededinging

• Monopolistiese mededinging

• Oligopolie

• Monopolie

(Paragraaf 2.6 in hierdie gids handel sleg oor volmaakte mededinging en die ander

markstrukture sal in paragraaf 2.7 hieronder bespreek word.)

Daar is agt kategorieë wat gebruik kan word om markstrukture van mekaar te onderskei.

Hierdie kategorieë is:

• Aantal ondernemings in die mark

• Aard van die produk ter sprake

• Toetrede tot die mark

• Inligting rakende die mark

• Samespanning in die mark

• Ondernemings se beheer oor prys in die mark

• Vraagkromme na die onderneming se produk

• Langtermyn ekonomiese wins

Dit is baie belangrik dat jy hierdie kategorieë kan gebruik en kan aandui hoe elkeen van

bogenoemde sal lyk in die vier verskillende markvorme. Verwys na tabel 9-1 in die

handboek wat ŉ opsomming gee van al die kategorieë sowel as hoe elkeen in die

verskillende markstrukture lyk.

GEC105 Ekonomie


2.6.2 Die ewewigsvoorwaardes vir enige onderneming


Ons gaan vervolgens na die ewewigsvoorwaardes kyk, ongeag die mark waarin die

onderneming voorkom. Daar is bepaalde ewewigsvoorwaardes, naamlik:

• Die eerste voorwaarde is dat die onderneming moet besluit of dit die moeite werd is

om te produseer. Produksie sal plaasvind, indien totale of gemiddelde inkomste

groter of gelyk is aan totale of gemiddelde veranderlike koste. Hierdie voorwaarde

staan ook bekend as die sluitingsreël (bladsy 189).

• Die tweede voorwaarde is dat die hoeveelheid van die produk geproduseer moet

word, waar wins gemaksimeer word. Wins word gemaksimeer wanneer

grensinkomste (MR) gelyk is aan grenskoste (MC). Hierdie voorwaarde staan ook

bekend as die winsmaksimeringsreël (bladsy 189). Daar is ook twee ander

moontlikhede hier:

o Wanneer grensinkomste (MR) groter is as grenskoste (MC) moet produksie

uitgebrei word.

o Wanneer grensinkomste (MR) kleiner is as grenskoste (MC) moet produksie

verminder word.

Dit is hier belangrik dat jy weet wat die konsepte van marginaal of grens beteken.

Bestudeer raam 9-1 op bladsy 190-191 wat handel oor die korttermyn besluite van ŉ

onderneming, die irrelevansie van versonke koste en die belangrikheid van die

grensbeginsel.

2.6.3 Volmaakte mededinging


Volmaakte mededinging kom voor wanneer nie een van die individuele markdeelnemers

(koper/verkopers) die prys van die produk kan beïnvloed nie.

Dit is belangrik dat jy hierdie voorwaardes wat op bladsy 192 genoem word, verstaan. Die

voorwaardes vir volmaakte mededinging is soos volg:

• Groot aantal kopers en verkopers

• Groot samespanning

• Identiese produkte

• Vrye toetrede tot die mark

GEC105 Ekonomie


• Volledige kennis van markomstandighede

• Geen owerheidsinmenging

• Beweeglike produksiefaktore

Bestudeer ook die vier punte van toepaslikheid op bladsy 193.

2.6.4 Die vraag na die produk van die onderneming


Verwys na afdeling 9.4 en veral figuur 9-2 in die handboek wat na die vraagkromme van ŉ

onderneming in die volmaakte mededingende mark verwys.

Die grafiek links toon hoe die prys in die mark bepaal word deur vraag en aanbod. Hierdie

prys word deur die onderneming aangeneem. Ons weet dat ondernemings in die volmaakte

mededingende mark prysnemers is, wat beteken hulle moet die markprys aanvaar wat deur

die vraag en aanbod in die mark bepaal is. Die ondernemings kan slegs besluit hoeveel

hulle van die produkte wil lewer, maar nie oor wat die prys van die produkte gaan wees nie.

Die grafiek regs toon dat die onderneming ŉ horisontale vraagkromme het. Die redes

hiervoor kan opgesom word as:

• Prys word deur vraag en aanbod bepaal.

• Ondernemings is prysnemers en kan enige hoeveelheid teen markprys verkoop.

• Ondernemings vra nie hoër of laer pryse as markprys nie.

Raam 9-2 verduidelik die verhouding tussen die prys, totale inkomste, grensinkomste en

gemiddelde inkomste met behulp van ŉ numeriese voorbeeld.

2.6.5 Die ewewig van ŉ onderneming onder volmaakte mededinging


Bestudeer raam 9-3 deeglik rakende grenskoste en winsmaksimering.

Figuur 9-3 kombineer die onderneming in die volmaakte mededingende mark se inkomste-

en kostekrommes. Hier kan jy duidelik sien wanneer daar ŉ wins en wanneer ŉ verlies

gemaak sal word. Indien die totale koste meer as die totale inkomste is, lei die onderneming

ŉ verlies. ŉ Wins word gemaak indien die totale inkomste groter is as die totale koste. Wins

word dus gemaksimeer waar die verskil tussen die totale inkomste en totale koste die

grootste is.

GEC105 Ekonomie


Ons kyk nou na die tweede voorwaarde wat bepaal dat wins gemaksimeer word waar MR

gelyk is aan MC. Verwys na figuur 9-4 in die handboek wat die verskillende korttermyn

ewewigsposisies van ŉ onderneming onder volmaakte mededinging illustreer. Dit is

belangrik dat jy hierdie posisies moet kan verduidelik.

Om op te som, kan ons sê dat ŉ onderneming (in die korttermyn) in ewewig kan wees waar

hy ŉ ekonomiese wins maak.

2.6.6 Die aanbodkromme van die onderneming en die markaanbodkromme


Bestudeer afdeling 9.6 en figuur 9-5. Maak seker dat jy die sluitingspunt en gelykbreekpunt

kan identifiseer, asook weet van watter punt die aanbodkromme beskou kan word.

2.6.7 Langtermynewewig van die onderneming en die bedryf onder volmaakte

mededinging


Soos ons reeds weet, kan daar nie veel veranderings in die korttermyn plaasvind nie,

aangesien die tyd gewoonlik te min is vir verandering. Dit is egter nie langtermyn die geval

nie. In die langtermyn kan nuwe ondernemings tot die bedryf toetree of bestaande

ondernemings kan die bedryf verlaat. Produksiefaktore is ook veranderlik in die langtermyn.

Hierdie twee langtermynveranderings word in afdeling 9.7 van die handboek bespreek.

Maak seker dat jy hierdie verstaan. Kyk ook na figure 9.6 – 9.8 wat hierdie aspek in meer

besonderhede toelig.

2.7 Markstrukture II: monopolie en onvolmaakte mededinging


2.7.1 Monopolie


Bestudeer die definisie van monopolie in die handboek, afdeling 10.1, bladsy 206. Lees

raam10-1 oor die verskillende hindernisse wat bestaan om as monopolie op te tree.

� Die ewewigs- (of winsmaksimerings-) posisie van die monopolis

Soos enige ander onderneming, moet ŉ monopolis produseer waar grensinkomste (MR)

gelyk is aan grenskoste (MC) (winsmaksimeringsreël), mits die gemiddelde inkomste (AR)

op die korttermyn groter as die minimum gemiddelde veranderlike koste (AVC) is, of op die

langtermyn groter as totale veranderlike koste (AC) is (uitsluitingsreël).

GEC105 Ekonomie


Bestudeer die volgende afdelings saam met die tabel en figure soos aangedui:

• Totale, gemiddelde en grensinkomste onder monopolie (tabel 10-1 en figuur 10-1).

• Die korttermyn ewewig van die monopolistiese onderneming (figuur 1-2).

• Die langtermynewewig van die monopolistiese onderneming.

• Die afwesigheid van ŉ aanbodkromme onder monopolie.

� Prysdiskriminasie

Bestudeer die definisie van prysdiskriminasie op bladsy 213. Daar is twee basiese vereistes

vir prysdiskriminasie:

• Die onderneming moet ŉ prysmaker/prysvassteller wees.

• Verbruikers/markte moet onafhanklik wees.

Daar is drie verskillende vorme van prysdiskriminasie – maak seker dat jy die onderskeid

tussen die volgende vorme kan tref (raam 10-2, bladsy 214 – 215):

• Eerstegraadse prysdiskriminasie

• Tweedegraadse prysdiskriminasie

• Derdegraadse prysdiskriminasie

2.7.2 Monopolistiese mededinging


Bestudeer afdeling 10.2 in die handboek en maak seker dat jy die definisie van

monopolistiese mededinging verstaan en kan weergee.

� Produkdifferensiasie

Wanneer daar verskillende variante van ŉ produk bestaan, word die produk ŉ

gedifferensieerde/heterogene produk genoem. Of ŉ produk homogeen of heterogeen is, lê in

die oordeel van die verbruiker, byvoorbeeld, skoonheidsprodukte, brandstof, medikasie,

ensovoorts. Vir ŉ produk soos brandstof, waar die prys vasgestel word deur die regering,

speel die ligging ŉ rol. Die verbruiker sal by die bes geleë motorhawe brandstof ingooi.

Motorhawens probeer wel hul ondernemings differensieer deur bemarkingsveldtogte en

lojaliteitsprogramme vir hul verbruikers.

� Hoofkenmerke van monopolistiese mededinging

Voorwaardes vir monopolistiese mededinging word op bladsy 217 opgesom:

• Elke onderneming produseer ŉ onderskeibare, gedifferensieerde produk.

GEC105 Ekonomie


• Elke onderneming het ŉ vraagkromme na sy spesifieke produk wat afwaarts verloop.

• Daar is ŉ groot aantal ondernemings in die bedryf.

• Daar is geen beperkings op toetrede nie.

� Die ewewig van die onderneming onder monopolistiese mededinging

Bestudeer figuur 10-3 op bladsy 219

Die ewewig van ŉ verteenwoordigende onderneming onder monopolistiese mededinging kan

op die kort- en langtermyn ontleed word.

Korttermyn (figuur 10-3 a)

• Dalende vraagdromme (D).

• Grensinkomstekromme (MR) het dalende verloop, indien AR ŉ reguit lyn is, lê MR

halfpad tussen die prys-as en die vraagkromme.

• Wins word gemaksimeer by die hoeveelheid waar grensinkomste (MR) gelyk is aan

grenskoste (MC). Dus, by punt Q1 waar die monopolistiese mededinger ŉ prys P1

per eenheid vra.

• Ekonomiese wins per eenheid is die verskil tussen gemiddelde inkomste (AR) en

gemiddelde koste (AC) byQ1.

• Die totale ekonomiese wins word deur die grys reghoek voorgestel.

• Die korttermyn ewewig kan nie in die langtermyn gehandhaaf word nie want die

ekonomiese wins lok nuwe toetreders en die vraag na die produk daal en die

vraagkromme word meer pryselasties.

Langtermyn (figuur 10-3 b)

• Waar die individuele onderneming ŉ hoeveelheid (Qe) produseer waar die

gemiddelde inkomste (AR) gelyk is aan die gemiddelde koste (AC)

• AR-kromme vorm ŉ raaklyn met AC-kromme (MR=MC en AR=AC).

2.7.3 Oligopolie


Die vernaamste kenmerke van ŉ oligopolie word in afdeling 10.3 van die handboek

bespreek. Hierdie kenmerke is kortliks:

• ŉ Paar groot ondernemings oorheers die mark.

• Homogene en heterogene produkte kom voor.

GEC105 Ekonomie


• Mate van onderlinge afhanklikheid kom tussen ondernemings voor.

• Onsekerheid oor wat ander ondernemings in die mark gaan doen.

• Beperking op toetrede tot die mark

2.7.4 Vergelykings tussen monopolie, onvolmaakte mededinging met volmaakte

mededinging


Ons gaan nou kyk na afdeling 10.4 wat ŉ vergelyking tref tussen volmaakte mededinging en

die ander markstrukture. Tabel 10-2, bladsy 230, bied ŉ opsomming van die verskillende

markstrukture.

� Vergelyking tussen monopolie en volmaakte mededinging

Die vergelyking word gedoen deur na die langtermyn te kyk, aangesien alle moontlike

aanpassings slegs in die langtermyn gemaak kan word. Verwys na figuur 10-4. Uit die

grafiek kan jy sien dat onder monopolie die prys hoër sal wees en die produksiehoeveelheid

laer as wat die geval sou wees onder volmaakte mededinging.

Onder volmaakte mededinging is MC=P en produksie vind op die langtermyn plaas by die

minimumpunt van die AC-kromme waar slegs normale wins gemaak word. Hierdie is ook die

vereiste vir allokasie- en produksiedoeltreffendheid. Volmaakte mededinging voldoen dus

aan die allokasie- en produksiedoeltreffendheidsvereiste.

Monopolie voldoen nie aan die allokasie- en produksiedoeltreffendheidsvereiste nie. P is

hoër as MC en die monopolis produseer ook nie waar ŉ normale wins gemaak word nie.

� Vergelyking tussen monopolistiese mededinging en volmaakte mededinging

Die langtermynewewig van ŉ monopolistiese mededingende onderneming word bereken

wanneer slegs normale wins gemaak word. Dit is dieselfde in ŉ volmaakte mededingende

mark.

By langtermynewewig produseer die monopolistiese mededingende onderneming egter nie

by die laagste punt op die AC-kromme nie. Produkte word verkoop teen ŉ hoër prys en

minder produkte word geproduseer.

� Vergelyking tussen oligopolie en volmaakte mededinging

Oligopolie is ŉ vorm van onvolmaakte mededinging. Oligopolistiese mededinging is ŉ

strategiese proses van “kyk wat doen jou mededingers” en die gebruik van hierdie inligting

om jou eie strategie aan te pas om beter as jou mededingers te wees. In volmaakte

GEC105 Ekonomie


mededinging is dit nie die geval. Die markvraag en markaanbod bepaal wat gebeur

aangesien geen onderneming alleen ŉ invloed op die mark kan uitoefen nie.

2.8 Die arbeidsmark


Bestudeer figuur 1-1 en die inleiding op bladsy 233 – 234 om ŉ agtergrond te verkry van die

arbeidsmark.

2.8.1 Die arbeidsmark teenoor die goederemark


Die arbeidsmark vorm die skakel tussen huishoudings wat hulle arbeid wil verkoop en

produsente wat arbeid wil koop. Ons gaan nou kyk na die verskille wat tussen die

arbeidsmark en die ander markte voorkom. ŉ Volledige bespreking kom in afdeling 11.1 van

die handboek voor. Die verskille kan kortliks opgesom word as:

• Ligging van die werksgeleentheid is belangriker in die arbeidsmark as ander markte.

• Arbeidsdienste is nie oordraagbaar nie.

• Arbeid word gehuur, eerder as verkoop.

• Funksionering van die arbeidsmark word deur ŉ wye verskeidenheid nie-ekonomiese

oorwegings beïnvloed.

• Mark word gekenmerk deur vakbonde, werknemersverenigings, kollektiewe

bedinging en owerheidsinmenging.

• Gewoonlik word langtermynkontrakte gesluit.

• Arbeid is heterogeen.

• Verskillende arbeidsmarkte bestaan.

