Top Banner
87 Annemarie Kaindl Das Handschriftenverzeichnis des Prämonstratenserklosters Windberg von 1595 Das Handschriftenverzeichnis des Prämonstratenserklosters Windberg, 1 auf landesherrliche Anweisung 1595 unter Abt Christoph Kurz (amtierte 1570–1596) angelegt, befindet sich zusammen mit 21 weiteren monastischen Bücherlisten in der Bayerischen Staatsbibliothek, Cbm Cat. 3. Das 355 Blätter umfassende Konvolut liegt als einziges der Katalogserie BSB, Cbm Cat. 1–3 noch in einer älteren, wahrscheinlich der ursprünglichen Bindung vor. Der Spiegel des Vorderdeckels trägt neben alten Signaturen, Standortvermerken 2 und einem eingeklebten Papierzettel mit der Aufschrift „iussu Max I. de 1595 et 1610“ das Exlibris der kurfürstlichen Hofbibliothek von 1746. 3 Der Halbband ist mit Schweinslederrücken und ecken sowie gelblichgrauem, abgewetztem Papier bezogen. Direkt auf dem Lederrücken steht mit Tinte „Mss. Cataloge der bair. Klöster iussu Max I. de 1595 et 1610 P. 2“, gefolgt von einer verblassten Auflistung der enthaltenen Bibliothekskataloge. Die einzelnen Lagen des Quartbandes bilden keinen 1 Vgl. zur Bibliotheksgeschichte zusammenfassend und insbesondere zum Ausbau der Sammlung am Beginn der frühen Neuzeit: Wagner, Bettina: Die Rechnungsbücher des Prämonstratenserklosters Windberg. Eine biblio- theksgeschichtliche Quelle für den Medienwandel im 15. Jahrhundert, in: Wolfenbütteler Notizen zur Buchgeschichte 33 (2008) 7–31. 2 In der linken, unteren Kante steht der Standortnachweis aus der Zeit, als die Hofbibliothek noch im Jesuitenkolleg untergebracht war, um 1822: „Mittleres Pult im philosophisch. Saal, Schubladt [durchgestrichen, nicht les- bar], dann 64 durchgestrichen, schließlich 10“. 3 Nach Dreßler, Fridolin: Die Exlibris der Bayerischen Staatsbibliothek 17.–20. Jahrhundert, Wiesbaden 1972, 25, Abb. 65, handelt es sich um das kurfürst- liche Bucheignerzeichen vom Typ C 1 a, gefertigt als Kupferstich von Jo- hann Anton Zimmermann (1705–1797).
46

Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

Feb 05, 2023

Download

Documents

Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

87

Annemarie Kaindl 

Das Handschriftenverzeichnis des Prämonstraten‐serklosters Windberg von 1595 

Das Handschriftenverzeichnis  des  Prämonstratenserklosters Wind‐berg,1  auf  landesherrliche  Anweisung  1595  unter  Abt  Christoph Kurz (amtierte 1570–1596) angelegt, befindet sich zusammen mit 21 weiteren monastischen Bücherlisten  in der Bayerischen Staatsbiblio‐thek, Cbm Cat. 3.     Das  355 Blätter umfassende Konvolut  liegt als  einziges der Kata‐logserie BSB, Cbm Cat. 1–3 noch in einer älteren, wahrscheinlich der ursprünglichen  Bindung  vor. Der  Spiegel  des  Vorderdeckels  trägt neben alten Signaturen, Standortvermerken2 und einem eingeklebten Papierzettel mit der Aufschrift „iussu Max I. de 1595 et 1610“ das Ex‐libris der kurfürstlichen Hofbibliothek von 1746.3 Der Halbband  ist mit  Schweinslederrücken und  ‐ecken  sowie gelblich‐grauem,  abge‐wetztem Papier bezogen. Direkt auf dem Lederrücken steht mit Tin‐te „Mss. Cataloge der  bair. Klöster  iussu Max  I. de 1595  et 1610 P. 2“, gefolgt  von  einer  verblassten  Auflistung  der  enthaltenen  Biblio‐thekskataloge. Die einzelnen Lagen des Quartbandes bilden keinen 

1 Vgl. zur Bibliotheksgeschichte zusammenfassend und insbesondere zum Ausbau der Sammlung am Beginn der frühen Neuzeit: Wagner, Bettina: Die Rechnungsbücher des Prämonstratenserklosters Windberg. Eine biblio-theksgeschichtliche Quelle für den Medienwandel im 15. Jahrhundert, in: Wolfenbütteler Notizen zur Buchgeschichte 33 (2008) 7–31. 2 In der linken, unteren Kante steht der Standortnachweis aus der Zeit, als die Hofbibliothek noch im Jesuitenkolleg untergebracht war, um 1822: „Mittleres Pult im philosophisch. Saal, Schubladt [durchgestrichen, nicht les-bar], dann 64 durchgestrichen, schließlich 10“. 3 Nach Dreßler, Fridolin: Die Exlibris der Bayerischen Staatsbibliothek 17.–20. Jahrhundert, Wiesbaden 1972, 25, Abb. 65, handelt es sich um das kurfürst-liche Bucheignerzeichen vom Typ C 1 a, gefertigt als Kupferstich von Jo-hann Anton Zimmermann (1705–1797).

Page 2: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

88

festen Buchblock.  Sie  sind  lose  auf drei Bünde  geheftet und  allein darüber mit der Einbanddecke verbunden.    Die 24 Blätter  (BSB, Cbm Cat. 3,  f. 83r–106r4) umfassende Papier‐handschrift des Windberger Kataloges, die ursprünglich nicht  foli‐iert5 war, misst etwa 22,5 x 17 cm. Sie weist erhebliche Gebrauchs‐spuren auf. Auf den ersten Blättern fallen Wasserränder in der rech‐ten unteren Ecke  ins Auge,  teilweise wirkt das Papier  stockfleckig. Die  Seitenränder  sind  abgegriffen  und mitunter  eingerissen.  Blatt 102 war  lose und  ist notdürftig am unteren und oberen  Innenrand mit zwei Papierstreifen an das Vorderblatt geklebt. Das Verzeichnis ist in gut lesbarer Kursive von einer Hand mit bräunlicher Tinte ge‐schrieben und am Ende auf April 1595 datiert.6 Trotz der dicht be‐schriebenen  Seiten  ist  es  übersichtlich  angelegt.7 Unterteilt  in  fünf Rubriken, innerhalb derer die Einzelbände durchgezählt sind, bietet die Zusammenstellung  eine detaillierte Auflistung der Windberger Handschriftenüberlieferung.     Fünf Einträge sind am  linken Rand mit Tinte durch ein Kreuz ge‐kennzeichnet. Diese Markierung  korrespondiert mit  zwei  späteren Bleistiftanstreichungen, die sich über mehrere Zeilen ziehen.8 An den 

4 F. 83r ist die Titelseite, deren Rückseite leer ist, auf 41 Seiten, f. 84r–104r, folgt der Katalog; nicht beschrieben sind f. 104v–106r. 5 Eine durchgehende Blattzählung hat erst Schmeller mit Tinte angebracht. 6 Windberg reagierte damit ebenso prompt wie gewissenhaft auf das Man-dat Maximilians I. vom 30.03.1595, abgedruckt bei Rockinger, Ludwig: Die Pflege der Geschichte durch die Wittelsbacher, München [1880], Beilage XI, Nr. 2, (56f.). Die herzogliche Anweisung, „[…] ainen ordenlichen Catalogum aller geschribnen buecher vnnd allten brueflichen vrkhunden so bey eurem gots-hausz zu fünden“ zu erstellen, schloss das Erfassen der archivalischen Über-lieferung ein. Weiterhin hieß es, dass von allen Handschriften die Autoren und Titel zu vermerken, bei Sammelhandschriften der gesamte Kodex durchzusehen und alle Einzelschriften, insbesondere die Heiligenviten, detailliert aufzuführen seien. 7 Kustoden verweisen jeweils auf die Folgeseite. 8 Die so gekennzeichneten Manuskripte wurden am 9. August 1616 zur Einsendung an die geheime Kanzlei in München angefordert, Rockinger (wie Anm. 6), 53f., Anm. 1.

Page 3: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

89

Rändern  befinden  sich  von  der Hand  Johann Andreas  Schmellers durchgehend Marginalien mit Signaturangaben.9 

Bearbeitungsgrundsätze für den Abdruck10 

Transkribiert11 wird im Wesentlichen nach dem Lautwert: Die Buch‐staben  i und u werden  für den Vokal,  j und v  für die Konsonanten verwendet. Die Schreibungen uu und vv werden zu w normalisiert. Zahlenangaben sind entsprechend der Vorlage wiedergegeben, also römische Zahlzeichen oder arabische Ziffern bzw. das ausgeschrie‐bene Zahlwort.     Groß  geschrieben wird  der  Anfang  eines  Eintrages  oder  Satzes, außerdem Personen‐ und Ortsnamen, die Nomina  Sacra  sowie die Titel der biblischen Bücher. Die  Interpunktion  erfolgt nach moder‐nen Gesichtspunkten. Ein Seitenwechsel in der Handschrift ist durch vorangestellte Blattzahl in [Fol.] gekennzeichnet. 

9 Schmeller hatte im Zuge der Ordnungs- und Katalogarbeiten zur Rekon-struktion des Provenienzprinzips der säkularisierten Handschriften die Einträge in zwei Durchgängen mit seiner interimistischen Klostersignatur, beispielsweise „Wind. 34“ versehen. 10 Aus der Reihe der maximilianischen Klosterkataloge liegen gedruckt vor: eine knappe, 1631 in Rottenbuch angelegte Titelliste, vgl. Glauche, Günter: Mittelalterliche Handschriften und frühe Drucke in der Stiftsbibliothek Rottenbuch, in: Rottenbuch. Das Augustinerchorherrenstift im Ammergau (Hg. Hans Pörnbacher), Weißenhorn ²1980, 107–115, hier 114f.; weiterhin zwei Handschriftenverzeichnisse von 1595 und 1610 der Kartäuser, vgl. Micus, Rosa: Die Bibliothek der ehemaligen Kartause Prüll bei Regensburg (1484–1803) (Analecta Cartusiana 186), Salzburg 2003, die Abdrucke: 49–65 sowie die Handschriftenkataloge des Augustinerchorherrenstifts St. Mang von 1610 und 1629, ediert von: Fuchs, Franz: Bildung und Wissenschaft in Regensburg. Neue Forschungen und Texte aus St. Mang in Stadtamhof (Beiträge zur Geschichte und Quellenkunde des Mittelalters 13), Sigmarin-gen 1989, 40–79. 11 An einzelnen Stellen, bei denen Zweifel bestanden, ob das Wort richtig entziffert oder die Abkürzung grammatikalisch zuverlässig aufgelöst wur-de, ist mit eine Fußnote auf diesen Sachverhalt hingewiesen.

Page 4: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

90

Erläuterungen im Anmerkungsapparat 

Bei der Durchsicht der Titelaufnahmen zeigte sich, dass von 138 auf‐geführten Bänden noch 118 in der Bayerischen Staatsbibliothek vor‐handen  sind.12 Die  Einträge  konnten weitgehend  identifiziert wer‐den13 durch Abgleich mit den  gedruckten Handschriftenkatalogen, wozu neben den grundlegenden Bestandsverzeichnissen14  fallweise die kunsthistorischen Spezialkataloge15 herangezogen wurden.    Die Anlage des Sachapparates in den Fußnoten folgt dem Schema: gültige Signatur, Format, Beschreibstoff, falls nicht Papier, Blattzahl, Entstehungsort  und  Datierung,  schließlich  die  Auflistung  des  In‐halts.  Basierend  auf  den  knappen  Katalogisaten  bei Halm/Meyer  16 sind geschlossene Einzeltexte vollständig verzeichnet. Gekürzt wur‐de hingegen die  Inhaltsübersicht von Sammelhandschriften, bei de‐nen  lediglich  umfangreichere Werke  oder  historisch  relevante Ein‐träge  bzw.  Beigaben  angeführt  sind.  Die weitere  Kommentierung beschränkt  sich  auf  exemplarspezifische  Informationen  aus  den MBK und Literatur in Auswahl.17 Insbesondere ist angegeben, wenn eine Handschrift im ältesten Windberger Bücherverzeichnis aus dem 12. Jahrhundert, das unter dem ersten Abt Gebhard angelegt wurde, aufgeführt ist.18 

12 Ist die Zuweisung unsicher, steht hinter der Signatur ein Fragezeichen. 13 Allein Schmellers Signaturenangaben ermöglichten vielfach die Zuord-nung der identifizierten Codices, da diese Provenienzsignaturen auch bei Halm/Meyer angegeben sind. 14 Halm/Meyer. 15 Klemm und Hernad. 16 Die derzeit für den Windberger Bestand noch gültigen Kataloge spiegeln den Forschungsstand des ausgehenden 19. Jahrhunderts wider. 17 Im Rahmen der vorliegenden Arbeit konnte weder eine Autopsie der überlieferten Kodizes noch die systematische Durchsicht der Literatur zu den Handschriften oder den enthaltenen Texten erfolgen. Diese Aufgabe bleibt einer Tiefenerschließung des Windberger Handschriftenfonds im Zuge einer Neukatalogisierung vorbehalten. 18 Vgl. Liste bei Pfeil, 269f.

Page 5: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

91

Mehrfach zitierte Literatur und ihre Abkürzung19 

Backmund Backmund, Norbert: Geistesleben,  in: Ders.: Kloster Windberg.  Studien  zu seiner Geschichte, Windberg 1977, 20–26. 

Bergmann / Stricker Bergmann, Rolf / Stricker, Stefanie (Bearb.): Katalog der althochdeutschen und altsächsichen Glossenhandschriften  3, Teil C. Katalog Nr.  493–779, Berlin 2005.  

Canisius Canisius, Heinrich: Antiquae lectionis, 6 Bde., Ingolstadt 1601–1604. 

Glauche Glauche, Günter: Wege zur Provenienzbestimmung versprengter bayerischer Handschriften, in: Bibliotheksforum Bayern 6 (1978) 188–208. 

Halm / Meyer  Halm, Karl  / Meyer, Wilhelm  (Bearb.): Catalogus codicum manu scriptorum Bibliothecae  Regiae  Monacensis  IV,  4:  Codices  latini  Clm  21406–27268, München 1881. 

Hernad Hernad,  Béatrice:  Die  gotischen Handschriften  deutscher Herkunft  in  der Bayerischen Staatsbibliothek 1: Vom späten 13. bis zur Mitte des 14.  Jahr‐hunderts (Katalog der  illuminierten Handschriften der Bayerischen Staats‐bibliothek in München 5), Textband, Wiesbaden 2000. 

Hopfenmüller  Hopfenmüller, Friedrich: Das Ankunftsbuch des Klosters Windberg, München 1992. 

Lhotsky Lhotsky,  Alphons:  Thomas  Ebendorfer.  Ein  österreichischer  Geschichts‐schreiber, Theologe und Diplomat des 15. Jahrhunderts (Schriften der MGH 15), Stuttgart 1957.  19 Zur Bezeichnung von Umfangsangaben werden weiterhin folgende Ab-kürzungen verwendet: f(olium) steht für Blatt, r(ecto) für dessen Vorder-, v(erso) für die Rückseite; die Buchstaben a-d bezeichnen die Spalte inner-halb der Handschrift; weiterhin: Sp(alte), Nr. (Nummer) und Anm(erkung). bei den Literaturangaben. Ist keine Umfangsbenennung angegeben, handelt es sich um eine Zählung nach Seiten.

Page 6: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

92

LexMA Lexikon des Mittelalters, 10 Bde., München u.a. 1980–1999. 

Madre Madre, Alois: Nikolaus von Dinkelsbühl. Leben und Schriften. Ein Beitrag zur theologischen Literaturgeschichte (Beiträge zur Geschichte der Philoso‐phie  und  Theologie  des  Mittelalters.  Texte  und  Untersuchungen  40,4), Münster 1965. 

Müller Müller, Michael: Die Annalen und Chroniken  im Herzogtum Bayern 1250–1314 (Schriftenreihe zur bayerischen Landesgeschichte 77), München 1983. 

Kaeppeli  Kaeppeli, Thomas: Scriptores ordinis praedicatorum medii aevi, 4 Bde., Rom 1970–1993. 

