EKONOMIA wykład dla doktorantów WPiA Dr hab. prof. UW Urszula Sztanderska
3
Popyt i podaż – kategorie rynkowe
Popyt i podaż to dwa słowa najczęściej używane przez ekonomistów
Popyt i podaż to siły, które regulują funkcjonowanie gospodarki rynkowej
Poprzednie spotkanie: mechanizm generowania popytu
Dziś: strona podażowa gospodarki
4
Podaż
Podaż = zależność dostaw dóbr i usług od poziomu cen
Prawo podaży: firmy są skłonne więcej produkować i
sprzedawać, kiedy cena dobra rośnie dlaczego?
Krzywa podaży ma zatem nachylenie dodatnie
S czyli podaż
Q
p
Przedsiębiorstwo
Richard Cantillon (1775 r.) kupiec
Adam Smith (1723-1790)
odróżnienie funkcji:
kapitalisty (dostarczyciel kapitału)
przedsiębiorcy (organizator i ponoszący
ryzyko działalności gospodarczej)
poddanie regulacji niewidzialnej ręki
rynku
Znaczenie procentu dla rentowności
przedsiębiorstw
Przedsiębiorstwo neoklasycznie
Alfred Marshall (1842-1924) przedsiębiorstwo jak
„czarna skrzynka”, działającą w celu
maksymalizacji zysku.
Ważne to, co „na wejściu” i „na wyjściu” :
ilość i jakość dostarczanych czynników produkcji,
ich ceny,
wybór i wprowadzenie określonej techniki,
uzyskany produkt.
Powiązanie teorii kosztów z krańcową
produktywnością: o czym dalej
Przedsiębiorstwo w ujęciu instytucjonalnym
Thorstein Veblen (1857-1929): klasa próżniacza
versus przedsiębiorcy
Ronald H. Coase (1910-2013): The Nature of the
Firm
koszty transakcyjne
opłacalność koordynacji przez procedury
(przedsiębiorstwo) lub rynek przesądza o
powstawaniu firm przedsiebiorstwo
alternatywą rynku
Teoria agencji
Początek: William David Ross (1877-1971)
W firmach pryncypałowie i agenci
Problem harmonizacji celów
Rodzaje kontraktów między nimi
oparte na wynikach
oparte na zachowaniach
Postulaty
przedsiębiorstwo = zbiór umów
niepewność i asymetria informacji
menedżerowie są agentami właścicieli (akcjonariuszy),
akcjonariusze powinni być wyposażeni w system
motywacyjny i kontroli.
9
Cel przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwo
Zysk = nadwyżka
przychodów (utargu) nad
kosztami
Kluczowe założenie teorii
podaży: celem
przedsiębiorstwa jest
maksymalizacja zysku
Zaczynamy zatem od
zrozumienia kształtowania
się utargu i kosztów
10
Czy firmy zawsze dążą do max zysku?
Czy max zysku w krótkim okresie i w długim
okresie osiąga się tak samo?
Czy maksymalizując zysk w długim okresie
można mieć starty w krótkim?
A na odwrót?
Czy właściciel i zarządzający firmą mają takie
same cele?
Organizacja przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwa jednoosobowe
Najbardziej rozpowszechnione
Przejmują całość dochodu
Ponoszą całość odpowiedzialności
Spółka jawna
Dwie lub więc osób
Dzielą zyski i ponoszą odpowiedzialność
(nieograniczona odpowiedzialność)
Spółka kapitałowa
Osobowość prawna spółki jest oddzielona od osoby
właściciela
Udział w zyskach wg udziału w kapitale
12
Utarg całkowity, koszty całkowite i zysk
Utarg całkowity
Przychód, jaki firma osiąga ze sprzedaży swoich produktów TR
Koszt całkowity
Wartość rynkowa nakładów poniesionych przez firmę w procesie produkcji TC
Zysk firmy
Różnica między całkowitymi przychodami a całkowitymi kosztami
Π = TR - TC
13
Typowe koszty
Koszty pracy za pracę zatrudnionych osób
(pracowników) trzeba płacić wynagrodzenia, składki
ubezpieczeń społecznych itp..
