Dzieje Policji w Gniewie i regionie w latach 1920–2013, Bydgoszcz 2014, ss. 354.

Urodzony 1 stycznia 1977 roku w Bydgoszczy. Pracownik Oddziału Informacji i Udostępniania Materiałów Archiwalnych Archiwum Państwowego w Bydgoszczy. Absolwent Wydziału Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu kierunek historia-archiwistyka. Autor rozprawy doktorskiej nt. Policja polityczna w województwie pomorskim w latach 1920–1939, książki Szkice z dziejów Świecia nad Wisłą i powiatu w dwudziestoleciu międzywojennym oraz ponad pięćdziesięciu artykułów dotyczących dziejów Policji Państwowej w II RP oraz historii regionalnej.Odbył liczne wizyty naukowe w archiwach i bibliotekach w kraju oraz zagranicą (m.in. Bratysława, Lwów, Londyn, Praga, Wiedeń, Wilno).Stypendysta Komitetu Badań Naukowych w Warszawie, Fundacji Polonia Aid Foundation Trust w Londynie (2007 r. i 2012 r.) oraz Fundacji z Brzezia Lanckorońskich.Zajmuje się dziejami Policji Państwowej w II RP a także historią społeczno-polityczną Pomorza w dwudziestoleciu międzywojennym.Miłośnik gór, pieszej wędrówki, pięknych krajobrazów. Zagląda w miejsca, gdzie poczuć można wyjątkowy klimat. Niezapomniane wspomnienia uwiecznia na kartach pamięci aparatu fotografi cznego, z którym nie rozstaje się podczas każdej górskiej wyprawy. Ukończył kurs wspinaczki skalnej.

POLICJI W GNIEWIE

i regionie w latach 1920–2013

Dzieje

Krzysztof Halicki Krzysztof Halicki

DZ

IEJE

PO

LIC

JI W

GN

IEW

IE I

REG

ION

IE W

LA

TAC

H 1

920–

2013

Strona internetowa autora:http://umk.academia.edu/KrzysztofHalicki

Recenzja:Prof. dr hab. Zbigniew Karpusdr hab. Zbigniew Kudrzycki

Opracowanie redakcyjne książki:Patrycja Jankowska

© 2014 Krzysztof Halicki

Wszelkie prawa zastrzeżone

All rights reserved

Printed in Poland

Wydanie I

Skład i druk:Wydawnictwo Tekst sp. z o.o.ul. Kossaka 72, 85-307 Bydgoszcztel./fax 52 348 62 50e-mail: [email protected]

ISBN 978-83-932344-1-7

5

SPIS TREŚCI

Wstęp ............................................................................................................ 009

Rozdział IPOLICJA PAŃSTWOWA W GNIEWIE W LATACH 1920–1939 ...................... 0131. Powstanie i organizacja Policji Państwowej w II RP ....................................... 013

• Proces przejmowania administracji pruskiej przez władze polskie ........ 013• Od Straży Ludowej i Żandarmerii Krajowej do Policji Państwowej ........ 014• Postanie Policji Państwowej ................................................................ 017• Struktura Komendy Głównej Policji Państwowej ................................. 022• Organizacja Policji Państwowej Okręgu XII Pomorskiego ..................... 027

2. Organizacja Policji Państwowej w Gniewie w latach 1920–1939 ................... 0363. Główne kierunki działań Policji Państwowej w Gniewie ................................ 045

Współpraca z Oddziałem II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego ........ 0644. Sprawy kadrowe oraz logistyka .................................................................... 065

• Kadra oraz szkolenie funkcjonariuszy ................................................ 065• Finanse Policji Państwowej ................................................................. 072• Dyscyplina ........................................................................................ 074• Umundurowanie, broń i środki komunikacji ....................................... 078• Psy w służbie Policji Państwowej ......................................................... 082• Życie codzienne policjantów .............................................................. 087

5. Przygotowania do wojny .............................................................................. 091

Rozdział IILATA OKUPACJI (1939–1945) ..................................................................... 094

1. Wojna obronna 1939 r. . .............................................................................. 0962. Internowanie policjantów na Węgrzech i w Rumunii ................................... 1013. Zakłada policjantów na wschodzie .............................................................. 1044. Organizacja i struktura administracji okupacyjnej ....................................... 1065. Policja i formacje porządkowe ...................................................................... 1116. Ruch oporu ................................................................................................ 123

Rozdział IIIOKRES POLSKI LUDOWEJ (1945–1989) ...................................................... 126

1. Postanie województwa gdańskiego oraz przemiany administracyjne Gniewu w latach 1945–1989 ....................................................................... 126

6

2. Zdobycie Gniewu i organizacja życia społeczno-politycznego w mieście oraz okolicznych miejscowościach ............................................................... 1303. Polityka władz wobec byłych funkcjonariuszy Policji Państwowej .................. 1374. Powstanie Milicji Obywatelskiej w Polsce ..................................................... 1425. Postanie, organizacja i struktura Milicji Obywatelskiej w Gniewie oraz okolicznych miejscowościach ............................................................... 146

• Kadra Posterunku MO w Gniewie w drugiej połowie 1945 r. ................ 147• Kadra Milicji Obywatelskiej w Gniewie .............................................. 156• Nagrody i kary .................................................................................. 162• Kształcenie kadry .............................................................................. 165• Umundurowanie, uzbrojenie i wyposażenie funkcjonariuszy • Milicji Obywatelskiej ......................................................................... 169• Życie codzienne funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej ....................... 175

6. Główne kierunki działań Milicji Obywatelskiej w Gniewie ............................ 177• Przegląd najważniejszych działań Milicji Obywatelskiej w Gniewie do końca lat 60-tych .......................................................................... 177• Sprawa obiektowa kryptonim „Hera” dotycząca zabezpieczenia operacyjnego Sanktuarium Maryjnego w Piasecznie oraz odbywających się tam corocznych uroczystości odpustowych ........ 189• Sprawa obiektowa kryptonim „Pionier” dotycząca zabezpieczenia operacyjnego Zakładów Radiowych „Eltra” w Gniewie ....................... 193• Sprawa obiektowa kryptonim „Odnowa” dotycząca sytuacji społeczno-politycznej w powiecie tczewskim po wydarzeniach Grudnia 1970 r. ................................................................................. 194• Sprawa obiektowa kryptonim „Styk” dotycząca kontroli operacyjnej mieszkańców Tczewa i powiatu tczewskiego utrzymujących kontakty z obywatelami RFN, Francji i Anglii oraz wyjeżdżających na pobyt czasowy do krajów kapitalistycznych .................................................. 197• Wypadek samochodowy kardynała Karola Wojtyły pod Gniewiem w 1972 r. ........................................................................................... 199• Kryptonim „Lato 76” ........................................................................ 200• Realizacja zadań w ramach operacji kryptonim „Zorza” dotyczącej wizyty papieża Jana Pawła II w Polsce w 1983 r. .................................. 203• Realizacja zadań w ramach operacji kryptonim „Zorza II” dotyczącej wizyty papieża Jana Pawła II w Trójmieście w czerwcu 1987 r. ............. 204• Plan zabezpieczenia uroczystości w związku z III Harcerskim Zlotem Powiatowym na terenie miasta Gniew ........... 206• Narkomani, wypadki samochodowe raz pozostałe przestępstwa .......... 208• Plan operacyjno-fizycznego zabezpieczenia obchodów święta 1 maja, 3 maja oraz 9 maja w 1989 r. .................................................. 213

7. Ostatnie lata Milicji Obywatelskiej ............................................................... 2168. Działalność Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej i pozostałych organów porządkowych w Gniewie .............................................................. 217

7

Rozdział IVPOLICJA W LATACH 1990–2013 .................................................................. 224

Wprowadzenie ................................................................................................ 2241. Zagadnienia ogólne i organizacja Policji w Gniewie ...................................... 2252. Sytuacja kadrowa i stan dyscypliny służbowej funkcjonariuszy ...................... 2283. Sprawy kryminalne i metody jej zwalczania .................................................. 2324. Zwalczanie patologii społecznej ................................................................... 2605. Bezpieczeństwo na drogach ......................................................................... 2646. Realizacja zadań przez Komisariat Policji w Gniewie w ramach programów „Bezpieczne Miasto” ................................................................................... 269

ZAKOŃCZENIE ........................................................................................... 271

Wybrane biogramy funkcjonariuszy Policji Państwowej z Gniewu ..................... 272

Policjanci z powiatu gniewskiego zamordowani w Twerze wiosną 1940 r. .......... 280

Funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej w Gniewie – polegli na służbie .............. 283

Wybrane biogramy funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i ORMO ................. 284

Fotografi e ...................................................................................................... 291

Poczet komendantów w Gniewie ..................................................................... 321 BIBLIOGRAFIA ............................................................................................. 322III. Materiały archiwalne ................................................................................ 322III. Źródła drukowane .................................................................................... 326III. Czasopisma .............................................................................................. 328IV. Pamiętniki i wspomnienia ......................................................................... 328IV. Relacje ustne ............................................................................................ 329VI. Opracowania ............................................................................................ 329

WYKAZ TABEL ............................................................................................. 345

INDEKS NAZWISK ...................................................................................... 347

34

Ta b e l a 2

KOMENDANCI OKRĘGU XII POMORSKIEGO POLICJI PAŃSTWOWEJ

Inspektor Zygmunt Wiza 1 VII 1920 r. do 28 II 1921 r.

Inspektor Stanisław Krzyżanowski od 28 II 1921 r. jako p.o.; od 8 VIII 1921 r. Komendant Okręgowy do 12 IV 1922 r.

Inspektor Rudolf Wizimirski od 12 IV 1922 r. do 1 II 1926 r.

Inspektor Zygmunt Wróblewski od 1 II 1926 r. do 26 VI 1927 r.

Inspektor Witalis Olszański od 26 VI 1927 r. do 9 V 1935 r.

Inspektor Adam Wiktor Nowodworski 9 V 1935 r. do IX 1939 r.

