EDiRNE KULTUR ARA~TIRMALARI SEMPOZYUMU . . …isamveri.org/pdfdrg/D139868/2003/2003_ASLANM.pdf · Fetihteri bu yana dort bi.iyi.ik istila ya§ami§ olan Edirne'niu tarihinde bi.iyi.ik

TRAKYA UNWERSiTESi FEN-EDEBiYAT FA.l((jLTESi TURK DiLi VE. EDEBiYATI BOLUMt!

I. EDiRNE KULTUR ARA~TIRMALARI SEMPOZYUMU BiLDiRiLERi . .

23-25 EKIM 2003

EDiRNE VALiLiGi TARAFINDAN YAYIMLANMJ~TIR.

EDiRNE

YAYINA !l"4ZlRIAYAN: Yrd. Do!(. Dr. Levent DOGAN

DizGi: Ar§. Gor. Oguzhan DURMU~

BASia VE CiLT Ege Basrrn (0216) 472 84 01

AD RES: Trakya Universitesi Fen-Edebiyat Faktiltesi Turk Dili ve Edebiyau Boliimu Gtillapoglu Yerle§kesi- Edirne

Tel: (284) 235 28 24 Belgege~er (Faks): (284) 235 40 10

Bildiriler kitabmda yer alan yazuann bilimsel tre dil sorumluluklan yazarlarm kendilerine aittir.

Edime Hattatlan I 597

EDiRNE HATTATLARI

Yrd. Do~. Dr. Mustafa ASLAN*

Eski tarihlerde Uscudamat, Orestias, Hadrianopulis vb. adlarla kar§lffilZa c.;:ikan Edirne, "asrrlar boyunca sahip oldugu Tti.rk varh8J., TUrk hiiviyeti ile hususi bir tarihi monografiye konu olmu§ saJlh §ehirlerimizden biri ve ba§hcalarmdandrr.

Edirne bu vadide; istanbul, Bursa, Bagdat, Mlsrr gibi · Osmanh imparatorlugu'nun belli ba§h idare, ilirn ve kiilttir merkezleri arasmda, hatta kronoloji srras1 ile onlarm ba§mda gelen"2 bir serhat §ehridir.

Fetihten sonraki kaynaklarda ise kendisinden "Daru'n-Nasr", "Daru'lKarar", "Daru'l-Miilk", "Daru'l-Miilk-i Edirne", "Daru'n-Nasr ve'lMeymene" diye bahsedilen3 Edirnen'in kuruculan arasmda Yah§i Fakih, Giimliioglu, §eyh Bedrettin, Sofu Bayezit, §ahmelik Pa§a (~adi Bey oglu), ~eyh §iicaettin Karamani, Hasan Pa§a, Devlet§ah Hatun, Ay§e Hatun, Baba Timur Bey, ~arabdar (~erbettar) Hamza Bey, Fazlullah Pa§a, C,::avu§ Bey, Evliya Kas1m Pa§a, Hoca Sinan Pa§a, Sitti Hatun, Abdiilhamid Lari (Hekim Lari-i Acemi), Had!m Siileyman Pa§a, gibi klymetli §ahsiyetler vardrr4

•

Bugiinkii Edirne'nin buhmdugu yerde Tti.rk kabilelerinden birinin ac.;:ik bir §ehir veya pazar yeri kurdugu, sonradan buranm Makedonyahlar ve Romahlar tarafrndan geni§letildigi genellikle kabul edilir5

•

Ed.irne, Orhan Gazi'nin saghgmda oglu I. Murat ve Lala ~ahin'in sistemli bir fetih siyaseti sonucunda ele gec.;:irilmi§tir. II. Murat burada tahta c.;:ikml§, hayatmm sonuna kadar bu §ehirde oturmu§, burada vefat etmi§ ve burada topraga verilmi§tir. Babasmm vefatl iizerine Manis a' dan Edirne'ye gelen II. Mehmet (Fatih) burada tahta c.;:lk:rru§, istanbul'un fethine dair hazrrliklarm1 ve planlarm1 1452-~453 kl§mda burada yapnn§tlr. istanbul'un fethinden sonra da Edirne onem.ini yitirmemi§, Osmanhlarm Balkanlar'daki faaliyetleri "ic.;:in adeta bir us te§kil etmi§tir. I. Ahmet ba§ta olmak iizere baz1 Osmanh pad.i§ahlar1, -bilingli olarakistanbul'da degil burada oturmay1 tercih etmi§, I. Ahmet, II. Osman ve rv. • Yard. Do~. Dr. Gazi Osman Pa§a Oniversitesi Fen-Edebiyat Faliiltesi TUrk Dili ve Edebiyau Bi:ilumi.i · TOKAT ' Osman Nuri PEREMECI. "Usl,:udama"nm Edirne'nin k-uzeyinde ve bugiin Bulgaristan s•rurlar1 i~inde kalan "Usktidar'' ki:iyii oldugunu kayde!mektedir. (Edirne Tarihi, istanbul 1939, s.S. • Prof. Dr. M. Tayyib GOKBiLGiN, Edirne Hakkmda Yaziimi§ Tarihler ve Enisti'l-Mtisamirin, Edirne'nin 600. Fetih Yildi:intimii Armagan Kitab1, Ankara 1993, s. 77. ' Prof. Dr. M. Tayyib GOKBiLGiN. Edirne :)ehrini..n Kuruculan, Edirne'nin 600. Fetil1 YJ!dontimu Armagan Kitab1. Ankara 1993, s. 161. •· ' Prof. Dr. M. Tayyib GOKBiLGiN, Edirne :)ehrinin Kuruculan, Edirne'nin GOG: Fetih YLidi:intimu Armagan Kitab1, Ankara 1993, s. 164-178. ' Prof. Dr. M. Tayyi.b GOKBiLGiN, TDV islam A.nsiklopedisi, c. to, s.425.

598 I Yrd. Doq. D1: Mustafa Asian

Murat av eglenceleri tertip etmek amac1yla Edirne'de kalmt§lar, fakat buray1 astl devlet merkezi durumuna getiren Sultan IV. Murat olmu§tur. IV. Murat Venedik ve Leh seferleri dolay1s1yla burada kald1g1 gibi, bir ~ok el~iyi de yine burada kabul etmi§, ogullan .tvlustafa ve Ahmed'in si.innet di.igi.inleri ile bz1 Hatice Sultan'm muhte§em di.igi.ini.ini.i burada tertip ettirmi§tir. IV. Murat'tan sonra tahta ge~en II. Si.ileyman da burada saltanat si.irmi.i§ ve burada irtihal etmi§tir. Keza II. Mustafa da burada tahta ~Ikmi§tlr.

"Edirne Ti.irklerin eline ge~tikten sonra iki asrrdau daha az bir zaman i~inde, geni§ mahalleleri ve mamur semtleri ile muazzam bir §ehir haline gelmi§tir6"."Edirne'de 1528'de 144 Mi.isli.iman mahallesi, 19 gayri MUslim mahallesi, 8 Yahudi cemaati mevcut idi ki, bu durum, 17. asrr ortalarma kadar pek degi§memi§tir'".

Fetihteri bu yana dort bi.iyi.ik istila ya§ami§ olan Edirne'niu tarihinde bi.iyi.ik zelzeleler ve yangmlar da eksik degildir. XIX. yi.izylim ikinci yar1smdaki II. Rus ve Balkan sava§larmdaki Bulgar i§galleri Edirne tarihinin en ac1kh sayfalarm1 te§kil eder. Son i§gali I. Di.inya sava§l sonunda 'Temmuz 1920'de Yunanhlar'dan goren Edirne, 1922'de kurtanlm1§ ve Lozan antla§mas1 ile Ti.irkiye Cumhuriyeti'nin bir serhat §ehri olarak gi.ini.imi.ize intikal etmi§tir.

Mimari youi.i.yle saray ve ko§kleri, konak ve evleri, cami ve mescitleri, tekke ve dergahlar1, medreseleri, ti.irbeleri, hamamlar1, bedesten ve ~ar§Ilan, hanlar1 ve kervansaraylar1 ile Edirne, buram buram tarih kokan bir ki.ilti.ir §ehri olarak haJ.a varhgm1 si.i.rdi.i.ren say1h §ehirlerimizden biridir.

istanbul'un fethine kadar Osmanh Devleti'nin ba§kenti olan Edirne, fetihle birlikte bu srlah her ne istanbul' a kaptlfnn§ olsa da onemini hi~ bir zaman yitirmemi§tir. Bu konuya yukar1da bsmen deginmi§tik. ~imdi de konuya Edirne'nin yeti§tirmi§ oldugu onemli §ahsiyetler apsmdan bakahm: Avni (Fatih Sultan Mehmet), Cern Sultan, Ahmet Pa§a, ~ahidi, Necati Bey, Hayali Bey, Revani, Sehi Bey, Nazmi, Mecdi Mehmet Efendi, Emrullah Emri, Azeri ibrahim <;elebi, Ne§ati Ahmet Dede, Abdurrahman Hibri, Giifti, ibrahim Gi.il§en~. Levni, Enis Recep Dede ve R1za Tevfik BOLUKBA~I bu mi.inbit toprak ve iklimin yeti§tirdigi yi.izlerce bymetli simadan sadece bir ka~1d1r. R1dvan Caurm arkada§lllliZlll haz1rlann§ oldugu Edirne ~airleri8nde 237; il Ki.ilti.i.r Mi.idi.i.rli.igi.i yaym1 olan Edirne ~airleri 20019 de ise 80 §airin yer almas1 da konunun bu klsffil i~in bir

" Prof. Dr. M. Tayyib GOKBiLGiN, Edirne !;)ehrinin Kuruculart, Edirnc'nin 600. Fetih Ytldi:inumu Armagan Kitabt. r\n~ara 1993, s. 162. ' Prof. Or. J'v1. Tnyyib GOKBiLGIN. Edirne $ehrinin Kuruculnn. Edirnc'uin l\00. Felih Ytldi:iniimll J\rmagan Kitabt, Anknra 1993. s. 164. • Rtch'an Cr\NIM. Ba~langu;tan GC'miimuze Edirne !;)airleri. r\kc;:ng ynymlan, Ank<~ra 1995. • il Kl'lltiir Ml'lrll'trliigLi, Edirne !;)airleri 2001.11 Ozelldare Miirlurlftg(i matbnns1. Edirne 2001.


degerlendirme olarak gozden uzak tutulmamahd1r. ~ok takdir ettigi ve kendisine 8 kaside sundugu Sultan I. Ahmet

(saltanat1 1603-1617)'le Edirne'ye · gelen me§hur divan §airi Nef'i, burada Muradiye mi.itevellisi olarak bir sfue gorev yapnu§, O'na sundugu "der-Ta'rif-i ~ehr-i Edrine ba-Medh-i Sultan Ahmed Han" ba§hguu ta§IYall ve

Edrine §ehri mi bu ya gtil§en-i Me'va nud1r Anda kasr-1 padi§hahi cennet-i a'la nndu

beytiyle ba§layan kasidesinde, pek <;ok soz ve mana sanatlarnn kullanarak yaptlg1 tasvirlerle bu §ehri oyle bir mtibalaga ile medheder ki, okuyup da g1pta etmemek mlimktin degildir.

Pek !;Ok ara§tumaya konu olan Edirne, glizel sanatlar ag1smdan ele almdigl bir ara§tumada ge§itli yonleriyle gozden ge<_;irilmi§ ve klymetli bilgiler verilmi§, sanatlar ve san'atkarlar ag1smdan buglin pek <;ogu tarihe mal olmu§ olan a§ag1daki ba§hklarla ozetlenmeye <;ah§IliDI§hr:

-"Lake kaplar, kutular ve sanatkarlar1, -~igek ve buketler: -El ile yapilml§ kitap kaplar1, -Talik yaz1 oyucular1, -~iniciler, -Fresk ve tahta iizerine nakl§lar ve kabartmalar, -Rokoko stislemeler, -Edirne eserlerinde imzalar, -Diger el i§lerP0

"

Burada Tebligimizi ilgilendirmesi ag1smdan hiisn-i hat gozden ka<_;nn§ gibidir. Oysa o da ihmal edilmemi§ ve bu konunun klymetli ara§tumaci Ugur Derman tarafindan ele almacag1 aym makalede belirtilmi§tir. Fakat ok ve okguluk dikkatten ka<_;nU§ gibidir. 0 da "makalenin konusu guzel sanatlar oldugu igin"dir. Osmanh Devleti'nin sosyal hayah igerisinde okguluk ve yayc1hgm da onemli bir yeri oldugunu biliyoruz. Konunun burasmda sozu i§in uzman1 Atlf KAHRAlv!AN'a buakahm: "Edirne'de de okgu ve yayc1 esnafi vardt. Hatta bu iki §ehrin (istanbul-Edirne) esna£1 kendi ok ve yaylarmm dalia iyi oldugu konustmda iddial1 idiler. Bahtiyar-zade Hasan ~elebi, Edirne'de dogmu§ oldugu igin, kendisini Edirneli say1p Edirne okgulanm ve yayc1larmm t8{afml tutuyor.

•• Ord. Prof. Dr. A. Siiheyl ONVER, Edirne Medeniyelimiz ve Tezyini Misalleri, Edime'nin 600. Fetih Yildoniimii Am1agan Kilab1. Ankara 1993, s. 243.

600 I Yrd. Do9. D1: Mustafa Asian

Risale' sin de daha gok Edirneli okgulann ad1m aruybr11".

Sozti. daha fazla uzatmadan sadede gelelim. Hti.sn-i hat ve hattathgm da Osmanh kti.ltti.r hayah iginde mti.stesna bir yeri vard1. 0 devirlerin sosyal hayatl i!ferisinde hattathk, gegim yollannm ba§ta gelenlerindendi. Bu itibarla nesihiyle, sti.lti.sti.yle, talikiyle, celisiyle, rik'as1yla, mti.sennas1 ve daha pek gok ge§idiyle kar§lffilza ~akan hat, bugti.n tarihe mal olmu§ "hattat" denilen ve bu i§i pek maharetli bir §ekilde icra eden, kelimenin tam anlam1yla mahir san'atkarlarm elinde ayn bir gti.zellik bulurdu. Cami, medrese, tiirbe, han, hamam, kti.mbet, mescit, zaviye, hankah, saray, konak, malik.ane, kervansaray, kti.tti.phane, ge§me, sebil vb. her biri ayn bir mimari gtizellik ifadesi olan tarihi eserlerin kitabelerinde ve levhalarda hattatlarrnrn ruh ve inan~ dunyasiDI §ahane bir istifle gozler online sererek bugti.n her goreni hayran brrakan bu eserlerin her birinin gerek nazrm, gerekse tarih dti.§me sanati agi$rndan da paha bigilmez bir hymeti haiz oldugunu unutmayal1m. Hat ve hattatl1grn bir ba§ka gti.zel hizmeti de gerek cildi, gerek tezhibi, gerekse sayfa dti.zeni mti.kemmeliyetiyle binlerce cilt halindeki kti.ltti.r hazinemizi bilek kuvvetiyle bugti.ne intikal ettirmi§ olmastdrr. Bunlarm her birisi "hattat" dedigimiz o hymetli sanatkarlarrn hig bir zahmetten ka!trnmadan, nice slkrnhlara ve madd.i kiilletlere gogti.s gererek !tektikleri zahmetlerin paha bi!tilemez mahsulleridir.

Yayma hazrrlan1akta oldugum Mti.stakim-zade Sti.leyman Sadettin Efendi'nin "Tuhfe-i Hattatin12"i bu konuda yaz1lm1§ eserlerin en onemlilerindendir. Ba§tan sona gozdei:J. gegirdigim bu eserde, sadece Anadolu sahasrnda istanbul ba§ta olmak ti.zere Kastarnonu, Bursa, Tekirdag, Amasya, Tokat vb. illerimizin hirer merkez te§kil ettigi ve pek gok hattah bagrrna bast1g1 ger~egiyle yiiz yiize geldim. Edirne de bu kti.ltti.r merkezlerinin ba§ta gelenlerindendi. Edirne'de bir sempozyum dti.zenlenecegini haber ald1grm zaman, kti.ltfuti.mti.zti.n bu yonti.nti. "Edirne Hattatlar1" ba§hgtyla sunmak benim i~in kagmllmaz bir gorev oldu. Bu bak1mdan ara§trrmamrn ag1rllk noktasrn1 Tuhfe-i Hattatin te§kil etti. Bunun yanmda Osman Nuri PEREivfECi'nin Edirne TarihP3nden, hat sanatlffilza bir omti.r vakfetmi§ alan hymetli ara§tlfmacl Ugur DERMAN'rn "Edirne Hattatlar1 ve Edirne'nin Yaz1 Hayahmlzdaki Yeri141

'

adh makalesinden ve R1dvan CANIM' m "Edirne §airlerP5"nden faydaland1m. Yer yer de dipnotlarda belirttigim diger kaynaklar bu

" Attf KAHRAMAN, Osmanlt Devleti'nde Spor, Ankara 1995. s.372. " Miistakim-zade Sii!eyman Sadettin Efendi. Tuhfe-i Hattiitin (Haz. ibniilemin Mahmut Kemal iNAL). Devlet matbaa'st, istanbul 1928. ,. Osman Nuri PEREMECI. a.g.e. s.8. " Ugur DERMAN. Edirne Hattallan ve Edirne'nin Yazt San'altmtzdaki Yeri, Edirne'nin 600. Felih Ytldoniimu Armagan Kilabt, Ankara 1993. " Rtdvan CANIM, Edirne ~airleri, Ak<;ag yaymhm, Ankara 1995.


kanuda bana rehber aldu. <;ak arzu etmeme ragmen, Edirne 1~m klymetli bir kaynak alan ve Osman Nuri PEREtvlECi'nin "Badi Efendi merhum "Riyaz-1 Belde-i Edirne"sinin ikinci cildinde Edirne'de yeti§en hattatlardan og~;enebildiklerinden 190 tanesinin ad.larllll ve terci.imei hallerini yazml§tlr16

" diye · sitayi§le bahsettigi Ahmat Badi Efendi'nin Riyaz-1 Belde-i Edirne'sine ula§lp bakrnak fusatlm almad1. Ara§tumalarrmm sanucunda bu kaynaklarda a§ag1da haklar!llda bilgi vermeye ~al1§tlg1m 119 hattat tesbit edebildirn. Ara§trrtmldlk~a bu rni.inbit iklirnden yeti§mi§· daha nice hattatlarlll artaya ¢lkarliacag1 kanaatindeyirn.