Koszty surowców, półproduktów, energii, transportu
Koszty użycia majątku wykorzystywanego w trakcie
produkcji np..
Dzierżawy budynku, w którym odbywa się produkcja
Kupna maszyn i urządzeń wykorzystywanych w trakcie
produkcji
14
Koszty korzystania z majątku trwałego
Można korzystać z usług cudzego majątku (wykorzystywać majątek):
Wynajęcie hali na magazyn
Dzierżawa maszyny
Wypożyczony samochód
Można zakupić majątek na własność i korzystać z niego:
Budowa hali na magazyn
Zakup maszyny
Zakup samochodu
Płacisz
sukcesywnie za
wynajem
Opłacasz całą
wartość majątku w
momencie jego
zakupu
15
Amortyzacja
Amortyzacja wartość zużytego majątku trwałego w
jednym cyklu produkcji
Przykład
Firma ma maszynę, której będziesz używała przez 5 lat
Każdego roku zużywa 1/5 jej wartości
Jest to przykład amortyzacji liniowej
1/5 wartości maszyny jest rocznym kosztem związanym z
jej użytkowaniem
Możliwe są także inne sposoby rozliczania amortyzacji
W praktyce stawki amortyzacji określają przepisy, bo…. ?
16
Koszty jawne i niejawne
Koszty produkcji firmy uwzględniają zarówno
koszty jawne, jak i niejawne
Koszty jawne to koszty nakładów, które wymagają
poniesienia wydatków finansowych przez firmę
Koszty niejawne to koszty, które nie wymagają
poniesienia wydatków finansowych przez firmę
17
Amortyzacja koszt jawny czy niejawny?
Jeśli przyjmiesz, że cały majątek dzierżawisz, to
stawki dzierżawy są kosztem użycia majątku
koszt jawny
Jeśli kupujesz majątek i zużywasz go w ciągu
wielu lat, kosztem jego użycia jest amortyzacja
umownie traktujemy ją jako koszt jawny (choć
wydatek został poniesiony w momencie zakupu,
a w kolejnych latach firma tylko używa majątku)
18
Koszty raz jeszcze
Koszty pracy
Koszty surowców, półproduktów,
energii, transportu
Koszty użycia majątku
Koszty dzierżawy majątku LUB
Amortyzacja
Koszt
wytworzenia
produktu
Firma musiała wyłożyć
pieniądze = kapitał`
19
Koszt alternatywny w firmie
Koszt alternatywny kapitału zaangażowanego w firmie to dochód z kapitału utracony wskutek zaangażowania go w działalność firmy
W praktyce najczęściej przybliżeniem tak rozumianego kosztu alternatywnego kapitału są odsetki od wartości kapitału
Koszt alternatywny pracy właściciela firmy to wynagrodzenie, które uzyskałby z tytułu swojego zatrudnienia w innym miejscu
Koszt produkcji firmy (w ujęciu ekonomicznym) zawiera wszystkie koszty odpowiadające użytym nakładom oraz koszty alternatywne zastosowania nakładów
20
Zysk ekonomiczny a zysk księgowy
Ekonomiści mierzą zysk ekonomiczny, jako różnice
między całkowitymi przychodami i całkowitymi kosztami, z
uwzględnieniem zarówno kosztów jawnych, jak i
niejawnych
Księgowi mierzą zysk księgowy jako różnicę między
całkowitymi przychodami i kosztami jawnymi firmy
Kiedy przychody przewyższają sumę kosztów jawnych i
niejawnych, firma osiąga zysk ekonomiczny
Zysk ekonomiczny jest mniejszy niż zysk księgowy
21
Spojrzenie ekonomisty i księgowego
Przychody
Całkowity
koszt
alternatywny
Przychody
Economic
profit
Implicit
costs
Explicit
costs
Explicit
costs
Accounting
profit
Zysk
księgowy
Koszty
niejawne
Koszty
jawne
Koszty
jawne
Zysk
księgowy
Koszty
jawne
22
Produkcja i nakłady
Funkcja produkcji pokazuje związek między wielkością nakładów poniesionych na produkcję dobra a wielkością produkcji
Nakłady stałe nakłady ponoszone niezależnie od wielkości produkcji (występujące nawet przy braku produkcji)
Nakłady zmienne nakłady ponoszone w proporcji do wielkości produkcji
Przykład: Punkt xero dzierżawi pomieszczenie, dysponuje swoimi
maszynami i zatrudnia pracowników na godziny, kupuje papier, toner itp.