• Vergoeding sluit in lone en nie-loonvoordele.

• Vergoeding word beïnvloed deur faktore wat nie regstreeks met

arbeidsmarktoestande verband hou nie.

GEC105 Ekonomie


2.8.2 ŉ Volmaak mededingende arbeidsmark


� Vereistes vir volmaakte mededinging

Maak seker dat jy weet wat sluit die vereistes in vir volmaakte mededinging in die

arbeidsmark (verwys bladsy 236).

� Ewewig in die arbeidsmark

Bestudeer figuur 11-2. Ewewig kom voor wanneer die hoeveelheid arbeid wat gevra word,

gelyk is aan die hoeveelheid wat aangebied word. Dit word by die snypunt van die

vraagkromme en die aanbodkromme aangedui.

� Die individuele aanbod van arbeid

Bestudeer figuur 11-3 rakende die individuele aanbod van arbeid. Elke individu moet besluit

hoe om sy/haar tyd tussen werk en vrye tyd te verdeel. Die hoeveelheid arbeid wat

aangebied word (ure) sal neig om toe te neem namate die loonkoers toeneem, maar slegs

tot op ŉ bepaalde punt (B). Die individuele aanbodkromme van arbeid staan ook bekend as

die terugwaartsbuigende aanbodkromme. Hierdie vorm wat die aanbodkromme aanneem,

kan aan twee kragte toegeskryf word:

• Substitusie-effek

Soos loonkoers toeneem, sal werkers neig om meer ure te werk. Dus sal die stygings

in die prys van arbeid werkers motiveer om vrye tyd deur werk te

vervang/substitueer.

• Inkomste-effek

Soos ŉ werker meer aan goedere en dienste bestee, sal sy/haar grensnut van

verbruik afneem. Soos die werker se inkomste saam met die loonkoers toeneem, sal

sy/haar vraag na vrye tyd dus ook toeneem.

� Die markaanbod van arbeid

Bestudeer figuur 11-4. Die markaanbodkromme dui aan dat, indien die loonkoers (w)

toeneem, die hoeveelheid arbeid wat aangebied word (N) ook sal toeneem. Daar sal slegs

verskuiwing in die kromme plaasvind indien:

• nuwe werkers tot die mark toetree.

• die aantal werkers afneem.

GEC105 Ekonomie


• lone in ander betrekkings verdien kan word of die spesifieke betrekking minder/meer

aantreklik word.

• die niemonetêre aspekte van die betrekking verander. byvoorbeeld, byvoordele of die

veiligheid van die werksomgewing verander.

� Die individuele onderneming se vraag na arbeid

Ondernemings sal slegs arbeid aanvra en in diens neem indien daar ŉ vraag na die goedere

en dienste is wat deur die betrokke arbeid geproduseer word en indien dit vir die

ondernemings winsgewend is om dit te doen. Wanneer ŉ onderneming besluit om ŉ werker

in diens te neem sal die grensvoordeel wat verkry word deur die werker in diens te neem

vergelyk word met die grenskoste van die werker se indiensneming. Die onderneming sal

voortgaan om bykomende eenhede in diens te neem solank die grensvoordeel die

grenskoste oorskry en sal daarmee aanhou totdat die grensvoordeel gelyk is aan die

grenskoste.

Bestudeer figuur 11.5. Op enige bepaalde tydstip kom die onderneming voor ŉ horisontale

aanbodkromme te staan. Dit dui aan dat die onderneming enige hoeveelheid arbeid teen die

loonkoers, soos in die volmaak mededingende arbeidsmark bepaal, in diens kan neem.

Bestudeer tabel 11-1 om die grensinkomsteproduk van arbeid te bereken. Die eerste kolom

toon die aantal werkers (n) en die tweede kolom die totale hoeveelheid produkte wat

geproduseer kan word aan. Die derde kolom bevat die aantal bykomende produkte wat deur

elke ekstra werker geproduseer kan word (MPP). Die vierde kolom toon die prys (P) van die

produk aan. Die laaste kolom toon die grensinkomsteproduk (MRP) aan. MRP word bereken

deur MPP met P te vermeningvuldig.

Bestudeer figuur 11-6 waar die afgeleide arbeidsvraagkromme deur die marginale

inkomsteproduk gegee word en figuur 11-7 waar die ewewigsposisie van ŉ individuele

onderneming in ŉ volmaakte mededingende arbeidsmark geïllustreer word.

� Die markvraag na arbeid

Verwys na die handboek, bladsy 245, vir ŉ verduideliking van die verskuiwing van die

markvraagkromme van arbeid. Die markvraag sal verskuif as gevolg van:

• Verandering in aantal ondernemings

• Verandering in die prys van produk

• Verandering in produktiwiteit

• Beskikbaarheid van nuwe substituut vir arbeid

GEC105 Ekonomie


• Verandering in die prys van die substituutproduksiefaktor

• Verandering in die prys van die komplementêre produksiefaktor

� Verandering in arbeidsmarkewewig en veranderings in ewewig

Enige verandering in die nieloondeterminante van vraag en aanbod sal lei tot ŉ verskuiwing

in die vraag- en of aanbodkromme soos aangedui in figuur 11-8:

• Toename in vraag na arbeid

• Afname in vraag na arbeid

• Toename in aanbod na arbeid

• Afname in vraag na arbeid

Maak seker dat jy die figure met die verskuiwings kan verduidelik.

2.8.3 Onvolmaakte arbeidsmarkte


Maak seker dat jy die ses redes waarom arbeidsmarkte onvolmaak kan wees, kan

identifiseer (bladsy 247). Die verskillende arbeidsmarkonvolmaakthede wat jy moet kan

bespreek, word in afdeling 11.3 behandel en sluit die volgende in:

• Vakbonde (ambagsvakbond en nywerheidsvakbond)

Kyk spesifiek na figuur 11-9 wat die maniere waarop ŉ vakbond kan probeer om die

loonkoers te verhoog geïllustreer word.

• Owerheidsinmenging in die arbeidsmark

• Minimum lone

Bestudeer figuur 11-10 wat die uitwerking van die instelling van ŉ minimum loon in ŉ

volmaak mededingende arbeidsmark uitwys.

• Arbeidsimmobiliteit en onvolmaakte inligting

Jy moet in staat wees om te onderskei tussen geografiese immobiliteit en

beroepsimmobiliteit (bladsy 253).

2.9 Samevatting

In hierdie studie-eenheid het ons gekyk na markstrukture en die arbeidsmark. Vier

markstrukture is geïdentifiseer, naamlik volmaakte mededinging, monopolistiese

mededinging, oligopolie en monopolie. Hierdie markstrukture is van mekaar onderskei deur

na elk se kenmerke te kyk en daar is aandag gegee aan die ewewigsvoorwaardes van elk

van hierdie markte. Vergelykings is ook getref tussen monopolie, onvolmaakte mededinging

GEC105 Ekonomie


en volmaakte mededinging. By die arbeidsmark is die verskil aangedui tussen die

arbeidsmark en die goederemark. Spesifieke klem is gelê op ŉ volmaak mededingende

arbeidsmark deur die vereistes, ewewig, vraag en aanbod te bespreek. Laastens, is redes

geïdentifiseer vir onvolmaakte arbeidsmarkte en die verskillende

arbeidsmarkonvolmaakthede.

2.10 Selfevaluering

Aktiwiteit 8

Gebruik die tabel en dui aan hoeveel lampskerms die onderneming in ŉ volmaakte

mededingende mark sal produseer om wins in die langtermyn te maksimeer. Dui ook aan

watter tipe wins die onderneming in die langtermyn gaan maak

Aantal

lampskerms

Prys per

eenheid

(R)

Totale

inkomste

(R)

Totale

wins

(R)

Marginale

koste

(R)

Gemiddelde

veranderlike

koste (R)

0 10 0 -10 - -

1 10 10 -9 9 9,00

2 10 20 -5 6 7,50

3 10 30 -3 8 7,67

4 10 40 -3 10 8,25

5 10 50 -6 13 9,20

Aktiwiteit 9

In ŉ volmaakte mededingende mark is die markprys R20. ŉ Individuele onderneming

produseer uitsette waar die MC = R25. Wat moet die onderneming doen om wins in die

korttermyn te maksimeer?

Aktiwiteit 10

ŉ Onderneming bepaal dat deur ŉ ekstra eenheid te produseer en te verkoop, hulle R15

grensinkomste gaan verdien en dat die grenskoste van die produk R14 gaan wees. Die

onderneming wil graag sy wins maksimeer. Adviseer die onderneming oor die besluit om

hierdie ekstra eenheid te produseer.

GEC105 Ekonomie

Studie-eenheid 3: Makro-ekonomie: Deel I Bladsy 67

Studie-eenheid 3: Makro-ekonomie: Deel I

3.1 Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip



• Basiese konsepte, verhoudings en kwessies van makro-ekonomie

• Makro-ekonomiese beleid

• Meting van die prestasie van die ekonomie

• Keynesiaanse ekonomiese model

Vaardighede


• Die verhouding tussen huishouding, ondernemings, regering en die buitelandse

sektor binne ŉ gemengde ekonomie te bespreek

• Die doelwitte van die makro-beleid te identifiseer

• Die meting van verskeie prestasies van die ekonomie te verduidelik

• Die Keynesiaanse ekonomiese model te beskryf

• Onderskeid te tref tussen verbruikersbesteding en investeringsbesteding

GEC105 Ekonomie



Mohr, P. 2012. Understanding Macroeconomics. 1ste Uitgawe. Pretoria: Van Schaik

Uitgewers.


Hoofstuk 1 tot 3.











Belasting (T) Verpligte betaling aan die owerheid deur verskillende

rolspelers.

Verbruikersprysindeks

(VPI)

ŉ Indeks wat die koste van ŉ verteenwoordigende mandjie

verbruiksgoedere en -dienste weerspieël.

Outonome verbruik Die deel van verbruik wat onafhanklik van die inkomstevlak is.

Vorige besparing en krediet word gebruik om besteding te

finansier.

Verbruiksfunksie Verwantskap tussen verbruiksbesteding deur huishoudings en

totale inkomste.

3.5 Inleiding

In hierdie studie-eenheid word daar aandag gegee aan die makro-ekonomie. Ons begin deur

te kyk na die verhouding tussen huishoudings, ondernemings, die regering en die

buitelandse sektor binne ŉ gemengde ekonomie. Tweedens, word die doelwitte van die

makrobeleid geïdentifiseer. Daarna volg ŉ bespreking wat handel oor die meting van die

GEC105 Ekonomie


verskillende prestasies van die ekonomie en die studie-eenheid eindig met ŉ opsomming

van die Keynesiaanse ekonomiese model.

3.6 Basiese konsepte, verhoudings en kwessies

Handboek: Mohr, 2012: 1 – 18 (Hoofstuk 1)

3.6.1 Waaroor gaan ekonomie?

Verwys na paragraaf 1.6.1 in hierdie begeleidingsgids.

3.6.2 Verskil tussen mikro-ekonomie en makro-ekonomie

Verwys na paragraaf 1.6.2 in hierdie begeleidingsgids.

3.6.3 Die gemengde ekonomie

Lees afdeling 1.3 in die handboek op bladsy 4. Verwys ook na paragraaf 1.7.1 in hierdie

gids.

3.6.4 Totale produksie, inkomste en besteding in die gemengde ekonomie

Handboek: Mohr, 2012:4 – 8.

In die ekonomie is daar drie hoofvloeie naamlik totale produksie, totale inkomste en totale

besteding. Verwys na paragraaf 1.7.2 in hierdie gids. Produksie bestaan uit verskeie

produksiefaktore soos reeds genoem in paragraaf 1.6.4. Inkomste word uit die produksie

gegenereer in die vorm van huur, lone en salarisse, rente en wins. Die inkomste word

spandeer deur huishoudings, ondernemings, regering en die buitelandse sektor. Een van

die produksiefaktore wat gekoop word deur ondernemings is kapitaal wat geskied in die

vorm van investering. Investering word met die simbool I aangedui en veroorsaak ŉ

inspuiting in die vloei van besteding en inkomste.

Die regering sluit alle plaaslike, provinsiale en die nasionale regering in. In ekonomie verwys

ons na die publieke sektor. Die regering se ekonomiese aktiwiteite sluit drie belangrike

vloeie in:

• Regering besteding op goedere en dienste (G)

• Belasting (T)

• Oordrag betalings

Terwyl investering dien as ŉ ekonomiese inspuiting, dien belasting as ŉ lekkasie in die

ekonomiese vloei tussen die inkomstes van huishoudings en ondernemings.

Maak seker dat jy die volgende terme verstaan:

GEC105 Ekonomie


• Oop ekonomie

• Uitvoere (X)

• Invoere (Z)

Bestudeer figuur 1-2 op bladsy 8.

3.6.5 Die verhouding tussen huishoudings, ondernemings, die regering en die

buitelandse sektor in ŉ gemengde ekonomie

Handboek: Mohr, 2012: 8 – 11

Bestudeer afdeling 1.5 in die handboek en verwys na paragraaf 1.7.3 in hierdie gids. In

paragraaf 1.7.3 het ons hoofsaaklik gekyk na ondernemings en huishoudings. Hier voeg ons

die regering en die buitelandse sektor by die vloei van produksie, inkomste en besteding.

Maak seker dat jy figuur 1-5 en figuur 1-6 in die handboek kan verduidelik. Let op dat die

ekonomiese inspuiting en lekkasie wat veroorsaak word deur besteding en belasting

uitgebeeld word in figuur 1-5. Figuur 1-6 fokus op uitvoere en invoere wat ook lei tot ŉ

ekonomiese inspuiting en lekkasie.

3.6.6 Makro-ekonomie teorie

Handboek: Mohr, 2012:11 – 12

Lees deur afdeling 1.6 in die handboek en maak seker dat jy die drie hoofdoelwitte van

ekonomie as ŉ teorie is. Verwys ook na paragraaf 1.6.7 in hierdie gids.

3.6.7 Makro-ekonomie beleid


Die makrobeleid het vyf doelwitte, soos hier opgesom:

Ekonomiese groei Ekonomiese groei vind plaas wanneer totale produksie van

goedere en dienste in die ekonomie toeneem.

Volle indiensname Volle indiensname word bereik wanneer alle beskikbare

hulpbronne (arbeid, kapitaal, grond en entrepreneurskap)

verbruik word vir produksiedoeleindes.

Prysstabiliteit Prysstabiliteit verwys na die doelstelling om inflasie so laag

as moontlik te hou.

Betalingsbalansstabiliteit Betalingsbalansstabiliteit bestaan wanneer daar ŉ balans

GEC105 Ekonomie


tussen invoere en uitvoere in ŉ land is. Die betalingsbalans

en wisselkoers moet redelik stabiel wees.

Regverdige verdeling

van inkomste

Die verdeling van inkomste is ŉ subjektiewe kwessie. Die

verdeling van inkomste kan ook ŉ belangrike invloed op die

struktuur en ontwikkeling van die ekonomie uitoefen.

3.6.8 Paar dinge om voor uit te kyk


Daar is konsepte wat ekonome verkeerd interpreteer – lees deur afdeling 1.8 in die

handboek om te verstaan watter tipe foute dit is sodat jy nie dieselfde foute maak nie.

