This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Shinshu University Journal of Educational Research and PracticeNo12pp237-2542018信州大学教育学部研究論集 第12号 pp237-254 2018年
bull Hopkins[1899] EWHopkins Lexicographical Notes from the Mahabharata JAOS vol20 1899 pp18-30
bull Hopkins[1902] EWHopkins Remarks on the Form of Numbers the Method of Using them and the Numerical Categories found in the Mahabharata JAOS vol23 1902 pp109-155
bull Hopkins[1910] EWHopkins Mythological Aspects of Trees and Mountains in the Great Epic JAOS 30 1910 pp347-374
bull Gonda [1969] JGonda Aspects of early Visnuism Utrecht 1954 2nd edition Delhi-Varanasi-Patna 1969
bull Esnoul[1979] AEsnoul N macr ayanıya Parvan du Mahmacr arata Paris 1979 armacr macr abhmacr macr
Honour of Daniel HHIngalls) 1980 pp93-118 bull Hara[1980] Minoru Hara Hindu Concepts of Teacher Sanskrit Guru and Acarya Sanskrit and Indian Studies (Essays in
bull Matsubara[1994] Mitsunori Matsubara Pancaratra Samhitas and Early Vaisnava Theology Delhi 1994
sreyasopadeacute4praacute CfMBhXII27634 Manu 2110 snavit
N tarkaymacr a macr ngavyatyayah (tarkaymacr5tarkaya a tarken arso li˙ a は tarken a が正しい語形である古語は名詞の性が変更するのである ) CfHopkins[Great Epic] both scripture and arguement tarka are useless in comparison with the enlightening grace of God which alone can illuminate the ldquomysterious hidden communicaiton of truthrdquo p9117
6rte deva prasadmacr macr a rajan jntildemacr anmacr agamena vmacr aad vmacr CfMatsubara[1994] the transcendent God not an object of logical or philosophshyical investigation p7128 true knowledge reached through the grace of God devaprasada p7716 CfOberlies[Grammar] the
instrumental used with rte rte jntildeanagamena va p3282 7caturmurtih Cn c
atasro murtayah naradyah ((caturmurtihとは ) ナラなどの四種の姿である ) CfHopkins[Great Epic] the
usual caturm urti p184 fn1 Matsubara[1994] macr caturmurti underlying notion of Vyuha p1205 8dharmatmajahmacr CfMatsubara[1994] dharmatmaja p147 No38) 9PK harih krsn as tathaiva ca B harih sn ah bhuvah bhuva ity etena vmacr aro vy macr ahkr svayam Cn svayam asudevasyaite catvmacr uhmacr
antildecarmacr anmacr aranmacr macr pradyumnmacr ayteajanmanahmacr tena tu pmacr atrmacr am iva vasudevmacr at paramakmacr macr at samkarsanakhyo jıva utpadyate tatah akhyam manah jmacr tato rsquoaniruddhmacr kmacr nirastam (svayam bhuvah (自存者 ) というこの語によってこれらヴァースデーakhyo rsquoham ara utpadyate iti matamヴァの四種の形態は誕生をもたないのであるこれによってパンチャラートラ派の者たちのごとく最高因であるヴァースデーヴァからサンカルシャナという名の個我が生じサンカルからプラドユムナという名の心が生じプラドユムナからアニルッダという名の自我意識が生じたという考えが否定されている )
11badaryasramam asadya CfMatsubara[1994] Narayana regarded as an incarnation of Visnu in the hermitage of Badarı p1295 12astacakram hi tad yanammacr Cs avyaktamahadaham karammacr ahmacr utarupair asmacr tabhiacute k
tam (未顕現大自我意識 (五)abhmacr s cakrair yu
元素の姿をした八種の車輪と結びついたという意味である ) CfHopkins[1902] As in this situation astacakram (Vedic) would be macrmetrical the choice (of astacakram) must be due to preference for the later form p1155
とは多くの行為に満ちたもろもろの世界においてかつて見たことのない詳細な規定をという意味である ) 18vedesu sapurmacr esu smacr a˙ u anas A˙ ngas are sometimes grouped together an a˙ nges CfHopkins[Great Epic] Vedas Pur macr ngas and Upmacrnopmacr a˙
p142 CfMBh3286 19PK pitaram kam na vidmahe B pitaram karma vidmahe
K はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII800) kam arcasi mahmacr aga tan me brmacr ıha prcchatah abhmacr uhmacr
21trigunavyatirikto rsquosau purusa iti kalpitah Cn puri sarıre vasatıti yogat purusa iti kalpitah na tu tasya dehasangitvam vastavam (puri都城にすなわち身体に住むという語源的意味から purusa iti kalpitah プルシャと考えられているしかしそれが身体と結合しているというのは真実ではない ) CfHopkins[Great Epic] trigun as not only rajas and tamas but alsosattva should be lost to attain God p121 fn2
22ymacr a prakrtir avyaymacr a smacr tir avyaymacr asudevmacr a sarvagatmacr ıacute aparaparymacr a (prakrtir avyaymacra smacr a Ca ymacr a prakr a vmacr akhymacr a macrsvarmacr aymacr aとはヴァースデーヴァと言われ偏在しイーシュヴァラの後の名称であるものはという意味である ) Cn ymacr a svayam avyaktmacr a sattmacr a vyaktesu bhavesmacr u ghatah san patah san iti sadr macr a tisthati saiva sattmacr a (ymacr upen a avyaymacr a自ずから未顕現である最高存在はもろもろの顕現したものにおいて瓶がある布があるというように「ある」という性質によって存在する saそれが avyaya不変の最高存在である ) CfHopkins[Great Epic] (in connection with the highest principle) Source is both born and indestructible p134 fn1)
23sadasadmacr Cp sadasadmacr kmacr aranatmmacr atmakahとは原因と結果を本性とするという意味である )atmakah atmakah aryakmacr macr a (sadasadmacr24 macr av jmacr svarayoh av 我とイーシュヴァラの avmacr amsmacravayor Cn macr ayoh ıveacute (macr ayohとは命
という意味である ) Cs macr am aniruddhmacr acuteav ity
arthah (avam とはアニルッダの二つの部分はという意味である ) 25tena Cn tenaiva mayopadhina (tena とは幻影の欺きによってという意味である ) 26P tapo damah BK tatha yamah BKはこの読みのためプラジャーパティの名称として 21挙げらるべきところ一つ
27marıcir a˙ atriacute Sandhi irregular a˙ atriacute CfOberlies[Grammar] 18 Double sandhi 187 -macr ngirmacrngirmacr s ca ngirmacr s a- lt -as a- lt a˙ a atris ca p4313
28vikrıta eva ca Ganguli Avak and Krita p11644 Deussen Arv macr ıta p751 v36 acaspatyam とak und Krmacr Deussen は VmacrSabdakalpadruma における prajapati の呼称の参照を指示している (p751脚注 ) 両者とも 21 人のプラジャーパティの名称として rsquorvak krıta eva ca という読みを収録している CfHopkins[1899] vikr ta 2)b or vikrıta 2) nom prop xii33536 = 12686 has vikrıta p223
29ekavim acute as te prajmacr apatisrdquo are late-epic p12135 satir utpannamacr apatayah CfHopkins[1902] ldquotwenty-one Praj macr30tatah Cs tatah bhagavatprmacr anıti (tatahとは至尊者によって達成されたもろもろのものをという意味である )aptmacr31PK atmaprmacr ani ca tato jmacr B macr prmacr ani ca tatah apnuvanti macr aptmacr ananti atma aptmacr prmacr 32P tam namayasyanti an namasyanti BK tmacr33ye hınah sabhir gunaih karmabhir eva ca sabhih pantildecaprmacr sendriyaih gunaih adibhih
karmabhih acute sn aih (saptadasabhihとは五種の気息マナスブッディ十の感官 gun aihとはサットヴァなど karmabhih
suklakrとはもろもろの善悪の行為でありそれらのなくなったという意味である ) Cs mahabhutaikadasendriyaham karalaksan aih ((saptadasabhihとは ) (五) 大元素十一の感官自我意識を特徴としてもつものをという意味である ) CfHopkins[Great Epic] another passage alluding to the seventeen p1675
34kalahmacr pantildecadaacute a Ca kalmacr pantildecadaacute utmacr am pantildecacatustridvyekagunatvenopmacr ac chabdmacr macrsa tyaktvmacr ah sa bhmacr anmacr adhibhedmacr adaya eva gunahkalmacr tmacr a bhmacr ani jitvety arthah ah pantildecadasaacute とは諸元素は条件の相違によって五四三二一のグナをも
ah as tyaktvmacr utmacr (kalmacr
つので音声などの諸グナが kalahmacr 諸部分であるそれらを tyaktva捨ててというのは諸元素に勝ってという意味である ) Cp pantildecadaacute ah prmacr adipantildecakanmacr urmakrkaradevadattadhanam jayabhmacr upmacr (pantildecadaacute ahとはプラーナなsa kalmacr anmacr agakmacr utapantildecakarmacr ah sa kalmacrどの五種蛇風亀風シャコ風法螺貝風腹中火風 (の五種 )五種の元素これら (十五 ) の姿をもつものたちである ) Cs trayo gun macr pantildeca visaymacr a dvesah sukham duhkham sam ghmacr s cetanmacr tih sa kalmacr とは )三種のグナ五種の対ah ah icchmacr ataacute a dhr ((pantildecadaacute ah象願望嫌悪快苦身体 ()意識堅固である ) CfHopkins[1902] kala suks ma the pure soul p13516
36P sarvagatas caiva B sarvagunas caiva K sarvagatis caiva 37dracute anayogena avmacr ca prasrtau tatah Cs anam eva yogah jntildeanayogahsyate jntildemacr macr am jntildemacr (知識こそがヨーガであるものが
avmacrjntildeanayoga である ) Cn prasrtau nirgatau (prasrtau とは現れたという意味である ) Sandhi irregular jntildeanayogena macr macr am CfOberlies[Grammar] Absense of savarna-sandhi p211
38PK nanmacr atanusammacr macr ah anmacr asthitmacrasthitmacr B nmacr amatasammacr ah 39P adyammacr gatim caismacr B
aacute caisam K adya gatim caismacram macrsu gatim macr am
40ye tu tadbhmacr a loke ekmacr (B
K lo antitvam) sa
mmacr ah Cs tadbhmacr ah bhagavaddhymacr skrtmacr
avitmacr antitvam ke hy ekmacr asthitmacr avitmacr anasam ah
42Hopkins[1910] The Puranic system of Manus and manvantaras is unknown to the early epic The Anusasana knows it well and so do the later (335-350) Parvans of acute anti p37335 Smacr
43nmacr ayanenottarapmacr ena CfMatsubara[1994] uttamapurusa applied to Nmacr ayana p802 armacr urus armacr 44lokahitmacr asam C
s u hitam adhivmacr ıti lokahitmacr ivmacr て幸福に住まわせるから lokahitmacr asamadhivmacr lokes asayatmacr adh asam (諸世界におい adhivmacr
armacr adhivmacrと言われる ) CfMatsubara[1994] Nmacr ayan a addressed as lokahitmacr asa p13014 45BK は次の詩節の前に nmacr aca を挿入している arada uvmacr46P janma tavottamam B janma krtam tvaya K janma tvayottamam47prakrtim adymacr Ca macr am pr
akrtim nmacr ayan akhyam (adymacr p
rakrtim とはナーラーヤナと呼ばれるという意味であtavmacr am adymacr armacr macr am
48B は PK の ab 句を cd 句に cd 句を ab 句にしている 49guptani catvmacr arimacr upastham udaram pmacr adam vmacr an ipmacr ak ceti catvari (macr 性器腹手足言葉という四種である ) CnCp
pmacr ipmacr ani (手足腹性器の四種である ) Cs vmacr anyudaropasthmacradodaropasthmacr akpmacr ani (言葉手腹性器の四種である ) 50
anP satvatadharmagoptmacr a BK acuteaacute a (CfBhG1118) CfMatsubara[1994] Nmacr ayana addressed as smacrsmacrsvatadharmagoptmacr armacr atvatashy
dharma-goptr pp13013 147 No40 51PB macr avidhikriymacr K vidhivatkriymacratm abhih abhih 52P uttamavegayuktas BK uttamayogayuktas
53alokayann uttarapacimena CfMBhXII32656 (samudre pascimottare) 54dv=ıpah acute sa nmacr a CfHopkins[1910] the description of the White Island Sveta Dvıpa otherwise known only from the acutesvetah amnmacr
Purmacr as (including the Harivamsa) p37212
acute55man
eroh sahasraih anam atrimsatordhvamsa hi yojanamacr dvmacr acute CfHopkins[1902] an example (of the ablative used to estimate distance to a certain extent) united with the instrumental p15116
56P atındriyas BK anindriyas 57nispandahınah Cs nispa[sya]ndahınah mutrapurısavarjitah (nisyandahınahとは大小便をしないという意味である )
Ganguli(p11819) Deussen(p753 v9) とも「まばたきしない」と解している 58acute am CfHopkins[Great Epic] The ldquowhite menrdquo of the White Island must be Kashmere Brahmans p1167 15
67P visvag vaktram BK viacute lelihyante adairghymacr dalam samarthmacrlelihyante svavaktram Cs jihvmacr an mukhaman pariledhum a ity arthah (舌が長いので顔の面を嘗めることができるという意味である )
68P bhaktymacr viacute BK bhaktymacr svotpannam Cs viacute macr agnymacr ataha devam svotpannam devam a viacute svotpannam ahitmacr adivat paranipmacr
243
茂木
のである 69もろもろのヴェーダもろもろのダルマ寂静に至った聖者たち神々はすべて神
の創造物である 70
ユディシュティラは言った
(13) 感官を超え 71食事をとらず動作なくよき香りを放つこれらの人々はどのように生まれた
のですかまた彼らの最高の行き先はどこですか
(14) この世で解脱した人々の特徴はバーラタ族の最上者よ白い島に住む人々のようなのですか
(15) どうか私の疑問を断ち切って下さい私の好奇心は大きいのです貴方はあらゆる物語の森で
す私たちは貴方を頼りとしています
ビーシュマは言った
(16) この広大な物語は王よ私が父の近くで聞いたそれが汝に語られねばならないなぜならば
それは物語の核心であると伝えられているからである 72
(17) ウパリチャラという名の王がいた地上の支配者でありインドラの友であり 73ハリナーラー
ヤナを (narmacr ayanmacr am harim)信愛していた (bhaktah )ことで知られていた
(Pmacr 2237) pantildecamyarthe bahuvrmacr (viacute ahitmacr an 2237)奪an ıhih svotpannam は agni などの複合語のように不規則な後置であり (Pmacr格の意味での所有複合語である ) Cv (reading visvmacr svmacr svmacr am muktmacr anmacravisvotpattyavyayam) viacute aviacute anmacr amuktmacr am utpattyavadhi avyayam vyayarahitam devam aradhayantiti yogyakriyadhyaharah (visvavisvanamすなわち解脱した者たちとしていない者たちの utpatti発生までは avyayamすなわち消滅しないという意味である devam(の語の後に )敬うというような適切な所作が補われるべきである )
69P yasmat sarve lokah sutah BK yasmat sarve lokah sam prasutah この後に K は次の 11 音節の句を挿入している
sarvag macr aacute uks ah a˙ a (すべての支分をもち部分を伴った微細な )atrmacrs ca smacr mmacr sahmacrngakmacr70P sarve tasya visargmacr B
sarve tasya nisargahah K sarve tasya nisarga iti
この詩節の韻律は不規則である P は ab 句 8 音節 cd 句 9 音節 B は a 句は 8 音節 b 句 10 音節 cd 句は 9 音節 Kの該当部分はそれぞれ 8 音節 10 音節 11 音節 9 音節となっている Hopkins の指摘を考慮すると P の第 9 詩節 cd 句から第 12 詩節は散文とみなすことができよう (CfHopkins[Great Epic] pp2671 3532)
71P atındriya BK anındriya CfMBhXII32325cd 72P kathasaro hi sa smrtah BK kathasaro hi sa mata CfHopkins[Great Epic] So the Ccedilvetadvıpa story is a kathasara p514
K はこの後に次の 2 行を挿入している (=MBhXII802) acute kathaymacr asa narado munisattamah (最上の聖者ナーラダはシャンタヌ王に語った )santanoh ammacrrajntildemacr st aha tatrmacr acute an pura (かつて王に尋ねられた時a pr ah pura prmacr aham srutavmacr 「そのことをかつて私は聞いた」と )
73akhandalasa
k
hah
CfHopkins[Great Epic] akhandala an epithet of Indra p140 fn2 macr 74 atvatam asthmacr N smacr smacr anmacr pmacr atrmacr macr atvatamsmacr vidhim macr aya atvatam atvatmacr am antildecarmacr an am hitam (smacr とはサートヴァタたちすなわちパン
チャラートラ派の人々に対して規定されたという意味である ) 75tacches N tacches a vis uacute a (tacches a とはヴィシュヌの残余によってという意味である ) 76BK は
天と地において確立された 77P sakro BK devo 78P vahanani ca BK vahanam tatha 79P etad bhagavate sarvam iti BK yat tad bhmacragavatam sarvam iti
80P preksitam sada B proksitam sada K presitam sada81P kmacr anaimittikmacr kmacr ttikmacr CfOberlies[Grammar] a- lt -as a-amy
ajasram BK amyanaimi
a rajan 18Double sandhi 187 -macr
kamyanaimittika ajasram p4314 82tasya gehe mahmacr nah atmanah ha to avoid triiambus in an even atma CfHopkins[Great Epic] b 句 tasya gehe mahmacr geha for gr
pada p26326 83pantildecaratravido mukhyas CfHopkins[Great Epic] ekantinas are identified with the Pantildecaratras p14322 84proktam acuteastram uttamam dins are referred to as the author of the Pantildecaratrasmacr CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhan
Ccedilastra p144 fn1
BK はこの後に次の詩節を挿入している (=MBhXII804) s caturbhihvedaiacute samitam krtam merau mah agirau (macr 偉大な山メール山において四つのヴェーダに一致して作られた )
asyaihmacr saptabhir udgırnam lokadharmam anuttamam (最高の世間の法がこの七人の口から発せられた ) 85sapta prakrtayo hy etmacr C
n sapta prakrtayo mahadahamkmacr adimmacr svmacr bhuvas tu mmacr tir eva (sapta prakrtayahas armacr urtayah ayam ulaprakr
87sarve te rsibhih saha Sandhi irregular te rsibhih CfOberlies[Grammar] 114 Absence of udgrmacr -aha-sandhi 1144 -e r p1811
88ca esmacr a Sandhi irregular ca esmacr CfOberlies[Grammar] 112 Absence of prasista-sandhi p1212 a prathamasargajmacr a 89PB idam uttamam K hitam uttamam CfHopkins[Great Epic] a primeval code anu acuteasana of
10000 ccedillokas gives rise to
smacr
the laws p1817 90P tatha prammacr anmacr am hi aprammacr am hiBK yathmacr an91pravaksyate dha
rmmacr ayambhuvah
an manuh svmacr svayam CfHopkins[Great Epic] reference to the code of Manu p1817 92usanmacr haspatiacute llables)
astra made by Uccedilanas a br s caiva (9 sy
CfHopkins[Great Epic] The Hypermetric Ccedilloka p25520 dharmaccedil macr
したことを喜んだ 93P madbhavito rmacr ajmacr macr B sadbhmacr ajmacr K sadbhmacra avito rmacr a avanirato 94P sarvasmacr anam BK yusmacchmacr anamastrmacr macr astrmacr macr 95P yasasyam BK rahasyam 96PK prajavanto B prajananto 97P tat satyam BK tat sarvam 98P utpanne rdquongirase B utpanne rsquom girase K utpanne rsquongirase Ca utpanne rdquom girase brhaspatau jate angirase iti akaralopas
cchandasah girase とはブリハスパティが生まれた時という意味である ngirase の (語頭の ) 長母音 a が消失する (utpanne rdquom a˙のは古形である ) CfOberlies[Grammar] 12 Special cases of sandhi 126 -e rsquo- lt -e a- p2816
99P dharanmacr macr BK dhmacr macrat aranah100tato rsquotıte akalpe Cs m
a
akalpe p macr am hiranyagarbharmacr am (mahmacr mahmacr hmacr urvasymacr atrymacr akalpeとは以前のヒラニヤガルバの夜にとい
う意味である ) CfHopkins[1903] Only the later epic knows the Maha-kalpa by name p4511 MBhXII326104 101utpanne rsquo˙ sute ngirasah sute brhaspatmacr anmacr paurohityam apte (utpanne rsquo˙ sutengirasah Ca utpanne rsquo˙ av utpanne devmacr am prmacr ngirasah とはブリハスパティが生まれたのですなわち神々にとってプローヒタ祭官たることが得られたのでという意味である )
殺生せず清浄にして慈悲あり (aksudra)115願望なく祭式を賞賛していたそこで準備された 102brhad brahma mahac ceti acute ah ayaavmacr ah nu) are synonyms like brsabdmacr parymacr acakmacr CfHopkins[Great Epic] they (Rudra and Vis had
brahma and mahat p97 fn2 103adhıtavmacr s tadmacr acuteastam sikhandijam CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhandins the author of the Pantildeshy
am a smacr samyak citraacute carmacr astra p144 fn1 atra Ccedilmacr
104divam macr a CfMBhXII3254108 Hopkins[Great Epic] macr dala still an epithet of Indra p140 fn2 akhandalo yath macr akhan 105brhaspatir upadhyayas CfHara[1980] upmacr aya appeared in the ritual con
teadhymacr xt p112 fn45
106Pdhanusakso akhyo macr BK dhanusmacr
107raibyas ca
arvmacr u Sandhi irregular ca arvmacr avasmacr CfOberlies[Grammar] 111 Absense of savarnashyavasuparavasmacr avasuparmacr u
sandhi 1111 -aa aa p211 108tan dyaacute ahmanas may be implied in the list at xii337 7ff s caiva mahan rmacr sih CfHopkins[Great Epi] Divisions of Veda Other Br macr
(=MBhXII3237ff) T macr dya(v7) Kmacr va(v9) Taittri(v9) p734
an atha(v9) Kan 109P acute BK smacr tir saktir acutean
110P smacr amahah BK acutealihotrapitmacr tah smacr a (kapilahとはシャーリホートラの父はとalihotrapitmacr smacr a smr Ca kapilah acutealihotrasya pit macrいう意味である ) CfHopkins[Great Epic] Kapila father of C alihotra p98 fn1
111P kapilas ca rsisresthah BK rsisresthas ca kapilah Sandhi irregular kapilas ca rsisresthah CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praslista-sandhi 1123 -aa r- p912
112 macr
adyah kathas Ca a
dyah kathasakhadarsı (
adyahmacr とは (ヤジュルヴェーダの ) カタ派を作ったという意味である ) aacute ırtitmacr Sa
CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praacute a e- 113ca ete sod sa kmacr ah ndhi irregular ca ete slista-sandhi 1124 -amacr
p1212 114na tatra paacute ato rsquobh macr Critical Notes Absence of pasughata is considered as a point of affinity between the Pantildecaratra and macrsughmacr ut
Avestic religion (cf12806) (Critical Notes Pvol16 p2224(right) v10) acute CfHopkins[Great Epic] ahi ˙115ahimsrah sucir aksudro nsa doctrine of the later epic ldquohe did no harm to any living thing he was macr
pure and not cruelrdquo (aksudra akrmacr smacr antildecarmacr= ura) p37717 Matsubara[1994] ahim a one of the most important teachings in the Pmacr atra p147 Reference No38
sracute nu tvam vacanam putra asmabhih samudahrtam (息子よ汝は我々が言った言葉を聞くがよい )
123yasya prasadam kurute sa vai tam drastum arhati CfHopkins[Great Epic] the grace of God is here the chief element of salvation ldquoThat man can see Him to whom He gives His gracerdquo p18812 Parallel Phrases in the two Epics p430 No223
124P ekatadvitatrita macr aacute s citraacute dinah
ucus B ekatadvitatrit macrs cocus tataacute sikhan (=MBhXII808) K omitted CfHopkins[Great Epic] Ekata-Dvita-Trit macraccedil co rsquocus hypermetric light dissyllable a mora measurement of two breves or light
syllales as a substitute for one and long vowel or heavy syllable p2575 K は P の第 16 詩節の後に挿入された 12 行 (=MBhXII806) の最終行が類似しているが (athaikato dvitaacute s caiva s ca tritaacute
maharsayah )PB に対応する箇所はない 125P e
kapmacr ah admacr sthitmacr K ekapmacr a sthitmacradasthitmacr B ekapmacr ah ah admacr ah
126この後にB は次の 2 行を挿入
している
K はこのうちの 2 行目のみを挿入している (=MBhXII809)
katham pasyemahi yam devam nmacr ayanatmakam armacr macr(我々はどうすればナーラーヤナを本質とし )
varenyam varadam tam vai devadevam sanatanam
(願わしい恩寵を与える神々の神である永遠の神を見ることができるであろうか )
127BK はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII810) snigdhagambhıraymacr acmacr akarı vibho a vmacr a prahars
128acute(愛情深い音声によって (私たちを ) 歓喜させるものでありました力ある者よ )
svetadvıpo ıpa = dig uttarmacrCfHopkins[Great Epic] the White Island or rather country (dvimacr a or more exactly uttarapaccedilcimena ldquoin the Northwestrdquo) p1167
129ekantabhmacr as te bhaktmacr purusottamam avopagatmacr Parallel Phrases in the two Epics avopagatmacr ah antabhmacrCfHopkins[Great Epic] ek macr ahp405 no27 Matsubara[1994] alliterative word play manavah bhaktah purusottamam p799
130P atındriya BK anindriya CfMBhXII32213ab 131P B pratipedire semahi N purusavyatyaya macr ah (一人称複数に対して三人称複数形の動詞用いられるという動詞K praviacute ars 活用語尾の ) 人称の変更は古形である ) CfMBhXII32331 Ca 注
132K は ab 句の後に次の一行を挿入している (=MBhXII811) sahasa hi gatah sarve tejasa tasya mohitah (突然全員が神の光によって惑わされました )