Haklarmda fazla bilgi bulamarugm1, ancak adlarm1 tesbit edebildigim Hasan <;elebi, Mehmet Hayri ve iki han1m hattat alan Zahide Zi.ileyha ile Zi.ibeyde Hamrn'larm ismini zikretmekle yetiniyarum. Dilerim nisyan karanhgma gorni.ilmi.i§ daha niceleri gibi bunlarm da hayat1 ve sanatl me~hul kalmaz.

Edirne hakklnda gi.inlerce kanu§sak, ciltler dalusu kitaplar yazsak · yine de hakklm verrni§ ve tavsifini yaprm§ olamaJiz. Onun i~in soziin

burasm1 Enisi.i'l-Mi.isamirin rni.iellifi Abdurrahman Hibri'nin Edirne i~in soyledigi

Edrine §ehrine cennet dense vechi var imi§ Mazhar-1 evsa..£-1 "tecri tahtehe'l-enhar17

" imi§

beytiyle tamamhyar ve "I. Edirne Ki.iltiir Ara§tlrrnalar1 Sernpazyumu" ad1yla 2002 ylimda burada yap1lan §U gi.izel etkinlik i~in yazd1grm tarih rnanzurnesini arzederek alfabetik suas1yla Edirne hattatlarllla ge~iyorurn.

Ta ezel hasret-ke§-i didarlllrm ey Edrine Ta ebed hayret-~e§-i gUlzarmrm ey Edrine

Cennetin te§bihi senden ba§lami§tlr nazm ile Ruz u §eb sahanda bir pergarilllll1 ey Edrine

Tarihim, §i'rirn, hayalim, san'atrm, fikrim gibi Sendedir gonli.irn benirn birnarmrm ey Edrine

A§k imi§ dtinyada maksad, gayr1 hep l§.f .. ti. gi.iza£

" PEREMECi, a.g.e., s. 302. " Kur'an-1 Kerim'de cennet tt~svirleri si:iz konusu oldugunda pek !fOk yerde "tecri min tahtihe'lenhiir" diye ge!(en bu ibarenin Turkc;e kar§thgt "altmdan trmaklar 11kar" §eklindedir.

602 I Y1·d. Doc;. D1: Mustafa Asian

Biilbiiliim gi.il§eilieriude zfmmm ey ·Edrine

Tarn tarihin dedim "miras-1 tariliim" diye Ben Cemali'yim seuin gam-harmrm ey Edirne

?':..uu ~~...»" = 2002

ABDULLAH EFENDi18: ismail Efendi'nin aglu alan Abdullah Efendi,

hiisn-i hath once Edirne'de §Ugli Ahmet Dede'den gormeye ba§lanu§, sanra istanbul'da §ekerci-zade Seyyid Mehmed Efendi'den me'zun olmu§tur. Muhasebeci Ali Efendi'nin dairesinde de bir muddet sakin almu§tur. Karde§i Siileyman Efendi ha§-ni.ivislerdendir. ikisinin de Tuhfei Hattatin'in temize ~ekildigi 1173/1759 tarihinde hayatta aldugu ad1 ge~en kayn~ta belirtilmektedir19

•

ABDULLAH EFENDi20: Siiliis ve neshi Edirne'de Haffaf-zade Hiiseyin

Efendi'den me§k edip istanbul' a gelmi§ ve Emir Efendi'den hiisn-i hattm diger meziyetlerini de ogrenerek icazet almi§hr. Enderun-1 Hiimayun'a girmi§, orada has adaya ula§IP bilgi sahibi talebelere iistat almu§tur. Elde ettigi tersane katipligini zeamete <;evirmi§ken, u..bJI ~I ~ts·• = katibi ahs~nu'l-hat" ifadesinin kar§liadlg1 1182/1671 senesi cemaziyelulaslD.lll orlalarmda vefat edip Oskudar'da tapraga verilmi§tir.

ABDULLAH EFENDi (Rodosi-zade)21: Ki.inyesi '~bdullah bin ibrahim"

alan ve "Rodasi-zade" diye §6hret bulan Abdullah Efendi talikniivislerdendir ve ecdadi itibariyle saylu bir aileye· mensuptur. Yek<;e§m Siileyman Efendi'nin gozde talebelerinden olup eski tabiriyle "ho§nuvis" diye tavsif edilen, bugiinkii kar§Ihg1yla hiisn-i hath geregi gibi guzelce icra eden klymetli bir hattattu. Yaz1s1 Nergisi-zade'ninkine "aymsi" diyecek kadar benzer olup akranmm da yi.iz alu veya goz bebegi denilecek bir klymeti haizdir. Stilus ve nesih kalemlerini Hafiz Osman Efendi'nin Edirne'de bulundugu zamanlarda anun bizzat kendisinden me§ketmek sfuetiyle elde etmi§tir. Tuhfe-i Hattatin'de Hafiz Ahmed Efendi'ye bir mushaf yazdmp kendi ketebesini ilave ettegi belirtilmektedir. istanbul kadli1g1 da yapml§ ve bu gorevden azledildikten sonra vefat etmi§tir. Kabri Emir Buhari yakmlarmdad1r ve mezar ta§mda da

"Goc;tu Abdullah Efendi cennet alsun meskeni" 1116/1704

~ l.J_,....J_,1 ~ <.5~1 .&1-¥=- <.?~fi

•• Miislakim·?.ade. a.g.e.l;- s.2GII. " Mi.istakim·zade, a. g. e., s. 2G8. "' Mi.islakim-zadc, a. g. e .. s. 293. " MOstakim-zade, a. g. e .• s. G78: DERMr\J\J . a.g.e .. s .314.

Edime Hattatlan l 603

nusrasl)rla di.t§lirulmi.i§ bir tarih yer almaktad1r.

ABDULLAH ENISi DEDE22: Edirne mevlevi-hanesi §eyhi Enis Recep

Dede'den el alqrak Mevlevi tarikatma girmi§ ve hacdan sonra Kahire'ye yerle§ip §eyhligini orada sfudurmi.t§tUr. Husn-i hatt1, M1srr Mevlevihanesi §eyhi iken .Nhsuh Muhammet N mi' den ogren.rnek suretiyle izn ve icazet ahp oranm §eyhi ve dedesi olmu§tur. 1159/1746'da ahirete intikal etmi§ olup vefatma

Yazar ba"pa"-y1 kalem levh-i kabre tarihin Enis Dedem ede bakide hi.isn-i hath celis23 1159/1746

~ ~ ~ o¥~ o~l ro-l-l ~I

diye tarih dti§lilmli§tfu.

ABDULLAH VEFAYiz~: Muradiye semtinde sakin iken Kevkeb Mehmed Efendi'den ogren.rnek suretiyle husn-i hattm silliis ve nesih kalemlerini murad1 uzre yaz1p, giizel yazan hattatlar arasmda §tihret bulunca, Osmanli sarayma (Saray-1 Amire'ye) katip olmak §erefine nail olmu§tur. Padi§ahm huzllrunda • sikke kazml§, eslafm hattma fazla ragbet gostermemi§tir. Aynca bu vadide "benden ba§kasi yoktur" tavularmda hareket ederek, stilUs ve nesihe divani gibi rill serpmesi, kendi hattlm tema§a ederek ahbabma zorbal1ga cesaret etmesi, ayag1yla ve sol eliyle hat me§k etmesi, harflerin ba§larmda ve sonlarmda yeni ortaya <;:llanl§ ziilfeler gibi iistatlarm adetlerine aykm §ekillere ragbet etmesi §amatalara sebep olmu§tur. Sonunda nazar degmek suretiyle daha kuk ya§ma varamadan rnizac1 bozulmu§, hava degi§imi i<;:in Bursa'ya gitmi§ ve "C.:.UW" = §ematet" kelimesinin kar§1hg1 olan 1141/1728 y1hnm ba§larmda orada vefat etmi§tir. Onun kaleminden yadigar kalm1§ eserler olarak Istanbul'da Yaz1h Medrese tabi.r olunan Ismihan Sultan Medresesi'nde ketebesiyle birlikte 'ders-hane duvarma gizdigi bir vav harfi, Edirne'de Esk.i Cami'de bir ism-i celal ve bir vav harfi zikredilebilir. Tuhfe-i Hattatln'de, Necip Efendi'nin Devha:smda hakkmda daha geni§ bilgi bulundugu belirtilmektedir.

AHDl25: YazlSllllll ve in§asmm guzelligi sebebiyle II. Beyaz1t'm

saltanatmda divan katibi olarak hizmet etmi§ olan Ahdi, husn-i hattm " Miistakim-zade, a. g. e., s. 291: Prof. Dr. Ali Haydar BAYAT, "1-li.isn-i Hat Sanatmda Mevlevilik ve Mevleviler". 4. Milli Me\'lana Kongresi (Tebligler). Selc;uk Oniversitesi Selc;uklu Ara§llrmalan Merkezi yaymlan. Konya 1991, s.88 !> Tamiyelidir. bitba'mn "ba"s1 (?? = 3) ila\'e olunacakt1r. " Miistakim-zade. a. g. e .. s. 291. " Miistakim-zade, a. g. e. , s. 353; PEREMECi. a.g.e., s.181; DERMAN, a.g.m., s.312: ~emsettin Sami. KamCisii'l-A'Inm, c.5, s.:l227. Ka~gar Ne~riyat, Ankara 199G: GANIM. a.g.e., s. 31.

604 I Yrd. Do~. D1: Mustafa Asian

stilus ve nesih kalemlerini "klbletu'l-kuttab" olarak tanman §eyh Hamdullah Agah'tan me§k etmi§tir . . ;>airligi de alan Ahdi'yi Sehi Bey, tezkiresinde "e§'an garra ve naznu mustesnadu, ~ok marifete malik kimesnedir26

" diyerek medhetmektedir. A§ag1daki beyitler onun §iirlerinden ahnnu§tu:

Kanda varam saye-i sen7-i biilendim var iken Kime kul olam senin gibi efendim var iken

Bir nice gam askerine germ olup at salmaynn Cam-1 hamra gibi bir gul-gfrn semendim var iken

Eylemi§ dilber slla yolunda canlar verene Ben bu raz1 kime diyem yine kendim var iken

AHMET EFENDiz7: Edirneli ve ayakkab1c1 (kavaf/haffaf)cbr. Cizyedar

Sinan Bey Mahallesi'nde yerle§ip husn-i hatu Haffaf-zade Huseyin Efendi'den me§k etmi§;·.h:...ll c_:j!"= fethu'l-hat" tamlamasmm i§aret ettigi 1128/1715 tarihinde icazet alarak ketebe iznini kullanmaya hak kazannn§tu. Yirmi adet mushaf, on adet en' am ve on kadar Delail vesair yaznn§·tu.

AHMET EFENDi 28: "Zahir = .JAU:." " kelimesinin ebcet hesabmda

kar§ll1g1 alan 1115/1703 tarihinde Edirne'de diinyaya gelmi§ alan Ahmet Efendi, Mahmut Aga mahallesi sakinlerindendir. Husn-i hattm stilus ve nesih kalemlerini Haffaf-zade Hiiseyin Efendi'den me§k etmi§ ve

"..Jllll2ll = ez-zahir" kelimesinin delalet ettigi 1137/1627 tarihinde icazet alarak me'zfrn olmu§tur. Mustakim-zade Siileyman Sadettin Efendi'nin "bu vakte degin sekiz mushaf yaznn§tu" demesine bakllusa Tuhfe-i Hattatin'i temize ~ektigi 1173/1759 tarihinde hayatta olmalidu.

AHMET EFENDi (Berber-zadey~: Edirne'nin Giil Mahallesi'nde s: " .. in alan hattat Ahrnet Efendi "Berb~r-zade" diye tanmrm§tlf. " r.::A.i..:= J~; = istikmal-i slfat" terkibinin gosterdigi 1123/1711 ylimda dunyaya geln1e§tir. Husn-i hattm stilus ve nesih tarzlarmda dikkatle gayret gostererek c;ah§malar yapml§, Balaban Pa§a imarm Seyit Mehmet Efendi' den me§k etmi§ ve yirmi ya§mda iken icazete nail olmu§tur. iki Mushaf, on Delail vb. yazma eserler buaknu§, 1194/1780'de irtihal

'" Sehi Bey, He~t Behi~t. Ayasofya 3544, v. 89b·90a " Mi.istakim-zade, a. g. e. , s. 107. ,. Mustakim-zade, a. g. e. , s. 107. " Milstakim-zacle. a. g. e., s. 108; DERMAN, a.g.m., s.315.


etmi§tir.

AHMET EFENDi ·{Canbaz)30: Edirne'de "Canbaz" §6hretiyle tanman

seyyid Ahmet Efendi, " ~~I = et-tehzib" kelimesinin kar§1hg1 olan 1148/1735 tarihinde diinyaya gelmi§tir. Husn-i hattm si.Uus ve nesih kalemlerine gayretle emek verip, on yedi ya§mda iken Balaban imam1 Seyit Mehmet Efendi' den icazet alm1§t1r.

AHMET EFENDi {<,;avu§-zade)3': Edirneli hattatlar arasmda "<.;avu§

zade" §6hretiyle tanman Ahmet Efendi, bu §ehirde KI)'lk semti sakinlerindendir. Haffaf-zade Huseyin Efendi'den stilus ve nesihte icazetini ~Jl = lezzet" kelimesinin kar§1hg1 olan 1130/1717 tarihinde elde etmi§tir.

AHMED EFENDi (Esirci-zade)32: Kunyesi '1\.b.met bin Mustafa"drr.

Edirne' de "Esirci-zade" diye §6hret bulmu§tur. Babas1 gibi babrc1 oldugu i~in. gayTet ve hamiyeti bu meslegi icraya mani olup istanbul'~ gitmi§, Abdi.ilbaki Arif Efendi dairesine stajyer olarak devam etmi§ ve talik yazl)ll orada elde etmi§tir. Vefatma kadar Edirne' de ogrenci yeti§tirmekle me§gul olup, zamanilllll se~kin simalar1 arasma katllmi§ ve Arap Ali-zade Edirne kad1s1 iken vefat etmi§tir. Ni§'in son fethine

"Hamdu li'llah Ni§ almd1 himmet-i Mahmud ile" .IJ:l J~ ~ (.5 -lill ~~~ 1151/173833

diyerek tarih dU.§mU§tfu.

AHMET EFENDi (imam-zade)34: Edirne'de Klylk denilen mevkideki

cami imam1nm oglu oldugu i~in "Kl)'lk imarm-zade" diye §6hret bulmu§tur. ~~~,...UJI u _;.J, = §erefU:n-nasut" terkibinin kar§1lad1g1 1128/1715 tarihinde dogmu§tur. Otuz ya§mda iken §eyh-zade §eyhii'lkurra ibrahim Efendi'den icazet alarak me'zlin olmn§tur. Miistal<rmzade'nin Tuhfe-i Hattatin'de "ibka-y1 asar-1 haseneye sa'y iizredir" §eklindeki ifadesinden, 1173/1759 tarihinde hayatta oldugu anla§Ilmaktadrr.

AHMET EFENDi (Ketani-zade)35: "Ketani-zade" iinvamyla tanman

'" Mi.istakim-zade, a. g. e., s. 108. " Mustakim-zade, a. g. e .. s. 107. " Mustakim-zade, a. g. e., s. 645: DEfUvlr\N. a.g.m., s.317. " 1161 tutuyor. " Mi.istakim-zade, a. g. e., s. 108. " Mustakim-zade, a. g. e .. s. 109.

606 I Yrd. Dor;. D1: Mustafa Asian

Ahmet Efendi, agabeyi Mehmet Efendi ile birlikte ~ugli · Ahmet Dede'den swiis ve nesih kalemlerini rne§k ederek on be~ ya~mda iken icazet sahibi olmu~tur. iki Mushaf, hirer Buhari ve Delail yazd1g1 bilinmektedir.

AHMET BADi EFENDi36: (1255/1839-1328/1910). ibrail

got;menlerinden Kaltaklaran Mehrnet Aga'nm oglu olan Ahmet Badi Efendi, Edirne'nin Kiri~hane semtinde diinyaya gelrni~. ilk tahsilini mahalle mektebinde yapnu~. Selirniye Camii'nde ozel hocalardan Arapt;a, Farst;a, fikili, matematik ve hat dersleri alm1~tir. Ahmet Badi, daha on altl ya~mda iken babasmm vefatl iizerine, bir taraftan da ailesini get;indirmek zorunda kaldtgt it;in hattathk, nakka~hk ve stvacthk yapm1~hr. Ozellikle hat sanatmda hiiyiik bir kabiliyet gosterrni§; siili.is, nesih, cell ve rik'a kalemlerinde hiiner gosterrni§, zarnammn tanmrm§ hattatlarmdan icazet alm1~, fakat kendisinin de itiraf ettigi gibi, sadece cell levhalar buakabilmi§tir37

•

Daha t;ok tariht;iligi ve hattathgt ile tanmrnt§ olan Ahmet Badi Efendi, 1863-1866 arasmdaki 3 ylihk sfue it;erisinde Filibe, Edirne, Tekirdag, Liileburgaz ve Vize'de seyyar arazi tahrir mernurlugu yaprm§, 1868'de Edirne vilayeti iit;iincii smrl emlak muharriri, 1869'da da ba§katip olmu~. 1871'de vilayet emlak tahrir rniimeyyizligine terfi ederek Yanya, Bosna ve Kastarnonu'da bu gi:irevle bulunmu§tur. 1883'te vergi tahrir miidiirii olarak Trabzon'a gonderilrni~ ve aym yli i9erisinde ikinci smtf osrnanh ni~am ile taltif edilmi~tir. 1884'te Diyarbakrr, 1889'da Edirne vergi tahrir rniidiirliigu gorevlerinde bulunmu§tur. Edirne'de gorev yaphgt ytllarda oglu Faik Bey'in me§rutiyet9ilerle birlik oldugu gerek9esiyle Konya ernlak rniidiirliigiine tayin edilerek Edirne'den uzakla§tmlrru§tir. 1901'de Bursa vergi ve tahrir miidiirlugUn.e getirilmi§, buradaki t;ok yararh hizmetlerinden dolayJ. iit;iincii riitbeden Osmanh ni§ant ile odiillendirilrni§tir. 1907'de ernekli olmu§, tedavi i9in gittigi istanbul'da 1910 yJ.lmda vefat etmi§tir. Mezar1 Eyiip'te Merdivenli Kabristan' dadu.

