Ekonomičnost

Ekonomičnost

Pojam ekonomičnosti Izvori ekonomičnosti Poređenje troškova i unapređenje

ekonomičnosti

Pojam ekonomičnosti

Ekonomičnost je zahtev da se određeni obim proizvodnje ostvari sa najmanjim, ili minimalnim troškovima, što može da se izrazi na sledeći način:

min UT = CLL + CKKza dato Q = f (L,K),

Ili, zahtev da se, sa datim troškovima, maksimira obim proizvodnje, što može da se izrazi na sledeći način:

max Q = f (L,K),sa datim UT = CLL + CKK,

UT – ukupni troškovi L i K – količina rada i kapitala CL, CK – cene rada i kapitalaQ = f (L,K) – ukupan proizvod, odnosno proizvodna funkcija

Izvori ekonomičnosti

Izvori ekonomičnosti objašnjavaju zašto su neka preduzeća troškovno-efikasnija od drugih

Izvori ekonomičnosti mogu da budu interni i eksterni

Interni izvori ekonomičnosti su uštede, koje nastaju, zbog delovanja faktora, koji su pod kontrolom preduzeća

Eksterni izvori ekonomičnosti su uštede, koje nastaju, zbog delovanja faktora, koji nisu pod kontrolom preduzeća, tj. faktora na koje preduzeće ne može da utiče, ili bar ne bitno

Interni izvori ekonomičnosti

Interni izvori ekonomičnosti, koji se nazivaju internim ekonomijama, uglavnom, nastaju kao rezultat: Povećanja veličine kapaciteta Povećanja veličine preduzeća Optimalnog iskorišćenja postojećeg kapaciteta

Eksterni izvori ekonomičnosti

Eksterni izvori ekonomičnosti nazivaju se eksternim ekonomijama

Eksterne ekonomije nastaju kao rezultat promena u okruženju preduzeća, kao što su promena tražnje, tehnologije, ili cena inputa, kao i zbog razlika koje su posledica geografske lokacije preduzeća, na primer, lokalnih razlika u cenama inputa, razlika u radnim navikama stanovništva, razlika u transportnim troškovima, ili porezima i doprinosima

Interni izvori ekonomičnosti

Najznačajniji interni izvori ekonomičnosti su: 1. Proizvodno-tehničke ekonomije

2. Prodajno-marketinške ekonomije

3. Ekonomije nabavke

4. Ekonomije skladištenja i transportne ekonomije

5. Upravljačke ekonomije

6. Finasijske ekonomije

7. Ekonomije, koje su rezultat redukcije rizika i neizvesnosti

8. Ekonomije širine

Proizvodno-tehničke ekonomije

Proizvodno-tehničke ekonomije su pad prosečnih troškova, usled povećanja veličine kapaciteta ili veličine preduzeća

Tri glavna izvora proizvodno-tehničkih ekonomija su:

1. Ekonomije rada

2. Tehničke ekonomije

3. Ekonomije zaliha

Ekonomije rada

Ekonomije rada ostvaruju se u uslovima proizvodnje velikog obima, a nastaju zbog:

1. Podele i specijalizacije rada

2. Ušteda u vremenu i skraćenja procesa rada

3. Efekta učenja

Tehničke ekonomije

Tehničke ekonomije su opadanje fiksnih troškova po jedinici, zbog velikog obima proizvodnje

Tehničke ekonomije predstavljaju jedan od najvažnjih internih izvora ekonomičnosti

Tehničke ekonomije

Tehničke ekonomije nastaju zbog: 1. Nedeljivosti kapaciteta2. Troškova instaliranja kapaciteta i pripreme

proizvodnje3. Troškova konstrukcije proizvoda i pripreme

asortimana4. Troškova istraživanja i razvoja i uvođenja novih

proizvoda5. Troškova obuke i inoviranja znanja6. Troškova istraživanja tržišta i promene dizajna

proizvoda

Ekonomije zaliha

Uloga zaliha je da se obezbedi kontinuitet poslovanja, odnosno da se izbegnu prekidi poslovanja, zbog slučajnih fluktuacija ponude i tražnje