Źródło: R. Litwiński, Korpus Policji w II Rzeczypospolitej. Służba i życie prywatne, Lublin 2007, s. 540; J. Kutta, Policja w Polsce Odrodzonej. Wielkopolska i Pomorze 1918–1922, Bydgoszcz 1994, s. 78; A. Misiuk, Policja Państwowa 1919–1939…, s. 241; M. Mączyński, op. cit., 50, 197; B. Sprengel, Nowodworski Adam Wiktor (1886–1957), [w:] Toruński Słownik Biogra-fi czny, pod red. K. Mikulskiego, Toruń 2002, s. 167–168; B. Sprengel, Wiza (Wize) Zygmunt (1886–1937), [w:] Toruński Słownik Biografi czny, pod red. K. Mikulskiego, Toruń 2000, s. 271–272; B. Sprengel, Wizimirski Rudolf Marian (1883–1940), [w:] Toruński Słownik Bio-grafi czny, pod red. K. Mikulskiego, Toruń 2000, s. 272–274; B. Sprengel, Olszański Witalis (1885–1940), [w:] Toruński Słownik Biografi czny, pod red. K. Mikulskiego, Toruń 1998, s. 187–189; Zastępcami Komendanta PP okręgu pomorskiego byli: T. Bejchler, Stanisław Cyankiewicz oraz Władysław Flek.

Okręgowa Komenda PP w Toruniu w lipcu 1920 r. składała się z dwóch komend miejskich (Toruń i Grudziądz) oraz dziewięciu komend powiatowych w Toruniu (obejmująca powiaty toruński, chełmiński i wąbrzeski), Brodnicy (powiaty lubawski i działdowski), Grudziądzu (powiaty grudziądzki i świe-cki), Chojnicach (powiaty chojnicki, tucholski i sępoleński), Starogardzie (powiaty starogardzki, gniewski i tczewski), Kościerzynie (pow. kościerski), Kartuzach (pow. kartuski), Wejherowie (pow. wejherowski) i Pucku (pow. pucki). Ze względu na pograniczny charakter Pomorza przewidziano utwo-rzenie czterech Komisariatów, które dzieliły się na odcinki a te na posterun-ki graniczne (kontrolne). W 1920 r. powołano Główny Komisariat Rzeczny w Grudziądzu podzielony na odcinki z siedzibami w Toruniu, Chełmnie, Gru-dziądzu i Tczewie. W dniu 15 maja 1921 r. powołano Komendy Powiatowe w Świeciu i Nowym Mieście (powiat lubawa), a 15 czerwca w Gniewie, 1 lipca w Tucholi, 1 listopada w Działdowie, 1 grudnia w Tczewie, a 7 lutego 1922 r.

36

160 funkcjonariuszami, którzy pracowali w trzech komisariatach (jeden por-towy) oraz w pięciu posterunkach (kolejowe w Gdyni, Kamiennej Górze, Chy-loni, Oksywiu i Witominie)45.

2. Organizacja Policji Państwowej w Gniewie w latach 1920–1939

Jak wspomniano II Brygada Żandarmerii Krajowej istniała do 11 czerw-ca 1920 roku, kiedy to decyzją ministra byłej dzielnicy pruskiej na obszarze Wielkopolski i Pomorza zaczęła obowiązywać ustawa o Policji Państwowej, na podstawie której zaczęto organizować jednostki policyjne w województwie pomorskim. Na obszarze funkcjonowania przyszłej Komendy Powiatowej PP w Gniewie działały posterunki Żandarmerii Krajowej w Wielkich Walichno-wach, Kolonii Ostrowickiej, Aplinkach, Leśnej Jani, Rudnie, Lipiej Górze, Czer-wińsku i Gniewie. Rozkazem komendanta wojewódzkiego PP w Toruniu z dnia 27 lipca 1920 roku utworzono komendę powiatową PP w Starogardzie Gdań-skim, która obejmowała powiaty gniewski, starogardzki i tczewski. Jej pierwszym komendantem mianowano podkomisarza Leona Grzybka. Należy dodać, że w tym samym czasie utworzono również Komisariat Graniczny Policji Państwo-wej w Tczewie, który podlegał komendantowi okręgowemu PP w Toruniu46.

Wspomniana struktura komendy powiatowej PP w Starogardzie Gdań-skim trwała rok. W dniu 15 czerwca 1921 roku powołano Komendę Powiatową PP w Gniewie, której pierwszym komendantem został aspirant Jakub Przygo-da a jego zastępcą starszy przodownik Walenty Neisch (ur. 31 grudnia 1888 r.). Na podstawie zachowanej dokumentacji wiadomo, że w grudniu 1922 r.

45 Historia gdyńskiej policji, red. M. Bonalski, M. Chrabkowski, M. Ostrowski, S. Sto-chmiałek, K. Wiliński, W. Wosek, Gdynia 2010, s. 13; A. Misiuk, Policja Państwowa 1919–1939…, s. 242–243; M. Mączyński, op. cit., s. 82. Szerzej nt. reformy admini-stracyjnej: Z. Biegański, O granice i prestiż. Z dziejów reform podziału administracyjno – terytorialnego na obszarze województwa pomorskiego i w regionie bydgoskim w latach 1920–1939, [w:] Bydgoszcz jako ośrodek administracyjny na przestrzeni wieków, Prace Komisji Historii, t. XVI, 1998, pod red. Z. Biegańskiego i W. Jastrzębskiego, Byd-goszcz 1998; K. Balcerzak, Policja Państwowa w Bydgoszczy w dwudziestoleciu między-wojennym, Kronika Bydgoska, t. 20, 1998, s. 52–53.

46 APB, OKPP w Toruniu, sygn. 13, Rozkaz nr 2 z 27 lipca 1920 r. Komendy PP Okręgu XII. (Pomorskiego); APB, Komenda Powiatowa Policji Państwowej w Gniewie/Tczewie (dalej KPPP w Gniewie/Tczewie), sygn. 3, Wykaz obiegu pism II Brygady Żandarme-rii Krajowej z 19 maja 1920 r.

38

etacie Komendy Powiatowej PP w Gniewie byli posterunkowi Edmund Glisz-czyński, Franciszek Stolarski, Marcin Kamienny, Franciszek Ernest i Win-centy Kanduła a także starszy posterunkowy Jan Dembek oraz stenotypistka. Po nominacji na starszego posterunkowego Wincenty Kanduła objął w lipcu 1922 r. stanowisko kierownika Posterunku PP w Gniewie51.

W sierpniu 1922 r. dokonano na obszarze Komendy Powiatowej PP w Gniewie kilku przeniesień funkcjonariuszy:

• starszego posterunkowego Marcina Koniecznego z Posterunku PP Opa-lenie przeniesiono na Posterunek PP Stara Międzyłęż,

• starszego posterunkowego Józefa Chojnackiego z Posterunku PP Leśna Jania przeniesiono na Posterunek PP Opalenie,

• posterunkowego Szymona Chmielewskiego z Posterunku PP Stara Międzyłęż przeniesiono na Posterunek PP Gniew,

• posterunkowego Konstantego Góreckiego z KPPP Gniew przeniesiono do KPPP na miasto Toruń,

• przodownika Józefa Bajtałę z KPP na miasto Toruń przeniesiono do KPPP Gniew,

• posterunkowego Andrzeja Szkopka z KPPP Gniew przeniesiono do KPP na miasto Toruń,

• posterunkowego Kazimierza Piechowiaka z KPPP Tczew przeniesiono do KPPP Gniew,

• posterunkowego Józefa Rucińskiego z Posterunku PP Wielkie Walich-nowy przeniesiono na Posterunek PP Janowo,

• posterunkowego Piotra Prussa z Posterunku PP Janowo na Posterunek PP Wielkie Walichnowy52.

W grudniu 1922 r. Komendzie Powiatowej PP w Gniewie podlegało 8 po-sterunków. Stan ogólny komendy składał się z 1 aspiranta, 3 przodowników, 13 starszych posterunkowych, 20 posterunkowych, stenotypistki oraz woźnicy53.

W grudniu 1922 r. posterunkowego Jana Krutowskiego z KPPP w Tczewie przeniesiono do KPPP w Gniewie, natomiast w styczniu 1923 r. z Posterunku PP w Smętowie delegowano starszego posterunkowego Franciszka Muchę na Posterunek PP w Gniewie. Z kolei posterunkowego Józefa Bąkowskiego z Po-sterunku PP w Gniewie przeniesiono na Posterunek PP w Janowie54. W marcu

51 APB, OKPP w Toruniu, sygn. 16, Rozkaz nr 1 OKPP w Toruniu z 1 stycznia 1922 r.; KPPP w Gniewie/Tczewie, sygn. 43, Protokół przeglądu Posterunku Policji Państwo-wej w Gniewie w dniu 18 lipca 1922 r.

52 APB, OKPP w Toruniu, sygn. 16, Rozkaz nr 10 OKPP w Toruniu z 9 września 1922 r.53 APB, KPPP w Gniewie/Tczewie, sygn. 43, Protokół przeglądu Posterunku Policji

Państwowej w Gniewie w dniu 6 grudnia 1922 r.54 APB, OKPP w Toruniu, sygn. 16, Rozkaz nr 2 OKPP w Toruniu z 15 lutego 1923 r.

47

Podczas ciężkiej służby funkcjonariusze policji narażeni byli na utra-tę zdrowia bądź życia. W grudniu 1922 r. pięciu funkcjonariuszy Komendy Policji Państwowej w Gniewie zostało podczas akcji dotkliwie zranionych przez napastników, którzy użyli do starcia z policjantami noży i toporka. W rezultacie czterech posterunkowych znalazło się w Szpitalu Powiatowym w Gniewie, a jeden leczył się w domu. Na podstawie zachowanych materia-łów archiwalnych wiadomo, że jeden z poszkodowanych policjantów poste-runkowy Jan Jaranowski doznał trwałych uszkodzeń ciała. Lekarz powiato-wy w Gniewie doktor Kamiński wystawiając świadectwo lekarskie orzekł, że posterunkowy Jaranowski cierpiał na porażenie lewej ręki na skutek prze-cięcia nerwów i ścięgien w okolicy stawu barkowego. Według komendanta powiatowego PP w Gniewie posterunkowy Jan Jaranowski nie nadawał się na policjanta i zwolnienie jego leżało w interesie służby. Komisja lekarska orze-kła, że Jaranowski cierpiał na znaczne osłabienie organizmu oraz niedowład lewej ręki i uznała go za niezdolnego do służby policyjnej. Na tej podstawie komendant powiatowy PP w Gniewie podjął decyzję o zwolnieniu posterun-kowego Jana Jaranowskiego ze służby w Policji Państwowej z dniem 30 listo-pada 1925 r.86.