Klemm 3/1 Klemm, Elisabeth: Die romanischen Handschriften der Bayerischen Staatsbib‐liothek. Teil 1: Die Bistümer Regensburg, Passau und Salzburg (Katalog der illuminierten Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek  in München 3), Textband, Wiesbaden 1980. 

Klemm 4 Klemm,  Elisabeth:  Die  illuminierten  Handschriften  des  13.  Jahrhunderts deutscher Herkunft  in der Bayerischen  Staatsbibliothek  (Katalog der  illu‐minierten Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek  in München  4), Textband, Wiesbaden 1998. 

MBK Mittelalterliche  Bibliothekskataloge  Deutschlands  und  der  Schweiz,  4,1: Bistümer Passau und Regensburg, bearb. von Christine Elisabeth Ineichen‐Eder, München 1977. 

MGH Necr.  Monumenta Germaniae historica, Necrologia 

MGH SS Monumenta Germaniae historica, Scriptores 

Pfeil Pfeil, Brigitte: Die „Vision des Tnugdalus“ Albers von Windberg. Literatur‐ und  Frömmigkeitsgeschichte  im  ausgehenden  12.  Jahrhundert. Mit  einer 

Page 7: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

93

Edition der lateinischen „Visio Tnugdali“ aus Clm 22254 (Mikrokosmos 54), Frankfurt am Main 1999. 

Poncelet Poncelet, Albert: De Legendario Windbergensi,  in: Analecta Bollandiana 17 (1898) 97–216. 

VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, 2. Aufl., hg. von Kurt Ruh u.a., 14 Bde., Berlin 1978–2008.   

Page 8: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

94

Edition [Fol. 83r] Catalogus librorum scriptorum in bibliotheca Windbergen-si 159520 [Fol. 84r] † CATALOGUS SEU consignatio omnium librorum et trac-tatuum21 saltem scriptorum in bibliotheca monasterii Windbergensis, facta ex mandato domini domini Maximiliani illustrissimi ducis Ba-variae ac moderni principis etc. Theologica primum habet haec: 1.) Novum testamentum in 4to maiori latine scriptum. Continet au-tem folia 156. 2.) Declaratio novi testamenti, in folio minori, edita a Zacharia Chri-sopolita. Continet folia 183.22 3.) Prima pars bibliorum in folio, numerus foliorum 295.23 4.) Secunda pars bibliorum usque ad novum testamentum exclusive, in folio, numerus foliorum 211.24 5.) Explicatio omnium epistolarum Pauli, authore: Petro magistro in folio, numerus foliorum 291.25 6.) Textus librorum regum et aliorum sapientialium Salomonis, in folio. Continet folia 152.26

20 Jahreszahl von Schmeller? ergänzt. Darunter steht von einer früheren Hand die Zahl „67“. Mehrere Faszikel des Katalogwerkes BSB, Cbm Cat. 1–3 weisen eine eigene Zählung auf, ohne dass ein Zusammenhang oder eine Reihenfolge erkennbar ist. 21 Über der Zeile eingefügt. 22 BSB, Clm 22234, Pergament, Folio, 184 Blätter, Italien 14. Jh., Halm/Meyer, 32, Zacharias von Besançon (Chrysopolitanus), Evangelienharmonie. 23 BSB, Clm 22351, Folio, 295 Blätter, 1454, Halm/Meyer, 42, Altes Testament, Teil 1, 1454 von Johannes Faust von Auerbach in Straubing geschrieben, MBK, 375. 24 BSB, Clm 22352, Folio, 215 Blätter, 1451, Halm/Meyer, 42, Altes Testament, Teil 2. 25 BSB, Clm 22228, Pergament, Folio, 290 Blätter, 12. Jh., Halm/Meyer 32, Petrus Lombardus, Kommentar zu den Paulusbriefen; der aus Oberitalien stammende Kodex wurde dem Kloster während der Amtszeit Abt Geb-hards von einem Plebanus Volkwinus aus Straubing geschenkt, MBK, 572 mit Anm. 9; zum Schenkungsvermerk als Traditionsnotiz, Hopfenmüller, *45.

Page 9: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

95

7.) Textus librorum prophetarum tam maiorum quam minorum in folio. Comprehendit folia 153.27 8.) Textus librorum quorundam prophetalium, historialium et sa-pientialium sacrae scripturae, in folio. Continet folia 174.28 9.) Expositio in pentateuchum, Josuae et Judicum libros in formo quarto, numerus foliorum 138.29 10.) Glossa ordinaria in ecclesiasten in quarto. Continet folia 85.30 11.) Parvus dictionarius sacrae scripturae in quarto, numerus folio-rum 172.31 12.) Glossa ordinaria in psalmos in 4to. Habet folia 176. [Fol. 84v] 13.) Alia glossa ordinaria in psalmos in quarto, foliorum 209. 14.) Psalterium cum glossa vulgari et vernacula lingua expositum, in 4to. Constat foliis 226.32 Porro haec memorabilia asscripta sunt initio

26 BSB, Clm 22207, Pergament, Folio, 152 Blätter, Windberg um 1150–1160, Halm/Meyer, 29, Hieronymus, Prologus in biblia, Altes Testament: Vier Könige, Proverbien, Ecclesiates, Canticum canticorum, Sapientia, Ecclesiasticus; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 153; im Windberger Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. ent-halten, Pfeil, 269. 27 BSB, Clm 22209, Pergament, Folio, 156 Blätter, Windberg, um 1150–1160, Halm/Meyer, 29, Altes Testament: Prophetenbücher; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 155; im Katalog aus dem 12. Jh. enthalten, Pfeil, 269. 28 BSB, Clm 22208?, Pergament, Folio, 180 Blätter, Windberg, um 1150–1160, Halm/Meyer, 29, Altes Testament: Hiob, Tobias, Judith, Esther, 2 Esra, 2 Ma-kabäer, 2 Paralipomenon; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 154; im Katalog aus dem 12. Jh. enthalten, Pfeil, 269. 29 BSB, Clm 22260, Pergament, Folio, 138 Blätter, Windberg vor Mitte 12. Jh., Halm/Meyer, 34, Commentarius in octateuchum, expositio in Pentateuchum, f. 127 in librum Josuae, f. 131 Judicum, f. 137 Ruth; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 149; unter Abt Gebhard entstanden, MBK, 572, Anm. 3; möglicher-weise im Bücherverzeichnis des 12. Jhs. aufgeführt, Pfeil, 270. 30 BSB, Clm 22259, Pergament, Quart, 85 Blätter, Bayern um 1165, Halm/Meyer, 34; Ecclesiastes et cantica canticorum cum commentario; Buch-schmuck: Klemm 3/1, Nr. 188; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufge-führt, Pfeil, 270. 31 BSB, Clm 22261, Pergament, Folio, 177 Blätter, 12./13. Jh., Halm/Meyer, 34, Index duplex rerum vel differentiarum in biblia; Pfeil, 63, Anm. 228 datiert den Kodex ins 13. Jh.

Page 10: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

96

huius libri.33 Beatus Hieronymus in chronicis, quae propriis manibus contexuit ita commemorat: Ab Adam usque ad diluvium anni duo milia CII. A diluvio usque ad Abraham DCCCCXLII. Ab Abraham usque ad nativitatem CHRISTI anni duo milia XV, quorum summa inveniuntur quinque milia CLVIIII. His adde annos incarnationis domini MCLXXXVII et fiunt ab initio mundi sex milia trecenti XLVI anni. Anno milleno centeno quominus uno Hierusalem Franci ca-piunt virtute potenti. Heinricus filius imperatoris Heinrici contra patrem suum in regnum surrexit. MCVI Heinricus quartus impera-tor obiit. MCVII Heinricus post mortem patris imperavit 19 annis. MCVIII Heinricus rex magnam expeditionem fecit in Italiam et Pa-schalem papam Romae cepit. MCXVI terrae motus factus est per universam terram. MCXXV imperator Heinricus obiit et Lotharius in regnum eligitur. MCXXXI Lotharius rex profectus est in Italiam. MCXXXII ecclipsis solis facta est. III nonas Augusti hora 9. MCXXXVI Lotharius imperator obiit. MCXXXVIII Conradus rex eligitur. MCXLVI Conradus et Ludovicus reges Hierosolymam per-gunt. MCL Conradus rex Hierosolyma reversus est. MCLII Conra-dus rex obiit et Fridericus ei successit. MCLVI Fridericus imperator ordinatur. MCLVIII Fridericus imperator Mediolanum potenter subegit. MCLXII funditus delevit. MCLXXVIII terminatum est

32 BSB Cgm 17, Folio, Pergament, 226 Blätter, vor 1187, Petzet, Erich (Bearb.), Die deutschen Pergamenthandschriften Nr. 1–200 der Staatsbibliothek in München, editio altera (Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Monacensis V,1) München 1920, 31f.; Beschreibung der Handschrift bei Kirchert, 59–68; enthält auf f. 1v–7r ein Kalendarium mit den ältesten kom-putistischen Notizen in deutscher Sprache; Abdruck: Kirchert, 95–110. Auf f. 7v die Annales Halesbrunnenses bis zum Jahr 1178, Druck bei Pertz, Georg Heinrich in: MGH SS XVI, Hannover 1859, 13, Zeilen 31–36 und 14, Zeilen 2–20, Zeile 23 sowie Zeilen 32–34, sie stimmen weitgehend mit den in BSB, Clm 22201, f. 1va stehenden, älteren Windberger Annalen überein; danach folgen die Psalmen, die Cantica mit der frühesten deutschen Interlinearver-sion des Apostolischen Glaubensbekenntnisses auf f. 218v–222r, vgl. Steer, Georg: Glaubensbekenntnisse, in: VL 11, ²2004, Sp. 529–542, hier 533 und zur gesamten Handschrift: Klein, Dorothea: Windberger Interlinearversion zu Psalter, Cantica u.a., in: VL 10, ²1998, Sp. 1192–1197; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 178. 33 Am rechten Rand über der Zeile von Schmeller? Hinweis auf den Beginn der Annalen „F. 7“.

Page 11: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

97

schisma inter Alexandrum papam et imperatorem Fridericum Vene-tiae. [Fol. 85r] 15.) Liber varia opuscula continens in folio communi, etc. Evangelia quatuor, foliorum 78. Evangelium Nicodemi apocryphi, 9 foliorum. Liber de infantia Salvatoris, habens 6 tamen folia. Compila-tio fratri Bertholdi ordinis praedicatorum extracta de verbis. Evange-listarum et visione cuiusdam religiosae personae de passione domi-ni, habens folia 10. Defloratio Isidori in nominatissimis vocabulis legis et evangeliorum, 6 foliis tamen constans. Quatuor libri dialogo-rum beati Gregorii, 64 foliorum. Libellus oculus sacerdotum nuncu-patus, qualiter scilicet sacerdotes se habere debeant in confessionibus excipiendis in poenitentiis iniungendis et alia multa ibi tractantur, quae spectant ad sacerdotale munus. Constat autem foliorum 114. Scriptus est liber iste anno Christi 1552.34 16.) Apocalypsis glossata in parvo quarto, numerus foliorum 49.35 17.) Evangelium sancti Matthaei et glossa cum explicatione verbo-rum in parvo quarto, folia habens 108.36 18.) Lyra super omnes epistolas Pauli et Apocalypsin in folio com-muni. Habet folia 416. Scriptus est liber huc anno 1377.37 19.) Lyra super prophetas maiores et minores in folio communi nu-merus foliorum 329. Scriptus anno domini 1423.38

34 BSB, Clm 22353, Folio, 309 Blätter, 1452–1454, Halm/Meyer, 42f., Quatuor evangelia, f. 86ra–94va Evangelium Nicodemi, f. 95 Liber de infantia Salva-toris, Apogryphen, Backmund, 23; f. 101ra–110va Berthold Teuto II., Compi-latio de passione Christi, Kaeppeli, Nr. 672; f. 114 Isidor, Epistola ad Orosi-um, f. 128 Gregor I., Dialogi, f. 196 William de Pelagula, Oculus sacerdotis; Besitzvermerk des Georgius Aetinger aus Aytterhofen (Aiterhofen), 15. Jh., 1514 im Besitz des Johannes Ephippiopoeus, MBK, 573, Anm. 14. 35 BSB, Clm 22258a, Pergament, Quart, 49 Blätter, Bayern um 1165, Halm/Meyer, 34, Apocalypsis cum glossa; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 187; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 270. 36 BSB, Clm 22258, Pergament, Quart, 111 Blätter, 12. Jh., Halm/Meyer, 34, Commentarius in evangelium Matthaei, f. 107r–111r Super prologis Hiero-nymi, mit deutschen Glossen, Bergmann/Stricker, Nr. 683; im Bücherver-zeichnis aus dem 12. Jh., Pfeil, 270. 37 BSB, Clm 22355, Folio, 404 Blätter, 14. Jh., Halm/Meyer, 43, Nikolaus von Lyra, Super epistolas Pauli, f. 277 Canonicas, f. 326 Super apocalipsin. 38 BSB, Clm 22354, Folio, 333 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 43, Nikolaus von Lyra, Super prophetas maiores et minores.

Page 12: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

98

20.) Prima pars domini Bernardi super Cantica Canticorum. Sunt autem sermones, foliorum 147 in quarto. 21.) Secunda pars domini Bernardi super Cantica, habens folia 128 in 4to.39 22.) Domini Bernardi 4 libri ad Eugenium papam de consideratione. Item epistola euisdem ad Senonensem episcopum. Epistola eiusdem contra celebritatem conceptonis beatae MARIAE virginis. Item ad praelabos, quondam Noë, Daniel et Job suo quosque modo transeat marae. [Fol. 85v] Idem super illud misericordia et veritas obviave-runt sibi idem de misericordia DEI. De candelabris tabernaculi et sacrificiis veteris testamenti. De tribulationibus et festivitatibus Jua-daeorum. De gradibus amoris. Domino Augustini epistola ad clerum Hipponensem. Item domini Bernardi de throno eburneo Salomonis ad personam sanctae Mariae. Omnia haec opuscula simul compacta sunt in 4o maiori foliorum 170.40 23.) Dominus Bernardus de institutione morum ad adolescentem. Item variae exhortationes eiusdem ad varios. Item rhetorica ecclesia-stica eiusdem in quarto. Continet folia 188.41

39 BSB, Clm 22269 und 22270, Pergament, Folio, 147 und 128 Blätter, Wind-berg, 3. Drittel 12. Jh. und 2. Hälfte 13. Jh.? Halm/Meyer, 35, Bernhard von Clairvaux, Kommentar zum Hohelied; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 167 und Klemm 4, Nr. 68; geschrieben laut Besitzeintrag unter Gebhard; im Bü-cherverzeichnis aus dem 12. Jh. als zweibändiges Werk aufgeführt, Pfeil, 270. 40 BSB, Clm 22268, Pergament, Folio, 173 Blätter, Windberg, Anfang 13. Jh., Halm/Meyer, 35, Bernhard von Clairvaux, f. 1v–3r Epistola ad Eugenium papam, f. 3v–78r De consideratione, f. 78r–101v, Epistola ad Henricum senonensem archie-piscopum, f. 102r–105v Epistola de conceptione S. Mariae, f. 105v–142v Sermones de diversis, f. 143r–170r De diligendo deo, f. 170r–171r Augusti-nus Briefe ad clerum Hypponensem, f. 171 De throno Salomonis eburneo ad personam S. Mariae; teilweise mit Zisterzienser-Interpunktion, MBK, 573; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 193; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 270. 41 BSB, Clm 22271, Pergament, Folio, 193 Blätter, kurz vor 1191, Windberg, Halm/Meyer, 35, Bernhard von Clairvaux, f. 1r–13r Liber apologeticus ad Wilhelmum abbatem, f. 13r–136v Briefe, f. 136v–143v De institutione mo-rum adolescentum, f. 143v–193r Anonymus, Ecclesiastica rhetorica (in den Schlussversen wird Abt Gebhard als Vollender der Handschrift genannt),

Page 13: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

99

24.) Prima pars domini Augustini de civitate DEI, 14 libri in folio. Foliorum numerus est 169. 25.) Secunda pars domini Augustini de civitate DEI, 8 reliquos libros complectens et continent folia 168.42 26.) Prima pars domini Augustini super Johannem, 45 sermones in folio. Continet autem folia 191.43 27.) Secunda pars domini Augustini super Johannem sermones 74. Item eiusdem Augustini duo libri de nuptiis et concupiscentia ad Valerium comitem. Item liber domini Ambrosii episcopi de bono mortis. Item Cyprianus de disciplina virginum. Item epistola domini Hieronymi ad Eustochium. Item de decem plagis in Aegypto et 4o mansionibus in deserto. Liber haec opuscula continens compactus in folio et habet folia in universum 189.44 28.) Domini Augustini duo libri de ordine. Eiusdem de bono coniu-gali liber unus. Liber de virginitate eiusdem authoris. Eiusdem de bono viduali liber unus. [Fol. 86r] Eiusdem de utilitate credendi liber unus. De fide catholica eadem brevitatem symboli. De fide ad Petrum. De divinatione daemonum. De catechizandis rudibus. Eiu-sdem duo libri retractationum. Augustinus ad Hieronymum de eo

MBK, 572, Anm. 3; teilweise mit Zisterzienser-Interpunktion, MBK, 573; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 185; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh., Pfeil, 269. 42 BSB, Clm 22218 und 22219, Pergament, Folio, 170 und 170 Blätter, Wind-berg, 3. Viertel 12. Jh., Halm/Meyer, 30, Augustinus, De civitate dei libri 1–14, 15–22; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 163–164; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 269. 43 BSB, Clm 22216, Pergament, Folio, 193 Blätter, Windberg, 3. Viertel 12. Jh., Halm/Meyer, 30, f. 1–45 Augustinus, Kommentar zum Johannesevangelium; Rupert von Deutz, Kommentar zum Hohelied; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 161, geschrieben von Petrus im Auftrag Abt Gebhards; im Bücherver-zeichnis des 12. Jhs., Pfeil, 269. 44 BSB, Clm 22217, Pergament, Folio, 191 Blätter, Windberg, 3. Viertel 12. Jh., Halm/Meyer, 30, f. 1–129r Augustinus, Kommentar zum Johannesevangeli-um, f. 129v–156r Augustinus, De nuptiis et concupiscentia, f. 156r Ambrosi-us, De bono mortis, f. 165v–170v Cyprian, De disciplina virginum, f. 170v–191v Hieronymus, Epistolae ad Eustochium virginem et tractatus de X pla-gis et de XL mansionibus in deserto; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 161, unter Abt Gebhard von Petrus geschrieben; im Verzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 269.

