EKOLOGIJA.doc

SADRŽAJ

1. UVOD......................................................................................................................3

2. SAOBRAĆAJNA BUKA......................................................................................4

2.1. Pojam, vrste i subjekti zaštite životne sredine od buke..........................4

2.2. Vozilo kao izvor buke................................................................................6

2.3. Uticaj buke na organizam.........................................................................7

3. MERE ZAŠTITE OD SAOBRAĆAJNE BUKE................................................9

4. KVALITET ŽIVOTNE SREDINE....................................................................11

4.1. Zaštita i unapređenje kvaliteta životne sredine....................................14

5. ZAKLJUČAK......................................................................................................15

6. LITERATURA.......................................................................................................16

1. UVOD

Stanje ekoloških uslova urbanih sredina postalo je svakodnevna tema kojom se bavi

savremeni svijet. Sve veća koncentracija stanovništva u gradovima i mestima sa

razvijenim komunikacijama, razvoj i napredak tehnike i tehnologije, stalna težnja ljudi za

brzim kretanjem, doveli su svetu u situaciju da se sukobljava sa sve ozbiljnijim

problemima zagađenosti atmosfere prouzrokovane, između ostalog, i motornim vozilima.

Saobraćaj je bitan preduslov funkcionisanja ljudske zajednice uopšte. On svojim

funkcionisanjem stvara uslove, utiče i izaziva niz pozitivnih neposrednih i posrednih

efekata na privredu i društvo u cjelini. Međutim, isto tako, saobraćaj negativno utiče na

životnu sredinu i stvara niz neželjenih i štetnih efekata.

Saobraćaj, kao posledica transporta ljudi i materijalnih dobara, postaje najsloženiji

problem sa kojim se suočavaju savremeni gradovi. Od brojnih nepovoljnosti koje

saobraćaj ima na životnu sredinu, najznačajniji su zagađivanje vazduha i saobraćajna

buka.

Sve otežaniji uslovi odvijanja saobraćaja posljedica su naglog povećanja broja vozila.

Osnovni pokazatelji povećanja broja vozila u odnosu na broj stanovnika u gradu je stepen

motorizacije koji sa vremenom sve više raste.

Stanje saobraćaja i ekoloških uslova u gradovima se neprekidno pogoršava. Izgradnja

saobraćajnih površina ni približno ne prati porast broja motornih vozila.

Savremena saobraćajna politika je danas u svijetu podređena novoj, iz ekologije

proizašloj, ideji „održivog razvoja“, koja podrazumeva racionalno korišćenje svih

prirodnih resursa na duži rok.

3

2. SAOBRAĆAJNA BUKA

2.1. Pojam, vrste i subjekti zaštite životne sredine od buke

Buka predstavlja svaki neželjen ili štetan zvuk. Nekada je poticala od prvobitnih

fenomena grmljavine sa praskom groma, eksplozije vulkana, duvanje vetrova i morskih

talasa . Sa pojavom raznih zanata,kod koih je buka neizbježna, samo određeni broj ljudi

je ugrožen ( kovači, kujundžije, zvonari, bubnjari ). Danas skoro da nema naselja i

radnih mesta koje nije manje ili više izloženo buci.

Zvuk je osećaj koji se prima preko organa uha izazvan promenama vazdušnog

pritiska, odnosno zvuk je sve ono što čujemo.

Buka odnosno zvuk nastaje kada oscilacije u vazduhu logintudinalnih talasa

stignu do našeg uha. Učestalost tih talasa nalazi se u rasponu od 20 – 20000 Hz. Zvuk

može da se prostire u bezvazdušnom prostoru . Za njegov postanak i prenošenje

neophodna je materija. Buka nastaje nepravilnim treperenjem čvrstih, tečnih i gasovitih

materija čije se oscilacije prenose do uha. Kod zvuka (buke) se razlikuju : boja,jačina i

visina.

Ublažavanje buke u gradovima, a time i otklanjanje posljedica koje ona izaziva, danas je

vrlo značajan zadatak svih stručnjaka koji se bave pitanjem poboljšanja uslova života.

