ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ - ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο

1Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ (2014-2015)

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ

ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ

ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ

ΑΜ 55038

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Δρ ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ ΣΟΦΙΑ

16 Νοεμβρίου 2014

2

ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Η τρέχουσα ανασκαφική δραστηριότητα στην Αμφίπολη απασχολεί

πολύπλευρα τον τελευταίο καιρό την αρχαιολογική κοινότητα και την

ελληνική κοινή γνώμη Έχοντας μελετήσει τα τέσσερα πρώτα κεφάλαια του Α Τόμου

του ΕΑΠ ndash και ιδιαίτερα τις σχετικές με την επιστήμη της Αρχαιολογίας έννοιες αρχές

παράγοντες και μεθόδους [ενότητες 31-33 και 41-42] - θα έχετε αρχίσει να

διαμορφώνετε μια προσωπική άποψη για το ποιες από αυτές και γιατί είναι

σημαντικές για μια επιστημονική αρχαιολογική έρευνα πεδίου

Με αφορμή λοιπόν την lsquoπρόκλησηrsquo της Αμφίπολης καλείστε να σχολιάσετε τα νέα

στοιχεία που συναντήσατε στη μελέτη των συγκεκριμένων κεφαλαίων του βιβλίου σας

και να συζητήσετε γιατί και σε ποιο βαθμό αυτά σας οδήγησαν να διαμορφώσετε

ενδεχόμενα μια διαφορετική εικόνα για την αρχαιολογική έρευνα από αυτήν που

είχατε μέχρι σήμερα και που φαίνεται να έχει ο μέσος συμπολίτης μας

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 4 ΤΟ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΥΘΟΙ 5 ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ndash ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ

7

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 12 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ 13 ΔΙΑΔΥΚΤΙΟΓΡΑΦΙΑ 13

4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το δίχως άλλο η αρχαιολογική ανασκαφική δραστηριότητα στον τύμβο Καστά της

Αμφίπολης έχει μπει από τον περασμένο Αύγουστο για τα καλά στη ζωή των Ελλήνων

και όχι μόνο εφόσον καθώς φαίνεται το ενδιαφέρον έχει επεκταθεί και εκτός

ελληνικών συνόρων Αποτελεί το κεντρικό θέμα συζήτησης στα μέσα μαζικής

ενημέρωσης προβάλλεται ανελλιπώς και με κάθε λεπτομέρεια από τα τηλεοπτικά και

διαδικτυακά δελτία ειδήσεων ενώ το αρμόδιο υπουργείο δεν παραλείπει να

ενημερώνει τους πολίτες για την ανασκαφική πορεία με συνεχή δελτία τύπου

Ξαφνικά οι μη ειδικοί απέκτησαν laquoειδικήraquo άποψη αναφορικά με την ταυτότητα του

ταφικού μνημείου με αποτέλεσμα να διαστρεβλώνεται ακόμη περισσότερο η εικόνα

για την Αρχαιολογία στη σκέψη του μέσου ανυποψίαστου πολίτη Όπως είναι φυσικό

όλη αυτή η υπερβολική θα λέγαμε προβολή έχει καταφέρει να διεγείρει τη συλλογική

φαντασία περισσότερο από κάθε άλλη ανακάλυψη των τελευταίων δεκαετιών

επισφραγίζοντας το laquoμύθοraquo που επικρατεί γύρω από την εν λόγω επιστήμη

Τίθενται λοιπόν τα ερωτήματα πόσο παραπλανητική μπορεί να είναι η εικόνα

στην αντίληψη του μέσου πολίτη για την επιστήμη της Αρχαιολογίας και δη για την

αρχαιολογική έρευνα όπως προβάλλεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης

ταυτιζόμενη με την ανασκαφή ως τη μόνη δραστηριότητα της Ή ακόμα ιδωμένη

μέσα από τις περιπετειώδεις κινηματογραφικές ταινίες τα laquoψευδοαρχαιολογικάraquo