Page 14: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

100

quod scriptum est qui totam legem servaverit, offendat autem in uno, factus est omnium reus, in folio simul compacta, numerus folio-rum in universum 195.45 29.) Libri confessionum domini Augustini tredecim. Enchiridion eiu-sdem ad Laurentium de fide spe et charitate, ubi tractatur, quomodo sit colendus DEUS, que vera sapientia hominis dicatur, in folio, nu-merus foliorum coniunctim 156. Insertus est huic libro precedenti etiam sermo domini Augustini de bono Heliae prophetae.46 30.) Domini Augustini soliloquia in quarto, foliorum 104.47 31.) Domini Augustini libellus exhortatorius ad quendam comitem in parvo quarto. Folia habens III.48 32.) Domini Augustini aliquot sermones de variis in parvo octavo. Continens folia 82. Materiae autem sunt istae: De eo quod scriptum 45 BSB, Clm 22220, Pergament, Großfolio, 196 Blätter, Windberg, 3. Drittel 12. Jh., Halm/Meyer, 30, f. 1 Besitzvermerk und Traditionsnotiz, Hopfenmül-ler, *45; Augustinus: f. 1v–28r De ordine, f. 28v–41v De bono coniugali, f. 41v–59r De sancta virginitate, f. 59r–70r De bono viduali, f. 70r–87v De utili-tate credendi, f. 88r–95v De fide catholica, f. 96r–115v De fide (Pseudo-Augustinus), f. 116r–121v De divinatione demonum, f. 121v–144v De cate-chizandis rudibus, f. 145r–190r Libri retractationum, f. 190v–196v Epistola ad Hieronymum cum Hieronymi rescripto; unter Abt Gebhard von Petrus geschrieben; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 166; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 269. 46 BSB, Clm 22221, Pergament, Folio, 162 Blätter, Windberg, um 1160, Halm/Meyer, 30f., Augustinus: f. 1v–125r Confessiones, f. 125r–159v Enchiridion, f. 159v–161v Sermo de Eelia; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 159; unter Abt Gebhard ent-standen; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 269. 47 BSB, Clm 22376, Folio, 104 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 45, Augustinus, Soliloquia, f. 22 Sermo ab S. Hieronymo editus in extremis, f. 25r–102v (Petri Pragensis) Mala granatum, f. 103 Concilium Basiliense de communione sub utraque specie, f. 104 Epistola regis Aragoniae et Siciliae ad imperatorem de Johanne Huss?; Besitzeintrag datiert 1415 von Busko, Vikar in Klattau, MBK, 575. 48 Als Blattzahl ist lediglich 3 angegeben; BSB, Clm 22266, Pergament, Quart, 113 Blätter, 11.–12. Jh., Halm/Meyer, 35, Augustinus, Liber exhortati-onis ad quendam comitem, f. 53 Liber de militia spiritali, f. 62 Johannes Chrysostomus, De compunctione cordis, f. 99 Homelia ad Theodorum mo-nachum, f. 108 De eruditione, f. 112 Epistola de confectione crismatis; im Bücherverzeichnis des 12. Jhs., Pfeil, 270.

Page 15: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

101

est: Quis est homo qui vult vitam et diligit dies videre bonos. Sermo de versu psalmi XLIX, ubi ait: Sedens adversus fratem tuum detra-hebas. Sermo de eo quod scriptum est: Esto consentiens adversario tuo, dum es invia et de iracundiae festuca.49 Sermo de eo quod scrip-tum est: Beatus, qui post aurum non abiit et quod inventum fuerit, reddatur et que lupus ad evile venit et lupus redit. Sermo de eo quod scriptum est: Ne tardes converti ad dominum et ne differas de die in diem. [Fol. 86v] Sermo de confessione peccatorum, quam DEUS sua-det, diabolus autem dissuadet. Sermo sancti Augustini ut non solum lingua, sed bonis operibus laudetur DEUS, et de purgatorii paenis et inferni puteo. Sermo de elëemosyna facienda. De capitulo quinqua-gesimi psalmi est de peccato David etc.50 33.) Expositio domini Augustini super primam quinquagenam psal-morum in folio maiori, numerus foliorum 241. 34.) Expositio domini Augustini super secundam quinquagenam psalmorum in folio maiori. Continens folia 271.51 35.) Dominus Augustinus super Genesin ad literam libri 12. Item 52domini Ambrosii de sacramentis libri 17 in folio minori, foliorum 199.53 36.) Dominus Augustinus super quindecim psalmos graduales in parvo quarto, continet folia 128. Et scriptus est hic liber anno MCLXXXIX sub abbate Gebhardo felicis recordationis, qui libros

49 Unsichere Lesart. 50 BSB, Clm 22266a, Pergament, Oktav, 85 Blätter, 2. Viertel 12. Jh., Halm/Meyer, 35, Augustius: Sermones breves; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 146, vermutlich nicht in Windberg entstanden, aber früh dorthin gekommen; im Bücherver-zeichnis des 12. Jhs.; Pfeil, 270. 51 BSB, Clm 22214 und 22215, Pergament, Folio, 2. Viertel 12. Jh., 251 und 289 Blätter, Halm/Meyer, 30, Augustinus, In psalmos 1–50, 51–100, vom ur-sprünglich dreibändigen Psalmenkommentar nur zwei Bände erhalten; Buchschmuck im ersten Band: Klemm 3/1, Nr. 145, nicht in Windberg ent-standen. 52 Zeile mit Kreiszeichen markiert. 53 BSB, Clm 22222, Pergament, Folio, 200 Blätter, Windberg, vor 1191, Halm/Meyer, 31, Augustinus: De Genesi ad literam, f. 175 Ambrosius, De Sacramentis, De mysteriis; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 184; unter Abt Gebhard geschrieben, MBK, 572, Anm. 8; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 269.

Page 16: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

102

ferme omnes vel certe maiori ex parte scribi fecit in hac nostra biblio-theca, praeter illos qui excusi habentur. Rexit autem hoc monasteri-um 40 annos. De anno supra memorato scilicet millesimo centesimo septuagesimo nono haec sequentia annotata sunt initio prefati libelli: Ab anno praesenti incarnatione domini nostri JESU CHRISTI, qui est MCLXXVIIIIus usque ad annos septem, mense septembri, erit si do-minus voluerit, conventio omnium planetarum solis resistente in libra. Conventio in libra et cauda draconis admirabilis ibidem 54non mutabilium mutationis significantia. Sequetur in terrae motus mira-bilis et destruet loca consueta perditions per Saturnum et Martem existentes in signis aevis et erit mortalitas et infirmitas. Ostendet etiam eadem coniunctio ventum validum denigrantem äerem et obs-curum reddentem, venenis infectum et in [Fol. 87r] vento vox horri-bilis. Destruens corda hominum et a regionibus sabulonem accipiet arenis civitates proximas in planicie sitas cooperiet per signa autem istius rei haec praecedent. Erit in eodem anno antequam planeta conveniant in libra ecclipsis solis ignei coloris, qua totum corpus illius obscurabitur, et in oppositione praecedenti luna tota patietur ecclipsin et erit ecclipsis solis ignei coloris et deformis ostendens fu-turum bellum cum effusione sanguinis prope fluvium in terra orien-tis et similiter occidentis.55 37.) Domini Gregorii papae vita et gesta a Johanne diacono, conscrip-ta in folio maiori. Continet folia 61. Item registrum domini Gregorii cum indictionibus quindecim foliorum 168.56

54 Randbemerkung „obscure dictum“ von späterer Hand mit Tinte. 55 BSB, Clm 22264, Pergament, Folio, 128 Blätter, 12. Jh., Halm/Meyer, 34, Augustinus, Tractatus super XV gradus und Briefe; enthält f. 1r Beoba-chungen von 1179 über die Konstellation der Planeten während der voran-gegangenen sieben Jahre, Backmund, 23; unter Abt Gebhard geschrieben, MBK, 572, Anm. 5; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 270. 56 BSB, Clm 22204, Pergament, Großfolio, 228 Blätter, Windberg, vor 1191, Halm/Meyer, 29, f. 1–60v Johannes Diaconus, Vita Gregorii Magni, f. 61–67v Gregor I., Re-gistrum epistolarum; f. 68–228 164 Briefe; f. 228v vier Traditionsnotizen kopial üerliefert, Hopfenmüller, *43; gemäß Schreibervorspruch geschrieben von „puer …Gotfridus“, veranlasst von Abt Gebhard, MBK, 572, Anm. 3; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 183.

Page 17: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

103

38.) Tres partes priores domini Gregorii moralium, 16 libri in folio, numerus foliorum 169. 39.) Tres ultimae partes domini Gregorii moralium, novendecim li-bris compraehensae, numerus foliorum 198.57 40.) Prima pars domini Gregorii super Ezechielem prophetam in quarto, numerus foliorum 147. 41.) Secunda pars domini Gregorii super Ezechielem prophetam in 4o constans foliis 133 .58 42.) Domini Gregorii dialogorum libri 4 cum annexis quibusdam sermonibus eiusdem authoribus in quarto maiori, numerus foliorum 152.59 43.) Dominus Thomas Aquinas de potentia DEI et de malo in folio communi, foliorum 236.60 44.) Domini Thomae quodlibeta decem in folio communi, numerus foliorum 143. Item tractatus Johannis Capistrani de usura, habens folia 83. Scripta sunt haec duo opuscula anno CHRISTI 1469 .61

57 BSB, Clm 22202 und 22203 Pergament, Folio, 173 und 199 Blätter, Wind-berg 1143, Halm/Meyer, 29, Gregor I., Moralia in Job libri 1–16, 17–35; Hugo von St. Viktor, 2. Buch von De sacramentis, Pfeil, 67; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 150–151; Während der Amtszeit Gebhards, wohl noch vor Erhalt der Abtswürde von Heinrich geschrieben, MBK, 572; nicht gesichert, ob im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 269. 58 BSB, Clm 22275 und 22276, Pergament, Folio, 150 und 131 Blätter, 12. Jh., Halm/Meyer, 36, Gregor I., Homiliae in Ezechielem, im Bücherverzeichnis des 12. Jhs., Pfeil, 270. 59 BSB, Clm 22277, Pergament, Folio, 155 Blätter, Windberg, vor 1191, Halm/Meyer, 36, Gregor I., Dialogi, f. 127 Sermones cum exemplis, f. 151 Gratian, De XII impedimentis matrimonii, f. 152 Gregorii responsio ad Au-gustinum Anglorum episcopum, f. 153 Ad vesperas in festo corporis Chris-ti, mit Neumen; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 181; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 270. 60 BSB, Clm 22232, Pergament, Folio, 240 Blätter, 13./14. Jh., Halm/Meyer, 32, Thomas von Aquin, Quaestiones de potentia dei, f. 105 De malo, f. 215 De spiritualibus creatures. 61 BSB, Clm 22356, Folio, 230 Blätter, 1469, Halm/Meyer, 43, Thomas von A-quin, Quolibet, f. 148 Johannes von Capistrano, Tractatus de usuris; Besitz-vermerk des Georgius Aetinger aus Aytterhofen (Aiterhofen), 15. Jh., An-kauf durch Abt Ulrich von Perching, MBK, 573, Anm. 14.

Page 18: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

104

45.) Ruperti abbatis Tuitiensis expositiones super Cantica Cantico-rum, [Fol. 87v] 7 libri in folio, numerus foliorum 43. Item XII libri expositionum eiusdem in Apocalypsin Johannis, numerus foliorum 141. Item libellus eiusdem de meditatione mortis imperfectus, 9 fo-liorum.62 46.) Ruperti abbatis Tuitiensis 13 libri de victoria verbi DEI in folio. Quibus annexa est epistola domini Bernardi abbatis ad episcopum Senonensem. Item vita seu passio sancti Thomae Cantuariensis, nu-merus foliorum omnium totius libri 134.63 47.) Ruperti abbatis Tuitiensis prima pars de divinis officiis in 4to numerus foliorum 124.64 48.) Ruperti abbatis secunda pars de divinis officiis in quarto, nume-rus foliorum 89. Et tractatus parvus de quatuor canonicis epistolis. Item tractatus de divinis nominibus, numerus foliorum 56.65 49.) Compendium theologicae veritatis 7 libris comprehensum, que tractant de natura divinitatis, de rerum creatione, de peccatis de hu-manitate Christi, de virtutibus et gratia, de sacramen tis, de fine mundi, compactum in folio, numerus foliorum 127.66

62 BSB, Clm 22230, Pergament, Folio, 194 Blätter, Windberg, vor 1191, Halm/Meyer, 32, Rupert von Deutz, f. 1v–43r In canticum canticorum, f. 44v–185r In apocalypsin, f. 185r–193v De meditatione mortis; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 180; Besitzvermerk, der auf Abt Gebhard hinweist, MBK, 572, Anm. 3; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 269. 63 BSB, Clm 22231, Pergament, Folio, 137 Blätter, 12. Jh., Halm/Meyer, 32, Rupert von Deutz, De victoria verbi dei, f. 121 Narratio allegorica et theolo-gica, f. 121 Bernhard von Clairvaux, Epistola ad Senonensem episcopum, f. 130 Johannes von Salisbury, Vita des Thomas von Canterbury (Thomas Becket), f. 1, 2 et 137 Vita S. Elisabeth, Schluß fehlt; Besitzvermerk, der auf Abt Gebhard hinweist, MBK, 572, Anm. 3; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 269. 64 BSB, Clm 22284, Pergament, Folio, 124 Blätter, Windberg, nach Mitte 12. Jh., Halm/Meyer, 37, Rupert von Deutz, De divinis officiis, Buch 1–7, 12; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 156, unter Abt Gebhard geschrieben; im Bü-cherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 270. 65 Zweiter Band nicht erhalten; Vermerk Schmellers? am Rand: „Cod. 85 fehlt“. 66 BSB, Clm 22224, Pergament, Folio, 124 Blätter, Windberg, zwischen 1281 und 1294, Halm/Meyer, 31, Hugo Ripelin von Straßburg, Compendium theo-

