1
1
2
DUYN KHI
Tc gi: c t Lai Lt Ma i th 14 Tenzin Gyatso
Ghi ch:
1. Cc cc ch ti cui trang l ca dch gi Vit ng
cho thm vo trong mc ch lm sng t cc thut
ng Hn-Vit ca Pht gio Vit Nam.
2. Ch vit tt: s.: phn ng, p.: pali, t. tng ng,
e.:anh ng, c. hn ng.
Sd: Sch dn
Dch gi: L Bi
Php danh: Sonam Nyima Chn Gic
Bn dch 2008
y l mt bi dch t bn phin m v c
bin son li ca cc lot bi thuyt php do
c t Lai Lt Ma ban cho cng chng
trong ba ngy php hi ti Lun n, nm
1984, vi v dch gi Anh ng l Jeffrey
Hopkins.
Nhp
iu quan trng khi hnh tr l hnh gi cn
phi pht khi mt nguyn tt v ng. Ti
sao cn phi bn tho v ti khi nguyn
ny? D nhin nguyn lc khng phi v tin,
3
danh ting, hoc l v l do mun mu sinh
trong i sng hin ti. Chng ta c nhng
phng cch khc mang li nhiu tin bc,
danh ting v nhiu th thch th khc. Do ,
d kh khn v ngn ng, l do chnh mang
qu v n y, v cho c chnh c nhn ti
na, l chng ta u i tm cu hnh phc v
khng mun kh au. V im ny, khng ai c
th chi ci v tt c mi ngi u ng . Tuy
nhin, mi ngi c phng cch khc nhau
t hnh phc v gii quyt cc vn . Hn
na, hnh phc v kh au cng c nhiu loi
khc nhau. y, chng ta khng nhng
nhm t n s gii ta kh au, hay phc lc
tm thi m cn suy t tm t mc ch v
phc lc trng k. L pht t, chng ta khng
ch i tm kim phc lc cho i ny m cn
ngh n nhiu i sau na. Chng ta khng
tnh thi gian vi tun, vi thng hay vi nm,
m tnh cho nhiu kip v ngay c cho cc i
kip v lai.
Trong phm vi ny, tin bc tuy c mang li
cht li ch, nhng cc quyn lc v ca ci th
gian c gii hn, hin nhin l c cc th th
tt, nhng n c gii hn. Trn quan im Pht
4
gio, nu chng ta pht trin c iu g trong
tm thc th s mang iu theo qua nhng
kip sau khng mt. Bn tnh ca tm thc l,
khi pht trin thc s c mt c hnh no
mt cch sng ng trong tm th c hnh
s lun lun tn ti, v khng nhng tn ti m
cn tng trng theo thi gian. Khi bit pht
trin ng cch, nhng c hnh ca tm thc
s tng trng v bin. iu mang li hnh
phc, khng nhng lu di m cn s gip
chng ta c thm nhiu sc mnh ni tm
trong i sng thng ngy. Hy ch tm ln
nhng im , vi mt nguyn thanh tnh,
v nghe khng sao lng, bun ng.
Ngay c v pha ca ti, nguyn chnh l pht
tm chn tht vi cc ngi khc, tht lng
quan tm n h v s phc lc ca h.
Vy, by gi lm sao chng ta pht trin c
hnh trong tm thc? Mun vy, phi hnh tr
thin nh, ngha l chuyn ha tm. Nu
khng dng mnh tinh tn th s khng thnh
tu chuyn ha tm, do , cn phi tinh tn.
Thin nh ch l thun thc ha tm thc
trong nhng ngha mi. Nh vy, cng c
5
ngha l tr nn thun thc vi i tng m ta
thin qun. Chng ta cng bit, thin nh l
nhng phng php qun chiu khc nhau,
trong , ta phn tch i tng, sau cng l
tr trong nh nht tm1 vo i tng .
Trong thin qun phn tch c hai loi: mt l
s dng i tng thin qun nh l phng
cch ct tm li; v loi kia, trong ci gi
l i tng thc s l ch th, hay l, ci loi
thc trong ta c gng pht trin tm ca
ta. Khi xem xt cc phng php thin nh
khc nhau, chng ta thy c nhiu cch
phn loi thin nh.
i vi ci iu chng ta thin qun, Pht gio
thng tin ch phn lm l v hnh. Hnh l
phn chnh. Bi v chnh c hnh s a n
hnh phc tng lai cho ta v cng nh c
hnh m ta mang li hnh phc cho ngi
khc. c mt c hnh thanh tnh v vin
mn, ta cn phi hiu r v l ngha l chnh
kin. Hnh kim ca mnh cn phi c lp
thnh vng chc trn l phi, v th ta cn phi
c chnh kin.
1 Nht tm nh: e. single-pointed meditation.
6
Nt c trng ca cc c hnh chnh trong h
gio l Pht gio l g? l thun ha v rn
luyn tm thc ca ta, ni cch khc l gii
st2. Ni chung, Pht gio phn ra lm hai loi
gi l i tha v tiu tha. i tha c gc r
l lng t bi v tha gip ngi khc. Cn tiu
tha c gc r l tm t khng st hi cc
chng sinh. Nh vy, gc r ca mi gio l
Pht gio l tm t bi. c Pht, l ng
truyn b gio l ny, cng n sinh ra t lng
t bi, v c hnh cao qu chnh ca c Pht
l tm i t bi. L do chnh, thch ng ta
xin th quy y vi c Pht l tm i t bi ca
Ngi.
Tng gi, l on th tm linh ca ch tng, c
bn phm hnh thanh tnh ban gio php.
Th nht l khng nh tr li khi b ngi
lm hi hay nh p. Th hai, khng p tr
vi tm sn hn khi b ngi n i x vi tm
sn hn. Th ba, khng p tr khi b ngi
2 Gii st (s. ahimsa), c khi dch l bt hi hay bt bo
ng, ngha l khng lm tn hi n cc chng sinh hu
tnh khc.
7
n thch thc mnh vi ton nhng li c ng
hay nhc m, d cho khng c sn hn v
khng bo ng. Th t, khng nh tr nu
ngi khc n kt ti v lm phin no mnh.
l bn iu hnh tr tch thin, v l c
hnh c bit ca Tng on. l nt c
trng ca phm hnh ca cc tng ni. Gc r
ca iu l n t tm t bi, phi khng?
Nh th, phm hnh chnh ca Tng on phi
bt ngun t tm t bi; s Quy y Tam bo ca
Pht t v Pht, Php v Tng u bt gc r
t tm t bi.
Tt c mi tn gio u c h thng khuyn tu
mnh m vi gio l v tm t bi. c hnh
gii st cn bn ny c gc l tm t v l iu
chng ta cn phi c, khng nhng i vi i
sng thng ngy, m cn phi s dng gii
quyt nhng tranh chp gia cc quc gia trn
th gii.
8
Duyn khi
Ni chung, c th ni rng cho d c nhiu cch
khc nhau ging gii v Duyn Khi th
cng vn l tng quan ca h gio l Pht gio.
T ng duyn khi theo Phn ng l pratitya
samutpada. T ng pratitya c ba ngha sau:
ngha, nng ta v ty thuc. C ba iu u
c i khi cng ngha l ty thuc.
Samutpada ngha l khi ln. Nh th, ngha
ca c hai t ng chung nhau l khi ln ty
theo cc iu kin nguyn nhn. Khi s khi
ln ty theo cc yu t c gii ngha trn mt
bnh din vi t th hiu c iu cng a
n s hiu bit v hin hu t tnh. suy t
v s kin s vt trng rng bi v n l duyn
khi, ta phi hiu r ci "s vt ", ci vt th
m ta ang suy t v n. Do , ta cn phi
nhn bit vt th , v hiu r cc hin tng
to ra nim khoi cm v au n, iu no
lm tn hi hoc iu no lm li lc cho ta,
v.v...
9
Trc khi hiu c l mi php3 (s vt) u
trng rng v u do duyn khi v u l gi
danh gn ghp, ta cn phi hiu r bi php v
nhn qu. Nu u tin ta cha hiu c, lm
sao cc nhn nh th c th gip hay l lm
phng hi theo mt cch nh th, th rt kh
m hiu c g v iu cc php u trng
rng khng c t tnh ca n4, bi v cc php
u do duyn khi. V th, ng Th Tn, c
Pht xng ra bi php duyn khi, lin
h vi bi php v lut nhn qu chi phi mi
hnh ng trong tin trnh ca i sng trong
ci lun hi. Qua bi ging , ta s hiu thu
o tin trnh to thnh ca chnh nhn qu.
Do m ta c cch thc tin hnh ca Duyn
Khi gi l Thp Nh Nhn Duyn (12 vng
nhn duyn).
Mc th hai ca Duyn Khi l s khi sanh
ty duyn ca tt c cc php, ty thuc vo
3 Trong thut ng Pht gio, cc php (e. phenomena) l
cc s vt hay s kin, bao gm c v vt cht hay tm l
(nh vy, mt vng tng xut hin trong tm thc cng l
mt php).
4 l nh ngha ca Tnh Khng.
10
tng phn to thnh n. iu ny cng a
n iu l chng c php no m khng c cc
phn t, nh th, mi php u hin hu ty
thuc vo tn gi gi danh ca cc phn t to
ra n. V mc th ba, mc cng i su hn
vo Duyn Khi, nm trong s kin, khi ta i
tm s vt qua cc cn bn ca gi danh, th ta
chng tm ra c ci g l thc hu trong ci
cn bn gi danh , v nh th, mi php u
duyn khi trong ngha l n ty thuc vo s
quy kt gi danh.