μυθιστορήματα τα σενάρια επιστημονικής φαντασίας και τις λαθρανασκαφές των

αρχαιοκάπηλων1 Και αν η επιστήμη της Αρχαιολογίας ουδεμία σχέση έχει με όσα

αναφέρθηκαν ποιος είναι ο πραγματικός της χαρακτήρας το γνωστικό αντικείμενό και

η μεθοδολογία της και τι ακριβώς στοχεύει να επιτύχει ο επιστήμονας αρχαιολόγος

που την υπηρετεί

Το θέμα της παρούσας εργασίας πραγματεύεται και καλείται να σχολιάσει τα πιο

πάνω ερωτήματα έχοντας επίσης ως γνώμονα την τρέχουσα ανασκαφική

δραστηριότητα στην Αμφίπολη με τα αμέτρητα ευφάνταστα σενάρια που την

περιβάλλουν Στο πλαίσιο αυτό αρχικά θα γίνει αναφορά στο γνωστικό αντικείμενο

της Αρχαιολογίας καθώς και στους διάφορους laquoμύθουςraquo οι οποίοι έχουν με τον έναν

ή τον άλλο τρόπο καταγραφεί και παγιωθεί στη συνείδηση του κοινού ως ταυτόσημοι

1 Κουκουζέλη 2003 σσ 67 68 71

5

με αυτή Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν τα κύρια κατά τη γνώμη μας

χαρακτηριστικά της με βάσει τα οποία θα αποσαφηνιστεί και τεκμηριωθεί τόσο η

πραγματική φύση της επιστήμης όσο και ο προσδιορισμός της επιστημονικής

αρχαιολογικής έρευνας πεδίου

ΤΟ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΥΘΟΙ

Η Αρχαιολογία αποτελεί ουσιαστικά μια σχετικά νέα επιστήμη εφόσον η

αφετηρία της ανάπτυξής της εντοπίζεται στα μέσα του 18ου αιώνα κάτω από την

επίδραση του Διαφωτισμού του ολοένα αυξανόμενου πατριωτισμού και του

αρχαιογνωστικού ενδιαφέροντος που χαρακτήριζε τους Ευρωπαίους ευγενείς2 Από

την άλλη πλευρά η Αρχαιολογία αποτελεί τη μόνη σημαντική πηγή πληροφόρησης ως

προς την ιστορία του υλικού πολιτισμού από τις απαρχές του ανθρώπινου γένους

δηλαδή περισσότερο από τρία εκατομμύρια χρόνια πριν εφόσον στοχεύει στη συνεχή

αναζήτηση γνώσης και κατανόησης του ανθρώπου αναφορικά με το πολιτισμικό του

παρελθόν Πρόκειται εν ολίγοις για μια ανθρωπιστική επιστήμη η οποία

εφαρμόζοντας τόσο τη μέθοδο όσο και τη θεωρία επιδιώκει να ανασυστήσει και να

ερμηνεύσει τις παρελθοντικές κοινωνίες Ως εκ τούτου επικεντρώνεται στη

συστηματική μελέτη των υλικών καταλοίπων ndash ή αλλιώς laquoαπομεινάριαraquo ή laquoλείψαναraquo ndash

της ανθρώπινης δραστηριότητας τα οποία είτε έχουν διασωθεί είτε έρχονται στο φως

με τις ανασκαφές3

Εφόσον η επιστήμη της Αρχαιολογίας προσδιορίζεται από δυο ισοδύναμες

παραμέτρους την πρακτική και τη θεωρητική αντιλαμβανόμαστε πως απαιτείται από

μέρους του επιστήμονα αρχαιολόγου που την υπηρετεί τόσο σωματική δραστηριότητα

στο ύπαιθρο όσο και πνευματική στους χώρους του εργαστηρίου της βιβλιοθήκης ή

του γραφείου Καταλήγουμε έτσι πως η Αρχαιολογία δεν αποτελείται μονομερώς από

την ανασκαφική δραστηριότητα ούτε είναι συνώνυμη της ανασκαφής όπου

συγκλονιστικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις έρχονται στο φως όπως προβάλλεται από

τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχοντας ως απτό παράδειγμα τα τρέχοντα γεγονότα στον

τύμβο Καστά Επί της ουσίας το έργο του αρχαιολόγου περιλαμβάνει την ανακάλυψη

των θησαυρών του παρελθόντος ναι μεν αλλά και την επίπονη μελέτη της

2 Μανακίδου 2003 σ 18

3 Renfrew-Bahn 2011 σσ 9-11 Μανακίδου 2003 σ 18 Κουκουζέλη 2003 σ 83-84

6

ανασύστασης και της ερμηνείας ώστε να συνθέσει μια σαφή εικόνα των ευρημάτων

που θα τον βοηθήσει να προχωρήσει σε συμπεράσματα από τη στιγμή που οι

ανακαλύψεις από μόνες τους δεν παρέχουν τις ερμηνείες4

Η διττή φύση της αρχαιολογικής αναζήτησης αποτυπώνει και στοιχεία γοητείας

γεγονός το οποίο την καθιστά εξαιρετική θεματολογία κινηματογραφικών σεναρίων

και μυθιστοριογραφιών Ωστόσο προβάλλεται και με τη συμβολή των μέσων μαζικής

ενημέρωσης ως μια συναρπαστική και εξωπραγματική περιπέτεια όπου οι

συνταρακτικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις έρχονται πάντα στο φως Κάτι τέτοιο