Niecały rok później w październiku 1923 r. rodzina Gwizdalskich z Janowa miała zajście z policjantami, którzy poważnie pokaleczyli m.in. po-sterunkowego Franciszka Adamczyka (zginął później w Twerze w 1940 r.), sami zaś wyszli ze starcia bez szwanku.

Głośnym wydarzeniem w Gniewie była śmierć na służbie posterunkowe-go Szymona Chmielewskiego z KPPP Gniew. Zdarzenie miało miejsce w piątek 13 lipca 1923 r. pomiędzy 3–4 nad ranem niedaleko lasku przy szosie wiodą-cej do Brodzkich Młynów. Feralnej nocy posterunkowy Szymon Chmielewski pełniąc służbę zauważył na stawie w Dzierżąźnie dwie osoby łowiące siecią nielegalnie ryby. Po aresztowaniu podejrzanych eskortował ich do Gniewu. Według sprawozdania jakie przesłał komendant powiatowy PP w Gniewie aspirant Jakub Przygoda do Okręgowej Komendy PP w Toruniu pisał […] w dniu tym kiedy go zamordowano był wielce nieostróżnym w czasie prowadze-nia do Gniewa swych morderców a zatem szedł razem z niemi karabin niósł na ramieniu jak dochodzenia wykazały nie stosując się do udzielanych wska-zówek odnoszących się do wystąpień funkcjonariuszy policji wobec przestępców. Gdyby był wystąpił wobec swych morderców według mych pouczeń byłby życie swe uratował […]. Niedaleko miasta jak relacjonował dziennikarz […] jeden z aresztowanych zwrócił się do Chmielewskiego z żądaniem uwolnienia a to że

86 APB, KPPP w Gniewie/Tczewie, sygn. 43, Protokół przeglądu Posterunku Policji Państwowej w Gniewie w dniu 6 grudnia 1922 r.

48

względu na wstyd jaki ich czeka, na co znów posterunkowy zgodzić się nie chciał. Wówczas jeden z aresztowanych wyciągnął błyskawicznym ruchem rewolwer i celnym strzałem w głowę powalił policjanta. Ranny zerwał się wkrótce i sięg-nął po karabin, który padając wypuścił z ręki. Niestety uchwycić go nie zdołał, bo równocześnie złoczyńcy opętani szałem mordu rzucili się na niego, jeden strze-lając trzykrotnie do nieszczęśliwego z rewolweru, drugi kłując i raniąc okropnie długim nożem. Na zakończenie jeden ze zbrodniarzy roztrzaskał konającemu kol-bą karabinu głowę. Zaalarmowana jednostka policji w Gniewie przybyła wraz z komendantem około 4 nad ranem. O godzinie 10 sprowadzono z Poste-runku PP w Nowem psa, dodatkowo tego samego dnia przysłano psa poli-cyjnego z Bydgoszczy. Tego dnia jednak śledztwo nie dało żadnego rezultatu. Po tygodniowym śledztwie i poszukiwaniach zdołano ująć sprawców Izydora Litwińskiego i Szczepana Dąbrowskiego z Piaseczna. Pogrzeb posterunko-wego Szymona Chmielewskiego odbył się w Gniewie i zgromadził tłumy. Po odprawionym nabożeństwie żałobnym pochód wyruszył na cmentarz. Przed trumną kroczyli rodzice, narzeczona i rodzeństwo oraz kompania honoro-wa uformowana z funkcjonariuszy policji, za którą podążali przedstawiciele władz i urzędów. Na zakończenie pogrzebu kompania honorowa oddała trzy salwy87. Posterunkowy Szymon Chmielewski spoczął na cmentarzu przy koś-ciele św. Mikołaja. Niestety jego grób nie zachował się do dnia dzisiejszego.

Tragiczne wydarzenia z lipca 1923 r. miały swój bezpośredni wpływ na zmiany, które zostały zaprowadzone w szeregach Policji Państwowej w kierun-ku zwiększenia bezpieczeństwa funkcjonariuszy na służbie. W związku z za-powiedzianym na dzień 5 listopada 1923 r. strajkiem generalnym w powiecie gniewskim, starosta powiatowy w Gniewie polecił wzmocnić siły policyjne w celu zapewnienia spokoju i bezpieczeństwa pracownikom nie biorącym udziału w planowanych strajku. Jednocześnie zarządził aby strajkujących i agi-tatorów aresztować i pociągnąć do odpowiedzialności karnej. Poza tym zaka-zał wszelkich pochodów i zgromadzeń oraz sprzedaży alkoholu. W miejscach zagrożonych strajkiem planowano wzmocnić obsadę posterunków poprzez przerzucenie jednostek policji ze spokojnych obszarów. Szczególnie zwraca-no uwagę na Smętowo, gdzie sytuacja strajkowa zapowiadała się najbardziej niebezpiecznie. Dodatkowo komendant okręgowy PP w Toruniu zarządził aby na wypadek strajku zabezpieczyć siłami Policji Państwowej stacje telegrafi czne

87 „Słowo Pomorskie” nr 160 z 17 lipca 1923 r.; „Słowo Pomorskie” nr 168 z 26 lip-ca 1923 r.; „Słowo Pomorskie” nr 170 z 28 lipca 1923 r.; APB, KPPP w Gniewie/Tczewie, sygn. 14, Pismo komendanta Komendy Policji Państwowej w Gniewie do Okręgowej Komendy Policji Państwowej w Toruniu z 30 października 1923 r.; Pis-mo komendanta okręgowego PP w Toruniu do Komendy Powiatowej PP w Gniewie z 18 października 1923 r.

52

za pomocą granatów ręcznych. Dzięki pomocy leśniczego z majątku ziem-skiego Gniewskie Młyny, ustalono, że sprawcami okazali się starszy szeregowy Szypryt i szeregowiec Tołdecki96.

Ta b e l a 4Wykaz przestępczości za miesiąc luty 1927 r. na obszarze KPPP w Gniewie

Rodzaj przestępstwa Zameldowano Wykryto

Morderstwo 1 -

Samobójstwo 1 1

Kradzież z włamaniem 4 2

Kradzież bez włamania 20 15

Kradzież leśna 7 7

Podpalenie 1 1

Sprzeniewierzenie 1 1

Nielegalne przekroczenie granicy - 1

Włóczęgostwo - 1

Uszkodzenie cielesne 2 2

Przekroczenie przepisów handlowo-administracyjnych

3 3

Przekroczenie administracyjne 41 41

Różne 2 2

Źródło: APB, Komenda Powiatowa Policji Państwowej w Gniewie/Tczewie, sygn. 44, Pismo KPPP w Gniewie do Starostwa Powiatowego w Gniewie z 3 marca 1927 r.

Niewielka liczba zarejestrowanych w powiecie gniewskim pojazdów miała wpływ na znikomą liczbę wypadków drogowych. Jednym z nielicznych przykładów było wydarzenie z 26 sierpnia 1929 r. Jak podawał miejscowy „Dziennik Gniewski” […] jacyś goście z Tczewa przyjechali do Gniewa w inte-resach i przy tej sposobności wypili nadmierną ilość wódki, po czym urządzili sobie

96 Archiwum Państwowe w Gdańsku (dalej APG), Starostwo na Powiat Kwidzyński (po lewym brzegu Wisły) w Gniewie (dalej Star. Pow. Kwidz.), sygn. 31, Pismo sta-rosty powiatowego gniewskiego do wojewody pomorskiego w Toruniu z 17 czerwca 1927 r.

94

Rozdział II

LATA OKUPACJI (1939–1945)

Problematyka funkcjonowania Policji Państwowej a także administracji państwowej podczas wojny obronnej 1939 r. wymaga pogłębionych badań. Licznie zgromadzone materiały w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Si-korskiego w Londynie, pozwalają przedstawić działalność i zadania Policji Państwowej w wojnie obronnej 1939 r. Dzięki zachowanym relacjom świad-ków tamtych wydarzeń oraz osób, które bezpośrednio brały udział w walkach, możliwe jest przedstawienie dalszych losów funkcjonariuszy PP po przekro-czeniu granicy Drugiej Rzeczypospolitej. Ocalone oddziały Wojska Polskiego, Policji Państwowej oraz innych formacji, które przedostały się na tereny Ru-munii lub Węgier, zostały internowane i osadzone w tworzonych pośpiesznie specjalnych obozach. Pobyt w obozach internowania, panujące tam warunki, życie codzienne, problemy aprowizacyjne oraz koncepcje ewakuacji oddziałów na zachód a także dalsza działalność funkcjonariuszy PP podczas wojny, zasłu-gują na szersze opracowanie1.

Bardzo słaby stan zachowania materiałów archiwalnych uniemożliwia pełne zaprezentowanie stanu liczebnego oraz obsady personalnej policji w Gniewie i okolicach w latach 1939–1945.

Na podstawie uchwały Rady Ministrów z 10 października 1939 r. ukon-stytuowała się Komisja dla rejestracji faktów i zbierania dokumentów dotyczą-cych ostatnich zdarzeń w Polsce. Na przewodniczącego wybrano gen. broni Józefa Hallera w skład komisji weszli: Stanisław Stroński, Aleksander Ładoś,

1 Aktualnie autor przygotowuje opracowanie na temat udziału korpusu Policji Państwo-wej w wojnie obronnej 1939 r. oraz internowania funkcjonariuszy PP na Węgrzech i Rumunii oraz ich dalszych losów podczas wojny i po jej zakończeniu.

111

wościową. W 1944 r. stosunki narodowościowe przedstawiały się następująco: ludność ogółem 72,738, w tym Niemców 16,436 (22,5 %), 51,217 (70,5 %) wpisanych na III grupę DVL oraz 11,397 (7 %) Polaków. Powiat tworzyły trzy miasta Tczew, Gniew oraz Pelplin a także 67 gmin wiejskich. Spośród całej ludności 48 % zajmowało się rolnictwem, 42 % handlem i działalnością go-spodarczą, natomiast 10 % ludności powiatu tczewskiego zatrudnionych było w przemyśle47.

5. Policja i formacje porządkowe

Na okupowanych ziemiach polskich struktura organizacyjna policji ukształtowała się dopiero w październiku 1939 r. Jednak różne formacje po-licyjne przybyły razem z oddziałami Wehrmachtu. W pierwszej kolejności były to przede wszystkim grupy operacyjne policji bezpieczeństwa (Einsatzgruppen der Sicherheitspolizei)48.

