Ego(m)un yansıması ve anlamlandırma

8/14/2019 Ego(m)un yansmas ve anlamlandrma

1/16


2/16

EGO(M)UN YANSIMASI VE ANLAMLANDIRMAMustafa Durak

Kurgulama aamasnda gstergebilim alanndaki gelimeleri serimlemeyi,gsterge kavramyla ilgili bir tanma ulamay ve de resim eletirisi ile ilgiliyaklamlardan kesit rnekler sunmay planlamtm. Ancak kuramsalyaklamn, kendi bana ayr bir almay gerektirecek boyutlarda olmas,yaznn ehresini biraz deitirdi. Kuramsal olarak tasarladklarm baka biryazya erteledim. Ama yine de konuyla ilgili kiilerin fark edebilecei biimde,dncelerimi bir lde aktarmaya altm.

I) KURAM: DL KONUSUNDA ZMLEME (analyse) VEBRE(TR)M(synthse)Dilin, giderek sanatn, kendi btnl iinde ayrmazl sz konusudur.itimsel dil iin: ayrtrlan sestir, biimsel, ulamlanabilir katmanlardr. Grseldil iin: renktir, ve yine ulamlanabilir katmanlardr. Sz konusuzmlenemeyen ey, zmlendiinde btnln yitiren kendiliklerdir.Buradaki zmlenemezlik ilkesi gizemci bir baka deil, varlksal (ontique)

bir baka yaslanr. Gizemci bak, varln tesinde akn olana ynelirkenszn ettiim varlksal bak; bir varlkta, o varla zg, o varln kendisnrlar iinde, ve br varlklar balamnda, o varln kendi btnln

grr. Bakt ey neyse odur. Kendi snrlarnda ve kendi balam iinde. Zatengizemcilik de bu balam noktasndaki yorumlarn farkllnda kendini gsterir.Bir btnl, kendilii; alglayabilmek amacyla zmleriz. Eer zmlemesonucu ortaya kan paralar birbirleriyle yeniden kurma aamasnda bir arayagetirilemiyorsa, zmlediimiz varlk olamyorsa, aynilik sz konusu deildir.zmleme (analyse) ile bireim (synthse) tutmamtr. Ya yanltr ya daksmidir. Bir araya getiremeyeceimizi zmeye kalkmsak onu, eermekanik bir ey ise bozmuuzdur, canl ise yok etmiiz, ldrmzdr.Diriltemeyeceini ldren bir tanskya, mucize sz verene dnmzdr.

Demek ki, ilke olarak, diriltemediini ldrmeyeceksin. Buradan kolayca eviriyoluyla yeniden yle yazabilirim: biretiremiyeceini zmlemeyeceksin.Ama insan ne ldrmeden, ne de zmleme bilmiliine kalkmadan edebilir.Yaratamad varl, varlklar yok ederek kendisini var klar ve byklenir.nsan, merak illetiyle gelitiini dnr.

Konumuza dnersek iletiimsel dil, tmyle en kk birimlerden olumaz. Enkk birimler olarak ortaya koyduklarmz, o birimler araclyla, o birimlerin

bireimleriyle ulaabildiimiz sonulara gtrr. Bu sonular da bize dille ilgilikendi iinde btnlk olarak grnen baz paralar verir. Ama bunlar ne olursa


3/16

olsun dilin ta kendisi deildir. Dilin biim, ya da ses ya da anlam alanna aitksmiliklerdir. Dilin bir cephesine aittir. Dil, insan varl dikkate alnmadan birhitir. Sadece morfolojik, fonetik ya da semantik biimleri sz konusu etmioluruz.

Biimbirim, dille ilgili biimlerin olumasnda, zmlenebilen en kk birimolarak tanmlanr. Ancak gerek biimbilim (morphologie) kitaplarnda gerekse

bu terimi ele alm dilbilim kitaplarnda, biimbirim, anlam ie kartrlmadantanmlanamamtr. Bu da bize bir biimbirimin bile kendi balamndan,gndelik deyile kendi ortamndan, toprandan kopmamak iin direndiinigsterir. Bu bir yana, biimbirim bizi dilin bir durumuna iletir. Kendisine deil.Sesbirim ve anlambirim ile de ayni sonuca ularz. Peki gsterge kavramnn enkk birim kavramyla ilikisi nedir?

yle ya Saussuree gre dil, gstergelerden oluan bir dizge (systme)dir ve budizgenin de en kk birimi gstergedir. Burada mantk devreye giriyor. Eer

bu dizgenin en kk birimi gsterge ise br gstergeler alansaldr, yanibiimbilgisi, sesbilgisi ve anlambilgisi alanlarna aittir. Peki bu alanlara aitbirimler bu dizgenin neresinde yer alr? stelik gsterge kavramn anlamayakalktmzda, gsterilen terimiyle ulatmz yine kavram, yani anlam oluyor.Ve dorusu bu biimiyle gsterge en kk birim deil; en kk, oluturulmu,mamul birim oluyor. Bir kavramn olumu hazr btnl, kendilii oluyor.Yani gsterge, bal bana ar bir tz deil. Olumu, bireik bir kendiliktir.