Mc th nht ca Duyn Khi l ch php
ty thuc vo nhn duyn m khi sinh, vy
iu ch p dng cho nhng php khi t
nhn duyn, ngha l duyn sinh. Hai mc
sau ca Duyn Khi p dng vo tt c cc
php thng v v thng, sinh v bt sinh.
c Pht a ra thuyt Duyn Khi t mt
quan im rng ln c ghi li chi tit
trong kinh Pht Thuyt i Tha o Can Kinh5,
5 Pht Thuyt i Tha o Can Kinh, e. Rice Seedling Sutra, s. Shalistamba Sutra, c. , bn s 712 trong i Tng Kinh. Kinh ny ni, khi Pht i ngang qua mt cnh ng, thy ngi nng dn gieo la, Pht dng bc, a mt nhn mt lt khp cc Thy T-kheo, ri dng li Tn gi X-li-pht: Ny
11
trong ni: "Ci ny c th ci kia c, ci ny sinh th
ci kia sinh. Nh th: V Minh duyn Hnh, Hnh
duyn..." v tip tc nh vy cho n ht Thp Nh
Nhn Duyn.
Khi Pht ni: "Ci ny c th ci kia c", Ngi
ch ra rng cc php trong ci lun hi chng
phi sinh ra v nng lc gim st ca mt v
thng thng hng mun to ha ra ci
ny hay ci kia, m cc php sinh ra do nhng
iu kin nhn duyn c bit6 ca n. Ri khi
c Pht ni: "Ci ny sinh th ci kia sinh",
Ngi mun ch ra rng cc s vt sinh ra t
nhng nhn m chnh cc nhn t n cng
v thng, chng phi sinh ra t mt ci "tng
th" hay sinh ra "t nhin" hay sinh ra t mt
loi nguyn t vt cht thng cn gi l Bn
tnh (Prakriti)7 do hc thuyt Tng kh a
cc T-kheo, Nh Lai mun ni vi cc Thy iu ny. Ch tng im lng ch i. Pht mm ci, ch cy la ni: Ngi thy c nhn duyn l thy php. Ngi thy c php l thy c Pht. 6 Duy thc hc gi l nh bit nhn. 7 Bn tnh, phn ng l Prakti. S Lun phi ra hc
thuyt Tng Kh a (s. Samkhya) trong ni l v tr
c cu to t nguyn t Bn tnh (Prakti).
12
ca S lun phi8 a ra. Ngi cn ging qua
cch nhn th ba l: "T nhn c cc duyn
mang tim nng nh th9 m khi sinh". iu
ny ni l cc php trong ci lun hi chng
phi ch sinh ra t bt k nhn duyn v
thng no, m phi l sinh ra t cc nhn
duyn c bit c tim nng lm sinh khi ra cc
php c bit .
Vy, v mt duyn khi ca kh au th kh
au khi sinh ra nh th no? c Pht dy
V Minh l nhn gc r ca kh au. l mt
nhn v thng v c bit. V Minh dn n
hnh ng, v tch ly chng nghip trong tm
thc, v.v..., kt qu sau ny s dn n lo, t.
V phn Thp Nh Nhn Duyn10, c hai cch
gii ngha khc nhau, mt cch gii thch theo
8 S lun phi, phn ng l Samkhya.
9 Duy thc hc gi l Nng sanh nhn.
10 Thp Nh Nhn Duyn (mi hai vng khoen ca nhn
duyn): 1. V Minh, 2. Hnh, 3. Thc, 4. Danh sc, 5. Lc
Nhp, 6. Xc, 7. Th, 8. i, 9. Th, 10. Hu, 11. Sinh, 12.
Lo T.
13
nht thit hu lu11 php, v cch kia gii
thch theo thanh tnh v lu php.
Cng nh trong bi thuyt ging cn bn ca
c Pht l T Diu , c hai kha cnh v
nhn qu, l nhn qu trong cc php hu
lu, v nhn qu trong cc php thanh tnh v
lu. Tng t nh vy, trong Thp Nh Nhn
Duyn y, trong mi kha cnh gii thch li
chia lm hai: vi tin trnh ca nhn, v vi
tin trnh ca qu. V T Diu , Kh (
th nht) l qu ca nht thit php hu lu.
Cn th hai, Tp , chnh l nhn. Nu gii
thch theo thanh tnh v lu php th Dit
( th ba) l qu, cn o ( th t) l
nhn.
Khi ging l V Minh duyn Hnh th iu
l tin trnh ca s to thnh kh au; cn khi
ging l V Minh ngng, hnh cng ngng th
iu l tin trnh ca s chm dt kh
auHai iu trn c ging gii theo l trnh
xui v ngc. Khi ging l Hnh duyn Thc,
11 Cng c ngha l nhim, e. contaminated, v lm cho ta
ln ln trong lc o lun hi.
14
ri do Thc m Danh Sc khi ra, v Danh Sc
duyn Lc Nhp, t tun t i n cc vng
khoen ca Lo T, th bi ging v cc nhn to
thnh kh au hon tt.
Khi ging theo l trnh ngc th kh au ca
Lo T m chng ta kinh nghim l qu ty
vo vng khoen Sinh. Sinh li l qu ty vo
tim nng to nghip t Hu, v.v...Kh au
chnh l iu c thc s nhn mnh y,
v kh au cng l qu ca nhng nhn m
chng ta va c bit qua.
Khi ging l V Minh chm dt th Hnh cng
ngng, v khi Hnh dit th Thc cng dit v
c nh th cho n vng khoen ca nhn duyn
th 12, l bi ging theo kha cnh ca cc
php thanh tnh v lu, vi s nhn mnh vo
nhn, tc l o .
Khi ging theo l trnh ngc, th s chm dt
ca Lo t ty thuc vo s chm dt ca vng
khoen trc l Sinh, s chm dt ca Sinh ty
thuc vo s chm dt ca mc tim nng
to nghip gi l Hu, v s chm dt ca Hu
ty thuc vo s chm dt ca Th. y, s
15
nhn mnh c t trn qu, ni theo T
Diu l Dit .
Tranh v Bnh Xe Lun Hi
Tranh v Bnh Xe Lun Hi ny bao gm 6
phn. Ba phn trn din t cc ci Thin, ci A
tu la, v ci Nhn trong khi ba phn di din
t cc ci ca c o trong ci lun hi. Tranh
v din t cc mc kh au ca cc ci. Do
duyn g m sinh khi vo su ci nh vy?
Vng trn bn trong ni l cc mc kh au
sinh khi t nghip lc, ngha l do cc
hnh ng to tc. Vng trn chia lm hai,
na tri12 din t cc thin nghip v thin
nghip bt bin qu13. Na vng bn phi din
12 Na vng tri mu trng, na vng bn phi mu en.
13 Thin nghip chia lm hai loi: 1. thin nghip nng bin
qu v 2. thin nghip bt bin qu.
Thin nghip nng bin qu l nhng loi nghip sau khi
i vo ci trung m th qu vn cn c th thay i, th d
nh l khi th qu ti sinh vo ci ngi th thn thc phi
i vo thn trung m ch c hi th thn ti sinh, trong lc
trong trung m th ty theo nhn duyn (nh l khi
ti th gian c ngi thn cu nguyn hi hng cho), qu
16
t cc c nghip a n cc cnh gii thp.
y, hnh v cc ngi trong na tri hng
mt ln pha trn (thin nghip a ln cnh
gii cao) v ngi trong na phi hng mt v
pha di (c nghip a i xung ba no d).
Nghip l ngun gc ca kh au, nghip khi
ln t cc phin no ca tham, sn v si, v
c din t qua hnh v ca vng bn trong
cng. Trong , c hnh con ln biu trng cho
si m, con rn biu trng cho sn hn, v con
g trng biu trng cho tham i. Trong mt bn
v ng hn th hnh con g trng v con rn
ang chui ra t ming ca con ln, v c hai
con vt ny ang ngm ui ca con ln.
ngha l tham i v sn hn bt gc r t s
th bo y c th thay i ln ci cao hn, l nng bin
qu. Nhng khi thn thc do tch ly thin nghip m c
th bo trong ci Sc Gii Thin hay V Sc Gii Thin th
chc chn s i vo cc ci , nh vy m gi l thin
nghip bt bin qu.
Tham kho thm hai sch: 1. "Meditative States in Tibetan
Buddhism", tc gi: Lati Rinbochay, dch gi: Leah Zahler.
2. "Joyful Path of Good Fortune: The Complete Buddhist
Path to Enlightenment", tc gi: Geshe Kelsang Gyatso.
17
si m, cn hai con vt ngm ui ca con ln
mang ngha l tam c tham sn si h tr v
lm tng trng ln cho nhau.
Nh vy, tranh v din t phin no tam c
ca tham, sn v si, lm khi sinh ln cc hnh
ng thin hay bt thin, t a i ti sinh
vo trong cc mc kh au khc nhau ca
ci lun hi. Vy th th t ca nhn v
qu lm khi sinh vo trong cc ci au kh
l g? Vng v ngoi cng din t iu , v l
biu tng ca Thp Nh Nhn Duyn. Hnh v
thn d tn m cc vng bnh xe khng phi l
thng ton nng, m ch tng trng cho l
v thng. L ra, khng nn v hnh v vi
cc mn trang sc nh th. Mt ln kia, ti c
t mt bc v Bnh Xe Lun Hi v yu cu
thay th v bng hnh mt b xng ngi
m bnh xe bi v b xng ngi biu trng
cho l v thng. Hnh mt trng biu trng
cho s gii thot. Hnh c Pht bn phi ang
ch ngn tay vo mt trng m ch chng ta
nn pht tm i theo con ng o dn n
gic ng gii thot.
