Page 1
1
EBIBIINA BYA PULAIMALE EBYA WANSI
AMASOMO AGO KULADIYO
NCDC
NATIONAL CURRICULUM DEVELOPMENT CENTRE
Ebiseera ebigere bidha kutwala dachika 30. okukolera ghalala no
kwetegeka, kwekyamula, no kwegezamu.
EMIGASO EGYO KOZESA LADIYO MUKUSOMESA OBA ENKOLA EYA
MALOBOOZI MUBYEMPULUZIGANYA.
• Kusobozesa okuba Ne ngeri edho kusomeesamu abaana edhendhawulo.
• Kiwa omusomesa amaloboozi okuwula kubale abali kusoma nga babita
mubyuuma ebya kabwidhubwidhu/nkani computer.
• Era chayamba okutabagana kwa abaana munsoma.
• Kisobola okwinhonhola no kugonzamu ebyandhibayire ebizibu.
• Kisobozesa abasomi okufuna ebyokusoma webabyetagira wonawona.
• Kisobozesa abasomi okusomera mu musupiidi nga bwebe idhusamu eno
bwa achiraamu era nokufumintiliza chaba asomye.
• Chikendhenza ebibuuzo ebibuzibwa abaana.
• Chisobola okwiramu okozesebwa.
OBUBONDHO OBUTEBWAKU ENSIRA
1. ABEBIBINA EBISOKERWAKU EBYO WANSI
GENDERERA: Ebisomesebwa bino biba birungi okubibisa mungeri eye
mbozzi , aaye gendherera amaloboozi nga ekibuuzo ekibuzibwa kyetaga
okwanhukula.
Omulamwa ne chitundhu e cho’mulamwa
Sn Omulamwa Emilamwa
1. GHAKA GHAIFE
N’EBITWETOLOIRE
i) Abantu abali ghaka ghaife.
ii) Emirimu no buvunanizibwa obwa bantu abendhawulo mumaka gaife.
iii) ebintu byetwaagana ghaka ne’migaso gyabyo.
iv) abantu abali mukitundu chaife.
2. OMUBIRI GWAIFE i) Obuyondho obwomubiri
Page 2
2
Sn Omulamwa Emilamwa
NE BYOBULAMU Nebitwetoloirwe. ii) Endwaire edhabulidho bulidho
ne’ngeri yokudiziyizamu.
iii) Endwaire edhomubyendha edisansanizika.
iv) Ebiwuuka nendwaire dhe bisansanhya.
3. EMEERE NE BYENDHIISA
i) Emisengeko egyebika byemeere ii) Endya enhungi
iii) Obukosefu obuli mundya embi. iv) Amaina ne nsibuko bwe’meere.
4. EBITWETOLOIRE NE’MBEERA
OYOBWIRE
i) Ebika byembeera yobwire no bubonero obubirimu.
ii) Ebikolebwa munimiro mu biseera ebyendhawulo.
iii) Obukosefu no kusobola okukuma embeera yobwire
iv) Ebisolo, ebinoni, ne’biwuka
ebyabulidhobulidho.
Page 3
3
OBUBONERO OBWE BIKA EBYENDHAWULO EDHO BWIRE
Mukisera: Dachika 25
Luzungu
Okwandhula kwa Dachika 1
Nsangaire mu lusoma luno olwa ladiyo. Erina ninze _____________________________________ Nga tukali kutandika olusomo luno wetegeke okuwuliriza, ogeme kalaamu n’ekitabo, funa wo tyaama era wesegeku ghalaku ku mwiino.
Kansubire nti mwetegeike. KIRUNGI
Omutendera 1 Dachika 10
Olwa leero tuja kusoma, okughandika n’empandika. Ka tusoke twembe ekintotome. Ndha sooka nsome zenka, memale mwireemu ninze. Amaadhi amaadhi totonha Imwe amaadhi olundi tonha Abaana abaana ka bazanhe Leka kaake akasanha Amaadhi amaadhi totonha
Mpegaano tusome ebigambo bino akasana okugya ekire empewo amaadhi
Omutendera 2 Dachika 8
Tusomere ghalala amaadhi ebire mpewo akasana endhuba … Twiremu
Abaana abalungi!
Omutendera 3 Dachika 5
Abasomi abadhungu, mwatuze enhukuta dhe bigambo nga bwembyatuza. Empewo endhuba Ekire amaadhi a gagwa Gema ekitabo ne kalaamu oghandiike ebigambo bino nga bwembyatuza. amaadhi okugwa kwa kasana ebireri empewo
Page 4
4
akasana empewo egwire amaadhi okutonha ekire kigemye Tubisomere ghalala KIRUNGI
Omutendera 4
Dachika 3
Abasomi mumpulirize ndha kusoma enhukuta, tusome ekigambo mubwidhuvu. e ba ndhu ekigambo kiri, endhuba tughandiike ebigambo bye nhukuta dhino mubutufu bwabyo. wo mpe, e ki e r, A ma dh i.
Obubaka obukulu, dachika 2
Mwebale okuba abawuliriza abalungi muterabira, okunaaba engala dhaimwe ni sabuuni. Mugenderere obutagema ku maiso, kuminhwa obha enhindho nengala edhi tali nnabe ni sabuuni. Mweghale enkuŋaana Weghale eikirwaire cha Korona MWERABA
Page 5
5
OBUBONERO BWE BIKA EBYENDHAWULO EDHO BWIRE
Ekigero kye biseera: Dchika 25
Obusobozi bwo okusoma n’okughandiika
Okwandhula Dachika 2
Abawuliriza abalungi nsangaire ye bucheire? Erina ninze ________________________________ Nga tukali kutandika kusoma, mwikalire bulungi, era wesegeku ghala ku mwiino.
Ndowooza buti tutandiike, leero tuja kusoma kububonero obuli mu ndhaulo dhobwire, katusooke tusome. Amaadhi amaadhi totonha Imwe amaadhi olundi tonha Abaana abaana ka bazanhe Leka kaake akasanha Amaadhi amaadhi totonha Buti mwemerere, mulinge ghaigulu Mubona ki? Tubona endhuba ne bire Ye empeewo erikufugha? Linga kumiti giri kunhenhya? Gali kugwa?
Omutendera 2 Dachika 8
Kale abaana, obubonero obwembeera edho bwire nibuno: akasana ebire akasana empewo amaadhi agatonha Twembe ekitontome Amaadhi amaadhi totonha Imwe amaadhi olundi tonha
Abaana abaana ka bazanhe Leka kaake akasanha Amaadhi amadhi totonha
Muli bakaabi!
Omutendera 3 Dachika 5
Embeera eyobwire eraga bubonero ki? Kwa maadhi, musana? oba kwa mpewo? Ghano ghendi kuli ______________ Abasomi, ebika ebyembera edho’ bwire ni dhino kwa kasana, kwa mpewo kwa mutoigo, kwa kiireire
Page 6
6
Omutendera 3 Dachika 3
Abaana abadhingu, Katwogere kububonero obwembera edho Bwire nga bwetwabwogeireku Akasana, empewo, ebire na maadhi okutonha. Mwebale inho. Twenatwena ghalala twogere Kere kububonero buno kwa kasana, kwa mpewo, kwa maadhi kwa kiirelire
Obubaka obukulu Dachika 2
Mwebale okuwulirisa no kuba abawuliriza abalungi
Page 7
7
ENDHWAIRE EDHA BULIDHO BULIDHO NE NGERI YO ‘KUDHEWALAMU
Ekiseera ekigere: Dachika 30
Okwandhula Dachika 2
Abawuliriza tusangaire kabiri kukusoma kwaife Ni nze _________________________ mba __________________ Nga nkali kutandiika Lusomo luno, nsaba ofune kalaamu no lupapula oghandiike bino, Funa wotyaama ,era wesegeku ghala ku mwiino.