Nakłady stałe: dzierżawa pomieszczenia i użycie maszyn
Nakłady zmienne: papier, toner, praca pracowników
23
Koszty stałe i zmienne: oznaczenia
Koszty stałe, które nie zmieniają się wraz z
wielkością produkcji (odpowiadają nakładom
stałym)
Koszty zmienne to koszty, które zmieniają się
wraz z wielkością produkcji (odpowiadają
nakładom zmiennym)
Koszty całkowite
Całkowite koszty stałe (TFC)
Całkowite koszty zmienne (TVC)
Koszty całkowite (TC)
TC = TFC + TVC
24
Koszty stałe i zmienne Koszty
150
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
Liczba odbitek kserograficznych (tys.) 0 1 2 3 4 5
TC
TVC
TFC
W wynajmowanych pomieszczeniach i przy posiadanych maszynach nie można więcej produkować odbitek
25
Koszty stałe i zmienne Koszty
150
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
Liczba odbitek kserograficznych (tys.) 0 1 2 3 4 5
TC
TVC
TFC
TC’
TFC’
Przy rozszerzaniu skali produkcji koszty stałe też mogą wzrosnąć (koszty są stałe tylko w pewnym przedziale wielkości produkcji)
26
Funkcja produkcji Wielkość
produkcji
ciasteczek
(na godzinę)
150
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
Liczba zatrudnionych pracowników 0 1 2 3 4 5
Funkcja produkcji
ilustruje zależność
między nakładem
czynnika zmiennego (tu
pracy) a wielkością
produkcji
Zwykle zatrudnianie
kolejnych pracowników
(przy tych samych
nakładach stałych)
przynosi coraz mniejszy
wzrost produkcji
27
Produkt krańcowy
Produkt krańcowy danego czynnika produkcji to
przyrost wielkości produkcji, który następuje w
wyniku zwiększenia nakładu czynnika produkcji o
jednostkę
Malejący produkt krańcowy to własność funkcji
produkcji, która polega na tym, że krańcowy
produkt danego czynnika produkcji spada wraz
ze wzrostem nakładu danego czynnika
28
Funkcja produkcji
Malejący produkt krańcowy:
Nachylenie funkcji produkcji mierzy krańcowy
produkt nakładu, czyli np. produkt kolejnych
pracowników
Wraz ze spadkiem produktu krańcowego, funkcja
produkcji staje się coraz bardziej płaska
Gdyby nawet zatrudnić bardzo wielu pracowników,
przy tym samym wykorzystywanym majątku, to od
pewnego momentu nie da się zwiększyć produkcji
29
Krzywa kosztów całkowitych Koszt
całkowity
$80
70
60
50
40
30
20
10
Wielkość produkcji
(ciasteczka na godzinę)
0 10 20 30 150 130 110 90 70 50 40 140 120 100 80 60
Krzywa kosztów
całkowitych
Zatrudnianie
kolejnych
pracowników
przynosi coraz
mniejszy przyrost
produkcji koszt
całkowity rośnie
coraz szybciej
30
Koszty przeciętne
Koszty przeciętne
Koszty przeciętne obliczane są przez odniesienie
kosztów całkowitych przez wielkość produkcji
Koszt przeciętny to średni koszt produktu
Koszty przeciętne
Przeciętny koszt stały (AFC)
Przeciętny koszt zmienny (AVC)