Osnovne vrste zaliha su: Gotovi proizvodi Sirovine, tj. osnovni materijal Komponente Poluproizvodi, koji se dalje prerađuju, ili isporučuju Rezervni delovi Kancelarijski i pomoćni materijal

Ekonomije zaliha

Zalihe su neophodne, ali koštaju Troškovi zaliha čine najveći deo

troškova proizvodnje i prodaje Prema tzv. pravilu 80-20, približno

80% prihoda preduzeća dolazi od 20% proizvoda, a samo 20% zaliha čini 80% ukupnih troškova poslovanja

Troškovi zaliha

Troškovi zaliha su: Troškovi skladištenja i održavanja zaliha Osiguranje protiv krađe i oštećenja zaliha Porezi i kamate na sredstva u zalihama Oportunitetni troškovi zaliha, koji su jednaki

propuštenoj vrednosti alternativne upotrebe sredstava uloženih u zalihe

Troškovi zastarevanja zaliha, tj. smanjenje vrednosti zaliha, zbog promene dizajna proizvoda, ili zbog tehnološke zastarelosti zaliha

Troškovi zaliha

Troškovi zaliha mogu da iznose između 15% i 100% od prodaje, mada su, u najvećem broju preduzeća, troškovi zaliha između 20% i 25% od prodaje

Što je veći procenat prodaje u zalihama, veći su troškovi realizacije proizvoda, pa je ušteda u troškovima zaliha ključna determinanta ekonomičnosti preduzeća

Optimalni nivo zaliha

Optimalni nivo zaliha određuje se na osnovu troškova nabavke i troškova zaliha

Optimalni ili minimalni potreban nivo zaliha je proračunati prosek troškova nabavke i troškova zaliha, pri čemu se proračun vrši srazmerno učešću zaliha u ukupnim troškovima proizvodnje i prodaje

Optimalni nivo zaliha

Optimalni nivo zaliha je ponderisani prosek troškova nabavke i troškova zaliha srazmerno njihovom učešću u ukupnim troškovima proizvodnje i prodaje

Isporuka tačno na vreme

Troškovi zaliha mogu se da smanje, ako potrebni inputi, i gotovi proizvodi stižu tačno na vreme za prodaju i isporuku kupacima

Isporuka ”tačno na vreme” omogućava da se, snižavanjem minimalno potrebnog nivoa zaliha, uštedi na troškovima zaliha

Isporuka “tačno na vreme” je sistem proizvodnje, koji je stvorilo i uvelo japansko preduzeće Toyota, sa ciljem da se nivo potrebnih zaliha smanji na minimum

Isporuka tačno na vreme zahteva koordinaciju svih aktivnosti u čitavom lancu vrednosti od nabavke, preko proizvodnje, do realizacije gotovih proizvoda

Isporuka tačno na vreme

Isporuka “tačno na vreme” zahteva blisku saradnju i stalne, svakodnevne, kontakte preduzeća sa dobavljačima, uspostavljanje odnosa poverenja, potpunu koordinaciju poslovnih aktivnosti

Da bi se eliminisali prekidi, zbog kvarova na mašinama, neophodna je preventiva i brzo otklanjanje kvarova

Radnike je potrebno obučiti da održavaju i da popravljaju mašine

Rezultat je smanjenje minimalno potrebnog nivoa zaliha i pad troškova zaliha

Ekonomije zaliha

Ekonomije zaliha su proporcionalno manji rast zaliha u odnosu na veličinu proizvodnje i prodaje

Ekonomije zaliha znače manji minimalno potreban nivo zaliha, a samim tim i niže troškove zaliha

Prodajno-marketinške ekonomije

Prodajno-marketinške ekonomije preduzeća ostvaruju, zbog:

1. Ekonomija reklame i promocije

2. Ekonomija koje su rezultat reputacije preduzeća

3. Ekonomija koje su rezultat ekskluzivne distribucije proizvoda

Ekonomije reklame i promocije

Ekonomije reklame i promocije su pad troškova reklame i promocije, zbog veličine prodaje i veličine tržišta preduzeća

Troškovi reklame su svi troškovi, koji nastaju da bi reklamna poruka bila efektivno primljena