Page 19: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

105

50.) Summa sacramentorum incerti authoris in folio, numerus folio-rum 142.67 51.) Pharetra doctorum, 4 libris, in quarto, 99 foliorum. Item septem epistolae canonicae glossatae 43 foliorum. Item allegoria veteris ac novi testamenti foliorum 92.68 52.) Honorius de cognitione vitae et sacramentarium eiusdem de primo angelo, de imagine mundi eiusdem authoris in folio, numerus foliorum libri totius 166.69 53.) Summa vitiorum incerti authoris in folio, numerus foliorum 331. Scripta anno CHRISTI 1425. 54.) Tractatus de fide et spe, in minori octavo foliorum 39. [Fol. 88r] Item glossa in Johannem, foliorum 94.70

logicae veritatis, Kaeppeli, Nr. 1982; Buchschmuck: Klemm 4, Nr. 67, unter Abt Konrad (amtierte 1281–1295) geschrieben. 67 BSB, Clm 22233, Pergament, Folio, 142 Blätter, 12./13. Jh., Halm/Meyer, 32, Summa sacramentorum, dazu: Grabmann, Martin: Die Summa de Sacramen-tis eines deutschen Dominikanertheologen um die Mitte des 13. Jahrhun-derts in Clm 22233, in: Historisches Jahrbuch 60 (1940) 65–77; Pfeil, 63, Anm. 228 datiert den Kodex ins 13. Jh. 68 BSB, Clm 22274, Pergament, Folio, 244 Blätter, 13. und 14. Jh., Halm/Meyer, 36, Bonaventura, Pharetra; eingestreut: Expositiones bohemicae, f. 100 De virtu-tibus et vitiis fragmentum, f. 104 De cyclo paschali, f. 106 Epistolae canoni-cae, f. 151 (Hugo von St. Viktor?) Allegoriae veteris et novi testamenti. 69 BSB, Clm 22225, Pergament, Folio, 167 Blätter, Windberg zwischen 1154 und 1159, Halm/Meyer, 31, f. 1v–130r Honorius Augustodunensis, Werke; verstreut dazwischen: f. 21–29 Hugo von St. Viktor, De domo domini et alia; f. 39–42 Honorius, Quid vasa honoris et quid vasa contumeliae; f. 43 Ruo-dpertus, Quaestio utrum monachis liceat praedicare; f. 46 Utrum deus u-trum anima localis sit; f. 51 De Genesi; f. 65–68 Sententiae patrum de libero arbitrio et gratia dei, f. 116–129 De septuagesima, de pascha etc., f. 130v–167v Honorius, De imagine mundi; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 152; laut Besitzvermerk Entstehung im Auftrag Abt Gebhards, MBK, 572, Anm. 3; Pfeil, 66 wertet den Kodex als bedeutende Sammlung verschiedener Schrif-ten des Honorius. 70 BSB, Clm 22281, Pergament, Quart, 197 Blätter, 12. Jh., Halm/Meyer, 34, Hugo von St. Viktor, Summa sententiarum, f. 40 Evangelium Johannis glos-satum, f. 137 Cicero, Teile der orationes in Catilinam, f. 162r–196v, Rhetori-ca ad Herennium, vgl. Worstbrock, Franz-Josef: Rhetorica ad Herennium, in: VL 11, ²2004, Sp. 1300–1309, hier 1304.

Page 20: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

106

55.) Interrogatio et responsio est dialogus quidam in parabolas Sa-lomonis. Quaestiones item super aliquos psalmos. Item sermones quaedam epistola de ratione Lunae. Item sermo de meditatione. Item de sacris ordinibus. Tractatus alius de fide. Item tractatus de divinis. Item epistola beati Augustini episcopi ad monachas, quas ob dissen-sionem increpat. Et norma vitae communis seu informatio. Item ex-positio regulae beati Augustini in octavo compactus liber. Foliorum autem numerus per omnia opuscula coniunctim 297. 56.) Rationale divinorum officiorum Durandi in folio, numerus folio-rum 302. Scriptum anno 1429. 57.) Liber Pantheon dictus est totus divinus et theologicus 4 partibus constans, de timore nimirum et speciebus timoris, de verbo DEI, de poenitentia agenda, de tentationibus et aliis quae spectant ad illas materias in 4to, numerus foliorum 93.71 58.) Postilla seu explicationes et scholia in Leviticum in folio, nume-rus foliorum 141.72 59.) Summa pauperum seu summa theologicae veritatis in quarto, idem liber quis superior numerus 49 nisi quod hic sit compacti in quarto et contineat folia 134. 60.) Domini Augustini liber de doctrina Christiana in quarto, folio-rum numerus 81.73 61.) Formula religiosorum de interiori et exteriori homine in octavo, numerus foliorum 210.74 62.) Summa de exteriori homine et de disciplina morum in octavo, numerus foliorum summatim 85.

71 BSB, Clm 22263, Pergament, Folio, 93 Blätter, 14. Jh., Halm/Meyer, 34, Liber Pantheon de aedificatione et salute animarum cum multis exemplis. 72 BSB, Clm 22363b, Folio, 268 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 44, Nikolaus von Lyra, Postilla super evangelia dominicalia et quadragesimam, f. 117 Sermo-nes de sanctis compilati in studio generali quinqueecclesiensi in regno Un-gariae, f. 218 Sermones communes de sanctis et apostolis. 73 BSB, Clm 22265, Pergament, Quart, 80 Blätter, 2. Viertel 12. Jh., Halm/Meyer, 35, Augustinus, De doctrina christiana; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 144; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 270. 74 BSB, Clm 22301, Pergament, Oktav, 209 Blätter, 14. Jh., Halm/Meyer, 40, (David von Augsburg), Summa de exteriori homine, f. 16 Summa de interi-ori homine, f. 98 Formula brevis fratris David ad novicios, f. 109 Casus re-servati, f. 111 Sermones et themata sermonum.

Page 21: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

107

[Fol. 88v] 63.) Domini Anselmi75 cur DEUS homo libellus sane utilis ac neccessarius et apologium domini Bernardi. Et domini Chryso-stomi dicta denaturis bestiarum in octavo, foliorum numerus 149. 64.) Expostio Nicolai Duncklspuhel in orationem dominicum 76Item in symbolum apostolorum in folio, numerus foliorum 43. Scriptus anno Christi 1462. Item tractatus de poenitentia, foliorum 36. Item martyrologium per annum, foliorum 41. Item gesta Romanorum foliorum 44.77 65.) Epistolae domini Pauli scriptae in maiori quarto, foliorum 164.78 66.) Deflorata ex libris sanctorum Gregorii, Augustini, Hieronymi in quarto, foliorum 159. Item vita sanctae Katharinae 25 foliorum.79 67.) Vocabularius scripturarum in quarto, numerus foliorum 114.80 68.) Tres libri David ad novitios. Dominus Bernhardus de contemptu mundi. Visionis sancti PAULI. Speculum Hugonis ecclesiae et sum-ma pauperum, omnia in unum libellum compacta in parvo quarto, numerus foliorum est 208.81 75 Anselm von Canterbury, vgl. Hödl, Ludwig: in: LexMA 1, 1980, Sp. 680–686. 76 Kreis vor dieser Zeile. 77 BSB, Clm 22378, Folio, 197 Blätter, 1462, Halm/Meyer, 46, De initiis ordinis Praemonstratensis et monasterii Windberg, f. 2 Remedium surditatis, f. 4 Nikolaus von Dinkelsbühl, Expositio super dominica oratione, f. 33 Nico-laus de Graecz, Super simbolum apostolorum, f. 49 (Johannes Gerson), De arte moriendi, f. 57 (Nikolaus von Dinkelsbühl), De penitentia, f. 94 De pec-cato originali (Aegidius de Roma vel Bernardus), f. 100 Sermo, f. 104 Marty-rologium per annum, f. 146 Sermo, f. 152 Gesta Romanorum, f. 193 De S. Barlaam historia. 78 BSB, Clm 22257, Pergament, Folio, 188 Blätter, 13. Jh., Halm/Meyer, 34, Pauli epistolae f. 122 Marci evangelium cum glossa. 79 BSB, Clm 22279, Pergament, Folio, 180 Blätter, 12. Jh., Halm/Meyer, 36, Exzerpte aus den Werken Gregors I., Augustinus (Briefe) und Hieronymus, f. 155r–180r Vita Katherinae tradunt annales; Besitzvermerk für das Abbati-at Gebhards, MBK, 572, Anm. 3; Buchschmuck: Klemm 4, Nr. 197, Feder-zeichnung thronende Muttergottes mit Petrus. 80 BSB, Clm 22283, Pergament, Folio, 116 Blätter, 13. Jh., Halm/Meyer, 37, Petrus Cantor, Distinctiones theologiae, Worterklärungen der Bibel, am Anfang und Ende fehlen Seiten. 81 BSB, Clm 22302, Pergament, Quart, 211 Blätter, 13./14. Jh., Halm/Meyer, 40f., f. 1 David von Augsburg, Liber ad novitios fratres in religione de exte-riori homine, f. 7 De interiori homine, f. 65 Formula brevis, f. 72 Bernhardus,

Page 22: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

108

[Fol. 89r] Casistae seu scholastici doctores et libri tam ad ius canoni-cum quam politicum spectantes. 1.) Libri sententiarum quatuor. Item summa Raymundi de poeniten-tia. Item casus summarii decretalium. Item Evangelium secundum Lucam. Item actus apostolorum in octavo, numerus foliorum 310.82 2.) Tractatus de poenitentia et eius partibus Nicolai Duncklspühel in folio communi, continens folia 40. Item83 expositio orationis domini-cae eiusdem authori, foliorum 44. Tractatulus de officio missae ma-gistri Heinrici de Hassia folia 15. Tractatus magistri Johannis Gerson cancellarii Parisiensis de pollutionibus, foliorum 8. Tractatus eius-dem de confessionibus seu modis confessionum de decem praeceptis et de scientia mortis, foliorum 18. Manuale confessorum magistri Johannis Nider, folia 44. Item duo sermones de dedicatione templi folia 12. 84Registrum de confessione 7 vitiorum capitalium magistri Nicolai Duncklspuhel85 foliorum 18. Scripta haec opuscula fere omnia anno CHRISTI 1456. 3.) Conclusiones super 4 libros sententiarum in folio magistri Johan-nis de Fonte fratris ordinis minorum lectoris, foliorum 36. Item scrip-tum super 4tum librum sententiarum, foliorum 332. Item tractatus magistri Heinrici de Hassia de contractibus foliorum 34. 4.) Rosarium sanctae theologiae seu summa casuum per alphabetum. 86Matthiae de Molio, licentiati, anno domini 1417, foliorum 157. [Fol. 89v] Item rubrica de haereticis et examinatione corum. Item 87sermo-

De contemptu mundi, f. 83 Ex visione S. Pauli, f. 85 Allegorien über die Psalmen, das Buch der Könige und das Hohelied, f. 152 Hugo a Sancto Ca-ro, Speculum ecclesiae, Kaeppeli, Nr. 1990; f. 168 Summa confessionis; f. 182 De iure canonico. 82 BSB, Clm 22282, Pergament, Oktav, 349 Blätter, 14. Jh., Halm/Meyer, 37, (Petrus Lombardus), Sententiarum libri IV, f. 172 Versus Ave Maria, f. 174 Raimund von Peñafort, Summa de penitentia des libri, f. 267 Sententiae principales decretalium Gregorii IX, f. 311 Historiae evangelii Lucae,f. 331 Actuum apostolorum, f. 346 Tituli de summa Raimundi. 83 Kreis vor dieser Zeile. 84 Kreis vor dieser Zeile. 85 Das Werk gehört zum Predigtzyklus Tractatus octo, Madre, 192–199. 86 Kreis vor dieser Zeile. 87 Kreis vor dieser Zeile.

Page 23: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

109

nes de corpore Christi magistri Conradi Zoltavo88 folia 29. Quaestio-nes item magistri Conradi Zoltavo super capitulo firmiter credimus, 4 partes. Anno domini 1388, foliorum 78. Opusculum item de in-structione confessorum, folia 21. Augustinus de vita christiana, folio-rum 6. 5.) Summa confessorum fratris Johannis ordinis praedicatorum et sunt quatuor libri in magno folio, numerus foliorum 269.89 6.) Manipulus curatorum Raymundi in folio, communi folia 102. Scriptus anno 1455. Item 90speculum amatorum mundi Nicolai Dun-cklspuhel folia 42.91 7.) Casus varii de sacramentis et praecipue de poenitenita in folio numerus foliorum 187, anno 1416.92 8.) Excerpta quaedam ex summa virtutium et vitiorum in quarto, foliorum 68. Item tractatus de arte dictandi sive rhetorica folia 59

88 Konrad von Soltau (gest. 1407), vgl. Worstbrock, Franz-Josef: in: VL 11, ²2004, Sp. 880–886, hier 883f. Bei der „Lectura super firmiter credimus“ handelt es sich um einen theologischen Kommentar zum ersten Kapitel der Dekretalen Gregors IX. 89 BSB, Clm 22205, Pergament, Folio, 269 Blätter, 2. Viertel 14. Jh., Halm/Meyer, 29, f. 1v Johannes von Freiburg, Libellus quaestionum casuali-um, Prolog. f. 1av–232v Summa confessorum, Kaeppeli, Nr. 2344; f. 232v–240v Statuta ex sexto decretalium addita, f. 241r–269r Tabula; laut Buchein-trag des 15. Jhs. Geschenk von Ulricus Wyrsinger, Kanoniker an der Alten Kapelle in Regensburg, Hernad, Nr. 247. 90 Kreis vor dieser Zeile. 91 BSB, Clm 22380, Folio, 166 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 46, Tabula chrono-logica cum notis paucis de imperatoribus, de viris illustribus, de rebus gestis; f. 4 Rudolphus statuit literas fieri in Theutunico, f. 6 Lectiones novi testamenti, f. 14 Guidonis de monte Rotherii manipulus curatorum, f. 118r–122r Nikolaus von Dinkelsbühl, Jahrespredigen, erster Teil, Madre, 152f. und 157; f. 125 De confessione, f. 131 De penis inferni, f. 135 (Johannes Ger-son), De arte moriendi, f. 149 (Jacobus de Voragine), De signis praecedenti-bus iudicium extremum, Kaeppeli, Nr. 2157; f. 155 De morte, f. 161 Nikolaus von Dinkelsbühl?, Speculum amatorum mundi, Madre, 297 bezweifelt die Autorschaft; mit Devise des Johannes Ephippiopoeus, MBK, 574. 92 BSB, Clm 22360, Folio, 214 Blätter ,1416, Halm/Meyer, 43, Summa casuum (de penitentia), f. 116 Sententiarum Lombardi liber IV, f. 196 Conclusiones primi et secundi sententiarum, teilweise geschrieben 1416 von Stephan Vischpeck, MBK, 574.

Page 24: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

110

cum literis quibusdam et exemplis. Item tractatus de sacramentis foliorum 92.93 9.) Summula casuum Innocentii papae in quarto minori, foliorum 153.94 10.) Cura pastoralis domini Gregorii papae in quarto, foliorum 63. 11.) Summula de sacramentis in quarto, foliorum 158. Item 95lumen confessorum seu poenitentiariorum magistri Andreae Hispani Me-garensis episcopi foliorum 99. Item explicatio confessionis generalis. Item tractatus de arbore consanguinitatis et affinitatis. Item cateche-sis de omnibus articulis fidei christianae, foliorum numerus summa-tim 101.96 [Fol. 90r] Libri juris canonici 12.) Textus decretalium cum commentariis est secundus liber princi-palis juris canonici, in folio numerus foliorum 263. 13.) Sextus liber cum glossis est tertius liber principalis juris canonici in magno folio, foliorum 114.