En tinlii eseri, hem§ehrisi Abdurrahman Hibri'nin giizel bir Edirne ~ehrengizi mahiyetirideki Enisii'l-Miisamirin adh eserine zeyl olmak iizere tertip ettigi 3 ciltlik Riyaz-1 Belde-i Edirne"dir. Bu eser, Edirne

•• PEREMEd, a.g.e .. s.169·170, 290; T.D.V. islam Ansiklopedisi, c.2, s.46-47, istanbull989; Bursah Mehmet Tahir, Osmanh Milellifleri. c.3, s.31-32; Dergiih yaymlan. Turk Dili ve Edebiyat1 Ansiklopedisi, c.1, s.282, istanbul1977; Franz BASiNGER, Osmanll Tarih Yazarlan ve Eserleri (c;ev. Co~kun 0(-0K), Killtiir Bakanilg1 yaymlan, Ankara 1992, s.422: Rifat Osman, Edime Rehnilmiist, Edirne 1336/1920, s.98: " Ahmet Biidi Efendi, Riyilz-1 Belde-i Edirne, c.3, v.607, Edirne Selimiye KOtilphilnesi Numara 2315. " Ahmel Bi\di Efendi'nin "Riyiiz-1 Belde-i Edirne" adh bu k1ymetli eseri'nin miisveddesi 3 cilt halinde Edime Selimiye Kiitiiphanesi Numara 2315/1-2·3'le kay1th bulunmaktad1r.


tarihi, me§hurlan ve abideleri i<;in <;ok klymetli bir kaynaktrr. Bir ba§ka eseri, Edirne'ye bagh yerlerden bahseden Detrayih-i Vilayet-i Edirne'dir. Yazma halindeki diger eserleri: Armagan (manzum ve mensur atasozleri), Masad1r-1 !isan.-1 Farisi (Ti.irk<;e'den Fars<_;;a'ya, Fars<_;;a'dan Ti.irk<;e'ye masdarlan gosteren biT eser), Tanihu'l-Ebvab al6. Teshili'l-Hisab (Matematigi kalayla§trrmamn yallarm1 gosteren bir eser) ve Divan'drr. Kitaplar1 Edirne Selimiye Ki.iti.iphanesi'ne bagi§lanrru§trr.

bnceleri "Racih", daha sanra da "Badi" mahlasm1 kullanarak kendi el yaz1s1yla bir divan te§kil edecek kadar §iirler de yaznn§ alan Ahmet Badi Efendi'nin bir gazelini a§ag1ya ahyoruz:

Ka§m1 gormek i<;in mahv-1 viicud etti kamer Yiiziinii gokte giine§ goreli tir tir titrer

Lezzet-i la'lini vasf eyledigim duysa eger Telh alur nar-1 hased ile dimag-1 si.ikker

Can bahasma §eker leblerini ver yoksa Ustiine bir giin apans!Zca karmcalar i.i§er . Sebze-i hattma yiiz verme eger ahl isen Tohmu gaib olas1 ekmedigin yerde biter

TG.ti-i tab'mm eglencesidir ey Badi Vasf-1 la'l-i leb-i dilber ne §ekerdir ne §eker

Hac1 Ahmet izzet Pa§a'nm vefatma da 10 beyitlik bir tarih manzumesi yaznn§ ve son beytinde

Ya§ doki.ip iki goziinden dedi B~di tarih: "Goc;ti.i firdevs-i alaya Hac1 izzet Pa§a" 1310/1892-93

~~ <.:(jc ..r.-6. ~)lc (j" _J:J.) t.j .l=;t fi di yerek tarih d ii§ i.irm ii§ ti.ir3

'.

AHMET NORi EFENDi40: Rakkas Ali Bey Mahallesi sakinlerinden alan

Ahmet Nuri Efendi, hiisn-i hatta heves etmi§, on dakuz ya§mda iken ~ .;t:il = asar-1 hikmet" ibaresinin kar§1hg1 olan 1170/1756 tarihinde

si.ili.is ve nesih kalemlerinde Berber-zade Ahmet Efendi'den icazet alrm§trr.

" PEREMECI, a.g.e., s. 162-163-164. •• Mtistakim-zade, a. g. e., s. 109.


ALi EFENDi~ 1 : Edirne hattatlarmm en eskisi olan Yahya-esrSUfi'nin ogludur. Hiisn-i hattl babasmdan tahsil etmi§ ve Fatih zamanm iistat hattatl olmu§tur. Zamanmda biitiin kalemlerin, ozellikle de siiliis ve rntisennruun ustad1 idi. Bilinen irnzah yazilarmm tamam1 "kitabe" §ek.linde olup, Bab-1 Hiirnayun'daki "-:=>--~......:, Y:. .ilil.ili... = halled'allahu izze sahibihi 883/1478" dua tarihi ciimlesi bunun en aglk delilidir. Bu ciimle, htisn-i hat timsali olarak, daha sonra biitiin hattatlarm takdirini kazannn§tlr. Yine Topkap1 Saray1 (Saray-1 Ced.id) kap1 kemeri aynasmdaki

. musenna besmele,"inne'l-miittekine ... " ayet-i kerimesi, kapl kemeri iizerindeki girift cell-stilus in§a kitabesi, yandaki yuvarlak musenna "nasrun mina'llhah ... " ayet-i kerimesi, Fatih Camii'nin orta kap1smda yer alan tarihi ve iki taraftaki kitabeler de bu hattata ait olup, son kitabede '~i ibni es-Sufi" diye kendi ismini zikretmi§tir. Mermere nak§edilmi§' bu yazliardaki harflerle kelimelerin terkip, istif ve satlra dizili§lerinde enfes bir ustahk ve daha oncekilere gore belli bir tekamiil kendini hissettirir: Baba-ogul Yahya ve Ali es-SUfi'nin celi-siiliis hattmda agt1g1 g1grr, kayda deger bir geli§me gostermeden xvm. asrm sonuna kadar si.irtip gitmi§tir. Mezar1, Karacaahmet'te §eyh Hamdullah'm kabrinin de i<;erisinde yer ald1g1 "Hattatlar Makberesi" denilen yerdedir.

ALi" EFENDi~2 : Eski Zagra'dan gelip Edirne'ye yerle§nli§ olan Ali Efendi, §eyhii'l-kurra-zade ibrahim Efendi'den "sevvedehu" ve "ketebehu"ya izin almi§ bir hattattlr. Tuhfe-i Hattatin'in yaz1ld1gl 1173/1759 tarihinde hayatta oldugu kaydedilmektedir.

ALi EFENDi43: Edirne'ye Giirniilcine'den gelmi§ olan seyid Ali

Efendi, hiisn-i hattl §eyh-zade §eyh ibrahim'den yaznn§tlr. Miistakimzade Siileyman Sadettin Efendi'nin "Vaktirniz ricalindendir" diye tavsifinden, Tuhfe-i Hattatin'in yazildlg1 1173/1759 tarihinde hayatta oldugu anla§Ilmaktadrr.

ALi EFENDi44: "Talik-niivis"lerden olan Ali Efendi'nin kiinyesi '~i

bin Ahmet bin Halil"dir. Dede~i '1\rap Halil Efendi" de "Kadiriler §eyhi Mehrned Efendi'den miistahlef Arap-zade-i Kadiri" diye §6hret bulmu§lardrr. Edirne sakinlerinden olan Ali Efendi, Nak§-bendiye'den Arap-zade Hace Mehmed ilmi b. Halil Efendi'nin karde§inin ogludur. Talik yaZIJl Cambaz-zade Ali Efendi'den me§k etmi§ ve ozelli.kle celi kalemde

" Miistakim-zade, a. g. e., s. 333; Ekrem Hakkt AYVERDi. T.O. V. islam Ansiklopedisi "Ali b. Yahya es-Sufi" maddesi, c.2, s.458. Istanbul 1989; Derman, a.g.m., s.312. " Miista.kim-zade, a. g. e., s. 342 . .. Miisla.kim-zade. a. g. e., s. 345 " Miistakim-zade, a. g. e .. s. 686.


hunerini isbat eylenti.§tir. Edirne'de t.f.J .J~ '="-.,:.s "-7~ = Her gi k'i.i§ti beder-i vey" cumlesinin ifade ettigi 1165/1751 tarihinde vefat etmi§tir.

ALi EFENDi~5 : Edirne' de "Cambaz-zade" diye tanmml§ olan Ali Efendi'nin babasmm ad1 Osman'drr. Kendisi "talik-nuvis"lerdendir. Babas1 Osman Efendi "mevali~0" den ve kendi de Edirne' de muderrisler z'iimresindendir. Durmu§-zade Ahmed Efendi Edirne kad1s1 bulundugu g'iinlerde, Ali Efendi tali.k. yaz1y1 ondan me§k etmi§tir. Kendisi de bymetli bir hattat olan Mustakim-zade Silleyman Sadettin Efendi'nin Tuhfe-i Hattatin'de bu hattat hakbnda bilgi verirken, §anma uygun olarak zikrettigi Farsga

Kalem gufta ki men §ah-I cihanem Bekatib ilibet devlet resane~7

beytinin ifadesinden derecesinin ve h'iinerinin y'iiceligi anla§Ilmaktadlr. Aym zamanda §air olup, ismini mahlas olarak kullannn§tu.

ALi REMZi (§eyhii'l-kurra): Hat sanatrm1z konusundaki ara§tlrmalarqla tanmml§ • olan Ugur DERMAN, bir makalesinde, bu hattatlmlz hakbnda "Dogumu: 1258/1842 - Vefatl: 1910 (§). "Hasan Vasfi Efendi'nin oglu ve talebesi olup Ta§ Mektep'te yaz1 hocal1g1 yapnu§tlf. Talebesinden hayatta bulunanlara, Edirne'de rastlad!k48

" diyerek bilgi vermektedir.

DERvi~ MUSTAFN9: Bu hattat hakkmda, Prof. Dr. Ali Haydar BAYAT,

bir tebliginde "XIX. y'iizyil Edirneli Mevlevi hattatlarmdandlr. Hayatl hakkmda bilgi yoktur. "Ya Muhammed" yaz1sm1 havi bir levhas1 ozel bir koleksiyondadu" diye bilgi vererek Oral .ONUR'un Edirne Hat Sanatl (istanbul1985) adh eserini kaynak gostermektedir.

ESAT BEY50: 1840 (§aban 1246)'ta Edirne'de d'iinyaya gelen Cihan

zade Mehmed Es'ad Bey, Bahriye nezareti mekrubi odas1 miidiiru Muhib Efendi'nin ogludur. S1byan mektebinde ba§ladrg1 tahsilini ozel hocalardan Arapga ve Farsga dersleri alarak ikmal etmi§tir.

1255/1839'da muderrisli.k. ruusunu elde etmi§, millazrm olarak " Miistakim-zade, a. g. e., s. 688; Derman, a.g.m., s.317. •• "Mevali", mevla kelimesinin ~okluk §ekli olup, "mevleviyet riitbesine ula§IJll~ ilmiye adamlan", "yiiksek n1tbeli kadtlar, hakimler" kar§thgtdtr. " Bu Fars~a beytin Tiirk~e kar~thgt "Ka!em 'ben ciharun §ruuyrm. (Oniinde) so~mnda katibe devlet kazandmrun' der" §eklindedir. " DERMAN, a.g.m., s.31G. " BAYAT, a.g.m., s.90. "' ibnulemin Mahmut Kemal iNAL, Son Hattatlar, Maarif Bastmevi, istanbul1955, s.690.

610 I Yrd. Dot:;. Dr. Mustafa Asian

Bahriye mektubi odasmda c;ah§maya ba§lamt§trr. Mtiderrislik ruusu, 1849 (20 recep 1265)'da haceganhk rtitbesine <;evrilmi§, 1850 (1266 H.)'de Hariciye nezareti mektUbu kalemine nakledilmi§, 1852 (1268 H. )'de 25 ingiliz alhm maa§la Londra sefareti ba§ katipligine tayin edilmi§, 1856 (§evval 1277 H.)'da kendi istegiyle bu gorevden aynlrru§ ve yine Hariciye mektubi kalemine devam etmi§tir. 1858 (14 cumade'l-ula 1274)'de gec;ici olarak, 1860 (14 rebiu'l-ahir 1277)'ta da 2500 kuru§ rnaa§la asaleten Amedi-i Divan-1 Hiimayfrn kalerni hulefah@na tayin edilmi§ ve 27 sene o kalemde hizrnet vermi§tir.

Amedci §efkati Efendi, bu hattatm hal terciimesi ic;in "Odaca birinci derece mtitehayyizandan ve htisn-i hat ve kitabet ve stir'at-i hame ve nik nam ashabmdand1r" diyerek bilgi vermektedir51

•

1887 (27 §evval1304)'de 5000 kuru§ maa§la §lira-yt devlet azal1gma ve daha sonra buna ilaveten Bab-1 Ali Teshllat Sand1gt ikinci ba§kanhgma getirilmi§tir.

Kendisine 1853 .(13 cumade'l-ahire 1269)'te saniye smlf-1 sanisi, 1857 (28 zi'l-ka'de 1273)'de saniye Slllll1 mtiternayizi, 1879 (19 §evval1269)'da ula sm1f-1 sanisi, 1883 (9 zilkade 1300)'te Ula s1mf-1 evveli ve re'sen sadu olan irade-i seniyye tizerine 1890 (24 §aban 1307)'da bala rtitbeleri tevcih olunmu§tur. Daha sonra da once birinci rtitbe Mecidl ve sonra tic;tincti. rtitbe Osmani ni§anlarml ihraz eden Es'ad bey, 1907 (5 ramazan 1325)'de vefat erni§, Hazret-i Halid radlyallab.u anh civarma defnolunmu§tur5z. ibniilernin Mahmut Kemal iNAL Bey'in "Son Hattatlar"mda bir resmi ve yaz1smdan ornekler de yer almaktadrr.

FEYZULLAH EFENDi53: Edirne'de sakin oldugu bilinen Feyzullah

Efendi, htisn-i hath, karde§i Sadullah Efendi ile beraber, Balaban imarru Seyid Mehmet Efendi'den me§k ederek izn ve icazete nail olrnu§tur.

HACI HAYRi EFENDi54: Edirne hattatlarmm sonuncularmdan alan

Hac1 Hayri Efendi, vilayet matbaasmda c;ah§TIU§, daha sonra kendisi de

" ibniilemin Mahmut Kemal iNAL, Son Hattatlar, Maarif Bastmevi, istanbul1955, s.692. , Kil!ttik oglu Ali Haydar bey vaktiyle "Risale-i Hafi" namtyla bir mevkGt mecmua ne~retmi§ti. Garibu'l-ahval bir ademdi. · "Bin hey'ete girdim geleli bezm-i cihane Bin sGrete koydu beni evza-1 zemane" beyti tamamiyle haline muvaf1k idi. Bir arahk Atina'ya savu~tu. Hakkmda bir ~ok siiz siiylendi. i:lan-1 Me§rGtiyet'te uzun sakal. buyiik sar.tk, bilyilk giizlilk, uzun ve geni§ cubbe ve elinde ~anta ile zuhGr etli. Fala bakar, ke§f·i istikbal edermi§. Sir gun Biib-i Ali'de yanuna geldi. ZarGretinden bahsetti. "Sadaret mektup\fusu oluyorsunuz. Beni bir hizmete tayin ettiriniz" dedi. Gariplir ki o giinlerde sadrazamm nezdinde mektup\fulugumun mahremiine mevzuu bnhs oldugu sonra i§itildi. Galiba Rumeli'de yakm bir nahiye mildilr!Ugilne tayin olundu. Ondan sonra kayboldu. " Milstakim-zade, a. g. e., s. 362. " PEREMECi, a.g.e., s.306.


bir matbaa ac;nu§ ve orada matbuat hizmetlerini sl.irdi.irmi.i.§tiir. Gayet giizel celi yazll.ar da yazmt§ bulunan Hac1 Hayri Efendi'nin Edirne camilerinde olmez . eserleri vard1r. Yirminci asnn ba§larrnda vefat etmi§tir.

HALiL EFENDi'5: Edirne'ye Dimetoka'dan gelip yerle§en seyyid Halil,

hi.i.?n-i hattl B1~akc;1-zade Haftz Efendi'den me§k etmi§ ve c#.i' wY::I = e§ref-i tevki"' tamlamasmm gosterdigi 1167/1753 tarihinde yirmi dokuz ya§mda icazet alnn§tu. -Mi.istakim-zade, Tuhfe-i Hattatin'de, eserini temize c;ektigi 1173/1759 senesinde hayatta oldugunu ve bu tarihe kadar on be§ adet mushaf vb. gi.izel eserler yazdlgm1 kaydetmektedir.

HALiL EFENDi (Nalc;ac1-zade)50: Edirne'de "K1y1k" mahallesi

sakinlerinden olup, "Nalc;ac1-zade" diye tamnan Halil Efendi, Haffafzade Hi.iseyin Efendi'den hiisn-i hattrn siiliis ve nesih kalemlerini me§k edip yirmi ya§mda iken ..:...-,j y\,#Y::= §eref-yab-1 ni'met" terkibinin kar§1hg1 alan 1135/1722 tarihinde icazet almi§tur.