αποτελεί ένα μύθο ο οποίος σε καμία περίπτωση δεν συνιστά την πραγματική φύση

της Αρχαιολογίας Εντούτοις καλλιεργείται στοχεύοντας στον εντυπωσιασμό του

κοινού με αποτέλεσμα να παραπλανάται και να αντιλαμβάνεται την αρχαιολογική

αναζήτηση ως μια συγκλονιστική περιπέτεια Μερίδιο της ευθύνης φέρει βέβαια και η

ίδια η Αρχαιολογία εφόσον δεν υπάρχει από μέρους των αρχαιολόγων επαρκής

ενημέρωση ως προς το ακριβές αντικείμενο του έργου τους5

Στο ίδιο πλαίσιο η Αρχαιολογία δεν συνιστά τις διάφορες μυθοπλαστικές

laquoψευδοαρχαιολογίεςraquo οι οποίες προσπαθώντας να ερμηνεύσουν τα αρχαιολογικά

δεδομένα καταλήγουν να παραποιούν το παρελθόν Ακόμα καταργούν την

πολιτισμική ιστορία των ανθρώπων όπως είναι για παράδειγμα η θεωρία η οποία

ισχυρίζεται ότι οι πολιτισμοί των Μάγια και των Αζτέκων προέρχονται από τον

πολιτισμό των Αιγυπτίων Πρόκειται για μη τεκμηριωμένα συμπεράσματα τα οποία

δεν απολαμβάνουν ίχνος επιστημονικής προσέγγισης καθώς και εύληπτες από το

απληροφόρητο κοινό μεταφυσικές θεωρίες εφόσον η ανεπαρκής γνώση το καθιστά

ευάλωτο στους διάφορους μύθους που κυκλοφορούν ευρέως6

Από την άλλη πλευρά οι ίδιοι οι αρχαιολόγοι έχουν συντελέσει στη δημιουργία

μύθων ως προς το έργο που καλείται να επιτελέσει η Αρχαιολογία Ειδικότερα

πρόκειται για την τάση εντυπωσιασμού της κοινής γνώμης μέσα από την πρόωρη

ανακοίνωση συμπερασμάτων αναφορικά με την ύψιστη σπουδαιότητα του

αρχαιολογικού ευρήματος πριν από την ολοκλήρωση του ανασκαφικού έργου η

οποία χαρακτήριζε πολλούς από τους πρώτους αρχαιολόγους όπως είναι για

4 Κουκουζέλη 2003 σ 72 74 84 Renfrew-Bahn 2011 σ 9-11

5 Κουκουζέλη 2003 σσ 67-68 75 Renfrew-Bahn 2011 σ 9

6 Κουκουζέλη 2003 σσ 67-69 75

7

παράδειγμα η περίπτωση του H Schliemann κάτι που δυστυχώς δεν έχει εκλείψει στις

μέρες μας (βλ Αμφίπολη)7

Επιπλέον οι ιδιωτικές ανασκαφικές δραστηριότητες έργο των επαγγελματιών

αρχαιοκάπηλων αποτελούν παράνομες ανασκαφές (λαθρανασκαφές) οι οποίες όχι

μόνο δεν έχουν καμία σχέση με το επιστημονικό αντικείμενο της Αρχαιολογίας

αντίθετα προκαλούν ανεπανόρθωτες καταστροφές στον αρχαιολογικό χώρο

Αφορούν τη συλλογή έργων τέχνης και αντικειμένων σημαντικότατης συλλεκτικής

αξίας τα οποία καταλήγουν σε ιδιωτικές συλλογές ή στο λαθρεμπόριο αρχαιοτήτων Η

σύληση αρχαιολογικών χώρων ανιχνεύεται κατά τον 16ο-18ο αιώνα όταν η

αρχαιολατρία στην οποία εντοπίζονται οι ρίζες της Αρχαιολογίας μεταφράζονταν ως

το ζωηρό ενδιαφέρον των Ευρωπαίων ευγενών για το ελληνορωμαϊκό κυρίως αρχαίο

παρελθόν Είναι πολλά τα παραδείγματα που μπορούν να αναφερθούν ωστόσο αυτό

που είναι ευρέως γνωστό καθώς αφορά άμεσα τον ελληνικό πολιτισμό είναι η

παράνομη αφαίρεση των γλυπτών του Παρθενώνα και του γλυπτού διακόσμου του

laquoΘησαυρού του Ατρέαraquo στις Μυκήνες από τον Άγγλο συλλέκτη λόρδο Elgin τον 19ο