Szczególną pozycję w aparacie okupacyjnym spełniały organy SS i Poli-cji. Powołane one zostały na ziemiach włączonych w październiku 1939 roku, a podporządkowane „osobiście i bezpośrednio” namiestnikowi Rzeszy.

Ustrój Policji w III Rzeszy były bardzo skomplikowany, bowiem obok pru-skiej Polizeiverwaltungsgesetz z 1 czerwca 1931 roku, ustawy pruskiej o Gestapo z 10 lutego 1936 roku oraz dekretu Wodza i Kanclerza Rzeszy z 17 czerwca 1936 roku o powołaniu szefa Policji Niemieckiej w Ministerstwie Spraw We-wnętrznych Rzeszy obowiązywała ogromna ilość instrukcji i zarządzeń49.

Niemiecki aparat bezpieczeństwa w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Za-chodnie podporządkowany był utworzonemu 27 września 1939 r. Główne-mu Urzędowi Bezpieczeństwa Rzeszy (Reichssicherheitshauptamt – RSHA)

47 Allgemeine Beschreibung des Kreises Dirschau [w:] Administracja, ludność, gospodarka, kultura i oświata na polskich ziemiach wcielonych do Trzeciej Rzeszy w świetle niemieckich dokumentów z 1944 r., opracowanie W. Jastrzębski, Bydgoszcz–Poznań 1999, s. 53–55; W. Jastrzębski, Ludność niemiecka i rzekomo niemiecka na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy Niemieckiej [w:] Ludność niemiecka na ziemiach polskich w latach 1939–1945 i jej powojenne losy, pod red. W. Jastrzębskiego, Bydgoszcz 1995, s. 14–15.

48 W. Jastrzębski, J. Szyling, op. cit., s. 62. Dekret Führera o organizacji wojskowej adminis-tracji na okupowanych byłych obszarach Polskich z dnia 25 września 1939 r.; Dekret Kan-clerza A. Hitlera z dnia 12 października 1939 r. o administracji okupowanych ziem pols-kich [w:] Cichoń P., Hładij M., Malec D., Malec J., Zarzycki Z., Historia administracji i myśli administracyjne wybór źródeł, wydanie II uzupełnione, pod redakcją J. Malca, Kraków 2006, s. 137–139; M. Żuchowski, op. cit., s. 271–272.

49 M. Żuchowski, op. cit., s. 297.

126

Rozdział III

OKRES POLSKI LUDOWEJ 1945–1989

1. Powstanie województwa gdańskiego oraz przemiany administracyjne Gniewu w latach 1945–1989

Obszar przyszłego województwa gdańskiego został zajęty przez wojska II Frontu Białoruskiego marszałka Konstantego Rokossowskiego na przeło-mie stycznia-marca 1945 r. Według danych na 14 stycznia 1945 r. w skład Frontu Białoruskiego wchodziło siedem armii oraz 5 armia pancerna, 4 armia lotnicza, dwa korpusy pancerne, 8 korpus zmechanizowany i 3 korpus kawa-lerii, około 16 tysięcy dział, 1178 czołgów, 1647 samolotów. Już 20 lutego 1945 r. radzieckie lotnictwo przeprowadziło pierwsze naloty na Tczew, nato-miast 8 marca wojska naziemne rozpoczęły atak na Tczew od strony południo-wej. Jednostki Wojska Polskiego i Armii Czerwonej toczyły z niemieckim woj-skiem ciężkie walki, które dodatkowo ze strony niemieckiej pociągały za sobą niszczenie terenu a co za tym idzie pozbawienie możliwości aprowizacyjnych przeciwnika. W dniu 12 marca 1945 r. Tczew został okrążony a w godzinach wieczornych pierwsze oddziały radzieckie wkroczyły do miasta1. Wojewódz-two gdańskie powstało na mocy dekretu Krajowej Rady Narodowej z 30 marca 1945 r. i tworzyło je początkowo północne obszary Pomorza (powiaty morski tj. wejherowski, kartuski, kościerski, starogardzki, tczewski i grodzki gdyń-ski) oraz Wolnego Miasta Gdańska. Uchwałą Rady Ministrów z lipca 1945 r.

1 A.W. Sobociński, Z dziejów PPR i PPS w województwie gdańskim, Gdańsk 1988, s. 8; Rosjanie zamiast Niemców, „Gazeta Tczewska” nr 10 z 8 marca 2007 r.

137

2996 mieszkańców. Od lat pięćdziesiątych nastąpił systematyczy wzrost ludności Gniewu. W 1955 r. było 3384 mieszkańców a w 1964 r. już 4685 osób33.

Na przełomie lat 60-tych i 70-tych do najważniejszych zakładów przemy-słowych w powiecie zaliczano Fabrykę Przekładni Samochodowych „Polmo”, która zatrudniała przeszło 2,200 pracowników. Zakład ten wykonywał skrzy-nie biegów do wszystkich samochodów produkcji krajowej oraz na potrze-by wojska. Do ważniejszych zakładów zaliczano również Pomorską Fabrykę Gazomierzy (1,300 osób), Tczewską Stocznię Rzeczną (700 osób) oraz Za-kłady Mechanizmów Okrętowych N-2 w Gniewie, Zakłady Radiowe „Eltra” w Gniewie, Fabrykę Przekładni Samochodowych Polmo w Tczewie, Spółdziel-nię Pracy „Elektrometal”. Szczególnie ważną rolę odgrywał węzeł kolejowy stacja osobowa i rozrządowa w Zajączkowie Tczewskim. Węzeł tczewski posia-dał dużą przepustowość pociągów osobowych i towarowych, stanowiąc zaple-cze towarowe dla portów morskich w Gdańsku i Gdyni34.

Powiat tczewski ogółem w 1972 r. zamieszkiwało ponad 86 tys. miesz-kańców, z czego Tczew liczył 41,100 mieszkańców, Pelplin 5,900 mieszkań-ców, natomiast Gniew 5,100 mieszkańców, a w 1985 r. 15,238 osób35.

3. Polityka władz wobec byłych funkcjonariuszy Policji Państwowej

Budowana od podstaw Milicja Obywatelska ze zrozumiałych względów nie miała możliwości skutecznej walki z wszelkiego rodzaju przestępczością. Brakowało, bowiem młodym milicjantom właściwej wszechstronnej wiedzy i przeszkolenia. Dlatego też w 1945 r. przyjęto do Milicji Obywatelskiej około tysiąc byłych policjantów, których zatrudniono przede wszystkim w miejscach

33 IPN Gdańsk, IPN Gd 139/7 t. 1, Sprawozdanie miesięczne Komendy Powiato-wej Milicji Obywatelskiej w Tczewie z 14 kwietnia 1947 r.; Archiwum Państwowe w Gdańsku Oddział w Gdyni, Komitet Gminny Polskiej Zjednoczonej Partii Robot-niczej w Gniewie, sygn. 3, Sprawozdanie sekretarza KG PZPR w Gniewie z działal-ności gminy i miasta za 1948 r.

34 IPN Gdańsk, IPN Gd 003/127, Charakterystyka kontrwywiadowcza po zagadnie-niu Wydziału II miasta i powiatu tczewskiego za okres lat 1967–1971.

35 IPN Gdańsk, IPN Gd 003/127, Charakterystyka kontrwywiadowcza po zagadnie-niu Wydziału II miasta i powiatu tczewskiego za okres lat 1967–1971; Archiwum Państwowe w Gdańsku Oddział w Gdyni, Komitet Miejsko-Gminny Polskiej Zjed-noczonej Partii Robotniczej w Gniewie, sygn. 6, Podstawowe dane statystyczne dt. miasta Gniew.

138

wymagających specjalnych kwalifi kacji. Policjanci dokonywali ekspertyz, pro-wadzili rejestracje daktyloskopijne, prowadzili czynności dochodzeniowo-śledcze oraz organizowali i planowali służbę a także opracowywali instrukcje oraz materiały szkoleniowe. Godnym uwagi wydarzeniem było zatrudnienie w Centrum Wyszkolenia MO w Słupsku pułkownika Jana Płotnickiego, który został pierwszym komendantem szkoły36.

Liberalne podejście do funkcjonariuszy Policji Państwowej trwało niespeł-na dwa lata. Kadra PP stała się już mniej użyteczna, bowiem posiadaną wiedzę przekazała nowo tworzonej formacji bezpieczeństwa. W związku z tym proces zwalniania rozpoczął się w 1946 r. i potrwał do 1948 r.

Powojenne organy bezpieczeństwa PRL szybko przystąpiły do rejestra-cji i zaprowadzenia szczegółowej dokumentacji elementów wrogich Państwu. Rejestrację na podległym sobie terenie prowadziły Powiatowe Urzędy Bezpie-czeństwa Publicznego (PUBP), Miejskie Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego (MUBP), Wojewódzkiego Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP) oraz komórki organizacyjne centrali. Pierwsze wiadomości o rejestracji organizacji i działaczy antypaństwowych pojawiły się w zarządzeniu zastępcy kierownika resortu bezpieczeństwa M. Mietkowskiego z grudnia 1944 r., w marcu uka-zała się Instrukcja o prowadzeniu rejestracji przestępców występujących przeciw-ko państwu opracowana przez R. Romkowskiego. W styczniu nowa instrukcja Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) poszerzyła krąg wrogiego elementu, do którego zaliczano m.in. byłych działaczy endecji i sanacji, przed-wojennych pracowników na kierowniczych stanowiskach, ofi cerów, podofi ce-rów, policjantów mundurowych i śledczych, pracowników Oddziału II SG WP, strażników więziennych, funkcjonariuszy Straży Granicznej, Straży Celnej, Korpusu Ochrony Pogranicza, żandarmerii37.

Po zwolnieniu byłych policjantów z szeregów MO przybrał na sile proces prześladowania tej kadry. Dekret Rady Ministrów z 22 października 1947 r. o dopuszczalności rehabilitacji osób, które były zatrudnione w policji państwowej (tzw. granatowej) i straży więziennej w czasie okupacji niemieckiej38 postanawiał m.in., że osoby te mogły być przyjmowane do pracy oraz zachować prawo do

36 P. Majer, Polityka władz PRL wobec ocalałych funkcjonariuszy Policji Państwowej, [w:] Ostaszków, Twer, Miednoje. Zbrodnia przypomniana, praca zbiorowa pod. red. P. Maje-ra i A. Misiuka, Szczytno 2000, s. 41; J. Jakubowski, Milicja Obywatelska, Warszawa 1983, 184;

37 H. Dominiczak, Organy bezpieczeństwa PRL 1944–1990. Rozwój i działalność w świet-le dokumentów MSW, Warszawa 1997, s. 48–49.