18
Lch s ngun gc ca bc tranh v ny n t
truyn ca v vua ca mt quc gia rt xa xi,
dng tng mt mn chu bu n v Vua ca
nc Ma Kit , v vua ny cm thy l mnh
chng c g qu bu tng ng tng li,
bn i n hi c Pht, xin dy cho l nn ly
ci g tng li. c Pht bo Vua Ma Kit
hy cho ngi v bc tranh Bnh e Thp
Nh Nhn Duyn nh th, vi nm phn bn
trong tng trng cho kh au, mang lm
qu tng li. Truyn thuyt ghi li l v vua
ca quc gia xa xi nhn c tranh v, v
nh tm hiu ngha o trong m t
c n gic ng. Thp Nh Nhn Duyn
Thp Nh Nhn Duyn c biu trng qua
mi hai hnh v nm trn vng ngoi cng.
Hnh u tin trn cng v mt ngi gi m
la ang chng gy, l biu tng ca V
Minh. V Minh l s si m khng hiu r bn
cht ca cc php. Trong Pht gio, c bn
trng phi t tng chnh, t chia ra lm
nhu chi phi khc nhau, v th m c nhiu
cch gii ngha V Minh. Ni chung thc ra
mi trng phi u cng nhn V Minh c mt
19
yu t chung l s si m khng hiu bit cc s
vt hin hu nh th no, mt yu t n
thun ca s tm ti. y, iu c t l
t kin, nhn bit sai lm in o, nhn ngc
li thc tnh hin hu ca mi s vt. Trong
cc Kinh in, c ging v mi chn loi V
Minh, v cng l nhng t kin hay bin kin,
cc oan, lin h n nhng s khi u hoc
chm dt. Tm li, cc phin no cn phi tiu
tr bao gm trong hai loi, cu sinh phin no14
v nhn to phin no.
14 Cu Sinh Phin No (c. , e. innate afflictive
emotions) ngha l nhng phin no cng sanh ra mt lc
vi con ngi. N l gc r ca v minh gm c su loi:
Tham, Sn, Si, Mn, Nghi, Kin.
y, ta nn bit thm v cc chng ngi hiu r
thm. Theo truyn thng Pht gio Vit nam th Nh
Chng gm hai chng ngi: 1) L chng hay s tri
chng do t tng chp php, v 2) S chng hay phin
no chng do chp ng.
Nhng theo truyn thng Tng Mt th nh chng bao
gm: 1. Gii Thot Chng (chng ngi ngn che khng
cho ta t gii thot v cng l phin no chng) v 2.
Nht Thit Tr Chng (l chng ngi ngn che khng cho
20
Nhn to phin no l nhng phin no c
to dng trn cc hc thuyt, cc h thng hay
gio iu m tm thc gn ghp mi thm vo
hoc ch bin ra qua cc khi nim. Khng
phi tt c mi chng sinh hu tnh u c
chng ngi ny, v cng khng th l gc r
s tn mt ca cc chng sinh hu tnh. T
Long Th ni trong Tht Thp Khng Tnh
Lun15: c Pht Bn S ni, V Minh
chnh l ci tm suy lng cho rng cc s vt
l thc s hin hu rt ro, m khng hiu
ng ra l s vt do nhn duyn m sinh ra.
T V Minh , mi hai vng khoen ca Thp
Nh Duyn Khi khi ln. l ci tm in
o hiu sai, hay t kin, cho rng cc php
khi sinh t nng lc ca chnh n, ch khng
hiu l cc php u do duyn khi m sinh ra.
T quan im ca tm in o v cc i
tng khc nhau ny, khi ln mt t kin
t n Nht Thit Tr cng chnh l Ton Tr ca ch
Pht).
15 Tht Thp Khng Tnh Lun, hn ng
, sa. nyat -saptati.
21
chp vo t tnh ca cc s vt (php) v ca
ngi (nhn), gi l t kin chp php ng v
chp nhn ng. C hai loi t kin v nhn
ng: mt l chp vo nhn thc thy cc ngi
khc v cho rng ngi hin hu c t tnh,
loi th hai l chp vo chnh t ng ca mnh,
l ci Ti, v cho rng t ng ca mnh hin
hu c t tnh. Ci chp ng ny cn c gi
l t kin chp thn ng un16.
Quan im ca t Long Th l: ci t kin, cho
t ng l c t tnh, khi ln ty thuc vo
nhng khi nim c nn tng trn nhng gi
danh ca t ng, tm thc, thn v v.vcho l
c t tnh. V th, c hai u l t kin v t
tnh. T kin thy mi php, tm, thn v v.v
u c t tnh, tc ng lm nhn to thnh
mt khi nim v ci ng, v gi nh ci ng
ny ty thuc trn tp hp ca cc th .
16 Chp thn ng un l chp vo ci "Ti" cu to bi ng
un, e. the I is a transitory collection of the five
aggregates. Tham kho: "Joyful Path of Good Fortune: The
Complete Buddhist Path to Enlightenment", tr. 323, tc
gi: Geshe Kelsang Gyatso.
22
Cn mt loi t kin v nhn ng khc, l t
kin cho rng con ngi sng c lp t tc,
hoc t chnh mnh nui sng mnh.
Nu xt k nhng tham i v sn hn ca
mnh, ta thy l n khi sinh t nhng khi
nim ca t ng, ci ti l nn tng. V nhn
thc cho l ci ti rt bn vng, chng ta pht
trin mt cm gic v ci ca mnh, v ci
ca ngi khc, t phn bit i bn, khi
ln tham i cng ght b. l cch thc xy
ra ca mi s, c phi th khng ?
Thc ra, quy c c n nh mt ci Ti, ci ng, l
ci ngi lm tc nhn ca cc hnh ng, ci ngi tch
ly nghip, ci ngi th qu, chc chn c ci ngi
nh th. Tuy nhin, khi cm gic v ci Ti qu sc
mnh m n gy ra phin no, th lc , mt cm
gic t-to Ti thnh lp ra, l s phng i qu
vt ra ngoi s tht hin hu. Tm thc to dng ln
ci loi t-to Ti ny thnh hnh. Khi ci Ti
ny khi ln trong tm, n khng ch khi ln nh l mt
gi danh gn ln trn tp hp cc un ca tm v thn,
phi th khng ? M c phi l n khi ln nh th l n
c mt t th ring bit, ng khng ?
23
Nu ci Ti hin hu theo cch n hin tng th khi
kho st vi cc l lun ca Trung Qun Tng
(Madhyamika), s cng lc cng phi thy r rng hn.
Tuy nhin, s tht l khi ta i tm ci Ti ny vi cc
l lun ca Trung Qun, ta khng tm ra c n. Nhng
n vn xut hin trong tm thc ca ta nh th l mt ci
g c thc, c th ch vo c, mt ci g rt xc nh.
Nh th, s mu thun gia hai s kin, ci Ti c
v nh l mt ci g rt c thc, nhng khi phn tch k
th khng tm ra n, chng t l c mt s mu thun
gia hin tng v cch tn ti thc s ca ci Ti.
iu ny tng t nh khi cc khoa hc gia phn bit
gia ci ta nhn thy (hin tng) v ci hin hu thc s
ca n (thc tnh).
Ngay c trong cc kinh nghim sng, chng ta
nhn din nhiu mc khc nhau ca tham
i. Th d khi i vo ca tim, nhn thy mt
mn vt g v mun n th l mt loi
tham i. Ri sau khi ta mua c mn y
v cm thy l ca ti, n l ci g ca
ti, th l mt mc nhn thc v chp
th khc. mc u, trc khi khi tm
tham i mn th ch l n thun s nhn
thc mn , n thun nhn bit i tng.
mc th hai, khi ta cm thy , mn ny
24
tt thc th l mt s chp th khc vo i
tng. Ri sau khi mua n v s hu n th
l mc th ba ca chp th vo mn .
mc u, khi ch mi nhn dng i tng ,
th n xut hin di s hin hu t pha ca
n, hin hu ca t th. Tuy nhin, tm thc
lc y cha lin h mnh m vi s chp th
i tng nh l mt thc th ring bit, hay
hin hu c t tnh. Nhng khi mc th hai,
V Minh to dng v chp th i tng l
mt thc th hin hu t pha ca n, (mc
ny l lc ta khi tm than i vo i tng), ta
c thc s mt khi nim thy t tnh ca
i tng v dnh mc vo n nh l mt thc
th hin hu ring bit. C mt mc vi t
ca tham i hin hu ng thi khi tm thc
nhn bit i tng l c t tnh. Ri khi ci
tham i tng trng mnh hn, s nhn
thc v t tnh n thun tc ng lm nhn
ca n, v khng lin kt, hay l khng hin
hu ng thi vi tham i na.
iu quan trng l phi nhn din qua kinh
nghim ca mnh l mc th nht, c s
nhn bit i tng l mt thc th c t tnh.
25
mc th hai, khi ln tm thc ng vi s
nhn bit , v sinh ra s tham i. Ri mc
th ba, khi s hu mn , khi nim th
hu thnh hnh, nh th l hai dng tm
thc tham i tht mnh m nhp vo vi
nhau. Mt l tm dnh mc vo i tng cho
rng n tht s thch th v ci tm kia l tm
khi nim mnh m s hu mn y l ca
ti. Khi hai tm y giao nhau, th tham i ca
ta n cc k mnh m. Khi suy xt v
chuyn , c phi ng l cch thc xy ra
khng ?