133PB dadracute K dadrsimo Ca dadrsire purusavyatyayah chmacr menire (34b) ity api tatha (dadrsire というようsire acute acute andasah acuteに (一人称複数に三人称複数形の動詞が用いられるという ) 人称の変更は古形である第 34 詩節 b 句の menire も同様である ) CfMBhXII32327 (vayam mdash pratipedire)
134iti vai menire vayam CfMBhXII32331 Carsquos comment on dadrsireacute CfHopkins[Great Epic] careless enough for example to construe iti vai menire vayam p14026 a syntactical monstrosity p26514
135br
haspate Ca brahmanam brhatmacr mahatmacr ca patim vmacr haspatir eva sambodhyah tena brhaspate iti vmacr hahmacr am am asudevam br a pat ((brhaspatim とは ()) brahman amバラモンたちのすなわち広大な者たち偉大な者たちの patimすなわちヴァースデー
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
6rte deva prasadmacr macr a rajan jntildemacr anmacr agamena vmacr aad vmacr CfMatsubara[1994] the transcendent God not an object of logical or philosophshyical investigation p7128 true knowledge reached through the grace of God devaprasada p7716 CfOberlies[Grammar] the
instrumental used with rte rte jntildeanagamena va p3282 7caturmurtih Cn c
atasro murtayah naradyah ((caturmurtihとは ) ナラなどの四種の姿である ) CfHopkins[Great Epic] the
usual caturm urti p184 fn1 Matsubara[1994] macr caturmurti underlying notion of Vyuha p1205 8dharmatmajahmacr CfMatsubara[1994] dharmatmaja p147 No38) 9PK harih krsn as tathaiva ca B harih sn ah bhuvah bhuva ity etena vmacr aro vy macr ahkr svayam Cn svayam asudevasyaite catvmacr uhmacr
antildecarmacr anmacr aranmacr macr pradyumnmacr ayteajanmanahmacr tena tu pmacr atrmacr am iva vasudevmacr at paramakmacr macr at samkarsanakhyo jıva utpadyate tatah akhyam manah jmacr tato rsquoaniruddhmacr kmacr nirastam (svayam bhuvah (自存者 ) というこの語によってこれらヴァースデーakhyo rsquoham ara utpadyate iti matamヴァの四種の形態は誕生をもたないのであるこれによってパンチャラートラ派の者たちのごとく最高因であるヴァースデーヴァからサンカルシャナという名の個我が生じサンカルからプラドユムナという名の心が生じプラドユムナからアニルッダという名の自我意識が生じたという考えが否定されている )
11badaryasramam asadya CfMatsubara[1994] Narayana regarded as an incarnation of Visnu in the hermitage of Badarı p1295 12astacakram hi tad yanammacr Cs avyaktamahadaham karammacr ahmacr utarupair asmacr tabhiacute k
tam (未顕現大自我意識 (五)abhmacr s cakrair yu
元素の姿をした八種の車輪と結びついたという意味である ) CfHopkins[1902] As in this situation astacakram (Vedic) would be macrmetrical the choice (of astacakram) must be due to preference for the later form p1155
とは多くの行為に満ちたもろもろの世界においてかつて見たことのない詳細な規定をという意味である ) 18vedesu sapurmacr esu smacr a˙ u anas A˙ ngas are sometimes grouped together an a˙ nges CfHopkins[Great Epic] Vedas Pur macr ngas and Upmacrnopmacr a˙
p142 CfMBh3286 19PK pitaram kam na vidmahe B pitaram karma vidmahe
K はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII800) kam arcasi mahmacr aga tan me brmacr ıha prcchatah abhmacr uhmacr
21trigunavyatirikto rsquosau purusa iti kalpitah Cn puri sarıre vasatıti yogat purusa iti kalpitah na tu tasya dehasangitvam vastavam (puri都城にすなわち身体に住むという語源的意味から purusa iti kalpitah プルシャと考えられているしかしそれが身体と結合しているというのは真実ではない ) CfHopkins[Great Epic] trigun as not only rajas and tamas but alsosattva should be lost to attain God p121 fn2
22ymacr a prakrtir avyaymacr a smacr tir avyaymacr asudevmacr a sarvagatmacr ıacute aparaparymacr a (prakrtir avyaymacra smacr a Ca ymacr a prakr a vmacr akhymacr a macrsvarmacr aymacr aとはヴァースデーヴァと言われ偏在しイーシュヴァラの後の名称であるものはという意味である ) Cn ymacr a svayam avyaktmacr a sattmacr a vyaktesu bhavesmacr u ghatah san patah san iti sadr macr a tisthati saiva sattmacr a (ymacr upen a avyaymacr a自ずから未顕現である最高存在はもろもろの顕現したものにおいて瓶がある布があるというように「ある」という性質によって存在する saそれが avyaya不変の最高存在である ) CfHopkins[Great Epic] (in connection with the highest principle) Source is both born and indestructible p134 fn1)
23sadasadmacr Cp sadasadmacr kmacr aranatmmacr atmakahとは原因と結果を本性とするという意味である )atmakah atmakah aryakmacr macr a (sadasadmacr24 macr av jmacr svarayoh av 我とイーシュヴァラの avmacr amsmacravayor Cn macr ayoh ıveacute (macr ayohとは命
という意味である ) Cs macr am aniruddhmacr acuteav ity
arthah (avam とはアニルッダの二つの部分はという意味である ) 25tena Cn tenaiva mayopadhina (tena とは幻影の欺きによってという意味である ) 26P tapo damah BK tatha yamah BKはこの読みのためプラジャーパティの名称として 21挙げらるべきところ一つ
27marıcir a˙ atriacute Sandhi irregular a˙ atriacute CfOberlies[Grammar] 18 Double sandhi 187 -macr ngirmacrngirmacr s ca ngirmacr s a- lt -as a- lt a˙ a atris ca p4313
28vikrıta eva ca Ganguli Avak and Krita p11644 Deussen Arv macr ıta p751 v36 acaspatyam とak und Krmacr Deussen は VmacrSabdakalpadruma における prajapati の呼称の参照を指示している (p751脚注 ) 両者とも 21 人のプラジャーパティの名称として rsquorvak krıta eva ca という読みを収録している CfHopkins[1899] vikr ta 2)b or vikrıta 2) nom prop xii33536 = 12686 has vikrıta p223
29ekavim acute as te prajmacr apatisrdquo are late-epic p12135 satir utpannamacr apatayah CfHopkins[1902] ldquotwenty-one Praj macr30tatah Cs tatah bhagavatprmacr anıti (tatahとは至尊者によって達成されたもろもろのものをという意味である )aptmacr31PK atmaprmacr ani ca tato jmacr B macr prmacr ani ca tatah apnuvanti macr aptmacr ananti atma aptmacr prmacr 32P tam namayasyanti an namasyanti BK tmacr33ye hınah sabhir gunaih karmabhir eva ca sabhih pantildecaprmacr sendriyaih gunaih adibhih
karmabhih acute sn aih (saptadasabhihとは五種の気息マナスブッディ十の感官 gun aihとはサットヴァなど karmabhih
suklakrとはもろもろの善悪の行為でありそれらのなくなったという意味である ) Cs mahabhutaikadasendriyaham karalaksan aih ((saptadasabhihとは ) (五) 大元素十一の感官自我意識を特徴としてもつものをという意味である ) CfHopkins[Great Epic] another passage alluding to the seventeen p1675
34kalahmacr pantildecadaacute a Ca kalmacr pantildecadaacute utmacr am pantildecacatustridvyekagunatvenopmacr ac chabdmacr macrsa tyaktvmacr ah sa bhmacr anmacr adhibhedmacr adaya eva gunahkalmacr tmacr a bhmacr ani jitvety arthah ah pantildecadasaacute とは諸元素は条件の相違によって五四三二一のグナをも
ah as tyaktvmacr utmacr (kalmacr
つので音声などの諸グナが kalahmacr 諸部分であるそれらを tyaktva捨ててというのは諸元素に勝ってという意味である ) Cp pantildecadaacute ah prmacr adipantildecakanmacr urmakrkaradevadattadhanam jayabhmacr upmacr (pantildecadaacute ahとはプラーナなsa kalmacr anmacr agakmacr utapantildecakarmacr ah sa kalmacrどの五種蛇風亀風シャコ風法螺貝風腹中火風 (の五種 )五種の元素これら (十五 ) の姿をもつものたちである ) Cs trayo gun macr pantildeca visaymacr a dvesah sukham duhkham sam ghmacr s cetanmacr tih sa kalmacr とは )三種のグナ五種の対ah ah icchmacr ataacute a dhr ((pantildecadaacute ah象願望嫌悪快苦身体 ()意識堅固である ) CfHopkins[1902] kala suks ma the pure soul p13516
36P sarvagatas caiva B sarvagunas caiva K sarvagatis caiva 37dracute anayogena avmacr ca prasrtau tatah Cs anam eva yogah jntildeanayogahsyate jntildemacr macr am jntildemacr (知識こそがヨーガであるものが
avmacrjntildeanayoga である ) Cn prasrtau nirgatau (prasrtau とは現れたという意味である ) Sandhi irregular jntildeanayogena macr macr am CfOberlies[Grammar] Absense of savarna-sandhi p211
38PK nanmacr atanusammacr macr ah anmacr asthitmacrasthitmacr B nmacr amatasammacr ah 39P adyammacr gatim caismacr B
aacute caisam K adya gatim caismacram macrsu gatim macr am
40ye tu tadbhmacr a loke ekmacr (B
K lo antitvam) sa
mmacr ah Cs tadbhmacr ah bhagavaddhymacr skrtmacr
avitmacr antitvam ke hy ekmacr asthitmacr avitmacr anasam ah
42Hopkins[1910] The Puranic system of Manus and manvantaras is unknown to the early epic The Anusasana knows it well and so do the later (335-350) Parvans of acute anti p37335 Smacr
43nmacr ayanenottarapmacr ena CfMatsubara[1994] uttamapurusa applied to Nmacr ayana p802 armacr urus armacr 44lokahitmacr asam C
s u hitam adhivmacr ıti lokahitmacr ivmacr て幸福に住まわせるから lokahitmacr asamadhivmacr lokes asayatmacr adh asam (諸世界におい adhivmacr
armacr adhivmacrと言われる ) CfMatsubara[1994] Nmacr ayan a addressed as lokahitmacr asa p13014 45BK は次の詩節の前に nmacr aca を挿入している arada uvmacr46P janma tavottamam B janma krtam tvaya K janma tvayottamam47prakrtim adymacr Ca macr am pr
akrtim nmacr ayan akhyam (adymacr p
rakrtim とはナーラーヤナと呼ばれるという意味であtavmacr am adymacr armacr macr am
48B は PK の ab 句を cd 句に cd 句を ab 句にしている 49guptani catvmacr arimacr upastham udaram pmacr adam vmacr an ipmacr ak ceti catvari (macr 性器腹手足言葉という四種である ) CnCp
pmacr ipmacr ani (手足腹性器の四種である ) Cs vmacr anyudaropasthmacradodaropasthmacr akpmacr ani (言葉手腹性器の四種である ) 50
anP satvatadharmagoptmacr a BK acuteaacute a (CfBhG1118) CfMatsubara[1994] Nmacr ayana addressed as smacrsmacrsvatadharmagoptmacr armacr atvatashy
dharma-goptr pp13013 147 No40 51PB macr avidhikriymacr K vidhivatkriymacratm abhih abhih 52P uttamavegayuktas BK uttamayogayuktas
53alokayann uttarapacimena CfMBhXII32656 (samudre pascimottare) 54dv=ıpah acute sa nmacr a CfHopkins[1910] the description of the White Island Sveta Dvıpa otherwise known only from the acutesvetah amnmacr
Purmacr as (including the Harivamsa) p37212
acute55man
eroh sahasraih anam atrimsatordhvamsa hi yojanamacr dvmacr acute CfHopkins[1902] an example (of the ablative used to estimate distance to a certain extent) united with the instrumental p15116
56P atındriyas BK anindriyas 57nispandahınah Cs nispa[sya]ndahınah mutrapurısavarjitah (nisyandahınahとは大小便をしないという意味である )
Ganguli(p11819) Deussen(p753 v9) とも「まばたきしない」と解している 58acute am CfHopkins[Great Epic] The ldquowhite menrdquo of the White Island must be Kashmere Brahmans p1167 15
67P visvag vaktram BK viacute lelihyante adairghymacr dalam samarthmacrlelihyante svavaktram Cs jihvmacr an mukhaman pariledhum a ity arthah (舌が長いので顔の面を嘗めることができるという意味である )
68P bhaktymacr viacute BK bhaktymacr svotpannam Cs viacute macr agnymacr ataha devam svotpannam devam a viacute svotpannam ahitmacr adivat paranipmacr
243
茂木
のである 69もろもろのヴェーダもろもろのダルマ寂静に至った聖者たち神々はすべて神
の創造物である 70
ユディシュティラは言った
(13) 感官を超え 71食事をとらず動作なくよき香りを放つこれらの人々はどのように生まれた
のですかまた彼らの最高の行き先はどこですか
(14) この世で解脱した人々の特徴はバーラタ族の最上者よ白い島に住む人々のようなのですか
(15) どうか私の疑問を断ち切って下さい私の好奇心は大きいのです貴方はあらゆる物語の森で
す私たちは貴方を頼りとしています
ビーシュマは言った
(16) この広大な物語は王よ私が父の近くで聞いたそれが汝に語られねばならないなぜならば
それは物語の核心であると伝えられているからである 72
(17) ウパリチャラという名の王がいた地上の支配者でありインドラの友であり 73ハリナーラー
ヤナを (narmacr ayanmacr am harim)信愛していた (bhaktah )ことで知られていた
(Pmacr 2237) pantildecamyarthe bahuvrmacr (viacute ahitmacr an 2237)奪an ıhih svotpannam は agni などの複合語のように不規則な後置であり (Pmacr格の意味での所有複合語である ) Cv (reading visvmacr svmacr svmacr am muktmacr anmacravisvotpattyavyayam) viacute aviacute anmacr amuktmacr am utpattyavadhi avyayam vyayarahitam devam aradhayantiti yogyakriyadhyaharah (visvavisvanamすなわち解脱した者たちとしていない者たちの utpatti発生までは avyayamすなわち消滅しないという意味である devam(の語の後に )敬うというような適切な所作が補われるべきである )
69P yasmat sarve lokah sutah BK yasmat sarve lokah sam prasutah この後に K は次の 11 音節の句を挿入している
sarvag macr aacute uks ah a˙ a (すべての支分をもち部分を伴った微細な )atrmacrs ca smacr mmacr sahmacrngakmacr70P sarve tasya visargmacr B
sarve tasya nisargahah K sarve tasya nisarga iti
この詩節の韻律は不規則である P は ab 句 8 音節 cd 句 9 音節 B は a 句は 8 音節 b 句 10 音節 cd 句は 9 音節 Kの該当部分はそれぞれ 8 音節 10 音節 11 音節 9 音節となっている Hopkins の指摘を考慮すると P の第 9 詩節 cd 句から第 12 詩節は散文とみなすことができよう (CfHopkins[Great Epic] pp2671 3532)
71P atındriya BK anındriya CfMBhXII32325cd 72P kathasaro hi sa smrtah BK kathasaro hi sa mata CfHopkins[Great Epic] So the Ccedilvetadvıpa story is a kathasara p514
K はこの後に次の 2 行を挿入している (=MBhXII802) acute kathaymacr asa narado munisattamah (最上の聖者ナーラダはシャンタヌ王に語った )santanoh ammacrrajntildemacr st aha tatrmacr acute an pura (かつて王に尋ねられた時a pr ah pura prmacr aham srutavmacr 「そのことをかつて私は聞いた」と )
73akhandalasa
k
hah
CfHopkins[Great Epic] akhandala an epithet of Indra p140 fn2 macr 74 atvatam asthmacr N smacr smacr anmacr pmacr atrmacr macr atvatamsmacr vidhim macr aya atvatam atvatmacr am antildecarmacr an am hitam (smacr とはサートヴァタたちすなわちパン
チャラートラ派の人々に対して規定されたという意味である ) 75tacches N tacches a vis uacute a (tacches a とはヴィシュヌの残余によってという意味である ) 76BK は
天と地において確立された 77P sakro BK devo 78P vahanani ca BK vahanam tatha 79P etad bhagavate sarvam iti BK yat tad bhmacragavatam sarvam iti
80P preksitam sada B proksitam sada K presitam sada81P kmacr anaimittikmacr kmacr ttikmacr CfOberlies[Grammar] a- lt -as a-amy
ajasram BK amyanaimi
a rajan 18Double sandhi 187 -macr
kamyanaimittika ajasram p4314 82tasya gehe mahmacr nah atmanah ha to avoid triiambus in an even atma CfHopkins[Great Epic] b 句 tasya gehe mahmacr geha for gr
pada p26326 83pantildecaratravido mukhyas CfHopkins[Great Epic] ekantinas are identified with the Pantildecaratras p14322 84proktam acuteastram uttamam dins are referred to as the author of the Pantildecaratrasmacr CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhan
Ccedilastra p144 fn1
BK はこの後に次の詩節を挿入している (=MBhXII804) s caturbhihvedaiacute samitam krtam merau mah agirau (macr 偉大な山メール山において四つのヴェーダに一致して作られた )
asyaihmacr saptabhir udgırnam lokadharmam anuttamam (最高の世間の法がこの七人の口から発せられた ) 85sapta prakrtayo hy etmacr C
n sapta prakrtayo mahadahamkmacr adimmacr svmacr bhuvas tu mmacr tir eva (sapta prakrtayahas armacr urtayah ayam ulaprakr
87sarve te rsibhih saha Sandhi irregular te rsibhih CfOberlies[Grammar] 114 Absence of udgrmacr -aha-sandhi 1144 -e r p1811
88ca esmacr a Sandhi irregular ca esmacr CfOberlies[Grammar] 112 Absence of prasista-sandhi p1212 a prathamasargajmacr a 89PB idam uttamam K hitam uttamam CfHopkins[Great Epic] a primeval code anu acuteasana of
10000 ccedillokas gives rise to
smacr
the laws p1817 90P tatha prammacr anmacr am hi aprammacr am hiBK yathmacr an91pravaksyate dha
rmmacr ayambhuvah
an manuh svmacr svayam CfHopkins[Great Epic] reference to the code of Manu p1817 92usanmacr haspatiacute llables)
astra made by Uccedilanas a br s caiva (9 sy
CfHopkins[Great Epic] The Hypermetric Ccedilloka p25520 dharmaccedil macr
したことを喜んだ 93P madbhavito rmacr ajmacr macr B sadbhmacr ajmacr K sadbhmacra avito rmacr a avanirato 94P sarvasmacr anam BK yusmacchmacr anamastrmacr macr astrmacr macr 95P yasasyam BK rahasyam 96PK prajavanto B prajananto 97P tat satyam BK tat sarvam 98P utpanne rdquongirase B utpanne rsquom girase K utpanne rsquongirase Ca utpanne rdquom girase brhaspatau jate angirase iti akaralopas
cchandasah girase とはブリハスパティが生まれた時という意味である ngirase の (語頭の ) 長母音 a が消失する (utpanne rdquom a˙のは古形である ) CfOberlies[Grammar] 12 Special cases of sandhi 126 -e rsquo- lt -e a- p2816
99P dharanmacr macr BK dhmacr macrat aranah100tato rsquotıte akalpe Cs m
a
akalpe p macr am hiranyagarbharmacr am (mahmacr mahmacr hmacr urvasymacr atrymacr akalpeとは以前のヒラニヤガルバの夜にとい
う意味である ) CfHopkins[1903] Only the later epic knows the Maha-kalpa by name p4511 MBhXII326104 101utpanne rsquo˙ sute ngirasah sute brhaspatmacr anmacr paurohityam apte (utpanne rsquo˙ sutengirasah Ca utpanne rsquo˙ av utpanne devmacr am prmacr ngirasah とはブリハスパティが生まれたのですなわち神々にとってプローヒタ祭官たることが得られたのでという意味である )
殺生せず清浄にして慈悲あり (aksudra)115願望なく祭式を賞賛していたそこで準備された 102brhad brahma mahac ceti acute ah ayaavmacr ah nu) are synonyms like brsabdmacr parymacr acakmacr CfHopkins[Great Epic] they (Rudra and Vis had
brahma and mahat p97 fn2 103adhıtavmacr s tadmacr acuteastam sikhandijam CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhandins the author of the Pantildeshy
am a smacr samyak citraacute carmacr astra p144 fn1 atra Ccedilmacr
104divam macr a CfMBhXII3254108 Hopkins[Great Epic] macr dala still an epithet of Indra p140 fn2 akhandalo yath macr akhan 105brhaspatir upadhyayas CfHara[1980] upmacr aya appeared in the ritual con
teadhymacr xt p112 fn45
106Pdhanusakso akhyo macr BK dhanusmacr
107raibyas ca
arvmacr u Sandhi irregular ca arvmacr avasmacr CfOberlies[Grammar] 111 Absense of savarnashyavasuparavasmacr avasuparmacr u
sandhi 1111 -aa aa p211 108tan dyaacute ahmanas may be implied in the list at xii337 7ff s caiva mahan rmacr sih CfHopkins[Great Epi] Divisions of Veda Other Br macr
(=MBhXII3237ff) T macr dya(v7) Kmacr va(v9) Taittri(v9) p734
an atha(v9) Kan 109P acute BK smacr tir saktir acutean
110P smacr amahah BK acutealihotrapitmacr tah smacr a (kapilahとはシャーリホートラの父はとalihotrapitmacr smacr a smr Ca kapilah acutealihotrasya pit macrいう意味である ) CfHopkins[Great Epic] Kapila father of C alihotra p98 fn1
111P kapilas ca rsisresthah BK rsisresthas ca kapilah Sandhi irregular kapilas ca rsisresthah CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praslista-sandhi 1123 -aa r- p912
112 macr
adyah kathas Ca a
dyah kathasakhadarsı (
adyahmacr とは (ヤジュルヴェーダの ) カタ派を作ったという意味である ) aacute ırtitmacr Sa
CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praacute a e- 113ca ete sod sa kmacr ah ndhi irregular ca ete slista-sandhi 1124 -amacr
p1212 114na tatra paacute ato rsquobh macr Critical Notes Absence of pasughata is considered as a point of affinity between the Pantildecaratra and macrsughmacr ut
Avestic religion (cf12806) (Critical Notes Pvol16 p2224(right) v10) acute CfHopkins[Great Epic] ahi ˙115ahimsrah sucir aksudro nsa doctrine of the later epic ldquohe did no harm to any living thing he was macr
pure and not cruelrdquo (aksudra akrmacr smacr antildecarmacr= ura) p37717 Matsubara[1994] ahim a one of the most important teachings in the Pmacr atra p147 Reference No38
sracute nu tvam vacanam putra asmabhih samudahrtam (息子よ汝は我々が言った言葉を聞くがよい )
123yasya prasadam kurute sa vai tam drastum arhati CfHopkins[Great Epic] the grace of God is here the chief element of salvation ldquoThat man can see Him to whom He gives His gracerdquo p18812 Parallel Phrases in the two Epics p430 No223
124P ekatadvitatrita macr aacute s citraacute dinah
ucus B ekatadvitatrit macrs cocus tataacute sikhan (=MBhXII808) K omitted CfHopkins[Great Epic] Ekata-Dvita-Trit macraccedil co rsquocus hypermetric light dissyllable a mora measurement of two breves or light
syllales as a substitute for one and long vowel or heavy syllable p2575 K は P の第 16 詩節の後に挿入された 12 行 (=MBhXII806) の最終行が類似しているが (athaikato dvitaacute s caiva s ca tritaacute
maharsayah )PB に対応する箇所はない 125P e
kapmacr ah admacr sthitmacr K ekapmacr a sthitmacradasthitmacr B ekapmacr ah ah admacr ah
126この後にB は次の 2 行を挿入
している
K はこのうちの 2 行目のみを挿入している (=MBhXII809)
katham pasyemahi yam devam nmacr ayanatmakam armacr macr(我々はどうすればナーラーヤナを本質とし )
varenyam varadam tam vai devadevam sanatanam
(願わしい恩寵を与える神々の神である永遠の神を見ることができるであろうか )
127BK はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII810) snigdhagambhıraymacr acmacr akarı vibho a vmacr a prahars
128acute(愛情深い音声によって (私たちを ) 歓喜させるものでありました力ある者よ )
svetadvıpo ıpa = dig uttarmacrCfHopkins[Great Epic] the White Island or rather country (dvimacr a or more exactly uttarapaccedilcimena ldquoin the Northwestrdquo) p1167
129ekantabhmacr as te bhaktmacr purusottamam avopagatmacr Parallel Phrases in the two Epics avopagatmacr ah antabhmacrCfHopkins[Great Epic] ek macr ahp405 no27 Matsubara[1994] alliterative word play manavah bhaktah purusottamam p799
130P atındriya BK anindriya CfMBhXII32213ab 131P B pratipedire semahi N purusavyatyaya macr ah (一人称複数に対して三人称複数形の動詞用いられるという動詞K praviacute ars 活用語尾の ) 人称の変更は古形である ) CfMBhXII32331 Ca 注
132K は ab 句の後に次の一行を挿入している (=MBhXII811) sahasa hi gatah sarve tejasa tasya mohitah (突然全員が神の光によって惑わされました )
133PB dadracute K dadrsimo Ca dadrsire purusavyatyayah chmacr menire (34b) ity api tatha (dadrsire というようsire acute acute andasah acuteに (一人称複数に三人称複数形の動詞が用いられるという ) 人称の変更は古形である第 34 詩節 b 句の menire も同様である ) CfMBhXII32327 (vayam mdash pratipedire)
134iti vai menire vayam CfMBhXII32331 Carsquos comment on dadrsireacute CfHopkins[Great Epic] careless enough for example to construe iti vai menire vayam p14026 a syntactical monstrosity p26514
135br
haspate Ca brahmanam brhatmacr mahatmacr ca patim vmacr haspatir eva sambodhyah tena brhaspate iti vmacr hahmacr am am asudevam br a pat ((brhaspatim とは ()) brahman amバラモンたちのすなわち広大な者たち偉大な者たちの patimすなわちヴァースデー
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