Bestudeer raam 1-2 en doen die berekeninge van die voorbeelde wat gegee word en kyk of

jy by dieselfde antwoord kan uitkom as wat gegee is in die voorbeeld.

3.7 Die meting van die prestasie van die ekonomie

Handboek: Mohr, 2012:19 – 45 (Hoofstuk 2)

Die doelwitte wat bespreek is in paragraaf 3.6.7 in hierdie gids, word ook gebruik as kriteria

om die ekonomiese prestasie te bepaal. Die res van hierdie afdeling sal fokus op die meting

van die prestasie van die ekonomie deur hierdie doelwitte as kriteria te gebruik.

3.7.1 Die meting van die peil van ekonomiese aktiwiteite: die bruto binnelandse

produk


Die bruto binnelandse produk (BBP) is die totale waarde van alle finale goedere en diens

wat gedurende ŉ sekere tydperk (een jaar) binne die grense van ŉ land geproduseer is. Om

die waarde te bereken, word die pryse van die verskillende goedere en dienste gebruik.

Lees bladsy 20 tot 22 aandagtig deur rakende toegevoegde waarde.

Bestudeer tabel 2-1 en bereken die toegevoegde waarde van die volgende:

Deelnemer Waarde van verkope Toegevoegde waarde

Plantasie boer R40 000

Meubelvervaardiger R45 000

Meubelhandelaar R49 000

Winkelier R51 000

Totaal R185 000

GEC105 Ekonomie


� Drie metodes om die BBP te bereken

Daar is drie metodes om die BBP te bereken:

• Produksiebenadering (toegevoegde waarde)

• Bestedingsbenadering (finale goedere en dienste)

• Inkomstebenadering (inkomste van die produksiefaktore)

Die drie metodes meet in werklikheid dieselfde vloei, maar op verskillende punte in die

ekonomiese kringloop. Dit lewer egter dieselfde antwoord omdat die waarde van die finale

goedere en dienste saamgestel is uit die waarde wat in elke stadium van die

produksieproses toegevoeg word.

Bestudeer die gevallestudie op bladsy 24. Dis duidelik dat produksie uitgedruk in geldterme

gelyk moet wees aan die totale geldelike inkomste wat in die produksieproses verdien is.

� Verdere aspekte van die definisie van die BBP

Die woord “bruto” in die konsep BBP, beteken dat daar geen voorsiening gemaak is vir

waardevermindering nie, anders sou die konsep “netto” gebruik word. Die woord

“binnelandse” verwys na ŉ geografiese gebied van ŉ land waar produksie plaasvind. Die

definisie van BBP dui ook daarop dat dit betrekking het op produksie van nuwe goedere en

dienste gedurende ŉ spesifieke tydperk wat normaalweg gekoppel word aan ŉ jaar. Maak

seker wat word nie tydens hierdie periode ingesluit nie (bladsy 25).

� Meting teen markpryse, basiese pryse en faktorkoste (of -inkomste)

BBP kan bereken word deur drie stelle pryse te gebruik:

• Markpryse word gebruik tydens die bestedingsbenadering

• Basiese pryse word gebruik tydens die produksiebenadering

• Faktorkoste word gebruik tydens die inkomstebenadering

Lees deur bladsy 26 en 27. Maak seker dat jy weet wat die volgende konsepte behels:

• Indirekte belasting

• Subsidies

• Belasting op produkte

• Ander belasting op produksie

• Subsidies op produkte

• Ander subsidies op produksie

GEC105 Ekonomie


Kyk ook na die identiteite wat aangewys word op bladsy 27.

� Meting teen heersende of konstante pryse

In hierdie afdeling word die fokus geplaas op BBP teen heersende pryse en BBP teen

konstante pryse. Dis belangrik om die verskil tussen hierdie begrippe te identifiseer en om

die berekeninge daarvan te kan doen. Bestudeer raam 2 – 1 en bladsy 27 – 28 aandagtig.

BBP teen heersende pryse BBP teen konstante pryse

• Word ook nominale BBP genoem

• Die sigwaarde

• Word ook reële BBP genoem

• Die werklike waarde wat gemeet

word teen ŉ basisjaar.

Tabel 3.1: Verskil tussen BBP teen heersende pryse en konstante pryse

Die verskil tussen nominale BBP en reële BBP dui dus aan wat met pryse gebeur het. Kyk

ook na tabel 2-2 wat die BBP teen heersende pryse en konstante pryse aandui.

3.7.2 Ander maatstawwe vir produksie, inkomste en besteding


� Bruto nasionale inkomste of produk

Dit maak nie saak van watter land die produksie-eienaar in Suid-Afrika afkomstig is nie of

aan watter land die produkte wat in Suid-Afrika vervaardig word verkoop word nie. Solank

die produksie op Suid-Afrikaanse bodem plaasvind, vorm dit deel van die Suid-Afrikaanse

BBP. Ekonome wil ook weet wat met die inkomste en lewenstandaard van alle

permanente inwoners en burgers van Suid-Afrika gebeur. Om dit te bepaal moet die

inkomste wat verdien is deur produksiefaktore wat in die buiteland besit word, afgetrek word

van die BBP en moet die inkomste wat verdien is deur Suid-Afrikaanse produksiefaktore in

die buiteland bygetel word. Na hierdie berekening sal dit duidelik wees wat nie nasionale

inkomste is en dit word dan die bruto nasionale inkomste (BNI) genoem en is

gelykstaande aan die bruto nasionale produk (BNP).

Kyk na die opsomming met voorbeelde op bladsy 30 om te sien wat word afgetrek en by die

BBP bygetel. In Suid-Afrika gebeur dit dat die vergoeding wat buitelandse produksiefaktore

in die ekonomie verdien, die vergoeding wat Suid-Afrikaanse produksiefaktore in die

buiteland verdien, oorskry. Die verwantskappe word aangedui op bladsy 30 en 31.

GEC105 Ekonomie


� Besteding aan BBP

Soos vroeër genoem is daar drie metodes om BBP te bereken. Ons gaan nou kyk na die

bestedingsbenadering. Die bestedingsbenadering sluit die besteding deur die vier

hoofsektore in die ekonomie in, naamlik:

• Verbruikersbesteding deur huishoudings (C)

• Investeringsbesteding deur ondernemings (I)

• Owerheidsbesteding (G)

• Besteding aan uitvoer (X) minus besteding aan invoer (Z)

Dit word uitgedruk in die volgende formule: BBP= C + I + G + X - Z

Bestudeer tabel 2 – 3 wat handel oor die samestelling van die besteding van BBP in Suid-

Afrika in 2010.

� Bruto binnelandse besteding (BBB)

Die bruto binnelandse besteding dui die totale besteding binne die grense van ŉ land aan,

dit sluit die invoer in en die uitvoer uit. Die verskil tussen BBB en BBP lê dus tussen invoer

en uitvoer, want BBP sluit die uitvoer in en die invoer uit. Daar is drie binnelandse

bestedingskomponente (BBB), naamlik C, I en G. Die formule vir die berekening van BBB

lyk soos volg:

BBB = C + I + G.

� ŉ Opsomming van die belangrikste nasionale rekeningtotale


3.7.3 Die meting van werksverskaffing en werkloosheid

Handboek: Mohr, 2012:35

Om werkverskaffing te meet, moet daar bepaal word hoeveel mense werk het op die tydstip

waarop die meting plaasvind. Om die werkloosheidsyfer te meet, moet daar bepaal word

hoeveel mense is bereid en in staat om te werk, maar het nie werk op die tydstip waarop die

meting plaasvind nie. Die getal wat dan in persentasie uitgedruk word, word die

werkloosheidkoers genoem.

GEC105 Ekonomie


3.7.4 Die meting van pryse: die verbruikersprysindeks


� Verbruikersprysindeks (VPI)

Die VPI is ŉ denkbeeldige mandjie goedere en dienste wat ŉ tipiese gemiddelde Suid-

Afrikaanse huishouding elke maand aankoop. Aan elkeen van hierdie goedere en dienste

word ŉ sekere gewig gekoppel wat dan gebruik word om hierdie mandjie goedere en dienste

elke maand te meet.

Maak seker dat jy weet watter vyf aksies Statistiek Suid-Afrika moet uitvoer vir die

samestelling van die VPI (bladsy 36). Die mandjie bestaan uit meer as 400

verbruikersgoedere en dienste en hierdie goedere en dienste word weer in 40 groepe en

subgroepe verdeel. Volgens tabel 2- 5 sal jy merk dat die grootste groep in die mandjie uit

voedsel, vervoer en behuising bestaan. Die hoogste indeksgroep was drank en tabak wat

beteken dat die pryse van hierdie groep die meeste gestyg het vanaf 2009 tot 2010.

3.7.5 Die meting van transaksies met die res van die wêreld: die betalingsbalans


Die betalingsbalans is ŉ sistematiese rekening van al die ekonomiese transaksies tussen

lande. Daar word van alle transaksies met die res van die wêreld rekening gehou.

Daar word hoofsaaklik tussen twee rekeninge onderskei, naamlik die lopende rekening en

die finansiële rekening. Hierdie rekening kan surplusse toon of ook tekorte. Die lopende

rekening bevat al die transaksies rakende invoere en uitvoere. ŉ Surplus op die lopende

rekening in Suid-Afrika beteken dat die waarde van die uitvoere van Suid-Afrika die waarde

van die invoere vir die tydperk oorskry. Indien daar ŉ tekort op die lopende rekening is, dui

dit weer aan dat meer invoere gedurende die tydperk plaasgevind het as uitvoere. Die

finansiële rekening bevat slegs suiwer finansiële transaksies tussen Suid-Afrika en die res

van die wêreld.

Die betalingsbalans is een van die belangrikste aanwysers van die ekonomiese stand in ŉ

land.

3.7.6 Die meting van ongelykheid: die verdeling van inkomste


Daar is drie maatstawwe wat gebruik word om die gelykheid/ongelykheid van die verdeling

van inkomste te meet nadat die nodige basiese inligting ingesamel is deur

bevolkingsensusse, belastingopgawes en ander bronne:

GEC105 Ekonomie


� Lorenz-kromme

Bestudeer tabel 2-7 en figuur 2-1. Die individue/huishoudings in die ekonomie word

gerangskik van die armste tot die rykste op ŉ persentasiebasis. Die horisontale as toon die

persentasies van arm na ryk en die vertikale as toon die kumulatiewe persentasie van die

totale inkomste. Daar loop ŉ diagonale lyn deur die grafiek wat die absoluut gelyke

verdeling van inkomste aandui. Die graad van ongelykheid word deur die afwyking vanaf die

diagonale lyn getoon. Hoe groter die afstand tussen die diagonaal en die Lorenz-kromme,

hoe groter is die graad van ongelykheid. Die grys gedeelte word die gebied van

ongelykheid genoem.

� Gini-koëffisiënt

Bestudeer bladsy 44. Wanneer die Gini-koëffisiënt gelyk is aan 0, is die ongelykheid dus ook

nul en wanneer die een individu/huishouding die totale inkomste ontvang, sal die Gini-

koëffisiënt 1 wees wat dui op ŉ ongelyke verdeling van inkomste.

� Kwantielverhouding

Dis die verhouding tussen die persentasie van die inkomste wat deur die hoogste persent

van die bevolking ontvang word en die persentasie van die inkomste wat deur die laagste

persent van die bevolking ontvang word. Hoe groter die verhouding, hoe groter is die graad

van ongelykheid.

3.8 ŉ Eenvoudige Keynesiaanse ekonomiese model


3.8.1 Produksie, inkomste en besteding


Jy sal onthou dat ons reeds in Studie-eenheid 1 melding gemaak het van die ekonomiese

vloeie wat in die ekonomie plaasvind en dat die drie sentrale vloeie, produksie, besteding en

inkomste is.

Daar bestaan ŉ deurlopende vloei tussen produksie, besteding en inkomste in die ekonomie.

Deur deel te neem aan produksie, kry eienaars van produksiefaktore inkomste in die vorm

van lone, rente en wins. Die waarde van produksie is gelyk aan dit wat betaal word vir die

produksiefaktore. Daar kan dus gesê: produksie = inkomste.

Inkomste wat ontvang word deur eienaars van die produksiefaktore word dan gebruik om

produkte te koop. Opsommend beteken dit dus: produksie = inkomste = besteding.

GEC105 Ekonomie


Die totale inkomste in die ekonomie kan slegs toeneem indien produksie uitbrei. Totale

produksie en totale inkomste is dus eintlike twee kante van dieselfde muntstuk.

Besteding kan egter groter wees as die inkomste gedurende ŉ gegewe tydperk. Die twee

redes vir hierdie verskynsel is, eerstens, dat huishoudings moontlik voorheen gespaar het en

nou hierdie spaargeld gebruik om produkte te koop, of tweedens, kan goedere ook op

krediet deur huishoudings gekoop word. Jy sal onthou dat ŉ besparing ŉ lekkasie uit die

kringloop is. As gevolg van lekkasies kan die volgende in die ekonomiese vloei gebeur:

• Besteding kan gelyk wees aan produksie en inkomste (ewewigsvlak is bereik).

• Besteding kan groter as produksie en inkomste wees.

• Besteding kan kleiner as produksie en inkomste wees.

In die ekonomie word verskillende simbole aan die verskillende rolspelers gekoppel. Ons het

vroeër aangedui dat ons in ekonomie van grafieke, vloeie, formules en vergelykings gebruik

maak om die ekonomie te probeer ontleed.

In die makro-ekonomie word die simbool Y gebruik om totale produksie of totale inkomste

aan te dui en die simbool A vir totale besteding. Maak seker dat jy hierdie toepassings

verstaan (kyk bladsy 49 van die handboek).

3.8.2 Die basiese aannames van die model

Hanboek: Mohr, 2012:50 – 51

Verwys na raam 3-1 in die handboek vir ŉ opsomming van die aannames wat gemaak is vir

die Keynesiaanse model en ook wat die implikasies van hierdie aannames is. Dit is belangrik

om te onthou dat hierdie Keynesiaanse model baie vereenvoudig is, sodat ons duidelik die

inlvoed op die ekonomie kan sien. Daar kom gewoonlik meer veranderlikes voor wat in ag

geneem moet word.

Volgens die vereenvoudigde Keynesiaanse model neem ons aan dat daar slegs twee

rolspelers in die ekonomie is wat geld bestee. Dit is huishoudings en hulle besteding in die

ekonomie staan bekend as verbruiksbesteding en word deur die simbool C aangedui. Die

tweede rolspeler is ondernemings en ondernemings se besteding word

investeringsbesteding genoem en deur die simbool I aangedui.

3.8.3 Verbruikersbesteding


Afdeling 3.3 in die handboek gee ŉ volledige beskrywing van wat verbruikersbesteding is.

Verbruikers kan geld bestee aan duursame goedere soos huishoudelike toestelle, semi-

GEC105 Ekonomie


duursame goedere soos klere en nie-duursame goedere soos kos. Dit is vanselfsprekend

dat besteding aan kos wat gesien word as nie-duursame besteding, die grootste komponent

van besteding uitmaak en ook die mees stabiele komponent is, omdat dit daagliks gebeur en

nie vermy kan word nie.