Poruka je efektivno primljena, kada primalac poruke kupi proizvod


Preduzeće, koje pokriva veće tržište (nacionalno, ili međunarodno) će imati niže troškove reklame od preduzeća, koje pokriva malo tržište (lokalno, ili regionalno)

Pod pretpostvakom da su reklamne poruke podjednako sugesivne, i da se saopštavaju preko medija iste veličine, u isto vreme, veliko preduzeće ostvaruje niže troškove po efektivno primljenoj reklamnoj poruci u odnosu na manje preduzeće, zato što se proizvodi lokalnog, ili regionalnog, preduzeća ne mogu kupiti u svakom mestu, gde se nalaze primaoci reklamnih poruka


Veliko preduzeće ima više finansijskih sredstava i može da izdvoji više novca za reklamu u odnosu na manje preduzeće, što mu daje prednost kada pregovara o ceni reklamnog prostora u novinama, odnosno minutaže i vremena emitovanja na TV ili na radiju

Veliki oglašivači dobijaju popuste u ceni, stoga se troškovi reklame povećavaju proporcionalno manje u odnosu veličinu prodaje, odnosno troškovi reklame po jedinici opadaju sa veličinom prodaje

Ekonomije koje su rezultat reputacije preduzeća

Niže troškove reklame jednog proizvoda ostvaruje preduzeće, koje ima reputaciju u prodaji drugih proizvoda

Efekat reputacije na prodaju ostalih proizvoda preduzeća naziva se kišobran poznatog imena

Kišobran poznatog imena je važan izvor prodajno-marketinših ekonomija

Kada potrošači koriste informacije iz reklame jednog proizvoda, za stvaranje mišljenja o drugim proizvodima preduzeća, troškovi reklame, po efektivno primljenoj propagandnoj poruci, se smanjuju

Ekonomije koje su rezultat reputacije preduzeća

Kišobran poznatog imena smanjuje rizik komercijalnog neuspeha, kod uvođenja novog proizvoda

Potrošači često nisu spremni da kupe nove proizvode, jer nisu sigurni u njihov kvalitet

Kada se utisak o kvalitetu novog proizvoda stvara na osnovu efekta reputacije, onda efekat reputacije ima ulogu poluge, koja olakšava lansiranje novog proizvoda i smanjuje rizik neprihvatanja novog proizvoda

Ekonomije koje su rezultat ekskluzivne distribucije

Velika preduzeća imaju ekskluzivne sporazume sa distributerima, koji preuzimaju obavezu servisiranja i održavanja proizvoda

Kada donose odluku o kupovini trajnih potrošnih dobara, kupci posvećuju puno pažnje raspoloživosti rezervnih delova i uslovima servisiranja proizvoda koje kupuju, što velikim preduzećima, koja imaju ekskluzivne sporazume sa distributerima, daje prednost u prodaji

Velika preduzeća ostvaruju prednosti u distribuciji svojih proizvoda, jer se troškovi distribucije povećavaju proporcionalno manje u odnosu na obim prodaje

Ekonomije nabavke

Svakom preduzeću su potreba dobra koja nabavlja od drugih preduzeća, tj. dobavljača

Cilj nabavke je da se obezbedi: Odgovarajuća količina dobara ili usluga Odgovarajućeg kvaliteta Na odgovarajućem mestu U odgovarajuće vreme Po odgovarajućoj ceni

Ekonomije nabavke

Troškovi nabavke osnovnog materijala čine najveći deo troškova nabavke

Kvalitet, cena, mesto i vreme nabavke osnovnog materijala bitno utiču na performanse finalnog proizvoda i mogućnost zadovoljenja ukusa potrošača

Ekonomije nabavke

Nabavka otkriva potrebe preduzeća Zadatak nabavke je da: Pronalazi izvore ponude, Pregovara, Izvrši narudžbinu Obezbedi isporuku naručenih dobara

Ekonomije nabavke

Da bi troškovi nabavke bili niži, potrebno je pažljivo ispitivanje potencijalnih izvora ponude dobara, da bi se izabrao dobavljač, koji nudi najbolje uslove

Izbor dobavljača je veoma značajan, jer cena, kvalitet i pouzdanost isporuke utiče na ukupnu poslovnu aktivnost

Selekcija i izbor adekvatnog izvora ponude dobara, tj. dobavljača, posebno je važna kada se nabavlja osnovni materijal, koji ulazi u sastav finalnog proizvoda

Ekonomije nabavke

Da li nabavljati od agenata, velikoprodavaca ili direktno od proizvođača?