αιώνα πριν την ελληνική Επανάσταση Η σύληση αποσπά τα αντικείμενα από το

αρχικό πολιτισμικό τους περιβάλλον με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή όπως θα

δούμε στη συνέχεια η οποιαδήποτε πληροφορία θα μπορούσαν να παρέχουν

αναφορικά με την κοινωνία και τη χρηστική τους αξία εφόσον πρόκειται για

μεμονωμένα ευρήματα Κατ΄ αυτόν τον τρόπο το ανασκαφικό ενδιαφέρον της

Αρχαιολογίας δεν επικεντρώνεται στα εντυπωσιακά ευρήματα αλλά σε κάθε είδους

αντικείμενο το οποίο θεωρείται πολιτισμικό κατάλοιπο και ως εκ τούτου χρήζει

μελέτης μέσα από την οποία είναι δυνατό να φωτιστούν πτυχές των ιστορικών και

πολιτισμικών διαδρομών της ανθρώπινης πορείας8

ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ndash ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ

Η εννοιολογική διαμόρφωση της Αρχαιολογίας ξεκίνησε στις αρχές του 19ου

αιώνα ενώ η θεμελίωση της ως επιστήμη έγινε στα μέσα του ίδιου αιώνα ώστε στο

τέλος του να ξεκινήσει η εφαρμογή της μεθοδολογίας η οποία όριζε την επιστημονική

7 Κουκουζέλη 2003 σ 76 78

8 Κουκουζέλη 2003 σ 71 74 83 Renfrew-Bahn 2011 σ 11 21

8

ανασκαφή Την ίδια περίοδο τα κύρια χαρακτηριστικά της σύγχρονης Αρχαιολογίας

είχαν επίσης εδραιωθεί9 Ο 20ος αιώνας σηματοδότησε την περαιτέρω εξέλιξη της σε

ανασκαφικές εποπτικές και τεχνολογικές μεθόδους ενώ απέκτησε σταδιακά μια πιο

συστηματική μορφή ως επιστημονική απασχόληση και ως εργασία Από το δεύτερο

μισό του 20ου αιώνα εδραιώθηκε και η στενή συνεργασία των αρχαιολόγων με

επιστήμονες διαφόρων θετικών και κοινωνικών επιστημών Ειδικότερα αφενός η

Αρχαιολογία προσδιορίζεται από ένα μεγάλο εύρος επιστημονικών ενδιαφερόντων και

ειδικοτήτων αφετέρου έχει κριθεί αναγκαία η βοήθεια ειδικών επιστημόνων σε όλα τα

στάδια που διέπουν την αρχαιολογική έρευνα όπως επιβεβαιώνεται μέσα από το

δελτίου τύπου του ΑΠΘ αναφορικά με το ανασκαφικό έργο της Αμφίπολης10 έτσι

ώστε να συγκροτείται μια laquoδιεπιστημονική ερευνητική ομάδαraquo Το γεγονός αυτό

επισφραγίζει τον επιστημονικό και επαγγελματικό χαρακτήρα της σύγχρονης

Αρχαιολογίας εφόσον τόσο η συστηματική οργανωμένη τεκμηριωμένη και υπεύθυνη

έρευνα όσο και η ερμηνεία των αρχαιολογικών δεδομένων καθορίζουν την

αδιαμφισβήτητη διάκριση της από τις laquoψευδοαρχαιολογίεςraquo και τη θησαυροθηρία11

Η σύγχρονη λοιπόν Αρχαιολογία διέπεται από βασικές αρχές οι οποίες την

προσδιορίζουν και τη χαρακτηρίζουν ως επιστημονικό κλάδο Στο πλαίσιο αυτό

αφετηρία του ερευνητικού της έργου ορίζεται η laquoαρχαιολογική μαρτυρίαraquo Πρόκειται