� Verbruiksfunksie

Verbruiksfunksie is hier ter sprake en verwys na die verwantskap tussen

verbruikersbesteding en totale inkomste. Volgens Keynes is inkomste die belangrikste

faktor wat besteding sal beïnvloed. Maak seker dat jy die drie kenmerke aan

verbruikersbesteding verstaan (bladsy 52).

Verwys nou na figuur 3- in die handboek om te sien hoe die verbruikersbesteding grafies

voorgestel word. Dit is belangrik dat jy verstaan hoe om grafieke te interpreteer. Op die

vertikale as word, in hierdie geval, die totale verbruikersbesteding aangetoon, met totale

inkomste op die horisontale as. Van 0 tot C1 is die outonome verbruik. Dit beteken dus dat al

is die inkomste 0, gaan verbruik nog steeds plaasvind tot en met C1. Jy sal sien dat, indien

inkomste toeneem van Y1 na Y2, neem verbruik ook toe van C2 na C3. Neem kennis dat die

toename in inkomste groter is as wat die toename in verbruik is. Hierdie verhouding tussen

die toename in verbruik en die toename in inkomste, word die grensverbruiksgeneigdheid

genoem.

Grensverbruikgeneigdheid wys wat jy gaan doen, indien jy, byvoorbeeld, R10 per maand

meer inkomste kry – presies hoe jy daardie bykomende R10 gaan bestee. Jy mag dalk

besluit om R6 te spaar, wat beteken dat, alhoewel jou inkomste met R10 toegeneem het, jou

besteding of verbruik net met R4 gaan toeneem.

� Die posisie van die verbruiksfunksie

Die afsnit van die lyn in figure 3-1 en 3-2 wat deur C1 aangedui word, verander as die

verbruiksfunksie verskuif. Die posisie van die verbruiksfunksie word bepaal deur die nie-

inkomstefaktore soos gesien kan word in raam 3-2.

� Die vergelyking vir die verbruiksfunksie

Bestudeer bladsy 54 om te sien hoe die verbruiksfunksie in ŉ vergelyking uitgedruk word.

3.8.4 Investeringsbesteding


Investeringsbesteding (I) is meer wisselvallig en minder voorspelbaar as

verbruikersbesteding. Jy sal onthou dat investering na die aankoop van kapitaalgoedere,

soos geboue deur ondernemings, verwys. Daar is sekere redes hoekom ondernemings

GEC105 Ekonomie


minder of meer investeer. Hierdie redes word in afdeling 3.4 bespreek en is die koste van

die kapitaalgoedere, rentekoerse en verwagte inkomste.

Investering (I) word gewoonlik as onafhanklik van die inkomstevlak beskou. Investering

beïnvloed wel inkomste, maar word nie self deur inkomste bepaal nie. Investering (I) is dus

outonoom met betrekking tot inkomste. Verwys na figuur 3-3 in die handboek. Jy sal sien dat

investering (I) gaan plaasvind, al is inkomste nul.

Om die ewewigsvlak van inkomste volgens die Keynesiaanse model te bepaal, maak ons

gebruik van ŉ 45-grade lyn wat in ons grafiek getrek word. Hierdie 45-grade lyn

verteenwoordig al die punte waar dit wat gemeet word op die vertikale as (naamlik totale

besteding) gelyk is aan dit wat gemeet word op die horisontale as, naamlik totale inkomste

(Y). Hierdie lyn dui dus alle moontlike ewewigspunte aan.

Figuur 3.1 Ewewigsinkomstevlak

(Bron: Steyn, (red.) 2012)

Figuur 3.1 hierbo wys dat inkomste Y in ewewig is wanneer dit gelyk is aan totale

besteding A. Dit is op die grafiek aangedui deur punt E. Indien totale besteding A groter is as

inkomste Y, gaan daar ŉ oormaat vraag in die ekonomie voorkom. Hierdie oormaat vraag

word aangedui deur die area gemerk as B op die grafiek. Dit beteken dat die huidige

produksie nie voldoende is vir die vraag na produkte wat bestaan nie. Wanneer totale

besteding A egter weer kleiner is as totale inkomste Y, gaan daar ŉ oormaataanbod in die

ekonomie bestaan. Hierdie oormaat word op die grafiek aangedui as C. Dit beteken dat al

die produkte wat geproduseer is nie verkoop word nie.

B

C

A = Y

To

tale

Totale inkomste

A = C + I

Hierdie is die somtotaal van

outonome C en outonome I

Ye

Ae E

GEC105 Ekonomie


3.8.5 Die algebraïese voorstelling van die eenvoudige Keynesiaanse model


Bestudeer die algebraïese voorstelling van die model in afdeling 3.6 in die handboek.

3.8.6 Die invloed van ŉ verandering in investering: die vermenigvuldiger

Lees deur afdeling 3.7 in die handboek. Die verhouding tussen die uiteindelike verandering

in inkomste en die aanvanklike investering word die vermenigvuldiger genoem. Die grootte

van die vermenigvuldiger hang af van die grootte van die deel van die bykomende inkomste

wat in elke rondte gegeneer word en wat in die volgende rondte bestee word, met ander

woorde van die grensverbruiksgeneigdheid.

3.9 Samevatting

Eerstens, is die verhouding tussen huishouding, ondernemings, die regering en die

buitelandse sektor binne ŉ gemengde ekonomie bespreek en is ekonomiese inspuitings,

lekkasies, invoere en uitvoere uitgelig. Die doelwitte van die makrobeleid is geïdentifiseer en

daarna het ŉ bespreking gevolg oor die meting van die prestasie van die ekonomie. Aandag

is gegee aan die bruto binnelandse produk, die meting van werksverskaffing en

werkloosheid, meting van pryse, die betalingsbalans en die meting van ongelykheid met die

verdeling van inkomste. Laastens, is die Keynesiaanse ekonomiese model bespreek

waaronder twee konsepte, naamlik verbruikersbesteding en investeringsbesteding

beklemtoon is.

3.10 Selfevaluering

Aktiwiteit 11

Sekere inspuitings en lekkasies bestaan in die inkomste-en-bestedingskringloop. Gee 2

voorbeelde van inspuitings in die kringloop en 2 voorbeelde van lekkasies.

Aktiwiteit 12

Watter faktore kan daartoe bydra dat ŉ land ŉ relatiewe voordeel in die produksie van ŉ

sekere produk kan hê? Noem en bespreek die faktore.

Aktiwiteit 13

Wat gebeur in die ekonomie volgens die Keynesiaanse model, indien totale produksie (Y)

die totale besteding (A) oorskry?

GEC105 Ekonomie


Aktiwiteit 14

Verduidelik waarom daar ewewig volgens die Keynesiaanse model in die ekonomie is

wanneer die totale besteding (A) gelyk is aan die totale produksie of inkomste (Y).

GEC105 Ekonomie


Notas

GEC105 Ekonomie

Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II Bladsy 83

Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II


Kennis en begrip



• Owerheidsektor en die fiskale beleid

• Buitelandse sektor

• Geld en monetêre beleid

• Makro-ekonomiese teorie en beleid

Vaardighede


• owerheidsektore te identifiseer.

• owerheidsbesteding en finansiering te verduidelik.

• te analiseer waarom lande handel dryf.

• geld en monetêre beleide te bespreek.

• makro-ekonomiese teorie en beleid te beskryf.

GEC105 Ekonomie




Uitgewers.


Hoofstuk 4 tot 7.











Ekspansionistiese fiskale

beleid

Wanneer owerheidsbesteding verhoog word of belasting

verlaag word in ŉ poging om die ekonomiese toestande te

verbeter.

Fiskale beleid Beleid oor die vlak en samestelling van staatsbesteding,

belasting en lenings.

Grensverbruikgeneigdheid Dui die verhouding aan tussen verbruik en inkomste. Dit dui

die gedeelte van die toename in inkomste aan wat verbruik

sal word.

Inflasie Die volgehoue styging in pryse oor die algemeen.

Repokoers Rentekoers wat banke vir hulle vereiste reserwes moet

betaal.

GEC105 Ekonomie


4.5 Inleiding

Hierdie studie-eenheid handel oor verskeie onderwerpe in die makro-ekonomie. Eerstens,

word die owerheidsektor en die fiskale beleid bespreek. Daarna word daar aandag gegee

aan die buitelandse sektor en waarom lande handel dryf. Verder word geld en monetêre

beleid bespreek. Laastens, fokus die studie-eenheid op makro-ekonomiese teorie en beleid.

4.6 Die owerheidsektor en die fiskale beleid


4.6.1 Die owerheid of publieke sektor


Hieruit sien ons dat die owerheidsektor in Suid- Afrika uit die volgende bestaan:

Sentrale regering Verantwoordelik vir nasionale sake, soos

verdediging.

Provinsiale regering Verantwoordelik vir streeksake, soos

behuising en onderwys.

Plaaslike regering Verantwoordelik vir plaaslike aangeleenthede,

soos riolering, water en paaie.

Openbare korporasies Sakeondernemings van die regering, soos

Eskom en Transnet.

Bestudeer afdeling 4.1 in die handboek en skenk veral aandag aan figure 4-1 en 4-2.

4.6.2 Owerheidsdeelname in die ekonomie

Lees deur afdeling 4.2 in die handboek op bladsy 75 – 76. Dit is belangrik dat jy weet wat

die verskil tussen privatisering en nasionalisering is (sien raam 4-1).

4.6.3 Fiskale beleid en die begroting


Omdat regerings goedere en dienste aankoop, moet hierdie aankope op ŉ manier

gefinansier word. Die fiskale beleid word deur die regering opgestel en toon aan wat die

staatsbesteding vir die termyn gaan wees en hoe hierdie uitgawes gefinansier gaan word.

Verwys na afdeling 4.3 in handboek vir meer inligting oor die fiskale beleid.

GEC105 Ekonomie


4.6.4 Staatsbesteding


Staatsbesteding vorm ŉ belangrik deel van die totale besteding in die ekonomie en word

gewoonlik in enige ekonomiese formule aangedui met die simbool (G) (verwys afdeling 4.4

in handboek).

Staatsbesteding in Suid-Afrika het oor die afgelope paar jare aansienlik toegeneem in

vergelyk met vroeëre jare. Die redes wat aangevoer word vir die toename, sluit in:

• Politieke en ander skokke, byvoorbeeld oorloë

• Herverdeling van inkomste

• Bevolkingsgroei en verstedeliking

4.6.5 Finansiering van staatsbesteding

Handboek: Mohr, 2012:82

Nie net het die algemene besteding deur die regering verhoog nie, die samestelling van die

besteding het ook deur die jare verander. Soos wat die regering se prioriteite verander en

daar ook verandering in die ekonomiese en sosiale situasie in die land is, verander die

samestelling van dit waarop die owerheid hulle geld spandeer. Omdat die regering nie

goedere en dienste het wat hulle kan verkoop, soos in die geval van ŉ supermark wat

produkte verkoop nie, moet die regering op ŉ ander manier sy uitgawes finansier.

Afdeling 4.5 in die handboek fokus op die finansiering van staatsbesteding. Die drie basiese

finansieringsmetodes wat jy moet ken, is inkomste uit eiendom, belastings en lenings.

4.6.6 Belasting


Belasting is die vernaamste bron van staatsinkomste. Afdeling 4.6 in die handboek is van

toepassing hier. Daar is sekere kriteria waaraan belasting moet voldoen. Die kriteria sluit in

neutraliteit, billikheid en administratiewe eenvoud.

Daar is verskillende soorte belasting wat die regering op verskillende rolspelers in die

ekonomie van toepassing maak. Maak seker jy verstaan die verskil tussen direkte en

indirekte belasting, algemene belasting en selektiewe belasting, asook progressiewe,

proporsionele en regressiewe belasting.

In Suid-Afrika is die belangrikste vorm van direkte belasting, persoonlike

inkomstebelasting wat op bladsy 85 van die handboek bespreek word. Omdat

GEC105 Ekonomie


maatskappye onafhanklike regsentiteite is, word hulle afsonderlik van hul aandeelhouers

belas en is maatskappybelasting van toepassing. BTW is weer die belangrikste vorm van

indirekte belasting vir die Suid-Afrikaanse staat.

4.6.7 Die Keynesiaanse model saam met ŉ staatsektor

Handboek: Mohr, 2012: 87 – 100

Vervolgens gaan ons die staatsektor byvoeg en spesifiek staatsbesteding en belasting onder

die loep neem. Die fiskale beleid word ook weer deel van die bespreking aangesien

staatsbesteding (G) en belasting (T) die hoofkomponente van fiskale beleid vorm. Ons voeg

dus meer komponente by die totale besteding (A).

Afdeling 4.7 in die handboek ontleed hoe staatsbesteding en belasting as

beleidsinstrumente gebruik kan word om die totale inkomste (Y) te beïnvloed.

� Staatsbesteding (G)

Soos reeds genoem, is staatsbesteding ŉ politieke aangeleentheid is. Met ander woorde,

staatsbesteding word deur politieke doelwitte, eerder as die totale inkomste (Y) bepaal.

Staatsbesteding word dikwels verhoog wanneer Y daal. Daar is geen verband tussen G en Y

nie. Daar word ook aangedui dat G outonoom is, wat beteken dat G sal plaasvind al is Y nul.

Onthou dat ons reeds by verbruiksbesteding (C) en investeringsbesteding (I) van outonome

besteding gepraat het.

Staatsbesteding (G) moet dus by die ander komponente van totale besteding gevoeg word:

A = C + I + G.

Maak seker dat jy figure 4-3 en 4-4 in die handboek (bladsy 88 en 89) verstaan en kan

interpreteer. Ons kan dus aflei dat staatsbesteding gebruik kan word om die vlak van

produksie en inkomste te verhoog. Staatsbesteding is dus ŉ instrument wat gebruik kan

word om produksie en inkomste te verhoog en werkloosheid te verminder.

� Belasting (T)

Ons het vroeër reeds gesê dat die regering sy besteding finansier deur belastings te hef.

Waar staatsbesteding ŉ inspuiting in die inkomste-en-bestedingskringloop is, is belasting ŉ

lekkasie uit die kringloop. Die teenoorgestelde as wat met owerheidsbesteding gebeur, vind

dus plaas.

Kom ons kyk eers weer presies wat belasting aan ŉ huishouding se inkomste doen. Onthou

dat ons gesê het dat belasting in verskillende vorms gehef kan word, maar dat persoonlike

inkomstebelasting en BTW twee van die belangrikste belastings is wat deur die regering

gehef word.

GEC105 Ekonomie


Indien ŉ persoon ŉ salaris verdien, word daar inkomstebelasting van die persoon se salaris

afgetrek nog voordat dit aan hom/haar oorbetaal word. Dit beteken dat die inkomste wat ŉ

persoon ná belasting verdien, kleiner is as voor belasting. Hierdie inkomste wat ŉ persoon

verdien nadat belasting afgetrek is, word besteebare inkomste genoem. Die besteebare

inkomste van ŉ persoon is dus minder as sy oorspronklike inkomste wat hy/sy verdien het.

Persoonlike inkomstebelasting het dus die gevolg dat dit ŉ persoon se inkomste verminder,

wat weer tot gevolg het dat die persoon minder geld het wat aan goedere en dienste bestee

kan word. Belasting (T) verminder dus indirek verbruikersbesteding (C).