93 BSB, Clm 22303, Pergament, Folio, 222 Blätter, 13. und 14. Jh., Halm/Meyer, 41, Auctoritates in summam virtutum et vitiorum, f. 17 Guillelmus Peraltus, Summa vitiorum Kaeppeli, Nr. 1622; f. 70r–79r Ludolf von Hildesheim, De arte dictandi, f. 79 Epistolae de rebus Bohemicis, f. 81 Guido Faba, Libelli varii de arte dictandi (Briefsteller), f. 107–126 s. XIV Epistolae ex libro for-mularum Henrici Italici (Briefsteller), f. 126 Epistolae Thobiae episcopi Pra-gensis (1279–1296), f. 106 et f. 131 Epistolae fictae, f. 132ra–222va Hugo von St. Viktor, De sacramentis christianae fidei liber II, Textzeuge bei: Goy, Ru-dolf: Die Überlieferung der Werke Hugos von St. Viktor. Ein Beitrag zur Kommunikationsgeschichte des Mittelalters (Monographien zur Geschichte des Mittelalters 14), Stuttgart 1976, 167. 94 BSB, Clm 22411, Quart, 154 Blätter, 14./15. Jh., Halm/Meyer, 45, Papst In-nocenz (IV.?), Summa casuum, geschrieben von Martinus in Valle Dei, MBK, 574. 95 Kreis vor dieser Zeile. 96 BSB, Clm 22375, Folio, 205 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 45, f. 2–141 William de Pagula, Oculus Sacerdotis, f. 142 Andreas de Escobar, Lumen confesso-rum, f. 192 Confessio generalis, f. 196 Index Oculi, f. 199 De libris iuris ca-nonici.

Page 25: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

111

14.) Directorium decreti in minori quarto foliorum 41, scriptum anno CHRISTI 1446. Item concordantiae canonum discordantium, folio-rum 206.97 15.) Summa Heinrici Madenburgensis super titulos decretalium, in quarto, numerus foliorum174.98 16.) Commentarii super decretales, in octavo, numerus foliorum 239, anno 1456. In hoc libro memorabile quid annota tum est silicet: Anno domini MCCCCLVII, die 15 aprilis et iterum anno MCCCCLVIII die 12 eiusdem mensis Viennae circumquaque demolitae sunt vinea fri-gore vernali. Anno domini MCCCCLVII die sancti Clementis mense novembri mortuus est Laudislaus rex Pragae sepultus.99 17.) Frater Nicolaus de Tudesschis seu abbas Panormitanus siculus super quartum librum decretalium, in folio. Item tractatus de arbore consanguinitatis, numerus foliorum 236.100 18.) Frater Nicolaus de Tudesschis siculus seu abbas Panormitanus super quintum librum decretalium in folio, numerus foliorum 287. Scripta sunt istae anno CHRISTI 1443.101

97 BSB, Clm 22406, Quart, 259 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 48f., Opusculum directorium et introductorium in materiam libri Decreti, f. 46 Concordia canonum discordantium, f. 153 Index materiarum alphabeticus, f. 217 Ru-bricae decretalium. 98 BSB, Clm 22278, Pergament, Quart, 174 Blätter, 14. Jh., Halm/Meyer, 36, f. 1 Summa Heinrichs von Merseburg (Magdeburg) zu den Dekretalen Gregors IX., f. 161 Versus de iure ecclesiastico, f. 171 Bonifatius VIII., Constitutiones; Kaufeintrag von 1450 durch den Windberger Professen Johannes Salczman, MBK, 574. 99 BSB, Clm 22298, Pergament und Papier, Oktav, 244 Blätter, 1456, Halm/Meyer, 40, Commentarius in VI libros Decretalium et in Clementinas; geschrieben in Wien von Benedikt Ionsdorffer, Kanoniker aus Beslau, MBK, 575. 100 BSB, Clm 22361, Folio, 236 Blätter, 1443, Halm/Meyer, 43, Nikolaus de Tudeschis, De quarto Decretalium, f. 211 De legitimatione, f. 226 Petrus de Perusio, Lectura arboris consanguinitatis et affinitatis; der Kodex entstand 1443 im Auftrag des rechtskundigen Heinrich Tanheim aus Freiburg gleich-zeitig mit BSB, Clm 23859, diesen textlich ergänzend und in derselben Aus-stattung, Glauche, 208. 101 BSB, Clm 23859, Folio, 289 Blätter, 1443, Halm/Meyer, 102, Nikolaus de Tudeschis, Lectura super quinto libro Decretalium; der Band entstand wie BSB, Clm 22361 im Auftrag Heinrich Tanheims aus Freiburg, Glauche, 208.

Page 26: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

112

19.) Quaedam collectanea in decretum in folio communi. foliorum 78. Et alia collectanea in quosdam libros decretalium, maxime in quartum, foliorum 182. Scriptum anno domini 1459.102 [Fol. 90v] Libri juris politici. 20.) Cavillations Johannes de DEO, in quarto, foliorum 199.103 21.) 104Egidii de Forstariis tractatus super processu judiciario in quar-to, foliorum numerus 129.105 22.) Summa Johannis de DEO presbyteri Hispani de judiciis liber 106spectans ad judices, eisque valde accomodus, in folio compactus, numerus vero foliorum est 120.107 23.) Tancredus super processum judiciarium in folio communi, nu-merus foliorum 110.108 [Fol. 91r] Postillatores seu sermocinantes 1.) Quadragesimale Jacobi de Voragine, in quarto, numerus foliorum 213. Item aliud quadragesimale annexum imperfectum, folia 153.109

102 BSB, Clm 22359, Folio, 269 Blätter, 1459, Halm/Meyer, 43, Laurentii Udel-rici, Breviarium aureum Decreti, f. 50 De tituli 30–33, libri I Decretalium, f. 85 De quarto et quinto libro Decretalium, f. 181 De tractatu de penitentia Gratiani in libro Decretorum, f. 205 Summa brevis legum. 103 BSB, Clm 24874, Quart, 200 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 151, Johannis de Deo Cavillationes (iuris) 1246 compositae, f. 157 Summa super usus feudo-rum, Zuweisung an Windberg durch Glauche, 208. 104 Kreis vor dieser Zeile. 105 BSB, Clm 24873, Quart, 127 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 151, Aegidius Fuscarariis, Tractatus, f. 95 Tractatus de casibus; Zuweisung durch Glauche, 208. 106 Kreis vor dieser Zeile. 107 BSB, Clm 22226, Pergament, Folio, 120 Blätter, 14. Jh., Halm/Meyer, 31, Johannis de Deo, Hispani libri VII de iudiciis et f. 71 libri VII de penitentia, f. 97 Guido (de Baysio?) iuris canonici professoris Summa. 108 Tancredus von Bologna, Kanonist, verfaßte 1214/16 mit dem Ordo iudi-ciarius ein Hauptwerk zum Gerichtsverfahren, vgl. Borchardt, Karl: Tankred von Bologna, in: LexMA 8, 1997, Sp. 458. 109 BSB, Clm 22408 Quart, 336 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 49, (Francisci de Maironis), Quadragesimale, f. 217 Jacobus de Voragine, Quadragesimale, nicht bei Kaeppeli, Nr. 1157.

Page 27: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

113

2.) Postilla Lyrae super evangelia dominicalia in folio, numerus fo-liorum 108. Item sermones de sanctis per annum compilati in quin-que ecclesiis in Ungaria, numerus foliorum 153.110 3.) Liber sermonum de diversis materiis variorum authorum in folio, foliorum numerus 260. 4.) Pars hyemalis sermonum dominicalium super evangelia authore magistri Thomae de Haselpach in folio, numerus foliorum 250.111 5.) Pars aestivalis sermonum dominicalium eiusdem Thomae de Ha-selpach, numerus foliorum 287.112 6.) Homelarius de sanctis ex patribus orthodoxis conscriptus in folio, numerus foliorum 182.113 7.) Sermones quaedam et familiares consultationes magistri Bernar-di. Et parva cosmographia eiusdem, folia 78 in quarto. 8.) Sermones de eucharistiae sacramento. Et sermones super Magni-ficat. Et alii diversi sermones, casus, et materiae coniunctim in folio, foliorum 320.114

110 BSB, Clm 22363b, Folio, 268 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 44, Nikolaus von Lyra, Postilla super evangelia dominicalia et quadragesimam, f. 117 Sermo-nes de sanctis compilati in studio generali quinqueecclesiensi in regno Un-gariae, f. 218 Sermones de sanctis et apostolis. 111 BSB, Clm 22367, Folio, 253 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 44, Thomas Eben-dorfer, Sermonum de evangeliis dominicalibus pars hiemalis, Textzeuge fehlt bei Lhotsky, 75, der vor allem die Überlieferung in Österreich unter-sucht. 112 BSB, Clm 22369?, Pergament, Folio, 403 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 44, Thomas Ebendorfer, Sermonum de evangeliis dominicalibus pars hiemalis, nicht bei Lhotsky, 75. 113 BSB, Clm 22211?, Pergament, Großfolio, 185 Blätter, Windberg, 4. Viertel 12. Jh., Halm/Meyer, 30, Sermones patrum collecti, f. 182v zwei kopiale Tra-ditionsnotizen, Hopfenmüller, *44; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 176; im Katalog des 12. Jhs., Pfeil, 269. 114 BSB, Clm 22371, Folio, 336 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 44, De armatura omnium fidelium in generali, f. 25 (Thomae de Aquino?) Sermones de cor-pore Christi, f. 67 Assertio Thaboritarum sive Hussitarum, f. 73 Augustinus von Ancona, Super Magnificat, f. 91 Sermones, fol.103 Henrich von Langen-stein, De IV instinctibus, f. 111 Sermones, f. 265 Sibotonis sermones super miserere, f. 313 Sententiae collectae de amore, affluentia, adventu iudicii etc.; Besitzvermerk des Magister Leonhardus in Viechtach, MBK, 574.

Page 28: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

114

9.) Sermones Pauli Wan de sanctis per annum foliorum 172. Item sermones magistri Haselpachii de sanctis per annum in folio, nume-rus foliorum165. 115 10.) Sermones Richardi, Ruperti et Hugonis de tempore in folio. Numerus foliorum est 164.116 [Fol. 91v] 11.) Sermones de tempore per annum, incerti authoris in folio, numerus foliorum 265.117 12.) Alii sermones de tempore et sanctis per annum in folio, numerus foliorum 236.118 13.) Sermones magistri Conradi. Sermones synodales Hugonis. Ser-mones Petri Manducatoris119 in quarto, numerus foliorum 205. 14.) Sermones dominicales Jacobi de Voragine, numerus foliorum 333 in quarto. 15.) Sermones quaedam super evangelia hyemalia in quarto, nume-rus foliorum 150.120 16.) Postilla vetus super evangelia in quarto foliorum 276.121

115 BSB, Clm 22366, Folio, 335 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 44, f. 1a–173rb Pauli Wann Sermones ac sanctis, f. 174 Thomas Ebendorfer, Sermones ac sanctis, Textzeuge fehlt bei Lhotsky, 75; mit Besitzeintrag des Georgius Zeller, Professor in Windberg, MBK, 374. 116 BSB, Clm 22213, Pergament, Folio, 164 Blätter, 12. Jh., Halm/Meyer, 30, f. 1 Gedichte, f. 2v–163rb Predigten von Ambrosius, Augustinus, Hieronymus, Hugo von St. Viktor, Bernhard von Clairvaux, Pfeil, 67 und 70; f. 163rb–v Zusammenstellung von Tier- und Pflanzennamen ’Versus de volucribus, bestiis, arboribus’ mit deutschen Glossen, Bergmann/Stricker, Nr. 682, f. 164r Visio Hildegardis, f. 164r–164v Erzbischof Adalbert von Salzburg, Brief an das Kardinalskollegium von 1186, einzig durch diese Abschrift überliefert, Backmund, 21; unter Gebhard geschrieben, MBK, 572, Anm. 7. 117 BSB, Clm 22212, Pergament, Folio, 263 Blätter, Rheinland?, 2. Viertel 13. Jh., Halm/Meyer, 30, Philipp der Kanzler, Sermones festivales; Buchschmuck: Klemm 4, Nr. 238. 118 BSB, Clm 22362?, Folio, 245 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 43, Jacobus de Voragine, Sermones de tempore per annum, Kaeppeli, Nr. 2156. 119 Format- und Umfangsangaben stehen mittig hinter einer geschweiften Klammer und gelten daher für die drei Einzelwerke. 120 BSB, Clm 22409, Quart, 338 Blätter, 1429, Halm/Meyer, 49, Jacobus de Vo-ragine, Sermonum pars hiemalis, nicht bei Kaeppeli, Nr. 2156; f. 317 Sermo-nes; geschrieben von Ulrich Chlainsweindel de Spitz in Niederaltaich, MBK, 574.

Page 29: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

115

17.) Sermones Esculani. Item de vita et morte sanctae Elisabeth. Item formale non tariorum,122 et alii sermones in folio, foliorum 300.123 18.) Sermones de tempore et sanctis et de quatuor novissimis et aliis materiis, in folio. Item expositio in canonem missae, foliorum nume-rus 400 et ultra.124 19.) Sermones dominicales de tempore super evangelia per annum in folio, numerus foliorum 328.125 20.) Sermones abbatis de Fonte Salutis de sanctis per annum in folio, numerus foliorum 250.126

121 BSB, Clm 22407, Quart, 302 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 49, Sermones de tempore dominicales ab adventu ad pascha. 122 Unsichere Lesart. 123 BSB, Clm 22373, Folio, 318 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 45, Excerpta ex sermonibus Esculani. f. 67 Tituli Decretalium, f. 69 (Simonis?) Tractatulus de quantitate indulgentiarum, f. 80 De fratre terminario, f. 89 Simonis summula de indulgentiis, f. 91 Sermones super antiphonas, f. 139 Theodori-ci, Vita S. Elizabet, 1412, f. 173 Surculus poetriae de componendis epistolis, f. 187 Dicta Tybini, f. 202 Dictamen epistolare cum formis saepe ad res Pra-genses pertinentibus; f. 218 Correctoria inter personas spirituales, f. 222 Petri ord. Coelest.,Tractatus contra Waldenses, f. 225 ’Quomodo interrogan-tur Waldenses et formulae absolutionis et iuramenti Waldensium’, f. 227 Tractatus contra articulos sectae Waldensium hereticorum, f. 257 Petrus Zwicker,Diplomata de Waldensibus iudicatis, f. 260 Processus iudiciarius cum formulis, f. 267 Casus Decretalium de matrimonio, f. 270 Casus Decre-talium, f. 306 De processu iudicii, f. 314 Formae citacionum et singulorum ad consistorium pertinentium. 124 BSB, Clm 22370, Folio, 439 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 44, Predigten des Windberger Abts Ulrich von Perching (amtierte 1467–1496), Sermones de tempore, f. 257 Sermones de sanctis, f. 303 De haereticis et Hussitis mit Dar-stellung der hussitischen Lehre, an welcher Windberg wegen seiner böhmi-schen Besitzungen Interesse hatte, Backmund, 22; f. 315 Heinrich von Lan-genstein, Quatuor novissima, f. 344 Tractatus de statu praeparatione prae-dicatione atque regimine sacerdotum, f. 404 Henrici de Frimaria explanatio passionis dominicae, f. 411 Stella clericorum, f. 418 Glosa super lectiones Job, f. 429 Vocabularius. 125 BSB, Clm 22384, Folio, 367 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 47, Sermones do-minicales. 126 BSB, Clm 22364, Folio, 214 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 44, Sermones de sanctis,,vgl. Worstbrock, Franz-Josef: Konrad von Brundelsheim, in: VL 5,

Page 30: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

116

21.) Sermones Jacobi de Voragine de sanctis per annum in folio, folia 300.127 Quadragesimale in parvo quarto, numerus foliorum 160. [Fol. 92r] Historica 1.) Vita beatissimae MARIAE virginis et gesta eius in minori folio, numerus foliorum 67. Item epistolae quaedam Judaica magistri Sa-muelis de arabico sermone in 128latinum translata per Alphonsum boni hominis Hispanum ordinis praedicatorum, de Judaeorum tribu-lationibus et aliis ad Judai, suum spectantibus, numerus foliorum 21.129 2.) Lombardica historia nova legenda est appellata Jacobi de Voragi-ne in folio. Continet autem descriptiones vitae sanctorum et sermo-nes de festivitatibus anni et sequuntur.130 De sancto Andrea apostolo. De sancto Nicolao episcopo. De sancta Lucia virgine. De sancto Thomae apostolo. Sermo de nativitate domini. De sancta Anastasia virgine. Vita sancti Stephani prothomartyris. De sancto Johanne evangelista. De sanctis Innocentibus. De sancto Thomae Cantuariensi episcopo. De sancto Sabino martyre. De sancto Sylvestro papa. Ser-mo de circumcisione domini. Sermo de epiphania domini. De sancto

²1985, Sp. 147–153 mit Übersicht der Forschung zur Verfasserfrage Konrads, Abt des Zisterzienserklosters Heilsbronn. 127 BSB, Clm 22363, Folio, 288 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 43f., f. 1 Jacobus de Voragine, De sanctis Kaeppeli, Nr. 2155; f. 189–193 et 205 Augustini ma-nuale, f. 194–201 Hieronymus ad Paulinum de studio scripturae, f. 201 et 202 eiusdem prologus in Genesim, f. 203 De Bragmanis secundum episto-lam, Didymus der Blinde, f. 204 De prophetis, f. 206 Sermones de assumpti-one Mariae et de corpore Christi, f. 226 Mathaeus de Praga, De celebratione missae, f. 239 Augustinus, Sermo de nativitate Christi, f. 241 Articuli sectae Waldensium, f. 245 Excerpta de superstitione et alia, f. 251 Contra eos qui indigne sumunt corpus Christi, f. 252 Contra concubinas clericorum, f. 254 De cruce et de passione domini et sermones, f. 288 Carmen; MBK, 574, Schreibervermerk des Berthold Tergg aus Ingolstadt, 1409. 128 Kreis vor dieser Zeile. 129 BSB, Clm 22252, Pergament, Folio, 89 Blätter, 14. Jh., Halm/Meyer, 33, Vita Mariae metrica, f. 68 Samuelis epistola ab Alfonso Boni hominis de arabico in latinum translata; unter Abt Friedrich I. (amtierte 1328–1335) geschrie-ben. 130 BSB, Clm 22246, Pergament, Folio, 258 Blätter, 13. Jh./14. Jh., Halm/Meyer, 33, Jacobus de Voragine, Legenda sanctorum, Kaeppeli, Nr. 2154.