とは多くの行為に満ちたもろもろの世界においてかつて見たことのない詳細な規定をという意味である ) 18vedesu sapurmacr esu smacr a˙ u anas A˙ ngas are sometimes grouped together an a˙ nges CfHopkins[Great Epic] Vedas Pur macr ngas and Upmacrnopmacr a˙
p142 CfMBh3286 19PK pitaram kam na vidmahe B pitaram karma vidmahe
K はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII800) kam arcasi mahmacr aga tan me brmacr ıha prcchatah abhmacr uhmacr
21trigunavyatirikto rsquosau purusa iti kalpitah Cn puri sarıre vasatıti yogat purusa iti kalpitah na tu tasya dehasangitvam vastavam (puri都城にすなわち身体に住むという語源的意味から purusa iti kalpitah プルシャと考えられているしかしそれが身体と結合しているというのは真実ではない ) CfHopkins[Great Epic] trigun as not only rajas and tamas but alsosattva should be lost to attain God p121 fn2
22ymacr a prakrtir avyaymacr a smacr tir avyaymacr asudevmacr a sarvagatmacr ıacute aparaparymacr a (prakrtir avyaymacra smacr a Ca ymacr a prakr a vmacr akhymacr a macrsvarmacr aymacr aとはヴァースデーヴァと言われ偏在しイーシュヴァラの後の名称であるものはという意味である ) Cn ymacr a svayam avyaktmacr a sattmacr a vyaktesu bhavesmacr u ghatah san patah san iti sadr macr a tisthati saiva sattmacr a (ymacr upen a avyaymacr a自ずから未顕現である最高存在はもろもろの顕現したものにおいて瓶がある布があるというように「ある」という性質によって存在する saそれが avyaya不変の最高存在である ) CfHopkins[Great Epic] (in connection with the highest principle) Source is both born and indestructible p134 fn1)
23sadasadmacr Cp sadasadmacr kmacr aranatmmacr atmakahとは原因と結果を本性とするという意味である )atmakah atmakah aryakmacr macr a (sadasadmacr24 macr av jmacr svarayoh av 我とイーシュヴァラの avmacr amsmacravayor Cn macr ayoh ıveacute (macr ayohとは命
という意味である ) Cs macr am aniruddhmacr acuteav ity
arthah (avam とはアニルッダの二つの部分はという意味である ) 25tena Cn tenaiva mayopadhina (tena とは幻影の欺きによってという意味である ) 26P tapo damah BK tatha yamah BKはこの読みのためプラジャーパティの名称として 21挙げらるべきところ一つ
27marıcir a˙ atriacute Sandhi irregular a˙ atriacute CfOberlies[Grammar] 18 Double sandhi 187 -macr ngirmacrngirmacr s ca ngirmacr s a- lt -as a- lt a˙ a atris ca p4313
28vikrıta eva ca Ganguli Avak and Krita p11644 Deussen Arv macr ıta p751 v36 acaspatyam とak und Krmacr Deussen は VmacrSabdakalpadruma における prajapati の呼称の参照を指示している (p751脚注 ) 両者とも 21 人のプラジャーパティの名称として rsquorvak krıta eva ca という読みを収録している CfHopkins[1899] vikr ta 2)b or vikrıta 2) nom prop xii33536 = 12686 has vikrıta p223
29ekavim acute as te prajmacr apatisrdquo are late-epic p12135 satir utpannamacr apatayah CfHopkins[1902] ldquotwenty-one Praj macr30tatah Cs tatah bhagavatprmacr anıti (tatahとは至尊者によって達成されたもろもろのものをという意味である )aptmacr31PK atmaprmacr ani ca tato jmacr B macr prmacr ani ca tatah apnuvanti macr aptmacr ananti atma aptmacr prmacr 32P tam namayasyanti an namasyanti BK tmacr33ye hınah sabhir gunaih karmabhir eva ca sabhih pantildecaprmacr sendriyaih gunaih adibhih
karmabhih acute sn aih (saptadasabhihとは五種の気息マナスブッディ十の感官 gun aihとはサットヴァなど karmabhih
suklakrとはもろもろの善悪の行為でありそれらのなくなったという意味である ) Cs mahabhutaikadasendriyaham karalaksan aih ((saptadasabhihとは ) (五) 大元素十一の感官自我意識を特徴としてもつものをという意味である ) CfHopkins[Great Epic] another passage alluding to the seventeen p1675
34kalahmacr pantildecadaacute a Ca kalmacr pantildecadaacute utmacr am pantildecacatustridvyekagunatvenopmacr ac chabdmacr macrsa tyaktvmacr ah sa bhmacr anmacr adhibhedmacr adaya eva gunahkalmacr tmacr a bhmacr ani jitvety arthah ah pantildecadasaacute とは諸元素は条件の相違によって五四三二一のグナをも
ah as tyaktvmacr utmacr (kalmacr
つので音声などの諸グナが kalahmacr 諸部分であるそれらを tyaktva捨ててというのは諸元素に勝ってという意味である ) Cp pantildecadaacute ah prmacr adipantildecakanmacr urmakrkaradevadattadhanam jayabhmacr upmacr (pantildecadaacute ahとはプラーナなsa kalmacr anmacr agakmacr utapantildecakarmacr ah sa kalmacrどの五種蛇風亀風シャコ風法螺貝風腹中火風 (の五種 )五種の元素これら (十五 ) の姿をもつものたちである ) Cs trayo gun macr pantildeca visaymacr a dvesah sukham duhkham sam ghmacr s cetanmacr tih sa kalmacr とは )三種のグナ五種の対ah ah icchmacr ataacute a dhr ((pantildecadaacute ah象願望嫌悪快苦身体 ()意識堅固である ) CfHopkins[1902] kala suks ma the pure soul p13516
36P sarvagatas caiva B sarvagunas caiva K sarvagatis caiva 37dracute anayogena avmacr ca prasrtau tatah Cs anam eva yogah jntildeanayogahsyate jntildemacr macr am jntildemacr (知識こそがヨーガであるものが
avmacrjntildeanayoga である ) Cn prasrtau nirgatau (prasrtau とは現れたという意味である ) Sandhi irregular jntildeanayogena macr macr am CfOberlies[Grammar] Absense of savarna-sandhi p211
38PK nanmacr atanusammacr macr ah anmacr asthitmacrasthitmacr B nmacr amatasammacr ah 39P adyammacr gatim caismacr B
aacute caisam K adya gatim caismacram macrsu gatim macr am
40ye tu tadbhmacr a loke ekmacr (B
K lo antitvam) sa
mmacr ah Cs tadbhmacr ah bhagavaddhymacr skrtmacr
avitmacr antitvam ke hy ekmacr asthitmacr avitmacr anasam ah
42Hopkins[1910] The Puranic system of Manus and manvantaras is unknown to the early epic The Anusasana knows it well and so do the later (335-350) Parvans of acute anti p37335 Smacr
43nmacr ayanenottarapmacr ena CfMatsubara[1994] uttamapurusa applied to Nmacr ayana p802 armacr urus armacr 44lokahitmacr asam C
s u hitam adhivmacr ıti lokahitmacr ivmacr て幸福に住まわせるから lokahitmacr asamadhivmacr lokes asayatmacr adh asam (諸世界におい adhivmacr
armacr adhivmacrと言われる ) CfMatsubara[1994] Nmacr ayan a addressed as lokahitmacr asa p13014 45BK は次の詩節の前に nmacr aca を挿入している arada uvmacr46P janma tavottamam B janma krtam tvaya K janma tvayottamam47prakrtim adymacr Ca macr am pr
akrtim nmacr ayan akhyam (adymacr p
rakrtim とはナーラーヤナと呼ばれるという意味であtavmacr am adymacr armacr macr am
48B は PK の ab 句を cd 句に cd 句を ab 句にしている 49guptani catvmacr arimacr upastham udaram pmacr adam vmacr an ipmacr ak ceti catvari (macr 性器腹手足言葉という四種である ) CnCp
pmacr ipmacr ani (手足腹性器の四種である ) Cs vmacr anyudaropasthmacradodaropasthmacr akpmacr ani (言葉手腹性器の四種である ) 50
anP satvatadharmagoptmacr a BK acuteaacute a (CfBhG1118) CfMatsubara[1994] Nmacr ayana addressed as smacrsmacrsvatadharmagoptmacr armacr atvatashy
dharma-goptr pp13013 147 No40 51PB macr avidhikriymacr K vidhivatkriymacratm abhih abhih 52P uttamavegayuktas BK uttamayogayuktas
53alokayann uttarapacimena CfMBhXII32656 (samudre pascimottare) 54dv=ıpah acute sa nmacr a CfHopkins[1910] the description of the White Island Sveta Dvıpa otherwise known only from the acutesvetah amnmacr
Purmacr as (including the Harivamsa) p37212
acute55man
eroh sahasraih anam atrimsatordhvamsa hi yojanamacr dvmacr acute CfHopkins[1902] an example (of the ablative used to estimate distance to a certain extent) united with the instrumental p15116
56P atındriyas BK anindriyas 57nispandahınah Cs nispa[sya]ndahınah mutrapurısavarjitah (nisyandahınahとは大小便をしないという意味である )
Ganguli(p11819) Deussen(p753 v9) とも「まばたきしない」と解している 58acute am CfHopkins[Great Epic] The ldquowhite menrdquo of the White Island must be Kashmere Brahmans p1167 15
67P visvag vaktram BK viacute lelihyante adairghymacr dalam samarthmacrlelihyante svavaktram Cs jihvmacr an mukhaman pariledhum a ity arthah (舌が長いので顔の面を嘗めることができるという意味である )
68P bhaktymacr viacute BK bhaktymacr svotpannam Cs viacute macr agnymacr ataha devam svotpannam devam a viacute svotpannam ahitmacr adivat paranipmacr
243
茂木
のである 69もろもろのヴェーダもろもろのダルマ寂静に至った聖者たち神々はすべて神
の創造物である 70
ユディシュティラは言った
(13) 感官を超え 71食事をとらず動作なくよき香りを放つこれらの人々はどのように生まれた
のですかまた彼らの最高の行き先はどこですか
(14) この世で解脱した人々の特徴はバーラタ族の最上者よ白い島に住む人々のようなのですか
(15) どうか私の疑問を断ち切って下さい私の好奇心は大きいのです貴方はあらゆる物語の森で
す私たちは貴方を頼りとしています
ビーシュマは言った
(16) この広大な物語は王よ私が父の近くで聞いたそれが汝に語られねばならないなぜならば
それは物語の核心であると伝えられているからである 72
(17) ウパリチャラという名の王がいた地上の支配者でありインドラの友であり 73ハリナーラー
ヤナを (narmacr ayanmacr am harim)信愛していた (bhaktah )ことで知られていた
(Pmacr 2237) pantildecamyarthe bahuvrmacr (viacute ahitmacr an 2237)奪an ıhih svotpannam は agni などの複合語のように不規則な後置であり (Pmacr格の意味での所有複合語である ) Cv (reading visvmacr svmacr svmacr am muktmacr anmacravisvotpattyavyayam) viacute aviacute anmacr amuktmacr am utpattyavadhi avyayam vyayarahitam devam aradhayantiti yogyakriyadhyaharah (visvavisvanamすなわち解脱した者たちとしていない者たちの utpatti発生までは avyayamすなわち消滅しないという意味である devam(の語の後に )敬うというような適切な所作が補われるべきである )
69P yasmat sarve lokah sutah BK yasmat sarve lokah sam prasutah この後に K は次の 11 音節の句を挿入している
sarvag macr aacute uks ah a˙ a (すべての支分をもち部分を伴った微細な )atrmacrs ca smacr mmacr sahmacrngakmacr70P sarve tasya visargmacr B
sarve tasya nisargahah K sarve tasya nisarga iti
この詩節の韻律は不規則である P は ab 句 8 音節 cd 句 9 音節 B は a 句は 8 音節 b 句 10 音節 cd 句は 9 音節 Kの該当部分はそれぞれ 8 音節 10 音節 11 音節 9 音節となっている Hopkins の指摘を考慮すると P の第 9 詩節 cd 句から第 12 詩節は散文とみなすことができよう (CfHopkins[Great Epic] pp2671 3532)
71P atındriya BK anındriya CfMBhXII32325cd 72P kathasaro hi sa smrtah BK kathasaro hi sa mata CfHopkins[Great Epic] So the Ccedilvetadvıpa story is a kathasara p514
K はこの後に次の 2 行を挿入している (=MBhXII802) acute kathaymacr asa narado munisattamah (最上の聖者ナーラダはシャンタヌ王に語った )santanoh ammacrrajntildemacr st aha tatrmacr acute an pura (かつて王に尋ねられた時a pr ah pura prmacr aham srutavmacr 「そのことをかつて私は聞いた」と )
73akhandalasa
k
hah
CfHopkins[Great Epic] akhandala an epithet of Indra p140 fn2 macr 74 atvatam asthmacr N smacr smacr anmacr pmacr atrmacr macr atvatamsmacr vidhim macr aya atvatam atvatmacr am antildecarmacr an am hitam (smacr とはサートヴァタたちすなわちパン
チャラートラ派の人々に対して規定されたという意味である ) 75tacches N tacches a vis uacute a (tacches a とはヴィシュヌの残余によってという意味である ) 76BK は
天と地において確立された 77P sakro BK devo 78P vahanani ca BK vahanam tatha 79P etad bhagavate sarvam iti BK yat tad bhmacragavatam sarvam iti
80P preksitam sada B proksitam sada K presitam sada81P kmacr anaimittikmacr kmacr ttikmacr CfOberlies[Grammar] a- lt -as a-amy
ajasram BK amyanaimi
a rajan 18Double sandhi 187 -macr
kamyanaimittika ajasram p4314 82tasya gehe mahmacr nah atmanah ha to avoid triiambus in an even atma CfHopkins[Great Epic] b 句 tasya gehe mahmacr geha for gr
pada p26326 83pantildecaratravido mukhyas CfHopkins[Great Epic] ekantinas are identified with the Pantildecaratras p14322 84proktam acuteastram uttamam dins are referred to as the author of the Pantildecaratrasmacr CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhan
Ccedilastra p144 fn1
BK はこの後に次の詩節を挿入している (=MBhXII804) s caturbhihvedaiacute samitam krtam merau mah agirau (macr 偉大な山メール山において四つのヴェーダに一致して作られた )
asyaihmacr saptabhir udgırnam lokadharmam anuttamam (最高の世間の法がこの七人の口から発せられた ) 85sapta prakrtayo hy etmacr C
n sapta prakrtayo mahadahamkmacr adimmacr svmacr bhuvas tu mmacr tir eva (sapta prakrtayahas armacr urtayah ayam ulaprakr
87sarve te rsibhih saha Sandhi irregular te rsibhih CfOberlies[Grammar] 114 Absence of udgrmacr -aha-sandhi 1144 -e r p1811
88ca esmacr a Sandhi irregular ca esmacr CfOberlies[Grammar] 112 Absence of prasista-sandhi p1212 a prathamasargajmacr a 89PB idam uttamam K hitam uttamam CfHopkins[Great Epic] a primeval code anu acuteasana of
10000 ccedillokas gives rise to
smacr
the laws p1817 90P tatha prammacr anmacr am hi aprammacr am hiBK yathmacr an91pravaksyate dha
rmmacr ayambhuvah
an manuh svmacr svayam CfHopkins[Great Epic] reference to the code of Manu p1817 92usanmacr haspatiacute llables)
astra made by Uccedilanas a br s caiva (9 sy
CfHopkins[Great Epic] The Hypermetric Ccedilloka p25520 dharmaccedil macr
したことを喜んだ 93P madbhavito rmacr ajmacr macr B sadbhmacr ajmacr K sadbhmacra avito rmacr a avanirato 94P sarvasmacr anam BK yusmacchmacr anamastrmacr macr astrmacr macr 95P yasasyam BK rahasyam 96PK prajavanto B prajananto 97P tat satyam BK tat sarvam 98P utpanne rdquongirase B utpanne rsquom girase K utpanne rsquongirase Ca utpanne rdquom girase brhaspatau jate angirase iti akaralopas
cchandasah girase とはブリハスパティが生まれた時という意味である ngirase の (語頭の ) 長母音 a が消失する (utpanne rdquom a˙のは古形である ) CfOberlies[Grammar] 12 Special cases of sandhi 126 -e rsquo- lt -e a- p2816
99P dharanmacr macr BK dhmacr macrat aranah100tato rsquotıte akalpe Cs m
a
akalpe p macr am hiranyagarbharmacr am (mahmacr mahmacr hmacr urvasymacr atrymacr akalpeとは以前のヒラニヤガルバの夜にとい
う意味である ) CfHopkins[1903] Only the later epic knows the Maha-kalpa by name p4511 MBhXII326104 101utpanne rsquo˙ sute ngirasah sute brhaspatmacr anmacr paurohityam apte (utpanne rsquo˙ sutengirasah Ca utpanne rsquo˙ av utpanne devmacr am prmacr ngirasah とはブリハスパティが生まれたのですなわち神々にとってプローヒタ祭官たることが得られたのでという意味である )
殺生せず清浄にして慈悲あり (aksudra)115願望なく祭式を賞賛していたそこで準備された 102brhad brahma mahac ceti acute ah ayaavmacr ah nu) are synonyms like brsabdmacr parymacr acakmacr CfHopkins[Great Epic] they (Rudra and Vis had
brahma and mahat p97 fn2 103adhıtavmacr s tadmacr acuteastam sikhandijam CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhandins the author of the Pantildeshy
am a smacr samyak citraacute carmacr astra p144 fn1 atra Ccedilmacr
104divam macr a CfMBhXII3254108 Hopkins[Great Epic] macr dala still an epithet of Indra p140 fn2 akhandalo yath macr akhan 105brhaspatir upadhyayas CfHara[1980] upmacr aya appeared in the ritual con
teadhymacr xt p112 fn45
106Pdhanusakso akhyo macr BK dhanusmacr
107raibyas ca
arvmacr u Sandhi irregular ca arvmacr avasmacr CfOberlies[Grammar] 111 Absense of savarnashyavasuparavasmacr avasuparmacr u
sandhi 1111 -aa aa p211 108tan dyaacute ahmanas may be implied in the list at xii337 7ff s caiva mahan rmacr sih CfHopkins[Great Epi] Divisions of Veda Other Br macr
(=MBhXII3237ff) T macr dya(v7) Kmacr va(v9) Taittri(v9) p734
an atha(v9) Kan 109P acute BK smacr tir saktir acutean
110P smacr amahah BK acutealihotrapitmacr tah smacr a (kapilahとはシャーリホートラの父はとalihotrapitmacr smacr a smr Ca kapilah acutealihotrasya pit macrいう意味である ) CfHopkins[Great Epic] Kapila father of C alihotra p98 fn1
111P kapilas ca rsisresthah BK rsisresthas ca kapilah Sandhi irregular kapilas ca rsisresthah CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praslista-sandhi 1123 -aa r- p912
112 macr
adyah kathas Ca a
dyah kathasakhadarsı (
adyahmacr とは (ヤジュルヴェーダの ) カタ派を作ったという意味である ) aacute ırtitmacr Sa
CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praacute a e- 113ca ete sod sa kmacr ah ndhi irregular ca ete slista-sandhi 1124 -amacr
p1212 114na tatra paacute ato rsquobh macr Critical Notes Absence of pasughata is considered as a point of affinity between the Pantildecaratra and macrsughmacr ut
Avestic religion (cf12806) (Critical Notes Pvol16 p2224(right) v10) acute CfHopkins[Great Epic] ahi ˙115ahimsrah sucir aksudro nsa doctrine of the later epic ldquohe did no harm to any living thing he was macr
pure and not cruelrdquo (aksudra akrmacr smacr antildecarmacr= ura) p37717 Matsubara[1994] ahim a one of the most important teachings in the Pmacr atra p147 Reference No38
sracute nu tvam vacanam putra asmabhih samudahrtam (息子よ汝は我々が言った言葉を聞くがよい )
123yasya prasadam kurute sa vai tam drastum arhati CfHopkins[Great Epic] the grace of God is here the chief element of salvation ldquoThat man can see Him to whom He gives His gracerdquo p18812 Parallel Phrases in the two Epics p430 No223
124P ekatadvitatrita macr aacute s citraacute dinah
ucus B ekatadvitatrit macrs cocus tataacute sikhan (=MBhXII808) K omitted CfHopkins[Great Epic] Ekata-Dvita-Trit macraccedil co rsquocus hypermetric light dissyllable a mora measurement of two breves or light
syllales as a substitute for one and long vowel or heavy syllable p2575 K は P の第 16 詩節の後に挿入された 12 行 (=MBhXII806) の最終行が類似しているが (athaikato dvitaacute s caiva s ca tritaacute
maharsayah )PB に対応する箇所はない 125P e
kapmacr ah admacr sthitmacr K ekapmacr a sthitmacradasthitmacr B ekapmacr ah ah admacr ah
126この後にB は次の 2 行を挿入
している
K はこのうちの 2 行目のみを挿入している (=MBhXII809)
katham pasyemahi yam devam nmacr ayanatmakam armacr macr(我々はどうすればナーラーヤナを本質とし )
varenyam varadam tam vai devadevam sanatanam
(願わしい恩寵を与える神々の神である永遠の神を見ることができるであろうか )
127BK はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII810) snigdhagambhıraymacr acmacr akarı vibho a vmacr a prahars
128acute(愛情深い音声によって (私たちを ) 歓喜させるものでありました力ある者よ )
svetadvıpo ıpa = dig uttarmacrCfHopkins[Great Epic] the White Island or rather country (dvimacr a or more exactly uttarapaccedilcimena ldquoin the Northwestrdquo) p1167
129ekantabhmacr as te bhaktmacr purusottamam avopagatmacr Parallel Phrases in the two Epics avopagatmacr ah antabhmacrCfHopkins[Great Epic] ek macr ahp405 no27 Matsubara[1994] alliterative word play manavah bhaktah purusottamam p799
130P atındriya BK anindriya CfMBhXII32213ab 131P B pratipedire semahi N purusavyatyaya macr ah (一人称複数に対して三人称複数形の動詞用いられるという動詞K praviacute ars 活用語尾の ) 人称の変更は古形である ) CfMBhXII32331 Ca 注
132K は ab 句の後に次の一行を挿入している (=MBhXII811) sahasa hi gatah sarve tejasa tasya mohitah (突然全員が神の光によって惑わされました )
133PB dadracute K dadrsimo Ca dadrsire purusavyatyayah chmacr menire (34b) ity api tatha (dadrsire というようsire acute acute andasah acuteに (一人称複数に三人称複数形の動詞が用いられるという ) 人称の変更は古形である第 34 詩節 b 句の menire も同様である ) CfMBhXII32327 (vayam mdash pratipedire)
134iti vai menire vayam CfMBhXII32331 Carsquos comment on dadrsireacute CfHopkins[Great Epic] careless enough for example to construe iti vai menire vayam p14026 a syntactical monstrosity p26514
135br
haspate Ca brahmanam brhatmacr mahatmacr ca patim vmacr haspatir eva sambodhyah tena brhaspate iti vmacr hahmacr am am asudevam br a pat ((brhaspatim とは ()) brahman amバラモンたちのすなわち広大な者たち偉大な者たちの patimすなわちヴァースデー
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
21trigunavyatirikto rsquosau purusa iti kalpitah Cn puri sarıre vasatıti yogat purusa iti kalpitah na tu tasya dehasangitvam vastavam (puri都城にすなわち身体に住むという語源的意味から purusa iti kalpitah プルシャと考えられているしかしそれが身体と結合しているというのは真実ではない ) CfHopkins[Great Epic] trigun as not only rajas and tamas but alsosattva should be lost to attain God p121 fn2
22ymacr a prakrtir avyaymacr a smacr tir avyaymacr asudevmacr a sarvagatmacr ıacute aparaparymacr a (prakrtir avyaymacra smacr a Ca ymacr a prakr a vmacr akhymacr a macrsvarmacr aymacr aとはヴァースデーヴァと言われ偏在しイーシュヴァラの後の名称であるものはという意味である ) Cn ymacr a svayam avyaktmacr a sattmacr a vyaktesu bhavesmacr u ghatah san patah san iti sadr macr a tisthati saiva sattmacr a (ymacr upen a avyaymacr a自ずから未顕現である最高存在はもろもろの顕現したものにおいて瓶がある布があるというように「ある」という性質によって存在する saそれが avyaya不変の最高存在である ) CfHopkins[Great Epic] (in connection with the highest principle) Source is both born and indestructible p134 fn1)
23sadasadmacr Cp sadasadmacr kmacr aranatmmacr atmakahとは原因と結果を本性とするという意味である )atmakah atmakah aryakmacr macr a (sadasadmacr24 macr av jmacr svarayoh av 我とイーシュヴァラの avmacr amsmacravayor Cn macr ayoh ıveacute (macr ayohとは命
という意味である ) Cs macr am aniruddhmacr acuteav ity
arthah (avam とはアニルッダの二つの部分はという意味である ) 25tena Cn tenaiva mayopadhina (tena とは幻影の欺きによってという意味である ) 26P tapo damah BK tatha yamah BKはこの読みのためプラジャーパティの名称として 21挙げらるべきところ一つ
27marıcir a˙ atriacute Sandhi irregular a˙ atriacute CfOberlies[Grammar] 18 Double sandhi 187 -macr ngirmacrngirmacr s ca ngirmacr s a- lt -as a- lt a˙ a atris ca p4313
28vikrıta eva ca Ganguli Avak and Krita p11644 Deussen Arv macr ıta p751 v36 acaspatyam とak und Krmacr Deussen は VmacrSabdakalpadruma における prajapati の呼称の参照を指示している (p751脚注 ) 両者とも 21 人のプラジャーパティの名称として rsquorvak krıta eva ca という読みを収録している CfHopkins[1899] vikr ta 2)b or vikrıta 2) nom prop xii33536 = 12686 has vikrıta p223
29ekavim acute as te prajmacr apatisrdquo are late-epic p12135 satir utpannamacr apatayah CfHopkins[1902] ldquotwenty-one Praj macr30tatah Cs tatah bhagavatprmacr anıti (tatahとは至尊者によって達成されたもろもろのものをという意味である )aptmacr31PK atmaprmacr ani ca tato jmacr B macr prmacr ani ca tatah apnuvanti macr aptmacr ananti atma aptmacr prmacr 32P tam namayasyanti an namasyanti BK tmacr33ye hınah sabhir gunaih karmabhir eva ca sabhih pantildecaprmacr sendriyaih gunaih adibhih