για όλα τα υλικά κατάλοιπα της αρχαίας ανθρώπινης συμπεριφοράς το σύνολο

δηλαδή των αρχαιολογικών δεδομένων τα οποία εντοπίζονται στην έρευνα πεδίου και

καταγράφονται από τους αρχαιολόγους12 Για μεγάλο δε χρονικό διάστημα η

ερμηνεία της laquoαρχαιολογικής μαρτυρίαςraquo θεωρούταν απλή μέσα από την αντίληψη

πως αποτύπωνε πιστά την παρελθοντική ανθρώπινη συμπεριφορά Αντίθετα οι

σύγχρονοι ερευνητές υπερτονίζουν την πολυσύνθετη και ενίοτε παραπλανητική της

φύση σε περίπτωση που η φαινομενική της αξία εκληφθεί ως δεδομένη13

Η laquoαρχαιολογική μαρτυρίαraquo αποτελείται από τέσσερις βασικές κατηγορίες

αρχαιολογικών δεδομένων τα οποία μπορούν εξίσου να οδηγήσουν την αρχαιολογική

έρευνα σε σημαντικές αποκαλύψεις διαφόρων πλευρών της ανθρώπινης

δραστηριότητας του παρελθόντος Πρόκειται για τα τέχνεργα αποτελούμενα από τα

9 Renfrew-Bahn 2011 σσ 24 32 35 Μανακίδου 2003 σ 37

10 wwwauthgrsitesdefaultfiles10_9_2014_amfipolidoc (στις 191014)

11΄Μανακίδου 2003 σσ 18 48-47 Renfrew-Bahn 2011 σ 37 Κουκουζέλη 2003 σσ 84 123

12 Κουκουζέλη 2003 σ 93

13 Κουκουζέλη 2003 σ 96

9

κινητά ευρήματα όπως εργαλεία πήλινα αγγεία όπλα κα τα οποία συνιστούν

ανθρώπινη επεξεργασία ή τροποποίηση Οι κατασκευές αφορούν τα μη κινητά

ευρήματα όπως εστίες βωμοί τάφοι έδρανα πηγάδια οπές πασσάλων κα

κατασκευασμένα ή τροποποιημένα από τον άνθρωπο τα οποία ωστόσο δεν είναι

δυνατόν να αποσπαστούν ακέραια από το έδαφος χωρίς να καταστραφούν Τα

κτίσματα συναποτελούν σημαντικότατες πηγές πληροφόρησης της αρχαίας

πολιτισμικής συμπεριφοράς καθώς συνιστούν όλων των ειδών τα αρχιτεκτονικά

κατάλοιπα Τα οικοδεδομένα τέλος αφορούν τα διάφορα οργανικά και

περιβαλλοντικά κατάλοιπα όπως οστά ζώων υπολείμματα φυτών είδη χωμάτων

ιζημάτων και πολλά άλλα 14

Τα αρχαιολογικά δεδομένα εντοπίζονται σε μεγάλη πυκνότητα στις λεγόμενες

laquoαρχαιολογικές θέσειςraquo οι οποίες αποτελούν τις βασικές μονάδες της αρχαιολογικής

έρευνας Τις τελευταίες μάλιστα δεκαετίες οι laquoαρχαιολογικές θέσειςraquo μελετώνται ως

μέρος του ευρύτερου φυσικού και πολιτισμικού τους περιβάλλοντος με αποτέλεσμα η

έρευνα να επεκτείνεται στις λεγόμενες laquoαρχαιολογικές γεωγραφικές περιοχέςraquo

οριοθετημένες δηλαδή τοπογραφικά περιοχές οι οποίες περιλαμβάνουν διάφορες

laquoαρχαιολογικές θέσειςraquo15

Οι laquoαρχαιολογικές θέσειςraquo από την άλλη πλευρά δεν αποτελούν στην

πλειοψηφία τους τυχαίες με υψηλή ορατότητα ανακαλύψεις Επιπλέον δεν

εντοπίζονται με βάση τη γραπτή ή προφορική παράδοση όπως έγινε στην περίπτωση

του Schliemann ο οποίος ανακάλυψε την αρχαία Τροία έχοντας ως οδηγό την Ιλιάδα

του Ομήρου Αντίθετα η διαδικασία ανεύρεσης των αρχαιολογικών δεδομένων

προϋποθέτει συστηματική έρευνα στο πεδίο η οποία ορίζεται από τα στάδια του

εντοπισμού του καθορισμού και της ανασκαφής των laquoαρχαιολογικών θέσεωνraquo Τα

