erlijk avondje? Fairtrade Lijkt een goed cadeau, een ‘ eerlijke ’ chocoladeletter op Sinterklaasavond. Duurzaam verbouwde cacao schaadt het milieu minder en boeren krijgen er een betere prijs voor. Maar zo eerlijk en duurzaam is deze fairtrade niet altijd. Door JannekeDonkerlo en BjinseDankert C onsumenten letten steeds beter op wat ze kopen. Duur- zaam of fairtrade staan voor ‘ goed’. Maar goed voor wie? Arnoud Kassi, een keuter- boer in Ivoorkust, heeft zo zijn eigen idee wat duurzaam betekent. Hij verbouwt 3,5 hectare cacao en levert zijn bonen aan een grote Fairtrade-coöperatie. Voorheen verkocht hij zijn oogst aan een tussenhandelaar. Hij kreeg meestal de lage- re dagprijs, maar de handelaar betaalde in elk geval contant. Hem werd beloofd dat hij bij de coöperatie meer zou verdienen. Maar in de praktijk is er nauwelijks ver- schil. Arnoud Kassi: „De bonen worden in ver- schillende periodes geoogst en opgeslagen bij de coöperatie. Pas als er genoeg is, komt de vrachtwagen. Dat kan soms wel maan- den duren. Intussen moeten wij onze ge- zinnen onderhouden, dus zijn we genood- zaakt om geld te lenen. Daar betalen we rente over. De bonus krijgen we pas aan het eind van het jaar. Maar die is bijna net zo hoog als de rente die ik voor mijn schulden betaal. Al met al schiet ik er weinig mee op. ” Kassi vertelde dit in 2012 aan een groep journalisten uit Nederland en West Afrika, voor een onderzoek naar duurzame cacao. Dat kreeg de titel The Fairtrade Rip-off. Keurmerk Fairtrade (ook bekend als Max Havelaar) zet zich sinds 1987 in voor een be- ter bestaan en een eerlijke prijs voor de boeren. Alleen is hun eerlijke prijs voor ca- cao niet wat het lijkt. Max Havelaar belooft de consument dat boeren in ieder geval 2 dollar per kilo krijgen. Echter, Max Have- laar bepaalt niet de prijs aan individuele boeren, maar aan de coöperatie als geheel. Van dat geld betalen de boeren niet alleen de productiekosten, zij draaien ook op voor de exportkosten (allerlei belastingen en transport naar de haven). Een boer als Arnoud Kassi krijgt uiteindelijk veel min- der dan 2 dollar voor een kilo. Volgens Max Havelaar verschillen de bedragen die indi- viduele boeren krijgen, maar een gemid- delde kan de organisatie niet noemen. Daar komt bij dat het marktaandeel van Fairtrade-chocola laag blijft: 0,9 procent in 2010 van de wereldwijde productie. En daarmee is ook de premie in totaal voor de coöperaties laag: 0,20 dollar per kilo. Uit deze premie financiert de coöperatie ver- volgens de bonus voor de eventuele indivi- duele leden en de kosten van het manage- ment (opslagruimtes, reizen, bijeenkom- sten en overige uitgaven). Wat overblijft gaat naar sociale projec- ten. Cacaocoöperatie Kuapa Kokoo in Gha- na bijvoorbeeld investeerde in een school- gebouwtje. Bij gebrek aan leraren en les- materiaal is van een echte school nog geen sprake. Volgens de regels van Fairtrade zou op democratische wijze besloten moeten worden hoe de premie te besteden, maar in een Afrikaanse coöperatie met vaak dui- zenden ongeletterde leden is democratie een groot woord. Wel neemt het marktaandeel aan Fair- trade chocola gestaag toe. Enkele jaren ge- leden besloot Verkade alleen nog 100 pro- cent duurzame chocola te verkopen. De bonen die het bedrijf gebruikt, worden door de hele keten heen apart verpakt, dus hun herkomst is volledig te traceren. Dat geldt niet voor Fairtrade Original. Dat hanteert het eufemistisch begrip Mass Balance, een versluierende manier om te zeggen dat een deel van de repen niet vol- ledig uit Fairtrade-cacaobonen bestaat. De consument betaalt wel een meerprijs voor de repen. Meer keurmerken Fairtrade heeft sinds een paar jaar concur- rentie van twee andere duurzaamheids- keurmerken. Het ene is UTZ (volledige naam UTZ certificied), een initiatief van onder meer Solidaridad en Ahold. Het an- dere is het al langer bestaande Rainforest Alliance (RA). RA heeft inmiddels praktisch De bonus is bijna net zo hoog als de rente die ik voor schulden bet aal Arnoud K assi, cacaoboer in Ivoorkust Deillustratieskomenuithetonlangsgepubliceerdeboek Cacao-enchocoladefabriekC.J.vanHouten&Zn.1815-1971 waarinbedrijfsgeschiedenisenreclame-uitingenvanhetconcernzijnopgetekend VANHOUTENCHOCOLA Eenwereldmerk uitNederland Decacaohandelissindsbegin 19eeeuwbelangrijkvoorNeder- land.In1828patenteerdeCasparus vanHouteneengoedkopemanier omvetuitgeroosterdecacaobonen tepersen.ZijnzoonCoenraad maaktevanhetin1815gestartecho- coladefabriekjeeeninternationaal bekendeondernemingenexpor- teerdechocolade – TheCheapest andtheBest – naarhetVerenigdKo- ninkrijk,FrankrijkenDuitsland. VanHoutenswereldreputatiewas metnametedankenaanderecla- me.Hetbedrijfgeldtalseengrond- leggersvandemodernereclame. Hetpionierdeondermeerinfilmre- clame.Zolooptin TheWedding March (1928)vanErichvonStroheim ophethoogtepuntvandefilmhet bruidspaardekathedraaluitenver- schijnteentrammetreclamevan VanHouteninbeelddieseconden- langblijftstaan. In1962werdVanHoutenver- kochtaanW.R.Grace&Couit NewYork. HetwasvoordeAmeri- kanenhetbruggehoofdtotdeEuro- pesemarkt.Saneringenenmislukte overnamesvolgden.Tijdensdecri- sisindejaren70gingendefabrie- keninWeespdicht.Demerknaam bestaatnogweleniseigendomvan BarryCallebaut,degrootstechoco- ladefabrikantterwereld. CACAO In cijfers 5 kilochocola etenNederlan- dersgemiddeldperjaar. 