karmabhih acute sn aih (saptadasabhihとは五種の気息マナスブッディ十の感官 gun aihとはサットヴァなど karmabhih
suklakrとはもろもろの善悪の行為でありそれらのなくなったという意味である ) Cs mahabhutaikadasendriyaham karalaksan aih ((saptadasabhihとは ) (五) 大元素十一の感官自我意識を特徴としてもつものをという意味である ) CfHopkins[Great Epic] another passage alluding to the seventeen p1675
34kalahmacr pantildecadaacute a Ca kalmacr pantildecadaacute utmacr am pantildecacatustridvyekagunatvenopmacr ac chabdmacr macrsa tyaktvmacr ah sa bhmacr anmacr adhibhedmacr adaya eva gunahkalmacr tmacr a bhmacr ani jitvety arthah ah pantildecadasaacute とは諸元素は条件の相違によって五四三二一のグナをも
ah as tyaktvmacr utmacr (kalmacr
つので音声などの諸グナが kalahmacr 諸部分であるそれらを tyaktva捨ててというのは諸元素に勝ってという意味である ) Cp pantildecadaacute ah prmacr adipantildecakanmacr urmakrkaradevadattadhanam jayabhmacr upmacr (pantildecadaacute ahとはプラーナなsa kalmacr anmacr agakmacr utapantildecakarmacr ah sa kalmacrどの五種蛇風亀風シャコ風法螺貝風腹中火風 (の五種 )五種の元素これら (十五 ) の姿をもつものたちである ) Cs trayo gun macr pantildeca visaymacr a dvesah sukham duhkham sam ghmacr s cetanmacr tih sa kalmacr とは )三種のグナ五種の対ah ah icchmacr ataacute a dhr ((pantildecadaacute ah象願望嫌悪快苦身体 ()意識堅固である ) CfHopkins[1902] kala suks ma the pure soul p13516
36P sarvagatas caiva B sarvagunas caiva K sarvagatis caiva 37dracute anayogena avmacr ca prasrtau tatah Cs anam eva yogah jntildeanayogahsyate jntildemacr macr am jntildemacr (知識こそがヨーガであるものが
avmacrjntildeanayoga である ) Cn prasrtau nirgatau (prasrtau とは現れたという意味である ) Sandhi irregular jntildeanayogena macr macr am CfOberlies[Grammar] Absense of savarna-sandhi p211
38PK nanmacr atanusammacr macr ah anmacr asthitmacrasthitmacr B nmacr amatasammacr ah 39P adyammacr gatim caismacr B
aacute caisam K adya gatim caismacram macrsu gatim macr am
40ye tu tadbhmacr a loke ekmacr (B
K lo antitvam) sa
mmacr ah Cs tadbhmacr ah bhagavaddhymacr skrtmacr
avitmacr antitvam ke hy ekmacr asthitmacr avitmacr anasam ah
42Hopkins[1910] The Puranic system of Manus and manvantaras is unknown to the early epic The Anusasana knows it well and so do the later (335-350) Parvans of acute anti p37335 Smacr
43nmacr ayanenottarapmacr ena CfMatsubara[1994] uttamapurusa applied to Nmacr ayana p802 armacr urus armacr 44lokahitmacr asam C
s u hitam adhivmacr ıti lokahitmacr ivmacr て幸福に住まわせるから lokahitmacr asamadhivmacr lokes asayatmacr adh asam (諸世界におい adhivmacr
armacr adhivmacrと言われる ) CfMatsubara[1994] Nmacr ayan a addressed as lokahitmacr asa p13014 45BK は次の詩節の前に nmacr aca を挿入している arada uvmacr46P janma tavottamam B janma krtam tvaya K janma tvayottamam47prakrtim adymacr Ca macr am pr
akrtim nmacr ayan akhyam (adymacr p
rakrtim とはナーラーヤナと呼ばれるという意味であtavmacr am adymacr armacr macr am
48B は PK の ab 句を cd 句に cd 句を ab 句にしている 49guptani catvmacr arimacr upastham udaram pmacr adam vmacr an ipmacr ak ceti catvari (macr 性器腹手足言葉という四種である ) CnCp
pmacr ipmacr ani (手足腹性器の四種である ) Cs vmacr anyudaropasthmacradodaropasthmacr akpmacr ani (言葉手腹性器の四種である ) 50
anP satvatadharmagoptmacr a BK acuteaacute a (CfBhG1118) CfMatsubara[1994] Nmacr ayana addressed as smacrsmacrsvatadharmagoptmacr armacr atvatashy
dharma-goptr pp13013 147 No40 51PB macr avidhikriymacr K vidhivatkriymacratm abhih abhih 52P uttamavegayuktas BK uttamayogayuktas
53alokayann uttarapacimena CfMBhXII32656 (samudre pascimottare) 54dv=ıpah acute sa nmacr a CfHopkins[1910] the description of the White Island Sveta Dvıpa otherwise known only from the acutesvetah amnmacr
Purmacr as (including the Harivamsa) p37212
acute55man
eroh sahasraih anam atrimsatordhvamsa hi yojanamacr dvmacr acute CfHopkins[1902] an example (of the ablative used to estimate distance to a certain extent) united with the instrumental p15116
56P atındriyas BK anindriyas 57nispandahınah Cs nispa[sya]ndahınah mutrapurısavarjitah (nisyandahınahとは大小便をしないという意味である )
Ganguli(p11819) Deussen(p753 v9) とも「まばたきしない」と解している 58acute am CfHopkins[Great Epic] The ldquowhite menrdquo of the White Island must be Kashmere Brahmans p1167 15
67P visvag vaktram BK viacute lelihyante adairghymacr dalam samarthmacrlelihyante svavaktram Cs jihvmacr an mukhaman pariledhum a ity arthah (舌が長いので顔の面を嘗めることができるという意味である )
68P bhaktymacr viacute BK bhaktymacr svotpannam Cs viacute macr agnymacr ataha devam svotpannam devam a viacute svotpannam ahitmacr adivat paranipmacr
243
茂木
のである 69もろもろのヴェーダもろもろのダルマ寂静に至った聖者たち神々はすべて神
の創造物である 70
ユディシュティラは言った
(13) 感官を超え 71食事をとらず動作なくよき香りを放つこれらの人々はどのように生まれた
のですかまた彼らの最高の行き先はどこですか
(14) この世で解脱した人々の特徴はバーラタ族の最上者よ白い島に住む人々のようなのですか
(15) どうか私の疑問を断ち切って下さい私の好奇心は大きいのです貴方はあらゆる物語の森で
す私たちは貴方を頼りとしています
ビーシュマは言った
(16) この広大な物語は王よ私が父の近くで聞いたそれが汝に語られねばならないなぜならば
それは物語の核心であると伝えられているからである 72
(17) ウパリチャラという名の王がいた地上の支配者でありインドラの友であり 73ハリナーラー
ヤナを (narmacr ayanmacr am harim)信愛していた (bhaktah )ことで知られていた
(Pmacr 2237) pantildecamyarthe bahuvrmacr (viacute ahitmacr an 2237)奪an ıhih svotpannam は agni などの複合語のように不規則な後置であり (Pmacr格の意味での所有複合語である ) Cv (reading visvmacr svmacr svmacr am muktmacr anmacravisvotpattyavyayam) viacute aviacute anmacr amuktmacr am utpattyavadhi avyayam vyayarahitam devam aradhayantiti yogyakriyadhyaharah (visvavisvanamすなわち解脱した者たちとしていない者たちの utpatti発生までは avyayamすなわち消滅しないという意味である devam(の語の後に )敬うというような適切な所作が補われるべきである )
69P yasmat sarve lokah sutah BK yasmat sarve lokah sam prasutah この後に K は次の 11 音節の句を挿入している
sarvag macr aacute uks ah a˙ a (すべての支分をもち部分を伴った微細な )atrmacrs ca smacr mmacr sahmacrngakmacr70P sarve tasya visargmacr B
sarve tasya nisargahah K sarve tasya nisarga iti
この詩節の韻律は不規則である P は ab 句 8 音節 cd 句 9 音節 B は a 句は 8 音節 b 句 10 音節 cd 句は 9 音節 Kの該当部分はそれぞれ 8 音節 10 音節 11 音節 9 音節となっている Hopkins の指摘を考慮すると P の第 9 詩節 cd 句から第 12 詩節は散文とみなすことができよう (CfHopkins[Great Epic] pp2671 3532)
71P atındriya BK anındriya CfMBhXII32325cd 72P kathasaro hi sa smrtah BK kathasaro hi sa mata CfHopkins[Great Epic] So the Ccedilvetadvıpa story is a kathasara p514
K はこの後に次の 2 行を挿入している (=MBhXII802) acute kathaymacr asa narado munisattamah (最上の聖者ナーラダはシャンタヌ王に語った )santanoh ammacrrajntildemacr st aha tatrmacr acute an pura (かつて王に尋ねられた時a pr ah pura prmacr aham srutavmacr 「そのことをかつて私は聞いた」と )
73akhandalasa
k
hah
CfHopkins[Great Epic] akhandala an epithet of Indra p140 fn2 macr 74 atvatam asthmacr N smacr smacr anmacr pmacr atrmacr macr atvatamsmacr vidhim macr aya atvatam atvatmacr am antildecarmacr an am hitam (smacr とはサートヴァタたちすなわちパン
チャラートラ派の人々に対して規定されたという意味である ) 75tacches N tacches a vis uacute a (tacches a とはヴィシュヌの残余によってという意味である ) 76BK は
天と地において確立された 77P sakro BK devo 78P vahanani ca BK vahanam tatha 79P etad bhagavate sarvam iti BK yat tad bhmacragavatam sarvam iti
80P preksitam sada B proksitam sada K presitam sada81P kmacr anaimittikmacr kmacr ttikmacr CfOberlies[Grammar] a- lt -as a-amy
ajasram BK amyanaimi
a rajan 18Double sandhi 187 -macr
kamyanaimittika ajasram p4314 82tasya gehe mahmacr nah atmanah ha to avoid triiambus in an even atma CfHopkins[Great Epic] b 句 tasya gehe mahmacr geha for gr
pada p26326 83pantildecaratravido mukhyas CfHopkins[Great Epic] ekantinas are identified with the Pantildecaratras p14322 84proktam acuteastram uttamam dins are referred to as the author of the Pantildecaratrasmacr CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhan
Ccedilastra p144 fn1
BK はこの後に次の詩節を挿入している (=MBhXII804) s caturbhihvedaiacute samitam krtam merau mah agirau (macr 偉大な山メール山において四つのヴェーダに一致して作られた )
asyaihmacr saptabhir udgırnam lokadharmam anuttamam (最高の世間の法がこの七人の口から発せられた ) 85sapta prakrtayo hy etmacr C
n sapta prakrtayo mahadahamkmacr adimmacr svmacr bhuvas tu mmacr tir eva (sapta prakrtayahas armacr urtayah ayam ulaprakr
87sarve te rsibhih saha Sandhi irregular te rsibhih CfOberlies[Grammar] 114 Absence of udgrmacr -aha-sandhi 1144 -e r p1811
88ca esmacr a Sandhi irregular ca esmacr CfOberlies[Grammar] 112 Absence of prasista-sandhi p1212 a prathamasargajmacr a 89PB idam uttamam K hitam uttamam CfHopkins[Great Epic] a primeval code anu acuteasana of
10000 ccedillokas gives rise to
smacr
the laws p1817 90P tatha prammacr anmacr am hi aprammacr am hiBK yathmacr an91pravaksyate dha
rmmacr ayambhuvah
an manuh svmacr svayam CfHopkins[Great Epic] reference to the code of Manu p1817 92usanmacr haspatiacute llables)
astra made by Uccedilanas a br s caiva (9 sy
CfHopkins[Great Epic] The Hypermetric Ccedilloka p25520 dharmaccedil macr
したことを喜んだ 93P madbhavito rmacr ajmacr macr B sadbhmacr ajmacr K sadbhmacra avito rmacr a avanirato 94P sarvasmacr anam BK yusmacchmacr anamastrmacr macr astrmacr macr 95P yasasyam BK rahasyam 96PK prajavanto B prajananto 97P tat satyam BK tat sarvam 98P utpanne rdquongirase B utpanne rsquom girase K utpanne rsquongirase Ca utpanne rdquom girase brhaspatau jate angirase iti akaralopas
cchandasah girase とはブリハスパティが生まれた時という意味である ngirase の (語頭の ) 長母音 a が消失する (utpanne rdquom a˙のは古形である ) CfOberlies[Grammar] 12 Special cases of sandhi 126 -e rsquo- lt -e a- p2816
99P dharanmacr macr BK dhmacr macrat aranah100tato rsquotıte akalpe Cs m
a
akalpe p macr am hiranyagarbharmacr am (mahmacr mahmacr hmacr urvasymacr atrymacr akalpeとは以前のヒラニヤガルバの夜にとい
う意味である ) CfHopkins[1903] Only the later epic knows the Maha-kalpa by name p4511 MBhXII326104 101utpanne rsquo˙ sute ngirasah sute brhaspatmacr anmacr paurohityam apte (utpanne rsquo˙ sutengirasah Ca utpanne rsquo˙ av utpanne devmacr am prmacr ngirasah とはブリハスパティが生まれたのですなわち神々にとってプローヒタ祭官たることが得られたのでという意味である )
殺生せず清浄にして慈悲あり (aksudra)115願望なく祭式を賞賛していたそこで準備された 102brhad brahma mahac ceti acute ah ayaavmacr ah nu) are synonyms like brsabdmacr parymacr acakmacr CfHopkins[Great Epic] they (Rudra and Vis had
brahma and mahat p97 fn2 103adhıtavmacr s tadmacr acuteastam sikhandijam CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhandins the author of the Pantildeshy
am a smacr samyak citraacute carmacr astra p144 fn1 atra Ccedilmacr
104divam macr a CfMBhXII3254108 Hopkins[Great Epic] macr dala still an epithet of Indra p140 fn2 akhandalo yath macr akhan 105brhaspatir upadhyayas CfHara[1980] upmacr aya appeared in the ritual con
teadhymacr xt p112 fn45
106Pdhanusakso akhyo macr BK dhanusmacr
107raibyas ca
arvmacr u Sandhi irregular ca arvmacr avasmacr CfOberlies[Grammar] 111 Absense of savarnashyavasuparavasmacr avasuparmacr u
sandhi 1111 -aa aa p211 108tan dyaacute ahmanas may be implied in the list at xii337 7ff s caiva mahan rmacr sih CfHopkins[Great Epi] Divisions of Veda Other Br macr
(=MBhXII3237ff) T macr dya(v7) Kmacr va(v9) Taittri(v9) p734
an atha(v9) Kan 109P acute BK smacr tir saktir acutean
110P smacr amahah BK acutealihotrapitmacr tah smacr a (kapilahとはシャーリホートラの父はとalihotrapitmacr smacr a smr Ca kapilah acutealihotrasya pit macrいう意味である ) CfHopkins[Great Epic] Kapila father of C alihotra p98 fn1
111P kapilas ca rsisresthah BK rsisresthas ca kapilah Sandhi irregular kapilas ca rsisresthah CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praslista-sandhi 1123 -aa r- p912
112 macr
adyah kathas Ca a
dyah kathasakhadarsı (
adyahmacr とは (ヤジュルヴェーダの ) カタ派を作ったという意味である ) aacute ırtitmacr Sa
CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praacute a e- 113ca ete sod sa kmacr ah ndhi irregular ca ete slista-sandhi 1124 -amacr
p1212 114na tatra paacute ato rsquobh macr Critical Notes Absence of pasughata is considered as a point of affinity between the Pantildecaratra and macrsughmacr ut
Avestic religion (cf12806) (Critical Notes Pvol16 p2224(right) v10) acute CfHopkins[Great Epic] ahi ˙115ahimsrah sucir aksudro nsa doctrine of the later epic ldquohe did no harm to any living thing he was macr
pure and not cruelrdquo (aksudra akrmacr smacr antildecarmacr= ura) p37717 Matsubara[1994] ahim a one of the most important teachings in the Pmacr atra p147 Reference No38
sracute nu tvam vacanam putra asmabhih samudahrtam (息子よ汝は我々が言った言葉を聞くがよい )
123yasya prasadam kurute sa vai tam drastum arhati CfHopkins[Great Epic] the grace of God is here the chief element of salvation ldquoThat man can see Him to whom He gives His gracerdquo p18812 Parallel Phrases in the two Epics p430 No223
124P ekatadvitatrita macr aacute s citraacute dinah
ucus B ekatadvitatrit macrs cocus tataacute sikhan (=MBhXII808) K omitted CfHopkins[Great Epic] Ekata-Dvita-Trit macraccedil co rsquocus hypermetric light dissyllable a mora measurement of two breves or light
syllales as a substitute for one and long vowel or heavy syllable p2575 K は P の第 16 詩節の後に挿入された 12 行 (=MBhXII806) の最終行が類似しているが (athaikato dvitaacute s caiva s ca tritaacute
maharsayah )PB に対応する箇所はない 125P e
kapmacr ah admacr sthitmacr K ekapmacr a sthitmacradasthitmacr B ekapmacr ah ah admacr ah
126この後にB は次の 2 行を挿入
している
K はこのうちの 2 行目のみを挿入している (=MBhXII809)
katham pasyemahi yam devam nmacr ayanatmakam armacr macr(我々はどうすればナーラーヤナを本質とし )
varenyam varadam tam vai devadevam sanatanam
(願わしい恩寵を与える神々の神である永遠の神を見ることができるであろうか )
127BK はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII810) snigdhagambhıraymacr acmacr akarı vibho a vmacr a prahars
128acute(愛情深い音声によって (私たちを ) 歓喜させるものでありました力ある者よ )
svetadvıpo ıpa = dig uttarmacrCfHopkins[Great Epic] the White Island or rather country (dvimacr a or more exactly uttarapaccedilcimena ldquoin the Northwestrdquo) p1167
129ekantabhmacr as te bhaktmacr purusottamam avopagatmacr Parallel Phrases in the two Epics avopagatmacr ah antabhmacrCfHopkins[Great Epic] ek macr ahp405 no27 Matsubara[1994] alliterative word play manavah bhaktah purusottamam p799
130P atındriya BK anindriya CfMBhXII32213ab 131P B pratipedire semahi N purusavyatyaya macr ah (一人称複数に対して三人称複数形の動詞用いられるという動詞K praviacute ars 活用語尾の ) 人称の変更は古形である ) CfMBhXII32331 Ca 注
132K は ab 句の後に次の一行を挿入している (=MBhXII811) sahasa hi gatah sarve tejasa tasya mohitah (突然全員が神の光によって惑わされました )
133PB dadracute K dadrsimo Ca dadrsire purusavyatyayah chmacr menire (34b) ity api tatha (dadrsire というようsire acute acute andasah acuteに (一人称複数に三人称複数形の動詞が用いられるという ) 人称の変更は古形である第 34 詩節 b 句の menire も同様である ) CfMBhXII32327 (vayam mdash pratipedire)
134iti vai menire vayam CfMBhXII32331 Carsquos comment on dadrsireacute CfHopkins[Great Epic] careless enough for example to construe iti vai menire vayam p14026 a syntactical monstrosity p26514
135br
haspate Ca brahmanam brhatmacr mahatmacr ca patim vmacr haspatir eva sambodhyah tena brhaspate iti vmacr hahmacr am am asudevam br a pat ((brhaspatim とは ()) brahman amバラモンたちのすなわち広大な者たち偉大な者たちの patimすなわちヴァースデー
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
29ekavim acute as te prajmacr apatisrdquo are late-epic p12135 satir utpannamacr apatayah CfHopkins[1902] ldquotwenty-one Praj macr30tatah Cs tatah bhagavatprmacr anıti (tatahとは至尊者によって達成されたもろもろのものをという意味である )aptmacr31PK atmaprmacr ani ca tato jmacr B macr prmacr ani ca tatah apnuvanti macr aptmacr ananti atma aptmacr prmacr 32P tam namayasyanti an namasyanti BK tmacr33ye hınah sabhir gunaih karmabhir eva ca sabhih pantildecaprmacr sendriyaih gunaih adibhih
karmabhih acute sn aih (saptadasabhihとは五種の気息マナスブッディ十の感官 gun aihとはサットヴァなど karmabhih
suklakrとはもろもろの善悪の行為でありそれらのなくなったという意味である ) Cs mahabhutaikadasendriyaham karalaksan aih ((saptadasabhihとは ) (五) 大元素十一の感官自我意識を特徴としてもつものをという意味である ) CfHopkins[Great Epic] another passage alluding to the seventeen p1675
34kalahmacr pantildecadaacute a Ca kalmacr pantildecadaacute utmacr am pantildecacatustridvyekagunatvenopmacr ac chabdmacr macrsa tyaktvmacr ah sa bhmacr anmacr adhibhedmacr adaya eva gunahkalmacr tmacr a bhmacr ani jitvety arthah ah pantildecadasaacute とは諸元素は条件の相違によって五四三二一のグナをも
ah as tyaktvmacr utmacr (kalmacr
つので音声などの諸グナが kalahmacr 諸部分であるそれらを tyaktva捨ててというのは諸元素に勝ってという意味である ) Cp pantildecadaacute ah prmacr adipantildecakanmacr urmakrkaradevadattadhanam jayabhmacr upmacr (pantildecadaacute ahとはプラーナなsa kalmacr anmacr agakmacr utapantildecakarmacr ah sa kalmacrどの五種蛇風亀風シャコ風法螺貝風腹中火風 (の五種 )五種の元素これら (十五 ) の姿をもつものたちである ) Cs trayo gun macr pantildeca visaymacr a dvesah sukham duhkham sam ghmacr s cetanmacr tih sa kalmacr とは )三種のグナ五種の対ah ah icchmacr ataacute a dhr ((pantildecadaacute ah象願望嫌悪快苦身体 ()意識堅固である ) CfHopkins[1902] kala suks ma the pure soul p13516
36P sarvagatas caiva B sarvagunas caiva K sarvagatis caiva 37dracute anayogena avmacr ca prasrtau tatah Cs anam eva yogah jntildeanayogahsyate jntildemacr macr am jntildemacr (知識こそがヨーガであるものが
avmacrjntildeanayoga である ) Cn prasrtau nirgatau (prasrtau とは現れたという意味である ) Sandhi irregular jntildeanayogena macr macr am CfOberlies[Grammar] Absense of savarna-sandhi p211
38PK nanmacr atanusammacr macr ah anmacr asthitmacrasthitmacr B nmacr amatasammacr ah 39P adyammacr gatim caismacr B
aacute caisam K adya gatim caismacram macrsu gatim macr am
40ye tu tadbhmacr a loke ekmacr (B
K lo antitvam) sa
mmacr ah Cs tadbhmacr ah bhagavaddhymacr skrtmacr
avitmacr antitvam ke hy ekmacr asthitmacr avitmacr anasam ah
42Hopkins[1910] The Puranic system of Manus and manvantaras is unknown to the early epic The Anusasana knows it well and so do the later (335-350) Parvans of acute anti p37335 Smacr
43nmacr ayanenottarapmacr ena CfMatsubara[1994] uttamapurusa applied to Nmacr ayana p802 armacr urus armacr 44lokahitmacr asam C
s u hitam adhivmacr ıti lokahitmacr ivmacr て幸福に住まわせるから lokahitmacr asamadhivmacr lokes asayatmacr adh asam (諸世界におい adhivmacr
armacr adhivmacrと言われる ) CfMatsubara[1994] Nmacr ayan a addressed as lokahitmacr asa p13014 45BK は次の詩節の前に nmacr aca を挿入している arada uvmacr46P janma tavottamam B janma krtam tvaya K janma tvayottamam47prakrtim adymacr Ca macr am pr
akrtim nmacr ayan akhyam (adymacr p
rakrtim とはナーラーヤナと呼ばれるという意味であtavmacr am adymacr armacr macr am
48B は PK の ab 句を cd 句に cd 句を ab 句にしている 49guptani catvmacr arimacr upastham udaram pmacr adam vmacr an ipmacr ak ceti catvari (macr 性器腹手足言葉という四種である ) CnCp
pmacr ipmacr ani (手足腹性器の四種である ) Cs vmacr anyudaropasthmacradodaropasthmacr akpmacr ani (言葉手腹性器の四種である ) 50
anP satvatadharmagoptmacr a BK acuteaacute a (CfBhG1118) CfMatsubara[1994] Nmacr ayana addressed as smacrsmacrsvatadharmagoptmacr armacr atvatashy
dharma-goptr pp13013 147 No40 51PB macr avidhikriymacr K vidhivatkriymacratm abhih abhih 52P uttamavegayuktas BK uttamayogayuktas
53alokayann uttarapacimena CfMBhXII32656 (samudre pascimottare) 54dv=ıpah acute sa nmacr a CfHopkins[1910] the description of the White Island Sveta Dvıpa otherwise known only from the acutesvetah amnmacr
Purmacr as (including the Harivamsa) p37212
acute55man
eroh sahasraih anam atrimsatordhvamsa hi yojanamacr dvmacr acute CfHopkins[1902] an example (of the ablative used to estimate distance to a certain extent) united with the instrumental p15116
56P atındriyas BK anindriyas 57nispandahınah Cs nispa[sya]ndahınah mutrapurısavarjitah (nisyandahınahとは大小便をしないという意味である )
Ganguli(p11819) Deussen(p753 v9) とも「まばたきしない」と解している 58acute am CfHopkins[Great Epic] The ldquowhite menrdquo of the White Island must be Kashmere Brahmans p1167 15
67P visvag vaktram BK viacute lelihyante adairghymacr dalam samarthmacrlelihyante svavaktram Cs jihvmacr an mukhaman pariledhum a ity arthah (舌が長いので顔の面を嘗めることができるという意味である )
68P bhaktymacr viacute BK bhaktymacr svotpannam Cs viacute macr agnymacr ataha devam svotpannam devam a viacute svotpannam ahitmacr adivat paranipmacr
243
茂木
のである 69もろもろのヴェーダもろもろのダルマ寂静に至った聖者たち神々はすべて神
の創造物である 70
ユディシュティラは言った
(13) 感官を超え 71食事をとらず動作なくよき香りを放つこれらの人々はどのように生まれた
のですかまた彼らの最高の行き先はどこですか
(14) この世で解脱した人々の特徴はバーラタ族の最上者よ白い島に住む人々のようなのですか
(15) どうか私の疑問を断ち切って下さい私の好奇心は大きいのです貴方はあらゆる物語の森で
す私たちは貴方を頼りとしています
ビーシュマは言った
(16) この広大な物語は王よ私が父の近くで聞いたそれが汝に語られねばならないなぜならば