δυο πρώτα στάδια διεξάγονται με βάση την έρευνα από τον αέρα και το διάστημα την

έρευνα επιφανείας καθώς και την έρευνα υπεδάφους Η έρευνα υπεδάφους δύνανται

να πραγματοποιηθεί κατευθείαν από το έδαφος με βάση ορισμένες μεθόδους οι

οποίες δεν καταστρέφουν την αρχαιολογική μαρτυρία κάτι που είναι δυνατό να

συμβεί κατά τη διάρκεια της ανασκαφικής έρευνας η οποία ωστόσο αν διεξαχθεί με

14

Κουκουζέλη 2003 σσ 93-95 Renfrew-Bahn 2011 σσ 45-46 48 15

Κουκουζέλη 2003 σσ 93-94 Renfrew-Bahn 2011 σσ 45-46

10

αργό και συστηματικό τρόπο αποτελεί το βασικότερο και πλέον αξιόπιστο μέσο

ανεύρεσης αρχαιολογικών δεδομένων16

Όπως ήδη αναφέρθηκε τόσο η κατανόηση όσο και η ερμηνεία της

laquoαρχαιολογικής μαρτυρίαςraquo χαρακτηρίζεται από συνθετότητα απορρέουσα από μια

σειρά παραγόντων Πρόκειται για τους παράγοντες διάπλασης και τους παράγοντες

μετάπλασης οι οποίοι κρίνεται αναγκαίο να αναγνωριστούν και να κατανοηθούν από

τους αρχαιολόγους εφόσον ο ρόλος τους στη διαμόρφωση και κατά συνέπεια στη

μελέτη των εκάστοτε laquoαρχαιολογικών θέσεωνraquo είναι εξαιρετικά σημαντικός όσο και

καθοριστικός Πιο συγκεκριμένα οι παράγοντες διάπλασης συνιστούν την

laquoπρωτογενήraquo ή αρχική απόθεση των αρχαιολογικών ευρημάτων Είναι αποκλειστικά

πολιτισμικοί ή ανθρωπογενείς καθώς πρόκειται για τεκμήρια των ανθρώπινων

δραστηριοτήτων όπως τελετουργικών ταφής πολύτιμων αντικειμένων ενταφιασμού

των νεκρών και αυτών που σχετίζονται με τα τρία στάδια στον κύκλο ζωής των

καταλοίπων (κατασκευή-χρήση-απόρριψη) Οι παράγοντες μετάπλασης συνιστούν τις

laquoδευτερογενείςraquo αποθέσεις των αρχαιολογικών υλικών καταλοίπων δηλαδή τη

μετάπλαση της εν γένει αρχικής τους εικόνας ενώ διακρίνονται σε πολιτισμικούς και

περιβαλλοντικούς Οι μεν πρώτοι ορίζουν τη φθορά της αρχαιολογικής μαρτυρίας

προερχόμενη από ανθρώπινες δραστηριότητες όπως είναι η επαναχρησιμοποίηση

αλλά και ενίοτε η συντήρηση τους η οποία απαντάται στη μουμιοποίηση των νεκρών

και στον εμπρησμό Οι δε δεύτεροι αφορούν τη περιβαλλοντική φθορά η οποία

μπορεί να μεταπλάσει ή ακόμα και σπάνια να συντηρήσει την αρχαιολογική

μαρτυρία είτε πρόκειται για οργανικά είτε για ανόργανα κατάλοιπα17

Επιπλέον πρωταρχική κρίνεται η σημασία του laquoαρχαιολογικού πλαισίουraquo στο

σημείο να ορίζεται ως ο κεντρικός πυρήνας της αρχαιολογικής έρευνας Αποτελεί την

ακριβή θέση των ευρημάτων τοπικά και χρονικά σε συνδυασμό με το άμεσο

περιβάλλον τους ενώ η μελέτη του παρέχει πλήθος πολιτισμικών πληροφοριών του

ανθρώπινου παρελθόντος Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι το laquoαρχαιολογικό πλαίσιοraquo

αποτελεί ένα επιπλέον αδιάψευστο κριτήριο ως προς τη διαφοροποίηση της

αρχαιολογικής επιστήμης από τις laquoψευδοαρχαιολογίεςraquo και τη θησαυροθηρία

εφόσον προϋποθέτει τη συνολική μελέτη της αρχαιολογικής μαρτυρίας και όχι

16

Κουκουζέλη 2003 σσ 124-126 141 147-148 17

Κουκουζέλη 2003 σσ 97-104 108-109 Renfrew-Bahn 2011 σσ 49-52

11

μεμονωμένων αντικείμενων τα οποία ουσιαστικά δεν παρέχουν καμία πολιτισμική

πληροφορία Περαιτέρω το laquoαρχαιολογικό πλαίσιοraquo ενός ευρήματος διακρίνεται σε