Sn hn cng th, c mt ci mc th nht
m theo quy c c tht. Th d, khi mi nhn
thy mt i tng no v nhn din l n
xu. Nhng khi tm suy lng tng thm ln
v khi ngh: ", thc l xu qu", ri khi tm
ght b th sang mc th hai. Qua mc
th ba, v khi i tng c th lm hi n
mnh, th tm th ght s khi ln n cc ;
c hai mc ca tm sn hn ny. Nh th,
vi c hai tm tham i v sn hn th V Minh,
l t kin cho rng c t tnh, ng vai tr h
tr. Do , ci gy phin no chnh l con ln.
S si m ca V Minh lm gc r ca tt c cc
26
phin no khc. Tm V Minh ny si m khng
hiu cch hin hu ca mi php. V biu
trng cho V Minh l hnh v ngi m chng
gy. V Minh khng c nn tng nhn thc gi
tr no c, v n rt l thp km.
Vng khoen th hai l Hnh bi v cc hnh
ng to tc, dng to thnh, hay mang li
chung nhau, em n khoi lc v thng kh.
iu ny c biu trng bng hnh v ngi
lm gm.
Ngi lm gm l ngi ly t st nn v to thnh
ra cc ci vt mi. Trong th d ny, ngi lm
gm p mt ln quay bnh xe v tip tc quay cho
n khi lm xong m khng cn phi p thm Cng y
th, khi chng sinh hu tnh to tc xong mt hnh ng
th n s lm thnh mt tim nng, hay l mt chng t
ca nghip trong tm thc. Nh C Duyn Trung Qun
Tng17 ni, n to thnh "trng thi tc mn18". Trong
17 C Duyn Trung Qun Tng, (cn gi l ng thnh tng) s. Prasangika, a. Consequentialist, l tn mt chi phi ca Trung Qun Tng do T Pht H (Buddhapalita, 470550) sng lp vo th k IVV. Nhng tiu biu nht li l T Nguyt Xng, s. Candrakrti, (600c. 650), t. Dawa Drakpa. T l mt v lun s, vin trng tu vin Nalanda, dng di B La Mn Samanta, Nam n, rt thng tho Trung Qun ln Mt tha, trc tc nhng bi lun bin h cho t Pht H. Tc phm chnh gm c: Lc Chi Du Gi Ch,
27
mi trng hp, nghip lc to ra y u c tim nng
tip tc tng trng khng b ngn ngi cho n khi
tr thnh qu sau ny. Trong thi gian , khng cn to
duyn g thm m nghip lc y vn tn ti khng mt.
Nu nghip lc y khng duyn tr qu th n vn
nm yn tim phc.
Xt v qu ca cc nghip to tc khc nhau
nh l qu ti sinh v cc ci dc gii, sc gii
v v sc gii, ta thy c cc nghip thin v
bt thin. Trong cc nghip thin li phn ra
lm nghip thin nng bin qu v nghip
thin bt bin qu. V phn cnh ca tc
nghip, ngha l cch thc to tc nghip, th
chng ta c ba ca to nghip ca thn, khu
v . V phn bn th ca nghip th phn ra
Kim Cang Tt a Thnh Tu Php, Nhp Trung Qun Hu, Cn Bn Trung Lun Ch Minh Gi (Prasannapada, a. Clear Words : A commentary on Nagarjuna's Mulamadhyamakakarika), Tc ng Minh Qung Thch, Nhp Trung Qun Lun (Madhyamakavatara, Entering the Middle Way). 18 Tham kho cun The Meaning of Life, tc gi c t
Lai Lt Ma, dch gi Jeffrey Hopkins, tr. 48, 90: trng thi
tc mn ngha l lc hnh ng hon tt, chm dt, e.
state of desructedness or cessation of that action.
28
hai loi d nghip v khi tc nghip19. V
phn d thc qu chia lm nh nghip v bt
nh nghip20.
Trong nh nghip li chia ra lm: nghip to
qu tr ngay trong i ny, v nghip to qu
tr trong cc i sau.
Sau , th d nh c nghip dn i th qu ca mt kip
ngi, nghip lc phng ra tng duyn (gi l phng
nghip21) tr qu ca mt kip sinh vo thn ngi v
c nhng loi nghip khc gip hon thnh ci qu ,
gi l vin mn nghip22 . Cc vin mn nghip to cc
qu ph thm nh l th thn p xinh hay thn xu x
v.v Ly th d mt ngi phi chu nhiu bnh hon:
19 Sd, tr. 68, d nghip (e. intention actions) l nhng
nghip gy ra khi tm hnh (e. mental factors) khi ln
mun to hnh ng (nh vy thun tu thuc v
nghip). Cn khi tc nghip (e. intended actions) l
nhng nghip gy ra khi tm hnh bt u thc hin cc
hnh ng (nh vy thuc v c thn khu v nghip).
20nh nghip (e. definite actions), bt nh nghip (e.
indefinite actions).
21 Phng nghip, e. projecting action, projecting karma.
22Vin mn nghip, c., e. completing actions.
29
nghip lc l do thin nghip bi v c sinh vo
thn ngi. Nhng cc vin mn nghip, gy ra bnh tt,
l c nghip. Cng c trng hp phng nghip l c
nghip, v cc vin mn nghip l thin nghip. V cng
c trng hp c phng nghip v vin mn nghip u
l nhn thin, cng nh c khi c hai u l nhn bt
thin.
Ngoi ra, cn chia thnh loi: nghip to tc
v tch ly theo tc ; loi nghip cha to tc,
nhng tch ly theo tc , v loi nghip
cha to tc v cha tch ly theo tc .
C nghip to ra vi thin nhng hnh ng
l bt thin; c loi to ra vi bt thin,
nhng hnh ng thin; v c loi nghip to
ra vi c ln hnh ng u bt thin v cui
cng l loi nghip to ra vi c hai, v hnh
ng, thin. V c loi nghip to ra qu chung
cho mt s ngi cng chu (cng nghip) v c
loi to ra ch cho mt ngi phi chu qu (bit
nghip).
Nu ta hi l nghip tch ly nh th no? Khi
tc ng sau hnh ng l thin, ni li i
ng, lm hnh ng tt, th nghip tch ly l
30
thin nghip. Qu tr ngay sau l to mt
tm trng an vui. Cn nu nghip do sn hn,
c ng, hnh ng c th qu tr ngay sau
phi l tm trng bt an, kh chu.
u tin l khi tm V Minh, ri sau khi
sinh giai on tip l hnh ng. Sau l
hnh ng hon tt v chm dt. Lc y, tm
thc vn tip tc lm vic. Hnh ng lm
s to ra mt chng t tim phc hay l mt
khuynh hng trn tm thc v tm thc tip
tc nui dng chng t cho n khi tr
thnh qu, tm y l vng khoen th ba l
Thc trong Thp Nh Nhn Duyn. Nh th
th nghip ng th to kt qu ngay lp tc
v trong lc , nghip s lu li thnh chng
t v tip tc n khi tr qu hnh phc, th
an vui, hay l tr qu bt hnh, kh au. l
cch thc to ra nghip v nghip tr qu nh
th no.
Hnh v tng trng cho vng khoen th ba,
Thc, l hnh con kh23. Trong o Pht, c
nhiu cch gii thch c bao nhiu loi thc
23 Kh tng trng cho tm nhy nht khng ngng.
31
khc nhau. C mt h phi xc quyt rng
Thc ch c mt loi, h phi khc ni c su
thc, hoc c h phi khc ni c tm, v mt
h phi ni c chn thc. Phn ln cc h phi
Pht gio xc nhn c su thc. Con kh trong
hnh v chnh trng nh l ang nhy ra khi
cn nh. Hnh v y c lin quan n h phi
ra l ch c mt thc. Thc duy nht y khi
hin qua ng mt, th thnh nhn thc, khi
hin qua ng tai th thnh nh thc, v.v,
nhng tu chung ch c mt thc. Ni chung,
v thc l con kh v l con vt rt thng
minh v hiu ng.
By gi vn l, t khi to nghip n khi tr
qu cn c mt thi gian kh lu. Tuy nhin tt
c cc h phi u xc quyt l nghip khng
h mt i. V th, t nhn n qu cn cn c
mt ci g lin kt c hai th. C nhiu lun
thuyt khc nhau gii thch v ci g lin kt
gia nhn v qu . Tuy nhin, c mt ch th
tn ti t lc hon thnh to nghip cho n
thi gian th qu ca nghip . Trong h phi
32
Trung qun-C duyn tng24, ci ch th gi
nh l cn c cho cc khuynh hng hay l
chng t ca nghip truyn vo. Khi mt h
phi khng th trnh ra mt cn c chng t
truyn vo nh l ci ch th gi nh do phi
C duyn tng a ra, th h phi i tm mt
cn c tn ti ring r truyn cc chng t
24 Trung qun-C duyn tng hay Trung qun-ng thnh
tng (e. Prasangika) do T Pht H ( ;
Buddhap lita) sng lp ra, T ni ting xut sc v
Trung qun tng. S c vit bi lun c tn l Pht H cn
bn trung qun lun thch (Buddhap lita-
m lamadhyamaka-vtti), lun su sc v Cn bn
Trung qun lun tng (m la-madhyamaka-
k rik ), l tc phm chnh ca t Long Th. Trong
b ny, T ph quan im ca nhng k i nghch v
nhng kt lun (prasaga) sai lm ca h, c th gi l
ph t hin chnh, ngha l khng nu quan im ca
chnh mnh, ch da vo nhng nhc im, nhng mu
thun hin hin ca i th m ph h. T thnh lp h
phi Trung qun-C duyn ( ), cng gi l Trung
qun-ng thnh tng; ; s: pr sangika-
m dhyamika).