Buka koju proizvodi saobraćaj motornih vozila u gradu sa izuzetkom naselja bližih

aerodromu, velikim gradilištima i specifičnim industrijskim zonama, svakako je glavni

uzročnik ometanja svakodnevnog života čoveka koji živi u urbanoj sredini.

Buka može biti trajna, isprekidana i impulsna. Najčešća buka je isprekidana buka.

4

Buka u urbanim sredinama može se podeliti na :

1. Buku u radnoj sredini

– buka koju stvara uređaj na kome radnik direktno radi

– buka koju stvaraju ostali uređaji

– buka koju stvaraju tzv. neproizvodni izvori – npr. uređaji za ventilaciju i

klimatizaciju i zvuci iz okoline – npr. saobraćaj

2. Buku u životnoj sredini

– saobraćajna buka

– buka koja se čuje iz industrijskih postrojenja

– ulična buka različitog porekla (kafići, igrališta i sl.)

– buka u domaćinstvima3

Pored motornih vozila problem saobraćajne buke još složenijim čine uslovi odvijanja

saobraćaja u gradu, u kojima se u već formiranim urbanim cjelinama kreće znatno veći

broj vozila od onoga za koji su ulice projektovane, a fasade zgrada, poređane u

neprekidnom nizu sa obje strane kolovoza, omogućuju višestruku refleksiju buke.

Subjekti zaštite životne sredine od bukе na teritoriji neke države, u okviru svojih

ovlašćenja, jesu:

1) Država;

2) autonomna pokrajina, entitet i druge cjeline kojima je država podijeljena;

3) opština, grad;

4) privredna društva, pravna lica i preduzetnici koji u obavljanju

privredne djelatnosti emituju buku

5) naućne i stručne organizacije i druge javne službe, udruženja,

građani, druga i pravna fizička lica.1

2.2. Vozilo kao izvor buke

3 http://www.vts-zr.edu.rs/legacy/images/stories/Predmeti/ekologija/ekologija_buka_kao_zagadjivac_zivotne_sredine_28032011.pdf1 Član 4 Zakona o zaštiti od buke u životnoj sredini, “Službeni glasnik RS”, br. 36/2009 I 88/2010

5

Buka motornih vozila rezultat je rada velikog broja uređaja i sistema od kojih svaki

proizvodi buku manjeg ili većeg intenziteta. Iako jedan ili dva elementa odlično

predstavljaju dominantne izvore, svi ostali doprinose stvaranju ukupne emisije buke

vozila. Kao najznačajniji izvor buke izdvajaju se:

- izduvni sistem

- usisni sistem

- motor – buka sagorijevanja i mehanička buka

- sistem za hlađenje, i

- gume.

Izduvni sistem je potencijalno najveći izvor buke na vozilu.Buka usisnog sistema je

proizvod otvaranja i zatvaranja usisnih ventila, odnosno prolaska i zaustavljanja protoka

vazduha u cilindar.

Buka motora sa unutrašnjim sagorijevanjem je proizvod sila mehaničkog porijekla i

dejstva gasova na klip, koje rezultira od procesa kompresije i sagorijevanja u cilindru

motora, što proizvodi vibracije spoljnih zidova bloka koji emituju buku.

Proces sagorijevanja predstavlja najznačajniji izvor buke motora. Efekti sagorijevanja na

nivou buke kod dizel i benzinskih motora značajno zavise od pritiska u cilindru. Kod oba

tipa motora buka se mijenja za oko 10 dB u zavisnosti od promene pritiska.2

Motorska kočnica, takođe, može biti značajan izvor buke. Buka mehaničkog porijekla

prouzrokovana je radom zupčanika za pogon mehanizma za razvođenje smješe, ventila,

pumpe za dovod goriva, sistema za podmazivanje, mjenjača, sistema za prenos i drugih

pomoćnih uređaja.