πρωτογενές και δευτερογενές καθώς συνεπάγεται των παραγόντων διάπλασης και

μετάπλασης της laquoαρχαιολογικής μαρτυρίαςraquo και προσδιορίζεται με βάση το

περίβλημα την προέλευση και τη συσχέτιση του ευρήματος με άλλα ευρήματα 18

Το περίβλημα ενός ευρήματος είναι είτε φυσικό (χώμα λάσπη νερό) είτε

πολιτισμικό δηλαδή υλικό από ανθρώπινη δραστηριότητα όπως πχ οικοδομικό

Περικλείει και συγκρατεί το αντικείμενο και σε κάθε περίπτωση αποδίδει σημαντικές

ενδείξεις ως προς την πρωτογενή ή δευτερογενή απόθεση του Η προέλευση ορίζει την

ακριβή οριζόντια και κάθετη θέση του ευρήματος εντός του περιβάλλοντος και της

αρχαιολογικής του θέσης Η οριζόντια θέση αφορά τη συσχέτιση του ευρήματος με

γειτνιάζοντα μέσα στο ίδιο περίβλημα και στον ίδιο χώρο αντικείμενα Καταδεικνύει

το χωρικό πλαίσιο το οποίο βασίζεται στην αρχή της συσχέτισης σύμφωνα με την

οποία το εύρημα έχει κατασκευαστεί και χρησιμοποιηθεί στο ίδιο χρονικό διάστημα με

άλλα που βρίσκονται σε κοινό περίβλημα Η κάθετη θέση ενός ευρήματος αφορά τη

συσχέτιση του με άλλα ευρήματα ως προς το χρόνο απόθεσης τους ή αλλιώς χρονικό

πλαίσιο και βασίζεται στη βασικότατη για την αρχαιολογική laquoστρωματογραφίαraquo αρχή

της επαλληλίας Με βάση την αρχή αυτή προερχόμενη από τη Γεωλογία τα γήινα

στρώματα είναι διατεταγμένα το ένα πάνω στο άλλο όπου τα κατώτερα προέρχονται

από παλαιότερη απόθεση σε σχέση με τα ανώτερα και ως εκ τούτου περιέχουν τα

αντίστοιχα ως προς τη χρονολόγησή τους ευρήματα19

Η laquoστρωματογραφίαraquo αποτελεί τη βασική αρχή της αρχαιολογικής ανασκαφής και

το σημαντικότερο εργαλείο της Αρχαιολογίας καθώς αποτελεί την κύρια πηγή της

σχετικής χρονολόγησης της αρχαιολογικής μαρτυρίας Πρόκειται για τη μελέτη της

διαστρωμάτωσης των επάλληλων δηλαδή στρωμάτων όπου εντοπίζονται

αρχαιολογικά κατάλοιπα δίνοντας τη δυνατότητα στους αρχαιολόγους να προβούν

στην ανασύνθεση των διαφορετικών χρονικά πολιτισμικών φάσεων σε μια

laquoαρχαιολογική θέσηraquo Τα αρχαιολογικά στρώματα διακρίνονται σε κλειστά και

διαταραγμένα όπου τα μεν πρώτα προέρχονται από laquoπρωτογενείς δραστηριότητεςraquo

ενώ τα δεύτερα είναι απόρροια laquoδευτερογενών δραστηριοτήτωνraquo είτε πρόκειται για

18

Κουκουζέλη 2003 σσ 110-111 19

Κουκουζέλη 2003 σσ 111-116

12

ανθρώπινη είτε για φυσική δράση και αποτελεί μια εξαιρετικά επίπονη ερμηνευτική

διαδικασία για τους αρχαιολόγους20

Ως επισφράγισμα της παρούσας σύντομης ωστόσο εξαιρετικά διαφωτιστικής

κατά τη γνώμη μας μελέτης κρίνεται αναγκαίο να αναφερθούμε επιγραμματικά στα

διάφορα στάδια που σε γενικές γραμμές χαρακτηρίζουν την αρχαιολογική έρευνα

πεδίου τα οποία όπως είναι φυσικό δεν είναι γνωστά στο ευρύ κοινό Αρχικά

διατυπώνεται ένα σχέδιο έρευνας στη συνέχεια γίνεται προετοιμασία για την

εκτέλεση του έργου έτσι ώστε να εντοπιστούν τα δεδομένα στο laquoαρχαιολογικό

πλαίσιοraquo Γίνεται ταξινόμηση ανάλυση και μέσα από μια συνεχή παλινδρόμηση

μεταξύ θεωρίας και δεδομένων καταλήγουν οι αρχαιολόγοι στην laquoτελικήraquo τους

