Een gezonde kijk op zout

Science Café – Leiden, 13 nov 2012

Dr. Marianne GeleijnseEpidemioloog/Voedingskundige

Afdeling Humane Voeding, Wageningen Universiteit

Email: [email protected]; Website: www.humannutrition.wur.nl

Een gezonde kijk op zout

De stand van de wetenschap


Overzicht van presentatie

♦ Zout en bloeddruk

♦ Zout en hart* en vaatziekten*

♦ De inname van zout in Nederland

♦ Gezondheidswinst door zoutreductie

♦ Samenvatting en Discussie

*Er zijn ook andere aandoeningen in verband gebracht met zout, zoals maagkanker, osteoporose, obesitas, astmaklachten en nierproblemen. Zie voor info o.a. www.worldactiononsalt.com.


Leefstijl en voeding zijn grotendeels verantwoordelijk voor deze verschillen in bloeddruk

Overgenomen van Geoffrey Rose, Int J Epidemiol 1985;14:32*38.

Bloeddruk in de bevolking


Bloeddruk in Yanomamo indianen (Brazilië)

♦ Geen alcohol, hoge vezelinname

♦ Geen overgewicht, lichamelijk actief

♦ Geen zout!

♦ Geen bloeddrukstijging met de leeftijd

Mancilha*Carvalho et al, J Hum Hypertens 1989 Oliver et al, Circulation 1975


Lancet 2002;360:1903-13.Prospective studies collaboration (data van 1 miljoen volwassenen). Lewington et al, Lancet. 2002;360:1903-13.

Circa de helft van alle HVZ doden bij bloeddruk

onder 140 mmHg!

Systolisch DiastolischBloeddruk

Ste

rfte

aan

bero

ert

e

Leeftijd

80*89 jr

70*79 jr

60*69 jr

50*59 jr

Vergelijkbaar verbandmet hartinfarcten

Bloeddruk: risicofactor voor hart* en vaatziekten


Populatie vs. hoog-risico benadering

Prevalentie van hypertensie

Bloeddrukdaling

Bloeddruk in de bevolking (mmHg)

Risico op hart- en vaatziekten

Systolische bloeddruk 5 mmHg ↓: 23% minder beroerten, 16% minder hartinfarctenMacMahon et al, Lancet 1990


Kan dat met voeding?

JA!


DASH: Dietary Approaches to Stop Hypertension

459 personen met onbehandelde hoge bloeddruk

Gecontroleerd voedingsexperiment, 8 weken:

1) Standaard Amerikaanse voeding

2) Voeding met veel groente en fruit

3) “DASH” voeding: idem plus magere zuivel, vis, minder (verzadigd) vet

Appel et al, N Engl J Med 1997;336:1117-24.


Dash

DASH onderzoek

Appel et al, N Engl J Med 1997;336:1117*1124.

(2,8 mmHg

(5,5 mmHg

ref

+ magere zuivel, vis, minder (verzadigd) vet


Sacks et al, N Engl J Med 2001;344:3*10

DASH + minder zout =

meer bloeddrukdaling

Zout: 8 g/d 6 g/d 4 g/d

“DASH-Sodium”: DASH voeding met minder zout


Mild tot matig verhoogdebloeddruk (n=169)*

Normale bloeddruk(n=243)

Zoutreductie (naar 4 g/d) 8,3 / 4,4 mmHg 5,6 / 2,8 mmHg

Zoutreductie + DASH 11,5 / 5,7 mmHg 7,1 / 3,7 mmHg

Sacks et al, N Engl J Med 2001;344:3*10.

“DASH-Sodium”: DASH voeding met minder zout

Vergelijkbaar met medicatie

* NB: Een kwart van de Nederlandse volwassenenvalt in deze categorie


Trial met zoutvervanger

♦ 100 Rotterdamse 55-plussers met onbehandelde milde hypertensie

♦ Zoutvervanger: 41% natriumchloride, 41% kaliumchloride en 19% mangesiumzouten

♦ Bij koken / aan tafel en verwerkt in brood, kaas, vleeswaren, soep: bijna 60% van het keukenzout vervangen

♦ Duur: 6 maanden

Geleijnse et al, BMJ 1994;309:436-440.


Trial met zoutvervanger

Verschil in urinaire uitscheiding tussen interventie- en controlegroep:

Natrium: -38 mmol per 24 uur (~2 g zout)

Kalium: +18 mmol per 24 uur (~0,7 g K)

Effect op de bloeddruk: -8 / -3 mmHg

Geleijnse et al, BMJ 1994;309:436-40.