Da li nabavljati od jednog, od nekoliko, ili od velikog broja dobavljača?

Odgovor zavisi od konkretne situacije svakog preduzeća

Ekonomije nabavke

Prednost jednog izvora nabavke je: Prioritet u isporuci Bolji uslovi nabavke, nego ako koristi

veći broj dobavljača Veći popusti u ceni, zbog kupovine

veće količine Popusti u ceni, zbog kupovine veće

količine su ekonomije nabavke

Ekonomije nabavke

Ekonomije nabavke su uštede, koje nastaju kao rezultat veličine kupovine

Cena po jedinici proizvoda je niža, kada je broj kupljenih proizvoda veći, što kupcima na veliko daje troškovnu prednost nad kupcima na malo

Prodaja iste količine proizvoda jednom kupcu jeftinija je, zato što su fiksni troškovi prodaje (troškovi pisanja ugovora, priprema proizvodnje, isporuka proizvoda) niži kada se prodaje samo jednom kupcu

Ekonomije nabavke

Jedan od načina da se ostvare veliki popusti u ceni, zbog kupovine na veliko, koji se, u praksi, sve više koristi, su savezi sa drugim preduzećima i partnerstva sa dobavljačima

Preduzeća se povezuju i prave saveze sa drugim preduzećima, ili sa dobavljačima, da bi kupovinom veće količine ostvarila popuste u ceni

Cilj partnerstva sa dobavljačima je da se troškovi zaliha i upravljanje zalihama prenese na dobavljače, što može značajno da smanji, ne samo troškove nabavke, već i ukupne troškove poslovanja

Ekonomije nabavke

Veći broj izvora nabavke daje veću raznovrsnost dobara i bolje uslove nabavke

Dobavljače ne bi trebalo birati samo na osnovu cene, već na osnovu većeg broja kriterijuma, od kojih su najvažniji kvalitet, usluga i cena

Dobavljači, da bi dobili posao, mogu da snize cenu, na račun kvaliteta i ostalih performansi isporuke

Preduzeće treba da ispita sve potencijalne izvore nabavke, a bira se dobavljač koji ispunjava kriterijume preduzeća-kupaca u pogledu kvaliteta, cene, pouzdanosti, transporta, uslova plaćanja, potrebnih garancija isporuke i usluge

Ekonomije skladištenja

Sa povećanjem veličine preduzeća, troškovi skladištenja opadaju, zbog geometrijskog odnosa između površine i zapremine skladišta i veličine ulaganja

Troškovi skladištenja opadaju i zbog nedeljivosti kapaciteta skladišta

Ekonomije skladištenja

Sa povećanjem kapaciteta skladišta (veći broj spratova) troškovi skladištenja po jednici opadaju, zbog geometrijskog odnosa površine i zapremnine

Sa povećanjem broja skaldišta povećavaju se ukupni troškovi, ali su troškovi po jednici su niži

Transportne ekonomije

Ako preduzeće koristi svoja transportna sredstva, transportni troškovi po jedinici opadaju sa veličinom transportnih sredstva, i većim stepenom iskorišćenja njihovog kapaciteta

Transportni troškovi

Transportni troškovi zavise od:

1. Udaljenosti na koju se proizvod transportuje

2. Odnosa između transportnih troškova i vrednosti robe koja se prevozi

3. Mogućnosti prenošenja dela transportnih troškova na kupca


Ako preduzeće koristi javni prevoz, ili usluge špeditera, transportni troškovi po jedinici se povećavaju sa distancom

Veliko preduzeće ostvaruje popuste u ceni, zbog veličine transporta

Ukoliko su uštede, zbog popusta u ceni veće od porasta transportnih troškova, zbog veće distance, onda postignute uštede neutrališu rast prosečnih troškova transporta, zbog veće razdaljine


Ako su transportni troškovi zanemarljivi u odnosu na vrednost proizvoda, i ako firma može da prenese transportne troškove na kupca, transportni troškovi po jednici opadaju sa veličinom preduzeća