Pumpa za gorivo emituje buku visokih frekvencija koja se pri radu motora mješa sa

bukom drugih izvora, pa stoga ukupnu buku motora, praktično ne uvećava.

Prenosni mehanizam motornih vozila takođe vrši emisiju buke. Buku sistema za hlađenje

uglavnom stvara ventilator.

Problem buke ventilatora stalno se zaoštrava sa porastom snaga motora, jer se motori

veće snage moraju intenzivnije hladiti. Zbog toga buka sistema za hlađenje značajno 2 Beara,G. Saobraćaj i životna sredina, Aranđelovac, 1985.god.

6

zavisi od konstrukcije ventilatora, njegove obodne brzine, kao i od hladnjaka za vodu,

odnosno oblika saća. Ostali komponentni izvori buke rashladnog sistema su od

drugorazrednog značaja.

Buka od dodira gume i puta nastaje usljed povećanja pritiska vazduha i njegovog

strujanja kroz protektore guma i neravnine na putu. Za brzine ispod 50 km/h buka nije

značajno izražena, dok pri brzinama većim od 80 km/h ona postaje dominantna.2

2.3. Uticaj buke na organizam

Buka, kao jedna od najrasprostranjenijih i najneprijatnijih šteta koja se sreću u naselju

utiče na: pažnju, snižava radnu sposobnost, djeluje na neurovegetativni sistem, oštećuje

sluh i izaziva niz različitih promjena u organizmu.

Najpoznatije proučeno štetno dejstvo je dejstvo buke na uvo. Najviše se oštećuje prijem

zvuka za visoke učestalosti. Buka nanosi ozbiljnu štetu organizmu u cjelini i pojedinim

sistemima.

Buka većeg intenziteta, sama, ili udružena sa drugim agensima, dovodi do niza

poremećaja i tegoba kao što su glavobolja, zujanje u ušima, vrtoglavica, osećanje straha,

povećana razdražljivost i emocionalne labilnosti. Takođe, pod dejstvom buke, nastaju i

poremećaji endokrinih žlijezda ( tireoidne, hipofize i nadbubrežne žlezde ), a motorne

funkcije želuca.

Buka može uticati i na san. Hronični poremećaj sna može dovesti do:

- psihosomatskih oboljenja, posebno kardiovaskularnih bolesti,

- nervoze,

- straha,

- agresivnosti.

U spavaćoj sobi jačina buke ne sme prelaziti sledeće parametre:

LAeq.8h = 30 dB, a maksimalna jačina ne bi smela premašiti LA = 45 dB.3

2 Beara,G. Saobraćaj i životna sredina, Aranđelovac, 1985.god.

7

Buka, takođe utiče I na pojavu drugih oboljenja I patoloških stanja kao što su: ulkusna

bolest, povišenje nivoa šećera u krvi I sl., kao posledica neurohumoralnih uticaja na rad

organa, tkiva I žlijezda.

U sledećoj tabeli navedeni su najviši dozvoljeni nivoi spoljašnje buke.

Napomena prostoraNajviši dozvoljeni nivo spoljašnje buke db(A)

dan noć

Područja za odmor I rekreaciju, bolničke zone I oporavilišta, kulturno-istorijski lokaliteti, veliki parkovi

50 40

Turistička područja, mala I seoska naselja, kampovi I školske zone

50 45

Čisto stambena naselja 55 45

Poslovno-stambena područja, trgovinsko-stambena područja, dječija igrališta

60 50

Gradski centar, zanatska, trgovačka, administrativno-upravna zona sa stanovima, zone duž auto-puteva I magistralnih saobraćajnica

65 55

Industrijska, skladišna I servisna područja I transportni terminali bez stanovanja

Na granici zone buka ne sme da prelazi nivoe u

zoni s kojom se graniči

Slika 1. Dozvoljeni nivo spoljašnje buke4

3. MJERE ZAŠTITE OD SAOBRAĆAJNE BUKE

3 http://www.vts-zr.edu.rs/legacy/images/stories/Predmeti/ekologija/ekologija_buka_kao_zagadjivac_zivotne_sredine_28032011.pdf4 https://www.scribd.com/doc/253011344/Pr-Za%C5%A1tita-%C5%BDivotne-Sredine

8

Treba napomenuti da se obično pogrešno misli da je za smanjenje ukupnog nivoa buke

vozila neophodno sve izvore buke reducirati na približan nivo. Ovo ne samo da je

tehnički nepotpuno izvodljivo već ne bi doprinelo željenim efektima. Zbog toga, mnoge

metode usmjerene su na prigušenje buke izduvnog sistema.