それは物語の核心であると伝えられているからである 72
(17) ウパリチャラという名の王がいた地上の支配者でありインドラの友であり 73ハリナーラー
ヤナを (narmacr ayanmacr am harim)信愛していた (bhaktah )ことで知られていた
(Pmacr 2237) pantildecamyarthe bahuvrmacr (viacute ahitmacr an 2237)奪an ıhih svotpannam は agni などの複合語のように不規則な後置であり (Pmacr格の意味での所有複合語である ) Cv (reading visvmacr svmacr svmacr am muktmacr anmacravisvotpattyavyayam) viacute aviacute anmacr amuktmacr am utpattyavadhi avyayam vyayarahitam devam aradhayantiti yogyakriyadhyaharah (visvavisvanamすなわち解脱した者たちとしていない者たちの utpatti発生までは avyayamすなわち消滅しないという意味である devam(の語の後に )敬うというような適切な所作が補われるべきである )
69P yasmat sarve lokah sutah BK yasmat sarve lokah sam prasutah この後に K は次の 11 音節の句を挿入している
sarvag macr aacute uks ah a˙ a (すべての支分をもち部分を伴った微細な )atrmacrs ca smacr mmacr sahmacrngakmacr70P sarve tasya visargmacr B
sarve tasya nisargahah K sarve tasya nisarga iti
この詩節の韻律は不規則である P は ab 句 8 音節 cd 句 9 音節 B は a 句は 8 音節 b 句 10 音節 cd 句は 9 音節 Kの該当部分はそれぞれ 8 音節 10 音節 11 音節 9 音節となっている Hopkins の指摘を考慮すると P の第 9 詩節 cd 句から第 12 詩節は散文とみなすことができよう (CfHopkins[Great Epic] pp2671 3532)
71P atındriya BK anındriya CfMBhXII32325cd 72P kathasaro hi sa smrtah BK kathasaro hi sa mata CfHopkins[Great Epic] So the Ccedilvetadvıpa story is a kathasara p514
K はこの後に次の 2 行を挿入している (=MBhXII802) acute kathaymacr asa narado munisattamah (最上の聖者ナーラダはシャンタヌ王に語った )santanoh ammacrrajntildemacr st aha tatrmacr acute an pura (かつて王に尋ねられた時a pr ah pura prmacr aham srutavmacr 「そのことをかつて私は聞いた」と )
73akhandalasa
k
hah
CfHopkins[Great Epic] akhandala an epithet of Indra p140 fn2 macr 74 atvatam asthmacr N smacr smacr anmacr pmacr atrmacr macr atvatamsmacr vidhim macr aya atvatam atvatmacr am antildecarmacr an am hitam (smacr とはサートヴァタたちすなわちパン
チャラートラ派の人々に対して規定されたという意味である ) 75tacches N tacches a vis uacute a (tacches a とはヴィシュヌの残余によってという意味である ) 76BK は
天と地において確立された 77P sakro BK devo 78P vahanani ca BK vahanam tatha 79P etad bhagavate sarvam iti BK yat tad bhmacragavatam sarvam iti
80P preksitam sada B proksitam sada K presitam sada81P kmacr anaimittikmacr kmacr ttikmacr CfOberlies[Grammar] a- lt -as a-amy
ajasram BK amyanaimi
a rajan 18Double sandhi 187 -macr
kamyanaimittika ajasram p4314 82tasya gehe mahmacr nah atmanah ha to avoid triiambus in an even atma CfHopkins[Great Epic] b 句 tasya gehe mahmacr geha for gr
pada p26326 83pantildecaratravido mukhyas CfHopkins[Great Epic] ekantinas are identified with the Pantildecaratras p14322 84proktam acuteastram uttamam dins are referred to as the author of the Pantildecaratrasmacr CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhan
Ccedilastra p144 fn1
BK はこの後に次の詩節を挿入している (=MBhXII804) s caturbhihvedaiacute samitam krtam merau mah agirau (macr 偉大な山メール山において四つのヴェーダに一致して作られた )
asyaihmacr saptabhir udgırnam lokadharmam anuttamam (最高の世間の法がこの七人の口から発せられた ) 85sapta prakrtayo hy etmacr C
n sapta prakrtayo mahadahamkmacr adimmacr svmacr bhuvas tu mmacr tir eva (sapta prakrtayahas armacr urtayah ayam ulaprakr
87sarve te rsibhih saha Sandhi irregular te rsibhih CfOberlies[Grammar] 114 Absence of udgrmacr -aha-sandhi 1144 -e r p1811
88ca esmacr a Sandhi irregular ca esmacr CfOberlies[Grammar] 112 Absence of prasista-sandhi p1212 a prathamasargajmacr a 89PB idam uttamam K hitam uttamam CfHopkins[Great Epic] a primeval code anu acuteasana of
10000 ccedillokas gives rise to
smacr
the laws p1817 90P tatha prammacr anmacr am hi aprammacr am hiBK yathmacr an91pravaksyate dha
rmmacr ayambhuvah
an manuh svmacr svayam CfHopkins[Great Epic] reference to the code of Manu p1817 92usanmacr haspatiacute llables)
astra made by Uccedilanas a br s caiva (9 sy
CfHopkins[Great Epic] The Hypermetric Ccedilloka p25520 dharmaccedil macr
したことを喜んだ 93P madbhavito rmacr ajmacr macr B sadbhmacr ajmacr K sadbhmacra avito rmacr a avanirato 94P sarvasmacr anam BK yusmacchmacr anamastrmacr macr astrmacr macr 95P yasasyam BK rahasyam 96PK prajavanto B prajananto 97P tat satyam BK tat sarvam 98P utpanne rdquongirase B utpanne rsquom girase K utpanne rsquongirase Ca utpanne rdquom girase brhaspatau jate angirase iti akaralopas
cchandasah girase とはブリハスパティが生まれた時という意味である ngirase の (語頭の ) 長母音 a が消失する (utpanne rdquom a˙のは古形である ) CfOberlies[Grammar] 12 Special cases of sandhi 126 -e rsquo- lt -e a- p2816
99P dharanmacr macr BK dhmacr macrat aranah100tato rsquotıte akalpe Cs m
a
akalpe p macr am hiranyagarbharmacr am (mahmacr mahmacr hmacr urvasymacr atrymacr akalpeとは以前のヒラニヤガルバの夜にとい
う意味である ) CfHopkins[1903] Only the later epic knows the Maha-kalpa by name p4511 MBhXII326104 101utpanne rsquo˙ sute ngirasah sute brhaspatmacr anmacr paurohityam apte (utpanne rsquo˙ sutengirasah Ca utpanne rsquo˙ av utpanne devmacr am prmacr ngirasah とはブリハスパティが生まれたのですなわち神々にとってプローヒタ祭官たることが得られたのでという意味である )
殺生せず清浄にして慈悲あり (aksudra)115願望なく祭式を賞賛していたそこで準備された 102brhad brahma mahac ceti acute ah ayaavmacr ah nu) are synonyms like brsabdmacr parymacr acakmacr CfHopkins[Great Epic] they (Rudra and Vis had
brahma and mahat p97 fn2 103adhıtavmacr s tadmacr acuteastam sikhandijam CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhandins the author of the Pantildeshy
am a smacr samyak citraacute carmacr astra p144 fn1 atra Ccedilmacr
104divam macr a CfMBhXII3254108 Hopkins[Great Epic] macr dala still an epithet of Indra p140 fn2 akhandalo yath macr akhan 105brhaspatir upadhyayas CfHara[1980] upmacr aya appeared in the ritual con
teadhymacr xt p112 fn45
106Pdhanusakso akhyo macr BK dhanusmacr
107raibyas ca
arvmacr u Sandhi irregular ca arvmacr avasmacr CfOberlies[Grammar] 111 Absense of savarnashyavasuparavasmacr avasuparmacr u
sandhi 1111 -aa aa p211 108tan dyaacute ahmanas may be implied in the list at xii337 7ff s caiva mahan rmacr sih CfHopkins[Great Epi] Divisions of Veda Other Br macr
(=MBhXII3237ff) T macr dya(v7) Kmacr va(v9) Taittri(v9) p734
an atha(v9) Kan 109P acute BK smacr tir saktir acutean
110P smacr amahah BK acutealihotrapitmacr tah smacr a (kapilahとはシャーリホートラの父はとalihotrapitmacr smacr a smr Ca kapilah acutealihotrasya pit macrいう意味である ) CfHopkins[Great Epic] Kapila father of C alihotra p98 fn1
111P kapilas ca rsisresthah BK rsisresthas ca kapilah Sandhi irregular kapilas ca rsisresthah CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praslista-sandhi 1123 -aa r- p912
112 macr
adyah kathas Ca a
dyah kathasakhadarsı (
adyahmacr とは (ヤジュルヴェーダの ) カタ派を作ったという意味である ) aacute ırtitmacr Sa
CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praacute a e- 113ca ete sod sa kmacr ah ndhi irregular ca ete slista-sandhi 1124 -amacr
p1212 114na tatra paacute ato rsquobh macr Critical Notes Absence of pasughata is considered as a point of affinity between the Pantildecaratra and macrsughmacr ut
Avestic religion (cf12806) (Critical Notes Pvol16 p2224(right) v10) acute CfHopkins[Great Epic] ahi ˙115ahimsrah sucir aksudro nsa doctrine of the later epic ldquohe did no harm to any living thing he was macr
pure and not cruelrdquo (aksudra akrmacr smacr antildecarmacr= ura) p37717 Matsubara[1994] ahim a one of the most important teachings in the Pmacr atra p147 Reference No38
sracute nu tvam vacanam putra asmabhih samudahrtam (息子よ汝は我々が言った言葉を聞くがよい )
123yasya prasadam kurute sa vai tam drastum arhati CfHopkins[Great Epic] the grace of God is here the chief element of salvation ldquoThat man can see Him to whom He gives His gracerdquo p18812 Parallel Phrases in the two Epics p430 No223
124P ekatadvitatrita macr aacute s citraacute dinah
ucus B ekatadvitatrit macrs cocus tataacute sikhan (=MBhXII808) K omitted CfHopkins[Great Epic] Ekata-Dvita-Trit macraccedil co rsquocus hypermetric light dissyllable a mora measurement of two breves or light
syllales as a substitute for one and long vowel or heavy syllable p2575 K は P の第 16 詩節の後に挿入された 12 行 (=MBhXII806) の最終行が類似しているが (athaikato dvitaacute s caiva s ca tritaacute
maharsayah )PB に対応する箇所はない 125P e
kapmacr ah admacr sthitmacr K ekapmacr a sthitmacradasthitmacr B ekapmacr ah ah admacr ah
126この後にB は次の 2 行を挿入
している
K はこのうちの 2 行目のみを挿入している (=MBhXII809)
katham pasyemahi yam devam nmacr ayanatmakam armacr macr(我々はどうすればナーラーヤナを本質とし )
varenyam varadam tam vai devadevam sanatanam
(願わしい恩寵を与える神々の神である永遠の神を見ることができるであろうか )
127BK はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII810) snigdhagambhıraymacr acmacr akarı vibho a vmacr a prahars
128acute(愛情深い音声によって (私たちを ) 歓喜させるものでありました力ある者よ )
svetadvıpo ıpa = dig uttarmacrCfHopkins[Great Epic] the White Island or rather country (dvimacr a or more exactly uttarapaccedilcimena ldquoin the Northwestrdquo) p1167
129ekantabhmacr as te bhaktmacr purusottamam avopagatmacr Parallel Phrases in the two Epics avopagatmacr ah antabhmacrCfHopkins[Great Epic] ek macr ahp405 no27 Matsubara[1994] alliterative word play manavah bhaktah purusottamam p799
130P atındriya BK anindriya CfMBhXII32213ab 131P B pratipedire semahi N purusavyatyaya macr ah (一人称複数に対して三人称複数形の動詞用いられるという動詞K praviacute ars 活用語尾の ) 人称の変更は古形である ) CfMBhXII32331 Ca 注
132K は ab 句の後に次の一行を挿入している (=MBhXII811) sahasa hi gatah sarve tejasa tasya mohitah (突然全員が神の光によって惑わされました )
133PB dadracute K dadrsimo Ca dadrsire purusavyatyayah chmacr menire (34b) ity api tatha (dadrsire というようsire acute acute andasah acuteに (一人称複数に三人称複数形の動詞が用いられるという ) 人称の変更は古形である第 34 詩節 b 句の menire も同様である ) CfMBhXII32327 (vayam mdash pratipedire)
134iti vai menire vayam CfMBhXII32331 Carsquos comment on dadrsireacute CfHopkins[Great Epic] careless enough for example to construe iti vai menire vayam p14026 a syntactical monstrosity p26514
135br
haspate Ca brahmanam brhatmacr mahatmacr ca patim vmacr haspatir eva sambodhyah tena brhaspate iti vmacr hahmacr am am asudevam br a pat ((brhaspatim とは ()) brahman amバラモンたちのすなわち広大な者たち偉大な者たちの patimすなわちヴァースデー
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
42Hopkins[1910] The Puranic system of Manus and manvantaras is unknown to the early epic The Anusasana knows it well and so do the later (335-350) Parvans of acute anti p37335 Smacr
43nmacr ayanenottarapmacr ena CfMatsubara[1994] uttamapurusa applied to Nmacr ayana p802 armacr urus armacr 44lokahitmacr asam C
s u hitam adhivmacr ıti lokahitmacr ivmacr て幸福に住まわせるから lokahitmacr asamadhivmacr lokes asayatmacr adh asam (諸世界におい adhivmacr
armacr adhivmacrと言われる ) CfMatsubara[1994] Nmacr ayan a addressed as lokahitmacr asa p13014 45BK は次の詩節の前に nmacr aca を挿入している arada uvmacr46P janma tavottamam B janma krtam tvaya K janma tvayottamam47prakrtim adymacr Ca macr am pr
akrtim nmacr ayan akhyam (adymacr p
rakrtim とはナーラーヤナと呼ばれるという意味であtavmacr am adymacr armacr macr am
48B は PK の ab 句を cd 句に cd 句を ab 句にしている 49guptani catvmacr arimacr upastham udaram pmacr adam vmacr an ipmacr ak ceti catvari (macr 性器腹手足言葉という四種である ) CnCp
pmacr ipmacr ani (手足腹性器の四種である ) Cs vmacr anyudaropasthmacradodaropasthmacr akpmacr ani (言葉手腹性器の四種である ) 50
anP satvatadharmagoptmacr a BK acuteaacute a (CfBhG1118) CfMatsubara[1994] Nmacr ayana addressed as smacrsmacrsvatadharmagoptmacr armacr atvatashy
dharma-goptr pp13013 147 No40 51PB macr avidhikriymacr K vidhivatkriymacratm abhih abhih 52P uttamavegayuktas BK uttamayogayuktas
53alokayann uttarapacimena CfMBhXII32656 (samudre pascimottare) 54dv=ıpah acute sa nmacr a CfHopkins[1910] the description of the White Island Sveta Dvıpa otherwise known only from the acutesvetah amnmacr
Purmacr as (including the Harivamsa) p37212
acute55man
eroh sahasraih anam atrimsatordhvamsa hi yojanamacr dvmacr acute CfHopkins[1902] an example (of the ablative used to estimate distance to a certain extent) united with the instrumental p15116
56P atındriyas BK anindriyas 57nispandahınah Cs nispa[sya]ndahınah mutrapurısavarjitah (nisyandahınahとは大小便をしないという意味である )
Ganguli(p11819) Deussen(p753 v9) とも「まばたきしない」と解している 58acute am CfHopkins[Great Epic] The ldquowhite menrdquo of the White Island must be Kashmere Brahmans p1167 15
67P visvag vaktram BK viacute lelihyante adairghymacr dalam samarthmacrlelihyante svavaktram Cs jihvmacr an mukhaman pariledhum a ity arthah (舌が長いので顔の面を嘗めることができるという意味である )
68P bhaktymacr viacute BK bhaktymacr svotpannam Cs viacute macr agnymacr ataha devam svotpannam devam a viacute svotpannam ahitmacr adivat paranipmacr
243
茂木
のである 69もろもろのヴェーダもろもろのダルマ寂静に至った聖者たち神々はすべて神
の創造物である 70
ユディシュティラは言った
(13) 感官を超え 71食事をとらず動作なくよき香りを放つこれらの人々はどのように生まれた
のですかまた彼らの最高の行き先はどこですか
(14) この世で解脱した人々の特徴はバーラタ族の最上者よ白い島に住む人々のようなのですか
(15) どうか私の疑問を断ち切って下さい私の好奇心は大きいのです貴方はあらゆる物語の森で
す私たちは貴方を頼りとしています
ビーシュマは言った
(16) この広大な物語は王よ私が父の近くで聞いたそれが汝に語られねばならないなぜならば
それは物語の核心であると伝えられているからである 72
(17) ウパリチャラという名の王がいた地上の支配者でありインドラの友であり 73ハリナーラー
ヤナを (narmacr ayanmacr am harim)信愛していた (bhaktah )ことで知られていた
(Pmacr 2237) pantildecamyarthe bahuvrmacr (viacute ahitmacr an 2237)奪an ıhih svotpannam は agni などの複合語のように不規則な後置であり (Pmacr格の意味での所有複合語である ) Cv (reading visvmacr svmacr svmacr am muktmacr anmacravisvotpattyavyayam) viacute aviacute anmacr amuktmacr am utpattyavadhi avyayam vyayarahitam devam aradhayantiti yogyakriyadhyaharah (visvavisvanamすなわち解脱した者たちとしていない者たちの utpatti発生までは avyayamすなわち消滅しないという意味である devam(の語の後に )敬うというような適切な所作が補われるべきである )
69P yasmat sarve lokah sutah BK yasmat sarve lokah sam prasutah この後に K は次の 11 音節の句を挿入している
sarvag macr aacute uks ah a˙ a (すべての支分をもち部分を伴った微細な )atrmacrs ca smacr mmacr sahmacrngakmacr70P sarve tasya visargmacr B
sarve tasya nisargahah K sarve tasya nisarga iti
この詩節の韻律は不規則である P は ab 句 8 音節 cd 句 9 音節 B は a 句は 8 音節 b 句 10 音節 cd 句は 9 音節 Kの該当部分はそれぞれ 8 音節 10 音節 11 音節 9 音節となっている Hopkins の指摘を考慮すると P の第 9 詩節 cd 句から第 12 詩節は散文とみなすことができよう (CfHopkins[Great Epic] pp2671 3532)
71P atındriya BK anındriya CfMBhXII32325cd 72P kathasaro hi sa smrtah BK kathasaro hi sa mata CfHopkins[Great Epic] So the Ccedilvetadvıpa story is a kathasara p514
K はこの後に次の 2 行を挿入している (=MBhXII802) acute kathaymacr asa narado munisattamah (最上の聖者ナーラダはシャンタヌ王に語った )santanoh ammacrrajntildemacr st aha tatrmacr acute an pura (かつて王に尋ねられた時a pr ah pura prmacr aham srutavmacr 「そのことをかつて私は聞いた」と )
73akhandalasa
k
hah
CfHopkins[Great Epic] akhandala an epithet of Indra p140 fn2 macr 74 atvatam asthmacr N smacr smacr anmacr pmacr atrmacr macr atvatamsmacr vidhim macr aya atvatam atvatmacr am antildecarmacr an am hitam (smacr とはサートヴァタたちすなわちパン
チャラートラ派の人々に対して規定されたという意味である ) 75tacches N tacches a vis uacute a (tacches a とはヴィシュヌの残余によってという意味である ) 76BK は
天と地において確立された 77P sakro BK devo 78P vahanani ca BK vahanam tatha 79P etad bhagavate sarvam iti BK yat tad bhmacragavatam sarvam iti
80P preksitam sada B proksitam sada K presitam sada81P kmacr anaimittikmacr kmacr ttikmacr CfOberlies[Grammar] a- lt -as a-amy
ajasram BK amyanaimi
a rajan 18Double sandhi 187 -macr
kamyanaimittika ajasram p4314 82tasya gehe mahmacr nah atmanah ha to avoid triiambus in an even atma CfHopkins[Great Epic] b 句 tasya gehe mahmacr geha for gr
pada p26326 83pantildecaratravido mukhyas CfHopkins[Great Epic] ekantinas are identified with the Pantildecaratras p14322 84proktam acuteastram uttamam dins are referred to as the author of the Pantildecaratrasmacr CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhan
Ccedilastra p144 fn1
BK はこの後に次の詩節を挿入している (=MBhXII804) s caturbhihvedaiacute samitam krtam merau mah agirau (macr 偉大な山メール山において四つのヴェーダに一致して作られた )
asyaihmacr saptabhir udgırnam lokadharmam anuttamam (最高の世間の法がこの七人の口から発せられた ) 85sapta prakrtayo hy etmacr C
n sapta prakrtayo mahadahamkmacr adimmacr svmacr bhuvas tu mmacr tir eva (sapta prakrtayahas armacr urtayah ayam ulaprakr
87sarve te rsibhih saha Sandhi irregular te rsibhih CfOberlies[Grammar] 114 Absence of udgrmacr -aha-sandhi 1144 -e r p1811
88ca esmacr a Sandhi irregular ca esmacr CfOberlies[Grammar] 112 Absence of prasista-sandhi p1212 a prathamasargajmacr a 89PB idam uttamam K hitam uttamam CfHopkins[Great Epic] a primeval code anu acuteasana of
10000 ccedillokas gives rise to
smacr
the laws p1817 90P tatha prammacr anmacr am hi aprammacr am hiBK yathmacr an91pravaksyate dha
rmmacr ayambhuvah
an manuh svmacr svayam CfHopkins[Great Epic] reference to the code of Manu p1817 92usanmacr haspatiacute llables)
astra made by Uccedilanas a br s caiva (9 sy
CfHopkins[Great Epic] The Hypermetric Ccedilloka p25520 dharmaccedil macr
したことを喜んだ 93P madbhavito rmacr ajmacr macr B sadbhmacr ajmacr K sadbhmacra avito rmacr a avanirato 94P sarvasmacr anam BK yusmacchmacr anamastrmacr macr astrmacr macr 95P yasasyam BK rahasyam 96PK prajavanto B prajananto 97P tat satyam BK tat sarvam 98P utpanne rdquongirase B utpanne rsquom girase K utpanne rsquongirase Ca utpanne rdquom girase brhaspatau jate angirase iti akaralopas
cchandasah girase とはブリハスパティが生まれた時という意味である ngirase の (語頭の ) 長母音 a が消失する (utpanne rdquom a˙のは古形である ) CfOberlies[Grammar] 12 Special cases of sandhi 126 -e rsquo- lt -e a- p2816
99P dharanmacr macr BK dhmacr macrat aranah100tato rsquotıte akalpe Cs m
a
akalpe p macr am hiranyagarbharmacr am (mahmacr mahmacr hmacr urvasymacr atrymacr akalpeとは以前のヒラニヤガルバの夜にとい
う意味である ) CfHopkins[1903] Only the later epic knows the Maha-kalpa by name p4511 MBhXII326104 101utpanne rsquo˙ sute ngirasah sute brhaspatmacr anmacr paurohityam apte (utpanne rsquo˙ sutengirasah Ca utpanne rsquo˙ av utpanne devmacr am prmacr ngirasah とはブリハスパティが生まれたのですなわち神々にとってプローヒタ祭官たることが得られたのでという意味である )
殺生せず清浄にして慈悲あり (aksudra)115願望なく祭式を賞賛していたそこで準備された 102brhad brahma mahac ceti acute ah ayaavmacr ah nu) are synonyms like brsabdmacr parymacr acakmacr CfHopkins[Great Epic] they (Rudra and Vis had
brahma and mahat p97 fn2 103adhıtavmacr s tadmacr acuteastam sikhandijam CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhandins the author of the Pantildeshy
am a smacr samyak citraacute carmacr astra p144 fn1 atra Ccedilmacr
104divam macr a CfMBhXII3254108 Hopkins[Great Epic] macr dala still an epithet of Indra p140 fn2 akhandalo yath macr akhan 105brhaspatir upadhyayas CfHara[1980] upmacr aya appeared in the ritual con
teadhymacr xt p112 fn45
106Pdhanusakso akhyo macr BK dhanusmacr
107raibyas ca
arvmacr u Sandhi irregular ca arvmacr avasmacr CfOberlies[Grammar] 111 Absense of savarnashyavasuparavasmacr avasuparmacr u
sandhi 1111 -aa aa p211 108tan dyaacute ahmanas may be implied in the list at xii337 7ff s caiva mahan rmacr sih CfHopkins[Great Epi] Divisions of Veda Other Br macr
(=MBhXII3237ff) T macr dya(v7) Kmacr va(v9) Taittri(v9) p734
an atha(v9) Kan 109P acute BK smacr tir saktir acutean
110P smacr amahah BK acutealihotrapitmacr tah smacr a (kapilahとはシャーリホートラの父はとalihotrapitmacr smacr a smr Ca kapilah acutealihotrasya pit macrいう意味である ) CfHopkins[Great Epic] Kapila father of C alihotra p98 fn1
111P kapilas ca rsisresthah BK rsisresthas ca kapilah Sandhi irregular kapilas ca rsisresthah CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praslista-sandhi 1123 -aa r- p912
112 macr
adyah kathas Ca a
dyah kathasakhadarsı (
adyahmacr とは (ヤジュルヴェーダの ) カタ派を作ったという意味である ) aacute ırtitmacr Sa
CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praacute a e- 113ca ete sod sa kmacr ah ndhi irregular ca ete slista-sandhi 1124 -amacr
p1212 114na tatra paacute ato rsquobh macr Critical Notes Absence of pasughata is considered as a point of affinity between the Pantildecaratra and macrsughmacr ut
Avestic religion (cf12806) (Critical Notes Pvol16 p2224(right) v10) acute CfHopkins[Great Epic] ahi ˙115ahimsrah sucir aksudro nsa doctrine of the later epic ldquohe did no harm to any living thing he was macr