38 Dekret z dnia 22 października 1947 r. o dopuszczalności rehabilitacji osób, które były zatrudnione w policji państwowej (tzw. granatowej) i straży więziennej w czasie okupacji niemieckiej, DzURP z 1947 r., nr 65 poz. 385.

146

5. Postanie, organizacja i struktura Milicji Obywatelskiej w Gniewie oraz okolicznych miejscowościach

Pierwsze struktury nowej formacji odpowiadającej za porządek i bez-pieczeństwo publiczne zaczęły powstawać na terenie powiatu tczewskiego w pierwszej połowie marca 1945 r. Komenda Powiatowa Milicji Obywatelskiej Tczewie powstała w dniu 13 marca 1945 r. jej pierwszym i najaktywniejszym organizatorem był ppor. Władysław Wawrzyniak (ur. 23 maja 1911 r.), któ-ry również miał wkład w rozbudowę struktur terenowych MO. W kwietniu 1945 r. został skierowany do Szkoły Ofi cerskiej MO w Warszawie. Pierwszym komendantem powiatowym MO został ppor. Franciszek Żuraszek (ur. 16 paź-dziernika 1912 r.), który pełnił tę funkcję od 9 kwietnia 1945 r. Żuraszek na teren powiatu tczewskiego został skierowany wraz z grupą innych funkcjona-riuszy przez Komendę Wojewódzką Milicji Obywatelskiej w Gdańsku. Nato-miast pierwszym szefem Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego został ppor. Czesław Serafi n (ur. 16 lipca 1924 r.).

Również w Gniewie zaraz po wkroczeniu wojsk radzieckich do miasta zaczęto organizować struktury Milicji Obywatelskiej, której pierwszym ko-mendantem został Adam Laniecki. Jednocześnie od 15 marca do końca maja 1945 r. przy Posterunkach MO w Rudnie, Gniewie i Pelplinie istniała organi-zacja Porządkowa Żeńska Milicja Obywatelska. Jedną z pierwszych milicjantek zatrudnionych w Gniewie była Urszula Klimek/Klimkówna (ur. 4 września 1925 r. w Brzóstowie, córka Grzegorza i Jadwigi), która następnie pracowała od czerwca 1945 r. do kwietnia 1946 r. w Zarządzie Gminnym Gmina Gniew-Wieś. W 1947 r. Urszula Klimek wyszła za mąż za ówczesnego funkcjonariusza Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego Gniewie Michała Dorotyna. Na podstawie zachowanych materiałów wiadomo, że Urszula Dorotyn z pewnością żyła do pierwszej połowy lat osiemdziesiątych i mieszkała w Gdańsku. Członkinie orga-nizacji posiadały legitymacje służbowe „Milicja Ludowa w Gniewie” oraz nosiły opaski biało-czerwone i nie posiadały broni. Do ich obowiązków należało:

• rewizje zatrzymanych kobiet,• nadzór na Niemkami pracującymi poza terenem Obozu Przejściowego

w Gniewie,• prowadzenie kuchni przy Posterunkach MO,• prowadzenie kuchni na punktach etapowych dla jeńców,• udzielanie doraźnej pomocy dla starców i dzieci uciekinierów niemie-

ckich58.

58 IPN Gdańsk, IPN Gd 211/228/2, Akta osobowe pracownika cywilnego MO Urszuli Dorotyn.

170

i sienniki130. Zgodnie z zarządzeniem komendanta wojewódzkiego MO w Gdańsku przeprowadzano częste i dokładne apele mundurowe, przedsta-wiając do nagrody funkcjonariuszy dbających o swoje umundurowanie, nato-miast „niechlujnych” planowano ukarać.131.

Stan umundurowania funkcjonariuszy MO w Gniewie w kwietniu 1947 r. przedstawiał się następująco: płaszcze, mundury i spodnie sukienne, bielizna letnia i zimowa, onuce letnie i zimowe, szaliki, rękawiczki, trzewiki i umun-durowanie drelichowe. Umundurowanie drelichowe było już w 40 % zużyte a buty wymagały pilnej naprawy. Posterunki dysponowały kompletnym sta-nem koców, prześcieradeł i podgłówków, jednak znaczna ilość prześcieradeł była przetarta i częściowo zniszczona132.

Na początku 1946 r. stan uzbrojenia Posterunku MO w Gniewie składał się z:

• jednego automatu MP 44,• 3 PPSz wz. 1941 – potocznie nazywany pepeszą lub pepeszką (radzie-

cki pistolet maszynowy kaliber 7,62 x 25 mm),• 10 karabinów133.Na początku 1949 r. stan uzbrojenia Posterunku MO w Gniewie znacz-

nie się poprawił i składał się z:• 3 PPSz wz. 1941 – potocznie nazywany pepeszą lub pepeszką, radzie-

cki pistolet maszynowy kaliber 7,62 x 25 mm,• 3 kbk, • 3 sztuki broni krótkiej,• 12 granatów zaczepnych,• 2 granaty bojowe• 528 sztuk amunicji do PPSz,• 240 sztuk amunicji do kbk,• 4 sztuki amunicji kalibru 9 mm134.

130 IPN Gdańsk, IPN Gd 05/1/1, Protokół odprawy komendantów posterunków MO powiatu tczewskiego odbytej w dniu 25 kwietnia 1947 r. w Powiatowej Komendzie MO w Tczewie, IPN Gd 05/3/2, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjno-gospodarcze za kwiecień 1947 r.

131 IPN Gdańsk, IPN Gd 05/1/1, Protokół z odprawy zastępców komendantów dla spraw polityczno-wychowawczych i komendantów i gospodarczych podległych jed-nostek MO województwa gdańskiego, Gdańsk 3 marca 1947 r.

132 IPN Gdańsk, IPN Gd 139/7 t. 1, Sprawozdanie gospodarcze Komendy Powiatowej Milicji Obywatelskiej w Tczewie za miesiąc marzec i kwiecień 1947 r.

133 IPN Gdańsk, IPN Gd 139/3, Raport sytuacyjny Posterunku MO Gniew za okres od 18 stycznia 1946 r. do 3 lutego 1946 r.

134 IPN Gd 139/13/t.1, Sprawozdanie miesięczne Referatu Służby Zewnętrznej Ko-mendy Powiatowej MO w Tczewie za okres od 1 stycznia do 31 stycznia 1949 r.; W. Schultz, 1000 ręcznej broni palnej, Ożarów Mazowiecki, 2011, s. 243.

171

Ta

be

la 8

Stan

bro

ni i

amun

icji

na P

oste

runk

ach

MO

w p

owie

cie

tcze

wsk

im w

194

7 r.

Naz

wa

jedn

ostk

iPP8 7,62

PPsze 7,62

KRK.7,92niem

RKM.7,92Mg42

GranZaczep R.G.42

T.Tv Pist. 7,62

Parabel 9 mm

Walter 9 mm(P. 38)

Vis Polski9 mm

Czeska Zbr.9 mm

Belgijska9 mm

Belgijska6,35 mm

Am

unic

ja

Pist 9 mm

Pist 6,35

PPsz 7,62

K.B.K.7,92 nie

K-d

a P.

M. O

. D

ruż.

Opo

110

19

96

12

194

417

3937

50

Kom

isar

iat

Mie

jski

3321

316

114

41

171

2580

1385

Post

. Gni

ew4

214

149

612

0Ja

now

o2

16

124

080

Post

er.

Opa

leni

e2

26

11

1719

014

0

Post

er.

N-C

erki

ew1

38

13

120

240

Post

er. R

udno

12

81

136

120

Post

er. P

elpl

in3

41

122

263

1200

Post

er.

Subk

owy

22

81

256

1060

Post

er.

God

zisz

ewo

22

83

3220

016

0

Post

er.

Miło

bądź

31

52

392

80

Post

er.

Rze

czny

23

113

3017

022

0

IPN

Gda

ńsk,

IPN

Gd

05/3

/2, R

apor

ty sy

tuac

yjne

KW

MO

w G

dańs

ku o

raz

KPM

O w

Tcz

ewie

, Sta

roga

rdzi

e G

dańs

kim

i So

poci

e za

194

7 r.

180

przekazano do Sądu Grodzkiego w Gniewie. Małgorzata Szmakiet została ska-zana na miesiąc bezwzględnego aresztu w więzieniu w Starogardzie159.

Na początku 1949 r. Posterunek MO w Gniewie otrzymał zgłoszenie o zaginięciu mieszkańca Gniewu Ksawerego Szwartza, który wyjechał do mia-sta Nowe po zakup materiału stolarskiego i nie powrócił do domu. Milicjanci wszczęli poszukiwania w obrębie swojego działania, jednak nie przyniosły one żadnego rezultatu160.

Na przełomie lat 40-tych i 50-tych w Gniewie na podstawie ścisłej obser-wacji i informacji pozyskanych od osób zaufanych i informatorów, jak również przez spostrzeżenia milicjantów podczas pełnienia służby prewencyjnej za-uważono, że w wielu przypadkach kradzieży dopuszczały się osoby przyjezd-ne, co szczególnie dało się zauważyć w dni targowe, gdzie przybywała ludność z innych terenów. Zanotowano wiele przypadków kradzieży kieszonkowych przez osoby przybyłe z Gdańska oraz powiatu malborskiego. Dodatkowo za-uważono, że natężeniu przestępczości w Gniewie sprzyjały częste przypadki pozostawiania otwartego mieszkania przez poszkodowanych, którzy wycho-dzili do miasta na zakupy lub w interesach161.