Mwasuze mutya bana.
Omutendera 1 Dachika10
Twasomye ku buyondho obwo mubiri n’engeri gye tukuuma obuyondho mubitundu yetuba. Leero katusome kundhwaire era mwiiremu muti, ENDHWAIRE ENDHWAIRE. Tuli nebiwuuka ebisansanhya endhwaire.
Omutendera 2, Dachika 10
Fumintirizamu; Endwaire ni ki? Wali olwaireku? Ye biki ebisansanhya endhwaire? Edhimu kundhwaire edhabulidho bulidho dhisansanizibwa: ensiri, mpuube, ebiyendhe, ensowera, ebisukuma
Omutendera 3, Dachika 5
Endhwaire edhisasanizibwa bino ebiwuka ni kudhiino
Ekisansanya Ekirwaire
Ensiri Omusudha gwe ensiri
Ekisiriri Ekiidhukano kyo musaayi
Empube Kawumpuli
Ekisukuma Mongoota
Ensowera Kolera
Omutendera 4, Dachika
Funa ekitabo ni kalaamu owulirize bulungi omale oghandiike bino:
Ensowera, ekisiriri, ensiri, empube, ebisukuma
• gha obulwaire obusansanibwa ebiwuuka ebyo.
• wulirisa okakase oba kitufu mwebale okuwuliriza
Obubaka obukulu, Dachika 2
Nga tuja okukomenkereza nhenha okukwidhukiza nti naaba engala ni sabuuni. kuuma omubiri gwo nga muyondho buli kiseera Sigala ghaka Osigale nga oli Mulamu
Page 8
8
Mweraba
ENDHWAIRE EDHOMUBYENDA EDHIGEMAGEMA NE ENDHWAIRE
EDHENDOKA
Ekiseera ekigere: Dachika 30
Okwandhula, Dachika 5
Nsangaire kabiri, Ni nze _________________________ mba __________________, nsaba muwulilise nga olupapula ne kalamu olinabyo. Ikalira era wesegeku ghala kumwiino. Ndhowoza muli betegefu buti. Ye mwasuze mutya?
Omutendera 1 Dachika 5
Olwa leero tuja kusoma kundhwaire edhomubyenda edhigema gema. Endhwaire edhigemagema ni dhiire edhisasana muntu ku muntu. Endhwaire edhisinga okusansanibwa nga dhamubyenda ne’kiidukano.
Omutendera 2, Dachika 7
Buza akuliraine akukobere kundhwaire edhindi edhireeta ekiidukano nga ekimu kububonera bwadho. Ka nkuweku ku ndhwaire edhokuboneraku ekiidukano kyo musayi, kolera ni taifodi, ekidhukano ekyo musaayi taifodi KIRUNGI
Omutendera 3 Dachika 10
Gema ekalaamu ne’ kitabo oiremu bino: (i) ekiidhukano ni ki? (ii) akawuuka akaleta ekiidhukano kabita mukitundu kii
ekyomubiri gwaife? (iii) Endhwaire eisatu ne dhiriigha? …
Tereka byoizemu era idhukiira okubigha Omusomesa tamu eiraku abikebere Mwebale okuwuliriza.
Obubaka obukulu, Dachika 3
Nga mmaliriza mwekumme okutangira kuchira okwidhandhaba Naaba engalo ni sabuuni luberera. Musigale nga muli bayondho Sigala ghaka, Wekuume
Page 9
9
Mweraba
EKITUNDHU CHE’GHAIFE NE MBEERA EYOBWIRE
OBUBONERO BWE BIKA EBYENDHAWULO EDHO BWIRE
Ekiseera; dachika 25
Okusoma no’kughandiika
Okwandhula,
Dachika 2
Nsangaire mu lusoma luno olwa ladiyo.
Ninze _________________________ Nga tukali kutandiika olusomo luno wetegeke okuwulirisa, ogeme kalaamu ne’kitabo, funa wotyaama era wesegeku ghala kumwiino. Kansubire nti mwetegeike. KIRUNGI.
Omutendera 1 Dachika 10
Olwa leero tuja kusoma okughandiika, nempandika ka tusooke twembe ekintotome. Ndha sooka nsome zenka memale mwireemu ninze. Amaadhi amaadhi totonha Imwe amaadhi olundi tonha Abaana abano ka bazanhe Leka kaake akasanha Amaadi amaadhi totonha Mpegano tusome ebigambo bino: Akasana, okugya, ekire, empewo, amaadhi.
Omutendera 2 Dachika 8
Tusomere ghalala; amaadhi agagwa, ebire mpewo, akasana
endhuba, … Mwebale okusoma, Twiremu Abaana abalungi!
Omutendera 3 Dachika 5
Abasomi abadhingu, mwatuze enhukuta dhe bigambo nga bwebabyatuza: empewo, endhuba, ekire, amaadhi agagwa Gema ekitabo ne kalaamu Oghandiike ebigambo bino nga bwebabyatuza: Amaadhi okugwa, kwa kasana
Page 10
10
Ebereri, empewo Akasana, empewo egwire Amaadhi okutoonha, ekire kigemye Tubisomere ghalala KIRUNGI
Omutendera 4, Dachika 5
Abasomi mumpulirize, ndha kusoma enhukuta, tusome ekigambo mubwidhuvu e ba ndhu. Ekigambo kiri endhuba Tughandiike ebigambo bye nhukuta dhino mubutufu bwabyo; Wo mpe e, e ki e r, amaadhi
Obubaka obukulu, Dachika 2
Mwebale okuba abawuliriza abalungi. Muterabira okunaaba engalo dhaimwe ni sabuuni. Mugenderere obutagema ku maiso, kuminhwa obha enhindo nengalo edhitali nnabe ni sabuuni. Mweghale enkuŋaana, Weghale ekirwaire cha Korona Mweraba
ABANTU ABALI GHAKA
(OKUBALA)
OBUBAKA
Abasomi baife abalungi, olyaidho twayogeire kukunaaba engalo ni sabuuni
na’maadhi obutikitiki 20 kubanga chida kukuyamba okwekuuma iwe
nabomumakago obutafuna ndwaire nga COVID 19.
Twala obudachika butono nga okozesa engalo dho okubala emirundi
gyonabye engalo olwaleero, wetegeike, aya tutandiike…… webale inho.
Ebiseera: Dachika 30
Okwandhula
Dachika 1
Wasuzotya omusomi omulungi! Tusangaire mulusoma
olwo’lwaleera olwo kubala.
Ninze…… Nga tukali kutandiika, mbasaba mwetegeke.
Mufune ebyokubalisa , ekalaamu oba bailo ne kitabo
okuwandiikamu. funa awokutyaama. Idhukira
okwesegaku ghala ku mwiino. nsubira mwetegeike.
Omutendera
1
Dachika 5
Tukasoma kubantu betwagana ghaka. Tulija kubabala
nokubata mu bubondho obwendhawulo.
Nga tukaali kutandiika, katwembeyo olwemba.
Page 11
11
Mumpulirize ndala, ibiri, isattu, inha, itaanhu, mukaaga,
musanvu x 2 ndala ibiri, isattu , buuka ninze wetolooze
mukagwaawo katwembere walala – ndala,ibiri, isattu
katubale obuti bwaife 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
Omutendera
2
Dachika 8
Wuliriza: ghaka ghaife eliyo dhaadha, mwaninaze,
mugandawange ni nze; kambabale 1, 2, 3, 4.