33
ca nghip vo trong . V vy Duy thc tng25
a ra A li gia thc, hay l mt tng thc,
lm cn c cc chng t truyn vo trong
. Trong C duyn tng, ci cn c vnh vin
ca s truyn nhp lin tc cc chng t ca
nghip n thun chnh l ci ng, n thun
l ci Ti, v n thun l ci ch th . Cn
thc ch l mt cn c tm thi ca s truyn
nhp ca cc chng t ca nghip.
Nh th gi d c mt hnh ng to tc. Ri
hnh ng hon tt. Ngay sau hnh ng
l trng thi tc mn hay chm dt ca hnh
ng , v ngay lc y, tm thc bt u chu
s truyn nhp ca chng t ca nghip . T
lc , cho n lc ngay trc khi thnh hnh
mt kip sng mi, ci tm thc c gi l
tm thc ca nhn thi26( nhn thi thc). Qu
d phng gy ra bi nghip tch ly trong mt
chu k ca Hnh, do tc dng ca khoen V
Minh, l mt s ti sinh. Tm thc ngay chnh
25 Duy thc tng (e. Mind-only school), do ch t V Trc
(s. Asanga) v Th Thn (s. Vasubandu) sng lp, ch
trng l vn php u do thc m sinh ra.
26 l nhn thi thc v qu thi thc.
34
lc lin kt vi kip mi gi tm thc ca
qu (qu thi thc). Tm y ko di t lc
cho n lc ca vng khoen sau , l Danh
Sc, v l mt khong thi gian cc k ngn.
Vn khoen th t l Danh Sc. y Danh
ngha l bn un ca tm: th, tng, hnh v
thc, cn Sc chnh l sc un. Danh Sc c
biu tng bng hnh v ngi ang cho
thuyn, c khi trong hnh v khc, biu tng
l cc cy ct da vo nhau, nh trong kinh
in t li. l v lin h n Duy thc tng,
trong ging l, c mt thc gi l A li gia
thc hay l tng thc lm cn bn cho tt c v
l 3 ct tr, nh l ci king ba chn, cc ct h
tr cho nhau. Chic thuyn tng trng cho
sc, cn ngi trn thuyn tng trng cho bn
un ca tm k trn.
Danh Sc ko di trong khong thi gian bao
lu i vi mi hai khoen ? Thi gian lu bng
khong thi gian thai cha bt u pht trin 5
hay 6 cn, qua trng thi cht nhy v n
khi c cc nm khi ra v.v, biu th cc giai
on pht trin ca thai. Vng khoen th nm
l Lc Nhp, biu tng bi hnh v cn nh
35
trng, bi v lc nhp l cc ngun ni tng ca
cc thc tai, mt, mi, li v thn lc , d cc cn pht trin, nhng cha c th vn
hnh c. Thi gian cho n khi c tip xc
gia vt i tng, cm quan v thc c gi
l Lc Nhp.
Sau n vng khoen ca Xc, l vng khoen
th su ca duyn khi. Xc l im khi , i
tng, cm quan v thc tip xc cng vi
nhau. Khi c i tng, cm quan v tm thc
ngay trc lm ng v gin duyn27, th s
khi sinh mt tm thc nhn bit. Xc l yu
t phn bit nhn bit mt vt l sng, kh
hay v k.
Thc khi sinh ra qua ba duyn. Duyn u tin gi l s
duyn duyn28 v l ci lm cho tm khi sinh di
27 ng v gin duyn, cng gi l th duyn (s. samanantara-pratyaya, e. immediately preceeding condition), l s tip ni lin tc ca duyn. 28 Tham kho sch A History of Indian Buddhism,
Hirakawa Akira, translated and edited by Paul Groner. T
duyn bao gm: 1. Nhn duyn (s. hetu-pratyaya, e. causal
condition), l nguyn nhn trc tip ca duyn. Khng nn
nhm vi t ng nhn duyn trong lut nhn qu. 2. ng
36
dng ca vt . Sau , duyn th hai, tng thng
duyn, l ci lm cho mt tm thc c bit ch nm bt
ring tng i tng ca n phn bit.
S vic tm thc khi sinh thnh mt t th
nhn bit cc i tng l do ci tm thc ngay
trc , l duyn th ba gi l ng v gin
duyn. Bi v khi l s hi hp ca i tng
v tm phn bit i tng , thng c
tng trng bi hnh nh ca n hn. Xc
ngha l hi hp. Xc c nh ngha l
khong thi gian hi hp gia i tng, cm
quan v tm thc v c s phn bit nhn thc
i tng l lc, kh hay l v k, nhng trc
khi Th khi sinh.
v gin duyn, cng gi l th duyn (s. samanantara-
pratyaya, e. immediately preceeding condition), xem cc
ch trn, (trong bi c t Lai Lt Ma gi n l duyn th
ba). 3. Duyn duyn, hay s duyn duyn (s. lambana-
pratyaya, e. condition of the observed object), l i tng
thc bm vo (trong bi c t Lai Lt Ma gi n l
duyn th nht). 4. Tng thng duyn (s. adhipati-
pratyaya, e. predominant condition), l nhng tc ng
gin tip (ca mi trng), (trong bi c t Lai Lt Ma
gi n l duyn th hai).
37
Vng khoen th by ca duyn khi l Th,
c n nh l yu t cm nhn kinh
nghim sng, kh hay v k. Mt h phi Pht
gio nh ngha gii hn ca vng khoen th
by ny l tri t lc cm th sng, kh hay
v k cho n lc cm th khoi lc ca s giao
hp. Hnh v biu tng Th l mt ngi b
mi tn bn xuyn qua con mt, bi v nhn
quan rt nhy cm, ch cn c mt cm gic
kh chu nh xu mt th khng lu cng s
bin thnh cm gic rt l kh chu. Bt k
chng ta c cm th no trong tm thc, sng
hay kh, th cm th y cng c tc ng ln:
chng ta phn ng mnh m vi tm tham i
hoc l ght b, chng ta khng th ngi yn,
v cm th tip tc thc y ta to tc.
Vng khoen sau l i. C hai vng khoen
th tm v th chn, i v Th, u thuc loi
i dc. Ci khc bit ca hai th l ch, i
giai on i dc yu hn v Th giai on
mnh hn. i phn ra cc chi nhnh khc
nhau: th d nh ham mun (dc) l i tng
ng vi ci dc gii. Cn c loi ham mun s
hin hu, tng ng vi ci cao hn l cc ci
38
tri sc gii v v sc gii. Ni theo mt cch, i
dc l cc tm tham i cm th khoi lc,
nhng cng c loi i tiu cc th hai, l s
mong mun xa la cc kh th. Ri li c tham
i dc lc th gian hay l tham i trong ci
lun hi, loi ny c gii thch l tham i vo
trong cc un ca tm v thn, th c qua cc
tin trnh nhn qu hu lu. Hnh v biu
tng vng khoen ny l hnh ngi n ng
ang ung ru bia. iu ny d hiu phi
khng? Cho d c ung bao nhiu ru bia, n
ni mp ph, m vn c ung tip v chng bao
gi cm thy tha mn. Tham i l ci lm
tng trng thm ham mun, v s khng bao
gi tha mn. Cc gii hn ca n l t lc
vng khoen th t, Danh Sc, cho n vng
khoen th chn l Th.
Th c biu tng bng hnh v (mt con
kh) ang hi tri cy. l hnh ng th
hu vt m ta tham mun. C bn loi Th29.
29 Theo A-t-m-cu-x lun (s. abhidharmakoa) th c bn loi
Th, hi khc mt cht l:: 1. Dc th (c. ), l lng tham mun,
khao kht i dc. 2. Kin th (c. ), l gi nhng quan nim sai
39
Loi th nht l chp th vo i dc, loi th
hai l chp th vo ci t kin cho l c ng.
Loi th ba l chp th vo cc h thng gii v
lut sai lm, loi th t l chp th vo cc loi
t kin khc cn li. Cc loi chp th ny u
c th gii thch theo lun l bnh thng p
dng cho gia nh x hi, hoc gii thch theo
cc v xut gia v sng i phm hnh30,
nhng vn cn c cc t kin. Th d nh nu
c ngi, x b tm thi cc i dc ca ci
dc gii v c c chnh kin, i tm cch ti
sinh vo ci tri cao hn, sc gii hay v sc
gii, th cng vn cn c mt loi tham i no
. Bi v loi tham i ny khng c trong bn
loi k trn, ta c th thy l bn tham i k
trn khng bao gm tt c mi loi, bn tham
i k trn ch c ra nhm mc ch khc
phc cc t kin, v nh vy khng loi b bt
c cc th chp th no khc.
lm. 3. Gii cm th (c. ) l tm thc b rng buc ni lut
l, quy nh, gio iu. 4. Ng lun th (c. ), l chp ng.
30 Xut gia v sng i phm hnh ngha l i tu khng c
quan h sc dc.