Page 31: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

117

Paulo primo eremita. De sancto Remigio episcopo. De sancto Hilario episcopo. De sancto Machario confessore. [Fol. 92v] De sancto Felice in pineis martyre. De sancto Marcello papa. De sancto Antonio ere-mita. De sanctis Fabiano et Sebastiano martyribus. De sancta Agnete virgine et martyre. De sancto Vincentio martyre. De sancto Basilio magno episcopo. De sancto Johanne eleemosynario. De sancta Paula virgina Romana. De sancto Juliano martyre. Sermo de septuagesima. Sermo de sexagesima. Sermo de quinquagesima. Sermo de quadra-gesima. Sermo de ieiuniis quatuor temporum. Vita sancti Ignatii martyris. Sermo in festo purificationis Mariae. De sancto Blasio epis-copo et martyre. De sancta Agatha virgine et martyre. De sancto Ve-dasto. De sancto Amando episcopo. De sancto Valentino martyre. De sancta Juliana virgine. Sermo de cathedra sancti PETRI. De sancto Matthiae apostolo. De sancto Gregorio papa. De sancto Lengino episcopo et martyre. Vita sancti Benedicti abbatis. [Fol. 93r] De san-cto Patricio episcopo. De annunicatione sanctae MARIAE. De pas-sione domini nostri Jesu Christi sermo. De resurrectione gloriosa eiusdem. Vita sancti Secundini militis et martyris. De sancta Maria Aegyptiaca. De sancto Ambrosio episcopo. De sancto Georgio mar-tyre. De sancto Marco evangelista. De sancto Marcellino martyre. De sancto Vitale martyre. De virgine quadam apud Antiochiam. De sancto Petro novo martyre. De sanctis Philippo et Jacobo. De inven-tione sancti crucis. De sancto Johanne ante portam Latinam. De Le-tania maiori et minori. Sermo de ascensione domini. Sermo in festo pentecostes. De sanctis Gordiano et Epimachio martyribus. De sanc-tis Nereo et Achylleo martyribus. De sancto Pangratio martyris. De sancto Urbano papa. De sancta Petronella virgine. De sancto Petro et Marcellino primo et Feliciano martyribus. De vita sancti Norberti antisignani ordinis praemonstratensium et de initiis et incrementis illius familiae prolixior tractatibus. De sancto Barnaba apostolo. De sanctis Vito et sociis eius martyribus. [Fol. 93v] De sanctis Quirico et Julitta martyribus. De sancta Marina virgine. De sanctis Gervasio et Prothasio martyribus. De nativitate sancti Johannis Baptistae. De sanctis Johanne et Paulo martyribus. De sancto Leone papa. De no-mine Petri Apostoli. De sancto Petro et sancto Paulo apostolis. De sanctis septem fratribus et Felicitate. De sancta Theodora virgine. De sancta Margaretha virgine. De sancto Alexio confessore. De sancta Praxede virgine. Dicta Turpini episcopi in gesta Caroli. De sancto Castulo martyre. De sancto Erhardo episcopo Ratisbonensi. De san-

Page 32: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

118

cta Ottilia virgine. De sancto Ruperto episcopo et confessore. De san-cto Servatio episcopo. De sancto Udalrici episcopo Augustensi, nu-merus foliorum huius libri 258. 3.) Liber Pantheon dictus Gottfridi Witerbiensis de omnibus mundi aetatibus et gestis heroum carmine conscriptus in folio, numerus foliorum 165.131 4.) Gesta Caroli imperatoris 4 libri, numerus foliorum 134 in quarto, item decreta quorundam conciliorum et modus confitendi et esci-piendi confessiones, foliorum 34.132 5.) Collationes patrum Johannis Cassiani in folio minori, folia 160.133 [Fol. 94r] 6.) Legenda communis sanctorum, quorum natilicia cele-brantur in mensibus januario, februario et martio in folio, numerus foliorum 206, latine conscripta. Vita sancti Basilii archiepiscopi. Vita sancti Clari abbatis. Passio sancti Concordii martyris. Vita et passio sanctae Martinae virginis et martyris. Vita sanctae Genofevae viginis. Vita sancti Severini confessoris. Passio sanctorum Juliani et Basilissa-e. Vita sancti Hilarii episcopi. Passio sancti Felicis presbyteri Nolani.

131 BSB, Clm 22237, Pergament, Folio, 174 Blätter, 12. Jh. mit Nachträgen, Halm/Meyer, 32, f. 1 Versus de Catharina et de aliis sanctis, f. 1v–2 Diploma-ta Windbergensia, Zensualenliste für St. Englmar und Glashütt (Ende 13. Jh.), f. 3–5 sogenanntes Ankunftsbuch: Aufzeichnung von Erwerbstiteln, urbarähnlich erweitert um die daraus erzielten Einnahmen, ediert von Hop-fenmüller, 1–112; f. 5v–170 Gottfried von Viterbo, Pantheon, vgl. Langosch, Karl: Gottfried von Viterbo, in: VL 3, ²1981, 173–182; eine Fortsetzung zu Gottfrieds Pantheon, die „Continuatio brevis“, ist erstmals hier überliefert, Müller, 24 und 118; die Handschrift diente Hermann von Niederaltaich und dem Kompilator der Annalen von Osterhofen als Quelle, ebd. 24, Anm. 88, 50 und 118, 125; Edition des Pantheon von Waitz, Georg Friedrich in MGH SS XXII, Hannover 1872, 1–338, die Handschrift ebd. auf S. 15 mit der Sigle C 4 angeführt., f. 170 v Nachlassverzeichnis des Pfarrers Johann Hunger aus Viechtach 1469, f. 171v–172v Urbar, Mitte 13. Jh. 132 Ist mit einem Kreuz markiert und war auf Befehl vom 9. August 1616 an die geheime Kanzlei bzw. zur Zustellung durch sie an Rader einzubeför-dern, vgl. Rockinger (wie Anm. 6), 53f., Anm. 1. 133 BSB, Clm 22250 Pergament, Folio, 159 Blätter, Windberg zwischen 1141 und 1146, Halm/Meyer, 33, Johannes Cassianus, Collationes patrum pars I, f. 1 et 2 Psalmi cum neumis; nach den Versen auf f. 159r entstanden in der Zeit, bevor Gebhard Abt wurde; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 147, im Bü-cherverzeichnis des 12. Jhs., Pfeil, 270.

Page 33: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

119

Vita sancti Erhardi episcopi. Vita sancti Mauri monachi. Passio sancti Marcelli papae et martyris. Passio sancti Cyriaci et sociorum eius. Passio sanctorum Geminorum. Vita sancti Gamulberti confessoris. Vita et passio sancti Sebastiani martyris. Gesta quatuor coronatorum. Passio sanctorum Marii, Marthae, Audifax et Abacuk et Quirini mar-tyrum. Passio sanctae Agnetis virginis et martyris. Vita sancti Epi-phanii episcopi. Passio sancti Vincentii martyris. Passio sanctae Ana-stasii martyris. Passio sancti Praeiecti martyris. Passio sancti Pol-ycarpi martyris. [Fol. 94v] Vita sancti Vigilii episcopi et martyris. Vita sancti Simeonis confessoris. Vita et transitus sancti Timothei apostoli. Passio sancti Aseli martyris. Passio sancti Babylae episcopi. Vita sanctae Paulae. Passio sancti Constantini martyris. Vita sancti Eustasii abbatis. Vita sanctae Brigidae virginis. Vita sancti Blasii mar-tyris. Vita sancti Phileae episcopi. Passio sanctae Agathae virginis. Passio sanctae Dorotheae. Passio sanctae Eulaliae virginis. Passio sancti Valentini episcopi. Vita sancti Valentini presbyteri. Passio sanctorum Faustini et Jovitae. Passio sanctae Julianae virginis. Passio sanctae Theclae virginis. Vita sanctorum confessorum Florentii, Eu-genii, Vindemialis. Passio sanctorum Saturi, Saturnini, Revocati, Perpetuae et Felicitatis. Passio quadraginta militum. Vita sancti Gre-gorii papae. Vita sancti Johannis episcopi et confessoris. Vita sanctae Gertrudis virginis. 134Vita sancti Ruperti episcopi et confessoris ser-mo.135 [Fol. 95r] 7.) Legenda sanctorum aprilis, maii et junii in folio, nume-rus foliorum 203. Passio sanctae Theodosiae virginis et martyris. Vita sancti Ambrosii episcopi. Passio sanctarum martyrum Cyoniae, Hi- 134 „De“ später ergänzt. 135 BSB, Clm 22240–22245, Pergament, Folio, 210, 203, 163, 176, 189, 200 Blät-ter, Windberg, vor 1191, Halm/Meyer, 33; Vitae sanctorum Januarii – Martii, Aprilis – Junii, Julii et Augusti, Septembris, Octobris et Novembris, De-cembris, unter Abt Gebehard geschrieben; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 168–173; BSB, Clm 22241, f. 195r–203v Achatius-Vita und Achatius-Officium, Nachtrag, spätes 13./frühes 14. Jh., Hernad, Nr. 66; Das sechsbän-dige Windberger Legendar, geordnet nach dem Kirchenjahr, hängt auf-grund der Verwertung verwandter Quellen eng mit dem „Magnum Legen-darium Austriacum“ zusammen ohne direkt davon abhängig zu sein, vgl. die Auflistung der 340 Einzelviten bei Poncelet, 123–216; Philppart, Guy: Le-gendare, in: VL 5, ²1985, Sp. 644–657, hier 650; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 270.

Page 34: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

120

renis et Agapae virginum. Passio sanctorum Andronici, Taraci et Probi. Passio sancti Sixti papae et martyris. Vita sancti Julii episcopi et confessoris. Passio sanctorum martyrum Tyburtii, Valeriani, Ma-ximi. Passio sancti Eleutherii martyris. Vita vel passio sancti Adal-berti episcopi et martyris.136 Passio sancti Marci evangelistae. Vita et translatio sancti Richarii episcopi. Passio sanctorum Vitalis, Prothasii et Gervasii. Passio beatae Theodorae et Didymi monachi. Passio sancti Torpetis martyris. Vita sancti Ambrosii edita a Paulino suo discipulo. Passio sancti Sigismundi regis et martyris. Passio sancti Jacobi apostoli fratris domini. Passio sancti Philippi apostoli. Vita sanctae Walpurgis scripta a Wolfhardo.137 Relatio de inventione salu-tiferae crucis.138 Passio sanctorum Alexandri, Eventii et Theodoli. Passio sancti Quiriaci episcopi. Passio sancti Floriani martyris. Passio sancti Gordiani martyris. Passio sanctorum Calepodii et Palmatii martyrum. Passio sanctorum Piniani et Lucinae martyrum. [Fol. 95v] Gesta sanctorum Nerei et Achillei martyrum. Vita sanctae Petronel-lae vriginis. Passio sanctorum Euticetis, Victorini, Maronis. Passio sancti Nicomedis martyris. Passio sancti Pangratii martyris. Passio sancti Gangolphi martyris, eiusdemque passio. Passio sanctorum Victoris et Coronae martyrum. Relatio pastoris patris de sancta Po-tentiana. Passio sancti Cononis martyris. Passio sancti Valentini epi-scopi. Passio sancti Desiderii episcopi. Vita sancti Germani episcopi. Passio sanctorum Sisinnii, Martyrii et Alexandri. Vita sancti Maxi-mini episcopi. Passio sancti Cantii et sociorum eius. Passio sancto-rum Senesii et Teopontii. Vita sancti Simonis monachi. Passio sancti Marcellini presbiteri et Petri exorcistae. Passio beatae Blandinae vir-ginis. Passio sancti Erasmi episcopi. Passio sancti Bonafacii episcopi et martyris.139 Vita sancti Medardi episcopi. Vita sancti Columbae et propheticis revelationibus eiusdem et miraculis variis.140 Passio san-cti Primi et Feliciani. Passio sancti Gettulii martyris. Vita sanctorum

136 Ediert von Canisius in Bd. V, 329–354, vgl. Poncelet, 106 und MBK, 376. 137 Wurde von Canisius ediert in Bd. IV, 717–730. 138 Diesen und einen weiteren Text aus BSB, Clm 22241, f. 63–66v, betitelt „Ouomodo inventa est crux Christi“ hat Jakob Gretser ediert, in: Opera om-nia, II, Regensburg 1734, 425–429, vgl. Poncelet 107. 139 Herausgegeben von Canisius in Bd. IV, 742–745, nach MBK, 576. 140 Canisius edierte die Vita des heiligen Columba in Bd. V., 559–621, dazu Poncelet, 109 und MBK, 576.

Page 35: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

121

Basilidis, Tripodis et Mandalis virginum et martyris gestis earum. [Fol. 96r] Passio sanctorum Viti, Modesti et Crescentiae martyrum. Vita sancti Paulini episcopi et confessoris. Passio sancti Albani et sociorum eius.141 Passio sancti Gallicani, Johannis et Pauli. Passio sancti Symphorosae et 7 filiorum eius. Vita et martyrium sancti Petri apostoli a Lino episcopo Romano Graeca lingua scriptum et ecclesiis orientalibus destinatum latineque versum. Vita sancti Pauli apostoli. Vita sancti Martialis episcopi. Vita sancti Achacii et sociorum eius. 8.) Legenda sanctorum julii et augusti mensum in folio, numerus foliorum 158. Passio sanctae Sophiae et filiarum eius. Passio sancto-rum Processi et Martiniani. Passio Felicis presbyteri, Hirenaei diaco-ni et Mustiolae virginis. Vita sancti Udalrici episcopi. Vita sancti Go-äris confessoris. Vita sancti Wilibaldi episcope.142 Passio sancti Kilia-ni et sociorum eius.143 Passio 7 fratrum et matris eorum Felicitatis. Passio sanctarum Ruffinae et Secundae virginium. Adventus et ex-ceptio corporis beatissimi patris Benedicti in agrum Floriacensem. Illatio corporis eiusdem sancti Benedicti. Passio sanctae Margaretae virginis. Vita sancti Alexii confessoris. Vita sancti Arnulphi episcopi. Vita sancti Praxedis virginis. [Fol. 96v] Passio vel vita sancti Victoris martyris. Passio sancti Apollinaris martyris. Passio sanctae Christi-nae virginis. Passio sancti Jacobi apostoli fratris Johannis evangeli-stae. Passio sancti Christophori martyris. Passio sancti Panthaleonis martyris. Passio sanctorum Simplicii, Faustini et Beatricis. Passio sancti Felicis papae. Passio sanctae Seraphiae. Passio sanctorum Ab-don et Sennes martyrum. Passio sanctarum Maximae, Donatillae et Secundae virginum. Vita sancti Germani episcopi. Vita sancti Mater-ni confessoris. Vita sancti Amandi confessoris et episcopi. De sancta Maria Magdalena. Passio sancti Hermachoris martyris. Sermo de solennitate ad vincula sancti Petri. Vita et gesta Macchabaeorum fra-trum. Passio sancti Felicis martyris. Passio sancti Stephani martyris. Passio sancti Theodatae cum tribus filiis. Inventio sancti Stephani prothomartyris. Passio sancti Oswaldi regis et martyris a Beda pres-

141 Möglicherweise handelt es sich um die Quelle des Canisius, der in Bd. V, 643–668 die. „Acta S. Albani Moguntinensis“ edierte, die sich jedoch nach MBK, 576 dem Handschriftenbestand nicht zuordnen liessen. 142 Ediert von Canisius, Bd. IV, 693–716, Poncelet, nach 111 und MBK, 576. 143 Canisius hat diesen und einen Rebdorfer Kodex für seine Vita des heili-gen Kilian in Bd. IV, 625–647 genutzt, Poncelet, vgl. 111 und MBK, 576.