HASAN EFENDi57: Yakup Efendi'nin oglu olup 1143/1729'da

di.inyaya gelmi§tir. Edirne'nin Kosec; Balaban mahallesine yerle§mi§ bulunan Hasan Efendi, hi.isn-i hatu Yesari-zade ismail Efendi'den ogrenmi§, ~ <-:->\.#?= hatt-1 rli§en" ibaresinin kar§Iladigt 1165/1751 tarihinde yirrni iki ya§mda iken icazet sahibi olmu§tur. Tuhfe-i Hattatin'in ternize c;ekildigi 1173/1759 tarihinde hayatta oldugu bilinmektedir.

HASAN VASFi EFENDi56: Aslen Kucaali'li olan Hasan Vasfi Efendi,

XIX. asrrn ortalarmda Kiri§hane'deki Ta§ Mektep'te uzun yillar muallirnlik yapnn§, Kendisinden sonra yerine oglu Hac1 Ali Efendi gec;rni§ ve oli.inceye kadar muallimlige devam etmi§tir. Osman Nuri PEREMECi, Edirne Tarihi adh klymetli eserinde "Hac1 Ali Efendi'nin talebesinden bir c;oklar1 hala hayattadular" diye kaydetmektedir.

Edirne'de pek c;ok c;uak yeti§tirmi§ olup, si.ili.is ve nesih kalemlerini gayet giizel yazan Hasan Vasfi Efendi, pek c;ok kitap istinsah etmi§, 30 adet Kur'an yaznn§ ve 31 inci Kur'an-1 Kerim'i yazarken 1273/1856'da vefat edip, hemen hemen biiti.in Edirne halkmm elleri i.izerinde ta§marak kabrine defnedilmi§ti.

HUSEYiN EFENDi59: "Hact-zade" §6hretiyle tanman Hiiseyin Efendi,

" Mi.istakim-zade, a. g. e., s. 199. '" MGslakim-zade, a. g. e., s. 199. " MGstakim-zade, a. g. e., s. 164. "' PEREMECi, a.g.e., s.305: DERMAN, a.g.m., s. 316.

612 I Yrd. Dot;. D1: Mustafa Asian

Sultan Selim Medresesi hucre-ni§inlerinden olup aslen Eski Zagra'run Karapmar koyiindendir. Siiliis ve nesih yaz1lar1 Yesari-zade ismail Efendi'den me§k ederek w.&.. Jl = eser-i hikmet" ibaresinin kar§1hg1 alan 1169/1755 tarihinde icazet alnu§ ve akrfunna iistiinliik saglami§br.

HUSEYiN EFENDi60: $ehabeddin Pa§a Mahallesi'nde .J~ =

zuhfu" kelimesinin ifade ettigi 1111/1699 tarihinde diinyaya gelmi§tir. Husn-i hattm siilus ve nesih kalemlerini hem§ehrisi C::elebi imam Mustafa Efendi' den me§k ederek daha on ya§mda iken icazete nail olmu§tur. Bir ~ok mushaf ve Delail yaznn§ bulunan Hiiseyin Efendi'nin Tuhfe-i Hattatin'in yazlid1g1 1173/1759 tarihinde hayatta oldugu ad1 ge~en kaynakta belirtilmektedir.

HUSEYiN EFENDiG': Edirne'ye Aydm'dan gelmi§ alan Hiiseyin Efendi, haf1zhg1 da ikmal edip hiisn-i hath §eyh-zade §eyh Haf1z ibrahirn Efendi' den me§k ederek atuz be§ ya§mda iken .Jt:i ~\:!....:1 = iistad-1 asar" ifadesinin kar§Ilad1g1 1168/1754 Senesinde icazet sahibi olmu§tur.

HUSEYiN EFENDi62: Hiisn-i hattm siilus ve nesih kalemlerindeki

icazetini Berber-zade Hac1 Ahmet Efendi' den Muradiye' de elli ya§mda iken elde ederek..Jtiul\Jl = iistad-1 eser" tamlamasmm ifade ettigi 1167/1753 tarihinde muradma nail almu§tur.

HUSEYiN EFENDi (Haffaf-zader: Ahmet Efendi'nin aglu olarak 1095/1683'te Edirne'de diinyaya gelen Huseyin Efendi, "Haffaf-zade" diye §Ohret bulrnu§tur. Muradiye serntinde sakin alup Halebiye Camii'nin hatibiydi. Siilus ve nesihi hern§ehrisi alan C::elebi imam elHac Mustafa el-Hiliz'dan me§k etmi§ ve ~.JY..= hfu§id" kelimesinin kar§Ilad1g1 1120/1708 tarihinde 25 ya§mda icazete hak kazanrrutrr. Anla§limas1 dikkate bagh gii~ kanularda kemali, musiki vb. maarifte de mahareti vard1. Giiftesi Edirneli §air Suzi'ye ait olmak iizere besteledigi iki eseri Edirne Tarihi'nde kaydedilmekte ve dal!a ba§ka besteleri de aldugu haber veriliniktedir. GUl§eniye tarikatma mensup oldugu i<;in baz1 ketebelerinde bunu hissettiren ifadeler kullannn§tli. Elli dokuz ya§mda iken 1154 /1741'de ahirete intikal ettiginde, Hasan Sezai'nin darnad1 §eyh Ahmet Musellem a§ag1daki manzumeyle tarih dU§mii§tiir.

" Miistakim-zade. a. g·. e .. s. 184. •• Miistnkim-znde, il. g. e., s. 184. •• Miistakim-zade, a. g. e., s. 184 . • , Miistakim-zade, a. g. e., s. 185. "' Miistakim-zade. a. g. e .. s. 170: PEREMECi. A.g.e .. s.303-304, 309·310; DERMAN, a.g.m .. s.314.


Manzumenin son beytinin her iki nusrru da ayn ayn aym y1h kar§1lay1p ffilSralannm ilkinde hattathgm1, ikincisinde musiki§inashguu ima etmektedir:

ibni Haffaf'a o hattata fiisus olsun kim Safha-y1 me§k-1 fena oldu ana levh-i mezar

.tvf11sikide yara§rr Hace'yi eylerse gulam <;ektirir perdesine re§k ile gli§i§ §e§tar

~eyh'i kiirside koyup HaflZ'l hasreyler idi Hilsn-i hatb.nda goriilseydi eger satr-1 gubar

Rast etmi§ti neva evce olup maye-i §evk Eder U§§ala.m zir-e~en-i vadi-i hisar

Dude-i re§k ile cay oldu zevaya-)'1 adem Siiliislin klld1 vasiyyet an1 etti muhtar

Yaka yrrtard1 goreydi hatm aldam-1 selef Yiizin ag eyleyemezdi rakam-1 Karahisar

Ravza-i hattma zerrin kalem i§lerdi nigar Lale reyhan edip ab-1 ruhu yakuti kenar

Nice mushaf yaz1p ermi§ti beka hattma hem Birinin dahi temarnmda iken leyl il nehar

ircii'ye gelip oldu rakam-1 omril §ikest Fevtine etti Milsellem iki tarihi §ilmar

Can-1 hattata olup levh il kalem vakfe-i tayy 1154/17 41 Evc-i Mevla'da makam ilzre Hiiseyn ede karar 1154/1741

~ ~~ J ~ _, c} l.,-l ~J _,I ..U:.l...1n 04-_;1.) o~l ~ ~j.JI ('li.. o~ <}JA (.51

beytiyle tarih dil§mil§tiir. Kabri Kl)'lk mezarhgmdadu., Yirmi il<; mushaf, yilz Delail, otuz kadar en'am, iki biiyiik hizb

brrakm!§trr. Bir miktar da bt'alar1 ve murakka'lar1 vardrr. . Edirneli hattatlarm me§hurlarmdan alan Haffaf-zade Hilseyin Efendi

61 4 I Yrd. Dog. D1: Mustafa Asian

pek ~ok talebe de yeti§tirmi§tir. Tesbit edebildigimiz talebeleri Abdullah Efendi (Seyyid Abdullah 293)64

, Ahmet .Efendi (Ahmet 107, dogum tarihi 1115/1703), Ahmet Efendi (<:;:avu§-zade 107), Ahmet Efendi (Haffaf 107), Halil Efendi (Halil 199), ibrahim Efendi (ibrahim b. Ahmet 27), ibrahim Efendi (;>eyh ibrahim b. Ali Yaz1c1 (36), ibrahim Efendi (§eyh ibrahim b. Mehmet 40), ismail Efendi (ismail b. Ahmet 118), Mehmet Efendi (Mehmet 502), Mehmet Efendi (Mehmet b. Ali 435), Mehmet Emin Efendi (Mehmet Emin b. Halil 409), Mehmet Enlin Efendi (Mehmet Enlin b. Hasan 403), Mehmet F1khi Efendi (Mehmet F1khi b. Ali Baba 434), Melm1et Hayri Efendi (Mehmet Hayri b. Mustafa 460), Mehmet Taib Efendi (Mehmet Taib b. Mustafa 459), Mehmet Efendi (Seyyid Mehmet 498), Mehmet Efendi (Mehmet, 497), Mustafa Efendi (Mustafa b. Mehmet 543), Mustafa Efendi (Mustafa 559)'dir.

HUSEYiN RIZAYl65: Talik-nuvislerden olan Htiseyin Rlzayi, husn-i

hattl Orner Efendi'den tahsil etmi§ ve ogrencilerin terbiyesi konusunda nice gtizel kltalar yazmak suretiyle kema.J.ini isbat etmi§tir. Tuhfe-i Hattatin' de ustadmdan sonra vefat ettigi kaydedilmektedir.

HUSEYiN SUFl66: 1136/1722'de dogup Kayseri'den Edirne'ye gelmi§

olan I{useyin SUfi, hiisn-i hath §eyh-zade ibrahim Efendi'den me§k etllll§ Ve atuz iki ya§lllda iken . )ii J\::_..,1 = UStad-I asar" ibaresinin kar§1hg1 alan 1168/1754 tarihinde icazet sahibi olnm§tur.

iBRAHiM EFENDi67: Kunyesi "ibrahim bin Ali Yaz1c1"drr. Edirne'de

Muradiye yakmlarmda yerle§ip ..m-b = zahir" kelimesinin ifade ettigi 1115/1703 tarihin9.e, as1l ad1 Huseyin b. Ahmet olan Edirneli me§hur hattat Haf£8.£-zade Htiseyin Efendi'nin klz karde§iyle evlenmi§, kabiliyeti dolaJlsiyla stilus ve nesihi me§k etmi§, ~ ~~St .. : = mulakat-1 ni'met" terkibinin ifade ettigi 1132/1719 tarihinde anlardan icazet alma§trr. Rifai tarikatma intisap edip bu tarikatm halifeligini de yapmi§tir. Mustakim-zade Suleyman Sadettin Efendi'nin Tuhfe-i Hattatin'de bu hattat hakkmda bilgi verirken "bu vakte dek ibka-yr asar-1 hattiyyeye himmet u ikdam eden esatize-i kiramdandir68

" demesi, htisn-i hattaki gayretini ve derecesini gosterdigi gibi, "hala beldesinde mfu§id-i ashab-1 haldir"69 §eklindeki ifadesi, bu eserin temize ~ekili§ tarihi alan 1173/1759 'da hayatta aldugunu ve ir§at gorevine devam

'" Bu k•s•mda parantez i~indeki bilgiler hattatlarm Tuhfe·i Hattatin'deki astl kiinyesini, yanmdaki numaralar da oradaki sayra numarasuu gostermekledir. " Miistakim-zade. a. g. e .. s. G60. ••· Mtistakim-zade. a. g. c .. s. 184. "' Mlistakim-zadc. a. g. e .. s. 36. '"' Mi.istakim-zadc. a. g. e .. s. 36 . • , Miistakim-zade. a. g. c .. s. 36.


ettigiui gostermektedir.

iBRAHiM EFENDi70: Asu ad1 "Ibrah im b. Ahmet"tir. Edirne'de

Dersiyye-i Ali Bey mahallesinde sakin olup, Yesari-zade Ismail Efendi'nin kii~iik karde§idll-. Agabayinden ii~ sene sonra 1123/1711'de diinyaya gelen Ibrahim Efendi, Haffaf-zade Hiiseyin Efendi'den siih'ls ve nesih yaz1lan ogrenip biraderinin izninden on sene sonra 1149/1736'da me'zun olmu§tur. k J~l = istikmal-i hat" terkibinin kar§Ilad1g1 1161/1748 tarihinde vefat etmi§tir. On adet mushaf ve bir o kadar da Delail vesair yazrru§hr.

IBRAHiM EFENDi (§eyh-zade)'1: Kiinyesi "Ibrahim b. Mehmet" olan ibrahim Efendi,"§eyh-zade" ve "San imam-zade" §Ohretleriyle ta.n.mnu§ olup, §eyhii'l-kurra ve Daru'l-Hadis Camii'nin cuma vaiziydi. Babas1 Mihal Camii'nin cuma vaizi Mehmet Efendi'dir. Ibrahim Efendi, ~) wWI = elfat-1 erbaa" ifadesinin kar§U.ad1g1 1111/1699 senesinde diinyaya gelmi§, siiliis ve nesih kalemleri pek ~ok slkmbya ragmen sebatla devam ederek Haffaf-zade Hiiseyin Efendi'den me§k edip emsalleri arasmda miimtaz bir yer edinm:ek suretiyle on be§ ya§mda icazet alnu§tlr. Ders ve zikre all§km olup, isteklilere ~·an hiisn-i hatllm ogretmeyi kendine §iar edinmi§tir. Enfes bir Mushaf, ii~ en'am, on ii~ Delail vesair gibi pek c_tok eser yazrm§ ve gelecege yadigar brrakmak §erefine mazhar olmu§ alicenap bir §eyhtii. u:J_r.tiJI ·t~ = §eyhii'l-makblliin" ve &lyl t~ = §eyh ibrahim72

" ibarelerinin gosterdigi 1179/1765 senesinde vefat etmi§tir.

iS MAiL EFENDi (Yesari-zade )'3 : Selimiye camii yakmlarmdaki ta§ odalarda sakin olan ismail Efendi, "Yesart-zade" diye tamnml§trr. Babas1 Yesart Allmet Efendi Edirne mahkemesinde kap1 katipleri.nden idi. Tuhfei Hattatin miiellifi Suleyman Sadettin'in de<;l.esi Miistakim Efendi mevleviyetle Edirne'ye mutasarnf oldugunda, Ismail Efendi'yi vakayi' hizmetinde istihdam eylemi§tir.

Yesari-zade Ismail Efendi ~_;...?- = hfu§id" kelimesinin kar§1lad1g1 1120/1708 tarihinde diinyaya gelmi§ ve pederleri gibi kendisi de kap1 katibi olmu§tur. Siiliis ve nesih tarzlarm1 Haffaf-zade Hiiseyin Efendi'den me§k ederek ~ _;_?. = dervi§-i hat tat" terkibinin gosterdigi-1139/1726 tarihinde icazet alnn§trr. On sekiz mushaf, otuz kadar eu'am ve iki yiiz kadar Delail vesair niisha ve. risaleler yazrm§tlr . .blb.:.. :..-~J.J.l = kevser-i cennet" terkibini.n kar§1hg1 olan 1179/1765 tarihinde hac '" Milstakim-zade, a. g. e .. s. 27. " MUslakim-zade, a. g. e .. s. 40: DERMAN. a.g.m., s.315. " " & 1 Y1 f::.: •. = $eyh ibriihim" ifadesi 1169 (1755) tuluyor. Buna. bu ifadeyi olu§turan rakamlann sny1st ohm "10" ilave edilecektir. '' Mi.lstakim-zade, a. g. e .. s. 118; PEREMEC!. a.g.e., s.304: DERMAN, a.g.m., s.314-315.

616 I Yrd. Dor;. D1: Mustafa Asian

yolunda Till dagmda ikindi narnazm1 eda ettikten sonra vefat etmi§tir. Tuhfe-i Hattatin'i guzel bir incelemeyle birlikte 1928'de eski harflerle yayanlayan ibnulemin Mahmut Kemal iNAL, kendisindeki Tuhfe-i Hattatin nushasmda bu hattatla ilgili metnin kenarmda

"Cenab-1 §eyhi gordlim dli§te nakletti safalandrm Yesari-zadeye lutfunu fenn-i hatta Bari'nin

Kemal-i ho§-hatan-1 dehri bir bir etim istifsar Yemin etti ki §imdi misli yak ibni Yesari'nin"

§eklinde bir ilave oldugunu kaydetmektedirN ki soz konusu bu nnsralar Eskizagra kad1s1 iken vefat eden §air Mehmet Emin Belig'e aittir.

Yesari-zade ismail Efendi'nin tesbit edebildigimiz talebeleri Hasan Efendi (Hasan bin Yakup 164)'5 , Huseyin Efendi (Huseyin 184), Mehmet Efendi (Seyyl.d Mehmet 498), Mehmet Efendi (Hoca-zade, Mehmet 501), Mustafa Efendi (Kad1zade, Mustafa 560), Numan Efendi (Numan 571), Salih Ef~ndi (Salih bin Hasan bin Salih 230) ve Salih Efendi (Salih bin el-Katip 233)'dir.

iSMAiL el-MUEZZiN76: Edirne yakmlarmdaki Haskoy'dendir.

Teberdaran ocagmdan yeti§mi§, talik yaz1yi ve musikiyi Arif Efendi'den tahsil etmi§, hane-i hassaya <_;erag olunca kemani, neyzen ve guzel sesli bir hanende oldugu i<;in Enderun muezzinleri arasma allllml§, bu hizmeti yiirutmekte iken bir zearnetle «_;:rrak olmu§tur. <::aUaN = ez-zuhr" kelimesinin kar§Ilad1g1 1136/1723 tarihinde ogle (zuhr) ezanmm hemen ardmdan ruhunu teslim etmi§tir. Esad Efendi de Tezkire-i Hanendeg§.n' da bu bilgileri tasrih etmektedir.

MAHMUT <;ELEBi77: 987/1579 tarihinde vefat etmi§tir. Hakkmda

§imd1lik ba§ka bilgimiz bulunamann§trr ..