Bantuki abaganibwa ghaka ghaimwe? babalemu…..
Ba nga eliyo omuntu alikukobera: nze mweene, dhaadha
omukazi, baaba, maama ,mwaninaze ni mugandawange.
Katubalemu tubone 1, 2, 3, 4, 5, 6
Katubawulemu abasadha na bakazi.
Abasadha nabaliwa? Katubone… baaba ni mwaninaze.
Bali bameka? Bala… 1, 2,
Abakazi nabaliwa? Maama, dhaadha omukazi,
mugandawange, ninze. Bala 1, 2, 3, 4.
Buti bona abantu abali ghaka waimwe
Bali bameka?
Bala abasadha. Obale n’abakazi
Webale inho
Katuwumulemu
Aye timwelabira ebyokubalisa.
Omutendera
3
Dachika -8
Mwisukeyo mukuwumulaku.
Tulija okuzuula enamba dhebabuseemu nga tuli
‘dhibala.tusooke twembemu akemba akokubala
- ndala, ibiri, isattu, inha, itaanhu, mukaaga, musanvu…
x 2
- ndala, ibiri, isattu, buuka ninze wetolooze mukagwawo.
Katubalire ghalala, katubale obuti oba amabaale gaife- 1,
2, 3, 4 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,
20
Nambaki ezirawo? Wuliriza
a) 1, 2, 3, ____, 5, 6, 7
b) 3, 4, 5, ___, 8, 9, 10
c) 10, 11, 12, ___, 14, 15, 16
d) 8, 9, 10, 13, 14, 15, 16, ___, 18, 19, 20
e) 11, 12, 13, 14, 15, ____, 17, 18, 19, 20
Katuwumuleku katono nga twetegekera omutendera
ogwiiraku.
Omutendera Tulija kubona amaka agendaghulo
Page 12
12
Dachika 8
Era mwidha kwanhukula ebibuuzo ebiffa kumaka’go.
Mumaka gaba Kato mulimu dhaadha omukazi, maamawe,
mwanhinha, ni kato mweene.
Bantu bameka abali mumaka ago?
Abasadha nabaliwa? Abakazi nabaligha?
Isabirye ni Nabirye baba ghalala (balina abalongo nga
bawala.
a) Kwabo abakazi nabaligha?
b) Abakazi balibameka?
c) Kwabo abasadha nabaligha?
d) Abasadha balibameka?
e) Amaka ga Isabirye mulimu abantu bameka
ghonaghona?
Mubufunze, tubaze twakola no’bubondo abwa’bantu ababa
ghaka.
Omutendera 5
Dachika 1
Nga tukomenkereza okweega kumulamwa guno, idhukiza
abantu abe’ghaka ghaimwe nti mukuume emibiri gyaimwe
nga miyondho era mwekumire ghaka ghaimwe, okuba
abalamu.
Webale.
Page 13
13
EMIRIMO NO’BUVUNANIZIBWA OBWA’BANTU BENDHAWULO MUMAKA
- OBUSOBOZI BWO’KUSOMA NO’KUWANDIKA
- OBUBAKA: Abasomi baife abadhingu, mulikusomera buti ku ladiyo
kubanga okusoma idhembe lyaimwe.
- Eidembe ne’kintu buli muntu chagwanire okubanakyo. Niwankubaile
oba oli muwala oba mulenzi, mukulu oba muto, musilamu oba
mukulisitayo, buli muntu agwanira ebintu nga emeere, amaadhi ne’kifo
ekyokubamu.
- Era olina obuvunanizibwa nemirimu nkani ebintu byosobola okukola
okugeza okulabirira ekifo chobaamu ghaka nga kiyondho.
Ebiseera: Dachika 30
Okwandhula
Dachika 2
Wasuzotya omusomi omudhingu.
Nkwaniriza mukwega okusoma nokughandiika.
Ninze……. Nga tukali kutandiika mbasaba twetegeke
tuwuliirize. Tufune ekalaamu oba ebailo ne’kitabo
mwetuja okughandiika. Funa awokutyaama, aye idhukira
okwesegaku ghala kumwiino.
Kasubire nti mwetegeike.
Omutendera 1
Dachika 8
Mukusoma no’kughandiika okwo’mukuzi ogwagha
twabona abantu bendhawulo mumaka gaife.
Mukabaidhukira? Nibaani?
WEFUULE NGA’ LIKWOGERA NO’MUNTU OWUNDHI.
Wumulamu, nibano- baaba, maama, mwaninaze,
mugandawange dhaadha omukazi, dhaadha omusadha
n’abandhi.
OLWALEERA TULIJA KUKUBAGANHYA EBILOWOOZO KU
MIRIMO NO’BUVUNANIZI BWA OBWA’ BANTU
BENDHAWULO MUKAMA GAIFE.
Okusokerairala emirimu no’buvunaizibwa neki?
Emirimu no’buvunanizibwa ne’bintu byetusaniire okukola
ghaka.
- Mirimoki abantu abali ghaka ghaimwe gyebakola?
Page 14
14
i) Ani afumba emeere?
ii) Ani agya amaadhi?
iii)Ani awerera enku?
iv)Mulimoki gwokola ghaka ghaimwe?
- Buli muntu alina emirimo no’buvunanizibwa ghaka ate
nga byamugaso okuba nti tubaawo twenatwena nga
tuli basanhufu. Tulina ekwebaza abantu abali ghaka
kulwe’ byo byebatukolera.
Ba’nga alikwogeera no’muntu
Webale inho. Katuwumulemu katono nga twetegeka.
Omutendera 2
Dachika 07
- Isukayo omusomi wange omudhingu
Tulija buti kweega okusoma. Katusooke twembemu
akemba kaife ako’kusoma.
“Soma! Soma buli muntu.
Bati abaana abato bwebasoma buli kunkyo.
Mwebale inho.
- Muwulirize bulungi nga nsoma ebigambo bino.
Okwasaaga, okufumba, okuwaata, okwooza,
okusekula
Soma bwo’kuba engalo de ndatuza ye nhingo. Yamba
abaana okukuba enhingo dhino. Londamu ekyigambo
echa’ maloboozi goyendha
- Katulondemu ekigambo; Okwasaaga kyitandika
neiroboozi “o” ate kirina eiroboozi “s” Waliwo ebigambo
ebindhi ebirina eiroboozi “o” nga’te birina “s” katugeze,
okusimuula, okusitula.
Lowoozayo ebigambo bisattu ebindhi zeena
bwempandiika ebyange.
Wumuzaamu: Ebigambo nebiliwa?
Bisome tuwulire; okusiima, _________ kirungi
- Katukole olunhiriri nebigambo byaife bino kwasaaga,
kufumba, kuwaata, kwooza kusekula.
Agho olwaatuka, ghabaawo omwani wampiti, mukaziwe
no’mwana ghaibwe.
Amakagano gali gaba mukibira okumpi nenandha.
Omwami Wampiti yali agya okuvaba ebyenandha
bulirunaku. Ate mukaziwe nga asigala ghaka okufumba
emeere.
Lunaku lulala mwami wampiti yemulugunhya nti akola
Page 15
15
inho emirimo ghaka atenga mukaziwe yali akola emirimo
mitono.
Yasalawo okukyusamu emirimo.
Enkeera mukyala wampiti yagya okuvuba ebyenandha.
Ate mwami wampiti yasigala ghaka no’mwaana ne’nte. Yali
musanhufu inho, yelekaana inho eno bwafumba
ekyenkyo.