Soos wat ŉ persoon se inkomste toeneem, betaal daardie persoon ook meer belasting. Dit

word progressiewe belasting genoem. Indien ŉ persoon ook meer inkomste het, en meer

goedere en dienste koop, gaan daardie persoon ook vanselfsprekend meer bydra tot BTW.

Ons kan dus sê dat daar ŉ verband is tussen inkomste en besteding in die ekonomie en die

totale hoeveelheid belasting wat betaal word. T is dus nie outonoom nie, omdat daar ŉ

verband is tussen T en Y.

Dit is belangrik dat jy die verskil tussen totale inkomste en besteebare inkomste ken.

Maak seker dat jy die uitwerking van die twee hoofkomponente, naamlik G en T op die

fiskale beleid onder die knie het.

4.7 Die buitelandse sektor


4.7.1 Waarom lande handel dryf


Omdat verskillende lande oor verskillende produksiefaktore beskik, vind daar handel tussen

lande plaas. Hierdie handel vind plaas in die buitelandse sektor. Die buitelandse sektor sluit

al die lande en instellings buite Suid-Afrika se grense in. Sekere lande het, byvoorbeeld,

meer natuurlike hulpbronne (soos goud in Suid-Afrika se geval) wat hulle dan uitvoer en

weer produkte invoer waaraan Suid-Afrika ŉ tekort het. Lande dryf dus met mekaar handel

omdat hulle, eerstens ŉ voordeel daaruit kan verkry en tweedens omdat hulle miskien nie

oor al die nodige produksiefaktore beskik wat vir sekere produksie benodig word nie. Ons

gaan nou na die redes vir internasionale handel kyk.

� Handel as gevolg van absolute voordeel

Absolute voordeel bestaan wanneer ŉ land meer van ŉ produk kan produseer per

produksiefaktor, as wat ŉ ander land kan produseer met dieselfde hoeveelheid

produksiefaktore.

GEC105 Ekonomie


Voorbeeld:

Japan Suid-Afrika

Rekenaars 8 000 4 000

Mielies (ton) 16 000 24 000

Tabel 4.1: Rekenaar- en mieliesyfers vir Japan en Suid-Afrika

Bron: Steyn, (red.) 2012; Mohr, 2012

In die boonste tabel word die produksie van beide rekenaars en mielies in Japan en Suid-

Afrika aangedui. Veronderstel beide Japan en Suid-Afrika het elk 100 produksie-eenhede

arbeid tot hulle beskikking. Uit die bostaande tabel kan ons dus sien dat Japan 8 000

rekenaars kan produseer deur sy 100 arbeiders te gebruik, of Japan kan 16 000 ton mielies

produseer. In Suid-Afrika kan daar 4 000 rekenaars vervaardig word deur 100 arbeiders, of

24 000 ton mielies. In hierdie geval het Japan ŉ absolute voordeel in die vervaardiging van

rekenaars (Japan, 8 000 vs. Suid-Afrika, 4 000). Suid-Afrika het weer ŉ absolute voordeel in

die vervaardiging van mielies (Suid-Afrika, 24 000 ton mielies vs. Japan, 16 000 ton mielies).

As gevolg van die verskillende produksiefaktore wat in die verskillende lande voorkom, kan

sommige lande sekere produkte net goedkoper en makliker produseer as ander lande. Ons

praat hier van die geleentheidskoste van produksie. Geleentheidskoste is die koste van die

alternatief wat verbeur word deur die keuse wat gemaak word. Indien jy, byvoorbeeld, besluit

om klas by te woon, is jou geleentheidskoste die feit dat jy nie saam met vriende koffie kan

gaan drink nie. In die tabel hierbo is die geleentheidskoste dat, indien Suid-Afrika besluit om

24 000 ton mielies te produseer, hulle nie 4 000 rekenaars kan produseer nie.

Vir Japan is die geleentheidskoste om 8 000 rekenaars te produseer, die 16 000 ton mielies

wat hulle nie kan produseer nie.

Dit is dus tot beide lande se voordeel om met mekaar te handel in die produk waarin die land

die absolute voordeel het. Beide lande trek voordeel uit die feit dat die ander land in die

produksie van die alternatiewe produk spesialiseer.

Lande gaan egter nie net handel dryf omdat een land ŉ absolute voordeel in die produksie

van ŉ produk het nie. Dit is ook nodig dat ons kyk na wat genoem word “relatiewe voordeel”.

� Handel as gevolg van relatiewe voordeel

Die wet van relatiewe voordeel bepaal dat dit voordelig vir twee lande onder sekere

omstandighede kan wees om met mekaar handel te dryf al is die een land meer doeltreffend

in die produksie van beide produkte.

GEC105 Ekonomie


Voorbeeld:

Japan Suid-Afrika

DVD spelers 7 500 2 000

Wyn (liter) 1 500 1 000

Tabel 4.2: DVD spelers teenoor wyn geproduseer in Japan en Suid-Afrika

Bron: Steyn, (red.) 2012; Mohr, 2012

Uit die boonste syfers kan ons aflei dat Japan ŉ absolute voordeel het in die produksie van

DVD spelers en wyn. Indien Japan 100 eenhede arbeid gebruik, kan hy 7 500 DVD spelers

produseer of 1 500 liter wyn. Indien Suid-Afrika 100 eenhede arbeid gebruik, kan 2 000 DVD

spelers of 1 000 liter wyn geproduseer word. Japan kan dus meer van beide produkte

produseer deur 100 eenhede arbeid te gebruik. Om te besluit wat die beste vir Japan sal

wees om te produseer (aangesien Japan ŉ absolute voordeel in beide produkte het), moet

ons weer eens na die geleentheidskoste van die produkte gaan kyk.

In Japan is die geleentheidskoste om een liter wyn te produseer gelyk aan die produsering

van 5 DVD spelers (7500/1500), terwyl die geleentheidskoste vir een liter wyn in Suid-Afrika

geproduseer, slegs gelyk aan 2 DVD (2000/1000) spelers is. Japan moet dus 5 DVD spelers

prysgee indien hulle een liter wyn wil produseer. Die geleentheidskoste vir Japan, indien

hulle wyn wil produseer, is dus hoër as wat dit vir Suid-Afrika is. Vir Japan gaan dit dus beter

wees om eerder wyn in te voer omdat die relatiewe koste om wyn te produseer goedkoper in

Suid-Afrika as in Japan is. Beide Japan en Suid-Afrika sal voordeel daaruit trek indien Japan

eerder spesialiseer in die produksie van DVD spelers.

Die buitelandse sektor word dus ook een van die rolspelers in die ekonomie en het ook ŉ

invloed op die kringlope waarna ons vroeër verwys het. In die volgende afdeling sal die

duidelik word hoe die buitelandse sektor deel word van hierdie kringloop.

4.7.2 Handelsbeleid


Regerings beperk internasionale handel om binnelandse industrieë te beskerm van

buitelandse mededinging. Daar is ses maatreëls wat gebruik word:

• Invoertariewe

• Invoerkwotas

• Subsidies

GEC105 Ekonomie


• Nie-tarief versperrings

• Valutabeheer

• Wisselkoersbeleid

Maak seker dat jy elk van hierdie maatreëls kan beskryf.

4.7.3 Wisselkoers

Handboek: Mohr, 2012:109 - 117

Buitelandse handel vereis betaling in buitelandse geldeenhede, byvoorbeeld euro, pond

sterling, Amerikaanse dollar, ensovoorts. Suid-Afrikaanse invoerders moet hierdie

geldeenhede betaal vir goedere wat hulle koop en is daarom verplig om Suid-Afrikaanse

rand vir hierdie geldeenhede te ruil en omgekeerd. Suid-Afrikaanse invoerders het dus ŉ

vraag na die betrokke buitelandse geldeenheid en Suid-Afrikaanse uitvoere skep ŉ aanbod

van buitelandse valuta. Die koers waarteen hierdie geldeenhede verruil word word

wisselkoers genoem. Die wisselkoers kan met behulp van ŉ vraagkromme en

aanbodkromme ontleed word.

Maak seker dat jy die verskil ken tussen appresiasie en depresiasie en dat jy ŉ

valutamark kan definieer (verwys na bladsy 109).

Die vraag en aanbod na buitelandse valuta werk op dieselfde prinsiep as die

oorspronklike vraagkromme en aanbodkromme soos in Studie-eenheid 1 bespreek.

Bestudeer bladsy 110 – 115. Gee spesifiek aandag aan figure 5-2 en 5-3 en tabel 5-1 en

5-2.

Die sentrale bank kan inmeng in die valutamark deur die wisselkoerse te beheer, dit staan

bekend as beheerde swewing en word uitgebeeld in figuur 5-4. Maak seker dat jy die figuur

kan verduidelik.

4.7.4 Bekendstelling van die buitelandse sektor aan die Keynesiaanse model: die

oop ekonomie


Lees afdeling 5.4 in die handboek om agtergrond te kry oor die Keynesiaanse model en die

buitelandse sektor.

4.8 Geld en die monetêre beleid


GEC105 Ekonomie


Geld is een van die belangrikste middele in die ekonomie. Geld het egter al verskillende

vorme deur die jare aangeneem. In die dae van ruilhandel is beeste, skape en ander

stowwe, soos goud as betaalmiddel gebruik en het dus dieselfde doel gedien as papiergeld

vandag. Papiergeld word deur sentrale banke uitgereik (verwys na afdeling 6.2 in die

handboek). In Suid-Afrika word dit gedoen deur die Reserwebank.

Onthou dat geld nie ŉ produksiefaktor is nie en dat geld ook nie dieselfde is as rykdom of

inkomste nie. Geld is ŉ belangrike uitvindsel wat die handelsproses tussen verskillende

partye vergemaklik.

Daar is geen verband tussen die hoeveelheid geld in die ekonomie en die vlak van

produksie en inkomste nie. Indien daar so ŉ verband was, sou dit aansienlik makliker

gewees het om van die ekonomiese probleme in die ekonomie, soos armoede, vinnig op te

los, want meer geld kon net gedruk word.

Kom ons kyk, eerstens na die funksie van geld (afdeling 6.1 van die handboek).

4.8.1 Die funksies van geld


Geld as ruilmiddel beteken dat geld ŉ aanvaarbare eenheid is wat gebruik kan word om

goedere en dienste voor te ruil. Indien geld nie bestaan het as ruilmiddel nie, sou goedere

en dienste geruil moes word. Dit sou beteken dat daar ŉ ooreenstemming van behoeftes

moes wees. Indien ek oor ŉ plaas beskik en ek wil graag ŉ motor bekom, sou ek iemand

moes soek wat sy motor vir my plaas wou ruil. Indien die persoon met die motor egter ŉ huis

en nie ŉ plaas wou hê nie, sou ons nie met mekaar kon handel nie en sou ek verder moes

soek na iemand wat aan my behoefte sal voldoen.

Hierdie funksie van geld, voorsien ŉ definisie van geld, naamlik dat geld enigiets is wat

algemeen aanvaar word as betaling vir goedere en dienste, of wat vir die aflossing van skuld

aanvaar word.

Geld as rekeneenheid verwys na die eenheid wat gebruik word om die prys van goedere en

dienste uit te druk. In Suid-Afrika werk ons met rande en sente. Om die meeste uit jou

maandelikse begroting te kry, moet jy besluit of die geleentheidskoste om een fliek meer te

gaan kyk, wel die moeite werd gaan wees. Maar geleentheidskoste word nie in rand en sent

gemeet nie, dit is die hoeveelheid roomyse, koffies en sjokolade wat jy moet prysgee vir die

een ekstra fliek wat jy wil gaan kyk. Dit is maklik om hierdie berekeninge te doen wanneer

alle goedere ŉ prys in rande en sente aan hulle gekoppel het. Indien ŉ fliek R25 kos en ŉ

koffie R5, kan jy dadelik bereken dat een ekstra fliek jou van 5 koppies koffie gaan ontneem.

GEC105 Ekonomie


Geld as waardedraer beteken dat geld gehou kan word en op ŉ later stadium verruil kan

word vir goedere en dienste. Dit is egter ook belangrik om hier te weet dat die koopkrag van

geld verwys na hoeveel van ŉ produk jou geld op verskillende tye kan koop. Indien inflasie

voorkom, sal jou koopkrag minder wees, wat beteken jy gaan dalk eerder besluit om

gedurende hierdie tydperk van inflasie bates soos vaste eiendom as waardedraer te kies.

4.8.2 Geld in Suid-Afrika


Die basiese eienskappe van geld is dat dit eenvormig is, dit is duursaam, dit is deelbaar en

ook draagbaar.

Die Suid-Afrikaanse Reserwebank (SARB) beheer alle monetêre aangeleenthede in die

Suid-Afrikaanse ekonomie. Die SARB gebruik 3 maatstawwe om die geldvoorraad in Suid-

Afrika te meet, naamlik M1, M2 en M3. Verwys na afdeling 6.3 in die handboek vir die

bespreking van M1, M2 en M3

M1 Munte en note wat in omloop buite die monetêre sektor is (sluit

dus nie geld in wat tans in banke se kluise is nie).

Onmiddellik opeisbare deposito’s.

M2 M1 plus

• Korttermyn deposito’s (deposito vir minder as 30 dae belê)

• Middeltermyn deposito’s (deposito vir minder as 6 maande

belê)

M3 M2 plus

• Langtermyn deposito’s (deposito vir langer as 6 maande

belê)

Tabel 4.3: Opsomming van M1, M2, M3

(Bron: Mohr & Fourie, 2011)

Alle inkomste wat huishoudings en ondernemings verdien word egter nie spandeer nie. Dit

beteken dat geld ook gespaar word. Daar moet dus tussengangers tussen die

surpluseenhede en die tekorteenhede in die geldekonomie wees. Jy kan verwys na raam

6-2 vir ŉ aanduiding van wie hierdie tussengangers is.

GEC105 Ekonomie


4.8.3 Die Suid-Afrikaanse Reserwe Bank


Bestudeer afdeling 6.5 in die handboek en maak seker dat jy die volgende kan identifiseer:

• Die vier kern verantwoordelikhede van die SARB

• Die drie dienste wat SARB aan die sentrale regering bied

• Die vier areas waar die SARB ŉ rol speel

4.8.4 Die vraag na geld


Ter inleiding is dit belangrik om kennis te neem dat geld hoofsaaklik deur banke geskep

word en nie deur ŉ munt of drukpers nie. Soos ons hierbo genoem het, word geld in die

ekonomie gespaar en deur banke as deposito’s gehou. Indien ŉ persoon dus ŉ tekort aan

geld het, kan hy ŉ lening by die bank maak. Die bank is dan gemagtig om ŉ sekere deel van

die deposito’s in sy besit, vir hierdie persone aan te bied in die vorm van lenings wat

terugbetaal moet word.

Bestudeer afdeling 6.6 van die handboek oor die vraag van geld.

Rykdom kan in reële bates, soos vaste eiendom, of finansiële bates, soos effekte, gehou

word. Die hoeveelheid geld wat gevra word, is die bedrag wat die rolspelers in die ekonomie

beplan om te hou in die vorm van kontantdeposito’s. Let egter daarop dat die vraag na geld

nie verwar moet word met mense se behoeftes na geld nie. Dit is nie moontlik om aan alle

behoeftes in die mark te voldoen nie, maar ŉ persoon se inkomste beperk die hoeveelheid

geld in sy besit.