40
Ty thuc vo Danh sc, Lc nhp, Xc v Th
m ta sinh khi i - l s chp trc c tn
ti vi cc i tng mang li khoi lc v tm
cch xa la cc i tng mang li kh au. Khi
ci loi i ny ti din mnh m nhiu ln th
s khi sinh Th, chp vo i tng ham
mun, v i, Th ny s khi ng mt nghip
lc thit lp bi mt hnh ng trong tm
thc. Hnh v biu tng l ngi n b mang
bu. Ngay ti ch ny nghip to kip sng
mi hon ton thnh tu s mai phc,
nhng ch cha pht khi ra, v th ngi n
b c bu, mang a con trong bng cha sinh
ra. Hin hu l mt trng thi ca nghip,
cng l mt chng t c thit lp trong
tm thc v hon ton thnh tu s mai
phc.
Vng khoen th mi, Hu, ko di t khi
nghip hon ton mai phc cho n khi bt
u ca kip mi. Trong chia lm hai phn
thi gian. Mt mc c th gi l thi gian "nh
hng" bi v n hng v kip sng mi, v
phn kia gi l thi gian "nhp trung m" hay
l ang trong tin trnh nhp vo ci trung m.
41
iu mun ni n nghip lc mai phc
trong thn trung m gia hai kip sng.
Vng khoen th mi mt ca duyn khi l
Sinh. V th nn hnh v l ngi ph n ang
sinh ra a con. ngha chc hn l ngi ph
n ang trong trng thi thay i.
Vng khoen th mi hai ca duyn khi l
Lo t. C hai loi Lo. Mt l s phn hy
trong tng giy pht bt u ngay t khi th
thai v trong mi mt giy pht sau cho n
ht phn cn li ca i sng. Loi kia l s
hy hoi hon ton, l ci m chng ta
thng ngh v gi lo, tr thnh gi nua. Sau
l s cht. Gia hai ci l s than khc
ca bun phin, v mi loi kh au, on tng
hi, cu bt c.31
31 Bt kh gm Sinh, Lo, Bnh, T, i Bit Ly (phi xa la
ngi thng yu), On Tng Hi (phi gp iu mnh
ght), Cu Bt c (iu cu xin th li khng c) v
Ng m X Thnh (nm m trong thn ln xung tht
thng).
42
Kip sng ca chng ta bt u bng kh au
ngay khi sinh ra. Chm dt l s cht, cng l
mt loi au kh khc. gia l bnh, gi lo,
v tt c cc s bt hnh khc. Phn ng gi l
dukkha, l kh au, v cng l th nht
trong T Diu . l nhng ci ta khng h
mun, l nhng vn m chng ta tm cch
loi tr. iu quan trng l phi kho st xem
tm cch khc phc c cc vn , v th
m phi i tm cho ra nguyn nhn. Ch tn
ging nguyn nhn ca kh au, m ta phi
chu, chnh l V Minh.
Cho n khi V Minh, l chng t ca kh au,
cn tn ti trong ta th tng giy pht, chng
ta s tip tc to tc mt nghip g , hay l
to nhn ti sinh tip. Trong tm thc
chng ta c v lng v s cc chng t thit
lp bi cc nghip to tc, b tc ng bi V
Minh.
Gii thch Thp Nh Nhn Duyn qua nhiu vng duyn khi
Chng ta gii thch mi hai khoen qua mt
vng ca duyn khi, bt u t V Minh v
mi mt khoen cn li khi ra t . Nhng ta
43
phi ni l trong khi vng duyn khi ny ang
vn hnh th cng c vng duyn khi khc vn
hnh song song. Bi v, khi ta c V Minh,
Hnh v Thc, th gia Thc v Danh Sc phi
c i, Th v Hu c th kch ng nghip
lc trong tm thc lm cho khi sinh kip sng
gn vi Danh Sc. Mc ca nghip lc ny
hon ton mai phc, sn sng dn n ti
sinh, v cng lc s c mt tp hp Danh Sc,
Lc nhp v Xc khc ang vn hnh. y l
xem xt theo mt vng ca Thp Nh Nhn
Duyn.
Nu i, Th v Hu phi xut hin gia Thc
v Danh Sc th cng c mt vng duyn khi
khc lin h n s sinh khi . Mt khi ni
khoen u l V Minh v khoen cui l Lo T,
ta c cm tng nh l c s bt u v s
chm dt, nhng khi ta nhn thy l hon
thnh mt vng ca duyn khi mi hai
khoen, th phi c cc vng duyn khi khc
ang vn hnh cng mt lc, ta nhn ra l
chng phi l mt s bt u v chm dt r
rng. Gc r ca tt c ci l V Minh, v
cho n khi ta cn c V Minh th ta khng th
lm g dit tr tin trnh ny.
44
V phn mi hai khoen duyn khi ca mt
kip ti sinh trong no c, vn c ci V Minh
cn bn, n l s si m tm ti khng hiu v
cch thc hin hu ca mi php, v cng c
ci V Minh th hai l s si m tm ti khng
hiu v s lin h gia nghip v qu. T ,
to tc c nghip v lu li chng t trong tm
thc, tr thnh phng nhn32. Phng nhn li
c hin hnh bi i, Th v Hu, v
m tr cc qu kh au ca s th sinh vo
trong no c.
Cn v phn duyn khi ca mt kip sinh vo
trong cnh gii cao trong cc ci lun hi, th
vn l ci V Minh cn bn, n l s si m tm
ti khng hiu v cch thc hin hu ca mi
php, nhng n l nghip thin tch ly chng
t thin trong tm thc. Phng nhn c nui
dng bi i, Th v Hu, nh th tr qu mt
kip sinh vo trong cnh gii cao. Khi ta suy
ngh v dng thc i lang thang trong lun hi
ny ca cc chng sinh khc qua mi hai vng
khoen duyn khi, ta s khi sinh v tng
32 Phng nhn, e. projecting cause.
45
trng tm t bi vi h. C v s cch thin
qun v mi hai khoen duyn khi, nh l qua
chnh bn thn mnh v pht nguyn mun
thot khi lun hi, hoc qua cc chng sinh
khc v do m pht khi v tng trng tm
t.
Vy, l cch thc ca duyn khi qua Thp
Nh Nhn Duyn v s pht trin ca mt kip
sng trong ci lun hi.
Cc Dng Thc Khc ca Duyn Khi
C mt loi duyn khi khc l duyn khi quy
kt theo thnh phn33 hay cn gi l duyn
khi gi nh theo thnh phn. Tt c mi vt
th u c phng phn34. Cn cc php nh l
33 E. imputation or designation in terms of parts: l phn
t gi nh ca vt th.
34 Phng phn c nh ngha l thnh phn c phng
hng ca vt th. Mi vt th ba chiu ni chung u c
su mt (su phng) ca n bao gm: trn, di, tri,
phi, trc, sau, mi phng l mt mt ca phng phn.
46
thc u c st na thc35. Nu c mt vt th
no m ta c th gi l v phng phn, th c
ngha l ta s khng phn bit c cc cnh
ca n, nh l mt phi v tri, khng c cnh
ny hay cnh kia. Nu c vt th , v khng
th phn bit cc cnh ca n th cho d kt
hp bao nhiu ci v phng phn y chung vi
nhau, ta cng s khng bao gi lm thnh c
ci g ln hn chnh ci v phng phn 36.
Nhng thc t cho thy cc vt th ln l tp
hp ca cc phn t nh xu. Nh th, s kho
st cc vt th cho thy l, cho d chia ch n
u thnh cc vt th nh hn, n u phi c
phng phn, v nh th trn cn bn lun c
m kt lun l khng th c mt vt th no
gi l v phng phn. i vi mt ging tng
35 Khi c phn tch tm thc th thy n l mt chui di
ca tm, tm ngay st na trc (tm qu kh), tm ca st
na hin ti, v tm st na sau (tm v lai). Mi tm l
mt n v thi gian ca ging tm thc lu chuyn, v l
mt st na thc (ngha l tm thc ca hin ngay lc ).
36 Ngha l tp hp ca v phng phn khng th lm
thnh vt th c phng phn.
47
tc37, nu cc st na thc ca ging tng tc
khng hin hu trc v sau th khng
th no c s tp hp to thnh ging tng
tc. Cn i vi cc php bt bin nh l h
khng bt sinh, trong vn c cc thnh phn
hay cc phn t nh l cc phn phng ng,
phn phng ty, hoc l phn lin hp vi ci
vt ny hay ci vt kia. Nh vy, bt k vt
th no, cho d thng cn hay v thng, bin
i hay bt bin, cng u c cc thnh phn.
Khi ton th hay mt phn ca vt th xut
hin trc tm thc ca chng ta, dng nh l
ton th v cc phn ca vt th c mt t
th ring bit ca n, c phi khng ? Tm khi
nim nhn thy tng trng cc vt th theo
cch , tuy nhin khi kho st k, ta thy r
rng l ton th v cc phn khng c t th
ring bit. Khi cc vt xut hin trong tm
thc, dng nh ci tng th c mt t th
ring bit so vi tng phn. Nu thc th th
khi phn tch, ta s phi tm thy tng phn,
37 Ging tng tc, e. mental continuum, l thn thc kt
hp cc trc thi phn thc li thnh mt ging tm thc
lin tc.