“Ha! Ha! Ha! Olwaleero lwange,” yakobangatyo eno
bwawomerwa ekiwuulo kye.
Yali akalya, omwana we yasituka yatandikilawo okulira.
Omwana yali muchaafu ate nga endala elimuluma! Mwami
Wampiti yali ate nga takamwe maata mu nteye.
Ente yoona yatandhika okumoola bubi inho kuba yali
eyenda kulya isubi.
Yasalawa yawaaku omwana emeere, yamala yasiba ente
ghaigulu kunhumba elye eisubi elyamera kukasolya
Omwana yalira inho inho kubanga emeere yalimu
kamulali mungi. Ente yaghanukayo ghigulu kate effe.
Omukazi bweyaira ghaka nga ava mukuvuba yayagaana
ghaka nga wadhobaine inho.
Kiki kyetweegamu mulugeero luno?
Katutandiike nekigambo nga okwasaaga.
Baaba ayasaaga enku
Mweena mukole ennhingo dhaimwe
Ba’nga alikwogera no’muntu.
Nkobeera ennhingo yo.
Maama ayasaaga enku.
Kirungi webale inho.
Kola enhingo mubigambo bino ebisigairewo:
Kufumba, kuwaata, kwooza, kusekula.
Mwebale inho abasomi bange abadhingu!
Katuwumulemu nga twetegekera okuwulira olugeero
lwaife.
Omutendera 3,
Dachika 7
Buti ndija kubasomera olugero.
Bwe’maliriza olugero, ndha kubabuuzayoku ebibuuzo.
Page 16
16
Mwetegeke. mutyaame muwuilirize.
Katwekebere oba okwiiramu kwaife kutuufu.
ILAMU OSOME EBIBUUZO ATE OBYANUKUKLE
BULUNGI.
Ekibuuzo ekyisose kibaire: Mwami Kato akolaki ghaka?
Okwanulibwa: Mwami Kato akama ente.
Ekibuuzo ekyokubiri kibaire: Abasomi bongere
ebyokukola ebindhi mubiseera byo ebyendembe oidha
kukunganhya ebifananhye ebyabantu abali kukola
emirimu gyendhaghulo.
Osobola okubitimba wakola ekyitabokyo ekye’bifananhye.
Katuwumulemuku nga twetegekera okuwandiika.
Tiwelabira ekalaamu ne’ kitabo.
Dachika 5 Mwisukeyo! Kino kiseera kyakuwandiika.
Nsubiira mwetegeike mulina ekalaamu ne’kitabo. twembe
akemba kokuwandiika
Yemba: “Kino kiseera kya kuwandiika!”
- Wandiika ennukuta s s buti wandiika t t
Wandiika ebigambo saati tambula
- Buti wandiika ebigambo
EKIGAMBO KIKOBE INHO EMIRUNDI EBIRI OMALE
OYATULE BULI KIGAMBO
kufumba, kuwaata, kwooza, kwasaaga
- Katuwandiike olunhiriri nga tukozesa ekigambo
ayasaaga
Baaba ayasaaga enku
SOMA OLUNHIRIRI BULUNGI EMIRUNDI EBIRI
Webale inho
Mubiseera byo ebyeidembe odha kukuba ebifananhye
Page 17
17
by’abantu ab’eghaka ghaimwe nga bakola emirimo
gyendhaghulo.
ghandiika ekigambo oba olunhiriri buli kukifananhye.
Mu lusoma luno, twogeire ku mirimu no’buvunanizibwa
obwa’bantu bendhawulo abaganibwa ghaka. Mulusoma
olwiraku twidha kwogera ku bintu ebye’ghaka.
Tegeka ebifananhye oba ebintu byene nalina ebye’ghaka
tubisomeku.
Dachika 1 Nga bwetumaliriza olusoma idhukiza abantu abe’ghaka
ghaimwe; okunaaba engalo na’maadhi ni sabuuni buli
kiseera.
Kuma omubiri nga muyondho.
Mbasaba mwekumire waka. Mube balamu
Mwelaba.
EMIRIMO NO’BUVUNANIZIBWA OBWA’BANTU BENDHAWULO GHAKA
Okubala
Abasomi baife abadhingu, okutegeera okubala no’kuwandiika kituyamba
okumanha abantu abalina endwaire nga COVID-19 (Corona virus).
Nkani Iseseeba omukambwe. Tusobola nokubala ebintu bingi na’bantu
mubulamu bwaife katugezenga namba 1, paka kwi 10, enhumba, embuzi,
ente, embwa, Entebbe, piki-piki, ebitabo, ebaasi ne nonhi.
Ebiseera: Dachika 30
Okwandula,
Dachika 1
Wasuzotya omusomi wange omudhingu!
Nsangaire mulusoma olwo kubala.
Ninze ________________________________ nga tukali
kutandiika, nsaba twetegeke okwetaba mukubala.
Mufune obyokubalisa, ekalaamu oba bailo ne’kitabo
okuwandikamu.
Mufune awokutyama. Idhukira okwesega kumwiino.
Nsubiira mwetegeike
Omutendera 1
Dachika 5
Mulusoma lwaife , tulija kwegezaamu okubala
no’kughandiika enamba mubigambo.
Nga tukali kutandiika, katwembeyo akemba. YEMBA
Page 18
18
ndala, ibiri, nasiba engaito yange,
isattu, inha, igaala olwiigi
itaanhu, mukaaga,yandhawo mubulamba
mwenda ikumi enkooko emba eyamasavu
Funa abwokubalisabyo tutandiike okubibala
BALA INHO TUWULIRE
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10
Mwebale
Omutendera 2
Dachika
Tulija okughandiika namba mubigambo.
Bala obuti butaanu, 1, 2, 3, 4, 5.
Buti bala abantu abali ghaka.
Obaze abantu bameka? Balikolaki? Kulima?
Kwooza?, Kufumba?
Bantu bameka abali ___________? Kirungi
Funa akati kalala okobe inti ndala, ndala ndala.
Kutwatule ekigambo ndala
n-d-a-l-a Ekigambo kili ndala
ghandiika namba (1) nekigambo ndala.
Wumulamu.
Funa ebyokubalisa bibiri okobe nti; ibiri, ibiri, ibiri.
Katwatule ekigambo ibiri ….. i-b-i-r-i, ekigambo kiri ibiri.
ghandiika namba 2 ne’kigambo ibiri.
Wumulamu
Funa ebyokubalisa bisattu okobe nti isattu, isattu,
isattu.
Katwatule ekigambo isattu … i-s-a-t-t-u,Ekibambo kiri
isattu.
ghandiika namba 3 ne’kigambo isattu.
Wumulamu
Funa ebyokubalisa bitaanhu okobe nti itaanhu itaanhu,
itaanhu.
Katwatule ekigambo itaanhu … i-t-a-a-n-h-u, ekigambo
kili itaanhu.
Page 19
19
ghandiika namba 5 ne’kigambo itaanhu
Wumulamu
Webale inho! Katuwumulemuku.
Idhukira ekalaamu yo.
Omutendera 3
Dachika 10
Mwisukeyo kino kiseera kyakukuba bifananhye naku
ghandiika bigambo. Funa ekalaamu ne’ktiabo kyo.
• Kuba omupiira mulala oghandiike ekigambo “ndala”.
• Kuba emipiira ebiri oghandiike ekigambo “ibiri”.
• Kuba emipiira esattu owandiike ekigambo “isattu”.
• Kuba emipiira enha oghandiike ekigambo “inha”.