ερμηνεία Το τελευταίο και βασικότερο στάδιο προϋποθέτει τη δημοσίευση των

αποτελεσμάτων εφόσον κανένα ερευνητικό πρόγραμμα δεν είναι δυνατό να θεωρηθεί

ολοκληρωμένο μέχρι τότε21

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Αν και η παρούσα ανάλυση υπήρξε αρκετά συνοπτική ως προς την παρουσίαση

της Αρχαιολογίας και του επιστημονικού ερευνητικού της έργου εντούτοις έγινε

προσπάθεια ώστε να καταστεί σαφής η διαφοροποίησή της από τους διάφορους

laquoμύθουςraquo που τη συνοδεύουν όσο και η πολυδιάστατη επιστημονική της φύση Έγινε

επίσης προσπάθεια να αποτυπωθεί το ουσιαστικό γνωστικό της αντικείμενο οι αρχές

και οι μέθοδοι που τη διέπουν καθώς συμπερασματικά καταλήγουμε ότι δεν είναι

δυνατό να είναι γνωστά στο μέσο πολίτη συμπεριλαμβανομένης και της συγγραφέως

εφόσον με τον έναν ή τον άλλο τρόπο δεν είναι δέκτης της σωστής πληροφόρησης με

αποτέλεσμα να χαρακτηρίζεται από ελλιπή γνώση Περαιτέρω αποσαφηνίστηκε το

εξαιρετικά επίπονο και πολύπλευρο έργο των αρχαιολόγων οι οποίοι δεν έχουν

φροντίσει κατά τη γνώμη μας να γίνουν ευρέως γνωστές οι ακριβείς του διαστάσεις

αναφορικά με την ανασύνθεση και την ερμηνεία των laquoαρχαιολογικών μαρτυριώνraquo

έτσι ώστε να έρθουν στο φως οι μεταβολές που ορίζουν την πολιτισμική διαδρομή του

ανθρώπινου γένους

20

Κουκουζέλη 2003 σσ 114-117 166-167 Renfrew-Bahn 2011 σσ 102-103 21

Κουκουζέλη 2003 σσ 121-123

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ndash ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ

Κουκουζέλη 2003 = Κουκουζέλη Αλεξάνδρα laquoΟρισμός και αντικείμενο της Αρχαιολογίας μύθος και πραγματικότηταraquo laquoΗ Αρχαιολογική μαρτυρία Βασικές αρχές της Αρχαιολογίαςraquo laquoΜέθοδοι ανεύρεσης και χρονολόγησης της αρχαιολογικής μαρτυρίαςraquo στο Κουκουζέλη Αλ κα Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο τόμος Α Ιστορική Διαδρομή της Αρχαιολογίας Ορισμός Αντικείμενο Βασικές Αρχές Κλάδοι και Προβληματική ΕΑΠ Πάτρα 2003 σσ 65-176

Μανακίδου 2003 = Μανακίδου Ελένη laquoΙστορική διαδρομή της επιστήμης της

Αρχαιολογίας στην Ευρώπηraquo στο Κουκουζέλη Αλ κα Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο τόμος Α Ιστορική Διαδρομή της Αρχαιολογίας Ορισμός Αντικείμενο Βασικές Αρχές Κλάδοι και Προβληματική ΕΑΠ Πάτρα 2003 σσ 17-55

Renfrew-Bahn 2011 = Renfrew Colin amp Bahn Paul Αρχαιολογία Θεωρίες Μεθοδολογία και Πρακτικές Εφαρμογές μτφρ Ιουλία Καραλή-Γιαννακοπούλου Ινστιτούτο του Βιβλίου ndash Α Καρδαμίτσα Αθήνα 2011 σσ 9-114

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

httpwwwnewsbeastgrworldarthro725592to-arhaiotero-kelari-tou-kosmou (στις

121014)

wwwauthgrsitesdefaultfiles10_9_2014_amfipolidoc (στις 191014)