Page 36: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

122

bytero in gestis Anglorum descripta. Passio sanctorum martyrum Sixti papae et sociorum eius. Passio sancti martyrum Donati et Hila-rionis. Passio sanctae Affrae martyris et matris eius Hilariae. Passio sanctorum Firmi et Rustici. [Fol. 97r] Passio sancti Laurentii mar-tyris. Passio sancti Eupli diaconi et martyris. Passio sancti Hyppoliti. Passio sancti Cassiani martyris. Vita sancti Wigberti abbatis. Vita sanctae Radegundis virginis. Vita sancti Eusebii confessoris. Passio sanctorum Felicis et Fortunatis. Vita sancti Servatii episcopi. 9.) Legenda sanctorum in mense septembri in folio, numerus foliorum 177. Passio sancti Mammetis martyris. Passio sancti Agapiti martyris. Passio sancti Symphoriani martyris. Passio sancti Bartholomaei martyris et apostoli. Passio sancti Genesii martyris. Passio sancti Alexandri martyris. Passio sanctae Sabinae martyris. De decollatione sancti Johannis Baptistae. Passio sanctorum Felicis et Januarii. De duobus fratribus Victorino et Severino martyribus. Passio sancti Adriani et aliorum martyrum. Passio sanctorum Felicis et Regulae. Passio sancti Cornelii episcopi. Passio sancti Cypriani martyris. De exaltatione sanctissimae CRUCIS. Passio sancti Eufemiae virginis. Passio sancti Lamperti episcopi et martyris. [Fol. 97v] Passio sancti Eustachii martyris. De virtutibus et passione sanctae Matthaei apostoli. Passio Thebeae legionis. Vita et passio sancti Emerami martyris a Megenfrido144 Parthaenopalitano conscripta. Passio sancti Mauritii et sociorum eius. Conversio sancti Cypriani episcopi et passio eius sanctaeque virginis Justinae. Confessio item sancti Cypriani. Passio sanctorum Cosmae et Damiani martyrum. Passio sancti Wenzeslai regis et martyris. De festivitate sancti Michaelis archangeli. Vita sancti Hieronymi presbyteri. Vita et actus sancti Corbiniani episcopi Frisingensis. Vita sanctorum confessorum et episcoporum Syri atque Hiventii. Passio sanctae Fidis virginis. Vita sancti Magni confessoris a Theodoro conscripta. Vita sancti Egidii confessoris et abbatis. Vita et passio sancti Antonini martyris. Vita beati Galli confessoris a Wallanfrido Augensis coenobii abbate conscripta duobus libris. Vita sancti Othmari a Wallanfrido descripta. 10.) Legenda sanctorum in mensibus octobri et novembri, in folio, numerus foliorum 189. Vita sancti Remigii episcopi ab Hincmaro 144 Vgl. Worstbrock, Franz-Josef: Meginfried von Magdeburg, in: VL 6, ²1987, Sp. 303–306, hier 305 mit Verweis auf die Überlieferung in BSB, Clm 22243, f.67va–74rb.

Page 37: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

123

scripta. Vita sancti Germani Augustudunensis episcopi. Vita sancti Vedasti episcopi. Vita sancti Leodegarii episcopi et martyris. Passio sanctorum Sergii et Bacchi martyrum. [Fol. 98r] Passio sancti Dion-ysii et sociorum eius. Passio sancti Geronis et sociorum eius. Vita sancti Burckardi episcopi et confessoris. Passio sancti Calixti papae et martyris. Passio sanctae Fortunatae virginis. Vita sancti Lulli episco-pi. De sancto Gallo confessore. Vita sancti Lucae evangelistae. Passio sancti Januarii et sociorum eius. Conversio sancti Pelagiae virginis. Passio sanctarum undecim milia virginum. Vita sancti Severi episco-pi. Passio sanctorum martyrum Crispini et Crispiniani. Passio sanc-torum apostolorum Simonis et Judae. Vita sancti Narcissi episcopi. Passio sancti Quintini martyris. Vita sancti Wolffgangi episcopi. Pas-sio sanctae Mariae virginis et martyris. Passio sancti Benigni pre-sbyteri et martyris. Passio sancti Caesarii martyris. Vita sancti Pirmi-nii confessoris. Vita sancti Wilibrordi episcopi ab Alchwino conscrip-ta. Passio sancti Domnini martyris. Passio quatuor coronatorum. Vita sancti Hildolphi episcopi. Memoria sanctae crucis. Passio sancti The-odori martyris. Passio sanctae Mennae martyris. [Fol. 98v] Vita sancti Othmari abbatis. Passio sancti Dionysii episcopi. Vita et obitus beati Gregorii Neocaesariensis a Niseno episcopo conscripta. Sermo Gre-gorii Niseni episcopi de sancto Gregorio Neocaesariensi episcopo. Vita sancti Theudarii confessoris. Vita sancti Leonardi confessoris et miracula eius. Vita sancti Gotthardi episcopi a Wolfherio conscripta. Vita sancti Georgii martyris. 11.) Legenda sanctorum in mense decembri in folio foliorum 175. Passio sanctae Caeciliae et sanctorum martyrum Tyburtii et Valeria-ni. Passio sancti Longini militis. Passio sancti Clementis papae. Vita sancti Columbani abbatis. Vita et passio sanctae Anastasiae et sancti Chrysogoni. Passio sancti Alexandri episcopi et martyris. Vita sancti Lini papae. Vita sancti Gregorii papae et confessoris. Passio sancto-rum Chrysanti et Dariae martyrum. Passio sanctorum Saturnini, Sennis et Sisinnii. Passio sanctae Andreae apostoli. Vita sancti Soli monachi.145 Vita sanctae Liobae virginis. Passio sanctae Barbarae virginis. Vita sancti Nicetii episcopi. Vita sancti Nicolai episcopi et confessoris. Vita sancti Eucharii episcopi et confessoris. [Fol. 99r] Vita sancti Valerii episcopi. Vita sancti Lupi episcopi. Passio sanctae

145 Herausgegeben von Canisius, IV, 731–733, Poncelet 119 und MBK, 576.

Page 38: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

124

Leocadiae virginis. Passio sanctae Luciae virginis et martyris. Vita sanctae Ottiliae virginis. Passio sanctae Luciae virginis. Passio sancti Thomae apostoli. Vita et passio sanctae Victoriae virginis et martyris. Vita sanctae Eugeniae virginis et martyris. Passio eiusdem. Descripto qualiter brachium sancti Stephani ad civitatem Bisonticam sit dela-tum tempore Theodosii minoris imperatoris. De virtutibus sancti Johannis apostoli et evangelistae. Passio sancti Theogenis martyris. Vita sancti Sylvestri papae. Passio sanctae Columbae virginis. Vita septem dormientium. 12.) Historia scholastica theologicae disciplinae Petri Comestoris in folio, numerus foliorum 239.146 13.) Ecclesiastica historia Eusebii Caesariensis in folio, numerus fo-liorum 132.147 14.) Vita patrum a domino Hieronymo conscripta in folio, numerus foliorum 194.148 15.) Martyrologium seu calendarium totius anni, in minori folio compunctum, numerus foliorum 213.149

146 BSB, Clm 22239, Pergament, Folio, 238 Blätter, Windberg, 1279, Halm/Meyer, 32f., f. 1r–3r Konsanguinitäts- und Affinitätstafel mit Interpre-tatio, f. 4r–9r Capitula zur Historia scholastica, f. 10r–226r Petrus Comestor, Historia scholastica, f. 226 Regula Tyconii de modis loquendi diversis in sacra scriptura, f. 226v–232r (Petrus von Poitiers), Compendium historiae in genealogia Christi, f. 233r–238v Chronologia ab Abraham usque ad Heinri-cum regem anglorum filium Mathildis imperatricis; Buchschmuck: Klemm 4, Nr. 662; laut Bucheintrag entstand die Handschrift in Windberg unter Abt Ulrich II. (amtierte 1277–1281). 147 BSB, Clm 22238, Pergament, Folio, 132 Blätter, 12. Jh., Halm/Meyer, 32, Eusebius von Caesarea, Historiae ab Hieronymo translatae, Pfeil, 63, Anm. 228 datiert den Kodex ins 13. Jh. 148 BSB, Clm 22249, Pergament, Folio, 199 Blätter, Windberg, um 1180/1190, Halm/Meyer, 33, Vitae patrum; im Katalog des 12. Jhs., Pfeil, 270; Buch-schmuck: Klemm 3/1, Nr. 174. 149 BSB, Clm 1031, Pergament, Folio, 154 Blätter, Windberg, nach 1155, Halm, Karl/Laubmann, Georg von (Bearb.): Catalogus codicum manu scriptorum Bibliothecae Regiae Monacensis, III, 1: Codices latini BSB, Clm 1–2329, München ²1892, 225, f. 1. Elegia de morte Friderici I. Imperatoris, f. 1b Ca-lendarium, Druck: Jaffé, Philipp: Annales Windbergenes, in: MGH SS XVII, Hannover 1861, 565–566; Auszüge hat der Schreiber des vorliegenden Bib-liothekskataloges an das Ende der Rubrik „Historia“, BSB, Cbm Cat. 3,

Page 39: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

125

16.) Legenda quorundam sanctorum in quarto. Item vita sancti Sylvestri papae foliorum 23. Vita sancti Malachiae archiepiscopi a sancto Bernardo conscripta, duobus libris foliorum 37. [Fol. 99v] Vita sancti Fursaei foliorum 9. Vita sancti Brendani foliorum 18. Passio sancti Colomanni foliorum 7. Passio sancti martyrum Gerconis et sociorum eius. Passio sancti Theudarii abbatis. Vita sancti Cassiane episcopi foliorum 18 coniunctim. Vita sancti Heinrici imperatoris foliorum 10. Qualiter locus Windbergensis primitus sit constitutus et de sancti Engelmaro et de reliquiis ecclesiae nostrae, pauca. Vita san-cti Alexii confessoris foliorum 9.150 17.) Nova legenda sanctorum seu Lombardica historia in folio, quae tamen plures continet sanctosque prior et sermones etc. 151 De adven-

f.103r–104r gesetzt; Müller, 11 und 51, Anm. 232: Jüngere Windberger oder kleine Straubinger Annalen; f. 9b Martyrolog mit Nekrolog: Marginalien verschiedener Hände des 12. bis 14. Jhs. am Rand von f. 9 bis 86, ediert von Baumann, Franz Ludwig (Hg.): Necrologium Windbergense, in: MGH Necr. 3, Berlin 1905, 383–405; f. 89 Augustinusregel: einzige Prämonstraten-serhandschrift des 12. Jhs., die den ganzen ordo monasterii, einschließlich seiner Liturgieordnung umfasst, Pfeil, 74, Anm. 69; f. 175v–177v Statuta quaedam ordinis Praemonstratensis, f. 177 Monasteria confoederata, f. 178 Anniversari; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 157; im Bücherverzeichnis des 12. Jhs. enthalten, Pfeil, 269. 150 BSB, Clm 22248, Pergament, Folio, 135 Blätter, Windberg, nach 1167, Halm/Meyer, 33, Vitae sanctorum: Vita Sylvestri papae, f. 25 Malachiae versus 2, f. 26 Bern-hard von Clairvaux, Vita Malachiae, f. 59 Sermo de eodem, f. 61 Vita Fursei, f. 70 Vita Brendani, f. 90 Passio Cholomanni, f. 94 Epistola, f. 97 Passio Ge-reonis et sociorum, f. 99 Vita Theudarii, f. 103 Vita Cassiani, f. 112 Vita Heinrici imperatoris, f. 122–126 Primordia Windbergensia: Gründungsge-schichte des Klosters seit 1158, Druck: Jaffé, Philipp in: MGH SS XVII, Han-nover 1861, 560–565, f. 127 Vita Alexii; die Handschrift enthält historische Notizen über die Einweihung der Kirche, der einzelnen Altäre und der Blasiuskapelle, denen jeweils eine Liste der dort aufbewahrten Reliquien folgt, Kirchert, 88; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 165; im Bücherverzeichnis des 12. Jhs. enthalten unter den von Petrus geschriebenen Büchern, Pfeil, 270; Canisius edierte daraus die Vita Henrici II. sowie die Brevis relatio de origine fundationis in Bd. VI, 381–397 und 400–407, MBK, 576. 151 Mit Bleistift am Rand vermerkt „Pag.?“ Die Umfangsangabe befindet sich drei Blätter weiter, am Ende der detaillierten Titelauflistung des Sam-melbandes, BSB, Cbm Cat. 3, f. 102v.

Page 40: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

126

tu domini. De sancto Andrea apostolo. De sancto Nicolao episcopo. De sancta Lucia virgine. De sancto Thoma apostolo. De nativitate domini. De sancta Anastasia virgine. De sancto Stephano protomar-tyre. De sancto Johanne evangelista. De Innocentibus. De sancto Thoma Cantuariesi episcopo et martyre. De sancto Sylvestro papa. De circumcisione domini. De Epiphania domini. De sancto Paulo eremita. De sancto Remigio episcopo. [Fol. 100r] De sancto Hilario episcopo. De sancto Machario abbate. De sancto Felice in pincis. De sancto Marcello papa. De sancto Antonio eremita. De sancto Fabiano martyre. De sancto Sebastiano martyre. De sancta Agnete virgine et martyre. De sancto Vincentio martyre. De sancto Basilio episcopo. De sancto Johanne eleemosynario. De conversione sancti Pauli apo-stoli. De sancta Paula. De sancto Juliano martyre. De septuagesima. De sexagesima. De quinquagesima. De quadragesima. De ieiuniis quatuor temporum. De sancti Ignatio martyre. De purificatione sanc-tae Mariae. De sancto Blasio martyre et episcopo. De sancta Agatha virgine. De sancto Vedasto. De sancto Amando episcopo. De sancto Valentino martyre. De sancta Juliana virgine. De cathedra sancti Pe-tri sermo. De sancto Matthia apostolo. De sancto Gregorio papa. [Fol. 100v] De sancto Benedicto abbate. De sancto Longino episcopo et martyre. De sancto Patricio Hybernensi episcopo. De annunciatione dominica. De passione domini. De resurrectione domini. De sancto Secundo martyre. De sancta Maria Aegyptiaca. De sancto Ambrosio episcopo. De sancto Georgio martyre. De sancto Marco evangelista. De sancto Marcellino martyre. De sancto Vitale martyre. De virgine quadam Antiochena. De sancto Petro martyre ordinis praedicato-rum. De sancto Philippo apostolo. De sancto Jacobo apostolo. De inventione sancti CRUCIS. De sancto Johanne ante portam Latinam. De Bretania152 maiori et minori. De ascensione domini. De missione spiritus sancti. De sanctis Gordiano et Epimacho martyribus. De sanctis Nereo et Achilleo martyribus. De sancto Pangratio martyre. De sancto Urbano papa. De sancto Petronella virgine. De sanctis Marcellio et Petro martyribus. De sanctis Primo et Feliciano martyri-bus. [Fol. 101r] De sancto Barnaba apostolo. De sanctis Vito et sociis eius martyribus. De sanctis Quirico et Julitta martyribus. De sancta Martina virgine. De sanctis Geruasio et Prothasio martyribus. De