• Kuba empiira etaanhu oghandiike ekigambo “itaanhu”.
Katuwumulemuku nga twetegeka okuwandiika ebigambo
ebindhi.
Omutendero 4
Dakika 8
Wandiika ebigambo ebya namba dhinho: 6, 7, 8, 9, 10
Yongera okolemu nidhinho: 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17,
18, 19, 20.
Nga tumaliriza tuva kubala namba no’kudiwandiika
mubigambo.
Mulusoma lwaife olwiiraku twidha kwenyongera okubala.
Omutendero 5
Dakika 5
Nga bwetumaliriza olusomo lwaife luno, nkusaba
oidhukize abantu abe’ghaka ghaimwe; okunaaba engalo
na’maadhi ni sabuuni buli kiseera.
Okukuuma omubiri nga muyondho
Mbasana mwekumire ghakas, mube balamu.
Mwelaba.
EBINTU BYETWAAGANA GHAKA
Page 20
20
Okusoma No’kuwandiika
Ebiseera: Dachika 30
OBUBAKA: Omusomi omudhingu, tubaire twogeera kuku naaba engalo nti
kituyamba mubiseera biino aye waliwo obuwuuka obutono obuba kumikono
gyaife. Obuntu buno butono inho titusobola kububona na’maiso gaife.
Oyendhayo ekyuuma ekikuyamba okububona. Obuwuuka busobola
okwingira mumubiri twalwala, nolwekyo, tunabe engalo buli kiseera.
Okwandula,
Dachika 2
Wasuzotya omusomi omudhingu!
Nsangaire okukubona mulusoma luno olwo’kusoma
no’kughandiika.
Ninze ________________________________ nga tukali
kutandiika, nsaba nti twetegeke era tuwulirize.
Funa ekalaamu oba ebailo ne’kitabo ekyokuwandiikamu.
Funa awokutyaama. Idhukira obwesega ghala
kumwiino .
Nsubira nti mwetegeike.
Omutendero 1,
Dakika
Olwaleero tulija kwogera kubintu byetwagaana ghaka.
Ekisooka: Bintu ki byetwagaana ghaka?
Bino ne’bintu bwetwagaana ghaka. Wuliriza bulungi
oidha kunkobera kyowulire. KOOBA AMALOBOOZI
AGABULIDHO BULIDHO EWAKA
1.embwa yabweigoka, 2.kappa- myawuula, 4.ente
yamoola, 5.enkooko yakolyooka, 6.okusekula, 7.ekidomolo
nga kigwiire, 8.embuzi okumeera, 9.amaadhi okuyiyika
okuva mutapu, 10.ekibadhe nga kirikuyuuga.
Malobooziki go’wulire?
Namba ndala ebaire mbwa. Namba 2, 3, 4, 5, 6
• Ebimu kubintu byetwagaana ghaka nibino: embwa,
kappa, ensuwa,echagyi, ejambiya
• Ebintu ebye’ghaka byamugaso byonabyona. Embwa
yamugasoki ewaka? Embwa ekuuma hgaka
• E pussi yamugasoki ghaka?
BUZA EKIBUUZO BULI KUKIGAMBO
Page 21
21
Katuwumulemuku nga twetegekera okusoma
Omutendero 2,
Dakika 7
Isukayo omusomi wange omudhingu!
Tuligya buti kusoma katusooke twembemu olwemba
olwo’kusoma.
YEMBA.
Kino nekiseera echokusoma, Hey Hoh!
Katuje kino nekiseera echokusoma x2
Katwembere walala … Mwebale!
Buti muwulirise nga nsoma ebigambo.
Soma bwokuba endhatuza ye’nhukuta dhekigambo,
yamba abaana okubala enhingo. Londamu ekigambo ekya
maloboozi goyendha; embwa, kappa, ente, ejambiya,
ensuwa, echagyi.
Katulondemu ekigambo kilala nga, kappa. chitandiika
neiloboozi lya “k” ne “a”, twasoma nti /ka/. Waliwo
ebigambo ebitandika ni “ka” okugezanga, Yogera
ebigambo ebindhi bisattu nga zeena bwempandika
ebyange. Wumulamu:
Ebigambo byo biliwa? Bisome tubiwulire. Kirungi.
Enhukuta yaife “k” bwetugyigaitaku “e”
Tugyisoma nti “ke” okugeza
Katukole enhiriri nga tukozesa ebigambo byaife: embwa,
pussi, ente, ensuwa, ekyagyi, ejambia.
Tutandiika nekigambo ‘embwa’
Embwa ekuuma ghaka.
Gheena kolayo olunhiriri. Ba’nga alikwogera no’muntu
Nkobore olunhiriri lyo
Embwa ebweigholera abantu abobulabe.
Kola kyeene ekyo nebigambo bino: kappa, ente,
ensuwa,chyagyi, jambia.
Webale inho omusomi wange omudhingu!
Katuwumulemu nga twetegekera olugeero.
Page 22
22
Omutendera 3,
Dachika 8
Buti kankusomere olugero
Bwena maliriza idhja kukubuuzayo ebibuuzo. Wetegeke.
Toghandiika, tyama bulungi owulirise.
Wumulamu
SOMA OLUGERO MPOLA MPOLA ATE BULUNGI
EMILUNDI EBIRI
Embago
Embago kintu kye’tukozesa ghaka. Embago etyamba
okulimisa munimiro. Kuuma embago nga’nhungi. Embago
gyitereke musitowa okweeghala obubendhe. Ate gyitereke
mukifo ekyikalu obutatalaiga.
Bwobanga embago ogyilabirire bulungi, eghangaala enho.
Buti yanhukula ebibuuzo bino:
1. Embago yamugasoki ghaka?
2. Embago tulina kugyitereka gha?
3. Bubendheki embago bweyinza okuleeta ghaka?
4. Ghaayo ekyintu ekyindi kyetukozesa ghaka
Katwekeberemu tubone oba tufunhye okwanhukulibwa
okutuufu
ILAMU OSOME BULI KIBUUZO ATE OKYANHUKULE
BULUNGI
Ekibuuzo ekyisoose kibaire:
1. Embago yamugasoki ghaka?
Okwanhukulwa:
Embago etuyamba okulimisa munimiro. Bongere
ebyookula ebindhi. Mubiseera byo ebye’idembe oidha
kukolayo ekitontome nga kigemagana ku bintu
ebyo’mugaso ghaka.
Katuwumulemu nga twetegekera okughandiika. era
tiwelabira ekalaamu ne’kitabo
2.
Dachika 5 Tusangaire! Ekiseera kino kya kwegezaamu
kughwandiika. Kansubiire olina ekalaamu ne’kitabo.
Ngo’kali kughandiika katwembemu akemba kaife
akokuwandiika.
Page 23
23
YEMBA
ghandiika, ghandiika, bulimunti wandiika!
ghandiika enhukuta p, pp, ate ghandiika e, ee.
W
ghandiika ekigambo; …
SOMA BULI KIGAMBO BULUNGI NGA WEGENDEREZA
EMIRUNDI EBIRI, SIRIKAMU OSOME BULI NHUKUTA:
embwa, kappa, ejambiya, ensuwa.
Buti katuwandiike olunhiriri nga tukozesa ekigambo
“embwa”. Embwa ekuuma ewaka waife.
SOMA ENHIRIRI DHINO BULUNGI NO’BWEGENDEREZA
Webale
Mubiseera byo ebye’idembe oidha kukuba ebifananhye
ebye bintu bisattu ebiri ghaka. Osobola okubimyuula.
- Olibiraga omusomesa nga amasomero gaigwirewo.