Byle olunca Saussuren gstergesi kendiliinden bir st birim haline geliyor.Ve pek ok tanmda da tpk biimbirim tanmlarnda olduu gibi gstergetanmna da anlam kavram bulatrlr. Bu, aslnda kanlmaz bir durumdur.Zira gsterge olsun, dier en kk birimler olsun bizi zmleme noktasnda,zmlemeye kalktmzn eksikli bir resmine gtrebilmektedir. Saussurentanmnda gzden kaveren bir ey var. Saussure gstergeyi tanmlarken, rnekolarak arbor szcn kullanr, dizge iin de satran modelinden yararlanr.Oysa dilin ulamlarna baktmzda hepsi arbor yani aa szcnn,gstergesinin nitelikleriyle uyuum gstermez. Bir nlem, diyelim heyy!,

aa ile Saussuren terimleriyle gsteren ve gsterilen ilikisine giremez.Farkl bir gedir. Ve ben heyy! nlemini gsterge balamnda, daha kk

birimlere ayramyorum. Gsterge kavramyla da uyumadna gre buszck/ifade Saussuren tanmna gre dilin dnda kalmak zorundadr.Bylece dilin iinden bir geyi dilin dnda brakarak yaplacak bir tanmlamaileminin bizi biretirim aamasnda da eksikli klaca daha bandan bellidir.

20. yzyl aratrmalar bir lde gsterge, dizge ve yap kavramlar ile urat.Gsterge zerine ok dnld, ok konuuldu. Ama iaret edilmi, ok temel

bir ey gzden kat:


4/16

Bu, bir pipo deildir Ren Magrite

lkellerin szck ile nesneyi nasl ayniletirdii bilinir. Szcn bys, etkiside buradan gelir. Bu, insann, szc szck olarak gremeyiinden, szckten

bakasna geebilmesinden kaynaklanr. By de gizemcilik de buradanbeslenir. Bu, Zihinselin tetiklenmesidir. Zihinsel, tetiklenen arka arkayaarmsal patlamalarla kertilebilir. armsal gstergelerle dinginlie

eritirilebilir. nsan zihinseli iin, dardan ald etkiler hayati nemtamaktadr. Salt gstergeyle pipoyu kartrd iin, kartrdmz iin. Birpipo gstergesi, resmi, ikonas ya da soyut simgesi, pipo nesnesinin kendisideildir. Sadece bir sunum ya da uzlamsal bir nkabuldr. Satran oyunuddnyadaki kimi grnmlerin, gstergelerin, ilikilerin izdmdr. Nehayatn, ne de dilin temsilcisidir. Benzerlikler her zaman tpk ayna rneindekigibi tpatp benzerlikten hibenzemeze, giderek bakaya dnr. Ancak nedenli benzerse benzesin aynadaki grntm ben deildir. Her ikisi de ayrvarlksal kendiliklerdir. Her ne kadar,


5/16

Elvekil el asil velevkne kr Vasil = Vekil olan Kr Vasil bile olsa,asildir.

dense de, bir saymaca (yetkilendirme) sz konusudur. Bu da yle kabul etme

ilkesidir. Vekil, yani temsil eden, varlk bakmndan vekil edenle yani temsiledilenle ayni deildir. Sz konusu edilse bile bu, saymaca (itibari) bir ayniliktir.Sanal dnyalarla ynetilen varlklar olduumuzu dnnce iin boyutlar daha

bir anlalyor. Tarih boyunca hep anlatlarla yani st metinlerle, st sylemlerleynlendirilmiiz. Ve ne yazk ki insan, st sylemlere mahkumdur. Ne denli

bilinlenirsek bilinlenelim! En bilinli olanmz bile kendi kabulleriyle kendirzasyla bu sylemlerin iinde, bu sylemlerle birlikte varolur. Tm dilsel vesanatsal retimler aslnda ncelikle bir st dildir (mtalangue). Giderek, heradlandrma, bir st dildir. Yani ilk elden bir soyutlamadr. Kendi kimliiniedindikten sonra, uzlama girdikten, var kabul edildikten sonra varletkinleir, yrrle girer. Ve o da, znelerin o varla baklar, onu kullanlarorannda odaklar, belli bir nem edinir.