Ako se transportni troškovi značajno povećavaju sa razdaljinom, ako je udeo transportnih troškova u ukupnim troškovama veliki, i ako ne mogu da se prenesu na kupca, transportni troškovi po jednici rastu na račun ostalih ekonomija obima i veličine

Upravljačke ekonomije

Upravljačke ekonomije su opadanje troškova upravljanja, zbog

1. Podele i specijalizacije upravljanja

2. Primene naučnih metoda i tehnika upravljanja

3. Primene informaciono-komunikacione tehnologije i automatizacije funkcije upravljanja

Finansijske ekonomije

Preduzeća svoje poslovanje finansiraju iz kredita Velika preduzeća kredite dobijaju lakše i jefitnije, tj. uz

niže kamate i povoljnije uslove vraćanja, nego mala preduzeća

Kod odobravanja kredita banke slede logiku ekonomija obima: što je preduzeće veće, manji je rizik za finansijska sredstva, odnosno što je kredit veći, onda je jeftiniji

Veliko preduzeće, čije je ime poznato u poslovno-finansijskim krugovima, nabavlja kredit po povoljnijim usovima od malog preduzeća, zato što ima više sredstva, koja su garancija za kredit

Finansijske ekonomije su niži troškovi kredita i nabavke kapitala

Ekonomije zbog redukcije rizika i neizvesnosti

Tržišni rizik - promena uslova na tržištu (promena ukusa i preferencija potrošača; promena stepena diferenciranosti proizvoda; skraćenje životnog ciklusa proizvoda; promena tržišne strukture i konkurencije)

Tehnološki rizik - promena tehnologije (pojava novih proizvoda, novih procesa, novih sirovina, ili komponentni)

Rizik promene cena inputa - neočekivana promena cena inputa može značajno da utiču na ekonomičnost i ukupnu efikasnost preduzeća

Politički rizik - neočekivani diskontunuitet, zbog promene vlade ili političke klime u zemlji


Uštede, zbog redukcije rizika i neizvesnosti, zavise od stepena diversifikovanosti preduzeća

Tržišni i tehnološki rizik je manji, ukoliko je stepen diversifikovanosti preduzeća veći, zbog mogućnosti da se gubici na jednom tržištu neutrališu, zbog dobitaka na drugom, ili drugim tržištima

Široko diversifikovane firme izložene su većoj neizvesnosti, zbog neočekivanih reakcija konkurenata na tržištu, jer ne mogu da anticipiraju moguće reakcije konkurenata na svakom tržištu


Veliko visoko specijalizovano preduzeće, koje proizvodi samo jednu vrstu proizvoda i posluje na jednom tržištu, izloženo je većem tržišnom, ili tehnološkom riziku u odnosu na diversifikovano preduzeće, ali manjoj neizvesnosti, zbog neočekivanih reakcija rivala, zato što je dominantno preduzeće sa velikim tržišnim udelom i velikom tržišnom moći

Ekonomije širine

Ekonomije širine su niži ukupni troškovi proizvodnje, ako se dva, ili više različitih proizvoda proizvodi u istom preduzeću, nego ukoliko se svaki proizvod proizvodi u posebnom, specijalizovanom, preduzeću

Ekonomije širine izražavaju se relacijom

UT (Q1,Q2) < UT (Q1, O) + UT (O, Q2)

Ekonomije širine

Kada jedno preduzeće proizvodi dva proizvoda, tj. proizvode Q1 i Q2, ukupni troškovi su niži, nego ako jedno preduzeće proizvodi proizvod Q1, a drugo preduzeće proizvod Q2

Jeftinije je da jedna firma proizvodi proizvode Q1 i Q2, nego da jedna firma proizvodi proizvod Q1, a druga firma proizvod Q2

Ekonomije širine

Ekonomije širine nastaju kada se znanje, koje je stečeno u razvoju jednog proizvoda koristi u proizvodnji drugih, povezanih, proizvoda

Primena znanja stečenog u razvoju jednog proizvoda, u proizvodnji drugih proizvoda naziva se efekat poluge bazične kompetentnosti