We wrześniu 1947 r. powstał w Gniewie „Związek Mścicieli Polskich”, który działał do 16 czerwca 1948 r.162. Organizacja powstała w pierwszych dniach września 1947 r., kiedy to pięciu uczniów Gimnazjum w Gniewie zebrało się w mieszkaniu J. Ankiewicza i postanowiło założyć nielegalną organizację, której głównym celem miała być walka przeciwko ustrojowi w Polsce i w ZSRR. Drugie zebranie odbyło się na cmentarzu ewangelic-kim w Gniewie, na które Ankiewicz przyniósł krzyż i różaniec. Wszyscy członkowie położyli dwa palce na krzyżu, przepasali różańcem i złożyli przysięgę następującej treści: „Przysięgam na wierność organizacji współpracę wzajemną ze sobą tak nam dopomóż Bóg, a za zdradę organizacji będę kara-ny śmiercią”. Po przysiędze członkowie organizacji dokonali w parku miejs-kim podziału funkcji i nadania pseudonimów. Kolejne zebrania odbywały się w różnych miejscach np. na Zamku Krzyżackim w Gniewie, na którym omawi-ano zdobycie broni, amunicji i rozbudowę organizacji. Dowódcą „Związku

159 IPN Gdańsk, IPN Gd 139/13/t.1, Sprawozdanie miesięczne Referatu Służby Ze-wnętrznej Komendy Powiatowej MO w Tczewie za okres od 1 stycznia do 31 stycz-nia 1949 r.

160 IPN Gdańsk, IPN Gd 139/13/t.1, Raport sytuacyjny Posterunku MO w Gniewie za okres od 28 stycznia do 27 lutego 1949 r.

161 IPN Gdańsk, IPN Gd 139/13/t.1, Sprawozdanie miesięczne Referatu Służby Ze-wnętrznej Komendy Powiatowej MO w Tczewie za okres od 1 stycznia do 31 stycz-nia 1949 r.

162 IPN Gdańsk, IPN BU 0175/92 t. 2, Charakterystyka organizacji „Związek Mścicie-li Polskich”.

189

przeciwników i zwolenników kolektywizacji oraz listy osób zaufanych. Do każdej gminy wydzielano jednego lub dwóch pracowników, którzy zbierali dane i klęli tego, co to wymyślił. Krążyły opinie, iż autorami pomysłu byli dyrektor gabinetu ministra bezpieczeństwa i kierownik Wydziału Administracyjnego KC. W połowie 1953 roku MBP przestało interesować się tymi teczkami, nie aktualizowano ich, w 1956 roku oddano na przemiał […]193.

Należy dodać, że teczki takie prowadzono również na obszarze działania Posterunku MO w Gniewie. Jednak żadna teczka nie zachowała się do czasów obecnych.

Sprawa obiektowa kryptonim ,,Hera” dotycząca zabezpieczenia operacyjnego Sanktuarium Maryjnego w Piasecznie

oraz odbywających się tam corocznych uroczystości odpustowych

Od końca 1957 r. różne instrukcje i materiały szkoleniowe dotyczące pracy SB coraz częściej poświęcone były działaniom operacyjnym przeciwko Kościołowi. Do najważniejszych instrukcji należały Wytyczne w dziedzinie zwalczania wrogiej działalności kleru i aktywu katolickiego podpisane w 1958 r. Wśród wielu zadań stawianych przed centralnymi i wojewódzkimi struktura-mi bezpieki do najważniejszych zaliczano:

• organizowanie źródeł informacji w kuriach biskupich, prowincjach zakonnych, kierownictwach organizacji katolickich, spośród osób zaj-mujących kierownicze, wpływowe stanowiska lub mających dostęp do poufnych danych i dokumentów dotyczących działalności Kościoła ka-tolickiego,

• zapewnienie dopływu informacji z dekanatów oraz parafi i,• nacisk na werbunek agentury wśród alumnów seminariów i zakonów,• śledzenie działalności fi nansowej instytucji kościelnych194.Skala prowadzonej przez bezpiekę inwigilacji była bardzo szeroka i obej-

mowała wiele informacji na pierwszy rzut oka mało ważnych lub wręcz nie-szkodliwych. Od wikarych domagano się wiadomości o znajomych proboszcza, od proboszcza relacji ze spotkań dekanalnych, natomiast od zakonnika rozkła-du zajęć w klasztorze. Postępująca na co raz większą skalę inwigilacja wyma-gała zastosowania nowych i ulepszonych metod pracy. W 1961 r. utworzono Departament IV Służby Bezpieczeństwa, który zajmował się zwalczaniem Kościoła oraz innych związków wyznaniowych. Do końca grudnia 1963 r.

193 F. Szlachcic, Gorzki smak władzy, Warszawa 1990, s. 25.194 R. Terlecki, op. cit., s. 155–156.

199

również problem pozyskiwania kandydatów oraz perspektywicznych źró-deł informacji. Zalecono opracowanie i przesłanie do Wydziału III KWMO w Gdańsku harmonogramu wyjazdów agentury zagranicę w danym roku, a także informowanie na bieżąco odnośnie zmian zachodzących w aktualnie istniejącym stanie osobowym agentów (nowe osoby lub zwalniane). Główny wysiłek w pracy operacyjnej skoncentrować miał się na kontaktach emigracji z lat 1968–1972 z miejscowym środowiskiem. Szczególnie brano pod uwa-gę oddziaływania organizacji i osób z krajów skandynawskich. W związku z niedostateczną liczbą osobowych źródeł informacji konieczne było pozyska-nie nowych wartościowych kontaktów, które miałyby naturalne możliwości i predyspozycje osobiste umożliwiające im dotarcie do interesujących organi-zacji, środowisk, grup i osób szczególnie na obszarze krajów skandynawskich. Zmierzano do pozyskania nowych współpracowników m.in. wśród studentów i młodych naukowców, którzy mieli w przyszłości możliwości wykonywania określonych zadań. Kandydatów typowano również spośród osób mających możliwości wyjazdów oraz utrzymujących kontakty zagraniczne z tytułu za-trudnienia np. w centralach handlu zagranicznego, instytucjach gospodarki morskiej, PZM-otach, Orbisie itp. Jednocześnie w dalszym ciągu kontrolo-wano byłych ofi cerów Wojska Polskiego zwolnionych po 1968 r., szczególnie w ich aspekcie ewentualnych związków z emigrantami zamieszkałymi w kra-jach Europy Zachodniej. Prowadzono w dalszym ciągu prowadzono rozmowy operacyjne z osobami wyjeżdżającymi zagranicę czasowo oraz z emigrantami z lat 1968–1972 przyjeżdżającymi czasowo do kraju w odwiedziny do krew-nych, znajomych lub turystycznie220.

Wypadek samochodowy kardynała Karola Wojtyły pod Gniewiem w 1972 r.

W ciągu całego życia kardynał Karol Wojtyła miał tylko jeden wypadek samochodowy, który miał miejsce na Pomorzu przy drodze krajowej pomię-dzy Nicponią a Piasecznem, na południe od Gniewu. Wypadek miał miejsce 10 maja 1972 roku kiedy K. Wojtyła wracał z pogrzebu biskupa Kazimierza Józefa Kowalskiego z Pelplina, na który przybyło wielu księży i biskupów z całego kraju. Podczas, gdy delegacja z Diecezji Krakowskiej wracała do domu trzema samochodami marki Ford. Z przeciwnej strony jechał ciągnik z przy-czepą, za nim motorowy wózek inwalidzki, a następnie wojskowy gazik. Praw-dopodobnie zniecierpliwiony wolną jazdą ciągnika inwalida w pewnej chwili

220 IPN Gdańsk, IPN Gd 003/187/2, Tajna notatka dotycząca pracy grupy III Wydzia-łu III KWMO w Gdańsku z 30 stycznia 1973 r.

217

8. Działalność Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej i pozostałych organów

porządkowych w Gniewie

W dniu 21 lutego 1946 r. utworzono Ochotniczą Rezerwę Milicji Oby-watelskiej (ORMO), której powołanie uzasadniano koniecznością [...] wzmo-żenia walki z bandytyzmem, rabunkami i innego rodzaju przestępstwami oraz wzmocnieniem ochrony spokoju i porządku publicznego [...]. Do głównych za-dań nowo powołanej organizacji było wspieranie działań Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa. Służba w ORMO miała być honorowa i bezpłatna. Już wkrótce nowa organizacja liczyła 80 tysięcy członków, w 1950 r. ponad 114 tysięcy, zaś w 1954 r. ponad 148 tysięcy266.

Pierwsze informacje dotyczące organizowania ORMO w Gniewie pocho-dzą z lipca 1946 r. Formacja ta była latem w stadium rozwoju organizacyjnego, jednak już w październiku liczyła 40-stu członków267.

W związku z przypadającą w 1948 r. dwuletnią rocznicą powołania Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej, zorganizowano 22 lutego 1948 r. w Tczewie uroczystą akademię z udziałem przedstawicieli organów bezpie-czeństwa publicznego, Milicji Obywatelskiej, organizacji społecznych i po-litycznych. Podczas akademii wygłoszono uroczyste przemówienie podkre-ślające zasługi ORMO w utrwaleniu ładu i porządku publicznego na terenie powiatu tczewskiego oraz uhonorowano wyróżniających się członków ORMO okolicznościowymi dyplomami268.

W pierwszej połowie lat pięćdziesiątych komendantowi Posterunku MO w Gniewie podlegał Pluton ORMO, którego dowódcą był Józef Berliński Józef, natomiast jego zastępcą Tadeusz Seroka. Pluton ORMO w Gniewie składał się z następujących drużyn:

1. Drużyna ORMO w Gniewie• dowódca drużyny – Gabrychowski Higin, • zastępca dowódcy drużyny – Barwik Maksymilian,

266 R. Terlecki, op. cit., s. 60; P. Majer, Milicja Obywatelska 1944–1990..., s. 126; J. Pytel, Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej (1946–1989), Warszawa 2009, s. 38–48.

267 IPN Gdańsk, IPN Gd 139/3, Sprawozdanie z pracy polityczno-wychowawczej Po-sterunku MO w Gniewie za okres od 3 lipca 1946 r. do 3 sierpnia 1946 r.; Spra-wozdanie Posterunku MO w Gniewie za okres od 26 października 1946 r. do 28 listopada 1946 r.

268 APG, Star. Pow. Tcz., sygn. 159, Sprawozdanie sytuacyjne miesięczne za miesiąc luty 1948 r.

224

Rozdział IV

POLICJA W LATACH 1990–2013

Wprowadzenie

Jak wspomniano w dniu 6 kwietnia 1990 r. Sejm przyjął pakiet trzech ustaw regulujących organizację Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz dwóch spośród czterech podległych mu formacji – Policji i Urzędu Ochrony Państwa. Zgodnie z nimi likwidacji uległy istniejące dotąd Służba Bezpieczeń-stwa i Milicja Obywatelska, które zastąpiono przez Urząd Ochrony Państwa i Policję. Powołanie tej ostatniej stanowiło nawiązanie do tradycji przedwojen-nej Policji Państwowej oraz podyktowane było powszechnie w świecie przyjmo-wanymi rozwiązaniami1.