pure and not cruelrdquo (aksudra akrmacr smacr antildecarmacr= ura) p37717 Matsubara[1994] ahim a one of the most important teachings in the Pmacr atra p147 Reference No38
sracute nu tvam vacanam putra asmabhih samudahrtam (息子よ汝は我々が言った言葉を聞くがよい )
123yasya prasadam kurute sa vai tam drastum arhati CfHopkins[Great Epic] the grace of God is here the chief element of salvation ldquoThat man can see Him to whom He gives His gracerdquo p18812 Parallel Phrases in the two Epics p430 No223
124P ekatadvitatrita macr aacute s citraacute dinah
ucus B ekatadvitatrit macrs cocus tataacute sikhan (=MBhXII808) K omitted CfHopkins[Great Epic] Ekata-Dvita-Trit macraccedil co rsquocus hypermetric light dissyllable a mora measurement of two breves or light
syllales as a substitute for one and long vowel or heavy syllable p2575 K は P の第 16 詩節の後に挿入された 12 行 (=MBhXII806) の最終行が類似しているが (athaikato dvitaacute s caiva s ca tritaacute
maharsayah )PB に対応する箇所はない 125P e
kapmacr ah admacr sthitmacr K ekapmacr a sthitmacradasthitmacr B ekapmacr ah ah admacr ah
126この後にB は次の 2 行を挿入
している
K はこのうちの 2 行目のみを挿入している (=MBhXII809)
katham pasyemahi yam devam nmacr ayanatmakam armacr macr(我々はどうすればナーラーヤナを本質とし )
varenyam varadam tam vai devadevam sanatanam
(願わしい恩寵を与える神々の神である永遠の神を見ることができるであろうか )
127BK はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII810) snigdhagambhıraymacr acmacr akarı vibho a vmacr a prahars
128acute(愛情深い音声によって (私たちを ) 歓喜させるものでありました力ある者よ )
svetadvıpo ıpa = dig uttarmacrCfHopkins[Great Epic] the White Island or rather country (dvimacr a or more exactly uttarapaccedilcimena ldquoin the Northwestrdquo) p1167
129ekantabhmacr as te bhaktmacr purusottamam avopagatmacr Parallel Phrases in the two Epics avopagatmacr ah antabhmacrCfHopkins[Great Epic] ek macr ahp405 no27 Matsubara[1994] alliterative word play manavah bhaktah purusottamam p799
130P atındriya BK anindriya CfMBhXII32213ab 131P B pratipedire semahi N purusavyatyaya macr ah (一人称複数に対して三人称複数形の動詞用いられるという動詞K praviacute ars 活用語尾の ) 人称の変更は古形である ) CfMBhXII32331 Ca 注
132K は ab 句の後に次の一行を挿入している (=MBhXII811) sahasa hi gatah sarve tejasa tasya mohitah (突然全員が神の光によって惑わされました )
133PB dadracute K dadrsimo Ca dadrsire purusavyatyayah chmacr menire (34b) ity api tatha (dadrsire というようsire acute acute andasah acuteに (一人称複数に三人称複数形の動詞が用いられるという ) 人称の変更は古形である第 34 詩節 b 句の menire も同様である ) CfMBhXII32327 (vayam mdash pratipedire)
134iti vai menire vayam CfMBhXII32331 Carsquos comment on dadrsireacute CfHopkins[Great Epic] careless enough for example to construe iti vai menire vayam p14026 a syntactical monstrosity p26514
135br
haspate Ca brahmanam brhatmacr mahatmacr ca patim vmacr haspatir eva sambodhyah tena brhaspate iti vmacr hahmacr am am asudevam br a pat ((brhaspatim とは ()) brahman amバラモンたちのすなわち広大な者たち偉大な者たちの patimすなわちヴァースデー
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
53alokayann uttarapacimena CfMBhXII32656 (samudre pascimottare) 54dv=ıpah acute sa nmacr a CfHopkins[1910] the description of the White Island Sveta Dvıpa otherwise known only from the acutesvetah amnmacr
Purmacr as (including the Harivamsa) p37212
acute55man
eroh sahasraih anam atrimsatordhvamsa hi yojanamacr dvmacr acute CfHopkins[1902] an example (of the ablative used to estimate distance to a certain extent) united with the instrumental p15116
56P atındriyas BK anindriyas 57nispandahınah Cs nispa[sya]ndahınah mutrapurısavarjitah (nisyandahınahとは大小便をしないという意味である )
Ganguli(p11819) Deussen(p753 v9) とも「まばたきしない」と解している 58acute am CfHopkins[Great Epic] The ldquowhite menrdquo of the White Island must be Kashmere Brahmans p1167 15
67P visvag vaktram BK viacute lelihyante adairghymacr dalam samarthmacrlelihyante svavaktram Cs jihvmacr an mukhaman pariledhum a ity arthah (舌が長いので顔の面を嘗めることができるという意味である )
68P bhaktymacr viacute BK bhaktymacr svotpannam Cs viacute macr agnymacr ataha devam svotpannam devam a viacute svotpannam ahitmacr adivat paranipmacr
243
茂木
のである 69もろもろのヴェーダもろもろのダルマ寂静に至った聖者たち神々はすべて神
の創造物である 70
ユディシュティラは言った
(13) 感官を超え 71食事をとらず動作なくよき香りを放つこれらの人々はどのように生まれた
のですかまた彼らの最高の行き先はどこですか
(14) この世で解脱した人々の特徴はバーラタ族の最上者よ白い島に住む人々のようなのですか
(15) どうか私の疑問を断ち切って下さい私の好奇心は大きいのです貴方はあらゆる物語の森で
す私たちは貴方を頼りとしています
ビーシュマは言った
(16) この広大な物語は王よ私が父の近くで聞いたそれが汝に語られねばならないなぜならば
それは物語の核心であると伝えられているからである 72
(17) ウパリチャラという名の王がいた地上の支配者でありインドラの友であり 73ハリナーラー
ヤナを (narmacr ayanmacr am harim)信愛していた (bhaktah )ことで知られていた
(Pmacr 2237) pantildecamyarthe bahuvrmacr (viacute ahitmacr an 2237)奪an ıhih svotpannam は agni などの複合語のように不規則な後置であり (Pmacr格の意味での所有複合語である ) Cv (reading visvmacr svmacr svmacr am muktmacr anmacravisvotpattyavyayam) viacute aviacute anmacr amuktmacr am utpattyavadhi avyayam vyayarahitam devam aradhayantiti yogyakriyadhyaharah (visvavisvanamすなわち解脱した者たちとしていない者たちの utpatti発生までは avyayamすなわち消滅しないという意味である devam(の語の後に )敬うというような適切な所作が補われるべきである )
69P yasmat sarve lokah sutah BK yasmat sarve lokah sam prasutah この後に K は次の 11 音節の句を挿入している
sarvag macr aacute uks ah a˙ a (すべての支分をもち部分を伴った微細な )atrmacrs ca smacr mmacr sahmacrngakmacr70P sarve tasya visargmacr B
sarve tasya nisargahah K sarve tasya nisarga iti
この詩節の韻律は不規則である P は ab 句 8 音節 cd 句 9 音節 B は a 句は 8 音節 b 句 10 音節 cd 句は 9 音節 Kの該当部分はそれぞれ 8 音節 10 音節 11 音節 9 音節となっている Hopkins の指摘を考慮すると P の第 9 詩節 cd 句から第 12 詩節は散文とみなすことができよう (CfHopkins[Great Epic] pp2671 3532)
71P atındriya BK anındriya CfMBhXII32325cd 72P kathasaro hi sa smrtah BK kathasaro hi sa mata CfHopkins[Great Epic] So the Ccedilvetadvıpa story is a kathasara p514
K はこの後に次の 2 行を挿入している (=MBhXII802) acute kathaymacr asa narado munisattamah (最上の聖者ナーラダはシャンタヌ王に語った )santanoh ammacrrajntildemacr st aha tatrmacr acute an pura (かつて王に尋ねられた時a pr ah pura prmacr aham srutavmacr 「そのことをかつて私は聞いた」と )
73akhandalasa
k
hah
CfHopkins[Great Epic] akhandala an epithet of Indra p140 fn2 macr 74 atvatam asthmacr N smacr smacr anmacr pmacr atrmacr macr atvatamsmacr vidhim macr aya atvatam atvatmacr am antildecarmacr an am hitam (smacr とはサートヴァタたちすなわちパン
チャラートラ派の人々に対して規定されたという意味である ) 75tacches N tacches a vis uacute a (tacches a とはヴィシュヌの残余によってという意味である ) 76BK は
天と地において確立された 77P sakro BK devo 78P vahanani ca BK vahanam tatha 79P etad bhagavate sarvam iti BK yat tad bhmacragavatam sarvam iti
80P preksitam sada B proksitam sada K presitam sada81P kmacr anaimittikmacr kmacr ttikmacr CfOberlies[Grammar] a- lt -as a-amy
ajasram BK amyanaimi
a rajan 18Double sandhi 187 -macr
kamyanaimittika ajasram p4314 82tasya gehe mahmacr nah atmanah ha to avoid triiambus in an even atma CfHopkins[Great Epic] b 句 tasya gehe mahmacr geha for gr
pada p26326 83pantildecaratravido mukhyas CfHopkins[Great Epic] ekantinas are identified with the Pantildecaratras p14322 84proktam acuteastram uttamam dins are referred to as the author of the Pantildecaratrasmacr CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhan
Ccedilastra p144 fn1
BK はこの後に次の詩節を挿入している (=MBhXII804) s caturbhihvedaiacute samitam krtam merau mah agirau (macr 偉大な山メール山において四つのヴェーダに一致して作られた )
asyaihmacr saptabhir udgırnam lokadharmam anuttamam (最高の世間の法がこの七人の口から発せられた ) 85sapta prakrtayo hy etmacr C
n sapta prakrtayo mahadahamkmacr adimmacr svmacr bhuvas tu mmacr tir eva (sapta prakrtayahas armacr urtayah ayam ulaprakr
87sarve te rsibhih saha Sandhi irregular te rsibhih CfOberlies[Grammar] 114 Absence of udgrmacr -aha-sandhi 1144 -e r p1811
88ca esmacr a Sandhi irregular ca esmacr CfOberlies[Grammar] 112 Absence of prasista-sandhi p1212 a prathamasargajmacr a 89PB idam uttamam K hitam uttamam CfHopkins[Great Epic] a primeval code anu acuteasana of
10000 ccedillokas gives rise to
smacr
the laws p1817 90P tatha prammacr anmacr am hi aprammacr am hiBK yathmacr an91pravaksyate dha
rmmacr ayambhuvah
an manuh svmacr svayam CfHopkins[Great Epic] reference to the code of Manu p1817 92usanmacr haspatiacute llables)
astra made by Uccedilanas a br s caiva (9 sy
CfHopkins[Great Epic] The Hypermetric Ccedilloka p25520 dharmaccedil macr
したことを喜んだ 93P madbhavito rmacr ajmacr macr B sadbhmacr ajmacr K sadbhmacra avito rmacr a avanirato 94P sarvasmacr anam BK yusmacchmacr anamastrmacr macr astrmacr macr 95P yasasyam BK rahasyam 96PK prajavanto B prajananto 97P tat satyam BK tat sarvam 98P utpanne rdquongirase B utpanne rsquom girase K utpanne rsquongirase Ca utpanne rdquom girase brhaspatau jate angirase iti akaralopas
cchandasah girase とはブリハスパティが生まれた時という意味である ngirase の (語頭の ) 長母音 a が消失する (utpanne rdquom a˙のは古形である ) CfOberlies[Grammar] 12 Special cases of sandhi 126 -e rsquo- lt -e a- p2816
99P dharanmacr macr BK dhmacr macrat aranah100tato rsquotıte akalpe Cs m
a
akalpe p macr am hiranyagarbharmacr am (mahmacr mahmacr hmacr urvasymacr atrymacr akalpeとは以前のヒラニヤガルバの夜にとい
う意味である ) CfHopkins[1903] Only the later epic knows the Maha-kalpa by name p4511 MBhXII326104 101utpanne rsquo˙ sute ngirasah sute brhaspatmacr anmacr paurohityam apte (utpanne rsquo˙ sutengirasah Ca utpanne rsquo˙ av utpanne devmacr am prmacr ngirasah とはブリハスパティが生まれたのですなわち神々にとってプローヒタ祭官たることが得られたのでという意味である )
殺生せず清浄にして慈悲あり (aksudra)115願望なく祭式を賞賛していたそこで準備された 102brhad brahma mahac ceti acute ah ayaavmacr ah nu) are synonyms like brsabdmacr parymacr acakmacr CfHopkins[Great Epic] they (Rudra and Vis had
brahma and mahat p97 fn2 103adhıtavmacr s tadmacr acuteastam sikhandijam CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhandins the author of the Pantildeshy
am a smacr samyak citraacute carmacr astra p144 fn1 atra Ccedilmacr
104divam macr a CfMBhXII3254108 Hopkins[Great Epic] macr dala still an epithet of Indra p140 fn2 akhandalo yath macr akhan 105brhaspatir upadhyayas CfHara[1980] upmacr aya appeared in the ritual con
teadhymacr xt p112 fn45
106Pdhanusakso akhyo macr BK dhanusmacr
107raibyas ca
arvmacr u Sandhi irregular ca arvmacr avasmacr CfOberlies[Grammar] 111 Absense of savarnashyavasuparavasmacr avasuparmacr u
sandhi 1111 -aa aa p211 108tan dyaacute ahmanas may be implied in the list at xii337 7ff s caiva mahan rmacr sih CfHopkins[Great Epi] Divisions of Veda Other Br macr
(=MBhXII3237ff) T macr dya(v7) Kmacr va(v9) Taittri(v9) p734
an atha(v9) Kan 109P acute BK smacr tir saktir acutean
110P smacr amahah BK acutealihotrapitmacr tah smacr a (kapilahとはシャーリホートラの父はとalihotrapitmacr smacr a smr Ca kapilah acutealihotrasya pit macrいう意味である ) CfHopkins[Great Epic] Kapila father of C alihotra p98 fn1
111P kapilas ca rsisresthah BK rsisresthas ca kapilah Sandhi irregular kapilas ca rsisresthah CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praslista-sandhi 1123 -aa r- p912
112 macr
adyah kathas Ca a
dyah kathasakhadarsı (
adyahmacr とは (ヤジュルヴェーダの ) カタ派を作ったという意味である ) aacute ırtitmacr Sa
CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praacute a e- 113ca ete sod sa kmacr ah ndhi irregular ca ete slista-sandhi 1124 -amacr
p1212 114na tatra paacute ato rsquobh macr Critical Notes Absence of pasughata is considered as a point of affinity between the Pantildecaratra and macrsughmacr ut
Avestic religion (cf12806) (Critical Notes Pvol16 p2224(right) v10) acute CfHopkins[Great Epic] ahi ˙115ahimsrah sucir aksudro nsa doctrine of the later epic ldquohe did no harm to any living thing he was macr
pure and not cruelrdquo (aksudra akrmacr smacr antildecarmacr= ura) p37717 Matsubara[1994] ahim a one of the most important teachings in the Pmacr atra p147 Reference No38
sracute nu tvam vacanam putra asmabhih samudahrtam (息子よ汝は我々が言った言葉を聞くがよい )
123yasya prasadam kurute sa vai tam drastum arhati CfHopkins[Great Epic] the grace of God is here the chief element of salvation ldquoThat man can see Him to whom He gives His gracerdquo p18812 Parallel Phrases in the two Epics p430 No223
124P ekatadvitatrita macr aacute s citraacute dinah
ucus B ekatadvitatrit macrs cocus tataacute sikhan (=MBhXII808) K omitted CfHopkins[Great Epic] Ekata-Dvita-Trit macraccedil co rsquocus hypermetric light dissyllable a mora measurement of two breves or light
syllales as a substitute for one and long vowel or heavy syllable p2575 K は P の第 16 詩節の後に挿入された 12 行 (=MBhXII806) の最終行が類似しているが (athaikato dvitaacute s caiva s ca tritaacute
maharsayah )PB に対応する箇所はない 125P e
kapmacr ah admacr sthitmacr K ekapmacr a sthitmacradasthitmacr B ekapmacr ah ah admacr ah
126この後にB は次の 2 行を挿入
している
K はこのうちの 2 行目のみを挿入している (=MBhXII809)
katham pasyemahi yam devam nmacr ayanatmakam armacr macr(我々はどうすればナーラーヤナを本質とし )
varenyam varadam tam vai devadevam sanatanam
(願わしい恩寵を与える神々の神である永遠の神を見ることができるであろうか )
127BK はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII810) snigdhagambhıraymacr acmacr akarı vibho a vmacr a prahars
128acute(愛情深い音声によって (私たちを ) 歓喜させるものでありました力ある者よ )
svetadvıpo ıpa = dig uttarmacrCfHopkins[Great Epic] the White Island or rather country (dvimacr a or more exactly uttarapaccedilcimena ldquoin the Northwestrdquo) p1167
129ekantabhmacr as te bhaktmacr purusottamam avopagatmacr Parallel Phrases in the two Epics avopagatmacr ah antabhmacrCfHopkins[Great Epic] ek macr ahp405 no27 Matsubara[1994] alliterative word play manavah bhaktah purusottamam p799
130P atındriya BK anindriya CfMBhXII32213ab 131P B pratipedire semahi N purusavyatyaya macr ah (一人称複数に対して三人称複数形の動詞用いられるという動詞K praviacute ars 活用語尾の ) 人称の変更は古形である ) CfMBhXII32331 Ca 注
132K は ab 句の後に次の一行を挿入している (=MBhXII811) sahasa hi gatah sarve tejasa tasya mohitah (突然全員が神の光によって惑わされました )
133PB dadracute K dadrsimo Ca dadrsire purusavyatyayah chmacr menire (34b) ity api tatha (dadrsire というようsire acute acute andasah acuteに (一人称複数に三人称複数形の動詞が用いられるという ) 人称の変更は古形である第 34 詩節 b 句の menire も同様である ) CfMBhXII32327 (vayam mdash pratipedire)
134iti vai menire vayam CfMBhXII32331 Carsquos comment on dadrsireacute CfHopkins[Great Epic] careless enough for example to construe iti vai menire vayam p14026 a syntactical monstrosity p26514
135br
haspate Ca brahmanam brhatmacr mahatmacr ca patim vmacr haspatir eva sambodhyah tena brhaspate iti vmacr hahmacr am am asudevam br a pat ((brhaspatim とは ()) brahman amバラモンたちのすなわち広大な者たち偉大な者たちの patimすなわちヴァースデー
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
(Pmacr 2237) pantildecamyarthe bahuvrmacr (viacute ahitmacr an 2237)奪an ıhih svotpannam は agni などの複合語のように不規則な後置であり (Pmacr格の意味での所有複合語である ) Cv (reading visvmacr svmacr svmacr am muktmacr anmacravisvotpattyavyayam) viacute aviacute anmacr amuktmacr am utpattyavadhi avyayam vyayarahitam devam aradhayantiti yogyakriyadhyaharah (visvavisvanamすなわち解脱した者たちとしていない者たちの utpatti発生までは avyayamすなわち消滅しないという意味である devam(の語の後に )敬うというような適切な所作が補われるべきである )
69P yasmat sarve lokah sutah BK yasmat sarve lokah sam prasutah この後に K は次の 11 音節の句を挿入している
sarvag macr aacute uks ah a˙ a (すべての支分をもち部分を伴った微細な )atrmacrs ca smacr mmacr sahmacrngakmacr70P sarve tasya visargmacr B
sarve tasya nisargahah K sarve tasya nisarga iti
この詩節の韻律は不規則である P は ab 句 8 音節 cd 句 9 音節 B は a 句は 8 音節 b 句 10 音節 cd 句は 9 音節 Kの該当部分はそれぞれ 8 音節 10 音節 11 音節 9 音節となっている Hopkins の指摘を考慮すると P の第 9 詩節 cd 句から第 12 詩節は散文とみなすことができよう (CfHopkins[Great Epic] pp2671 3532)
71P atındriya BK anındriya CfMBhXII32325cd 72P kathasaro hi sa smrtah BK kathasaro hi sa mata CfHopkins[Great Epic] So the Ccedilvetadvıpa story is a kathasara p514
K はこの後に次の 2 行を挿入している (=MBhXII802) acute kathaymacr asa narado munisattamah (最上の聖者ナーラダはシャンタヌ王に語った )santanoh ammacrrajntildemacr st aha tatrmacr acute an pura (かつて王に尋ねられた時a pr ah pura prmacr aham srutavmacr 「そのことをかつて私は聞いた」と )
73akhandalasa
k
hah
CfHopkins[Great Epic] akhandala an epithet of Indra p140 fn2 macr 74 atvatam asthmacr N smacr smacr anmacr pmacr atrmacr macr atvatamsmacr vidhim macr aya atvatam atvatmacr am antildecarmacr an am hitam (smacr とはサートヴァタたちすなわちパン
チャラートラ派の人々に対して規定されたという意味である ) 75tacches N tacches a vis uacute a (tacches a とはヴィシュヌの残余によってという意味である ) 76BK は
天と地において確立された 77P sakro BK devo 78P vahanani ca BK vahanam tatha 79P etad bhagavate sarvam iti BK yat tad bhmacragavatam sarvam iti
80P preksitam sada B proksitam sada K presitam sada81P kmacr anaimittikmacr kmacr ttikmacr CfOberlies[Grammar] a- lt -as a-amy
ajasram BK amyanaimi
a rajan 18Double sandhi 187 -macr
kamyanaimittika ajasram p4314 82tasya gehe mahmacr nah atmanah ha to avoid triiambus in an even atma CfHopkins[Great Epic] b 句 tasya gehe mahmacr geha for gr
pada p26326 83pantildecaratravido mukhyas CfHopkins[Great Epic] ekantinas are identified with the Pantildecaratras p14322 84proktam acuteastram uttamam dins are referred to as the author of the Pantildecaratrasmacr CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhan
Ccedilastra p144 fn1
BK はこの後に次の詩節を挿入している (=MBhXII804) s caturbhihvedaiacute samitam krtam merau mah agirau (macr 偉大な山メール山において四つのヴェーダに一致して作られた )
asyaihmacr saptabhir udgırnam lokadharmam anuttamam (最高の世間の法がこの七人の口から発せられた ) 85sapta prakrtayo hy etmacr C
n sapta prakrtayo mahadahamkmacr adimmacr svmacr bhuvas tu mmacr tir eva (sapta prakrtayahas armacr urtayah ayam ulaprakr
87sarve te rsibhih saha Sandhi irregular te rsibhih CfOberlies[Grammar] 114 Absence of udgrmacr -aha-sandhi 1144 -e r p1811
88ca esmacr a Sandhi irregular ca esmacr CfOberlies[Grammar] 112 Absence of prasista-sandhi p1212 a prathamasargajmacr a 89PB idam uttamam K hitam uttamam CfHopkins[Great Epic] a primeval code anu acuteasana of
10000 ccedillokas gives rise to
smacr
the laws p1817 90P tatha prammacr anmacr am hi aprammacr am hiBK yathmacr an91pravaksyate dha
rmmacr ayambhuvah
an manuh svmacr svayam CfHopkins[Great Epic] reference to the code of Manu p1817 92usanmacr haspatiacute llables)
astra made by Uccedilanas a br s caiva (9 sy
CfHopkins[Great Epic] The Hypermetric Ccedilloka p25520 dharmaccedil macr
したことを喜んだ 93P madbhavito rmacr ajmacr macr B sadbhmacr ajmacr K sadbhmacra avito rmacr a avanirato 94P sarvasmacr anam BK yusmacchmacr anamastrmacr macr astrmacr macr 95P yasasyam BK rahasyam 96PK prajavanto B prajananto 97P tat satyam BK tat sarvam 98P utpanne rdquongirase B utpanne rsquom girase K utpanne rsquongirase Ca utpanne rdquom girase brhaspatau jate angirase iti akaralopas
cchandasah girase とはブリハスパティが生まれた時という意味である ngirase の (語頭の ) 長母音 a が消失する (utpanne rdquom a˙のは古形である ) CfOberlies[Grammar] 12 Special cases of sandhi 126 -e rsquo- lt -e a- p2816
99P dharanmacr macr BK dhmacr macrat aranah100tato rsquotıte akalpe Cs m
a
akalpe p macr am hiranyagarbharmacr am (mahmacr mahmacr hmacr urvasymacr atrymacr akalpeとは以前のヒラニヤガルバの夜にとい
う意味である ) CfHopkins[1903] Only the later epic knows the Maha-kalpa by name p4511 MBhXII326104 101utpanne rsquo˙ sute ngirasah sute brhaspatmacr anmacr paurohityam apte (utpanne rsquo˙ sutengirasah Ca utpanne rsquo˙ av utpanne devmacr am prmacr ngirasah とはブリハスパティが生まれたのですなわち神々にとってプローヒタ祭官たることが得られたのでという意味である )
殺生せず清浄にして慈悲あり (aksudra)115願望なく祭式を賞賛していたそこで準備された 102brhad brahma mahac ceti acute ah ayaavmacr ah nu) are synonyms like brsabdmacr parymacr acakmacr CfHopkins[Great Epic] they (Rudra and Vis had
brahma and mahat p97 fn2 103adhıtavmacr s tadmacr acuteastam sikhandijam CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhandins the author of the Pantildeshy
am a smacr samyak citraacute carmacr astra p144 fn1 atra Ccedilmacr
104divam macr a CfMBhXII3254108 Hopkins[Great Epic] macr dala still an epithet of Indra p140 fn2 akhandalo yath macr akhan 105brhaspatir upadhyayas CfHara[1980] upmacr aya appeared in the ritual con
teadhymacr xt p112 fn45
106Pdhanusakso akhyo macr BK dhanusmacr
107raibyas ca
arvmacr u Sandhi irregular ca arvmacr avasmacr CfOberlies[Grammar] 111 Absense of savarnashyavasuparavasmacr avasuparmacr u