unu sylemeye alyorum: dil, giderek sanat eseri; kendisiyle ilgilideerlendirmelerden kuramsal olarak bamszdr. Ona ynelmeler, onukullanmalar, onunla ilgili retilen stsylemler ona gider gelir. Kimi, dahakardan, hi yaklaamadan dner. Kimi, snrlarna teet kalr. Kimi de, snrlariinde bir yerlerde gezinir. Bu olaslklar farkl farkl znelerlegerekleebilecei gibi farkl zamanlardaki ayni zneyle de gerekleebilir. Ve

znelerin, znenin; nesne-zneye ykledikleri edimsel grev onu byklkltne oturtur. Bu da bizi ncelikle znelerden soyutlanm bir dil kuramnneksik olacana gtrr. Buraya dein sylemeye altm baka temel bir ilkede u: dil, ne biimdir ne anlam, ne de bir oyun. Byle baklmtr. Olabilir ama

bu baklar saymaca ve eksiktir. Anlam olsun, biim olsun, oyun olsun, dilinbelirli bir yandr, kendisi deil. Dil ile sanat ile ilgili her stsylem; (doalolarak kendileri de kta, birer stsylem kimliindeki) asl dile, asl sylemeyaklama abas gsterir. Sonra da kendileri, st sylemlikten kendilerine zg

bir kimlie, kendilie kavumak ister.

karmlar:Resmin /iirin anlam, resim/ iir demek deildir. Zeka e ayrlr biimci zeka,anlamsal zeka ve sanatsal zeka. Hepsi de yaratclk ister. Biimci zeka yenidenretime, dzenlemeye yneliktir. Anlamlandrma; iirin, sanatn stdilineynelir, yani akla: zmseldir. Sanatsal olan hem biime, hem anlama, dahadorusu bireime, yrein mantna ynelir. Her sanatsal olan, sanatsal zekayaar yapar. Onunla iletiim kurar. Anlam da, anlamsal zekaya seslenir.

st dil; st dil reticisi iin asl dilin ideasdr. Bu, bazen eserin gerekaynasdr, bazen ikonas, bazen de karikatr, dnm, bakalam. stdil


6/16

reticisi, sanatnn kendisi bile olsa baka bir znedir. Yani her durumda stdil,baka bir zneye aittir.

Sanat eseri, kimliini edindikten sonra bir nesnedir yalnzca, deeri ne olursa

olsun. Sanat eseri znelerin zekasna braklmtr. Belirli bir disiplin ortakl,hem-amallk yoksa, eletirel bak, inceleme yrtlemez. Anlam, biimintmn kapsamaz. Anlam gstergelerle iler, dil gstergelerle ilemez. Dilin,giderek sanatn kendi btnl iinde ayrmazl sz konusudur. Ayrtrlansestir, renktir, biimsel dzleme aktarlabilenlerdir, ulamlanabilir katmanlardr.

II) UYGULAMA: BR RESME K BAKIIN ANATOMSYa da benden ieruTek tek resim incelemesi bizde epey yeni. Kymet Giray, Aydn Ayan kitabnda

pek ok resmi tek tek ele alarak, tek sayfa leinde anlatmaya alm.Mehmet Ergvenin ise tek resim zerine daha az sayda ama daha ayrntlymgibi grnen yazlar var. Ben bu almada her iki yazarca da ele alnm birAydn Ayan resmini nesne edineceim: Egonun yansmas.

Bu yazda Egonun Yansmas adl resimle ilgili, bu yazarlardan alntlar vekendi baklarm u erevede ilenecektir:1) Resmin oluum sreci2) Resmin betimlenii3) Resmin anlamlandrlmas

1) Resmin Oluum Sreci.Bu sre ile ilgili, k noktas olarak kabul edilen, sanatnn kendi atlyesindeekilmi bir fotografdr. Her iki yazar da bu resmin yaratm srecini bufotograftan balatr. Gerekten de fotografla resim birbirlerini antrmaktadr.