- Mulusoma luno twogeire kubintu byetwagaana ghaka
ne’migaso gyabyo.
- Mulusoma lwaife olwiraku twidha kukubaganhya
ebilowoozo kukitundhu kyaife. era idha nekifananhye
ekyo’muntu ogho’buvunanizibwa mukitundukyo.
-
Dakika Nga bwetumaliriza idhukiza abantu abe’ghaka ghaimwe,
okunaaba engalo na’ maadhi ni sabuuni buli kiseera.
Kuuma omubiri nga muyondho.
Obubaka: Abasomi baife abadhingu! Kansubire nti mulikwekuma bulungi
nga munaaba mungalo ni sabuuni na’maadhi! Idhidhi imwe na’bazire
baimwe mwawulira Omukulu Owe’ghanga nga ayogera ku Iseseeba
omukambwe (Corona virus).
Obulwaire buno buli kusansana munsi yonayona. tumuwuliriza abantu
abakoba nti iseseeba omukambwe azilayo mbu ate ali mubibuga byonka.
Echo mbe, kyoova amasomero gaigairwawo twasigala ghaka.
Ebiseera: Dachika 30
Page 24
24
Okwandula,
Dachika 1
Wasuzotya omusomi wange omudhingu!
Nsangaire okukubona mulusoma olwo’kubala.
Ninze ________________________________
Nga tukali kutandiika, nsaba twetegeke okubala.
Funa ebyokubalisa, ekalaamu oba ebailo ne’kitabo
eky’okuwandiikamu. Funa awo’kutyaama. Idhukira
okwesegaku ghala kwi mwiino.
Omutendera 1,
Dachika 5
Mulosoma lwaife olwo’ lwaleero, tulija kusoma bintu ku
byetwagaana ghaka ghaife. Tulija kubala bibiri biriri.
Nga tukaali kutandiika, katusooke twembe olwemba
olwo’kubala.
Oidhukira olwemba olwo? Katwembe; ndala, ibiri, isattu,
inha, itaanhu, mukaaga, musanvu x2.
Ndala, ibiri, isattu, tuuma wetolooze mukagwaawo x2.
Katubale obuti bwaife: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.
Katulingirire omubiri.
Olina amaiso ameka?
Amatu ameka?
Emigulu emeka?
Emikono emeka?
Ebigere bimeka?
Bintuki ebiri mububondho obiriri obiriri ghaka ghaimwe?.
Ba’nga eliyo alikukukobera: eigaito, sapatu, sitookisi.
Ebintu webibanga bili bibiri kino chetweeta kabondho ka
bibiri_____________.
Webale! Katuwumulemuku nga twetegekera ekyokukola
echindi. Idhukira ebyo’kubalisa byo ne’kalaamu oba bailo.
Omutendera 3,
Dachika 8
Mwisukeyo. Tulija kunonhya enamba eiririla nga
tugaitaku ibiri.
Katusooke twembemu olwemba olwo’kubala: ndala, ibiri,
isattu, inha, itaanhu, mukaaga, musanvu, … x2.
Tuuma ninze wetolooze mukagwawo.
Katubale obuti bwaife: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12,
Page 25
25
13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20.
Funa enamba eiririra nga ogoitaku ibiri.
Wuliriza:
f, 2, 6, 8 _____. Nambaki eiririra?
(SOMA INHO TUWULIRE) okufuna 10.
h, 2, 6, 8, 10, 12, ____
h, 2, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, ____
i, 12, 14, 16, _____
j, 8, 10, 12, 14, _____
Katwekebere oba enamba edhirira ntuufu. (KEBERA
ENAMBA DHONA DHONA BURUNGI)
Katuwumulemuku nga twetegekera omutendera ogwiraku.
Omutendera 4,
Dachika 8
Tulija kubona amaka agendawulo. Olija kwanhukula
ebibuuzo ebigagemaku
Wuliriza
3.Ente ya Isabirye emuwa lita ibiri (2) edha’maata
bulirunaku. Lita imeeka Isabirye dhafuna okuva mu nte
okumala enhaku musanvu (7)?
4.Kaudha yafuna emeere okuva mu gavument: Sukaali –
kilo2, ebidhandhali - kilo 2, akawunga – kilo 2, kabando
amaata go’buwunga – kilo 2.
Kawudha yafuna kilo imeka ghonaghona?
Katwekebere tubone oba okwanhukula kwaife kutuufu.
EKIBUUZO EKISOOKA KIKOBA … KEBERA NUMBA
DHONADHONA
Mubufunze tubaze ebintu bibiri biriri obwo’mumaka gaife.
mulusoma lwaife olwailaku twiidha kwogera kubindhi.
Omutendero 5,
Dakika 1
Nga bwetumaliriza, idhukiza abantu abe’ghka ghaimwe.
Okunaba engalo namadhi ni sauuni kuma omubiri nga
muyondho.
Wekumire ghaka
Page 26
26
ABANTU ABALI MUKITUNDHU KYAIFE.
Obubaka: Abasomi baife abadhingu!
Nendha okubakobera olwaleero nti bwobanga oli wuliramu omusudha,
olukololo, oba okukalubirizibwa mukuweera. Amangu nembiro gya obone
omusawo. Buno bwonabwona bubonero obwa iseseeba omukambwe.
Ekiseera: Dacnika 30
Okwandhula,
Dachika 2
Wasuzotya omusomi wange omudhingu!
Tusangaire okukubona mulusoma luno olwo’kusoma
no’kughandiika.
Elina lyange ninze ________________________________
Nga tukali kutandiika, mbasaba mwetegeke okuwuliriza.
Funa ekalaamu oba ebailo ne’kitabo echo’kughandiikamu.
Funa awo’kutyaama. Idhukira okwesega eghala kwi
mwiino. Kansubire nti mwetegeike.
Omutendera 1,
Dachika 7
Olwaleero tulija okwogera kubantu abali mukitundu
kyaife.
Tulija kukubaganhya ebilowoozo ku bantu abomugaso.
Abantu abomugaso naabo abantu abatuyamba
mubitundhu byaife.
Batukolera ebintu ebitugasa. Ebintu ebindhi tubisasulira
ate ebindi bbe. Abantu abomugaso mukitundhu kyaife
na’abaliwa? Omulala kubo ayogeilwaku mukitontome.
Wuluririz
Omusomesa, omusomesa, omusomesa!
Tulina ekitabo mulimu olugero idha oboneku
Twiiremu tusome ekitontome.
Omusomesa, omusomesa, omusomesa.
Buti tutegeire nti Omusomesa nomu kubantu abomugaso
mukitundu kyaife. Abantu abomugaso abandi nabaliwa?
BA NGA OLIKWOGERA NO’MUNTU.
Omusawo, omusirikale, omubulizi seeka, omubaadhi,
Page 27
27
omulimi, dereeva kimwezi. Hoo! Mwebale inho.
Buti twiidhi abantu abomugaso nga omusawo,
omusomesa, omubulizi omulimi.
Nkobera
• Omusomesa akolaki? Omusomesa asomesa abaana.
• Ate knyozi akolaki? Kinyozi asala enviiri.
• Ani aidhandhaba abantu? Omusawo aidhandhaba
abantu.
• Ate omulimi? Omulimi alima emeere
• Omubaadhi akolaki? Omubaadhi akola Entebbe,
meeza, ekitandahi. Ebyo tubyeeta bibadhe.
Katuwumulemu nga twetegekera okusoma.