Ustawa wprowadzała podział ze względu na rodzaj Policji, a więc policję kryminalną, która obejmowała służbę dochodzeniowo-śledczą, operacyjno-rozpoznawczą, techniki kryminalistycznej i techniki operacyjnej a także po-licję ruchu drogowego i prewencji, z oddziałem prewencji i pododdziałem an-tyterrorystycznym, policję specjalistyczną, w tym kolejową, wodną i lotniczą. W skład Policji wchodziła również policja lokalna, a obecnie policja sądowa oraz wyodrębnione oddziały prewencji i pododdziały antyterrorystyczne, Wyższa Szkoła Policji i szkoły policyjne2.

1 P. Majer, Milicja Obywatelska i Policja w latach 1944-1994. ..., s. 74; M. Żuchowski, op. cit., s. 845; Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji; Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa; Ustawa z dnia6 kwietnia 1990 r. o urzędzie Mi-nistra Spraw Wewnętrznych, Dziennik Ustaw RP nr 30, poz. 179 z 10 maja 1990 r.

2 K. Rajchel (red.), Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów prawno-organizacyjnych Policji, Warszawa 2009, s. 167.

225

Nowoutworzone jednostki Policji zaczęły swoją działalność w nieko-rzystnych warunkach, będących konsekwencją transformacji ustrojowej Państwa. Do najważniejszych trudności jakie napotykała nowa formacja był wyraźny wzrost przestępczości np. w 1989 r. Milicja Obywatelska odnoto-wała prawie 550 tys. różnego rodzaju przestępstw, to już rok później policyj-ne statystyki odnotowywały ponad 800 tys. naruszeń prawa (60 % więcej). Analizując dane szczegółowe w skali kraju to liczba zabójstw utrzymująca się przed 1989 r. na poziomie 500 w 1990 r. wzrosła aż do 730. W pierwszej połowie lat 90-tych wzrost niektórych przestępstw odnotowywano o 70 lub nawet 100 % (kradzieże, kradzieże z włamaniem, rozboje, wymuszenia). W drugiej połowie lat 90-tych skala tych zjawisk kształtowała się na podob-nym poziomie, jednak obserwowano większą brutalność sprawców oraz nowe rodzaje przestępczości jak np. porachunkowa lub rozbójnictwo na szlakach komunikacyjnych3.

1. Zagadnienia ogólne i organizacja Policji w Gniewie

W okresie zmian ustrojowo-prawnych na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych funkcję komendanta Posterunku MO w Gniewie pełnił nadal starszy chorąży Wiesław Sielawa, który w lipcu 1990 r. mianowany zo-stała aspirantem. Jednocześnie od 31 lipca 1990 r. aspirant Wiesław Sielawa pełnił stanowsko komendanta Komisariatu Policji w Gniewie.

W 1992 r. Posterunek Policji w Gniewie nie posiadał żadnego środka transportu. Będący na stanie gniewskiej jednostki samochód marki UAZ uległ uszkodzeniu i wymagany był kapitalny remont silnika, na który brakowało wy-starczających środków fi nansowych. W związku z tym Rady Miasta i Gminy w Gniewie 30 września 1992 r. powołała społeczny komitet do zakupu samo-chodu osobowego marki „Polonez” dla potrzeb Policji w Gniewie. W skład komitetu weszli: Marian Cybura (przewodniczący), Edward Korkowski (ko-mendant Posterunku Policji w Gniewie) oraz Ryszard Cichowlas. Za pośred-nictwem komitetu w zakładach pracy oraz od osób indywidualnych uzbierano kwotę ponad 80 milionów złotych. Pozostałą część (50%) pokryły władze mia-sta i gminy Gniew4. W październiku 1992 r. zgodnie z uchwałą Rady Miasta

3 P. Majer, op. cit., s. 75.4 Archiwum Komisariatu Policji w Gniewie (dalej AKP w Gniewie), Uchwała nr

XXII/186/92 Rady Miasta i Gminy w Gniewie z dnia 30 września 1992 r.

226

i Gminy Gniew, Zarząd Miasta i Gminy przekazał w użytkowanie dla Komisa-riatu Policji w Gniewie samochód osobowy marki „Polonez”5.

W 2000 r. zaszły poważne zmiany w strukturze Policji w Gniewie, na podstawie nowego rozkazu organizacyjnego KPP w Tczewie powołano Komi-sariat w Gniewie o stanie etatowym 15 policjantów. Jednocześnie w ramach Komisariatu Policji w Gniewie utworzono rewir dzielnicowych w Morzesz-czynie oraz wprowadzono dodatkowe służby patrolowe w miejscach szczegól-nie zagrożonych. Należy dodać, że stan zatrudnienia funkcjonariuszy policji w KPP w Tczewie wynosił 194, natomiast pracowników cywilnych 13,25 etatu (stan na 31 grudnia 2000 r.)6.

W 2012 r. Urząd Miasta i Gminy w Gniewie przy wsparciu Starostwa Powiatowego w Tczewie przekazał dwa mieszkania dla rodzin policyjnych, które zamieszkiwały w komisariacie. Remont budynku komisariatu przy ul. Kościuszki podzielony został na dwa etapy. Pierwszy to przebudowa wnę-trza komisariatu, która zakończyła się w 2012 r. (na ten cel przeznaczono ponad 600 tys. złotych). Etap drugi to zakup wyposażenia komisariatu, wy-konanie instalacji termicznej budynku, elewacji oraz utwardzenia placu-par-kingu przy komisariacie. Policjanci podczas remontu przeprowadzili się do Hali Widowisko-Sportowej7.

W dniu 12 września 2013 r. o godz. 10.00. przy ulicy Kościuszki 2 w Gniewie odbyło się ofi cjalne oddanie do użytku wyremontowanego bu-dynku Komisariatu Policji w Gniewie. W uroczystości udział wzięli między innymi Komendant Wojewódzki Policji w Gdańsku nadinspektor Wojciech Sobczak, jego zastępcy inspektor Czesław Koszykowski i młodszy inspektor Zbigniew Maj, Komendant Powiatowy Policji w Tczewie młodszy inspektor Robert Sudenis, przedstawiciele samorządu na czele z Burmistrz Gniewu Pa-nią Marią Taraszkiewicz-Gurzyńską, a także przedstawiciele instytucji i orga-nizacji współpracujących na co dzień z policjantami na rzecz bezpieczeństwa. W przemówieniu wygłoszonym podczas uroczystości nadinspektor Sobczak podkreślił jak ważne jest, aby policjanci mogli pełnić służbę i przyjmować mieszkańców w dobrych warunkach. Komendant podziękował również lokal-nym władzom za bardzo dobrą współpracę, dzięki której remont mógł zostać

5 AKP w Gniewie, Pismo Burmistrza Miasta i Gminy Gniew Józefa Puczyńskiego do Komendanta Komisariatu Policji w Gniewie z 6 października 1992 r.

6 AKPP w Tczewie, Sprawozdanie z działalności komendanta powiatowego Policji oraz ocena realizacji zadań określonych w planie przedsięwzięć KPP w Tczewie za 2000 r., Tczew 15 stycznia 2001 r.

7 Jest bezpiecznie. Rozmowa z komendantem Komendy Powiatowej Policji w Tczewie nadko-misarzem Robertem Sudenisem, „Nowiny Gniewskie” nr 3 z marca 2008 r.; Komisariat w remoncie, „Nowiny Gniewskie” nr 11 z listopada 2012 r.

232

3. Sprawy kryminalne i metody jej zwalczania

Głównym problemem przestępczości kryminalnej na terenie Gniewu w latach dziewięćdziesiątych były przede wszystkim trzy kategorie prze-stępstw: przeciwko mieniu (zwłaszcza włamania na szkodę prywatną), mniej-sze kradzieże oraz przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu22.

Pierwsze trzy kwartały 1990 r. na obszarze powiatu tczewskiego oraz Gniewu charakteryzowały się poważnym wzrostem zagrożenia przestępczoś-cią pospolitą oraz wzrostem działalności środowisk i grup przestępczych. W omawianym roku w skali całego powiatu tczewskiego w porównaniu do 1989 roku nastąpił wyraźny, bo o ponad 100% wzrost wszczętych spraw z 1069 w 1989 r. do 2145 w 1990 r. Jednocześnie odnotowano proporcjo-nalny spadek wykrywalności przestępstw z 65,2% do 30,9%. Nadal jak w poprzednich latach do głównych przestępstw na terenie Gniewu zaliczano oprócz przestępstw kryminalnych i gospodarczych, problem zwalczania zja-wisk patologii społecznej objawiającej się głównie w postaci alkoholizmu, narkomanii oraz demoralizacji nieletnich. Zadania powyższe realizowano głównie poprzez doskonalenie różnych form pracy operacyjnej oraz stałą kon-trolę elementu przestępczego. Należy zaznaczyć, że okres ten był szczególny, bowiem charakteryzował się dynamicznymi przeobrażeniami ustrojowymi oraz zmianami społeczno-politycznymi i dlatego też zgodnie z dyrektywa-mi i wytycznymi oraz z opracowanym planem działania miejscowej policji, jej działalność ukierunkowana była przede wszystkim na przeciwdziałanie przestępstwom kryminalnym a zwłaszcza zorganizowanej przestępczości przeciwko mieniu społecznemu i prywatnemu. Jednocześnie zintensyfi kowa-no działania w kierunku podniesienia wykrywalności sprawców zajmujących się kradzieżami z włamaniem i rozbojami. Oprócz tego realizowano plan poprawy bezpieczeństwa w ruchu drogowym głównie poprzez doskonalenie dyslokacji i taktyki pełnienia służby na drogach oraz podniesienia jej efek-tywności a także poprzez rozwój działań profi laktyczno-propagandowych. Doskonalono również pracę dochodzeniowo-śledczą poprzez zapewnienie szybkiej reakcji na zgłaszane przestępstwa, lepszą organizację pracy na miej-scu zdarzenia, lepsze zabezpieczanie i wykorzystanie śladów oraz dowodów w prowadzonym postępowaniu przygotowawczym a także pełniejszą rejestra-cję kryminalną. Jednocześnie zintensyfi kowano działania profi laktyczno-

22 AKPP w Tczewie, Ocena realizacji zadań określonych w planie przedsięwzięć Komen-dy Rejonowej Policji w Tczewie na pierwsze półrocze 1994, Tczew 15 lipca 1994 r.