MAHMUT EFENDi78: Kunyesi "Mahmut bin ibrahim Haf1z bin

Hanz"drr. A§ag1da kendisi hakkmda Mehmet Efendi diye bilgi verecegimiz ve Tuhfe-i Hattatin'de "Mehmet bin ibral1im" olarak

" Mustakirn-zade, a. g. e., s. 118 , Tebligirnizin bu kls·mmdaki ~al11s adlannm yanmdaki parantez () i~indeki ifadeler o ~alllSlarm Tunfe-i Hattalin'deki kunyesir.i, yanmdaki numara da sahifesini gostermektedir. '" Mustakim-zade, a. g. e .. s. 651. " DERMAN, a.g.m., s.312. •• Miistakim-zade, a. g. e., s. 378.


kaydedilen hattat hakkmda bilgi verilirken, dipnot olarak kendisiuden bahsedilmekte ve imam-zade:nin mevlev1 oldugunu kaydettigi belirtilmektedir. Yine. orada verilen bilgilerden Tuhfe-i Hattatm'in yaztld1g1 1173/1759 tarihinde Muradiye camiinde imamlik yapmakta oldugu anla§Ilmaktadrr. 79

MAHMUT EFENDi80: Eslaf arasmda "hiinerver" sLfatm1 ta§Iyanlardan

olup, hiisn-i hatt1 ~erif Abdullah Agah'tan me§k etmi§ ve biitiin kalemlerde iistad sayllmi§tJI. t ~ = bag" kelimesinde ifadesini bulan 1003/1594 tarihinde Diyarbakrr defterdarhg1 vb. hizmetlerde bulunmu§tur.

MAHMUT EFENDi8' : Edirne'de Osmanh SaraJI'na intisap edip, hiisn

i hath orada saray imam1 olan Seyyid Abdulah Efendi'den me§k ederek icazet alrru§ ve I. Mahmud'un saltanatmm sonlarmda srr katipliginden ~rrak edilmi§tir. Kadikoylii Mehmet Aga'nm yegeni (klz karde§inin oglu)dir. Miistakim-zade Siileyman Sadettin Efendi Tuhfe-i Hattatm'de hakkmda bilgi verirken "ha.J.a Edirne'de sakindir" dedigine gore, eserin yaztld!g1 1173/1759 senesinde hayatta olmalidrr.

MAHMUT EFENDi (Hac1 Mekki-zader: Edirne'de C8..mi-i Atik yakmlarmda yerle§mi§ olan Mahmut Efendi, orada, "Hac1 Mekkl-zade" §Ohretiyle tanlnrru§trr. Hiisn-i hath Yesar1-zade ismail Efendi'den me§k etmi§ ve c}.Y u~l = e§ref-i tevkl"' terkibinin kar§1hg1 olmak iizere 1167/1753 tarihinde icazet sahibi olmu§tur. Hiisn-i hat ogrettigi evinin irfan sahiplerinin ve iistatlarm ugrak yeri oldugu, Tuhfe-i Hattatin'de hakklnda bilg1 verilirken, Miistakim-zade Siileyman Sadettin Efendi tarafmdan beyap. edilmektedir.

l\1ECDUnDiN EFENDi83: Edirne'de dogup ilim ve irfan tahsiliyle

kemalini isbatlaml§ olan Mecdiiddin Efendi, hiisn-i hatn Yahya esSUfl'den me§k etmi§tir. Hatn,· me§hut hattat Yakut'unkine benzer ve olduk~a miikemm~ldir. Medrese yolunu tutarak tahsilini ilerletmi§, Meed! Mehmet Efendi'nin §akayik'ta beyan eyledigine gore de Monla Giirani'nin azlinde Fatih Sultan Mehmet tarafmdan onun yerine Osmanh Devleti'nin kazaskerligine tayin edilmi§tir.u Tuhfe-i Hattatin miiellifi Miistakim-zade Siileyman Sadettin Efendi bunlarm neslindendir. " Bu bilgi Thhfe-i Hattiitin'in Ytldtz ni1sbasmdaki "Mehmet bin lbrahim"in kenarma ilave edilmi§tir. •• Mi1stakim-zade, a. g. e., s.511. •• Mustakim-zade, a. g. e., s. 513 . ., Mustakim-zade, a. g. e., s. 513. •• Mustakim-zade. a. g. e .. s. 371; DERMAN, a.g.m., s.312 . .. Mecdi Mehmel Efendi, Hadiiiku'§-~aMik, ~akaytk-t Numaniye ve Zeyilleri, c.1, s.111 (haz. Abdulkadir Ozcan, (:agn yaymlan, Istanbul 1989.)

618 I Yrd. Doq. D1: Mustafa Asian

<.5>7 . ..:!11 = Et-teme§§Uk" kelimesinin kar§Jlad1g1 871/1466 senesinde vefat etmi§tir.

MEHMET DEDE65: Edirne'nin Muradiye semtinde Kevkeb Haf1z

Mehmed Efendi'den ketebe izni almas1 ku§kulu olan Mehmet Dede Pir bfrdi vu reh ne-danisti Tii ne prri ki t1fl-1 kuttabi86

beytinin de dela.Iet ettigi gibi, isminden ba§ka guzel ve hayrrh i§i olmayan bir hattattrr. istanbul'a gitmi§, kafasm1 i:irtup gizleyerek dilenmi§; elinde avucunda bir §eyi olmad1g1 halde bo§ ve sac;ma sapan si:izler si:iyleyen, yalanc1, bu fani dunyay1 ebediyen kendisine verilrni§ zanneden, namussuzlan ve hilekarlan destekleyen, kalle§lik ve dilencilik sermayesi ile vard1g1 yerde s1klet hasmm serip oturan, "Cihan-dide bisyar u guyed dfufi.g67

" nnsr8.llll §iar edinip nice yalan ve dolanlar hikaye eden bir kimse oluvermi§tir. Boyle kari§Iik i§lerinden biri de icazet meclisidir. ~.eriattan aynlmi§, tarikattan uzak bir derbederdir.

MEHMET EFENDi86: Edirne'de Yeni imaiet civarmda 1111/1699 ylimda

dunyaya gelmi§ olan Mehmet Efendi, Hasan Efendi'nin ogludur. Husni hath §eyh-zade Ha£1z ibrahim Efendi'den me§k ederek elde etmi§ ve ya§l ilerlemi§ olmasma ragmen azimle gayret gi:istererek icazet sahibi olmu§tur. Tuhfe-i Hattatin'de onun kalemj.nden c;1kma gilzel i:irneklerin mevcudiyeti haber verilmektedir.

MEHMET EFENDi89: Ha£1z olan bu Mehmet Efendi'nin Kly1k Noktaci

zade Mahallesi'nde imamllk yapt1g1 ·bilinmektedir. Babasmm ad1 ibrahim'dir. Hiisn-i hattl Balaban Pa§a imam1 Seyyid Mehmed Efendi' den me§k ederek yirmi ya§mda icazet sahibi olmu§tur. icazete Arabi aylardan rebiiilahir'de hak kazand1g1 ic;in, bu olaya ~}'I Cft_j = rebiu'l-ahir" 1114 /1702 diye tarih dii§iilmesi gilzel bir tevafuk olmu§tur. Mushaf, Delail vb. eserlerden baz1lar1 onun yadigar1drr.

MEHMET EFENbi90: Kilnyesi "Mehmet bin Mustafa" olup Edirne'de

Yeni imaret denilen mahallin sakinlerindendir. Hiisn-i hat'ta icazetini §eyh-zade §eyh ibral1im'den alm1§hr. Sultan Mal1mud'un culfrsundan lie; .. Miistakim-zade, a. g. e .. s. 502. ~· Bu Fars<;a beytin TUrk<;e kar~IIIgi: "Pir (gi.in gormi.i~ ve iislat] oldun (oldum dersin ama) yol (yord.am) bilmezsin! Katiplerin tifi!I (kfllipler arasmda ge<;inen -zavaiii- <;ocuk]. sen pir degilsin (olamazsm)!" ~eklindedir . ., FMs<;a bu nusram kar~IIIgi "<;ok g6rm t:1~ ge<;irmi~ ve (ne yaz1k ki) yalan soyler"dir. •• Miistakim-zade, a. g. e .. s. 403. •·· Mi.istakim-zade, a. g. e .. s. 378. "'' Mi.istakim-zade. a. g. e .. s. 4.61


y1l once dunyaya gelmi§tir.

MEHMET EFENDi91: 1088/1677'de dunyaya gelmi§ alan Mehmet

Efendi'nin kunyesi "Seyit Mehmet bin Seyit Ali"dir. Tuhfe-i Hattatin'in temize ~ekildigi 1173/1759 tarihinde hayatta ve Balaban Pa§a Camii imam1 aldugu bilinmektedir .. H\.isn-i hath ~ugli Ahmed Dede'den gormli§, yirmi ya§illda icazet alllll§ ve 1173/1759'da vefat etmi§tir.

MEHMED EFENDi92: Husn-i hath Edirne'de ibrahirn Pa§a Camii

yakmlar!llda sakin aldugu zamanlarda F1khi Ali Baba-zade'den ~ak titiz davranarak yaphg1 me§klerden sanra elde etmi§ ve atuz ya§mda iken .b J~\ = istikmal-i hat" terkibinde ifadesini bulan 1161/1748

tarihinde icazet alm1§tlr. Tuhfe-i Hattatin'de, 1173/1759 tarihinde hala eser vermeye devam ettigi belirtilmektedir ..

MEHMED EFENDi93: Edirne'deki Ta§hk Camii hatibinin aglu alan

Mehmet Efendi, htisn-i hath Yesari-zade ismail Efendi'den me§k edip, yirmi be§ ya§mda iken 0=3J: ~ = maslahat-1 tevfik" terkibinin kar§1hg1 olmak uzere 1164/1750 tarihinde izazet sahibi almU§tur . .

MEHMED EFENDi9~: 1146/1732'de dagmu§ ve Edirne'ye Anadalu'dan gelmi§ alan Mehmet Efendi, hiisn-i hath arada ~eyh-zade tbrahirn Efendi'den me§k edip, )\ ~tiu:\ = ustad-1 eser" terkibiyle ifade edilmi§ alan 1168/1754 senesinde yirmi yedi ya§mda iken icazet sahibi almu§tur. 1173/1759 tarihinde hayatta aldugu bilinmektedir . .

MEHMED EFENDi (Haffaf-zade)95: Edirne'nin Mahmut Aga Mahallesi

sakinlerinden olan Mehmet Efendi, <;evresinde "Haffaf-zade" kiinyesiyle tanmffil§ alup, husn-i hath Yesari-zade ismail Efendi'den rne§k etmi§ ve on sekiz ya§mda iken ~ wi.S y = berekat-1 rne§k" tamlam.asmm kar§1hg1 almak uzere 116390/1749 t.arihinde "ketebe" iznine sahip olmu§tur. Mustakirn-zade, Tuhfe-i Hattatin'de bu hattat hakkmda verdigi bilgilerin sanunda "ibka-y1 asara sa'y tizredir" dedigine gore, eserin temize <;ekildigi 1173/1759 tarihinde kendisinden giizel eserler beklenecek bir ya§ta almahdrr.

MEHMET EFENDi (Hekim-zade)07: K\.inyesi "Mehmet bin Ali" olan bu

" Miistakim-ziide, 11.g.e .. s . 434: DERMAN, a.g.m .. s.315 . • , Mt\stakim-zade. n. g. e .. s. 501. ... Miistakim-zadc. a. g. e .. s. 4\18. "" Mustakim-zade, n. g. e. , s. 498. "' Mlislakim-zadc, n. g. e .. s. 500. "' Bu tamlamarun euced hesabmdaki kar~thgt 11G3 degil , 10G3'tlir.


hattat1m1z Edirne'de ~ = hilkat" kelimesinin ifade ettigi 1130/1717 tarihinde dtinyaya gelmi§ ve "Hekim-zade" §Ohretiyle tamnnu§tlf. Hiisn-i hattl Haffaf-zade Huseyin Efendi'den gorerek yirmi U($ ya§mda me'ziin almu§tur. /

I

MEHMET EFENDi (Haca-zaders: Edirne'de "Haca-zade" §Ohretiyle tanmml§ alan . Mehmet Efendi, Atik Ali Pa§a Mahallesi sakinlerindendir. Stilus ve nesih kalemleri Yesari-zade ismail Efendi'den me§kle elde etmi§tir. Yirmi dort ya§mda nail aldugu bu icazete ~ji ,-,.,!. ao = maslahat-1 tevfik" diye tarih dti§tilmti§ttir ki bu da 1164/1750 tarihine denk dti§mektedir.

MEHMET EFENDi (Kahveci-zade)'': 1144/1730'da dtinyaya gelen ve Edirne'de Tahmis yakmlarmda sakin alup "Kahveci-zade" §Ohretiyle tamnml§ alan hattat Mehmet Efendi, aym zamanda ha£1zd.rr. On alu ya§mda iken stilus ve nesih kalemlerini Yesari-zade ismail Efendi'den taallum edE;lrek icazete nail olmu§, bundan on dort sene sanra da ~I t2ly terk-i istikmal" terkibinde ifadesini bulan 1172/1758 tarihinde 28 ya§mda iken irtihal etmi§tir.

MEHMET EFENDi (Kasap-zade)100: Edirne'de Kasap Abdtilaziz

Mahallesi sakinlerinden alan Mehmet Efendi, "Kasap-zade" §Ohretiyle tanmnn§hr. Husn-i hattl BI($ak($I-zade Hafrz Mehmed Efendi'den me§k etmi§, hocasmm izninden sanra nice giizel eserler yazmaya muvaffak olmu§tur. III. Mustafa'nm tahta glkt18I 1171/1757 senesinde irtihal eylemi§tir.

MEHMET EFENDi (Ketaru-zade)101: 1118/1705'te dunyaya gelen ve

Edirne'nin Karaca Bevvab Mahallesi'nde sakin alan hattat Mehmet Efendi, "Ketani-zade" diye §Ohret bulmu§tur. Yirmi ya§mda ikent#Y J~..&.,t = istikmal-i tevki"' terkibinde ifadesini bulan 1138/1725 tarihinde .;iugli Ahmed Dede' den icazet alnn§hr.

MEHMED EFENDi (Kevkeb, Hafiz, Dervi§)10z: Anadalu'dan gelip Edirne'ye yerle§mi§ alan Mehmet Efendi, "Kevkeb" (Yildiz) lakab1yla tanmnn§tlr. Bir rivayete gore de anda dagu§tan gozu ve kulag1 arasmda devaml1 bir titreme vard1. Bir mecliste rastgele o1..-unan "kevkeb" redifli bir " Miistakim-zade, a. g. e. , s. 435. " Miistakim-zade, a. g. e., s . 501. " Mustakim-zade, a. g. e., s. 499 '"" Mustakim-zade, a. g. e .. s. 501. ••• Mu5takim-zade, a. g. e., 5. 501. '"' Mii5takim-zade, a. g. e .. 5. 483: DERMAN, a.g.m., s.313.

Edime Hattallan I 621

kasidede boyle bir titremeye dair bir mazmun gegince mecliste hazu bulunanlanu ziyadace ferahlamalarma kar§1hk, Dervi§ Mehmet Efendi s1klhp infial gosterdigi igin kendisine "kevkeb" lakab1 verilmi§tir103

•

Kendileri ketebelerinde "Kevkeb" lakabm1 kullanmaiDI§tlr. Kur'an-1 Kerim'i yedi vecih i.i.zere okumay1 kemaliyle gormi.i.§, Yogurtgular §eyhi Mustafa Efendi'den Halvetiye tarikatinde biat elini alrm§ ve halife olmu§tur. Hi.i.sn-i hattm alu esas kalemini Hanz Osman Efendi'den istanbul' da me§k ederek icazet alnu§tu. Fakat

Hat-1 bizari-i subh-est sevad-1 §eb-i rna C::i.i.n s\.i.veydast nihan der-dil-i §eb kevkeb-i ma104

beytinin de ifade ettigi i.i.zre zavalh hattatlrmz gaflete di.i.§erek i.i.stadhk haklarma riayet etmeyip di.i.nya ve ahirette ana ve babaya asi olacak mahiyette baz1 i§lere giri§mi§tir. gayle ki: Edirne'nin Osmanh Devleti'ne ba§kent bulundugu zamanlarda Haflz Osman Efendi'ye devlet adamlarmdan biri bir kese ak<;e gonderip bir mushaf yazmasllll niyaz etmi§ ve i.i.stad1 da yazmaya ba§lad1g1 mushafm i.i.c;te birini tamamlaiDI§ken "Kevkeb" (Dervi§ Mehmet Efendi) Edirne'de bulundugu ic;in "Ben daha gi.i.zel v'e c;abuk yazar1m. Osman Efendi felc;li oldugu igin gee; yazar" diye mushaf yazma i§ini kendine gevirmi§ ve soz konusu mebla81 da dar bir vakitte tekrar isteyip tahsil eylemelerine sebep olmu§tur. Mushaflll ci.i.zleri istanbul'da tezhibe gelip de Osman Efendi bunu mi.i.cellit di.i.kkanmda gori.i.nce, bu talebesi tarafmdan densizlik yap:tld1gllla muttali olup her ne kadar "Yemb.u'llahu rna ye§ai.i. ve yi.i.sebbiti.i. ve indehu i.i.rnmi.i.'l-kitab"105 diyerek infialini izhar etmedi diye naklolunsa da heni.i.z bu mushaflll i.i.gte bir miktar1 tamamlanmami§ken Dervi§ Mehmet Efendi kalemtrra§ ile kazaen yaz1 yazd1g1 iki parma8Jm kesmi§ ve yaras bir senede iyi olmarru§, klsacas1 soz kou.usu mushaflll tamamlanmas1 klsrp.et olmaYip bundan sonra ylid1z1 (kevkebi) sonmi.i.§ ve bir daha parlamaiDI§hr. Nihayet .blb. wt = telefi hattat" ibaresinin kar§lllgi olmak i.i.zere 1129/1716 senesinde Edirne' de vefat etmi§tir.