Omutendera 2,
Dachika 7
Isukayo omusomi wange omudhingu Tulija
kwegezamu okusoma.Katusooke twembe olwemba.’’Soma,
soma bulimuntu soma alwaleero. Abaana abato basoma
bati.’’’
Buti wuliriza nga nsoma ebigambo bino.
Soma buli kigambo
Yamba abaana okubala enhingo. Londamu ekigambo
ekya’maloboozi goyenda.
Omusomesa omusawo omulimi, kinyozi, omubaadhi.
Katulondemu ekigambo kinyozi kitandiike ne’loboozi “k”
ni “i” twasoma nti “ki”. Waliyo ebigambo ebindhi
ebitandiika ni “ki” okugeza nga kitanda, kiteteeyi, kibiriiti
kobayo ebigambo ebindhi bisattu nga zeena
bwempandiika ebyange. Wumulamu: Ebigambo byo
nebiliwa?
BISOME TUBIWULIRE … Kirungi
Katulooze kunhukuta eyiindi; g gg
Etandiika ebigambo nga __________________________
Katukole enhiriri nga tukozesa ebigambo byaife.
Omusomesa, omusawo, kinyozi,omulimi, omubaadhi.
Katutandiike ne’kigambo, kinyozi.
Page 28
28
Kinyozi asala enviiri.
Kolayo olunhiriri lyo. BA NGA ALIKWOGERA NO’MUNTU.
Nkobera, olunhiriri lyo. Kinyozi muyondho.
Kola enhiriri edhindhi mubigambo bino: omusomesa,
omusawo, omulimi, omubadhi.
Mwebale inho abasomi bange abadhingu!
Katuwumulemu nga twetegekera okuwuliriza olugeero.
Omutendera 3,
Dachika 8
Mwisukeyo mukuwumulamuku.
Kambasomere olugeera. Ndhakumala mbabuzeeyo
ebibuuzo.
Toghandiika tyaama owulirise.
Wumulamuku
SOMA OLUGEERO MPOLA MPOLA ATE BULUNGI,
EMILUNDHI EBIRI.
Omubaadhi ku kyaalo
Ali mubaadhi kukyaalo ekye Kiti. Akola entebbe ne’meeza
enhungi. Akola obusituulu oburungi ne’bitandha. Buli
muntu aidha mwibadhiro lya Ali okugula ebibaadhe
ebyendhaghulo. Abantu bendha okugula ebibaadhe ku Ali
kubanga birungi. Era buti Ali muggaiga.
Buti yanhukula ebibuuzo bino:
i) Ghaayo ebintu bibiri Ali bya’kola.
Wumulamu
iii) Lwaaki abantu bendha okugula ebibaadhe ku Ali.
Womulamu.
iv) Ghandiika ofuule bwe’kigambo kino. Kirungi
Wumulamu
ILAMU OSOME BULI KIBUUZO BULUNGI ATE
OCHANHUKULE
Ekibuuzo ekisoose:
Ghaayo ebintu bibiri Ali bya’kola.
Ali akola entebbe, meeza, ekitandha. Bongere ebyo’kukola
Page 29
29
ebindhi.
Mubiseera ebye’idembe oidha kukolayo ekitontome ekimpi
nga kigemagana kumuntu owomugaso mukitundhu
kyaife.
Katuwumulemuku nga twetegekera okughandiika.
Tiwelabira ekalaamu ne’kitabo.
Dachika 5 Tusangaire! Kino kiseera kya kwegezaamu kughandiika.
Nsubira olina ekalaamu ne’kitabo. Katwembeyo olwemba
olwokughandiika.
YEMBA.
“Kino kiseera kya kughandiika”.
Ghandiika enhukuta b, bb. Ate ghandiika g, gg
Ghandiika ekigambo; baafu, bantu.
Buti ghandiika ebigambo. SOMA BULI KIGAMBO
BULUNGI EMILUNDHI EBIRI. WUMULAMU YATULA BULI
NHUKUTA.
Omusawo, kinyozi, omusomesa, omulimi
Ghandiika olunhiriri nga okozesa ekigambo kinyozi.
SOMA OLUNHIRIRI BULUNGI. Kinyozi asala enviiri.
Webale.
Mubiseera byo ebye’idembe oidha kukuba ekifananhye
ekyo musomesa, omusawo, omulimi, omubaadhi.
Oghandiikeku olunhiriri buliku kifananhye.
Mulusoma luno, tubaire tulikwogera kubantu abomugaso
mukitundu kyaife. Era mulusoma lwaife olwiraku twidha
kwongera ku bintu bingi ebifa mukitundhu kyaife.
Dachika 1 Nga tumaliriza olusoma lwaife bambi idhukiza abantu
abe’ghaka;
v) okunaba engalo na’maadhi ni sabuuni buli kiseera.
vi) okukuma omubiri nga muyondho buli kiseera.
vii) wekumire ghaka obe bulungi.
Welaba.
Page 30
30
EBINTU BYETWAGANA GHAKA GHAIFE
Ekiseera: Dachika 30
Okubala
Okwandula,
Dachika
Wasuzotya omusomi wange omudhingu!
Tusangaire okukubona mulusoma olwo’kubala.
Ninze ________________________________
Nga tukali kutandiika, nsaba twetegeke okwetaba
mukubala.
Funa ebwokubalisa, ekalaamu oba ebailo ne’kitabo
omwokughandika. Funa aghokutyaama. Idhukira
okwesegaku ghala kumwiino. Nsubira wetegeike.
Omutendera 1,
Dachika 5
Mulusoma lwaife olwo’ lwaleero, tulija kwegezamu kubala
ebintu mububondho obwo butaanhu butaanhu.
Kino echintu kinhuma inho okukola. katwembeyo
olwemba olwo’kubala.
Oidhukira olwemba olwo? YEMBA. ndala, ibiri, isattu,
inha, itaanhu, mukaaga, musanvu, … x2
Ndala, ibiri, isattu, tuuma ninze, wetolooze mukagwawo.
Katubale obuti bwaife: 1, 2, 3, 4, 5. Katubone omubiri
gwaife.
Wanika omukono gwo omulala. Olina engalo imekka?
Katudhibale. BALA INHO. 1, 2, 3, 4, 5. Kirungi!!!
Buti bona ekigere cho. kuliki obugere bumeka?
Katububale tubone. BALA INHO. 1, 2, 3, 4, 5. Tulina
obugere butaanhu.
Waliyo ne’bintu ebiba ewaka nga byo byatondebwa kuba
bitaanhu. Okidhi lwaaki? BA NGA ELIYO ALI
KUKUKOBERA
Kituufu!
Obugere obwe’nkoko, amakoola gamuwogo agandhi:
EKITUUFU!
Tulina okukinhonerezaku. Leta enkoko yange mangu.
Taaku eiloboozi lye’nkoko. Ba nga alikubala; 1, 2, 3, 4, 5.
Page 31
31
Kituufu buli butaanhu.
Webale! Katuwumulemuku nga twetegekera ekiraku.
Bambi idhukira ebwo’kubalisabyo.
Omutendera 2,
Dchika 8
Mwisukeyo.
Buti tulija kuta obuti bwaife na’bubaale butaanhu buli
mukabondo.
Wetegeike?
Katusooke tubale obuti 20. TUBALE INHO: 1, 2, 3, 4, 5,
6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20.
Katudhite mububondo obwo’butaanhu. BALA INHO.
Owulira keerere eye’byokubalisa.
1 12 3 4 5, 1 2 3 4 5, 1 2 3 4 5, 1 2 3 4 5
Londaku abakabondo kalala. Mulimu obuti bumeka?