Ekonomije širine

Efekat poluge bazične kompetentnosti sastoji se u tome, što preduzeće ne mora da ulaže u sticanje znanja, koje je potrebno u proizvodnji drugih proizvoda, jer ga već poseduje, tj. steklo ga je u prozvodnji osnovnog, ili bazičnog, proizvoda

Kada znanje, koje je stečeno razvojem jednog proizvoda, preduzeće koristi u proizvodnji drugih, povezanih, proizvoda, ukupni troškovi opadaju, zato što su troškovi sticanja stručnosti, koja je potrebna u proizvodnji drugih, povezanih, proizvoda, niži

Ekonomije širine

Ekonomije širine nastaju kao rezultat diversifikacije preduzeća i proizvodnje različitih prozivoda

Ekonomije širine mogu da se ostvare na svakom segmentu proizvodno-troškovnog lanca, od nabavke inputa, preko transformacije inputa u gotove proizvode, do njihove distrubucije tj. prodaje


Eksterni izvori ekonomičnosti nisu pod kontrolom preduzeća i na njih preduzeće ne može da utiče

Eksterni izvori ekonomičnosti omogućavaju da se objasni zašto se troškovi jednog preduzeća razlikuju od troškova njegovih konkurenata, iako imaju isti obim proizvodnje, istu veličinu, i istu širinu aktivnosti

Eksterne ekonomije deluju kao okidači troškova, koji utiču na promenu položaja krive DPT i dovode do njenog pomeranja, na više ili na niže, što zavisi od pravca i intenziteta promene eksternih uticaja


Najznačajnji eksterni izvori ekonomičnosti su:

1. Cene inputa

2. Ekonomije gustine

3. Karakteristike okruženja

Cene inputa

Cene inputa, kao na primer, cene rada, cene energije, sirovina ili komponenti veoma su važan eksterni izvor ekonomičnosti

Iznenadna i neočekivana promena cene inputa, može bitno da utiče na troškove proizvodnje i na ekonomičnost preduzeća

Pad cene inputa i promena položaja krive DPT

Ekonomije gustine

Ekonomije gustine su uštede, koje nastaju kao rezultat visokog stepena koncentracije potrošača na određenom geografskom području

Zbog visoke koncentracije potrošača, saobraćajna i ostala infrastruktura jednog geografskog područja koristi se intenzivnije, pa geografski manja područja generiraju isti obim poslovanja, kao i geografski veće teritorije

Ekonomije gustine

Ekonomije gustine javljaju se kao posledica dostignutog stepena privrednog razvoja određenog geografskog područja, ili regiona i izvršene podele i specijalizacije rada između preduzeća, koja posluju na tom području

Prednosti su: Lakši pristup kvalifikovanoj radnoj snazi Izgrađena poslovna infrastruktura (kanali distrubucije,

specijalizovane marketinške agencije, pomoćna ili tzv. satelitska preduzeća koja se specijalizuju u proizvodnji određenih delova ili komponenti),

Pristup najnovijim poslovnim informacijama Zajedničko istraživanje i razvoj

Ekonomije gustine

Prednosti koncentičnog razvoja određenog privrednog regiona, tj. izvor ekonomija gustine su:

Bolje obrazovanje. Lokalne škole, ili fakulteti nude specijalističke kurseve za obuku radne snage i pomažu da se stvori tzv. kritična masa kvalifikovanog rada, odnosno radne snage, koja je potrebna preduzećima u regionu

Bolji transport. Saobraćajna infrastruktura podstiče privredni razvoj čitavog regiona i donosi velike uštede svim preduzećima regiona

Bolje komercijalne usluge. Banke i osiguravajuće kompanije stiču znanje i stručnost, koja odgovara potrebama preduzeća u regionu i nude specijalizovane komercijalno-bankarske usluge

Karakteristike okruženja

Uticaj okruženja na troškovnu efikasnost preduzeća zavisi od vrste okruženja

Dinamično, heterogeno, kompleksno i nepredvidljivo okruženje stvara veće opasnosti u pogledu zaostajanja u troškovima u odnosu na konkurentska preduzeća, ali i veće šanse za unapređenje troškovne-efikasnosti preduzeća

Ekonomičnost

Documents