MEHMED EFENDi (Kiri§gi-zade) 106: Edirne'nin Dski.i.fi H1zu Mahallesi

sakinlerinden olup, "Kiri§gi-zade" §6hretiyle tamnnn§trr. Hi.i.sn-i hatt1 Haffaf-zade Hi.i.seyin Efendi'den me§k etmi§ ve _y,~ = mezahir"

'"' Mustakim-ziide, a.g.e., s.483-484 "~ Bu Fars~a beytin Turk~e kar~tltgt "Bizim gecemizin karanltAt sabah bezginlig~nin ~izgisi, yaztstdlr. Bizi_m YJldtztmtz ("kevkeb"imiz) gecenin giinlli i~erisinde suveyda gibi gizlidir" ~eklindedir. '"' Ayettir. "Allah diledigini (mahveder) siler, (diledigini de) sabit btraktr. BO.tun kitaplarm ash onun yanmdadtr'' demektir. (Kur'iin-t Kerim, Ra'd suresi, ayet 39.) "~ Mustakim-zade, a. g. e .. s. 498.


kelimesiyle ifade edilen 1146/1733 tarihinde me'zfm ·olmu§tur. Me'zfm olmadan once de baz1 eserler yazmakla beraber, sonra c;:ok daha fazla eser buaktig1 bilinmektedir. icazetinden bir iki sene soma vefat etnli§tir.

MEHMED EFENDi (Leblebici-zade}107: Edirne'nin H1zrr Aga Mahallesi

rical.inden olup me§ayihtendir ve "Leblebici-zade" diye §6hret kazanmi§trr . .blb.:.. ~ .5 = Hattat-1 vakt" terkibinde ifadesini bulan 1127106 /1715 senesinde diinyaya gelmi§tir. Husn-i hattm stilus ve nesih kalemlerini §eyh-zade Haf1z ibrahim Efendi'den me§k ederek icazet sahibi olmu§tur. 1173/1759 tarihinde hayatta oldugu ve eser vermek iizere bulundugu Tuhfe-i Hattatin'de belirtilmektedir.

MEHMED EFENDi (Nalbur-zade)'09: Edirne'nin Kq1k semtinde

yerle§mi§ ve "Nalbur-zade" diye §6hret bulmu§ alan Mehmet Efendi, hiisn-i hatb. B1c;:akc;:I-zade Mehmed Efendi'den gormii§ ve on sekiz ya§mda ikeri ~ · <5. = bi-nazir" kelimesinin ebced hesabmdaki kar§1hg1 olm~ iizere .. 1172/1758 tarihinde icazete nail olnm§tur. Keskin zekal.1 bir hattatb.r.

MEHMET EFENDi (Serpii§i-zade )'10: Edirne hattatlan arasmda

"Serpli§i-zade" diye §6hret bulmu§ alan Mehmet Efendi, hiisn-i hath, Ali Bey Medresesi'nde yerle§tigi zamanlarda Yesar1-zade ismail Efendi'den ogrenmek suretiyle elde etmi§ ve r31.s:. v"':!.;J U:. .?- = ho§niivis-i al.em" terkibinin ebced hesabmdaki kar§Ihgi · olmak iizere 1173/1759 tarihind~ icazet sahibi olmu§tur.

MEHMET EFENDi (Sipahi-zade)111: Edirne'de "Sipahi-zade" diye

§6hret bulmu§ alan Mehmet Efendi, orada Zen ibrahim Pa§a Mahallesi'nde w..J-UlUl\ w~ = §erefii'n-nasut" terkibinde ifadesini bulan 1128/1715 tarihinde dogmu§, yirmi bir ya§mda iken Haffaf-zade Hiiseyin Efendi'den hiisn-i hattm stilus ve nesih kalemlerinde icazet almi§trr.

MEHMET EFENDi (§eyh-zade)112: 1129/1715 dogumlu ve Edirne'deki

Atik Ali Pa§a Tekkesi hiicre-ni§inlerinden alan Mehmet Efendi "geyhzade" diye tanmmi§tlf. Hiisn-i hattm siiliis ve nesih kalemlerini Balaban '"' Mustakim-zade, a. g. e., s. 499. '"' Bu ifadenin kar§thgf· 1127 degil, 1125'tir. ·~· Mi.istakim-zade, a. g. e., s. 502. "" Mi.istakim-zade, a. g. e., s. 500. "' Mi.istakim-zade, a. g. e. , s. 497. "' Mi.islakim-zade, a. g. e. , s. 497.


Pa§a imanu Seyyid Mehmed Efendi' den me§k edip otuz altl ya§mda icazet sahibi olmu§ ve bu icazetine de w .J...rJI WAi = temmetii'l-hurtlf" 1165 /1751 diye tevafuk timsali gt.izel bir tarih dt.i§iilmt.i§ti.ir.

MEHMED ErviiN EFENDi113: Edirne sakinlerinden olan Mehmet Emin

Efendi, ·~ga-zade" §tihretiyle tanmnu§ olan Osman Efendi'nin ogludur. Hti.sn-i hattl Balaban Pa§a Camii imann Seyyid Mehmed Efendi'den gormii§ ve w..&... )I = eser-i hikmet" terkibinin kar§1hg1 olmak ti.zere 1169/1755 tarihinde me'zun olmu§tur.

MEHMED EMiN EFENDiu~: Sadrazam Teberdar Mehrned Pa§a'nm kethudas1 Ahmet Efendi'nin oglu olan Mehmet Emin Efendi, hiisn-i hattl ~ugli Ahmet Dede'den me§k ederek ogrenmi§. Osmanh saraymm hazinedar1 Omer Aga'nm katibi iken, Orner Aga M1srr'a sti.rgti.n edilince, Mehmet Emin Efendi de teberdaran ocagmdan uzakla§tlnlnn§trr. Sonra devlet adamlarmdan Emin Aga-zade Sadlk Aga'nm dairesinde ve himayesinde hayatm1 sti.rdti.rmti.§tfu.

MEHMED EMiN EFENDi115: Kti.nyesi "Mehmet Emin bin Halil"dir.

Mevaliden Mehmed Ruhi (veya Mustafa Ruhi) Efendi'nin akrabasmdandrr. Hiisn-i hattm siiliis ve nesih kalemlerini me§k edip Haffaf-zade Hti.seyin Efenqi'den on ti.<; ya§mda iken 1155/1742 senesinde ketebe icazetini alnn§trr. Nazira ibrahim Efendi bu icazete

Nazira bir ziyade oldu hattat Zihi hatt-1 dil-ara bareka'llah 1155/1742

.till 2.1_}.: I.J :/.l .b.:.. ~ j diyerek tarih dti.§mti.§tti.r. Mehmet Emin Efendi bundan sonra istanbul'a gidip Giimriik<;ii

Seyyid ishak Aga'nm himmetiyle Teberdaran Ocag1'na girmi§, Darussaade nazm ~ehid Ahmet Aga'ya kahveci olmu§ ve daha sonra hacegan yolunu tercih etmi§tir. Cell hat yazmaya heveskar olup Beykoz Ce§mesi, Hti.nkar iskelesi ve Kireg Burnu denilen yerlerdeki celiler hep bu Mehmet Emin Efendi'nin genglik yillarmm eseridir. Ayr1ca Arap Camii'nin mahkeme tarafmdaki "Selamiin aleykem bima sabertiim" ayet-i kerimesi, ishak Aga'nm bina emini oldugu Ayazma Camii celileri ve Edirne'deki Saray-1 Hiimayun'un binasma memur olan Yusuf Efendi'nin maiyyetinde bulundugu igin, oradaki biitiin celiler bunlarm kalemlerinden glkmadrr. Hattatmuz Mehmet Emin Efendi, ' .)1\'b~\ "' Miistakim-zade, a. g. e .. s. 428 '" Miistakim-zade. a. g. e., s. 391. "' Miistakim-zade, a. g. e., s. 409; PEREMECi. a.g.e., s.304.

624 I Yrd. Doc;. D1: Mustafa Asian

= Dstadu'l-eser" terkibinin ifade ettigi 1198/1783 tarihinde istanbul' da vefat etmi§ ve Edirne Kap1s1 mezarllgma defuedilmi§tir.

MEHMET EMiN EFENDi (BELGRADLI)110: Husn-i hatta icazetini

1212/179Tde Bo§nak-zade'den alnu§ alan Mehmet Emin Efendi, ondan sonra verilen iczetlerin ~ogunun altmda imzas1 bulunan bymetli bir hattattrr; Kendisi aym zamanda ustad bir mucellit ve muzehhiptir. Hatta tezhipteki maharetinden dola)'l "miizehhip Mehmet Emin-i Belgradi" diye §6hret sahibi olmu§tur. Vefat yeri ve tarihi belli degildir.

MEHMED EMIN EFENDi (Yaghkp-zade)117: 1123/1710'da dogup

Edirne'de Yagllk~1-zade §ohretiyle tanmnn§ alan Mehmet Emin Efendi, husn-i hattl Yesari~zade ismail Efendi'nin me§k ve ta'liminden ge~mek suretiyle, yirmi iki ya§mda iken, guzel bir tevafukla, lakab1 alan ~l: = yagllk~1" kelimesinin kar§Ilad1g1 11 ~5/17 3 2 senesi sonlarmda

icazet alarak · elde etm.i§ ve sonra da istanbul' a hicret etmi§tir.

MEHMED FIK.Hl118: Edirne' de Sultan Selim yabnlarmda sakin alan

Mehmet . Flkhi Efendi'nin ki.inyesi, "Mehmet Flkhi bin Ali Baba"drr. w...ffiu:;t\ = el-istikamet" kelimesinin ifade ettigi 1133119 /1720

tarihinde dtinyaya gelmi§ ve yirmi ya§mda iken Haffaf-zade Huseyin Efendi'den icazet alarak me'zun olmu§tur. Bu tarihten sonra be§ yli daha ya§a)'lp 1138' de vefat etmi§tir. ·

MEHMET MUHURDAR120: Edirne bostanc1ba§ISl iken once sadrazam,

sonra da Osmanll ·sarayma damat alan S.uleyman Pa§a'nm hem§irezadesidir. Husn-i hattm stilus ve neshih kalernlerini, adabma riayetle, kanunu tizre gayret gostererek, §eyhu'l-kurra Ibrahim Efendi'den me§k etmi§ ve icazet sahibi olmu§tur. Bu tar~ten on sekiz yli sonra, krrk be§ ya§mda iken JW) L:.Jch» = saat-1 irtiha.l" terkibinde ifadesini bulan 1171/1757 senesinde vefat etmi§tir. Bir mushaf1 ve sair eserleri vardrr.

MEHMET REFII121: Edirne'de Cizyedar Sinan Bey Mahallesi

sakinlerindendir. Husnhattl Berber-zade el-hac Ahmed Efendi'den me§k etmi§ ve yirmi qe§ ya§mda iken, admm meclis ve mahfillerde dillerden ... PEREMECf. a.g.e., s. 304. '" Miistakim-zade. a. g.:e., s. 499. "' Miistakim-zade. a. g. e., s. 434. '" "EI-islikiimet" kelimesi ebcet hesabma gore 1133 degil. 1033 tulmaktadtr. "" Mlistakim-zade, a. g. e., s. 500. "' Miistakim-zade, a. g. e., s. 500.


dii§medigi, ~ w....l_fo = keramet-i be§er" terkibiyle ifade edilmi§ olan 1163/17 49 tarihinde mezun olmu§tur.

JvffiHMET SAiT ET-tAB'l (Terlilc~i-zade)122 : Vefab.: 1259/1843. "Mustafa Tevfik Efendi (Hac1 Hattat)' den yaz1 ogrenmi§tir. Gazi Mihal mektebi muallimi olup her gun yuz yirmi talebeye hiisn-i hat talim ederrni§, devrinin icazet-namelerinde is mine daima rastlanrr".

MEHMET ~EHDI123 : Edirnelidir ve talik-nuvislerdendir. Husn-i hath Durmu§-zade Ahmed Efendi'nin kad1 olarak Edirne'de bulundugu yU.larda bir senede tahsil etnli§tir. Rumeli kadtlar1 e§rafmdan bulundugu zamanlarda vefat etmi§tir.

MEHMET TAiB (Darp-zade)m: Edirneli bir Mevlevi dervi§idir ve kti.nyesi "Mehmet Taib bin Mustafa"drr. "Darp-zade" diye §ohret bulmu§tur. Hiisn-i hattl kendisi de hattat olan ve tebligimizde "Darpzade" diye belirtilnli§ bulunan babas1 Mustafa Efendi'den gormeye ba§lami§; siili.is, nesih ve talik yaz1y1 1165/1751'de Haffaf-zade Huseyin Efendi'den ·me§k edip "sutude" izniyle icazete nail olmu§tur. Edirne'de bir ~ok yazliar1 vardu. 1192/1778'de vefat etmi§tir. Mezar1 Musta.kimzade Sweyman Sadettin Efendi'ye gore Eski Cami Comlek<;iler Kap1s1 kar§Ismda Kovacilar Kabristam'nda, Osman Nuri Peremeci'ye gore Zmdanalh'nda Ortamezarhk'taki ko§ededir. ~airligi de olan Mehmet Taib'in bir beytini a§ag1ya almay1 uygun gori.iyoruz:

Ruh elinden i~elim badeyi kwdiir kill Vakt-i eyyam-1 tarab mevsim-i gwdi.ir gill

MEHMET VEHBi (Serrac-zader25: Edirne'de Yeni imaret'te "Serrac

zade" diye §ohret yapmi§tJ.r. Hiisn-i hattl once Yedi Kuleli Emir Efendi'den ogrenmeye ba§laml§, sonra ~ems Efendi'den mezun olan Ali Konevi Edirne'ye gelince ondan me§k ederek icazet sahibi olmu§tur.

MOLLA HUSREV126: Kunyesi "Mehmet bin Feramuz"dur. "Molla

Hiisrev" diye §6hret bulrnas1 konusunda iki rivayet vardrr. Bunlardan biri: Klz karde§ini "Hi.isrev" admda bir seraskerin nikah altma almas1 ve bunlarm da ~ocukluklarmda babas1 vefat ettigi i~in eni§tesi olan bu m DERMAN, a.g.m .. s.316. "'' MOslakim-zade. a. g. e. , s. 734. "' MOslakim-zade, a. g. e., s. 459: PEREMECI. a.g.e .. s.275: BAY AT. a.g.t.. s.89. ,, MOslakim-zade, a. g. e., s. 497. '"' MOslakim-zade. a. g. e .. s. 439, ·~eyhiilishim Mehmel bin Feramuz" maddesi.

626 I Yrd. Doc;. D1: iV!uslofo Asian

"l-ltisrev"in terbiyesi altmda yeti§mesinden dolay1 '·jv[olla-yl Hi.i.srev" diye §6hret bulmas1, bu ifadenin zamanla "Molla Hi.isrev" §eklini almas1du. Digeri de karde§lerinden birinin adt ''Hi.isrev" old ugu i<;in kendisinin de ana nisbetle ".lvfolla Hi.isrev" diye §ohret bulmastdu.

Molla Hi.isrev Osmanh Devleti'nde §eyhi.ilislam iken once Galata kadtst, sonra havass-1 aliyye kad1s1 olmu§, daha sonra da Ayasofya Medresesi fetvalanna ilave edilmek suretiyle ikram olunmu§tur. 885/1480 ytluun §aban aymda di.inyaya veda ettiginde vefatma \~1~ ~ 11 ~.J . = rahmetu'lahi aleyhi dftima" 885/1480 ve · . ·:bc..;..r.~.J

== rahmet berG.h-1 tayyib" 885/1480 diye tarih di.i§i.ilmi.i§ti.'Lr. Cenaze namazt, tahsil ve terbiyesinde nice emekler sarfettigi Fatib Sultan Mehmed'in camiiude eda edilmi§ ve Bursa'da kendi medresesi sahnma defnedilmi§tir ..

"Gurer" ve onun §erhi alan "Durer" en me§htu eserleridir. Hi.isn-i hatti YakG.t'unki gibi se<;kin olup, gi.izel yaztstyla nice ktymetli eserler yadigar eylemi§tir.

MUHYiDDiN MEHMET BERDAI127: xv1. asrm husn-i hat

i.isladlarmdandtr. Hakkmda §imdilik ba§ka bir bilgiye sahip degiliz.

MUSTAr""A DEDE12n: Edirne'den yeti§mi§ alan bu hattatlmtzm ki.iuyesi "§eyh Mustafa Dede bin Mehmet"tir. Devlet buyLiklerinin hizmetinde bulunan babast, bu hizmetinden dolayt "Mebmed Kethi.ida" §ohretiyle tanumu§tu. Kendi de Mtsu Mevlev!-hanesi §eyhi alan Euis Abdi Dede'nin birader-zadesi oldugu i<;in, onlarm hizmetinde bulunup Mevlevi tarikatma intisap etmi§, hi.isn-i hattlll si.ihis ve nesih kalemlerini onlardan me§k ederek tarikatm diger mi.iritlerine i.i.sti.inli.ik saglamt§ ve §eyhi Enis Abdi Dede irtihal eyleyince onun yerine §eyh olmu§lur. t~ ~).J.J:::. == §eyh-i devran" terkibinin ifade ettigi 1171/1757 tarihiude vefat etmi§tir.

MUSTAFA EFENDi 129: Selimiye Camii'uin imam olup ki.iuyesi

"Mustafa bin Mehmet"tir. Sultan III. Ahmed'in tahta gec;tigi 1703 senesinde di.inyaya gelmi§ ve husn-i hattt Haffaf-zade Hi.iseyin Efendi'den me§k ederek on alh ya§mda icazet sahibi olmu§tur.