sandhi 1111 -aa aa p211 108tan dyaacute ahmanas may be implied in the list at xii337 7ff s caiva mahan rmacr sih CfHopkins[Great Epi] Divisions of Veda Other Br macr
(=MBhXII3237ff) T macr dya(v7) Kmacr va(v9) Taittri(v9) p734
an atha(v9) Kan 109P acute BK smacr tir saktir acutean
110P smacr amahah BK acutealihotrapitmacr tah smacr a (kapilahとはシャーリホートラの父はとalihotrapitmacr smacr a smr Ca kapilah acutealihotrasya pit macrいう意味である ) CfHopkins[Great Epic] Kapila father of C alihotra p98 fn1
111P kapilas ca rsisresthah BK rsisresthas ca kapilah Sandhi irregular kapilas ca rsisresthah CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praslista-sandhi 1123 -aa r- p912
112 macr
adyah kathas Ca a
dyah kathasakhadarsı (
adyahmacr とは (ヤジュルヴェーダの ) カタ派を作ったという意味である ) aacute ırtitmacr Sa
CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praacute a e- 113ca ete sod sa kmacr ah ndhi irregular ca ete slista-sandhi 1124 -amacr
p1212 114na tatra paacute ato rsquobh macr Critical Notes Absence of pasughata is considered as a point of affinity between the Pantildecaratra and macrsughmacr ut
Avestic religion (cf12806) (Critical Notes Pvol16 p2224(right) v10) acute CfHopkins[Great Epic] ahi ˙115ahimsrah sucir aksudro nsa doctrine of the later epic ldquohe did no harm to any living thing he was macr
pure and not cruelrdquo (aksudra akrmacr smacr antildecarmacr= ura) p37717 Matsubara[1994] ahim a one of the most important teachings in the Pmacr atra p147 Reference No38
sracute nu tvam vacanam putra asmabhih samudahrtam (息子よ汝は我々が言った言葉を聞くがよい )
123yasya prasadam kurute sa vai tam drastum arhati CfHopkins[Great Epic] the grace of God is here the chief element of salvation ldquoThat man can see Him to whom He gives His gracerdquo p18812 Parallel Phrases in the two Epics p430 No223
124P ekatadvitatrita macr aacute s citraacute dinah
ucus B ekatadvitatrit macrs cocus tataacute sikhan (=MBhXII808) K omitted CfHopkins[Great Epic] Ekata-Dvita-Trit macraccedil co rsquocus hypermetric light dissyllable a mora measurement of two breves or light
syllales as a substitute for one and long vowel or heavy syllable p2575 K は P の第 16 詩節の後に挿入された 12 行 (=MBhXII806) の最終行が類似しているが (athaikato dvitaacute s caiva s ca tritaacute
maharsayah )PB に対応する箇所はない 125P e
kapmacr ah admacr sthitmacr K ekapmacr a sthitmacradasthitmacr B ekapmacr ah ah admacr ah
126この後にB は次の 2 行を挿入
している
K はこのうちの 2 行目のみを挿入している (=MBhXII809)
katham pasyemahi yam devam nmacr ayanatmakam armacr macr(我々はどうすればナーラーヤナを本質とし )
varenyam varadam tam vai devadevam sanatanam
(願わしい恩寵を与える神々の神である永遠の神を見ることができるであろうか )
127BK はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII810) snigdhagambhıraymacr acmacr akarı vibho a vmacr a prahars
128acute(愛情深い音声によって (私たちを ) 歓喜させるものでありました力ある者よ )
svetadvıpo ıpa = dig uttarmacrCfHopkins[Great Epic] the White Island or rather country (dvimacr a or more exactly uttarapaccedilcimena ldquoin the Northwestrdquo) p1167
129ekantabhmacr as te bhaktmacr purusottamam avopagatmacr Parallel Phrases in the two Epics avopagatmacr ah antabhmacrCfHopkins[Great Epic] ek macr ahp405 no27 Matsubara[1994] alliterative word play manavah bhaktah purusottamam p799
130P atındriya BK anindriya CfMBhXII32213ab 131P B pratipedire semahi N purusavyatyaya macr ah (一人称複数に対して三人称複数形の動詞用いられるという動詞K praviacute ars 活用語尾の ) 人称の変更は古形である ) CfMBhXII32331 Ca 注
132K は ab 句の後に次の一行を挿入している (=MBhXII811) sahasa hi gatah sarve tejasa tasya mohitah (突然全員が神の光によって惑わされました )
133PB dadracute K dadrsimo Ca dadrsire purusavyatyayah chmacr menire (34b) ity api tatha (dadrsire というようsire acute acute andasah acuteに (一人称複数に三人称複数形の動詞が用いられるという ) 人称の変更は古形である第 34 詩節 b 句の menire も同様である ) CfMBhXII32327 (vayam mdash pratipedire)
134iti vai menire vayam CfMBhXII32331 Carsquos comment on dadrsireacute CfHopkins[Great Epic] careless enough for example to construe iti vai menire vayam p14026 a syntactical monstrosity p26514
135br
haspate Ca brahmanam brhatmacr mahatmacr ca patim vmacr haspatir eva sambodhyah tena brhaspate iti vmacr hahmacr am am asudevam br a pat ((brhaspatim とは ()) brahman amバラモンたちのすなわち広大な者たち偉大な者たちの patimすなわちヴァースデー
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
天と地において確立された 77P sakro BK devo 78P vahanani ca BK vahanam tatha 79P etad bhagavate sarvam iti BK yat tad bhmacragavatam sarvam iti
80P preksitam sada B proksitam sada K presitam sada81P kmacr anaimittikmacr kmacr ttikmacr CfOberlies[Grammar] a- lt -as a-amy
ajasram BK amyanaimi
a rajan 18Double sandhi 187 -macr
kamyanaimittika ajasram p4314 82tasya gehe mahmacr nah atmanah ha to avoid triiambus in an even atma CfHopkins[Great Epic] b 句 tasya gehe mahmacr geha for gr
pada p26326 83pantildecaratravido mukhyas CfHopkins[Great Epic] ekantinas are identified with the Pantildecaratras p14322 84proktam acuteastram uttamam dins are referred to as the author of the Pantildecaratrasmacr CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhan
Ccedilastra p144 fn1
BK はこの後に次の詩節を挿入している (=MBhXII804) s caturbhihvedaiacute samitam krtam merau mah agirau (macr 偉大な山メール山において四つのヴェーダに一致して作られた )
asyaihmacr saptabhir udgırnam lokadharmam anuttamam (最高の世間の法がこの七人の口から発せられた ) 85sapta prakrtayo hy etmacr C
n sapta prakrtayo mahadahamkmacr adimmacr svmacr bhuvas tu mmacr tir eva (sapta prakrtayahas armacr urtayah ayam ulaprakr
87sarve te rsibhih saha Sandhi irregular te rsibhih CfOberlies[Grammar] 114 Absence of udgrmacr -aha-sandhi 1144 -e r p1811
88ca esmacr a Sandhi irregular ca esmacr CfOberlies[Grammar] 112 Absence of prasista-sandhi p1212 a prathamasargajmacr a 89PB idam uttamam K hitam uttamam CfHopkins[Great Epic] a primeval code anu acuteasana of
10000 ccedillokas gives rise to
smacr
the laws p1817 90P tatha prammacr anmacr am hi aprammacr am hiBK yathmacr an91pravaksyate dha
rmmacr ayambhuvah
an manuh svmacr svayam CfHopkins[Great Epic] reference to the code of Manu p1817 92usanmacr haspatiacute llables)
astra made by Uccedilanas a br s caiva (9 sy
CfHopkins[Great Epic] The Hypermetric Ccedilloka p25520 dharmaccedil macr
したことを喜んだ 93P madbhavito rmacr ajmacr macr B sadbhmacr ajmacr K sadbhmacra avito rmacr a avanirato 94P sarvasmacr anam BK yusmacchmacr anamastrmacr macr astrmacr macr 95P yasasyam BK rahasyam 96PK prajavanto B prajananto 97P tat satyam BK tat sarvam 98P utpanne rdquongirase B utpanne rsquom girase K utpanne rsquongirase Ca utpanne rdquom girase brhaspatau jate angirase iti akaralopas
cchandasah girase とはブリハスパティが生まれた時という意味である ngirase の (語頭の ) 長母音 a が消失する (utpanne rdquom a˙のは古形である ) CfOberlies[Grammar] 12 Special cases of sandhi 126 -e rsquo- lt -e a- p2816
99P dharanmacr macr BK dhmacr macrat aranah100tato rsquotıte akalpe Cs m
a
akalpe p macr am hiranyagarbharmacr am (mahmacr mahmacr hmacr urvasymacr atrymacr akalpeとは以前のヒラニヤガルバの夜にとい
う意味である ) CfHopkins[1903] Only the later epic knows the Maha-kalpa by name p4511 MBhXII326104 101utpanne rsquo˙ sute ngirasah sute brhaspatmacr anmacr paurohityam apte (utpanne rsquo˙ sutengirasah Ca utpanne rsquo˙ av utpanne devmacr am prmacr ngirasah とはブリハスパティが生まれたのですなわち神々にとってプローヒタ祭官たることが得られたのでという意味である )
殺生せず清浄にして慈悲あり (aksudra)115願望なく祭式を賞賛していたそこで準備された 102brhad brahma mahac ceti acute ah ayaavmacr ah nu) are synonyms like brsabdmacr parymacr acakmacr CfHopkins[Great Epic] they (Rudra and Vis had
brahma and mahat p97 fn2 103adhıtavmacr s tadmacr acuteastam sikhandijam CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhandins the author of the Pantildeshy
am a smacr samyak citraacute carmacr astra p144 fn1 atra Ccedilmacr
104divam macr a CfMBhXII3254108 Hopkins[Great Epic] macr dala still an epithet of Indra p140 fn2 akhandalo yath macr akhan 105brhaspatir upadhyayas CfHara[1980] upmacr aya appeared in the ritual con
teadhymacr xt p112 fn45
106Pdhanusakso akhyo macr BK dhanusmacr
107raibyas ca
arvmacr u Sandhi irregular ca arvmacr avasmacr CfOberlies[Grammar] 111 Absense of savarnashyavasuparavasmacr avasuparmacr u
sandhi 1111 -aa aa p211 108tan dyaacute ahmanas may be implied in the list at xii337 7ff s caiva mahan rmacr sih CfHopkins[Great Epi] Divisions of Veda Other Br macr
(=MBhXII3237ff) T macr dya(v7) Kmacr va(v9) Taittri(v9) p734
an atha(v9) Kan 109P acute BK smacr tir saktir acutean
110P smacr amahah BK acutealihotrapitmacr tah smacr a (kapilahとはシャーリホートラの父はとalihotrapitmacr smacr a smr Ca kapilah acutealihotrasya pit macrいう意味である ) CfHopkins[Great Epic] Kapila father of C alihotra p98 fn1
111P kapilas ca rsisresthah BK rsisresthas ca kapilah Sandhi irregular kapilas ca rsisresthah CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praslista-sandhi 1123 -aa r- p912
112 macr
adyah kathas Ca a
dyah kathasakhadarsı (
adyahmacr とは (ヤジュルヴェーダの ) カタ派を作ったという意味である ) aacute ırtitmacr Sa
CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praacute a e- 113ca ete sod sa kmacr ah ndhi irregular ca ete slista-sandhi 1124 -amacr
p1212 114na tatra paacute ato rsquobh macr Critical Notes Absence of pasughata is considered as a point of affinity between the Pantildecaratra and macrsughmacr ut
Avestic religion (cf12806) (Critical Notes Pvol16 p2224(right) v10) acute CfHopkins[Great Epic] ahi ˙115ahimsrah sucir aksudro nsa doctrine of the later epic ldquohe did no harm to any living thing he was macr
pure and not cruelrdquo (aksudra akrmacr smacr antildecarmacr= ura) p37717 Matsubara[1994] ahim a one of the most important teachings in the Pmacr atra p147 Reference No38
sracute nu tvam vacanam putra asmabhih samudahrtam (息子よ汝は我々が言った言葉を聞くがよい )
123yasya prasadam kurute sa vai tam drastum arhati CfHopkins[Great Epic] the grace of God is here the chief element of salvation ldquoThat man can see Him to whom He gives His gracerdquo p18812 Parallel Phrases in the two Epics p430 No223
124P ekatadvitatrita macr aacute s citraacute dinah
ucus B ekatadvitatrit macrs cocus tataacute sikhan (=MBhXII808) K omitted CfHopkins[Great Epic] Ekata-Dvita-Trit macraccedil co rsquocus hypermetric light dissyllable a mora measurement of two breves or light
syllales as a substitute for one and long vowel or heavy syllable p2575 K は P の第 16 詩節の後に挿入された 12 行 (=MBhXII806) の最終行が類似しているが (athaikato dvitaacute s caiva s ca tritaacute
maharsayah )PB に対応する箇所はない 125P e
kapmacr ah admacr sthitmacr K ekapmacr a sthitmacradasthitmacr B ekapmacr ah ah admacr ah
126この後にB は次の 2 行を挿入
している
K はこのうちの 2 行目のみを挿入している (=MBhXII809)
katham pasyemahi yam devam nmacr ayanatmakam armacr macr(我々はどうすればナーラーヤナを本質とし )
varenyam varadam tam vai devadevam sanatanam
(願わしい恩寵を与える神々の神である永遠の神を見ることができるであろうか )
127BK はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII810) snigdhagambhıraymacr acmacr akarı vibho a vmacr a prahars
128acute(愛情深い音声によって (私たちを ) 歓喜させるものでありました力ある者よ )
svetadvıpo ıpa = dig uttarmacrCfHopkins[Great Epic] the White Island or rather country (dvimacr a or more exactly uttarapaccedilcimena ldquoin the Northwestrdquo) p1167
129ekantabhmacr as te bhaktmacr purusottamam avopagatmacr Parallel Phrases in the two Epics avopagatmacr ah antabhmacrCfHopkins[Great Epic] ek macr ahp405 no27 Matsubara[1994] alliterative word play manavah bhaktah purusottamam p799
130P atındriya BK anindriya CfMBhXII32213ab 131P B pratipedire semahi N purusavyatyaya macr ah (一人称複数に対して三人称複数形の動詞用いられるという動詞K praviacute ars 活用語尾の ) 人称の変更は古形である ) CfMBhXII32331 Ca 注
132K は ab 句の後に次の一行を挿入している (=MBhXII811) sahasa hi gatah sarve tejasa tasya mohitah (突然全員が神の光によって惑わされました )
133PB dadracute K dadrsimo Ca dadrsire purusavyatyayah chmacr menire (34b) ity api tatha (dadrsire というようsire acute acute andasah acuteに (一人称複数に三人称複数形の動詞が用いられるという ) 人称の変更は古形である第 34 詩節 b 句の menire も同様である ) CfMBhXII32327 (vayam mdash pratipedire)
134iti vai menire vayam CfMBhXII32331 Carsquos comment on dadrsireacute CfHopkins[Great Epic] careless enough for example to construe iti vai menire vayam p14026 a syntactical monstrosity p26514
135br
haspate Ca brahmanam brhatmacr mahatmacr ca patim vmacr haspatir eva sambodhyah tena brhaspate iti vmacr hahmacr am am asudevam br a pat ((brhaspatim とは ()) brahman amバラモンたちのすなわち広大な者たち偉大な者たちの patimすなわちヴァースデー
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
87sarve te rsibhih saha Sandhi irregular te rsibhih CfOberlies[Grammar] 114 Absence of udgrmacr -aha-sandhi 1144 -e r p1811
88ca esmacr a Sandhi irregular ca esmacr CfOberlies[Grammar] 112 Absence of prasista-sandhi p1212 a prathamasargajmacr a 89PB idam uttamam K hitam uttamam CfHopkins[Great Epic] a primeval code anu acuteasana of
10000 ccedillokas gives rise to
smacr
the laws p1817 90P tatha prammacr anmacr am hi aprammacr am hiBK yathmacr an91pravaksyate dha
rmmacr ayambhuvah
an manuh svmacr svayam CfHopkins[Great Epic] reference to the code of Manu p1817 92usanmacr haspatiacute llables)
astra made by Uccedilanas a br s caiva (9 sy
CfHopkins[Great Epic] The Hypermetric Ccedilloka p25520 dharmaccedil macr
したことを喜んだ 93P madbhavito rmacr ajmacr macr B sadbhmacr ajmacr K sadbhmacra avito rmacr a avanirato 94P sarvasmacr anam BK yusmacchmacr anamastrmacr macr astrmacr macr 95P yasasyam BK rahasyam 96PK prajavanto B prajananto 97P tat satyam BK tat sarvam 98P utpanne rdquongirase B utpanne rsquom girase K utpanne rsquongirase Ca utpanne rdquom girase brhaspatau jate angirase iti akaralopas
cchandasah girase とはブリハスパティが生まれた時という意味である ngirase の (語頭の ) 長母音 a が消失する (utpanne rdquom a˙のは古形である ) CfOberlies[Grammar] 12 Special cases of sandhi 126 -e rsquo- lt -e a- p2816
99P dharanmacr macr BK dhmacr macrat aranah100tato rsquotıte akalpe Cs m
a
akalpe p macr am hiranyagarbharmacr am (mahmacr mahmacr hmacr urvasymacr atrymacr akalpeとは以前のヒラニヤガルバの夜にとい
う意味である ) CfHopkins[1903] Only the later epic knows the Maha-kalpa by name p4511 MBhXII326104 101utpanne rsquo˙ sute ngirasah sute brhaspatmacr anmacr paurohityam apte (utpanne rsquo˙ sutengirasah Ca utpanne rsquo˙ av utpanne devmacr am prmacr ngirasah とはブリハスパティが生まれたのですなわち神々にとってプローヒタ祭官たることが得られたのでという意味である )
殺生せず清浄にして慈悲あり (aksudra)115願望なく祭式を賞賛していたそこで準備された 102brhad brahma mahac ceti acute ah ayaavmacr ah nu) are synonyms like brsabdmacr parymacr acakmacr CfHopkins[Great Epic] they (Rudra and Vis had
brahma and mahat p97 fn2 103adhıtavmacr s tadmacr acuteastam sikhandijam CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhandins the author of the Pantildeshy
am a smacr samyak citraacute carmacr astra p144 fn1 atra Ccedilmacr
104divam macr a CfMBhXII3254108 Hopkins[Great Epic] macr dala still an epithet of Indra p140 fn2 akhandalo yath macr akhan 105brhaspatir upadhyayas CfHara[1980] upmacr aya appeared in the ritual con
teadhymacr xt p112 fn45
106Pdhanusakso akhyo macr BK dhanusmacr
107raibyas ca
arvmacr u Sandhi irregular ca arvmacr avasmacr CfOberlies[Grammar] 111 Absense of savarnashyavasuparavasmacr avasuparmacr u
sandhi 1111 -aa aa p211 108tan dyaacute ahmanas may be implied in the list at xii337 7ff s caiva mahan rmacr sih CfHopkins[Great Epi] Divisions of Veda Other Br macr
(=MBhXII3237ff) T macr dya(v7) Kmacr va(v9) Taittri(v9) p734
an atha(v9) Kan 109P acute BK smacr tir saktir acutean
110P smacr amahah BK acutealihotrapitmacr tah smacr a (kapilahとはシャーリホートラの父はとalihotrapitmacr smacr a smr Ca kapilah acutealihotrasya pit macrいう意味である ) CfHopkins[Great Epic] Kapila father of C alihotra p98 fn1
111P kapilas ca rsisresthah BK rsisresthas ca kapilah Sandhi irregular kapilas ca rsisresthah CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praslista-sandhi 1123 -aa r- p912
112 macr
adyah kathas Ca a
dyah kathasakhadarsı (
adyahmacr とは (ヤジュルヴェーダの ) カタ派を作ったという意味である ) aacute ırtitmacr Sa
CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praacute a e- 113ca ete sod sa kmacr ah ndhi irregular ca ete slista-sandhi 1124 -amacr
p1212 114na tatra paacute ato rsquobh macr Critical Notes Absence of pasughata is considered as a point of affinity between the Pantildecaratra and macrsughmacr ut
Avestic religion (cf12806) (Critical Notes Pvol16 p2224(right) v10) acute CfHopkins[Great Epic] ahi ˙115ahimsrah sucir aksudro nsa doctrine of the later epic ldquohe did no harm to any living thing he was macr
pure and not cruelrdquo (aksudra akrmacr smacr antildecarmacr= ura) p37717 Matsubara[1994] ahim a one of the most important teachings in the Pmacr atra p147 Reference No38
sracute nu tvam vacanam putra asmabhih samudahrtam (息子よ汝は我々が言った言葉を聞くがよい )
123yasya prasadam kurute sa vai tam drastum arhati CfHopkins[Great Epic] the grace of God is here the chief element of salvation ldquoThat man can see Him to whom He gives His gracerdquo p18812 Parallel Phrases in the two Epics p430 No223
124P ekatadvitatrita macr aacute s citraacute dinah
ucus B ekatadvitatrit macrs cocus tataacute sikhan (=MBhXII808) K omitted CfHopkins[Great Epic] Ekata-Dvita-Trit macraccedil co rsquocus hypermetric light dissyllable a mora measurement of two breves or light
syllales as a substitute for one and long vowel or heavy syllable p2575 K は P の第 16 詩節の後に挿入された 12 行 (=MBhXII806) の最終行が類似しているが (athaikato dvitaacute s caiva s ca tritaacute
maharsayah )PB に対応する箇所はない 125P e
kapmacr ah admacr sthitmacr K ekapmacr a sthitmacradasthitmacr B ekapmacr ah ah admacr ah
126この後にB は次の 2 行を挿入
している
K はこのうちの 2 行目のみを挿入している (=MBhXII809)
katham pasyemahi yam devam nmacr ayanatmakam armacr macr(我々はどうすればナーラーヤナを本質とし )
varenyam varadam tam vai devadevam sanatanam
(願わしい恩寵を与える神々の神である永遠の神を見ることができるであろうか )
127BK はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII810) snigdhagambhıraymacr acmacr akarı vibho a vmacr a prahars
128acute(愛情深い音声によって (私たちを ) 歓喜させるものでありました力ある者よ )
svetadvıpo ıpa = dig uttarmacrCfHopkins[Great Epic] the White Island or rather country (dvimacr a or more exactly uttarapaccedilcimena ldquoin the Northwestrdquo) p1167
129ekantabhmacr as te bhaktmacr purusottamam avopagatmacr Parallel Phrases in the two Epics avopagatmacr ah antabhmacrCfHopkins[Great Epic] ek macr ahp405 no27 Matsubara[1994] alliterative word play manavah bhaktah purusottamam p799
130P atındriya BK anindriya CfMBhXII32213ab 131P B pratipedire semahi N purusavyatyaya macr ah (一人称複数に対して三人称複数形の動詞用いられるという動詞K praviacute ars 活用語尾の ) 人称の変更は古形である ) CfMBhXII32331 Ca 注
132K は ab 句の後に次の一行を挿入している (=MBhXII811) sahasa hi gatah sarve tejasa tasya mohitah (突然全員が神の光によって惑わされました )
133PB dadracute K dadrsimo Ca dadrsire purusavyatyayah chmacr menire (34b) ity api tatha (dadrsire というようsire acute acute andasah acuteに (一人称複数に三人称複数形の動詞が用いられるという ) 人称の変更は古形である第 34 詩節 b 句の menire も同様である ) CfMBhXII32327 (vayam mdash pratipedire)
134iti vai menire vayam CfMBhXII32331 Carsquos comment on dadrsireacute CfHopkins[Great Epic] careless enough for example to construe iti vai menire vayam p14026 a syntactical monstrosity p26514
135br
haspate Ca brahmanam brhatmacr mahatmacr ca patim vmacr haspatir eva sambodhyah tena brhaspate iti vmacr hahmacr am am asudevam br a pat ((brhaspatim とは ()) brahman amバラモンたちのすなわち広大な者たち偉大な者たちの patimすなわちヴァースデー
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
したことを喜んだ 93P madbhavito rmacr ajmacr macr B sadbhmacr ajmacr K sadbhmacra avito rmacr a avanirato 94P sarvasmacr anam BK yusmacchmacr anamastrmacr macr astrmacr macr 95P yasasyam BK rahasyam 96PK prajavanto B prajananto 97P tat satyam BK tat sarvam 98P utpanne rdquongirase B utpanne rsquom girase K utpanne rsquongirase Ca utpanne rdquom girase brhaspatau jate angirase iti akaralopas