Ayan, elinde paleti ve fralaryla bir portmantonun aynasnn nnde durur.zleyiciye dnk yz ve yarm profil gvdesi ve bunun kart olarak aynayayansyan grntsnn fotorafn ek/tirir/er. Bu fotoraftan izleyerek

resimlemeye balar. Kymet Giray

Mehmet Ergven ise elinde, Aydn Ayan resminin arka plann oluturanfotograf olduu halde ve stelik bu fotograf da Srda Grntler adlkitabna (s: 177) almken, bu durumu nedense kendi yorumu gibi sunar. Veresme dikkatle bakmadan, resimdeki ayna grntsyle ilgili, ayna olduunukantlayan hibir somut ipucu yok elimizde(Srda Grntler; s:176) diyebilir.Bu aamada u sylenebilir, ama zaten fotograftaki tm grntyresmetmediine gre sadece grnty kullanp aynay resmetmemi olabilir.

Kabul, ama bu kez resimdeki tablo ile ayna erevesi ayrmna dikkat etmeliydi.


7/16

Kald ki sanat, fotografta erevesi olan aynaya, br aynalarn snrlarnbelirginletirmek iin ereve geirmitir.

M. Ergven, daha sonra (aynadaki) grntyle ilgili bir yorum yapar:

sanatnn halen zerinde alt bir resim belki de! Bizi ikilemdebraktktan sonra srele ilgili konuur: profilden grnen portre resmindefotografn kullanlm olmas ihtimali yine de bizim iin ok daha gldr.Ayann 22 Eyll 1988 tarihinde ekilmi bir fotograf bu varsaym doruluyor;Egonun Yansmas, bu fotograftan ksa bir sre sonra yaplmtr (ME; SG; s:178). Bu, zaten fotografla resim yan yana getirilince grlyor. Resimdeki

portre grnts ile fotograftaki grnt aynidir. Bunun bizim iine,ihtimale gereksinimi yok.

Eletirmen ya da incelemeci kendi tercihi olarak bir resmin oluum sreciyleilgilenir ya da ilgilenmez. Kendi bak alarn, deerlendirmelerini sunar.Kymet Giray bu konuda nettir: Aydn Ayan, bu fotograftan yola km, artma,dzeltme ve dzenleme ilemlerinden geirerek resmini gerekletirmitir,diyor.

M. Ergven baka bir yazsnda, eletirel yaklamlarda oluum sreci zerindedurulmadndan, bir indirgemecilie gidildiinden yaknr: Eletirel yaklamhep olup bitmiin zerinde younlamakta, giderek oluum srecine ilikin herey salt sentaktik kayglarn irdelenebilecei- genesise indirgenmektedir

sonuta (ME; Aydn Ayan; Argos 16). Yaknr ama kendisi de, sz konusuresmin arka planndaki fotograf bile olasla sokmaktan baka, bu konuda biraklama getirmez. stelik biraz nce alntladm ifadesinde grld gibiterim bakmndan ani ayak deitirmeleri yznden okuru sersemletir. Dorusu

ben, bu ifadedeki iki izgi arasnda verilmi ksm nce karyor ve yleokuyorum: oluum srecine ilikin her ey genesise indirgenmektedir. imdisoruyorum: Oluum nedir? Genesis nedir? Eer yazar, bu iki terime farkl

bakyorsa, ki byle bir hakk olabilir, bir yazar sorumluluuyla bunu aklamasgerekirdi. Yok, biri Trke, dieri Latince e anlaml iki szck ise, fantastik

biimde kullanlmsa, o zaman da sama bir ifade karsndaym. Ve imdi deiki tireyi dahil ediyorum ama i ok daha karmaklayor: salt sentaktikkayglarn irdelenebilecei- genesis. Eer sentaktik kayglar ifadesiyleamalanan, bir resmin zerinde yer alan tm gelerin, resim dzleminde,

birbirlerine gre konumlar ise, bu durumda genel bir ifadeyle, sanatnn,kompozisyonu oluturma kayglar anlam kacaktr ki, dorusu byle bir iesoyunacak eletirmeni alnndan pmek gerekir. Kald ki eer ressam kendisine

bu fotograf bilgisini vermemi olsayd, o, bu resmin oluum sreciyle ilgilifotograf ile resmi karlatrdktan sonra ilkin fotograf ayklamakla balamtr

ie diyebilecek miydi? stelik Aydn Ayan yalnzca ayklamaz. zmler,seer ve setii geleri yeni bireimlere sokar.