Om die vraag na geld beter te verstaan, moet ons onderskei tussen geld en rentedraende

bates, of soos ons vroeër gesê het, effekte.

Huishoudings en ondernemings het die keuse om hulle geld te hou in die vorm van kontant

in hulle sak, of om dit te belê. Indien geld as kontant gehou word, word daar geen rente op

die geld verdien nie. Hulle kon egter besluit om effekte met die geld te koop waarop hulle

rente sou verdien het.

Hier het ons weer te doen met geleentheidskoste. Die geleentheidskoste verbonde aan die

keuse om geld in die vorm van kontant in jou sak te hou, is die rente wat jy verbeur deur nie

effekte te koop nie.

Onthou dat ons vroeër oor die funksies van geld gepraat het, onder andere oor die

ruilfunksie en die waardedraende funksie van geld. Met hierdie funksies in gedagte, gaan

GEC105 Ekonomie


ons nou kyk na die redes hoekom huishoudings en ondernemings mag verkies om geld in

die vorm van kontant te hou.

1. Transaksiemotief Rolspelers het geld nodig om transaksies aan te gaan

en goedere en dienste te koop. Jy het geld gedurende

die maand nodig om al jou kos te koop en daarom kan

jy nie jou maandelikse inkomste net so spaar nie.

2. Voorsorgmotief Jy mag dalk onvoorsiene uitgawes gedurende die

maand hê en gaan kontant nodig hê om daarvoor te

betaal.

3. Spekulasiemotief Jy mag dalk geld nodig hê om, byvoorbeeld ŉ huis te

koop, aangesien die huismarkpryse baie laag is. Jy

gaan dus nie effekte koop nie, maar eerder in eiendom

wil belê. Rentekoerse het ŉ effek op die

spekulasiemotief.

Tabel 4.4: Opsomming van likiditeitsvoorkeur

(Bron: Mohr & Fourie, 2011)

4.8.5 Die voorraad van geld: hoe word geld geskep?


Lees afdeling 6.7 in die handboek deur om ŉ agtergrond te kry van geldvoorraad.

4.8.6 Instrumente van monetêre beleid


Ons het vroeër verwys na die Suid-Afrikaanse Reserwebank (SARB) wat verantwoordelik is

vir die handhawing van die monetêre beleid in Suid-Afrika. Dit beteken, onder andere, dat

die SARB die hoeveelheid geld in sirkulasie kan aanpas. Die SARB se visie is om ŉ stabiele

finansiële omgewing te skep wat sal lei tot, onder andere, ekonomiese groei. Die SARB se

primêre doel is om prysstabiliteit in die ekonomie te bewerkstellig. Afdeling 6.8 in die

handboek gee ŉ meer volledige verduideliking van die ontwikkeling van die monetêre

beleidsraamwerk. Om hierdie primêre doel te bereik, is die SARB verantwoordelik vir die:

• formulering en implementering van monetêre beleid

• diens aan die regering

• voorsiening van ekonomiese en statistiese dienste

GEC105 Ekonomie


• handhawing van finansiële stabiliteit

Die twee hoof beleidsinstrumente wat die SARB gebruik, word in afdeling 6.8 van die

handboek bespreek:

• Akkommodasiebeleid

• Opemarktransaksies

� Akkommodasiebeleid as instrument

Noudat ons ŉ beter agtergrond van die SARB en sy funksies het, moet ons die instrumente

van die monetêre beleid in meer diepte beskou.

Die belangrikste eienskap van die klassieke kontantreserwestelsel is die 2.5%

kontantreserwe wat alle banke verplig is om te hou. Dit beteken dat ŉ bank 2.5% van sy

verpligtinge teenoor die publiek as reserwe by die SARB moet hou. Banke kan bymekaar

geld leen, indien hulle ŉ tekort ervaar teen, wat genoem word, die interbank-oornagkoers.

Indien alle finansiële instellings likiditeitsprobleme ervaar, tree die SARB as kredietverlener

op. Dit beteken dat die SARB deur die repostelsel die nodige fondse aan die banke

beskikbaar stel.

Die repostelsel voorsien likiditeit aan banke deur middel van terugkoopooreenkomste tussen

die SARB en sy bankkliënte.

Die akkommodasiebeleid gaan dus daaroor dat die SARB die repokoers wysig en ander

voorwaardes waarvolgens kontant aan banke voorsien word, verander. Die

akkommodasiebeleid is ŉ instrument wat die geldvoorraad beheer deur wysigings te maak in

die koste van krediet. Wanneer die repokoers verander, lei dit tot die verandering in die

rentekoers wat verbruikers betaal vir hulle lenings by die banke. Die koste van die lening of

krediet is dus afhanklik van die repokoers.

� Opemarkbeleid as instrument

Opemarktransaksies as beleidsinstrument gaan oor die koop en verkoop van finansiële

bates deur die SARB met die doel om rentekoerse en die geldvoorraad te beïnvloed.

Met finansiële bates word bedoel skatkiswissels en staatseffekte. Indien die SARB die

geldvoorraad wil verhoog, koop die bank staatseffekte op die ope mark van ŉ finansiële

instelling. Die SARB sal vir hierdie staatseffekte betaal deur die kontantreserwe van die

spesifieke bank te verhoog. Onthou dat die 2.5% kontantreserwes wat banke verplig is om te

hou, by die SARB gehou word. Om dus ŉ boekinskrywing te maak in die betrokke bank se

rekening, beskik hierdie bank nou oor surplus reserwes wat gebruik kan word om opeisbare

GEC105 Ekonomie


deposito’s te skep. Die teenoorgestelde is ook moontlik wanneer die SARB die geldvoorraad

wil verminder.

Die SARB moet dus banke oorreed om staatseffekte te koop of te verkoop, afhangende van

wat hulle wil hê moet gebeur met die geldvoorraad. Om die finansiële instansies aan te

moedig om effekte te koop, maak die SARB die prys van die effekte aantrekliker deur dit te

verlaag. Die opbrengs op die effekte sal dus hoër wees omdat die bank dit vir ŉ laer prys

koop.

Die opemarktransaksies word gebruik om die akkommodasiebeleid van die SARB te

ondersteun omdat hierdie opemarktransaksies ook ŉ invloed op rentekoerse het.

Die belangrikste kenmerk van opemarkbeleid is dat dit gebruik kan word om

kontantreserwes te manipuleer en help om die akkommodasiebeleid meer effektief te maak.

Alhoewel die twee belangrikste instrumente nou bespreek is, sal dit goed wees indien jy

gaan oplees oor die ander maatreëls wat bestaan, al word van hulle nie meer in Suid-Afrika

gebruik nie. Hierdie maatreëls sluit in kredietplafonne, depositokoersbeheer,

huurkoopvoorwaardes, wysigings in valutabeheerregulasies, inmenging in die mark vir

buitelandse valuta en staatskuldbeheer. Die internet is ŉ goeie bron van inligting.

4.9 Meer oor makro-ekonomiese teorie en beleid


4.9.1 Die totale-vraag-en-aanbod model


Die totale-vraag-en-aanbodmodel (AD-AS model) verskil van die Keynesiaanse model en is

die gewildste model in makro-ekonomie. Verwys na raam 7-1 vir ŉ opsomming van die

belangrikste verskille tussen die twee modelle.

Kyk ook na figuur 7-1 op bladsy 155. Die AD-kromme loop skuins afwaarts van links na regs,

wat die negatiewe verhouding tussen pryse en produksie/inkomste aandui. Die AS loop

skuins opwaarts van links na regs en word primêr beïnvloed deur produksiekoste. Ons gaan

vervolgens die AD- en AS-krommes bespreek.

� Totale vraagkromme (AD)

Die totale vraagkromme word saamgestel deur te kyk na die totale besteding (A) in die

ekonomie. Al die komponente wat ons vroeër bespreek het, naamlik C, I, G en T, het ŉ

invloed op die AD-kromme.

GEC105 Ekonomie


Die AD-kromme het ŉ negatiewe helling wat aandui dat ŉ verlaging in pryse sal lei tot ŉ

styging in totale besteding, wat totale produksie en totale inkomste sal laat toeneem.

Dit is belangrik om te onderskei tussen ŉ beweging op die kromme en ŉ beweging van die

kromme.

Figuur 4.1: Verskil tussen beweging op en verskuiwing van die AD-kromme

(Aangepas uit Mohr, 2011: 476)

ŉ Beweging op die kromme vind plaas, indien daar ŉ verandering in die komponente is wat

op die grafiek se asse aangedui word. In die geval van die AD-kromme, sal daar ŉ beweging

op die kromme wees, indien die prysvlak verander, of indien totale produksie of inkomste

verander. Indien daar byvoorbeeld ŉ styging in pryse is, sal daar ŉ opwaartse beweging op

die AD-kromme wees van A na B. Pryse gaan nou by P1 wees, wat tot gevolg gaan hê dat

totale produksie en inkomste gaan daal na Y1.

Indien daar egter ŉ beweging of verskuiwing van die kromme plaasvind, beteken dit dat

ander faktore as prys verander het. Indien die kromme regswaarts na AD1 skuif, beteken dit

dat teen elke prysvlak die totale vraag hoër is, met die gevolg dat totale produksie en totale

inkomste hoër is. Die teenoorgestelde is waar indien die AD-kromme na links skuif.

Verwys na tabel 7-1 (bladsy 159 in die handboek) vir ŉ opsomming van die invloed van die

sleutelveranderlikes op die totale vraagkromme (AD-kromme).

� Die totale aanbodkromme (AS)

Soos ons reeds gesê het, word die AS-kromme hoofsaaklik beïnvloed deur ŉ verandering in

die koste van produksie. Die koste van produksie word beïnvloed deur pryse en

produktiwiteit van produksiefaktore.

A

B

Pry

svla

k

Ye

Pe

AD

Y1

P1

Totale produksie of inkomste

AD2

Y2

GEC105 Ekonomie


Die AS-kromme het ŉ opwaartse helling van links na regs. Enige faktor wat ŉ verandering

veroorsaak in die pryse waarteen ondernemings ŉ bepaalde uitset produseer, byvoorbeeld,

lone, huur, salarisse, rente en wins, sal die AD-kromme laat skuif. Indien daar egter ŉ

verandering in pryse is, sal daar slegs ŉ beweging op die kromme wees. Die konsep wat ons

hierbo bespreek het by die AD-kromme en ŉ beweging op die kromme en ŉ verskuiwing van

die kromme, bly dieselfde (aangepas uit Mohr, 2011:477) en word hieronder voorgestel:

Figuur 4.2: Verskil tussen beweging op en verskuiwing van AS-kromme

(Aangepas uit Mohr, 2011: 477)

ŉ Beweging op die kromme gaan plaasvind indien die prys van die produk verander. Teen

die hoër prys van P1, gaan totale produksie gelyk wees aan Y2 – ondernemings sal meer wil

produseer omdat die prys hoër is. Daar gaan opwaartse beweging op die kromme wees.

Indien rentekoerse, byvoorbeeld sou afneem, sal AS vermeerder, wat ŉ verskuiwing van die

kromme gaan wees na AS1. Meer produkte gaan dus aangebied word teen die huidige prys.

Ondernemings gaan as gevolg van die laer rentekoers dalk lenings aangaan om masjinerie

aan te koop wat tot gevolg sal hê dat hulle produksie styg.

Opwaartse verskuiwings van die AS-kromme word na verwys as aanbodskokke. Om hierdie

aanbodskokke teen te werk, kan die regering gebruik maak van ekspansionistiese fiskale en

monetêre beleide. ŉ Ekspansionistiese fiskale beleid is wanneer die regering G verhoog of T

verlaag. ŉ Beperkende fiskale beleid is net die teenoorgestelde, waar G verlaag word of T

verhoog word. ŉ Ekspansionistiese monetêre beleid is wanneer die Reserwebank die

repokoers verlaag. ŉ Beperkende monetêre beleid sal dus wees indien die repokoers

verhoog word.

Hierdie ekspansionistiese beleid gaan egter totale vraag verhoog, wat weer totale produksie,

inkomste en indiensneming gaan verhoog, maar terselfdertyd gaan die pryse ook verhoog.

Pry

svla

k

Ye

Pe

Y1

P1

Totale produksie of inkomste

Y2

AS

AS2

GEC105 Ekonomie


Die eintlike oplossing vir ŉ aanbodskok is om stappe te neem om produksiekoste te

verminder. Hierna word verwys as ŉ anti-inflasiebeleid. Die doel van so ŉ beleid is om ŉ

balans tussen groei in inkomste en die groei in produktiwiteit aan te help.

Verwys na tabel 7-2 (bladsy 161 in die handboek) vir ŉ opsomming van die invloed van die

sleutelveranderlikes op die totale aanbodkromme (AS-kromme).

4.9.2 Monetêre transmissie meganisme


Ons het gesien dat, indien rentekoerse verlaag, die AD-kromme na regs gaan verskuif, wat

beteken dat daar ŉ groter vraag na produkte gaan wees. Een van die redes hiervoor kan

wees dat huishoudings nou minder in ŉ maand aan rente betaal en dus meer geld het om te

bestee. Die teenoorgestelde is egter ook waar dat, indien rentekoerse weer verhoog, gaan

die AD-kromme na links skuif omdat huishoudings nou minder geld het om te bestee omdat

hulle meer per maand aan rente bestee.

Hierdie invloed wat die monetêre beleid het op die res van die ekonomie, word die monetêre

transmissie meganisme genoem.

Kyk na figuur 7-7 op bladsy 167 en na figuur 7-8 op bladsy 169.

4.9.3 Monetêre en fiskale beleide in die AD-AS raamwerk


Bestudeer afdeling 7.3 in die handboek. Maak seker dat jy die volgende kan doen:

• Onderskei tussen ekspansionistiese en beperkende beleide

• Die vier monetêre en fiskale sloerings te bespreek (tabel 7-3)

4.9.4 Ander benaderings tot makro-ekonomie


Die makro-ekonomie in die handboek is hoofsaaklik ŉ mengsel van Keynesiaanse en post-

Keynesiaanse denke. Daar is ook verskeie ander denkrigtings in die makro-ekonomie:

• Monetarisme

• Aanbodkantekonomie

• Nuwe klassieke ekonomie

• Nuwe Keynesiaanse ekonomie

GEC105 Ekonomie


Lees deur afdeling 7.4 om ŉ agtergrond te kry vir elk van die denkrigtings.

4.10 Samevatting

Die studie-eenheid fokus eerstens op die staatsektor en die fiskale beleid deur te kyk na die

verskeie staatsektore, staatsbesteding en die finansiering daarvan. Tweedens, is die

buitelandse sektor bespreek waar dit duidelik is dat lande handel dryf weens die absolute en

relatiewe voordeel wat daardeur verkry kan word. Daarna is die geld en monetêre beleid

verduidelik deur te fokus op die funksie van geld, vraag van geld en instrumente van die

monetêre beleid wat die akkommodasiebeleid en opemarkbeleid insluit. Laastens, is die

daar aandag gegee aan die makro-ekonomiese beleid en teorie.