48
nhng khi phn tch k, ta khng th tm thy
bt c ci tng th ring r v ci tng phn
ring r no. Vy th c mt s khc bit, gia
cch thc tng th v tng phn c v nh l
c t th ring bit v ci cch thc vt
thc s hin hu. Tuy nhin, khng c ngha
l khng c vt , hay l khng c ci tng th
, bi v nu khng c ci tng th th ta
cng khng th ni v bt c thnh phn no
ca n. C ci tng th, nhng cch thc hin
hu ca n phi t c s trn s ty thuc vo
cc thnh phn cu to ra n, v khng c cch
hin hu no khc hn l nh th. Bi v ng
l nh th, cho nn iu khng nhng p
dng cho cc php bin i, v thng, m cn
p dng cho c cc php bt bin, thng cn.
Cn c mt ngha su sc hn v duyn khi.
Khi ta tm kim ci vt gi nh , ta khng
th tm thy bt c ci g trong hoc ngoi
ci cn bn gi danh ca vt , m li khc
vi vt . Hy ly t ng hay ci Ti lm th
d. C ci Ti l ngi ang iu khin hay
ang s dng ci tm v thn ny. Ti ging
nh l ch th, cn tm v thn th ging nh
l vt thuc v ch th. Ta c th ni: y l
49
thn ca ti, hm nay thn ca ti khng c
kho, cho nn ti mt mi. Hay l hm nay
thn ca ti khe mnh v ti thy tnh to.
Khng ai ni nh sau, mt vi phn ca thn
ti l ci Ti. Nhng nu trong lc , ta thy
au nhc vi ni ca thn, th ta ni Ti au
nhc, hoc Ti khng khe. Tng t nh
vy, ta ni tm hay thc ca ti. i khi ta
cn tranh u vi chnh tm ca ta hay vi tr
nh ca ta. Phi th khng ? Ta c th ni: Ti
mun luyn cho tm ti sc bn hn , ti mun
rn luyn tm tr. Ta ging nh l v thy hay
v hun luyn vin ca tm mnh, v tm lc
y ging nh l mt a hc tr ng nghch cn
phi rn luyn. Ta s tp luyn tm mt cht
ci thin tm thc.
Vy, c thn v tm l vt thuc s hu ca
mnh, ci Ti l ch nhn. Nhng ngoi tm v
thn, chng c ci t th ring bit no ca Ti.
Tt c dng nh l c ci Ti thc s, nhng
khi kho st k th khng tm ra ci Ti. Nu
c ci Ti ring bit, c ci t th ring bit-l
Ti ca t Lai Lt Ma th n phi hin din
ngay y trong ci gii hn ny, ngoi ra ta
khng th tm ra n cc ni khc. By gi, ta
50
th kho st, u l t Lai Lt Ma thc th,
u l Tenzin Gyatso thc th, ngoi ci thn
v tm ny chng c thc th no khc. Th m
t Lai Lt Ma l mt thc t, mt nam nhn,
mt v t kheo, mt ngi Ty Tng, c th ni
nng, n ung, ng ngh v t mnh an vui.
Nh vy qu chng minh l c ci g, th
m li khng th tm ra ci . Trong ci cn
bn gi danh l Ti, ta chng tm ra c bt
c ci g c th biu t ci Ti hay l chnh l
ci Ti. Nhng nh th c phi l ci Ti
khng hin hu ? Khng, khng phi vy, ci
Ti c hin hu. Tuy nhin, v khng th tm ra
n trong cc cn bn gi danh, ta phi ni rng
n ch tn ti nh nng lc ca cc nhn duyn
khc ch khng phi nh nng lc ca chnh
n.
Mt trong nhng duyn quan trng m ci Ti
hin hu ty thuc vo, l khi nim n nh
ci Ti. Nh vy, ni rng ci Ti v tt c cc
php khc hin hu ty thuc trn sc mnh
ca khi nim. Duyn khi y c ngha l:
t c s ty thuc trn cn bn ca gi danh;
hay l t c s trn tm khi nim n nh c
i tng ; hoc l sinh khi ra ty
51
thuc trn mt nh ngha gi danh, hoc l
sinh khi ra ty thuc trn mt tm khi
nim gi nh l c n. V vy, trong t ng
duyn khi th duyn ngha l ty thuc hay
nng ta vo cc yu t khc m c. Mt khi
vt th y phi ty vo ci khc m c, th n
trng rng khng c nng lc ca chnh n, v
khng th c lp. Tuy nhin, n vn sinh khi
ra ty theo nhng iu kin ca nhn duyn.
Thin v c, nhn v qu, chnh ta hay cc th
khc, bt k l vt th g, tt c u sinh khi
ty nhn duyn. T quan im ca duyn khi,
vt th trng rng, khng c ci bin kin l
hin hu nh quyn nng ca chnh n. Chnh
l v trong ngha ca duyn khi cho nn
nhn v qu mi thch hp, ta c th xc nh
c hai, v nhn v qu u khng phi hu khi
chng ta hiu thu o iu , v thot ra
khi bin kin cc oan ca on dit. l
ngha cao diu nht ca duyn khi.
Thi nay, cc nh vt l hc gii thch l, cc
vt th khng ch hin hu mt cch khch
quan, bi v bng chnh n, m ng ra cc vt
th hin hu trong ngha lin kt vi ngi
quan st. Ti cm thy ci lin h gia vt cht
52
v tm thc ny chnh l ni thc s m trit
hc ng phng, nht l Pht gio, c th gp
g vi khoa hc Ty phng. Ti ngh s l
mt s giao thoa rt vui thch. C l l sang th
k sau, nu chng ta pht trin nhiu hn theo
chiu hng ny, qua s n lc cng tc vi cc
hc gi Pht gio, c vi nhng v c mt s
kinh nghim, vi cc khoa hc gia thun ty
khng thnh kin, cc nh vt l hc cng lm
vic chung nhau, kho st, hc hi, tm ra cc
nghin cu su sc trong s lin h v vt cht
v tm thc, ti ngh chng ta rt c th s tm
thy nhng iu tht l hay v gip hng
thin. D cho cc iu khng c coi l s
hnh tr gio php, nhng l thun ty gip
gia tng su rng thm v kin thc ca nhn
loi.
Bi v trit hc Pht gio l mt ci g lin h
vi khoa hc, nh s gii thch ca Pht gio v
tm thc, cch vn hnh, s bin ha, v ln
xung ca tm, iu gip ng gp cho cc
cng vic ca khoa hc gia tm hiu v no b
v tm thc ca con ngi. i khi ti hi cc
chuyn gia v thn kinh hc, tr nh c nhim
v g ? v n vn hnh nh th no ? Cc v
53
tr li l h vn cha tm ra nhng gii thch
c th. Trong lnh vc , ti ngh l chng ta
c th cng lm vic chung. Vi nh y hc Ty
phng biu t s quan tm n cch cha
mt s bnh bng thin nh. Cch cha bnh
ny cng rt l hu hiu. y cng l mt d
n lm vic chung rt hay.
Trong Pht gio, c nhn mnh n s kin l
cc php t sinh ra38, khng c ng To ha,
do ni ng ra Pht gio khng phi l mt
tn gio, m gn vi khoa hc hn. Nhng t
quan im thun ty khoa hc, mt cch t
nhin, Pht gio l mt loi h thng tm linh.
Th th Pht gio chng thuc v tn ngng,
cng khng l tn gio hoc l khoa hc thun
ty. iu ny lm cho Pht gio c c hi tr
thnh s lin kt hay cy cu ni lin gia tn
ngng v khoa hc. Ti tin rng trong tng
lai, chng ta s phi lm vic to tip xc
gn gi hn gia nhng ngi: 1. theo tn
ngng v c c kinh nghim tm linh gi
tr, (phn ng mi ngi, thng th n
iu , th li l chuyn khc) v 2. nhng
38 ni l cc php t sinh ra khi hi nhn duyn.
54
ngi m h c tnh chi b bt k gi tr no
ca tn gio. C mt s tranh chp lin tc
gia hai loi ngi k trn. Nu chng ta c th
gip h li gn nhau hn th tht l ng
gi.
Duyn Khi v Tu Luyn Tm S gii thch cch thc ti sinh trong ci lun
hi t cn bn trn Thp Nh Nhn Duyn
ca thuyt duyn khi cng ging nh l mt
s trnh by v ci nn tng: nghip cu u,
phin no v kh au. By gi cu hi l, tm
thc c th x b ci V Minh c khng ?
y l iu ta phi xem xt. Bt k chng ta
xt v loi tm thc no th n cng lin h n
s hun tp ca thi quen. Cho d chng ta c
tim nhim su vo tm thc sai lm39 no i
na, th bi v n khng c ci nn tng hu l
c chng thc bi hin lng40, cho nn n
khng th no tng trng v gii hn. Tuy
39 Cng l t kin. 40 Hin lng: e. valid cognition, l nhn thc ng, cng l chnh tri (c kho st trong Lng Hc hay Nhn Minh Hc).
55
nhin, nu ta hun tp vi tm thc khng sai
lm41, c nn tng hu l c chng thc bi
hin lng th cho d ta khng tp luyn nhiu
m n vn tn ti trong ta. mc m chng
ta c lin tc hun tp th chnh kin ngy
cng tng trng v rt cc s t c v gii
hn.
C th ni rng cc c hnh, nng da vo
tm thc, c nn tng n nh. Ti sao nh th?
- bi v tm thc vn v th v v chung42. Cc
c hnh tm linh c nn tng n nh trong
ngha chnh tm thc l nn tng ca n.
Mt khi c hnh tm linh nm trong tm
thc, n s trong tm thc vi mt lc mnh
no , v ta khng cn phi s dng li cng
ci lc mnh mang c hnh tr ln nh
mc u tin. Nh th khi ta tp luyn
nhiu hn, ta s tng trng c hnh .