MUSTAFA EFENDi•J": Hl'tsn-i hath agabeyi Nuri Ahmed Efendi ile birlikte, Berber-zade Ahmed Efendi'den me§k etmi§lir. Agabeyinden iki ya§ hL<_;i.ik oldugu gibi, icazetinin ve rihletinin de ondan iki sene '" PERE;"viEC:I. <t.g.c .. s.:l02 . .,. Miblakim-z<tde. a. g. c., s. 540: BAYAT. a .g.l. . s.8!J. "' Mi:.Siakim-zade. a. g. c .. s. 543. •• \liislakim-zHdc. <t. g. c .. s. 5(i0.

Edime Hattallon I 627

saura almas• "garaib"den saytlmaktad1r.

MUSTAFA EFENDi: Ki.\nyesi "Mustafa bin Si.ileymau el-Edrinevl''clir. Ugur Dermau·m bir makalesinde, 997/1589'da bu kilnyeyi kullanarak bir Kur'an-1 Keriri1 yazdtgt belirtilmektedir131

•

MUSTAFA EFENDi (Ali-zade) 132: 1111/1699'da di.inyaya gelmi§ alan

Mustafa Efendi, Edirue hattatlarmdan alup '1\li-zade" diye tananmt§tlr. Ktinyesi "Mustafa Subhi bin Ali"dir. Hi.isn-i hattJ. §Ugli AhmedDede'den gorerek me'ztm almU§, giizel eserler vermeye gayret ettigi s1ralarda devriye manstplanndan birini elde etmi§ ve Sultan III. Mustafa'mn tahta gec;tigi 1171/1757 senesinde, altnu§ yagmda ivlanisa kad1s1 iken arada vefat etmi§tir. "Subhi" mahlas1yla §iirleri de vard1r.

MUSTAFA EFENDi (Attar-zade)'33: Edirne'de Klytk mahallesi civarmda

sakin alan Mustafa Efendi, '~ttar-zade" §6hretiyle tanannu§trr. I-li.isn-i hath ada§l alan C::elebi imam Mustafa el-Haftz'm ogrencisi olarak elde etmi§, . ;- :. ~ ; ~~~ · = isti'cal-i nimet" terkibinde ifadesini bulan 1125/1713 tarihinde icazet alm1§ ve dala.lZ sene kitabet hizmetinden sanra 1134/1721'te vefat eCmi§tir.

MUSTAFA EFENDi (Darp-zade)m: Edirne hattatlar1 arasmda "Darpzade" kakabtyla me§hur alan Mustafa Efendi, yukartda kendisinden bahsettigimiz Darp-zade Mehmet Efendinin de babastdu. Husn-i hattl me§hur hattat Haftz Osman Efendi'den taallilm etmi§tir. Edirne'de biraz acele yaztlnu§ celilerden baz1lar1 bunlara aittir. ..bl..h;.. ~jc = azimet-i hattat" terkibinin kar§thgt almak uzere 1146/1733 tarihinde vefat etmi§tir.

MUSTAFA EFENDi (Kadt-zade)'35: Edirne'de "Kadt-zade" §bhretiyle

tanmnug alan Mustafa Efendi, · Kasap Abdulaziz Mahallesi sakinlerindendir. Hi.isn-i hath Yesari-zade ismail Efendi'den me§k etmi§, yirmi ya§mda iken ~..) Y. = sevvedehti" ~ = ketebehti" icazetlerine nail almu§tur. icazetine 1161/1748 taril1ini kar§llamak i.izere .b. jL&...:I = istikmal-i hat" terkibiyle tarih dti.§Ulmii§ti.ir.

MUSTAFA EFENDi (Kii~iik Hoca)136: Edirne'de "Ki.ic;ilk Hoca" samyla

"' DERMAN. n.g.m .. s.:l 12. "'Mtistakim-zadll , <t. g. o .. s. 5::15: DERMr\N. a.g.m., s.315. '"' Miistakim-zade. a. g. e., s. !iGO. "' Ml'lstakim-zm.le. a. g. e., s. 555; DERM,\N, a.g.m., s.313·314. '"' Mlistakim-znde. a. g. t~ .. s. 560.


tanmml§ olan Mustafa Efendi, husn-i hatt1 Selimiye Camii civarmda Haffaf-zade Hi.iseyin Efendi'den me§k suretiyle ele ge<;irmi§ ve icazetindeu on altl sene sonra ;1 JW....:l = ustad-1 eser" terkibinde ifadesini bulan 1167/1753 seuesinde rihlet eylemi§tir.

MUSTAFA EFENDi (Sarag-zade)13' : Edirne'de Yeni imaret'te sakin

olan Mustafa Efendi, husn-i hath Seyid Muhammed Nfrri-i M1sri'den me§k etmi§ ve u ~ ~ ~~ = §eref-i tevki"' terkibiyle ifade. edileu 1156138 /1743 tarihinde otuz alt1 ya§mda iken, tesvidde 0 ~.../""-'J = sevvedehii" ve kitabette ~ = ketebehi.i" icazetine sahip olmu§tur.

MUSTAFA el-HAF'IZ (<;elebi imam)13u: 1060/1650'de Edirne'de dti.nyaya gelen Mustafa el-Hafiz, orada Noktac1-zade Mahallesi'nin irnami oldugu i<;in, "Celebi imam" diye tanmmi§tlr. Hiisn-i hattm si.Uiis ve nesih kalemlerini Yfrsuf-1 Rumi'den me§k ederek icazete nail olmu§tur. En me§hur talebesi Haffaf-zade Hiiseyin Efendi'dir. "1086/1675'te Edirne'de yap1lan rv. Mehmed'in §ehzadelerinin si.innet dugiiniinde Selimiye Camii imamhgim yapt1g1H0

" bilinmektedir. Elli kadar mushaf ve say1s1z giizel eser bmiknu§, '.jw = figan" kelimesinin kar§1hg1 olmak iizere, 1131/1718 tarihinde yetmi§ ya§mda irtihal etmi§tir. Kiinyesinden de anla§1lacag1 uzere, kendisi aym zamanda haf1z idi.

MUSTAFA iZZETI (Makrah)H1: "Vefatl: 1281/1864. Terlik<;i-zade'nin

talebesinden olup Ta§ Mektep'te gok kimselere yaz1 ogretmi§ti".

MUSTAFA KE~FjHz: Edirne'de dogup XVIII. asnn sonlarmda yeti§erek XIX. asrm ba§larmda ya§ayan ve miizehhipligiyle tanman bir hattattrr. "Kuloglu" lakab1yla §Cihret bulan -ve Ke§fl mahlas1yla §iirler de yaznn§ olan Ke§fl, onceleri ilmiye meslegine girip katiplik yapnn§, sonra askerlik meslegine gegerek sipahi beylerinden olmu§, daha sonra da divan katibi olarak hayatlm siirdiirmti.§tiir. Kanuni'nin son zamanlarmda vefat ettigi tahm.in edilmektedir. Vefat tarihi ve yeri mallim degildir. "Tarih-i Sultan Selirn" ad1yla Yavuz Sultan Selim zamanm1 anlatan bir tarih de yaznn§trr. A§ag1daki beyitler onun §iirlerindendir:

Hayat-efza-y1 alem ruh-bah§-1 miirde-i gamsm Heman bir hastanm cau1 degilsin can-1 alemsin

, .. Miistakim-zade. a. g. e., s. 559. '" Miistnkim-zade. a. g. e.; s. 560. "" "1166" tutuyor.

* * *

'" Miistnkim-zade. a. g. e. , s. 550: PEREivfECi , a.g.e .. s.303: DERMAN, n.g.m., s.314. ·~· PEREMECI, A.G.E., S. 303. "' DERMAN, a.g.m., s.317. "' PEREMECi. a.g.e .. s.218. 304.


Ey saki cam i.i meyde gorunen degil ·habab La'lin ganuyla dokti.i ecel terlerin §arab

* * * Gordiikte oldu ka§llll §Ol denlu bi-mecal A.ncB.k gelur hir aya degin yerine hilal

MUSTAFA MEDHi {K.trca Ali'li)143: Vefat1: 1273/1856. "Hasan Vasfi

Efendi'nin karde§i ve talebesidir".

MUSTAFA RASiM (§eyhii'l-hattatin)144: "Vefau: 1237/1820. Muradiye

mektebi muallimidir. Husn-i hath Ketarn-zade A.hmet'ten me§k etmi§tir".

NAK~I MUSTAFA DEDE14" (Edirne?- Kahire 1854): Edirne'de diinyaya

gelip ogreninum de orada ikmal eden Nak§i Mustafa, Mevlevi dergahma intisapla dervi§ olmu§, 1240/1824'te once istanbul'a, sonra Konya'ya giderek orada 9ilesini tamanliaml§, 1825'te de Kahire'ye gegerek Mevlevi dergahmda 1.-udi.imzen ba§l olmu§tur. 1254/1838'de Kahire Mevlevihanesi'ne §eyh (dede) olmu§ ve o dergahta 16 yil bu hizmeti silidfumii§tiir. Selimiye camiinin kubbesine mudevver bir §ekilde yazilml§ bulunan iillas sfuesi "Nak§i Molla Mustafa" diye de tamnml§ alan bu hattatmuzm eseridir. Baz1 kaynaklarda, olumunden yillarca once kendisinin soyledigi ,:,..).) ~ .W..l:>.. .J ~¥ ~..) .ilil = Allah Allah diyu gittin vahdete Nak§i Decle14

G" nnsrallllll vefabna tarih oldugu belirtilmektedir147

•

§airligi yanmda, bestekarhg1, neyzenligi ve hattathg1 da alan Nak§i Mustafa Dede, hayli ki.ilturlu bir kimse olup, Farsga rubailer de yaznn§tlr. Bir gok tekke ayinleri bestelemi§ ve olmez eserler brraknu§trr. §iirlerine ornek olmak uzere §U iki beyitlik par9aJl a§ag1ya almay1 uygun gordi.ik.

Evlad-1 Ali bendesiyiz gain yemeyiz biz Mevla-yi Veli bendesiyiz gam yemeyiz biz

Nak§i gibi sad hezar Mevlananm Ta ruz-1 "Bela'' bendesiyiz gam yemeyiz biz

"' DER!I·IAN. a.~.m., s.316. "' DERivu\ N, a.g.m., s.316. "' PERE!I-fECI. a.g.e .. s.280. 305. 310: CANI/\1. a.g.e .. s. 430: DERMAN, a.R.m., s.316: Dergah yaymlan Tiirk Dili ve Edebiyall Ansiklopedisi, c. 6, s. 506. islanlml 1986: /l.lilli E~ilim Bakanh)i1 Tiirk Ansiklopedisi, c. 25, s. 88, Nak~i madclosi. r

•~ •!.:..,.!ii~J~~""1 ""1 = Allah Allah cliyii)lillin vahrlcle Nak§i Dede" m1sra1 1502 htluyor.Bu da larih (y1l) ilibariylc hattallmtzm ha,vat c;iz;::isine uygun gozflkmiiyor! '" Bazt kayna klardn bo.de deumi~ olmakln birliklc. bu ifaclenin vefalma larih olmas1 pek uy;::un gQ;tiikmliyor!

630 I Yrd. Dar;. D1: i\tlus/afa Asian

NUMAN EFENDi 1•": Edirne'de <;ifte (::e§me yaktlllannda oturan

Numan Efendi, hlisn-i hatt1, amcas1 olan Haf1z Mehmed Efendi'nin himmeliyle Yesari-zade ismail Efendi'den el ahp bir hayli ml'tddet c;al!§arak tahsil etmi§lir. 1040/1630 tarihinde dogmu§, bi.ili1ga erdiginde icazet sahibi olmu§ ve otuz bir ya§mda iken 1071/1660-61 tarihinde vefat elmi§tir.

NUMAN ENiS EFENDi 1•": Edirne'dendir ve krmyesi "Numan Enis

bin Mehmet"tir. Hi.isn-i hattm nesih kalemini istanbul'da Mirahur Camii imam1 olan i.istad Emir Efendi'den me§k ederek icazet sahibi olmu§lur. Eski tabiriyle aklam-1 sitte denilen hi.isn-i hattm all!. temel ge§idinde de §Ohret sahibidir. Hacegan yolunu tutmu§ ve ki.ittab reisligi (riyaset-i ki.ittab) emsali . hizmetlerde buluumu§tur. Kadir§inas ve vakar sahibi olup, Numan · bin Sabit (imam-1 A'zam)ten sonra, ikiuci Numan denilecek kadar benzeri az bulunur bir ahlak timsalidir. Yenic;eri katipliginden aynfarak ramazan bayramuun onuncu giini.i vefat emi§ ve rihletine

Okur cevher-§inasan-1 ziyaret rCthuna tarih Cenab-1 Hak ede Nu'mfuu sabit cah-1 me'vada 1180/1766

.,J .L, .,\..:,. ,.::.:..:1.~ . i\...u..! :..lll . 0..:.... <.....~lb. .) . . ;.s- ,.....,.- ..

beytiyle tarih dti§i.ilmti§ti.ir.

OMER EFENDi1"": Edirne'nin Havanz koyunde dunyaya gelmi§ olan

Omer Efeudi si.ili.is ve nesihi, hattatlarm en me§hurlanndan biri olan Hafiz Osman Efendi'den ogrenmi§, bu sayede di.inyaya bigane olarak gec;irmekte oldugu omri.ine de mana kazand1rm1§ ve bir hayli eser lHrakml§llf.

SADrK EFENDi 1•

1: XVI. yi.izy1lda ya§anU§ olan Sadtk Efendi, Ahdi'ye

gore Edirne'ye bagh Haskoy152'de, diger kaynaklara gore ise Edirne'de di.inyaya gelmi§tir. Ogrenim gori.ip si.ilfts ve nesih kalemlerinde kemal derecesine ula§an Sadtk Efendi, baz1 mecmualara kendi §iirleriui yazarak hi.isn-i hat icrasma mail bir hattattJr. Gelibolulu Mustafa Ali, Sadtk Efendi'nin Sultan II. Selim devrinde ya§adtgmi ve sipahi

"' Miisl:lkim-7.nde. n. g. c: .. s. 571. ,.., lv1iis1nkim-7.adc. a. g. c ... s. 570. "" l\•1lb1akim·;(ade. a. g. ~~ .. s. 352. ''' :vtrl~lakim·;(ade. a. g.~::., s. :L3::i: 1-..mah-zmi!J llasou (:e lciJi. Tczkinelu·~-~uar£1. r:.l, s.!i-14-5-15, TCLrk Tarih f.:Linunu basunc\'i. ,\ukarn l!)II!J (H<tz. ihrahim f.:UTLUK): CANIM, n.}:.C., s. 207: ~(!msdlill Sanli. Kiuu(•sii'l-r\'limt. c;A , s.2!J1:!. Ka~g<tr Ne~riyal. Anknm l!)!J(i . "· .\luli. (;ill~t:n·i ~uilra. 'lupl..ap1 Saray1 Mf1zcsi Kiiliiphaucsi 1-lazim: 1:!0:1. , .. !Jtih-!17a.

£dime 1-/attatlan I 631

oldugunu":' kaydelmektedir. Dostlan kadar kendisiui ~ekemeyeuleri de <;ok a lan Sadtk Efencli'nin zeka ve bilgisi olclukga kuvvetli bir kimse olclugu da kayaular.da belirlilmekledir. §iirlerinin c;ogunun <_;:e§illi §airlere naz'irclcr mahiyetinde oldugu ve bunlan ib.liva eden bir Divan'1 bulundugu da · ~e~itli kaynaklarda verilen bilgiler arasmdad1r. §iirleriudeu bir ka<; orneg1 a§ag1ya almay1 uyguu gordi.ik. Sadtk Efendi'nin vefat taribini Riyazi 997/1588';;~; Abdurrahman Hibri ise 1000/1591 olarak zikretmektedir.

GAZEL

Seni sevdim bela vi.i derdi mihnet ihtiyar ettim Giyi.ip §al i.i abay1 fakr li zillet ihtiyar ettim

Ben ol kat'-1 taalluk eylemi§ abdal-1 1§kam kim Unuttum ~ehriyfm dar-1 gurbet ihtiyar ettim Beu ol hakister olmu§ bir belah bi.ilbli.lem ey gi.il Kanaat gi.il§eninde har-1 hasret ihtiyar etlim

Kaba vi.i tac1 terk ettim• mahabbet hankaJunda Mi.i.rid-i pir-i 1~kam ki."tnc-i uzlet ihtiyar ettim

Tecerri.id aleminde bir Mesiha-me§rebem Sad1k Koyup zevk-i visal-i yari frtrkat ihtiyar ettim

BEYiTLER

Sahnd1rmak diler salm-1 c;emende serv-i azad1 Aceb midir Suleyman-1 zamana ko\rlasak bad1

Uyutmaz gonceniu ttflm diyi.i feryad-1 biilbi.Hden ider §ah-1 gi.He y1rt1p yakasm yasemen dad1

* * *

Bir bi.il-i tersadu ol naziik-beden Gormedim mislini gok allmda ben

'" Gelibolulu !'vlustnfa Ali . Kiinhii'l-t\hbitr. istanbul Onh•,!rs itesi KiHOplwnosi, T.Y. 5959. v. 489h. ''' Riyuzi. Riyillu·~-~uarfl. Nuruo;;nuutiyl: 1-:i'llitphaur.si 372-1. \·. ~3<~.

632 I Yrd. Dog. D1: Mustafa Asian

* * *

Saki sana goz klptlgm1 gordii hababm Almd1g1 hep bu idi mecliste §arabm

Bezm i<;:ra safa ehlini tutmaga m1 geldi Suba§l nndtr ney ki murad1 mey-i nabm

Mecliste tutup <;:ekmez idi §i§eyi Sadlk Yel zahmeti olmasa ayagmda hababm

SADULLAH EFENDi155: Edirne'de Yelli Burgos ad1 verilen yerde

sakin olan Sadullah Efendi, hiisnhattm siiliis ve nesih kalemlerini karde§i Feyzullah Efendi ile beraber Balaban imami seyyid Mehmed Efendi'den rrie§k · ederek me'zun olnm§tur. · ~- ~- = Bl-nazir" ibaresinin kar§llaillg1 1172/1758 tarihinde vefat etmi§tir.