8/16

Aydn Ayann fotograf


9/16

2) Resmin Betimlenii:Her iki yazar da ne yazk ki tablonun anlam ieren gelerini, ilevsellerini

btnyle ele almam. Kymet Giray, tm dikkatini aynaya ve palete vebaparmaa vermi: Ayan, yalnzca ayna yzeyinde yansyan grnmle

ilgilenmektedir. Aynadaki grnmn sanallna karn paleti tutan eldorudan sanatnn gerekliiyle ilintilidir (Kymet Giray)

M. Ergven de palet, baparmak, ayna ve resmin sa kesindeki dikdrtgenibelirlemi: Sanat paletten kan baparma dnda grnrde yoktur (s:177). Ba, aynann iindeki bu ereveler iinde bir kez daha ereveyealnmtr(s: 181). Resmin sa kesinde ve dikey olarak yer alan dikdrtgen neyi temsil ettiini kestiremiyoruz!- portreyi vurgulamann yan sra, mekanyanlsamasndaki geleneksel yntemin bir aracdr ayn zamanda (s: 180).

M. Ergvenin dili eitli alardan sorunsal. Son alntda szn ettiidikdrtgen neyi temsil ediyor anlayamyor ama bize ileviyle ilgili bir aklamagetiriyor. Hem de kesinleyici bir tarzda. Ama dorusu ben kendi payma buaklamay da, bilmice ve anlalmaz buluyorum.

Tabloyu form olarak aktarmaya kalkarsak, her eyden nce, i ie gemiaynalara odaklanmamz gerekir. Ortadaki aynada, Aydn Ayan portresi yeralyor. ayna portrenin bst ksmna zemin olarak erevelik yapyor. Aslnda

bu, tam da aynaln da derinletii, flulat zemindir. D ayna kendini,

varln resmin solundaki yakn plandan verilmi orta ayna erevesiylebenzerlikte ele verir. Yani d ayna yalnzca erevenin eksik bir kesiyle birgsterge oluturmaktadr. Bu haliyle ereve formunun dnda kalan palet vefralar, spatula dndaki tm grnt bu d aynann iindedir.

Ancak tam da bu snrda yansma kayna sanat ben olarak; palet, iki fra vebir spatula tutan ama sadece palet deliinden kard baparmayla grnr.Bylece kendini geri ekerek orta aynaya yansyan egosunu seyretmek iin,seyretmesi iin izleyen bene izin verir, yer aar. Bylece izleyiciyi de

(kavramsal dzeyde dardan bakmay da) grnmeyen bir ge olarak kabuletmi olur. Grnmeyen x izleyecisinin varlk dnyasn, hem resmin, hem desanatnn, hem de atlyenin arka plan haline getirir. Bu bak asndan, butablonun geleri: yansyan grntler, grnenler ve grnmeyenler diyeulamlanabilir. Grntleri de, grnt kayna olarak aynalar ve bu aynalarereveleyen, snrlandran kenarlklar ve grntden baka bir ey olmayanaynasallklar olarak zmleyebiliriz. Grntsellere geldiimizde baka ikisnrsal geyle karlayoruz. ki duvar. Duvarlarn biri aynalara ve grntleredesteklik ediyor, br de ksmen grnen byk bir tabloya. unu da

kaydetmeli: ne grnen formlar tam, ne de izgiler. Tm geler eksikresmedilmi.


10/16

Bu tablo ile ilikili fotograf ve de ayni zamanda tablodaki grselliklerin aynalarile ilintisini dikkate aldmzda olmazlk, yani gerek dl farkediyoruz. Buda bizi farkl grsellerin bir btnde birletirilmi olduu gereine gtryor.Ve diyoruz ki Aydn Ayann bu almas geileri, balantlar silinmi bir

kolajdr. Bu kolajda palet ressamn mhr gibi ilemektedir. Grntdzleminde sanatnn ifte temsili: grnt olarak aka kendi ve gizlikendi (parmak grntsyle). Ben ve beni (O, Egoun yansmas diyor) aynakavramyla ilikili sunuyor. Ve ayni zamanda yaptnn iinde yaptlarniermesiyle birin iinde oul dncesine de iletiyor bizi.

Ancak ok nemli baka bir ayrnty gzden karmamak gerek. O da sanatnnparmann morarmaya yz tutmuluu. Parman rengine dikkat etmekzorundayz. Eer bu ayrnt gzden kaarsa resmin anlamlandrlmas eksikkalr. Zira bu parmak, iaret parma olmasa da birden ok anlam iaretetmektedir. Renk deerlerini saymazsak gelerin betimlenmesi kabacatamamland.