Tubale 1, 2, 3, 4, 5. Buli 5.
viii) Londaku obubondo 2. Mulimu obuti bumeka?
Tubale: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10. Buli 10
ix) Londaku obubondo 3. Mulimu obuti bumeka?
Tubale: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14,
15. Buli 15.
x) Londaku obubondo 4. Mulimu obuti bumeka?
BA NGA ELIYO OMUNTU ALI KUKUKOBERA,
KITUUFU! Katwekebere. BALA INHO.
Webale
Obaire olikubala mububondo obwo’butaanhu. Webale!
Katuwumulemuku nga twetegekera ekiraku. Bami
idhukira ebyo’kubalisabyo ne’kalaamu oba ebailo yo.
Omutendera 3,
Dachika 8
Mwisukeyo. Tulija kufuna enamba ezirawo nga tugaitaku
5 aye katusooke twembemuko olwemba olwo’kubala.
Ndala, ibiri, siba eigaito yange.
Katubale: katubale obuti bwaife oba amabaale neera: 1, 2,
3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,
Page 32
32
20.
Olija kufuna enamba ezirawo nga ogaitaku 5. Wuliriza.
(k) 5, 10, _____. Nambaki eiraku? BALA INHO OKUFUNA
15.
(l) 5, 10, 15, _____.
(m)5, 10, 15, 20, ______.
(n) 5, 10, 15, 20, 25, _____.
(o) 5, 10, 15, 20, 25, 30, _____.
Omutendera 5,
Dachika 1
Nga tumaliriza olusoma lwaife olwo’lwaleero nkusaba
oidhukiza abantu ebe’waka ghaimwe; okunaba engalo
na’maadhi amayondho ni sabuni bulikiseera.
Kuuma omubiri nga muyondho. Obe bulungi.
Welaba.
OMUBIRI GWO’MUNTU NE’BYOBULAMU
Obuyondho bwo’muntu ne’ bimwetolaire.
Ebiseera ebigere: Dachika 30
Okweyandula,
Dachika
Abasomi muliyo?
Tusangaire okukubona inho mulusoma lwaife luno.
Elina lyange ninze ___________________________. Nga tukali
kutandiika, nsaba twetegeke bulungi ompulirize.
Funa ekalaamu oba ebailo no’lupapula okuwandikaku
ensonga. Funa awokutyaamaku. Idhukira okwesega
kwimwiino.
Nsubira wetegeike.
Omutendera 1,
Dachika 3
Mwasuzemutya abasomi?
Tuligya kweega okukuuma omubiri gwaife nga muyondho.
YOGERA KYENDOGERA
Okuuma omubiri gwaife nga muyondho. Neera kyilemu
Webale inho.
Omutendera 2, Emizze emirungi egyo’kukumamu omubiri. Nigyino wano:
Page 33
33
Dachika 10 • okunaaza no’kuyondha omubiri nga; amaiso, engala
na’maadhi amayondho.
• okusenhya amainho no’muswakyi.
• okukuta ebigere.
• okunaaba mumaiso
• okusunsula enviiri.
YOGERA KYENDOGERA
Okweyondha,okusunsula, okusenhya, okukuuta,
okwooza.
KIRUNGI
Kansubiire oidha olwembe luno.
“Eno nengeri yensunsulamu enviiri dhange buli kunkyo”
Eno nengeri yendhozamu, yensenhyamu.
TWEMBE TWENA TWENA
Mwebale. Kirungi
Omutendera 3,
Dachika 8
Tukozesaki okukuma omubiri gwaife nga muyondho?
• Amaadhi amayondho ago kunaaba, kwooza,
no’kusenhya.
• Sabuuni nga; Dettol, Lifeboy.
• Tawulo eyo’kwesiimula
• Ekisunsulo
• Omuswaakyi
Kale wandiika ebigambo bino bwe’ndikwogera: amaadhi,
sabuuni, tawulo, baafu, ekidhomolo, ekisunsulo.
KIRUNGI
Omutendera 4,
Dachika
Buti guno omusudha ogwa Iseseeba Omukambwe nkani
(COVID19)
• Tuwabulibwa obutagema mu maiso, kumunhwa ni
kunhindo kubanga akawuuka Korona mwekabita
okwingira mumubiri gwaife
• Neera tunabe engalo dhaife bulungi na’maadhi ni
sabuuni okumala obutikitiki 20.
• Tofudhafusha malusu buliwantu.
Page 34
34
• Fuba inho okuwemba kumunhwa nakatambala nga oli
kukolola
• Kozesanga akatambala okuwemba knhindo nga oli
kwasimula
MUBUFUNZE
Olwaleero tweeze emizze emirungi egye mibiri gyaife.
Mulusoma olwiraku twiidha kusoma obuyondho
obwo’mukifo kyetubaamu.
Obubaka
obukulu,
Dachika 30
Nga tulikumaliriza olusoma lwaife idhukiza abantu
abe’ghaka ghaimwe, okunaaba engalo na’maadhi ni
sabuuni buli kiseera.
Kuuma omubiri nga muyondho. Wekumire ghakas, obe
bulungi.
Welaba.
OKUUMA EKIFO KYAIFE NGA KYIYONDHO
Ebiseera ebigere: Dakiika 30
Okwandula,
Dakika 3
Bana muliyo abali kuwuliriza?
Tusangaire neera mulusoma lwaife.
Elina lyange ninze ___________________________ mba eyo
________________________. Ngankali kutandiika lusoma,
nsaba mwetegeke ate muwulirize.
Funa ekalaamu no’lupapula olwo’kughandiikaku. Funa
awokutyaama. Tiwelabira okwesegaku eghala kwimwiino.
Mwetegeike.
Omutendera 1,
Dachika
Mwasuzemutya abasomi?
Tulija kusoma ku buyondho obwe’kifo. Eno nengeri
yokukuma ekifo ekitwetoloire nga kiyondho.
Yogera, obuyondho bwe’kifo. Kirungi inho.
Katukobe ekitontome kino.
“Ndijas kweeya obukyafu buvewo,
Woosh! woosh! woosh!”
Omutendera 2, Engeri yokukumamu ekifo nga kyiyondho katubone ebintu
Page 35
35
Dachika bwetulina okukola okukuma obuyondho bwe’kifo:
• okusaawa oliya
• okweeya enhumba
• okwookya ebikaba
• okusimula oba okumaala wansi
• okutoolayo amaadhi agalagama ewaka.
• okulima okwetolola ewaka.
Yogera ebigambo bino: kusaawa, kweeya, kutolawo,
kulima.
Omutendera 2,
Dachika 9
Bintu ki ebyo’mugaso byetukozesa okulongosa ekifo
okuba echiyondho.
Funa ebailo no’lupapula oghandiike ebintu byetukozesa
okulongosa ekifo okuba echsiyondho.
Ndhikusoma ebigambo wekebere obone oba obilina byona
byona: embago, ekyeeyo, ekitiiyo, oluso, jambia, amaadhi,
baafu, ekiibo, akambe, sabuuni, tawulo, ekikandulo,
akasolo akokusindika, ekikuuta, webasuula ebikaba.
Funa ekitabo okube ebifananhye bye’bintu ebyo era obiwe
amainha.
TELEKA EBITABO BYO BULUNGI OLUSOMA
BWELUNATANDIKA OIDHA KUTWALIRA OMUSOMESA
AKUKEBERE.
Obubaka
obukulu
Nga’maliriza, mbaidhukiza okunaaba engalo buli kiseera
ni sabuuni na’maadhi amayondho.
Kuuma omubiri nga muyondho.
Wekumire eghaka obe brungi
WELABA