233

kontrolne w miejscach najbardziej zagrożonych w szczególności na głównych ulicach miasta oraz melinach23.

Należy zaznaczyć, że pomimo realizacji wspomnianych zadań w pierw-szych ośmiu miesiącach 1990 r. na wielu podstawowych kierunkach uzyskano znacznie słabsze wyniki od zakładanych. Na przestrzeni ośmiu miesięcy wy-kryto ogółem w powiecie tczewskim 374 przestępstwa czyli o 166 mniej niż w zeszłym roku. Na ogólną liczbę 374 wykroczenia w regionie 320 stanowiły przestępstwa kryminalne a 32 przestępstwa gospodarcze. Najbardziej zagrożo-nym miastem był Tczew, gdzie notowano 70% ogółu odnotowanych naruszeń prawa, na Komisariat Policji w Gniewie przypadało 8,3% wszczętych spraw24.

Gniewska Policja analizując przyczyny występujących zagrożeń przestęp-czością główne czynniki wpływające na ten stan upatrywała przede wszystkim w znacznej liberalizacji prawa karnego, amnestii z 12 grudnia 1989 r. oraz bra-ku izby wytrzeźwień w mieście. Oprócz tego wpływ na powyższy stan miał wzrost liczby bezrobotnych, braki kadrowe i sprzętowe a także bezkarność nieletnich, którzy w świetle obowiązującej ustawy praktycznie nie ponosili żadnych konsekwencji25.

Ta b e l a 1 1Statystyka przestępstw wszczętych w 1992 r.

na terenie Komisariatu Policji w Gniewie

Rodzaj przestępstwa Liczba Zabójstwo -Rozbój -Włamania społeczne 12Włamania prywatne 32Kradzieże prywatne 1Bójki i pobicia -Zgwałcenia -

Źródło: AKPP w Tczewie.

23 AKPP w Tczewie, Plan przedsięwzięć Komendy Rejonowej Policji w Tczewie od września do grudnia 1990 r. oraz prognozy pracy Policji na 1991 r., Tczew 14 wrześ-nia 1990 r.; Plan przedsięwzięć Komendy Rejonowej Policji w Tczewie na rok 1991, Tczew styczeń 1991 r.

24 AKPP w Tczewie, Plan przedsięwzięć Komendy Rejonowej Policji w Tczewie od września do grudnia 1990 r. oraz prognozy pracy Policji na 1991 r., Tczew 14 wrześ-nia 1990 r.

25 AKPP w Tczewie, Plan przedsięwzięć Komendy Rejonowej Policji w Tczewie od września do grudnia 1990 r. oraz prognozy pracy Policji na 1991 r., Tczew 14 wrześ-nia 1990 r.

250

wszczęciem postępowania przygotowawczego bądź też odmową wszczęcia po-stępowania. Było to o 10 postępowań mniej niż w 2009 r.90.

Na terenie działania Komisariatu Policji w Gniewie w 2011 r. wszczęto łącznie 334 postępowania przygotowawcze w trakcie których stwierdzono popełnienie 385 przestępstw. Z liczby tej 312 czynów zabronionych zostało wykrytych, natomiast 74 pozostało nie wykrytych, co dało łączny wynik wy-krywalności ogólnej na poziomie 81 %. Porównując te dane z 2010 r. można stwierdzić, że wszczęto o 39 postępowań przygotowawczych więcej, w czasie prowadzenia których stwierdzono większą o 43 liczbę popełnionych czynów zabronionych. Wykrywalność ogólna utrzymana została na poziomie wy-krywalności roku poprzedniego. Procentowy podział wykrywalności ogólnej przedstawia poniższa tabela91.

Z poniższej tabeli wynika, że wykrywalność przestępstw kryminalnych, gospodarczych oraz przeciwko życiu uległa bardzo niewielkim spadkom, lecz mimo to utrzymywała się ona na bardzo wysokim poziomie. W przypadku wykrywalności przestępstw przeciwko mieniu nastąpił wzrost wykrywalności o 4,1 % i wyniósł on w 201 l r. 64,5 %92.

Ta b e l a 1 5Przestępczość na terenie działania Komisariatu Policji w Gniewie w 2011 r.

KategoriePrzestępstw

Iloś

ć w

szcz

ęć

Czy

nyst

wie

rdzo

ne

Czy

nyw

ykry

te

Czy

nyni

e w

ykry

te

Wyk

ryw

alno

ść

2011

r.

Wyk

ryw

alno

ść20

10 r.

Ogółem 334 385 312 74 81 % 80,9 %Kryminalne 181 261 192 70 73,6 % 74,4 %Gospodarcze 10 9 8 1 88,8 % 90,6 %Przeciwko życiu 32 7 6 1 85,7 % 92,6 %Przeciwko mieniu 111 197 127 68 64,5 % 60,4 %

Źródło: AKP w Gniewie.

90 Ibidem.91 AKP w Gniewie, Informacja o stanie porządku i bezpieczeństwa publicznego na te-

renie Komisariatu Policji w Gniewie za 2011 rok.92 Ibidem.

272

WYBRANE BIOGRAMY FUNKCJONARIUSZY POLICJI PAŃSTWOWEJ

Z GNIEWU

Bakanewicz (Bakaniewicz) Józef urodził się 12 marca 1890 r. w Łobdo-wie (pow. wąbrzeźno), syn Franciszka i Joanny z domu Śmigielska. Uczęsz-czał do Szkoły Ludowej. Po stracie rodziców wyemigrował jako nastolatek do Niemiec. W latach 1912–1914 odbył służbę wojskową w armii niemieckiej, a następnie walczył na różnych frontach podczas pierwszej wojny światowej. Po wojnie powrócił do rodzinnego Wąbrzeźna, skąd jako ochotnik udał się na kurs żandarmerii do Gniewu. Od 14 stycznia 1920 r. rozpoczął służbę jako pomocniczy żandarm w Wąbrzeźnie. Następnie pełnił obowiązki jako posterun-kowy Policji Państwowej w Gniewie od 13 lutego 1920 r. do 31 lipca 1921 r., kiedy to został zwolniony na własną prośbę. Miał żonę Annę i trójkę dzie-ci Kazimierza (ur. 9.08.1917 r.), Edwarda (ur. 28.07.1919 r.) oraz Helenę (ur. 19.09.1920 r.)1.

Barycza Jan urodził się 4 października 1884 r. w Czarnymlesie (pow. od-olanów), syn Jana i Franciszki z domu Cieślińska. Kształcił się 8 lat, po na-uce udał się na emigrację do Niemiec pracować w cegielniach, fabrykach i na budowie. W grudniu 1914 r. został wcielony do armii niemieckiej. Walczył do 1918 r. na frontach wschodnim i zachodnim. W maju 1919 r. złożył po-danie do dowództwa II Brygady (pomorskiej) Korpusu Żandarmerii Krajowej b. Dzielnicy Pruskiej. We wniosku pisał m.in. […] Jestem samotny i żadny sto-sunki rodzinny mi w drodze nie stojom. Jestem złupełnie zdrówy i mocny wielkość moja 1,64 metra […]. Został przyjęty do Żandarmerii 3 czerwca 1919 r., pełnił służbę w Strzelnie, następnie w Inowrocławiu. W 1920 r. przeniesiony został do powiatu gniewskiego na Posterunek PP w Kolonii Ostrowickiej. Posterun-kowy Jan Barycza został zwolniony ze służby w Policji Państwowej na pod-stawie orzeczenia Komisji Kwalifi kacyjnej z dnia 30 września 1921 r., która

1 ABP, OKPP w Toruniu, sygn. 420, Teczka osobowa Józefa Bakanewicza (Bakaniewicza).

291

Posterunkowy PP Józef Bakanewicz Posterunkowy PP Jan Barycza

Fotografi e

Posterunkowy PP Szymon Chmielewski Starszy posterunkowy PP Józef Chojnicki

294

Karta kwalifi kacyjna Posterunkowego Jana Baryczy z KPPP w Gniewie

295

Rota przysięgi służbowej Posterunkowego Jana Baryczy z KPPP w Gniewie

301

Komendant ORMO w Opaleniu Zofi a Mazurowska

Starszy sierżant MO Bronisław Izba

303

Uroczyste nadanie imienia dziecku funkcjonariusza z Posterunku MO w Gniewie (fotografi a z lat sześćdziesiątych)

Ślub funkcjonariusza z Posterunku MO w Gniewie (fotografi a z lat siedemdziesiątych)

304

Funkcjonariusze z Posterunku MO w Gniewie. Stoją od prawej: starszy sierżant Ryszard Grądziel, sierżant sztabowy Marcin Kamrowski, sierżant sztabowy Kaczmarowski Jerzy (ko-mendant Posterunku MO w Gniewie), starszy sierżant Wojcicki Henryk, plutonowy Ruliński Roman, starszy sierżant Dąbrowski Antoni (1974 r.)

309

Budynek od frontu (stan przed remontem w 2012 r.)

315

Podczas uroczystości (składanie życzeń przez kasztelana zamku Gniew)Od lewej: Nadinspektor Wojciech Sobczak Komendant Wojewódzki Policji w Gdańsku,Jarosław Struczyński – Kasztelan Zamku w Gniewie.

Od lewej: Nadinspektor Wojciech Sobczak – Komendant Wojewódzki Policji w Gdańsku w towarzystwie Komendanta Powiatowego Policji w Tczewie młodszego inspektora Roberta Sudenis oraz Marii Taraszkiwicz Gurzyńskiej – Burmistrz Miasta i Gminy Gniew przecina uroczyście wstęgę

316

W pokoju Komendanta KP Gniew

Od lewej: Nadinspektor Wojciech Sobczak Komendant Wojewódzki Policji w Gdańsku,Młodszy inspektor Robert Sudenis Komendant KPP Tczew,Młodszy inspektor Zbigniew Maj – zastępca Komendanta Wojewódzkiego Policji w Gdańsku.

Kadra Policji

Nadinspektor Wojciech Sobczak – Komendant Wojewódzki Policji w Gdańsku

317

Młodszy inspektor Robert Sudenis – Komendant Powiatowy Policji w Tczewie

Podinspektor Piotr Wiśniewski – Komendant Komisariatu Policji w Gniewie