Przeciętne koszty całkowite (ATC)
ATC = AFC + AVC
31
Koszty przeciętne (Average Costs)
Koszt staly
Ilosć
FCAFC
Q
Koszt zmienny
Ilosć
VCAVC
Q
Koszt calkowity
Ilosć
TCATC
Q
32
Koszt krańcowy MC
Koszt krańcowy (MC) mierzy przyrost
całkowitego kosztu, który wiąże się ze
zwiększeniem produkcji o jednostkę
Koszt krańcowy mówi nam, ile kosztuje
wytworzenie dodatkowej jednostki produktu
(zmiana kosztu calkowitego)
(zmiana wielkosci produkcji)
TCMC
Q
33
Krzywa kosztu całkowitego Koszt całkowity
$15.00
14.00
13.00
12.00
11.00
10.00
9.00
8.00
7.00
6.00
5.00
4.00
3.00
2.00
1.00
Wielkość
produkcji cioci Basi
(liczba szklanek na godzinę)
0 1 4 3 2 7 6 5 9 8 10
Krzywa kosztu całkowitego
34
Koszty w krótkim i długim okresie
Podział na koszty stałe i zmienne zależy od horyzontu czasowego:
w krótkim okresie wiele kosztów ma charakter stały
w długim okresie, koszty stałe stają się kosztami zmiennymi
Ponieważ wiele kosztów jest stałych w krótkim okresie, ale zmiennych w długim, krzywe długookresowych kosztów firmy różnią się od krótkookresowych
Koszty a korzyści skali
Firma farmaceutyczna
Koszt przygotowania do produkcji nowego leku:
400 mln dolarów
Koszt produkcji jednego opakowania: 10 dolarów
Koszt przeciętny przy produkcji:
10 tys. opakowań – 40 010 dolarów
100 tys. opakowań – 4010 dolarów
1 mln opakowań – 410 dolarów
10 mln opakowań – 50 dolarów
36
Koszty w krótkim i długim okresie
Liczba
samochodów na dzień
0
Przeciętny
koszt
całkowity
1200
$12000
ATC w krótkim
okresie w
małej fabryce
ATC w krótkim
okresie w
średniej fabryce
ATC w krótkim
okresie w
dużej fabryce
ATC w długim okresie
37
Korzyści i niekorzyści skali produkcji
Korzyści skali produkcji występują wtedy, kiedy długookresowe przeciętne koszty całkowite maleją wraz ze wzrostem wielkości produkcji
Niekorzyści skali produkcji występują wtedy, kiedy długookresowe przeciętne koszty całkowite rosną wraz ze wzrostem wielkości produkcji
Stałe przychody skali produkcji występuje, gdy długookresowe przeciętne koszty całkowite nie zmieniają się wraz ze wzrostem wielkości produkcji
38
Korzyści i niekorzyści skali produkcji
Liczba
samochodów na dzień
0
Przeciętny
koszt
całkowity
1,200
$12,000
1,000
10,000
Korzyści
skali
produkcji
ATC w krótkim
okresie w
małej fabryce
ATC w krótkim
okresie w
średniej fabryce
ATC w krótkim
okresie w
dużej fabryce ATC w długim okresie
Niekorzyści
skali
produkcji
Stałe przychody
skali
produkcji
39
Podsumowanie
Celem firmy jest maksymalizacja zysku, który
równy jest różnicy między całkowitymi
przychodami i wydatkami
W analizie ekonomicznej ważne, aby
uwzględniać wszystkie koszty, w tym koszty
alternatywne produkcji
Niektóre koszty alternatywne mają charakter
jawny, inne zaś – są niejawne