SALiH EFENDi156: Kurna katibi Eyiip Efendi'nin oglu alan Salih

Efendi, goniil verdigi hiisnhattm siiliis ve nesih tarzlarm1 Edirne'deki iistadlard_an olan §eyhii'l-kurra ibrahim Efendi'den me§k etmi§, aynca talik tarz1m da tahsil etmi§tir. Sonralar1 kazaskerligi strasmda imam-1 sultan! Arap-zade Abdurrahman Efendi'uin mektup<;:uluk ve katiplikleri hizmetini gormii§tiir. Rumeli kalemi kadllarmill onde geleclerindendir.

-~~ cJL.....:. = Salih-i mariz" tamlan1asmm ifade ettigi 1179/1765 senesinde ahirite intikal etmi§tir.

SALiH EFENDi157: 1140/1726'da diinyaya gelip, Edirne'de Kasrm Pa§a

Mahallesi'nde sakin alan Salih Efendi, Hekimba§l Nuh Efendi-zade Evliya Yusuf Efendi'nin kethiidahg1 ile §ohret bulmu§ alan Hasan Efendi'nin oglu idi. Babas1 Hasan Efendi gibi, kendisi de Rumeli Kalemi kadllarmdan olup siiliis ve nesihi Yesari-zade ismail Efendi'den me§k etmi§, hiisn-i hatta "sevvedehu" derecesini ve "ketebehu" riitbesini elde ederek mertebesini yiikseltmi§tir. Tuhfe-i Hattatin miiellifi Miistakiinzade Siileyman Sadettin Efeudi'nin tabiriyle "nihal-i bag-1 kemal" (kemal bagmm fidam) olan Hasan Efendi, yirmi iki ya§mda iken · _;~1..:: = §ahsar" kelimesiuin if a de ettigi 1162/17 48 tarihinde icazet alnn§tlr.

SALiH EFENDi'58: 1152/1738'de diinyaya gelen ve dogum yeri alan

"' Mustakim.zade. a . g. e:, s. 207. '" Mustakim.zade, a. g. e., s. 229. 157 Mustakim-zade, a. g. e. , 5. 230. 158 Mu5takim-zade, a. g. e .. 5. 233. "Salih b. el-K~tib" madde5i.


Ke§an'dan Edirne'ye gog eden Salih Efendi, hiisn-i'hat tahsili niyetiyle Eski Cami Medresesi'nde bir hucreye yerle§mi§ ve mevcut ustatlann en iyilerinden biri alan. Yesari-zade ismail Efendi'den me§k ederek yirrni bir ya§mda iken 1173/1759 tarihinde icazet sahibi olmu§tur. icazetten hemen sonra ekmegi ve suyu onu tekrar stlasrna gekmi§ olmah ki Ke§an'a donmii§ ve bildiklerini butlin hem§ehrilerine ogretmek ve anlatmak gayretinde olmu§tur. Bundan dolay1 beldesinde vaktinin Yaz1c1-zadesi saytlnn§br.

SALiH EFENDi150: Edirne'de dlinyaya gelen ve talik-nuvis alan

Salih Efendi, kazasker ve imalll-1 sultani Abdurrahman Efendi'ye intisap ederek onun mektupgulugunu yapm1§ ve daha sonra karuhk hizmetinde bulunmu§tur. iman ile tamamlamak niyetiyle yazmaga ba§lad1g1 Muhammediye'yi bitirdigi srrada ruhunu· teslim etmesi duasmm kabul edildigine i§aret saytlnnktadrr. · j.,c. f \.i;.. = Hitam-1 arnel" terkibinin kar§tl1g1 olmak uzere 1181/1767 senesi ralllazarunm ortalarmda vefat etmi§ ve Topkap1'nm di§mdaki kabrine defnedilrni§tir.

SEYFULLAH EFENDi 'G0: Edirne'de "§eyh-zade" unvan1yla §billet

bulmu§ alan Seyfullah Efendi, Alemdaran mahalesi sakinlerindendir. Sllius ve nesihteki icazetini Berber-zade hac1 Ahmet Efendi'den ~ ) 1 •

= eser-i hikmet" terkibinin kar§tlad1g1 1169/1755 tarihinde alnn§tir.

SULEYMAN EFENDi1G1: Edirne'de "Serpli§i-zade" diye tanmnu§ alan

Sllieyman Efendi, Selimiye Camii dairesinde sakindi. Husn-i hattl <;elebi imam Mustafa Efendi'den me§k edip ~.::.i:.!" = lezzet" kelimesinin kar§tl1g1 olarak 1130/1717 tarihinde bti..luga henuz erdigi sene "ketebe" kullanmaya hak kazanmi§ill.

SULEYMAN EFENDim: Husn-i hattm stilus ve nesih kalemlerini §ugli Ahmet De de' den me§k eden seyyid Suleyman Efendi, on sekiz ya§mda icazet alarak istanbul' a gelmi§ ve · <~~9s i ~~1_?. = hiace-i nlihufte" terkibinin ifade ettigi 1155/1742 tarihinde vefat etmi§tir.

~UGLi AHMET DEDE'G3: 1070/1659'te dlinyaya gelen ve debbag alan

§UgH Ahmet Dede, Edirne Darulhadis Camii yakmmdaki Bekta§i dergahma mlintesiptir. <;ocukluk ytllarmda yakalannn§ oldugu bir

159 Mlistakim-zade. a. g. e., s. 667. ,.. Mustakim-zade. a. g. e., s. 224. 161 Mustakim-zade, a. g. e., s. 221. '62 Mlistakim-zade. a. g. e .. s. 222. '" Mustakimzade, a.g.e., s.84: DERMAN, a.g.m .. s.315.

63.J I }'rd. Do<;. D1: Mustafa Asian

hastal1ktan dolayt b.ir elini ve bir ayagun kaybelmi§, gi::inHindeki §iddetli ogrenme arzusu sebebiyle Kevkeb Haf1z Mehmet Efendi'den siiliis ve nesih yaztlan me§ketmi§, haZLrlad1g1 binlerce miisvedde sayesinde = hallat-1 A§tk" ifadesinin gosterdigi 1090/1679 tarihinde "ketebe" icazetiui hak etmi§tir. §airligi de olan §Ugli Ahmet Dede, ketebelerinde genellikle "hakir-i gam-zede derd-mend §Ugli Dede" misalinde oldugu gibi kafiyeli si::izler kullanmaya da ozen gi::isteren bir hatlatltr. Edirneli hattatlar olarak Si.ileyrnan Efendi (Seyyid Si.ileyman 222)w~. Abdullah Efendi (Abdullah b. ismail 268), Mehmet Efendi (Seyyid Mehmed b. Seyyid Ali 434), Urfi Mahmut Aga (:tvlahmt'\d-1 Urfi (513), Mustafa Efendi (Mustafa Subh1 b. Ali 535), Ketani-zade Ahmet Efendi (Ahmed 109) ve karde§i Ketani-zade Mehmet Efendi (Mehmed 501) §ugli Ahmet Dede'nin tesbit edebildigimiz talebeleridir. Yetmi§ ya§llll idrak etmi§ iken · .:}~· ..:,.#- = halvet-i ciuan" lerkibinin kar§llad1g1 1140/1727 tarihinde vefat etmi§tir.

~ERiF Hl}LUSI (§eyhii'l-haWHinr":;: "Vefall: 1319/1901. Terlik~izade'den ogrendigi hiisn-i hattl Askert idadi'de uzun seneler talebeye i::igretmi§tir. Yi.iz ya§ma geldigi halde gi::izliiksiiz yazarnu§ ... "

~ERiF FITRi (Nakibii'l-e§rat)""': Dogumu: 1216/1801 - Vefat1: 1286/1869. Terlikc;i-zade' den ve ibrahim Siikuti' den si.ili.is-nesih, Mehmet §eref'ten talik yaztlanm ogrendi. '~Fttri" mahlas1 ile §iirleri vard1r".

TABil 167: Kanuni devrinde ya§allll§ olan Tabit'nin asu adl Ali'dir.

Mahlas1 "Tabil" olmakla birlikte, "Feyzi" mahlasuu da kullanml§tlf. Sipahi beylerinden olup; sulCts, nesih ve talik kalemlerini maharetle kullanan ktymetli bir hattat/katiptir. Kendisi de §air alan Anadolu Beylerbeyi Cenabi Pa§a'mn hizmetinde bulunup katipligini yapml§, bu hizmel vesilesiyle zeametler de elde etmi§tir. Latifi'nin Tabii'yi tstanbullu 168 gi::istermesine kar§Ihk, kendisinden bahseden diger biHiin kaynaklar Edirneli oldugu konusunda miittefiktirler. §airlik yetenegiue de sahip bulunan Tabii'1i.in Mes!hl'ye nazire olarak kaleme ald1g1 bir §ehrengizi ve gi::ini.il ok§ay1c1 §iirleri vard1r. Vefat yeri ve tarihi belli degildir. §iirlerine i::irnek olmak uzere, §imdilik a§ag1daki iki beytine ancak rastlayabildik: ou Bu ktstmda yer alan parantez ( ) ic;indeki ifadeler ve rakamlar. o hattatlann Tuhfe-i Hattatin"deki kunyelerini ve sayfa nuniaralannt g6Stermektedir. ••• DERMAN. a.g.m .. s.317. ••• DERMAN. a.g.m .. s.317. "' Mustakim·zade. a. g. e .. s. 146: PEREMECi. a.g.e .. s.203: CANIM. a.g.e .. s .. 103. ••• Latifi Tezkiresi. (Haz.) lvlustafa iSEN. Ankara · 1990. s.456.

Edime Hallatlan I 635

Allun kalem misal. bu ah-1 §erer-fe§all Yazdt felek sahifesine Sttre-i Duhan

* * *

Actytp bagnna bash dfur-i e§kim bahr-1 gam Dedi merdi.\m dl.i§ki.ini.'tdi.ir bir yetim uftadedir

URFI MAHMUT AGN11u: Edirne bostanctba§tlarmdan Softa Hac1 Ali Aga'mn oglu olarak 1116/1704'le Edime'de Bevvab Sinan mahallesinde di.inyaya gelen .tv1ahmt1d Aga, babasunn yolunu tutarak bostanc1 ocagma girmi§ ve bu ocakta kelhudahga kadar yiikselmi§tir. 1728'de Istanbul'a gelmi§ ve devrin sadrazanu Damat ibrabim Pa§a tarafmdan Luleburgaz'daki ibrahim Han-zade evka£1 mi.itevelliligiue tayin edilmi§, fakat 1730'da vuku bulan Patrona Halil isyanmda bu gorevden azledilmi§, hayatmm geri kalan ktsmuu Edirne'de ge~irmi§ ve orada vefat etmi§tir. Tarihgilik yetenegine de sahip bulunan Mahmut Aga 1186/1772~73 vefat ettigi tahmin edilmektedir. istanbul yolunda Nazu C::e§mesi mezarhgmda Bti~uktepe'ye giden yol boyunda babasunn yanma defnedildigi biliniyorsa da mezar ta§lan Rus istilasmda kaybolnm§tur.

Husn-i hattl once Kevkeb Haf1z Mehmed Efendi'den me§k etmi§, ustadt vefat edince azmini elden lnrakmay1p galt§malarml devam ettirmi§ ve §Ugli Ahmet De de' den icazet almt§tlr. "Orfi" mahlas1 ile §iirler de yazmt§tlf.

Aym zamanda mi.i.rettep divan sal1ibi bir §air olan Urfi Mahmut Aga'nm diger eserleri 1176/1762' de Edirne'ye gel en D~uncu Mustafa'ya sundugu "Urfi Tarihi" diye talllllffil§ olan Beray-J §ehr-i Edime (Edirne Tarih~esi), Leyla t'ii Mecnun, 412 beyit lutarmdaki Muhabbet-name-i Uzfi ve Mefhumil't-Tet'arJh'tir. ·

A§agtdaki iki gazel Urfi Mabmut Aga'ya aillir:

Fikr-i ziUfli ile her §eb baua yoktur rahat Bencle baht-1 siyehim koymad1 ktlca takat

Gehi §ad eylemede fi§1km1 geh giryfm Goricek yari geli.tr hatuad1r bu halet

••• Mustakim-zade, a. g. e .. s. 513; PEREMECi. a.g.e .. s.l6S-169. 272-273: Dergah yaymlan Turk Dili ve Edebiyall Ansiklopedisi. c. 7, isianbul 1990, s.193.

636 I Yrd. Dog. D1: i\tluslafo Asian

Su gibi gti.l§ene akmakta dil-i meyyalim Var ise <_;:1kt1 yine seyre o serv-kamet

Saatl var dediler vashm yarin amma izdiyad olmada gam hasli1 saat saat

Bir nigili ile eder Urfi cihfuu viran Nigehi gamzesi klld1 dili zira garet

* *

A<.;:tl nergis didesin hab-1 tegafulden saba Gonceyi etti kti.§ade sti.nbiili nazik heva

Almaru zerrin kadeh saki-i giil-rfrlar ele Rind-i bezm-i 1§k alan bti.lbi.il gibi etti neva

Ey sehi-kad gel salm sahn-1 <_;:emende naz ile Erdi <.;:lin fasl-1 bahar ti. mevsim-i ay§ ti. safa

A<.;:liur gti.l-gonce-i tab'm guli.i mulden bugun Gti.l§en olsun her <_;:emen §evk-1 ne§atmla §eha

01 cemal-i tab-naldn h1fzma me'mfrr olup Saye salsm us tune sultanmun perr-i hava ·

A<_;:sa bag-1 dil aceb mi boyle bir zerrini pak Pti.r fiiyfrzat-1 mahabbetle derfrnun Urfiya

Edirne kalesinin bahya a<_;:liau ve Kafeskap1 denilen kap1s1 1752 depreminde y1klimca I. Mahmut tarafmdau tamir ettirilmi§ ve ilstune Urfl'nin yazd1g1 ve 1166/1752-53 tarihini kar§1layan

~ah-1 §iliau-1 cihan etti bina <;u.n Kafeskap1s1 olmu§tu harab Dedi menktU ile Urfi tarih: "Han Mahmud eseridir bu bab" 1166/1752-53

'-:-14 ../~ .J~JI ~ ~ uh 170

Aym zelzelede y1klhp yine I. Mahmut tarafmdau onartllan Manyas kap1s1 i<;:in de 110 PEREMECi. a.g.e .. s. 41.

Edirne Hattatlan I 637

Urfi-i daY dedi menkut ile tarihini: Bab-1 Manvas'1 cedld etti veli Mahmud Han 1166/1752-53171

. . .. . • ·,'...:,. ~ ......:...4 i ' . , ii.ol ~.l::.. . _.::\..:.:L.. ,_,~._, "-J .., ~J:..;' ..... '-:? ....

diyerek tarih di.i§mi.i§tiir.

YAHYA es-SUFim: Bugi.inki.i bilgilerimize gore Edirne hattatlaruun en eskisi173 alan Yahya es-SUfi, hi.isn-i hath Abdullah es-Sayrafi'den me§k etmi§tir. istanbul'da Fatih Camii §ad1rvam haricinde · pencereler i.izerindeki Fatiha sfuesi Yahya es-SUfi'nin hattlyladrr. Yine dahildeki cami kap1smm di§mda, Akdeniz tarafmda ilk pencere i.i.zerine de ketebesini yaznu§trr. · .Jl...&L:.. = haksar" kelimesinin ifade ettigi 882/1477 tarihinde vefat etmi§ ve kUgi.ik tiirbeyle beraber alan avluya nazrr pencere dahilindeki mezarma defnedilmi§tir. w..a49 d...? = Hareket-i klyamet" terkibiyle ifade edilen 1179/1765'daki bi.iyi.ik depremde Fatih Camii harap alunca, a pencerelerin kitabeleri de kmlru~ igin a giizel eserleri mahvalmu§tur.

YAKUP PA~A114 : Aslen Yahudi alan bu hattat'm ki.inyesi "Yakup Pa§a bin ishak"trr. Edirne'de Osmanh Devleti'ne intisap etmi§, hp tahsili yapiiD§, husn-i hatt1 Yahya es-SUfi'den tahsil edip, Fatih Sultan Mehmet tarafmdan, bir seferi esnasmda defterdarhk makamma getirilm.i§tir. islam ile mi.i§erref alunca, i.ig tug ile ikram alunmu§, sanra sadraza.m arz1yla emekli edilmi§tir. 0-> Y.. = Hrnnen" kelirnesiyle ifade edilen 890/1485 tarihinde vefat etmi§tir. ibni Sina'nm Kanlin'una §erhi ve Yahudiligi reddeden bir risalesi vardrr.

YUSUF-1 RUMi175: Edirne'de idam edilen Fikri'den maklub Kiifri

Ahmed Efendi'nin azaths1du. Husn-i hattm si.ili.is ve nesih kalemlerini hattatlarm en me§hurlarmdan biri alan Ha£1z Osman Efendi' den me§k ederek mezun olmu§tur. istanbul rimkataas1 kalemi halifelerendendi. Kabiliyet sahibi klymetli bir hattattrr ve usta bir kemanke§tir. Edirneli hat i.istadlarmm bir silsilesinin ba§ halkasm1 te§kil ettigi kabul edilmektedir.

yi.S:! = tekasiir" kelimesinde ifadesini bulan 1121/1709 tarihinde irtihal eylemi§tir.

111 PEREMECi, a.g.e., s. 41-42. (Tarih 1166 degil 1167 tutmaktadtr!) 171 Mustakim-zade, a. g. e .. s. 583; PEREMECi, a.g.e., s.302. m DERMAN, a.g.m., s.312. "' Mostakim-zade, a. g. e., s. 586; DERMAN, a.g.m., s.312. 175 MOstakim-zade, a. g. e., s. 595; PEREMECi. a.g.e., s. 303; DERMAN, a.g.m., s.313.

EDiRNE KULTUR ARA~TIRMALARI SEMPOZYUMU . . …isamveri.org/pdfdrg/D139868/2003/2003_ASLANM.pdf · Fetihteri bu yana dort bi.iyi.ik istila ya§ami§ olan Edirne'niu tarihinde bi.iyi.ik

Documents