152 Unsichere Lesart.

Page 41: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

127

nativitate sancti Johannis Baptistae. De sanctis Johanne et Paulo mar-tyribus. De sancto Leone papa. De sancto Petro apostolo. De sancto Paulo apostolo. De septem fratribus. De sancta Theodora virgine. De sancta Margaretha virgine et martyre. De sancto Alexio confessore. De sancta Gertrude virgine. De sancta Maria Magdalena. De sancto Apollinare martyre. De santa Christina virgine. De sancto Jacobo apostolo. De sancto Christophoro martyre. De 7 dormientibus. De sanctis Nazario et Celso martyribus. De sanctis Felice et Beatrice martyribus. De sanctis Simplicio et Faustino martyribus. De sancto Matthia apostolo. De sanctis Abdon et Sennen martyribus. De sancto Germano episcopo. De sancto Eusebio confessore. De sanctis septem Maccabaeis. [Fol. 101v] De festo vinculorum sancti Petri. De sancto Stephano papa. De inventione sancti Stephani. De sancto Dominico confessore. De sancto Sixto martyre. De sancto Donato martyre. De sanctis Cyriaco, Largo et Smaragdo martyribus. De sancto Laurentio martyre. De sancto Hippolyto et sociis eius martyribus. De assump-tione beate Mariae virginis. De sancto Bernardo abbate. De sancto Timotheo apostolo. De sancto Symphoriano. De sancto Bartholo-maeo apostolo. De sancto Augustino episcopo. De decollatione sancti Johannis Baptistae. De sanctis Felice et Adaucto martyribus. De san-cto Egidio abbate. De sanctis Gaviniano et Sabino. De sancto Lupo confessore. De sancto Mamerto martyre. De nativitate beatae Mariae virginis. De sancto Adriano. De sanctis Gorgonio et Timotheo. De sanctis Protho et Hyacincto. De exaltatione sanctae crucis. De sancto Johanne Chrysostomo. De sanctis Cornelio et Cypriano martyribus. [Fol. 102r] De sancta Eufemia virgine. De sancto Lamperto episcopo et martyre. De sancto Matthaeo apostolo. De sancto Mauritio et sociis eius. De sancta Justina virgine. De sanctis Cosma et Damiano marty-ribus. De sancto Forseo episcopo. De sancto Michäele archangelo. De sancto Hieronymo presbytero. De sancto Remigio episcopo. De san-cto Leodegario episcopo. De sancto Francisco confessore. De sancta Pelagia virgine. De sancta Margarita pelagia. De sancta Thaide vir-gine. De sanctis Dionysio, Rustico et Eleutherio. De sancto Calixto papa. De sancto Leonardo confessore. De sancto Luca evangelista. De sanctis Chrysanto et Daria martyribus. De undecim millibus vir-ginum. De Simone et Juda apostolis. De sancto Quiritio cive Romano et martyre. De sancto Eustachio martyre. De festo omnium sancto-rum. De sanctis commemorationibus omnium fidelium defuncto-rum. Quatuor coronatorum legenda. De sancto Theodoro martyre.

Page 42: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

128

De sancto Martino episcopo. De sancto Briccio episcopo et confes-sore. [Fol. 102v] De sancta Caecilia virgine. De sancto Clemente mar-tyre. De sancto Chrysogono martyre. De sancto Saturnino martyre. De sancta Catharina virgine. De sancto Jacobo novo martyre interci-so. De sancto Pastore abbate. De sancto Johanne abbate. De sancto Arsenio abbate. De sancto Agathone abbate. De sanctis Barlaam et discipulo suo Josaphat. De sancto Pelagio papa. De venerabili pre-sbytero Beda. De dedicatione ecclesiae. Scripta est haec legenda anno Christi 1407, numerus autem foliorum 243.153 18.) Vita sanctarum Marthae et Mariae Magdalenae in folio minori, folia 16. Dicta Bernardi abbatis super verba evangelii: ecce nos reli-quimus omnia, foliorum 29. Visionis sanctae Elisabeth, foliorum 30. Visio sanctae Elisabeth de resurrectione sanctae Mariae virginis. Item revelationes de exercitu sanctarum undecim millium virginum et aliorum sanctorum qui Colonia cum eis passi sunt, folia 10 coniun-ctim. Visio Hildegardis contra Catharos foliorum 7. Stimulus amoris verba Eckberti, foliorum 8. Laus CHRISTI verba Eckberti, foliorum 4. Vita sancti Bernardi abbatis Clarevallensis, discripta a Wilihelmo, abbate sancti Theoderici, 5 libris, foliorum 100.154 [Fol. 103r] 19.) Vita sancti Martini episcopi conscripta tribus libris a Severo155 Sulpitio in folio communi, numerus foliorum 55. Item vita sancti Remigii Remorum pontificis ab Hincmaro episopo conscripta foliorum 32. Homelia de sancta Maria Magdalena, folia 2. Vita sancti Nicolai episcopi et de eius translatione folia 22. Vita sancti Alexii 153 Möglicherweise BSB, Clm 22256, Pergament, Folio, 207 Blätter, 15. Jh., Halm/Meyer, 34, Martyrologium. 154 BSB, Clm 22253, Pergament, Folio, 213 Blätter, Windberg?, 3. Drittel 12. Jh., Halm/Meyer, 34; Vita B. Marthae, f. 7 Vita Mariae Magdalenae, f. 18 Dicta Bernhard von Clairvaux super verba evangelii, f. 47 Visiones Elisabeths von Schönau 1156, f. 75 Revelatio eidem facta de resurrectione Mariae et de e-xercitu XI milium virginum, f. 87 Visio Hildegardis contra kataros, f. 89 responsio Elysabeth de eisdem, f. 92 Ekbert von Schönau, Stimulus dilectio-nis, f. 141 Laus crucis, f. 103 zwei Briefe Hildegards von Bingen an Abt A-dam von Ebrach, f. 105 Vita Bernhard von Clairvaux libris VII composita, f. 206 Regum et imperatorum, seu pontificum dicta de immunitate et sacrile-gio etc.; enthält auch das Colloquium Simonis cum Iesu des Gottfried von Clairvaux, Pfeil, 67; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 175. 155 Am Ende dieser Zeile ist vom Schreiber des Katalogs nochmals die Ziffer „19“ angeführt.

Page 43: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

129

confessoris folia 4. Vita sancti Egidii, 6 foliorum. Liber claustralium Hugonis monachorum quam canonicorum, numerus foliorum 45.156 20.) Liber gestorum Barlaam et Josaphat servorum DEI, conscriptus a Damasceno, in folio communi foliorum 133. Item narratio cuiusdam hominis157 a seculo exeuntis et iterum ad corpus proprium radeuntis sumpta ex libro gentis Anglorum edita a venerabili Beda primo, fo-liorurm 5.158 21.) Lombardica historia eadem plane quae Paulo superius asscripta est, eorundemque sanctorum vitam continens, in folio communi numerus foliorum 254.159 Item 22.) vita sancti Norberti et de seculari eius habitu ex Lombardica historia deprompta, in octavo, numerus foliorum 95.160 Praeter haec historica quaedam reperta sunt in antiquissimis libris nostris, quae et 156 BSB, Clm 22251, Pergament, Folio, 167 Blätter, Windberg, spätes 12. Jh., Halm/Meyer, 33, Sulpicius Severus, De vita Martini, f. 50 Versus in monaste-rio, ubi vixit Martinus, f. 53 Miracula de eodem, Vita sanctorum: f. 54 Vita Briccii, f. 57 Hinkmar von Reims, De vita Remigii, f. 90 Homelia de Maria Magdalena, f. 93 Vita et f. 107 translatio Nicolai, f. 114 Vita Alexii et f. 118 Egidii, f. 124; Hugo von Fouilloy, De claustro animae, Buch 2–3,9 liber claustralium tam monachorum quam canonicorum, Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 177; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 270. 157 Darüber zwischen den Zeilen „Tungdali“. 158 BSB, Clm 22254, Pergament, Folio, 141 Blätter, Windberg, vor 1191, Halm/Meyer, 34, Johannes von Damaskus, Gesta Barlaam et Josaphat, f. 117 Visio Tnugdali a Marco conscriptae, Visio Drythelmi; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 182; Besitzvermerk belegt die Entstehung der Abschrift unter Abt Gebhard, MBK, 572, Anm. 3; teilweise mit Zisterzienser-Interpunktion, MBK, 573; Beschreibung der Handschrift, Pfeil, *IXf., Edition der Vision des Tnugdalus, ebd. *1–*57. 159 Möglicherweise BSB, Clm 22247, Pergament, Quart, 261 Blätter, 13. Jh., Halm/Meyer, 33. Jacobus de Voragine, Legenda sanctorum, Kaeppeli, Nr. 2154. 160 BSB, Clm 22295, Pergament, Oktav, 99 Blätter, 12./13. Jh., Halm/Meyer, 39; f. 4v Vita Norberti (posterior) et de saeculari eius habitu, vgl. Grauwen, Wilfried M.: De handschriften van de Vitae Norberti, in: Analecta Prae-monstratensia 70 (1994) 5–101, hier 64–67; mit der Devise des Abtes Georg Schregl von Osterhofen, 1548 (amtierte 1548–1555), MBK, 574; war auf Be-fehl vom 9. August 1616 an die geheime Kanzlei bzw. zur Zustellung durch sie an Rader einzubefördern, Rockinger (wie Anm. 6), 53, Anm. 1; Pfeil, 63, Anm. 228 datiert den Kodex ins 13. Jh.

Page 44: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

130

huc ascribere propria documenta quae continent non summis grava-ti. Anno domini MCCCXXXVIII161 cremati sunt Judaei in Strubinga nec non in Teckendorff pridie nonarum octobris. Anno domini MCCCXLVIII terrae motus magnus factus est in die conversionis sancti Pauli Apostoli unde versus. [Fol. 103v] MC triplicata semel L minus I geminata dat terrae motum Pauli conversio notum vespera dum canitur haec motio sic agitur singula terrentur turres et castra moventur Item anno domini MCCCLVI iterum factus est terrae mo-tus magnus in die sancti Lucae evangelistae in Gallicantu noctis.162 Item anno domini MCCXVIII constructa est nova Strubinga.163 Item anno domini MCCLXXXVIII praedicta civitas nova scilicet Strubinga ex ignis voragine in vigilia sancti Panthaleonis martyris Christi mise-rabiliter penitus est destructa.164 Item anno domini MCCCXXXII do-minus Ludovicus Imperator obsedit civitaem Strubingam circa fe-stum sancti Udalrici confessoris Christi et ibi permansit usque ad quintam feriam ante festum sancti Bartholomaei et fecit pontem iu-xta oppidum quod dicitur Chabers.165 166Item anno domni MCCCXXXVIII mense septembri volaverat multitudo locustarum per totam Bavariam et eodem anno cremati sunt Judaei in Strubinga scilicet pridie nonarum octobrium. Unde versus annis millenis ter denis et octo trecentis Judaicus populus tunc temporis est trucidatus cum volavere per terras multae locustae.167 Item anno domini MCCCXV facta est fames magna, ita ut scafa siliginis solvebatur V libras et LX denarios monetae Ratisbonensis.168 Item anno domini MCCCXIII habitus est conflictus iuxta villam Gamelstorff.169 170Item anno domini MCCCXII habitus est conflictus iuxta pratum [Fol.

161 Ab hier übernommen aus den Annales Windbergenses, auch Kleinen Straubinger Annalen in BSB, Clm 1031, Druck: Jaffé, Philipp in: MGH SS XVII, Hannover 1861, 565–566; die Stelle ist mit einem Kreuz angestrichen. 162 MGH SS XVII, 566, Zeilen 8–15. 163 MGH SS XVII, 565, Zeile 25. 164 MGH SS XVII, 565, Zeilen 28–29. 165 MGH SS XVII, 565, Zeilen 39–41. 166 Zeile mit einem Kreuz markiert. 167 MGH SS XVII, 565, Zeilen 44–46 und 566, Zeilen 1–3. 168 MGH SS XVII, 565, Zeilen 31–32. 169 Zeile mit einem Kreuz markiert MGH SS XVII, 565, Zeile 30. 170 Zeile mit einem Kreuz markiert.

Page 45: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

131

104r] Empfing in vigilia sancti Michäelis archangeli ubi excellentis-simus princeps ac rex Ludovicus pro imperali regno Romanorum venustam obtinuit victoriam adversus Fridericum ducem Austriae ac Heinricum germanum suum.171 Anno domini MCCCXLII diluvium Danubii erat tantum quod aquae fluxerunt ultra pontem in Strau-bing.172 Physica, ethica et grammatica 1.) Textus librorum octo physicorurm Aristotelis in quarto, foliorum numerus 99.173 2.) Textus librorum decem ethicorum Aristotelis in folio eo in folio-rum numerus 124, scriptus anno 1467.174 3.) Isidorus de etymologiis rerum 20 libri in folio, numerus foliorum 295.175 4.) Mater verborum seu dictionarius in maiori folio, numerus folio-rum 260.176 171 MGH SS XVII, 565, Zeile 35–38. 172 MGH SS XVII, 566, Zeile 4–5. 173 BSB, Clm 22308, Pergament, Quart, 103 Blätter, 14. Jh., Halm/Meyer, 42, Aristotelis Physicorum libri VIII. 174 BSB, Clm 22381, Folio, 196 Blätter, 1467, Halm/Meyer, 46, Aristotelis Ethica de translatione nova, geschrieben von Jorius Cellarius tunc scolaris Ulmae; nach 1467 im Besitz von Michael Fisthel de Pirckaw, MBK, 575. 175 BSB, Clm 22227, Pergament, Folio, 209 Blätter, Windberg, 3. Viertel 12. Jh., Halm/Meyer, 31, Isidor von Sevilla, Etymologiae; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 160; f. 138r Weltkarte; f. 207v Hildegund von Schönau, Vita Hilde-gundis metrica, Worstbrock, Franz-Josef: Hildegund von Schönau, in: VL 4, ²1983, Sp. 4–8, hier 5; geschrieben von Petrus im Auftrag Abt Gebhards; im Bücherverzeichnis aus dem 12. Jh. aufgeführt, Pfeil, 269. 176 BSB, Clm 22201, Pergament, Großfolio, 271 Blätter, Windberg, 1165 und spätere Ergänzungen, Halm/Meyer, 28f., f. 1v–2r chronologische Notizen, auf 1va die älteren Windberger Annalen, ediert von Waitz, Georg Friedrich in: MGH SS XIII, Hannover 1881, 752*f.; diese stimmen für die Einträge bis 1178 bei fast identischem Wortlaut mit den Annales Halesbrunnensis über-ein, die in Cgm 17 auf fol.7v stehen, Kirchert, 79; f. 1vcd Äbtekatalog bis 1598, teilweise ediert von Waitz, Georg Friedrich in: MGH SS XIII, 752**; f. 2v–3v Bücherverzeichnis, abgedruckt in: MBK, 578–582 mit rund 120 Hand-schriften, von denen mindestens 54 erhalten sind, Pfeil, 65; f. 3 Privileg von Papst Luzius III. vom 10. März 1183 für den Prämonstratenserorden, über-liefert die Geburtsnachricht von Albert III. von Bogen und den Besitzver-

Page 46: Edition des Katalogs der Handschriften des Prämonstratenserklosters Windberg

132

Tot libros scriptos nostra continet bibliotheca. Actum anno reparatae salutis 1595 mense aprili.

merk für das Abbatiat unter Gebhard, Hopfenmüller, *43; f. 4r–222v Salomo-nisches Glossar, wird Salomon III. von Konstanz zugeschrieben, Berg-mann/Stricker, Nr. 681; f. 223r–235v Hermeneumata Pseudodositheana, f. 236r–256r Bibelglossen; f. 257r–271r Briefe, welche die Vorgeschichte des zweiten Kreuzzuges behandeln: Schreiben an Papst Hadrian IV., an Fried-rich Barbarossa, Briefe der Päpste Eugen IV., Alexanders III., Bernhards von Clairvaux und Gerhochs von Reichersberg. Weiterhin dokumentiert die Sammlung den christologischen Streit zwischen Gerhoch und Bischof Eber-hard II. von Bamberg. Der Windberger Abt überarbeitete die bischöflichen Schreiben an Gerhoch sachlich und stilistisch, vgl. Pfeil, 77; zwei Traditi-onsnotizen auf f. 271v, Hopfenmüller, *43; Buchschmuck: Klemm 3/1, Nr. 158.