Veoma značajan korak u snižavanju buke izduvnog sistema je izbor prigušivača kao I

njegovog mesta u sistemu. Od više principa gušenja buke izduvnog sistema najčešće se

koriste dva tipa prigušivača: aktivni I reaktivni. Takođe, sve češća su nastojanja da se

između motora I izduvnih sistema ugrade zvučno izolovani elementi čija je osnovna

funkcija da odvoje vibracije motora od izduvnog sistema.

Osnovni zadatak usisnog sistema motora sa unutrašnjim sagorijevanjem jeste

snabdjevanje cilindra motora dovoljnom količinom prečišćenog vazduha. Dakle, pred

ovim sistemom postavljaju se dva vrlo stroga zahtjeva: efikasno prečišćavanje I

minimalni pad pritiska usisnog I prečišćenog vazduha. Za savremeni neprehranjivani

motor najveći dozvoljeni pad pritiska iznosi 300- 400 mm VS. Dalje povećavanje pada

pritiska dovodi do značajnog smanjenja snage motora, do povećanja specifične potrošnje

goriva, porasta dima I temperature izduvnih gasova.2 Vrlo često dovoljno je da se samo

promeni mjesto usisavanja pa da se dobije značajno poboljšanje buke, pri čemu se mora

voditi računa da prečistač nije u struji zaprljanog i prašnjavog vazduha.

Smanjenje nivoa emitovane buke značajno zavisi od dizajna i strukture motora.

Smanjenje buke motora vrši se oblaganjem pojedinih zidova motorskog prostora masama

za izolaciju i apsorpciju buke i prigušenje vibracija. Dosadašnja istraživanja su pokazala

da se na ovaj način mogu očekivati efeti smanjenja buke motora i do 10 db(A).

Buka sistema za hlađenje rezultat je rada ventilatora, odnosno njegove obimne brzine,

stoga se kao jedno od rješenja nameće smanjenje obimne brzine ventilatora ali do nivoa

koji će prevashodno zadovoljiti osnovni zadatak ovog sistema – dobro hlađenje motora.

Intervencije da bi se smanjila buka guma mogu biti usmjerene u sledećem pravcu:

- ograničenje brzine kretanja vozila,

2 Beara,G. Saobraćaj i životna sredina, Aranđelovac, 1985.god.

9

- izbor odgovarajućeg oblika protektora,

- smanjenje preopterećenja vozila, i

- izbor odgovarajuće podloge puta.

Ograničavanje brzine kretanja vozila u urbanoj sredini značajno doprinosi

smanjenju buke. Nivo buke u funkciji promene brzine mjenja se po zakonu 40 log V,

odnosno dvostruko smanjenje brzine kretanja vozila dovodi do smanjenja buke za 12

db(A).2

Zaštita životne sredine od buke obezbjeđuje se utvrđivanjem uslova i preduzimanjem

mjera zaštite koje su deo integralnog sistema zaštite životne sredine i odnose se na:

1) prostorno, urbanističko i akustičko planiranje;

2) zvučnu zaštitu;

3) stratešku procenu uticaja plana i programa, odnosno procenu uticaja projekata

na životnu sredinu, kao i na izdavanje dozvole za izgradnju i rad postrojenja,

odnosno obavljanje aktivnosti;

4) propisivanje graničnih vrednosti buke u životnoj sredini;

5) proizvodnju, promet i upotrebu izvora buke;

6) akustičko zoniranje;

7) izradu strateških karata buke;