cchandasah girase とはブリハスパティが生まれた時という意味である ngirase の (語頭の ) 長母音 a が消失する (utpanne rdquom a˙のは古形である ) CfOberlies[Grammar] 12 Special cases of sandhi 126 -e rsquo- lt -e a- p2816
99P dharanmacr macr BK dhmacr macrat aranah100tato rsquotıte akalpe Cs m
a
akalpe p macr am hiranyagarbharmacr am (mahmacr mahmacr hmacr urvasymacr atrymacr akalpeとは以前のヒラニヤガルバの夜にとい
う意味である ) CfHopkins[1903] Only the later epic knows the Maha-kalpa by name p4511 MBhXII326104 101utpanne rsquo˙ sute ngirasah sute brhaspatmacr anmacr paurohityam apte (utpanne rsquo˙ sutengirasah Ca utpanne rsquo˙ av utpanne devmacr am prmacr ngirasah とはブリハスパティが生まれたのですなわち神々にとってプローヒタ祭官たることが得られたのでという意味である )
殺生せず清浄にして慈悲あり (aksudra)115願望なく祭式を賞賛していたそこで準備された 102brhad brahma mahac ceti acute ah ayaavmacr ah nu) are synonyms like brsabdmacr parymacr acakmacr CfHopkins[Great Epic] they (Rudra and Vis had
brahma and mahat p97 fn2 103adhıtavmacr s tadmacr acuteastam sikhandijam CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhandins the author of the Pantildeshy
am a smacr samyak citraacute carmacr astra p144 fn1 atra Ccedilmacr
104divam macr a CfMBhXII3254108 Hopkins[Great Epic] macr dala still an epithet of Indra p140 fn2 akhandalo yath macr akhan 105brhaspatir upadhyayas CfHara[1980] upmacr aya appeared in the ritual con
teadhymacr xt p112 fn45
106Pdhanusakso akhyo macr BK dhanusmacr
107raibyas ca
arvmacr u Sandhi irregular ca arvmacr avasmacr CfOberlies[Grammar] 111 Absense of savarnashyavasuparavasmacr avasuparmacr u
sandhi 1111 -aa aa p211 108tan dyaacute ahmanas may be implied in the list at xii337 7ff s caiva mahan rmacr sih CfHopkins[Great Epi] Divisions of Veda Other Br macr
(=MBhXII3237ff) T macr dya(v7) Kmacr va(v9) Taittri(v9) p734
an atha(v9) Kan 109P acute BK smacr tir saktir acutean
110P smacr amahah BK acutealihotrapitmacr tah smacr a (kapilahとはシャーリホートラの父はとalihotrapitmacr smacr a smr Ca kapilah acutealihotrasya pit macrいう意味である ) CfHopkins[Great Epic] Kapila father of C alihotra p98 fn1
111P kapilas ca rsisresthah BK rsisresthas ca kapilah Sandhi irregular kapilas ca rsisresthah CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praslista-sandhi 1123 -aa r- p912
112 macr
adyah kathas Ca a
dyah kathasakhadarsı (
adyahmacr とは (ヤジュルヴェーダの ) カタ派を作ったという意味である ) aacute ırtitmacr Sa
CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praacute a e- 113ca ete sod sa kmacr ah ndhi irregular ca ete slista-sandhi 1124 -amacr
p1212 114na tatra paacute ato rsquobh macr Critical Notes Absence of pasughata is considered as a point of affinity between the Pantildecaratra and macrsughmacr ut
Avestic religion (cf12806) (Critical Notes Pvol16 p2224(right) v10) acute CfHopkins[Great Epic] ahi ˙115ahimsrah sucir aksudro nsa doctrine of the later epic ldquohe did no harm to any living thing he was macr
pure and not cruelrdquo (aksudra akrmacr smacr antildecarmacr= ura) p37717 Matsubara[1994] ahim a one of the most important teachings in the Pmacr atra p147 Reference No38
sracute nu tvam vacanam putra asmabhih samudahrtam (息子よ汝は我々が言った言葉を聞くがよい )
123yasya prasadam kurute sa vai tam drastum arhati CfHopkins[Great Epic] the grace of God is here the chief element of salvation ldquoThat man can see Him to whom He gives His gracerdquo p18812 Parallel Phrases in the two Epics p430 No223
124P ekatadvitatrita macr aacute s citraacute dinah
ucus B ekatadvitatrit macrs cocus tataacute sikhan (=MBhXII808) K omitted CfHopkins[Great Epic] Ekata-Dvita-Trit macraccedil co rsquocus hypermetric light dissyllable a mora measurement of two breves or light
syllales as a substitute for one and long vowel or heavy syllable p2575 K は P の第 16 詩節の後に挿入された 12 行 (=MBhXII806) の最終行が類似しているが (athaikato dvitaacute s caiva s ca tritaacute
maharsayah )PB に対応する箇所はない 125P e
kapmacr ah admacr sthitmacr K ekapmacr a sthitmacradasthitmacr B ekapmacr ah ah admacr ah
126この後にB は次の 2 行を挿入
している
K はこのうちの 2 行目のみを挿入している (=MBhXII809)
katham pasyemahi yam devam nmacr ayanatmakam armacr macr(我々はどうすればナーラーヤナを本質とし )
varenyam varadam tam vai devadevam sanatanam
(願わしい恩寵を与える神々の神である永遠の神を見ることができるであろうか )
127BK はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII810) snigdhagambhıraymacr acmacr akarı vibho a vmacr a prahars
128acute(愛情深い音声によって (私たちを ) 歓喜させるものでありました力ある者よ )
svetadvıpo ıpa = dig uttarmacrCfHopkins[Great Epic] the White Island or rather country (dvimacr a or more exactly uttarapaccedilcimena ldquoin the Northwestrdquo) p1167
129ekantabhmacr as te bhaktmacr purusottamam avopagatmacr Parallel Phrases in the two Epics avopagatmacr ah antabhmacrCfHopkins[Great Epic] ek macr ahp405 no27 Matsubara[1994] alliterative word play manavah bhaktah purusottamam p799
130P atındriya BK anindriya CfMBhXII32213ab 131P B pratipedire semahi N purusavyatyaya macr ah (一人称複数に対して三人称複数形の動詞用いられるという動詞K praviacute ars 活用語尾の ) 人称の変更は古形である ) CfMBhXII32331 Ca 注
132K は ab 句の後に次の一行を挿入している (=MBhXII811) sahasa hi gatah sarve tejasa tasya mohitah (突然全員が神の光によって惑わされました )
133PB dadracute K dadrsimo Ca dadrsire purusavyatyayah chmacr menire (34b) ity api tatha (dadrsire というようsire acute acute andasah acuteに (一人称複数に三人称複数形の動詞が用いられるという ) 人称の変更は古形である第 34 詩節 b 句の menire も同様である ) CfMBhXII32327 (vayam mdash pratipedire)
134iti vai menire vayam CfMBhXII32331 Carsquos comment on dadrsireacute CfHopkins[Great Epic] careless enough for example to construe iti vai menire vayam p14026 a syntactical monstrosity p26514
135br
haspate Ca brahmanam brhatmacr mahatmacr ca patim vmacr haspatir eva sambodhyah tena brhaspate iti vmacr hahmacr am am asudevam br a pat ((brhaspatim とは ()) brahman amバラモンたちのすなわち広大な者たち偉大な者たちの patimすなわちヴァースデー
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
殺生せず清浄にして慈悲あり (aksudra)115願望なく祭式を賞賛していたそこで準備された 102brhad brahma mahac ceti acute ah ayaavmacr ah nu) are synonyms like brsabdmacr parymacr acakmacr CfHopkins[Great Epic] they (Rudra and Vis had
brahma and mahat p97 fn2 103adhıtavmacr s tadmacr acuteastam sikhandijam CfHopkins[Great Epic] The seven Citraccedilikhandins the author of the Pantildeshy
am a smacr samyak citraacute carmacr astra p144 fn1 atra Ccedilmacr
104divam macr a CfMBhXII3254108 Hopkins[Great Epic] macr dala still an epithet of Indra p140 fn2 akhandalo yath macr akhan 105brhaspatir upadhyayas CfHara[1980] upmacr aya appeared in the ritual con
teadhymacr xt p112 fn45
106Pdhanusakso akhyo macr BK dhanusmacr
107raibyas ca
arvmacr u Sandhi irregular ca arvmacr avasmacr CfOberlies[Grammar] 111 Absense of savarnashyavasuparavasmacr avasuparmacr u
sandhi 1111 -aa aa p211 108tan dyaacute ahmanas may be implied in the list at xii337 7ff s caiva mahan rmacr sih CfHopkins[Great Epi] Divisions of Veda Other Br macr
(=MBhXII3237ff) T macr dya(v7) Kmacr va(v9) Taittri(v9) p734
an atha(v9) Kan 109P acute BK smacr tir saktir acutean
110P smacr amahah BK acutealihotrapitmacr tah smacr a (kapilahとはシャーリホートラの父はとalihotrapitmacr smacr a smr Ca kapilah acutealihotrasya pit macrいう意味である ) CfHopkins[Great Epic] Kapila father of C alihotra p98 fn1
111P kapilas ca rsisresthah BK rsisresthas ca kapilah Sandhi irregular kapilas ca rsisresthah CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praslista-sandhi 1123 -aa r- p912
112 macr
adyah kathas Ca a
dyah kathasakhadarsı (
adyahmacr とは (ヤジュルヴェーダの ) カタ派を作ったという意味である ) aacute ırtitmacr Sa
CfOberlies[Grammar] 112 Absence of praacute a e- 113ca ete sod sa kmacr ah ndhi irregular ca ete slista-sandhi 1124 -amacr
p1212 114na tatra paacute ato rsquobh macr Critical Notes Absence of pasughata is considered as a point of affinity between the Pantildecaratra and macrsughmacr ut
Avestic religion (cf12806) (Critical Notes Pvol16 p2224(right) v10) acute CfHopkins[Great Epic] ahi ˙115ahimsrah sucir aksudro nsa doctrine of the later epic ldquohe did no harm to any living thing he was macr
pure and not cruelrdquo (aksudra akrmacr smacr antildecarmacr= ura) p37717 Matsubara[1994] ahim a one of the most important teachings in the Pmacr atra p147 Reference No38
sracute nu tvam vacanam putra asmabhih samudahrtam (息子よ汝は我々が言った言葉を聞くがよい )
123yasya prasadam kurute sa vai tam drastum arhati CfHopkins[Great Epic] the grace of God is here the chief element of salvation ldquoThat man can see Him to whom He gives His gracerdquo p18812 Parallel Phrases in the two Epics p430 No223
124P ekatadvitatrita macr aacute s citraacute dinah
ucus B ekatadvitatrit macrs cocus tataacute sikhan (=MBhXII808) K omitted CfHopkins[Great Epic] Ekata-Dvita-Trit macraccedil co rsquocus hypermetric light dissyllable a mora measurement of two breves or light
syllales as a substitute for one and long vowel or heavy syllable p2575 K は P の第 16 詩節の後に挿入された 12 行 (=MBhXII806) の最終行が類似しているが (athaikato dvitaacute s caiva s ca tritaacute
maharsayah )PB に対応する箇所はない 125P e
kapmacr ah admacr sthitmacr K ekapmacr a sthitmacradasthitmacr B ekapmacr ah ah admacr ah
126この後にB は次の 2 行を挿入
している
K はこのうちの 2 行目のみを挿入している (=MBhXII809)
katham pasyemahi yam devam nmacr ayanatmakam armacr macr(我々はどうすればナーラーヤナを本質とし )
varenyam varadam tam vai devadevam sanatanam
(願わしい恩寵を与える神々の神である永遠の神を見ることができるであろうか )
127BK はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII810) snigdhagambhıraymacr acmacr akarı vibho a vmacr a prahars
128acute(愛情深い音声によって (私たちを ) 歓喜させるものでありました力ある者よ )
svetadvıpo ıpa = dig uttarmacrCfHopkins[Great Epic] the White Island or rather country (dvimacr a or more exactly uttarapaccedilcimena ldquoin the Northwestrdquo) p1167
129ekantabhmacr as te bhaktmacr purusottamam avopagatmacr Parallel Phrases in the two Epics avopagatmacr ah antabhmacrCfHopkins[Great Epic] ek macr ahp405 no27 Matsubara[1994] alliterative word play manavah bhaktah purusottamam p799
130P atındriya BK anindriya CfMBhXII32213ab 131P B pratipedire semahi N purusavyatyaya macr ah (一人称複数に対して三人称複数形の動詞用いられるという動詞K praviacute ars 活用語尾の ) 人称の変更は古形である ) CfMBhXII32331 Ca 注
132K は ab 句の後に次の一行を挿入している (=MBhXII811) sahasa hi gatah sarve tejasa tasya mohitah (突然全員が神の光によって惑わされました )
133PB dadracute K dadrsimo Ca dadrsire purusavyatyayah chmacr menire (34b) ity api tatha (dadrsire というようsire acute acute andasah acuteに (一人称複数に三人称複数形の動詞が用いられるという ) 人称の変更は古形である第 34 詩節 b 句の menire も同様である ) CfMBhXII32327 (vayam mdash pratipedire)
134iti vai menire vayam CfMBhXII32331 Carsquos comment on dadrsireacute CfHopkins[Great Epic] careless enough for example to construe iti vai menire vayam p14026 a syntactical monstrosity p26514
135br
haspate Ca brahmanam brhatmacr mahatmacr ca patim vmacr haspatir eva sambodhyah tena brhaspate iti vmacr hahmacr am am asudevam br a pat ((brhaspatim とは ()) brahman amバラモンたちのすなわち広大な者たち偉大な者たちの patimすなわちヴァースデー
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
sracute nu tvam vacanam putra asmabhih samudahrtam (息子よ汝は我々が言った言葉を聞くがよい )
123yasya prasadam kurute sa vai tam drastum arhati CfHopkins[Great Epic] the grace of God is here the chief element of salvation ldquoThat man can see Him to whom He gives His gracerdquo p18812 Parallel Phrases in the two Epics p430 No223
124P ekatadvitatrita macr aacute s citraacute dinah
ucus B ekatadvitatrit macrs cocus tataacute sikhan (=MBhXII808) K omitted CfHopkins[Great Epic] Ekata-Dvita-Trit macraccedil co rsquocus hypermetric light dissyllable a mora measurement of two breves or light
syllales as a substitute for one and long vowel or heavy syllable p2575 K は P の第 16 詩節の後に挿入された 12 行 (=MBhXII806) の最終行が類似しているが (athaikato dvitaacute s caiva s ca tritaacute
maharsayah )PB に対応する箇所はない 125P e
kapmacr ah admacr sthitmacr K ekapmacr a sthitmacradasthitmacr B ekapmacr ah ah admacr ah
126この後にB は次の 2 行を挿入
している
K はこのうちの 2 行目のみを挿入している (=MBhXII809)
katham pasyemahi yam devam nmacr ayanatmakam armacr macr(我々はどうすればナーラーヤナを本質とし )
varenyam varadam tam vai devadevam sanatanam
(願わしい恩寵を与える神々の神である永遠の神を見ることができるであろうか )
127BK はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII810) snigdhagambhıraymacr acmacr akarı vibho a vmacr a prahars
128acute(愛情深い音声によって (私たちを ) 歓喜させるものでありました力ある者よ )
svetadvıpo ıpa = dig uttarmacrCfHopkins[Great Epic] the White Island or rather country (dvimacr a or more exactly uttarapaccedilcimena ldquoin the Northwestrdquo) p1167
129ekantabhmacr as te bhaktmacr purusottamam avopagatmacr Parallel Phrases in the two Epics avopagatmacr ah antabhmacrCfHopkins[Great Epic] ek macr ahp405 no27 Matsubara[1994] alliterative word play manavah bhaktah purusottamam p799
130P atındriya BK anindriya CfMBhXII32213ab 131P B pratipedire semahi N purusavyatyaya macr ah (一人称複数に対して三人称複数形の動詞用いられるという動詞K praviacute ars 活用語尾の ) 人称の変更は古形である ) CfMBhXII32331 Ca 注
132K は ab 句の後に次の一行を挿入している (=MBhXII811) sahasa hi gatah sarve tejasa tasya mohitah (突然全員が神の光によって惑わされました )
133PB dadracute K dadrsimo Ca dadrsire purusavyatyayah chmacr menire (34b) ity api tatha (dadrsire というようsire acute acute andasah acuteに (一人称複数に三人称複数形の動詞が用いられるという ) 人称の変更は古形である第 34 詩節 b 句の menire も同様である ) CfMBhXII32327 (vayam mdash pratipedire)
134iti vai menire vayam CfMBhXII32331 Carsquos comment on dadrsireacute CfHopkins[Great Epic] careless enough for example to construe iti vai menire vayam p14026 a syntactical monstrosity p26514
135br
haspate Ca brahmanam brhatmacr mahatmacr ca patim vmacr haspatir eva sambodhyah tena brhaspate iti vmacr hahmacr am am asudevam br a pat ((brhaspatim とは ()) brahman amバラモンたちのすなわち広大な者たち偉大な者たちの patimすなわちヴァースデー
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
sracute nu tvam vacanam putra asmabhih samudahrtam (息子よ汝は我々が言った言葉を聞くがよい )
123yasya prasadam kurute sa vai tam drastum arhati CfHopkins[Great Epic] the grace of God is here the chief element of salvation ldquoThat man can see Him to whom He gives His gracerdquo p18812 Parallel Phrases in the two Epics p430 No223
124P ekatadvitatrita macr aacute s citraacute dinah
ucus B ekatadvitatrit macrs cocus tataacute sikhan (=MBhXII808) K omitted CfHopkins[Great Epic] Ekata-Dvita-Trit macraccedil co rsquocus hypermetric light dissyllable a mora measurement of two breves or light
syllales as a substitute for one and long vowel or heavy syllable p2575 K は P の第 16 詩節の後に挿入された 12 行 (=MBhXII806) の最終行が類似しているが (athaikato dvitaacute s caiva s ca tritaacute
maharsayah )PB に対応する箇所はない 125P e
kapmacr ah admacr sthitmacr K ekapmacr a sthitmacradasthitmacr B ekapmacr ah ah admacr ah
126この後にB は次の 2 行を挿入
している
K はこのうちの 2 行目のみを挿入している (=MBhXII809)
katham pasyemahi yam devam nmacr ayanatmakam armacr macr(我々はどうすればナーラーヤナを本質とし )
varenyam varadam tam vai devadevam sanatanam
(願わしい恩寵を与える神々の神である永遠の神を見ることができるであろうか )
127BK はこの後に次の一行を挿入している (=MBhXII810) snigdhagambhıraymacr acmacr akarı vibho a vmacr a prahars
128acute(愛情深い音声によって (私たちを ) 歓喜させるものでありました力ある者よ )
svetadvıpo ıpa = dig uttarmacrCfHopkins[Great Epic] the White Island or rather country (dvimacr a or more exactly uttarapaccedilcimena ldquoin the Northwestrdquo) p1167
129ekantabhmacr as te bhaktmacr purusottamam avopagatmacr Parallel Phrases in the two Epics avopagatmacr ah antabhmacrCfHopkins[Great Epic] ek macr ahp405 no27 Matsubara[1994] alliterative word play manavah bhaktah purusottamam p799
130P atındriya BK anindriya CfMBhXII32213ab 131P B pratipedire semahi N purusavyatyaya macr ah (一人称複数に対して三人称複数形の動詞用いられるという動詞K praviacute ars 活用語尾の ) 人称の変更は古形である ) CfMBhXII32331 Ca 注
132K は ab 句の後に次の一行を挿入している (=MBhXII811) sahasa hi gatah sarve tejasa tasya mohitah (突然全員が神の光によって惑わされました )
133PB dadracute K dadrsimo Ca dadrsire purusavyatyayah chmacr menire (34b) ity api tatha (dadrsire というようsire acute acute andasah acuteに (一人称複数に三人称複数形の動詞が用いられるという ) 人称の変更は古形である第 34 詩節 b 句の menire も同様である ) CfMBhXII32327 (vayam mdash pratipedire)
134iti vai menire vayam CfMBhXII32331 Carsquos comment on dadrsireacute CfHopkins[Great Epic] careless enough for example to construe iti vai menire vayam p14026 a syntactical monstrosity p26514
135br
haspate Ca brahmanam brhatmacr mahatmacr ca patim vmacr haspatir eva sambodhyah tena brhaspate iti vmacr hahmacr am am asudevam br a pat ((brhaspatim とは ()) brahman amバラモンたちのすなわち広大な者たち偉大な者たちの patimすなわちヴァースデー
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
130P atındriya BK anindriya CfMBhXII32213ab 131P B pratipedire semahi N purusavyatyaya macr ah (一人称複数に対して三人称複数形の動詞用いられるという動詞K praviacute ars 活用語尾の ) 人称の変更は古形である ) CfMBhXII32331 Ca 注
132K は ab 句の後に次の一行を挿入している (=MBhXII811) sahasa hi gatah sarve tejasa tasya mohitah (突然全員が神の光によって惑わされました )
133PB dadracute K dadrsimo Ca dadrsire purusavyatyayah chmacr menire (34b) ity api tatha (dadrsire というようsire acute acute andasah acuteに (一人称複数に三人称複数形の動詞が用いられるという ) 人称の変更は古形である第 34 詩節 b 句の menire も同様である ) CfMBhXII32327 (vayam mdash pratipedire)
134iti vai menire vayam CfMBhXII32331 Carsquos comment on dadrsireacute CfHopkins[Great Epic] careless enough for example to construe iti vai menire vayam p14026 a syntactical monstrosity p26514
135br
haspate Ca brahmanam brhatmacr mahatmacr ca patim vmacr haspatir eva sambodhyah tena brhaspate iti vmacr hahmacr am am asudevam br a pat ((brhaspatim とは ()) brahman amバラモンたちのすなわち広大な者たち偉大な者たちの patimすなわちヴァースデー
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
(その時最高の信愛を伴った心言葉行為によって (祭られ )) 141mohitmacr ayaymacr CfHopkins[Great Epic] Here m macr a is truly illusion ldquodeluded by the Godrsquos mmacr ardquo p14018 as tasya mmacr a aymacr aymacr142brahmabhmacr thitmacr Ganguli はこの意味を次のように解avam anus ah Ganguli all practising the Brahma-frame of mind p12513 説している rdquoas all of them were practising that frame of mind which resembles Brahma they did not regard us ie neither honoured nor dishonoured usrdquo (p125 fn3)
143BK ともこの詩節の後に deva uvaca を挿入している
252
叙事詩の宗教哲学
(47) 「汝らはすべての感官をなくした白い人々を見た (汝らが )見たこの者たちが神々の主を見
たのである最高のバラモンたちよ 144
(48) 聖者たちは皆すぐにここから来た通りに帰るべし神は信愛なき者によって見られることは
決してないのであるから 145
(49) 実に長時間一心に集中した者によって 146光の円盤の中に見るのが難しいかの至尊者は見られ
るのである
(50) しかし最高のバラモンたちよ今からクリタユガ期が去って転倒に至ったとしても 147汝
らによって為されねばならない重要なことがある
(51) バラモンたちよ (マヌ )ヴァイヴァスタの時代においてトレーターユガ期が到来しても
汝らは 148神々の為すべきことの完成のために (神々の)助力者たちとなれ」
(52) この不可思議な言葉を聞くとソーマ酒を飲む者よ 149かの神の恩寵によって私たちはすぐに
望みの場所に着きました
(53) このように卓越した苦行によっても神と祖先へのもろもろの供物によっても私たち神を見る
ことができませんでしたどうしてあなた (ブリハスパティ )が彼を見ることができましょうナー
ラーヤナ神は偉大な存在です一切の創造者であり神と祖先への供物を享受する者です 150
ビーシュマは言った
(54) このようにエーカタの言葉によってドヴィタとトリタの好意によってそしてサダスヤ祭官た
ちによって心静まった賢明なブリハスパティは祭式を実行し神を礼拝した
(55) ヴァス王もまた祭式を完了し人々を保護したしかしその後バラモンの呪いによって天
から落ちて地中に入った 151
(56) (ヴァス王は )地中に入っても常にダルマに専念しナーラーヤナに専念してナーラーヤナの
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後
言葉を詠った 152 144P ebhir drstair dvijottamah BK ebhir drstair dvijottamaih Cs bhagavati drste yat phalam tad bhagavatesu drstesv api
bhavati (bhagavat至尊者が見られることにおける果報は見られた bhagavatesuバーガヴァタ派の人々においても存在する )() 145P na sa acute BK na sa acute tus breaker) Sandhi irregular sakyo abhaktena
sakyo abhaktena sakyas tv abhaktena (tu hia acuteCfOberlies[Grammar] 115 Absence of abhinihita-sandhi 1152 -o a- p217
146P ekmacr sammacr BK ekmacr agataihantitvam agataih antitvam up macr 147viparyasammacr g
ate rsquopi ca Cs viparymacr gate viparmacr vabhmacr aksasmacr asam asam ıtas ave rmacr adibhir adharmabahulam iti y avat (viparymacr macr gate と
は転倒がその本性である時すなわち羅刹などによってアダルマが盛んになってもという意味である ) 148P vaivaste rsquontare prapte viprah tretayuge tatah BK vaivaste rsquontare viprah prapte tretayuge punah CfHopkins[1903] the
Manvantaras are known to the pseudo-epic ldquowhen the Treta Yuga shall have replaced Krta in the (Manv)antare of Vivasvatrdquo p4626 149P nisamyaivam sma somapa BK nisamyaivmacr topamam150BK はこの後