4.11 Selfevaluering

Aktiwiteit 15

Suid-Afrika het ŉ oop ekonomie. Die owerheid bepaal dat die huidige inkomste-ewewig

laer is as die volle indiensnemingsvlak van inkomste en hulle wil graag hierdie gaping

verklein. Jy spesialiseer in die Keynesiaanse model. Die regering nader jou vir advies oor

hoe hulle die gaping kan verklein. Adviseer hulle.

Aktiwiteit 16

Wat gaan met die vraag na geld gebeur indien rentekoerse verlaag word?

Aktiwiteit 17

In Februarie elke jaar word die begroting deur die Minister van Finansies in die parlement

gegee. Doen navorsing en dui aan waaraan die meeste geld in 2012 spandeer is.

Aktiwiteit 18

In die begroting van 2012 het die Minister van Finansies ŉ merkwaardige bedrag vir

onderwys gegee. Bespreek die redes waarom jy dink dit die geval was en dui aan of jy

saamstem met die besluit om dit te doen.

GEC105 Ekonomie


Notas

GEC105 Ekonomie

Studie-eenheid 5: Makro-ekonomie: Deel III Bladsy 103

Studie-eenheid 5: Makro-ekonomie: Deel III


Kennis en begrip



• Konsep van inflasie

• Meting van inflasie

• Koste van werkloosheid

• Phillipskromme se verhouding met totale aanbodkromme

• Meting van ekonomiese groei

• Sakesiklus

Vaardighede


• die konsep “inflasie” te verduidelik.

• te verduidelik hoe inflasie gemeet kan word.

• die koste van werkloosheid te identifiseer en te verduidelik.

• die Phillipskromme te verduidelik en ook hierdie kromme se verhouding met die

totale aanbodkromme aan te dui.

• te beskryf hoe ekonomiese groei gemeet word.

• die sakesiklus te analiseer.

GEC105 Ekonomie




Uitgewers.


Hoofstuk 8 – 10.











Bruto Binnelandse

Produk

Die somtotaal van die produksie van goedere en dienste

gedurende ŉ jaar binne die grense van ŉ land.

Ekonomiese groei Jaarlikse koers van toename in totale produksie of inkomste in

die ekonomie, gemeet in reële terme.

Reële rentekoers Die verskil tussen nominale rentekoers en inflasiekoers.

Stagflasie Wanneer inflasie en werkloosheid gelyktydig toeneem.

Verbruikersprysindeks Denkbeeldige mandjie goedere en dienste wat gebruik word

om inflasie te meet.

5.5 Inleiding

Inflasie is ŉ term wat feitlik daagliks in die media verskyn. In hierdie studie-eenheid gaan ons

kyk na wat met inflasie bedoel word en hoe dit ontstaan, asook ŉ kort gedeelte oor wat die

gevolge van inflasie is. Dit is belangrik om ook inflasie te kan meet en daarom gaan ons kyk

na die verskillende maniere waarop inflasie gemeet kan word. Ons gaan ook kennis maak

met die Phillipskromme wat die verband tussen inflasie en werkloosheid aandui. Die studie-

GEC105 Ekonomie


eenheid word afgesluit deur te kyk na die meting van ekonomiese groei en wat die

sakesiklus behels.

5.6 Inflasie


Inflasie is een van die meer algemene ekonomiese verskynsels en terme waaroor daagliks

in die media gepraat word, maar nie almal weet presies wat met inflasie bedoel word nie.

Inflasie kan gedefinieer word as volgehoue en aanmerklike/beduidende styging in algemene

pryse.

Dit is belangrik dat jy die verskillende terme in die definisie verstaan. Met volgehoue

prysstyging word bedoel dat die pryse van maand tot maand toeneem. Inflasie verwys dus

na ŉ proses en nie ŉ eenmalige styging in die pryse nie, maar na ŉ deurlopende en

volgehoue proses van pryse wat styg.

Aanmerklike of beduidende styging verwys na die feit dat die pryse met ŉ redelike

persentasie elke maand styg. Ons praat nie hier van 5 of 10 sent nie, maar van ŉ paar

persentasiepunte elke keer.

5.6.1 Meting van inflasie


Ons het gesien dat inflasie te doen het met die styging in pryse, daarom moet ŉ maatstaf

gebruik word wat pryse kan meet, om sodoende inflasie te kan meet. Ons gaan na die

volgende metingsmaatstawwe van inflasie kyk (maak ŉ deeglike studie van afdeling 8.2 in

die handboek):

� Verbruikersprysindeks

Jy kan ook verwys na paragraaf 3.7.4 in hierdie begeleidingsgids waar die

verbruikersprysindeks (VPI) bespreek word. Hierdie is die gewildste aanwyser wat gebruik

word om inflasie te bereken.

Die maandelikse VPI-syfers wat bekendgestel word, kan gebruik word om inflasie te meet

deur na die persentasie verandering in die VPI op ŉ maand tot maand, of jaar tot jaar

grondslag te kyk. Wanneer die inflasiekoers dus aangekondig word as 6.2%, beteken dit dat

pryse gemiddeld met 6.2% toegeneem het per jaar.

Indien daar egter erge skommelinge in die ekonomie was gedurende ŉ sekere maand of

tydperk, sal dit tot gevolg hê dat die VPI beïnvloed word deur hierdie skommelinge vir

GEC105 Ekonomie


daardie periode. Voorbeelde van skommelinge kan die verhoging in brandstofpryse of

rentekoerse wees.

Omdat rentekoerse so ŉ impak het op huishoudings se maandelikse uitgawes, kan ŉ

geringe verandering in rentekoerse ŉ groot verandering in die ekonomie veroorsaak.

� Produksieprysindeks

Die produksieprysindeks (PPI) is ŉ denkbeeldige mandjie wat bestaan uit verskillende

verbruiksgoedere, kapitaalgoedere en intermediêre goedere. Dit verskil dus van die VPI wat

bestaan uit ŉ mandjie verbruikgoedere en -dienste. Verwys na tabel 8-2 vir ŉ opsomming

van die verskil tussen die VPI en die PPI.

Die PPI meet produksiekoste en nie lewenskoste nie. Omdat produksiekoste gemeet word,

word daar aangeneem dat die PPI ŉ aanduiding gee van wat binnekort met die VPI kan

gebeur. Die rede hiervoor is dat, indien produksiepryse toeneem, hierdie prysstyging aan die

verbruiker deurgegee gaan word in die vorm van hoër pryse vir produkte en dienste, wat dus

die VPI gaan beïnvloed.

Die PPI onderskei ook tussen goedere wat in Suid-Afrika vervaardig word en goedere wat

ingevoer word. Hierdie inligting kan dus gebruik word om te bepaal of die druk van inflasie

deur binnelandse produkte veroorsaak word, of deur produkte wat ingevoer word vanaf die

buiteland.

Die PPI word op dieselfde manier as die VPI bereken deur na die maandelikse syfers wat

bekendgestel word te kyk en dit op ŉ maand tot maand grondslag, of op ŉ jaar tot jaar

grondslag te bereken.

5.6.2 Gevolge van inflasie


Daar is drie belangrike gevolge van inflasie (afdeling 8.3 in die handboek) wat jy kortliks

moet kan verduidelik:

• Verdelingsgevolge

• Ekonomiese gevolge

• Sosiale en politieke gevolge

5.6.3 Die oorsake van inflasie


Inflasie is ŉ ingewikkelde, dinamiese proses wat nie aan een oorsaak alleen toegeskryf kan

word nie. In hierdie studie-eenheid word daar slegs aandag gegee aan die

GEC105 Ekonomie


vraagtrekinflasie en kostedrukinflasie. Bestudeer afdeling 8.4 en maak seker dat jy kan

onderskei tussen hierdie twee tipes inflasie.

5.6.4 Anti-inflasiebeleid


Bestudeer afdeling 8.5 en maak seker dat jy vir volgende kan identifiseer:

• Vyf punte wat die beleidmakers moet oorweeg voordat hulle inflasie wil probeer

bekamp

• Vyf kenmerke van die inflasiemikpuntstelling

• Tien voordele van inflasiemikpuntstelling

• Vier nadele van inflasiemikpuntstelling

5.7 Werkloosheid en die Phillipskromme


5.7.1 Werkloosheid


Werkloosheid het verskillende definisies, maar die definisie waarna ons gaan kyk, staan

bekend as die eng-definisie. Volgens hierdie definisie word werkloosheid gedefinieer as

mense wat ouer as 15 jaar is, wat nie werk nie, maar wel beskikbaar is vir werk en aktiewe

stappe geneem het om werk te kry.

Werkloosheid het gevolge vir die individu wat werkloos is, sowel as vir die gemeenskap. Die

individu ervaar, eerstens ŉ verlies aan inkomste wat weer ŉ reeks gevolge vir die

gemeenskap inhou. Werkloosheidsversekering kan wel aangebied word om die koste van

werkloosheid te verlaag, maar dit kan net geëis word indien die individu tot die fonds

bygedra het en die voordele word net vir ŉ bepaalde tydperk ontvang.

Daar is nie net geldelike koste ter sprake nie, maar ook sielkundige koste, verlies aan

werksondervinding en menslike ontwikkeling. Persone wat vir ŉ tydperk uit die werksmag is,

het moontlik nie ondervinding in die nuutste tegnologiese ontwikkelinge nie en skakel dus

moeilik in as gevolg van die agterstand.

Werkloosheid hou egter ook ŉ koste vir die gemeenskap in. Indien arbeid nie gebruik word

nie, gaan dit verlore. Werkloosheid is ook nadelig vir sosiale en politieke orde.

GEC105 Ekonomie


Geleentheidskoste is ook ter sprake wanneer ons met werkloosheid te doen het. Ons het

vroeër aangedui dat die geleentheidskoste die koste is van die alternatief wat verbeur word.

Indien werkloosheidsprogramme deur, byvoorbeeld die regering aangepak word, beteken dit

dat daar minder geld beskikbaar is vir ander bestedingsprogramme, wat dus ŉ

geleentheidkoste inhou. Geld word dus benodig om werkloses te ondersteun en daarom

moet besteding aan staatsgoedere en -dienste opgeoffer word.

Wanneer ons praat van werkloosheid kan ons egter onderskei tussen verskillende tipes

werkloosheid (bladsy 206). Maak seker jy ken die verskil tussen:

• Vrywillige werkloosheid en onvrywillige werkloosheid

• Wrywingswerkloosheid

• Seisoenswerkloosheid

• Sikliese werkloosheid

• Strukturele werkloosheid

Bestudeer bladsy 208 tot 212 om beleide te kan identifiseer om werkloosheid te verminder

en werkloosheid te verstaan volgens die Keynesiaanse en AD-AS modelle.

5.7.2 Werkloosheid en inflasie: die Phillipskromme


Hersien die AS-AD model in paragraaf 4.9.1 van hierdie begeleidingsgids. Ons het vroeër

gesê dat ŉ toename in totale vraag (AD) aangewys word deur ŉ regwaartse beweging van

die AD-kromme. Hierdie toename in AD lei tot ŉ toename in produksie en inkomste (Y) en ŉ

styging in pryse (P).

Aangesien die indiensnemingsvlak verband hou met die prysvlak, kan ons dus aflei dat

indiensneming sal styg en werkloosheid gevolglik sal daal wanneer produksie toeneem. In

afdeling 9.2 gaan ons kyk na die Phillipskromme en hoe dit verband hou met die AD-AS

model.

As gevolg van die aanname wat gemaak is dat die indiensnemingsvlak verband hou met die

prysvlak, ontstaan die vermoede dat inflasie (wat te make het met prysveranderings)

verband kan hou met werkloosheid. Verwys na tabel 9-2 in die handboek vir ŉ opsomming

oor totale vraag, produksie, pryse en werkloosheid.

Daar is ŉ vermoede dat daar ŉ omgekeerde verband tussen inflasie en werkloosheid is, wat

beteken dat indien inflasie toeneem, werkloosheid sal afneem (verwys na figuur 9-2). Die

verband tussen inflasie en werkloosheid word deur die kromme aangedui wat afwaarts van

GEC105 Ekonomie


links na regs loop. Volgens Phillips gaan lae vlakke van werkloosheid gepaard met hoër

inflasie.

Volgens die Phillipskrommeteorie is daar bewys dat inflasie en werkloosheid teenoor mekaar

afgekoop kan word. Wat dit beteken, is dat, indien ŉ ekonomie ŉ lae werkloosheidkoers

verlang, die ekonomie dit sal kan bewerkstellig deur voorsiening te maak dat inflasie hoog is.

Die omgekeerde is natuurlik ook moontlik, dat, indien ŉ lae inflasiekoers gehandhaaf wil

word, dit afgekoop kan word deur groter werkloosheid in die ekonomie.

Dit mag egter wees dat beide hoë inflasie en hoë werkloosheid in die ekonomie kan

voorkom. Hierdie situasie staan bekend as stagflasie waar die verskuiwing van die

Phillipskromme na regs is. Dieselfde faktore wat die AS-kromme na links verskuif het, sal die

Phillipskromme na regs laat verskuif.

Hierdie faktore is:

• Styging in die pryse van die produksiefaktore

• Styging in pryse van ingevoerde kapitaal- en intermediêre goedere

• Afname in produktiwiteit

• Verswakking in die weersomstandighede

Ekspansionistiese monetêre en fiskale beleidsmaatreëls kan gebruik word om werkloosheid

te verminder, maar sal dan weer lei tot die verhoging van inflasie. Beperkende monetêre en

fiskale beleidsmaatreëls om inflasie te bekamp, sal egter weer tot groter werkloosheid lei.

Fiskale en monetêre maatreëls beïnvloed die totale vraag, maar in die geval van stagflasie

ontstaan die probleem aan die aanbodkant en nie die vraagkant nie. Die oplossing moet dus

aan die aanbodkant gevind word. Daar moet dus maatreëls gevind en toegepas word wat

die probleem van beide inflasie en werkloosheid sal aanpak.

5.8 Ekonomiese groei en sake-siklus


5.8.1 Die definisie en meting van ekonomiese groei


Dit is belangrik dat jy die definisie van ekonomiese groei wat in afdeling 10.1 verduidelik

word, verstaan. Onthou dat ekonomiese groei in reële terme gemeet word, wat beteken dat

inflasie in berekening gebring word.

GEC105 Ekonomie


� Probleme wat verband hou met die BBP

Bestudeer bladsy 218 en identifiseer die vier probleme.

� Berekening van ekonomiese groei

Ekonomiese groei word gewoonlik op ŉ jaarlikse grondslag bereken en word gemeet deur:

• Reële bruto binnelandse produk (BBP). Dit is belangrik om te kan onderskei

tussen die produksie-, besteding- en inkomstebenadering wat gebruik word om BBP

te bereken en die drie stelle prys word gebruik om BBP te bereken: markpryse,

basiese pryse en faktorpryse. Onderskei ook tussen BBP teen heersende en BBP

teen konstante/reële pryse.

• Reële bruto binnelande produk per capita (BBP aangepas vir bevolkingsgroei).

Indien ŉ aanpassing op die BBP gemaak word, word dit BBP per capita genoem.

Daar sal slegs positiewe ekonomiese groei plaasvind, indien die totale reële

produksie vinniger as die bevolking groei.

Kyk na tabel 10-1 wat die ekonomiese groei in Suid-Afrika, 2000-2010 aandui.