3) Resmin Anlamlandrlmas:Kymet Giray, Aydn Ayann bu resmini sanatnn kendi tarihi iindedeerlendirir ve ona gre bu resim sanat iin yeni bir dnemin balangcniaret eder: Bu otoportre (..) [onun] toplumcu gereki () [yaklamlarndan]farkl bir dn yapsna geiini simgeleyecektir. yansma ve yanlsamadnemi. Burada itiraz edilmesi gereken nokta, eer sanatnn sanat

izgisindeki nirengilerden birini toplumcu gerekilik olarakdeerlendirirseniz ikincisini yansma ve yanlsama olarak adlandramazsnz.Bu, geliigzel bir adlandrma olur. Yansma ve yanlsama bir izlektir. Oysatoplumcu gerekilik, ideolojik bir yaklamdr. Nasl tuale her dokunu birsonrakini ynlendirirse kullandmz her szck de, bir sonrakini etkiler. K.Giray, anlamlandrma balamnda yle devam eder:

Balangtan bu yana, insan bedenine ve portresine, dn yapsn yanstmabalamnda ilgi duyan Ayann kendi bedenine sanal bir grnm araclyla

yabanclaarak bakmas () kendisiyle nesnel bir ilikiye girmesi anlamnagelmektedir.

Dorusu, genel olarak baktmzda Aydn Ayan, yabanclama kavramylailgilidir ama Aydn Ayann bu resminde yabanclama kavram iletilemez.Zira yabanclama, kiinin, kiiliin istenmedik biime girmesidir. Evrendekinesnelerle, canllarla uyumunu yitirmesidir. Egonun Yansmasnda byle birdurum yok. Hele hele kendisiyle nesnel bir ilikiye girmesi, abartl birdeerlendirme. Her aynaya bak, narsisiktir. Kendine hayranlkla ilgilidir. Ama

bu, yle bir skaladr ki tm insanlarda normal kabul edilebilecek bir kendinibeenmilik ile Narsis(sos) gibi kendine ak olma arasnda eitlenmeler


11/16

gsterir. Bu skala iine giren herkesi Narsis(sos) kabul edemezsiniz. Yanideerlendirmelerde normal ile anormali ayrmak, anlam peinde olan iin birzorunluluktur.

M. Ergven ise, kayda deer, resimdeki mavi rengine ynelik yle biranlamlandrma yapyor: Mavi, iinde figrn varolup, yer yer eridii tinsel biratmosferin karldr (s: 180).

Tabloda kullanlm mavi ve yeil renkler, dorusu yaam kaynann neden vesonucu gibidir. Ama asl geleri betimlerken andmz baparman iaret ettiianlamlardan biri EGO iin TE kavramdr. nsann tarihi sorunu TE. nsanlktarihinde bunun temel simgelerinden biri aynadr. Ayna araclyla derinleir,ayna araclyla kendimizden geeriz, lem deitiririz. Ancak yukardasylediim gibi, bu da geni bir skala sunar, znenin doru anlalmas iin.Yani anlamak, etkin aba ister. Kolaycla, bilmilie gelmez. En kk ihmalsonucu anlam plannda kendimizi sszda, kuytularda buluveririz. Tpk M.Ergven gibi: Ayann portresi asln gizleyen bir oyuna brakmtr yerini.Ayna, yorumsuz bir yanstma arac olduu iin, sanatnn kendini naslresmettii konusu speklatif tartmaya ak bir bilmeceye dnmtrsessizce (s: 180).

(Bu noktada parantez iinde u sylenebilir: hani o tabloydu, ayna deildi?)

Dorusu oyun, dil ilevlerinden biridir. Ve oyunun anlam kendisine ynelikoluundadr. Yani oyunun hedefi kendisidir. Oyuna baka hedeflerkoyduunuzda oyun olmaktan kar. Oyun, karszdr. Saussure; dilbilimini,dili kendi iin aratrmak diye tanmlar. Jakobson da sanatsal ilevin kendineynelik ilev olduunu syler. Bir bakma, lml insann tm ura oyunkabul edilebilir. Ancak kavramlamalar dikkate alndnda bir anlam, sanatsal

bir ilev yklenmi bir sanat yapt artk oyun olmaktan kmtr. Anlamszlkve ilevsizlik, sanat oyun haline getirir. Ama sanatn oyun olarak retilmesi,ilevsizlemesi sanat niteliine etki etmese de sanatsal gcne etki eder.

Arka Plan:imdi anlam asndan eksik kalan noktalar tamamlayalm. Ama ncelikle unu

belirtelim: Aydn Ayann bu resminin arka plan yalnzca nceden ekilmi birfotograf deildir. Aydn Ayan, ne ayna tarihinden, ne aynal resimlerden, ne tekavramna bal imgelerden, ne de kendi nceki ve sonraki almalarndansoyutlanabilir. Elbette ayni konuyla ilgili tm tarihsel spektrum tmyle onuniin geerli olmayabilir. Ama Velasquez, Dali, Magrite, Jan van Eyck vdsanatlarn benzer almalaryla da birlikte baklabilir, baklmaldr bu resme.