8) izradu akcionih planova zaštite od buke u životnoj sredini;

9) mjerenje i ocjenu buke u životnoj sredini;

10) procenu štetnih efekata buke na zdravlje ljudi i životnu sredinu;

11) informisanje javnosti o buci i njenim štetnim efektima u životnoj sredini.1

4. KVALITET ŽIVOTNE SREDINE

2 Beara,G. Saobraćaj i životna sredina, Aranđelovac, 1985.god.1 Član 2 Zakona o zaštiti od buke u životnoj sredini, “Službeni glasnik RS”, br. 36/2009 I 88/2010

10

Životna sredina jeste skup prirodnih i stvorenih vrijednosti čiji kompleksni

međusobni odnosi čine okruženje, odnosno prostor i uslove za život.

Kvalitet životne sredine jeste stanje životne sredine koje se iskazuje fizičkim,

hemijskim, estetskim, biološkim i drugim indikatorima.

Prirodne vrijednosti jesu prirodna bogatstva koja čine vazduh, voda, zemljište, šume,

geološki resursi, biljni i životinjski svijet.

Kao rezultat intenzivne urbanizacije, industralizacije i razvoja poljoprivredne

proizvodnje vodeni baseni su izloženi eutrofizaciji, odnosno unosu različitih otpadnih

materija. Kao rezultat eutrofizacije dolazi do poremećaja ravnoteže u ekosistemu koji se

manifestuju remećenjem životnih aktivnosti vodenih organizma i izmenom kvaliteta

vode. Drastično remećenje ravnoteže u ekosistemu usporava ili zaustavlja proces

autopurifikacije, odnosno samoprečišćavanje, tokom koga se pod uticajem fizičkih

(razblazenje,taloženje), hemijiskih (oksidacija,redukcije,hidroliza) i bioloških procesa

kvalitet vode, nakon nekog vremena od uliva eflueta,poboljšava.

Glavni uzroci zagađivanja vazduha

– zastarjele tehnologije,

– nedostatak prečišćavanja dimnih gasova ili niske efikasnosti filtera,

– neracionalno korišćenje sirovina i energije, loše održavanje itd.

– značajno zagađivanje vazduha potiče od neadekvatnog

skladištenja i odlaganja nusprodukata, kao što su leteći pepeo iz

termoelektrana i jalovina kod površinskih kopova.

– u porastu je zagađenje od saobraćaja, uključujući koncentracije čađi,

naročito u velikim gradovima.

11

Slika 2. Stepen zagađenosti vazduha4

Istraživanja pokazuju da se, u većini gradova, taj uticaj kreće između 40 i 50%,

što znači da je za polovinu od ukupnih izvora emisije krivac - saobraćaj.

Na nivo zagađenosti vazduha utiču:

starost, odnosno kvalitet vozila

kvalitet goriva koje se korsiti

propusna moć ulica, način na koji je planiran saobraćaj unutar jednog grada (između

ostalog i to da li postoje prstenovi koji vode tranzitni saobraćaj van grada)

način organizovanja gradskog saobraćaja (npr, da li postoji podzemna željeznica ili

ne)

položaj grada, meteorološke prilike područja.

Osnovni izvori zagađivanja voda

– netretirane industrijske i komunalne otpadne vode,

– drenažne vode iz poljoprivrede,

– procedne vode iz deponija,

– zagađenja vezana za plovidbu rekama i

– rad termoelektrana.

4 https://www.scribd.com/doc/253011344/Pr-Za%C5%A1tita-%C5%BDivotne-Sredine

12

Slika 3. Stepen zagađenosti vode4

Uzroci zagađivanja zemljišta

– neodgovarajuća praksa u poljoprivredi, uključujući nekontrolisanu i

neadekvatnu primjenu vještačkih đubriva i pesticida,

– odsustvo kontrole kvaliteta vode koja se koristi za navodnjavanje.

– Sporadična pojava teških metala u zemljištu rezultat je netretiranih

procednih voda sa deponija i rudarsko-energetskih objekata.