= komt overeen met 1 banaan + 1,5 kiwi


Effect van zout op de bloeddruk

He & MacGregor. Hypertension 2003;42:1093*1099

Afname in zout (g/dag)

Verandering in bloeddruk

(mmHg)

Meta*analyse van trials (duur >1 maand)

11 onderzoeken in normotensieven en 17 in hypertensieven

Effect van 6 gram minder zout

op de systolische bloeddruk:

*4 mmHg bij normotensieven

*7 mmHg bij hypertensieven


Bibbins-Domingo et al, NEJM 2010


Afname in het optreden van hart* en vaatziekten in de VS, geschat met het Coronary Heart Disease Policy Model

Voorspelde afname in events (per jaar)

Maatregelen in de bevolking* Hartinfarcten Beroerten

Niveaus van zoutreductie:

1 gram/dag 2,7% 2,2%

2 gram/dag 5,2% 4,4%

3 gram/dag 7,8% 6,4%

Stoppen met roken 3,7% 4,4%

Gewichtsverlies 5,3% 0,7%

Statine voor primaire preventie 5,3% 0,9%

Antihypertensieve medicatie 9,3% 9,3%

Bibbins*Domingo et al, N Engl J Med 2010. *Voor omschrijving criteria: zie publicatie.


Zoutinname in Nederland

Huidige inname: 9 gram per dag (mogelijk iets onderschat)

RIVM Briefrapport 350050004/2007, 24*uurs urine*excretie vannatrium. Voedingsstatusonderzoek bij volwassen Nederlanders.

Aanbeveling Gezondheidsraad: <6 g/dag

WHO: <5 g/dag (WHO Forum on Reducing Salt Intake in Populations, Parijs 2006)


Zoutrichtlijn voor kinderen (in NL)

LeeftijdMaximum inname

per dag

0-6 mnd. <1 g7-12 mnd. 1 g

1-3 jr. 2 g4-6 jr. 3 g

7-10 jr. 5 g11-14 jr. 6 g Stichting Voedingscentrum Nederland


Bronnen van zout

WHO 2006, www.who.int/dietphysicalactivity/reducingsaltintake_EN.pdf

Anderson et al, J Am Diet Assoc 2010;110:736*745.

Het meeste zout krijgen we binnen via bewerkte voedingsmiddelen


Bron: Voedselconsumptiepeiling 2003

Brood 24%

Vlees (producten) 17%

Soepen 10%

Kaas 8%

Zuivel(producten) 7%

Noten/chips/snacks 6%

Sauzen/dressings 6%

Belangrijkste bronnen van zout in Nederland

12% van nature

6% aan tafel

5% tijdens koken

77% door industrie


Zoutgehalte van een Hollandse warme maaltijd

Zelf bereid (zonder zout)

Kant-en-klaar

Consumentenbond, mei 2007


Minder zout kàn! Laagste Hoogste Verschil(zout/portie, g) (zout/portie, g) % lager

Bruinbrood 0.30 0.51 -41Witbrood 0.23 0.60 -62Kaas 48+ 0.33 0.68 -51Sandwichspread 0.20 0.28 -29Pindakaas 0.05 0.14 -64Schouderham 0.19 0.31 -39Tonijnsalade 0.12 0.21 -43Pizza 2.80 9.20 -70Nasi/bami 1.40 5.10 -73Stoommaaltijden 0.98 4.70 -79Stoomgroenten 0.09 1.30 -93Doperwten (blik/pot) 0.26 1.10 -76Roerbaksaus 0.33 1.90 -83Knakworst 0.25 0.60 -58Tomatensoep (blik) 1.40 2.10 -33Kroketten 0.60 1.10 -45Borrelnootjes 0.27 0.55 -51Speculaas 0.06 0.14 -57

Grote spreiding in zout

binnen hetzelfde product

van verschillende merken!

Consumentenbond, maart 2007


♦ In NL: ~7 g/dag toegevoegd zout via industrie

♦ FNLI target voor 2010: 12% reductie

♦ Bereikt in najaar 2010: 10% reductie

� ~0,8 g/dag minder zout op bevolkingsniveau (niet bereikt…)

♦ Na 2010: verdere reductie naar 20*30%

Indien 25%� 1,8 g/dag minder zout op bevolkingsniveau

FNLI: Task Force Zout

25% NIET GENOEG, 40% NODIG...


Goede etikettering voor zout

NB: 1 gram natrium = 2,54 gram zout


Samenvatting

♦ De gemiddelde Nederlander eet 9 gram zout per dag.

♦ Hiervan komt driekwart uit industrieel bewerkte producten.

♦ Vooralsnog geen dalende trend (zie cijfers RIVM, nVWA).

♦ Aanbeveling van de Gezondheidsraad (2006): maximaal 6 g/d.

♦ Het zout in veelgebruikte levensmiddelen moet met 40%

omlaag om dat te bereiken.


Hoe gaan we dat doen?

Gedeelde verantwoordelijkheid van industrie, cateraars,

overheid, NGO’s, (para)medici, consumenten,

wetenschappers, opvoeders...


Gezonde voeding: laat zout er buiten…

Stilleben mit Salz - Lewis Colburn, 2007

Een gezonde kijk op zout

Documents