Kendi resimleriyle ilikilendirmeye kalktmzda da bata Ecce Homoalmalar, Den Kale, Erick Wear, Trio, Dii mge Yinelemeleri, zleyen ve


12/16


13/16

Aynalarla palet ilikisi, ayni zamanda gerekilikle gerekstclk arasndakisnr amlarna iaret etmektedir. Zira hem ieriyi, hem de dary, hemgrneni hem de grnmeyeni izmek mutlak gerekilik deildir.

Dikkatimi yeniden palete odakladmda krmz, siyah, beyaz, sar yeilgrnyor. Renk etkisi daha ayrntl incelenebilir. Ben izlenimci bir yaklamlahemen aklma gelenleri syleyeyim: sanat bene en yakn renkler krmz vesiyah, bu resim karanlklardan ve atelerden geerek retilmi bir resimdir,diyorum bir yorum olasl olarak. Fralardaki ve spatuladaki renkler bana birrenk cmb olarak grnd. Canllk ve yaamsal olan her trl zorluu vemutluluu da iaret edebilecek palet renkleri ve bu renk cmb arasndaki,morarmaya yz tutmu bir baparmak. Palet baparmak ilikisi hem sanatresim ilikisini, ondan kopamay, onunla btnlenmilii ifade ediyor, hem demorart ile parmak kendi varl iinde hem yaam, hem lm temsil ediyor.Dikkat edelim Aydn Ayann baz mezarlk resimlerinden ve dorudan lmizlekletirdii resimlerden farkl. Tam lm deil. Ama lm de yaam daiinde barndryor. Ve btnlenme abas yaam simgeleyen, bir bakmasonsuzluu simgeleyen renklerle olmak, renk olmak iin. Yani palet zerindekirenkler, palet ve sanat ben ile (dzdeimeceli (mtonymique) olaraksanat benin, btnn yerine geen para olarak) baparmak ilikisi geici /sonsuz ve lm / yaam kartlklarn koyuveriyor nmze.

Tablo = Ayna(lar):

Aydn Ayann Egonun yansmas tablosunda bulgulayabileceimiz aynalarntm ayni zamanda tablodur. Sanat, resim sanatnn temel kuram olanyanstma kuramn dnsel boyutla harmanlayarak ve eitlendirerek sunar.Yanstmay yle verir ki hem fiziki gereklie bal kalr, hem de yansm ileyansma kaynann varlklarn ayrmada bir bilin izgisi koyar. Tablo hemaynadr, hem de aynadan baka bir eydir, fazla bir eydir. Ayna ise sadeceaynadr. Sanat znellii olmakszn sanat eseri olmaz. Bu durumda tablo, eitdeil aynadr ayni zamanda ve zellikle. Tablo = yanstma + beninznelliidir. Elbette znellik, sanatnn yeteneini, ruhsal durumunu; dnyaya,

topluma, kendine bakn yani dnselini, bir de yaratcln ierir.

Aynalar:Aydn Ayann Egonun yansmas adl tablosunda tane ayna vardr. Ben

bunlar d ayna, orta ayna ve i ayna olarak adlandryorum.

1. D Ayna:Resimde, izleyiciye gre solda tablo erevesine benzeyen bir ereve parasvar. ok yakndan resmedildii iin, olduundan daha geni grnyor. Burada

sanat, bak asn verirken ayni zamanda gzn bu ereveye yaknln da,ereve formunu, olduundan geni izerek gsterir. Dikkatle baklrsa bu form


14/16

orta aynadaki ayna erevesinin deseniyle aynidir. Yalnz gze gre, iki aynanndurumu farkl olduu iin ayni olan farkl gibi grnr. Ancak bu grnen formayni zamanda ereve tahtasnn yan tarafna gerilmi tual bezi ve ivileriizlenimini de verir. Yani hem tualdir, hem aynadr. Ve nasl palet, renkleri ve

sanat beni bir arada tutan bir zemin ise, izleyene gre soldaki grnen dereve paras da erevenin grnmeyen ksmlarn dnmemizi ve resmiyeniden bulmamz salamas asndan ilevseldir. Dikkat edilirse burada dadzdeimeceli bir iliki iletilmitir. Paradan btn alglamamz istenmitir.Onu gz ard ettiimizde resim tam anlalm saylmayacaktr.