– Neobrađeno poljoprivredno zemljište, odnosno konverzija

poljoprivrednog u građevinsko zemljište, predstavlja poseban problem uz

pitanje posljedica neplanske izgradnje.

Slika 4. Stepen zagadjenosti zemljišta4

4 https://www.scribd.com/doc/253011344/Pr-Za%C5%A1tita-%C5%BDivotne-Sredine

4

13

4.1. Zaštita i unapređenje kvaliteta životne sredine

Princip održivog razvoja. Promovisati ravnomjeran razvoj uz ekonomski rast

koji obezbeđuje smanjenje siromaštva, unapređenje kvaliteta života, i smanjenje nivoa

zagađenja na nivo kapaciteta činilaca životne sredine, sprečavanje budućih zagađenja i

očuvanje biodiverziteta.

Princip integracije politike zaštite životne sredine i ostalih sektorskih politika.

Promovisati integraciju ekonomskih, socijalnih i ekoloških pristupa, naročito korišćenje

instrumenta kao što je strateška procjena uticaja na životnu sredinu politika, planova i

programa.

Princip predostrožnosti. Svaka aktivnost mora biti planirana i sprovedena na način

da prouzrokuje najmanju moguću promenu u životnoj sredini. U slučaju mogućih i

značajnih uticaja na životnu sredinu, preduzimati preventivne aktivnosti, naročito

podržati korišćenje instrumenta procjene uticaja na životnu sredinu.

Princip zagađivač, uključenje troškova vezanih za životnu sredinu u cijenu

proizvoda. Troškove degradacije životne sredine i prostora uključiti u ekonomske

troškove zagađivača primenom ovog principa.

Princip informisanja i učešća javnosti. Svako ima pravo da bude obavješten o

stanju životne sredine i da učestvuje u postupku donošenja odluka čije bi sprovođenje

moglo da utiče na životnu sredinu.

Definitivno rešavanje problema buke je moguće jedino regulisanjem saobraćaja van

stambenih i drugih zona kojima buka remeti kvalitet života. Ublažavanje njegovog

dejstva može se postići:

rješenjem vezanim za saobraćajnu, i rastojanjem te saobraćajnice od objekta,

spuštanjem na nižu kotu postavljanjem objekta-barijera ili zelenog rastinja,

upotrebom materijala koji je lošiji rezonator i drugo i

rešenjem u okviru pojedinih objekta.

14

5. ZAKLJUČAK

Buka koju prave motorna vozila predstavlja značajan faktor koji utiče na smanjenje

kvaliteta života u stambenim naseljima. Kako kvalitet života ne bi bio ugrožen bukom,

neophodna su redovna regularna mjerenja nivoa buke, izrada mapa urbane buke, analiza

uticaja koje ta buka ima na zdravlje ljudi, informisanje i konsultovanje javnosti o

izloženosti buci, efektima te izloženosti, propisivanje određenih mjera za smanjenje buke

u gradu i stambenim naseljima i izrada akcionih planova za smanjenje buke, gde je to

neophodno.

Domaći standardi i zakoni o zaštiti životne sredine treba da pretrpe određene izmene

kako bi se krenulo putem održivog ekonomskog razvoja, ostvarilo približavanje EU i

ispunile međunarodne obaveze, shodno brojnim multilateralnim sporazumima vezanim

za zaštitu radne i životne sredine.

15

6. LITERATURA

Zakoni:

1. Zakona o zaštiti od buke u životnoj sredini, “Službeni glasnik RS”, br. 36/2009 I

88/2010

Knjige:

2. Beara,G. Saobraćaj i životna sredina, GIRO „Napredak“, Aranđelovac, 1985.god.

Internet izvori:

3. http://www.vts-zr.edu.rs/legacy/images/stories/Predmeti/ekologija/

ekologija_buka_kao_zagadjivac_zivotne_sredine_28032011.pdf

4. https://www.scribd.com/doc/253011344/Pr-Za%C5%A1tita-%C5%BDivotne-

Sredine

16