5.8.2 Die sakesiklus


Die sakesiklus word in afdeling 10.2 van die handboek bespreek. Hierdie siklus wys die

fases waardeur die ekonomie beweeg – die opswaai en weer die afswaai. ŉ Siklus is voltooi

indien daar deur al 4 die fases beweeg is. Die 4 fases is trog, opswaai, piek en afswaai.

Verwys na figuur 10-1 in die handboek vir die skematiese voorstelling van die sakesiklus en

maak seker dat jy die verskillende teorieë in dié verband verstaan.

Lees bladsy 220 tot 224 om ŉ agtergrond te kry oor die oorsake en meting van die

sakesiklus.

5.8.3 Bronne van ekonomiese groei


Die bronne van ekonomiese groei kan verdeel word in aanbodfaktore en vraagfaktore. Beide

aanbod- en vraagfaktore kom voor aangesien ekonomiese groei slegs kan plaasvind indien

daar ŉ verhoging in produksiekapasiteit is en ook ŉ verhoging in die vraag na goedere en

dienste (afdeling 10.3 in die handboek).

Die aanbodfaktore waarvan jy moet kennis dra, is:

• Natuurlike hulpbronne

GEC105 Ekonomie


• Arbeid

• Kapitaal

• Ondernemerskap

Die vraagfaktore wat van belang is, sluit in:

• Binnelandse vraag

• Uitvoer

• Invoervervanging

5.9 Samevatting

Hierdie eenheid het gekyk na inflasie, die gevolge van inflasie en die benaderings ten

opsigte van inflasie wat bestaan. Die verskillende metodes wat gebruik kan word om inflasie

te meet is ook bespreek. Die tweede deel van die eenheid het gefokus op werkloosheid en

melding is gemaak van die verskillende tipes werkloosheid wat voorkom. Nadat inflasie en

werkloosheid bespreek is, is daar na die Phillipskromme gekyk om te sien hoe dit verband

hou met inflasie en werkloosheid. Die eenheid sluit af deur die sakesiklus te verduidelik.

5.10 Selfevaluering

Aktiwiteit 19

Watter soort werkloosheid verteenwoordig elk van die volgende voorbeelde? Verduidelik

jou antwoord.

1) Werkers by die Toyota-aanleg in Durban word afgedank as gevolg van die

resessionêre toestand van die Suid-Afrikaanse ekonomie.

2) Werkers by ŉ fabriek wat kassetbande maak, verloor hulle werk wanneer die

onderneming vanweë mededinging deur CD’s bankrot speel.

3) Die indiensneming van plaastrekarbeiders word beëindig nadat oestyd verby is.

4) Werkers by ŉ klerefabriek in Durban verloor hulle werk toe die onderneming na Kenia

verskuif.

Aktiwiteit 20

ŉ Vriend hoor van die Phillipskromme en vra wat dit beteken. Antwoord hom en

verduidelik die beginsels van die Phillipskromme.

GEC105 Ekonomie


Afrikaans/Engelse woordelys

Afrikaans Engels

Absolute en relatiewe voordeel Absolute and relative advantage

Afhanklike veranderlike Dependent variable

Appresiasie/depresiasie Appreciation/depreciation

Arbeidsimmobiliteit Labour immobility

Begrotingslyn Budget line

Belasting Taxation

Besteding Spending

Betalingsbalans Balance of payments

Betalingsbalansstabiliteit Balance of payment stability

Bevelstelsel Command system

Bruto Binnelandse Besteding Gross Domestic Expenditure

Bruto Binnelandse Produk Gross Domestic Product

Bruto Nasionale Inkomste/Produk Gross National Income/Product

Disutiliteit Disutility

Eenheidselastisiteit <moet die demand nie

ook vertaal word nie?>

Unitarily elastic demand

Ekspansionistiese Expansionary

Elastiese vraag Perfectly elastic demand

Elastisiteit Elasticity

Ewewig Equilibrium

Fiskale Fiscal

Gemiddelde koste Average cost

GEC105 Ekonomie


Gemiddelde vaste koste Average fixed cost

Gemiddelde veranderlike koste Average variable costs

Geweegde grensnut Weighted marginal utility

Grensinkomste Marginal revenue

Grensinkomsteproduk Marginal revenue product

Grenskoers van substitusie Marginal rate of substitution

Grenskoste Marginal cost

Grensnut Marginal utility

Grensproduk Marginal product

Grensverbruikgeneigdheid Marginal propensity to consume

Handelsbeleid Trade policy

Heersende en konstante pryse Current and constant prices

Inflasie Inflation

Kardinale/Ordinale nut Cardinal/Ordinal utility

Komplementariteitsgraad Degree of complementarity

Kostedrukinflasie Cost-push inflation

Lineêre en nie-lineêre verband Linear and non-linear relationship

Markvraag Market demand

Menslike en nie-menslike hulpbronne Human and non-human resources

Monetêre/geldelike Monetary

Monopolie Monopoly

Monopolistiese mededinging Monopolistic competition

Nasionalisering Nationalisation

Nut Utility

GEC105 Ekonomie


Omvangsvoordele Economics of scope

Onafhanklike veranderlike Independent variable

Onelastiese vraag Inelastic demand

Onsydigheidsbenadering Indifference approach

Oormaataanbod/oormaatvraag Excess supply/excess demand

Outonome verbruik Autonomous consumption

Privatisering Privatisation

Produkdifferensiasie Product differentiation

Produksiefaktore Factors of production

Produksiemoontlikhede Production possibilities

Produsentesurplus Producer surplus

Prysdiskriminasie Price discrimination

Prysplafonne Price ceilings

Prysstabiliteit Price stability

Prysvloere Price floors

Sikliese werkloosheid Cyclical unemployment

Skaalopbrengs Returns to scale

Skaalvoordele Economics of scale

Skaarsheid Scarcity

Sluitingsreël Shut-down rule

Spekulasie gedrag Speculative behaviour

Totale vaste koste Total fixed cost

Totale veranderlike koste Total variable cost

Tussenganger Intermediate

GEC105 Ekonomie


Utils Utility

Vakbonde Trade unions

Verbruikersprysindeks Consumer Price Index

Verbruikersurplus Consumer surplus

Verbruikersgoedere Consumer goods

Volle indiensname Full employment

Volmaak onelastiese vraag Perfectly inelastic demand

Voorkeurskaal Scale of preference

Vraag en aanbod Demand and Supply

Vraagtrekinflasie Demand-pull inflation

Wet op dalende grensopbrengs Law of diminishing marginal returns

Wet van dalende grenskoers van

substitusie

Law of diminishing marginal rate of

substitution

Wet van relatiewe prys Law of comparative advantage

Winsmaksimeringsposisie Profit-maximising position

Winsmaksimeringsreël The profit-maximising rule

Wisselkoers Exchange rate

Wrywingswerkloosheid Frictional unemployment

GEC105 Ekonomie


Bronnelys



• Mohr, P. & Fourie, L. 2005. Ekonomie vir Suid-Afrikaanse studente. 3de Uitgawe.


• Mohr, P. & Fourie, L. 2011. Ekonomie vir Suid-Afrikaanse studente. 4e Uitgawe.






• Steyn, P.J.N. (red) 2012. Ekonomie. Pretoria: Kraal Uitgewers.

GEC105 Ekonomie


Selfevalueringsriglyne

Riglyne: Aktiwiteit 1

Verwys na Raam1-1 bladsy 5, in hoofstuk 1 van die handboek vir moontlike voorbeelde.


• Gedurende die eksamens is die koste om TV te kyk, die moontlikheid om die

eksamens te druip. Hierdie geleentheidskoste is dus baie hoër gedurende die

eksamentyd as na afloop van die eksamen.

• Indien Sarie self haar kinders na hulle buitemuurse aktiwiteite moet neem, beteken

dit dat sy haar werk moet prysgee en die salaris wat sy daaruit sou verdien. Die

geleentheidskoste om self haar kinders te vervoer is dus haar salaris.


Die aanname dat “alles dieselfde bly”, word die ceteris paribus-aanname genoem. Om te

bepaal wat die gevolg van ŉ verandering in een faktor is, is dit belangrik dat die ander

faktore konstant bly, sodat daar bepaal kan word wat die gevolg van die verandering

werklik is. Indien ŉ klomp faktore toegelaat word om te verander, gaan dit onmoontlik

wees om te bepaal watter faktore vir watter verandering verantwoordelik is.


Vals, om deel te wees van die vraag na iets, moet jy oor die vermoë beskik om die produk

te koop. Hongersnood kom voor omdat mense nie oor die vermoë beskik om produkte te

koop nie.


Indien inkomste styg en die produk waarvan gepraat word, is ŉ minderwaardige produk,

sal die vraag daal en die vraagkromme na links skuif.


Prys en hoeveelheid gevra, word genoem in die stelling, dit wil sê, dat pryselastisiteit van

vraag van toepassing is. Persentasie verandering in hoeveelheid gevra, is groter as die

persentasie verandering in prys, dus is vraag elasties.

GEC105 Ekonomie



Dit is ŉ minderwaardige produk.


Alle ondernemings maksimeer wins deur te produseer waar MR=MC in volmaakte

mededinging P=MR is. In die tabel is P=MR=MC=10 wat beteken dat die onderneming 4

lampskerms gaan produseer en ook in die langtermyn normale wins maak.


MC = 25, MR = P = 20. Dus is MC > MR wat beteken dat die onderneming sy produksie

moet verminder, aangesien die koste uit elke ekstra eenheid wat geproduseer word, meer

is as die inkomste wat deur daardie eenheid gegenereer word.


Ondernemings in alle markstrukture sal wins maksimeer indien hulle produseer waar MC

= MR. In hierdie geval is MR = R15 en MC = R14 wat beteken MR > MC. Indien die

onderneming wins wil maksimeer, moet hulle hulle produksie verhoog.


Inspuitings Lekkasies

Inkomste verdien uit uitvoere Betalings vir invoere

Investerings deur ondernemings Belastingbetalings


Tegnologie – indien ŉ land beskik oor ŉ produksieproses wat tegnologies beter is as die

prosesse wat in ander lande gebruik word, kan dit veroorsaak dat daardie land ŉ

relatiewe voordeel het.

Faktorbegiftiging – verskillende lande het verskillende hoeveelhede skaars hulpbronne.

Omdat die skaars hulpbronne in verskillende verhoudings gebruik word om verskillende

produkte te produseer, verskil die produksiekoste van soortgelyke produkte tussen lande

GEC105 Ekonomie


Verskille in smaak en vraag – verskillende lande se verbruikers het verskillende vraag

na produkte.


Indien Y > A bestaan daar ŉ oormaataanbod van goedere en dienste. Ondernemings sal

dus nie in staat wees om hul produkte te verkoop nie en hul voorraad van onverkoopte

goedere sal toeneem.


Volgens die Keynesiaanse model bestaan totale besteding (A) uit verbruiksbesteding (C)

en investeringsbesteding (I), dus A = C + I.


Ten opsigte van die Keynesiaanse model kan ewewigsinkomste verhoog word deur

beplande besteding te verhoog of die belastingkoers te verlaag. Die regering kan na die

volgende moontlike aksies kyk om dit te bewerkstellig:

• Skep ŉ beter klimaat vir investeringsbesteding, want dit sal lei tot verhoogde

besteding.

• Bestee meer aan infrastruktuur, dit sal owerheidsbesteding verhoog.

• Verlaag die belastingkoers, huishoudings gaan meer besteebare inkomste hê wat

sal lei tot hoër besteding.


In terme van die Keynesiaanse model kan ewewigsinkomste verhoog word deur beplande

besteding te verhoog of die belastingkoers te verlaag. Die regering kan na die volgende

moontlike aksies kyk om dit te bewerkstellig:

• Skep ŉ beter klimaat vir investeringsbesteding, want dit sal lei tot verhoogde

besteding.

• Bestee meer aan infrastruktuur, dit sal owerheidsbesteding verhoog.

• Verlaag die belastingkoers, huishoudings gaan meer besteebare inkomste hê wat

sal lei tot hoër besteding.

GEC105 Ekonomie



Die geleentheidskoste van geld verminder en die vraag na geld gaan vermeerder.


Begrotingopsomming vir 2012

Verdediging 41.6 miljard

Ekonomiese sake 145 miljard

Gesondheid 121 miljard

Onderwys 207 miljard

Openbare orde en veiligheid 98 miljard

Behuising en gemeenskapsontwikkeling 120 miljard

Maatskaplike bestaansbeveiliging 157 miljard

Ander 166 miljard


Onderwys is die sleutel tot die moontlike vermindering van armoede en werkloosheid.


1) Sikliese werkloosheid. As gevolg van die sakesiklus waarin die ekonomie hom

bevind, ontstaan hierdie vorm van werkloosheid.

2) Strukturele werkloosheid. As gevolg van die verandering in vaardighede is hierdie

persone nou sonder werk omdat hulle vaardighede verouderd is of nie meer benodig

word nie.

3) Seisoenale werkloosheid. Sodra die seisoen afgehandel is, is daar nie meer werk tot

die volgende seisoen nie.

4) Wrywingswerkloosheid. Dit neem tyd vir hierdie werkers om ander werk te vind.


Dui die verband tussen werkloosheid en inflasie aan. Kan gekoppel word aan die AD-AS

model en die kromme kan beweeg na regs as gevolg van die faktore wat die AS-kromme

GEC105 Ekonomie


na links laat beweeg. Daar is ŉ afkoopmoontlikheid tussen inflasie en werkloosheid. Die

inkomstebeleid kan gebruik word om hierdie verband te beheer. Verwys na paragraaf 5.7 in

hierdie gids vir die bespreking van die Phillipskromme.

Ekonomie (GEC105)

Handboeke: Mohr, P. 2012. Understanding Microeconomics. 1ste Uitgawe. Pretoria: Van SchaikUitgewers.

Mohr, P. 2012. Understanding Macroeconomics. 1ste Uitgawe. Pretoria: Van Schaik Uitgewers.

Ekonomie is deel van die sosiale wetenskappe en is ’n vakgebied wat probeer om te verklaar hoe,onder andere, die doeltreffende gebruik van skaars bronne kan bydra tot die maksimum voordeelvan ekonomiese behoeftes. Ekonomiese beginsels kan gebruik word om verskeie vraagstukke teprobeer beantwoord.

Ekonomie is soos ’n storie wat vertel word. Daarom is dit belangrik om eerstens die definisie vanekonomie te ontleed. Die volgende aspek, naamlik mikro-ekonomie, verduidelik wat met dieekonomie in die kleine bedoel word. Nadat ’n basiese konsep van mikro-ekonomie gevorm is, gaandie ekonomie vanuit ’n geheelbeeld, die makro-ekonomie, beskou word.

Die gids sal jou deur die handboeke begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig en aan te vulwaar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys.

a k a d e m i aAkademia MSW (Maatskappyregistrasienommer: 2005/024616/08) is voorwaardelik by die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding tot

31 Desember 2016 as privaat hoëronderwysinstelling geregistreer ingevolge die Wet op Hoër Onderwys, 1997, Registrasienommer: 2011/HE08/005.

Akademia is deel van die Solidariteit Beweging

w w w. a k a d e m i a . a c . z a

Ekonomie GEC105

Documents