Dtan ie ya da ters evrilmi grnmeyenden grnene yani yansmakaynandan yansma getiimizde, resmin erevesinden aynann iinegiriyoruz. Alis (Alice) gibi aynann iine dalyor ve baka bir evrene geiyoruz.Bu evren, bize grnende gremediklerimizi gsteriyor.

2. Orta Ayna:Sanat ben, orta aynada tam olmasa da boydan bir grnt, btne egemen birgrnt olarak ve elinde fras, alma kyafetiyle, dimdik ayakta ve iine,eserine bakyor. Yani kendisinin tesine bakyor. ki ynl gerekleiyor bu

bak: tablonun dndan ve iinden. Ayr ynlerde ayni bak noktas, teyebak buluuyor. Farkllklar her zaman farkllatrmaz.

3. Ayna:

ayna, orta aynadaki sanatnn bann hemen arkasndadr. aynaya, yanduvardaki tablonun grnts yansm. Ama bu, tpk Velasquezin LasMeninas tablosundaki ayna gibi iletilmi. Dikkatli baklmazsa bu ayna birtablo gibi alglanabilir. Yan duvarda grnen tablonun deseni ve renkleriylekarlatrmak yeter. yleyse bu da tablo-ayna kavramn, tablo = aynaanlayn gndeme getirir. Hem ayni, hem de deil deerlendirmesi,derinlerden kendini gsterir.

Demek ki ayna iinde ayna iinde aynadr palet dnda grdklerimiz. Ya da

yle mi demeliyim: Grsel iinde grsel iinde grseldir grdklerimiz. Bu iie geme orta aynada, duvarn mavisine tablonun yeilinin bulamasyla daizlenebiliyor. Ve bu grntnn karmas i ayna ile hemen onun zerinde yeralan, aynann uzants gibi duran formda da grlyor. Bu form ile ayna arasnakk bir erit halinde mavi giriyor ve sonra ba, erit izgisini kapatyor ama

ban arkasnda bize boluk duygusu verecek eridin devamn bulamyoruz.Dolaysyla portrenin arkasndaki ayna ile ilikilendirilen form da hem ayni,hem de farkl olarak alglanmaya uygun resmedilmi. Demek ki bu aynilik vefarkllk sanatnn sorunsal edindii bir konu.

ve D ve/ya snrllk:


15/16

Atlye duvarlar, hem aynalar ve tablolar ie alyor, hem de aynalarn iinegiriyor. D, ite grnyor. Sanatnn gznden bu tablonun evrenine

bakabilmek iin ok dikkatli olmak gerekiyor. Resmin iinde sada, ksmengrnen tablo, byk bir tablo paras, para-btn ilikisi iinde byklk ve

aydnl, yaam yanstyor. Ama i ie snrlar iinde. Zira tablo hemerevesiyle hem de ereveye derinlik vermek iin siyah beyaz ince, kenar eritizgileriyle evreleniyor. Yani aynalardaki gibi bir i ielik, baka deyile birsnr iinde baka bir snr var. Belki bunun anlam emberlerimiz asla izgiseldeil ve tek deil.

Para = Btn:Resimde grnen her ey ereve iinde ve her ey yarm (para). Tm paralarizleyici bakyla tamamlandnda hem tablo, hem de tablonun iindekiler,zellikle de sanat BEN genleiyor, kendi boyutlarnda grnyor, byyor.Yani hem resim, hem de sanat bizim gr keskinliimize brakm kendini.

Sonu: Kartlklarda ve ilikilerdedir anlam:Tablodan u kartlk fkryor: Snrllk ve zgrlk. Bu kartl evirerekifade etmeye kalkarsam unlar syleyebiliyorum: Slk / Derinlik, Buras /tesi, Yansyan / Yansma kayna, lmllk / lmszlk, Eksik /Tam. Bu kartlklar resme bakarak, ve kartlk izgisini ve, ayni zamandaama balalaryla birlikte dndmde, yle okuyabiliyorum:Snrllklarm arttka zgrleiyorum; slm arttka derinleiyorum; hem

burada, hem tedeyim; hem eksikim, hem de tam; hem yansyan, hem deyansma kaynaym; hem lmlym, hem de lmsz; zira: BEN veEGOyum.

Kaynaklar:Kymet Giray; Aydn Ayan; Trkiye Bankas Yaynlar; stanbul; 1999Mehmet Ergven; Srda Grntler; YKY; stanbul; 1995Mehmet Ergven; Aydn Ayan; Argos say: 16; 1989 (s: 84-85) (ve ayni yazYoruma Doru adl kitab iinde)


16/16

Ego(m)un yansıması ve anlamlandırma

Documents