600.000 toncacao wordtdoorgevoerd viadeNederlandse havens. 90 procent vandecacaodiein Europawordtgeconsumeerd komtuitWest-Afrika. 1,5 miljoenton produceertIvoor- kustperjaar.Datlandisde grootstecacaoproducentter wereld.Dewereldproductieis 4,3miljoenton). 48,8 procent vandewereldcon- sumptievancacaovindtin Europaplaats. 0,9 procent ishetmarktaandeel vanFairtrade-chocola. dezelfde certificeringscriteria als UTZ, al- leen het logo op de verschillende merken chocola is nog anders. Het groene kikkertje van RA richt zich op consumenten die ex- tra belang hechten aan bescherming van wildlife en het in stand houden van de bio- diversiteit. De coöperaties van UTZ en RA verschil- len in zoverre van Max Havelaar dat ze niet primair een ‘ eerlijke prijs’ voor de boeren willen, maar meer productie en betere kwaliteit. Ook individuele boeren met gro- te plantages zijn bovendien welkom. Door beter te produceren, gaan de boeren van- zelf ook meer verdienen, is de gedachte. Hiervoor moeten de boeren geschoold worden in ‘ duurzame’ landbouwmetho- des. Duurzaam betekent weliswaar verant- woord, maar niet biologisch. Voorop staan goed snoeien en het gebruik van compost, maar ook het gebruik van kunstmest en zo nodig bestrijdingsmiddelen. W ereld w ijd c a c a o teko rt Grote cacaokopers als Barry Callebout, Cargill, Mars, Ahold, Unilever en Nestlé in- vesteren niet voor niets in deze vorm van ‘verduurzaming’ van de cacaoteelt. Al ruim tien jaar dalen de opbrengsten doordat de planten en de bodems uitgeput raken. Ter- wijl de oogsten kleiner worden, neemt de vraag naar chocola wereldwijd toe. Als het blijft gaan zoals nu, is er in 2020 wereldwijd een tekort van 1 miljoen kilo. Imagoverbe- tering van een merk, door er een duur- zaamheidslabel aan te kunnen hangen, is daarbij mooi meegenomen. Maar voor de- ze sector betekent duurzaam vooral: een gegarandeerde productie van goede bonen voor een zo laag mogelijke prijs. Ook Nederland heeft belang bij een zo groot mogelijke aanvoer van cacaobonen. Amsterdam is wereldwijd de grootste doorvoerhaven. In Koog aan de Zaan pro- duceren multinationals chocolademassa en cacaoboter. Vanwege het grote belang voor Neder- land steunt de overheid, via de stichting Initiatief Duurzame Handel, organisaties als Solidaridad, die cacaoboeren trainin- gen geven. Vorig jaar gaf IDH een subsidie van 4 miljoen euro. Het bedrijfsleven be- taalde 8 miljoen euro, op een wereldwijde omzet van ruim 81 miljard euro in 2010. R ub b ero f p a lmo lie Maar het trainen van boeren zet niet ge- noeg zoden aan de dijk. Er moet meer ge- beuren, aldus Lucian Peppelenbos, direc- tor opleiding en innovatie bij IDH: „Gecer- tificeerde boeren in Afrika bereiken nu ge- middeld een productieverhoging van 30 procent, dat is bij lange na niet genoeg. Wil de teelt interessant worden voor de boeren en de chocoladefabrikanten, dan praten we over een productieverhoging van 300 procent.” Steeds meer boeren stappen volgens hem over op de meer lucratieve teelt van rubber of palmolie. Wat nodig is zijn betere rassen, intensievere bemesting en gewas- bescherming. Boeren hebben kredieten nodig om daarin te kunnen investeren – en om de tijd te overbruggen die het duurt voordat jonge aanplant produceert. „De structuur in Afrika ontbreekt om dat alle- maal op korte termijn te bereiken. Boven- dien vergt het zo’n 2.000 euro per boer. Wie dat gaat betalen is nog niet bekend.” Intussen is het grootste deel van de West- Afrikaanse cacaoboeren nog niet gecertifi- ceerd. Hoewel het aandeel groeit, is het streven van de Nederlandse cacaoverwer- kers om in 2020 80 procent, en in 2025 100 procent ‘ duurzaam’ te zijn, dan ook niet reëel. Weliswaar lukt certificering waar- schijnlijk wel, maar de productieverhoging van 300 procent niet. Terwijl de grote bedrijven via UTZ certi- ficering een vaste stroom aan productie proberen te garanderen, Max Havelaar in de marge opereert om het inkomen van ca- caoboeren te verbeteren en RA het smal- deel aan ecologisch geobsedeerde chocola- de-eters afkoopt, blijft het gros van de ca- caoboeren arm.