41 Cng l chnh kin.
42 V th: khng c im khi u. V chung: khng c im
chm dt.
56
Chnh trong ngha ca lun bn ny v s v
th v v chung ca tm thc m ni lun hi
t n cng c tnh cch v th v chung, iu
ny dn n ti ca s ti sinh. V phn
mt vng ca duyn khi bn trong cc
phn trc, thi gian chm nht hon tt
mt vng duyn khi mi hai khoen l ba kip
sng, thi gian nhanh nht hon tt l hai
kip sng.
ti ti sinh li a n ti u thai. Thi
nay c nhng ngi nh li cc tin kip ca
h. Mi y ti n c hai trng hp ti
c bit qua, c hai u l cc b gi. i vi
nhng ai chp nhn c kip qua kh v kip v
lai th hin tng khng c g l lng c.
Nhng nhng ngi khng tin c kip qu kh
v v lai cn phi t cu hi sau: qua nhn
duyn hay nhn qu no m tr nh li kip
trc c xy ra ?
Tm thc cng v chung, nhng s t n
thnh tu Gic Ng. Phi ni l khng th c
chuyn cc mc phin no ca tm i n
Gic Ng, k c mc tm thc th lu ca
tm. Ch c trnh vi t nht ca tm thc
57
mi tin n v t c Gic Ng. Mc tm
vi t nht ny hin hu t thi v th, v
tip tc i n Gic Ng. Khi ta cht i, cc
trnh th ca tm thc tan r hay chm dt,
v tm thc cui xut hin trong tin trnh ca
s cht l tm thc cc vi t ca nh Tnh
Quang43, chnh tm thc nh Tnh Quang ny
lin kt qua kip sp ti.
Mi hai khoen ca duyn khi c th c gii
thch theo cc chng ngi ca nht thit tr44,
43 Tnh Quang Tm (s. Prabhasvara, t. od gsal, e. clear light, c.
). C khi cng cn dch l Cc Quang Tm hay l
Quang Minh Tm, c. . y l trnh cc vi t ca tm thc m ngi phm khng th bit n. Tm ny ch c th nhn bit bi cc v i hnh gi du gi khi i vo cc tin trnh tan r ca s cht. l mt tm t bn tnh sn c, v khi nim, bt nh v t tnh thanh tnh, chnh l Pht tnh hay Php l thn. V th nn dch l Tnh Quang Tm. Tham kho sch: "Revue dEtudes Tibtaines", No 8 Octobre 2005. Sadhana della divinit solitaria Yamantaka-Vajrabhairava Traduzione e glossario della version cinese di Nenghai (Parte I). Tc gi: Ester Bianchi 44 Nht thit tr (e. omniscience) cng gi l ton tr, l tr
tu rt ro ca ch Pht, thu hiu mi chuyn ca th
gian v siu th gian.
58
hm n ba B tt a45 thanh tnh cui cng
l a th tm, th chn v th mi.
Bi v gc r kh au ca chng ta l V Minh,
ngha l v c tm thc bt thun tnh cho nn
chng ta vp phi gc r ny v kh au. V
th, phi chm dt V Minh trong ging tm
thc, l ci mang li kh au. Trong qu trnh
hnh tr thun tnh tm, chng ta s gp
mt kh au. V cn phi thun tnh li tm
thc, c mt phng thc thun ho tm bng
chnh t tm thc . Ngi luyn tm v ci
tm c rn luyn cng cng l mt tm thc
. Nh th hnh gi s tr nn kho lo trong
s hin din ca tm. Trong gio l o Pht,
phn ln th gi dnh dy v iu .
Trong tm thc ca chng ta, tm bt thun
tnh nng nht l t tng, kin thc sai lm,
hay t kin. Khi nghe php v tr nn quen
thuc vi gio php th ta khi ra cc mc
45 Ngi tu theo B tt o hnh tr thnh tu Thp a
B tt (s. bodhisattva bhumis), ngha l mi ci B tt.
59
ca nghi tm46. C ba mc ca nghi tm:
mc thp nht l khi tm nghi v iu g l
sai tri, mc trung l nghi bng nhau c
hai, iu g l sai v iu g l ng, v nghi
tm cao nht l lm th no hng v lm
cc iu ng. Ri sau , khi ta rn luyn tm
th cng khi nghi tm nhiu hn v chuyn
ha nghi tm thnh cc gi nh ng. T
mc ny, khi t duy trn cc lun l v.v, ta
c th khi sinh cc suy lun ng. Sau , do
t mnh hun tp trn cc suy lun ca tr tu,
ta t trc ng v chng c iu .
vt qua cc t kin, nhng t tng sai
lm, nhiu kt qu phi l t n c tm ra.
46 Cn phn bit r hai loi nghi tm (tm nghi ng). l
nghi tm tt v nghi tm xu. Nghi tm tt l nghi ng s
hc hi ca mnh cha thu o, nghi ng mnh cn c
nhiu sai lm, ti nghip t hc hi v tnh ho
nghip vn ln khng ngng. Nghi tm xu l nghi
ng, khng c lng tn tm vo tam bo, nghi ng lut nhn
qu v nng nht l nghi ng chnh v bn s ca mnh,
nghi nh th s c nguy c a a ngc v gin. an
ny c t Lai Lt Ma ni v nghi tm tt nghe v hc
php.
60
Cho ti khi ta khi n mc nghi ng cho
php ta dng l lun khi ra suy din hiu
bit. Nh ta pht trin tr tu phn bit r
rng cc php. Trong qu trnh , ta t t
pht trin tr tu khi ra t tam thng hc47 l
vn, t v tu.
Khi khi tin trong cc hnh tr nh th, ta s
t t nhn ra l qu thc c th chuyn ha
tm thc ca mnh. T quan im , ta pht
lng tin chc vo hnh tr gii st sinh48. Mc
u l kim ch ta khng mc vo cc hnh
ng lm hi cc chng sinh khc. Mc th
hai l p dng cc php gii tr cc tm hnh
c ng c to c nghip. Mc th ba l khc
phc lun c cc chng t c tim phc
trong tm gy ra t cc phin no. Nh t duy
trn quan im duyn khi, ta nhn thy cc
khuyt im ca ci lun hi, au kh khi ra
47 Tam thng hc (ba s hc cao tt): vn l nghe php, t
l suy ngh v php nghe v tu l hnh tr cc php sau
khi suy ngh v hiu r.
48 Gii st sinh, cng l bt st hi, cng l bt bo ng, s.
ahimsa.
61
nh th no, v s a ta vo trong hnh tr
cc mc gii st.
dt tr cc chng t tim phc sn do
cc phin no gy ra, vic u tin l cn phi
dt tr cc phin no. Dt tr phin no cng
nh cc chng t phin no tim phc sn
trong tm gi l B o. Nu ch dt tr
phin no th gi l hnh A la hn o hoc l
St tc o49. Tu tp dt tr phin no cng
nh cc chng t phin no tim phc sn
trong tm ging nh l mt quyt tm tn cng
cn qut50 qun ch. Trc khi tn cng, iu
quan trng l phi quyt tm thit lp hng
ro phng th, do , s quan trng l, u tin
phi kim ch cc c nghip ca thn v khu.
Mc ch rt ro l t Gic Ng. Nhng trc
tin, ta vn phi l kim ch cc c nghip
thn v khu ca mnh. Nay, nu vi lng v
k, ta c to c nghip nh l st sinh, trm
cp, ni di, t dm hay vu co, cc c nghip
ca thn v khu khng nhng lm hi ngi
khc m cui cng s mang li kh au cho
49 St tc anh ng l foe-destroyer.
50 Trong thut ng tu tp gi l h th cng phu.
62
chnh bn thn mnh. Vy, d ch cn xem xt
s tc hi ta mang li cho chnh bn thn l
cng cn phi kim ch khng to cc c
nghip v thn v khu.
Qun chiu v v thng s gip ta t c
iu ni trn. D th mng ca ta c di n
chng no th cng c gii hn, phi khng ? So
snh vi s to thnh ca v tr, v nin i
a cht51 th th mng ca con ngi rt ngn
ngi. Vy m cng cha chc l ta s sng n
tui th bnh thng 100 nm, hay l ch 60
nm thi. Trong trng hp ny, nu tp trung
ton nng lc v tinh thn cng nh th cht
to tin bc hay ca ci cng ch gip cho
mt kip sng ny, n thc l khng chc v
ngn ngi. Qun chiu v ti ny s gip
gim thiu lng tham, bt mun th c, d
cho kt qu ra sao cng th thi.
Suy t v hin trng th gii cng gip cho
s tu tp ny, cho d c y vt cht th
no i na th n cng chng phi l gii p
51 Nin i a cht (e. geological time) l thi gian to
thnh v lch s a cht trong qu kh ca qu a cu.
63
cho i sng. S tin b vt cht t n gip gii
quyt vi vn , nhng n li to thm ra cc
loi vn mi khc. Qua kinh nghim sng,
chng ta nhn chn ra l ch c tin b vt cht
khng . Suy ngh trong chiu hng s
tng trng lng tin cho chng ta, l tc hi
n ngi khc ch mang li thit hi cho chnh
mnh. iu cn phi c suy ngh thm
nhiu ln na. giai on ny, cng nn phn
tch s hu dng ca no b con ngi, ca
thn v hon cnh con ngi, bi v tht l
ng bun nu ta s dng n vo nhng vic
tc hi. i vi mt s ngi th qun chiu v
s ti sinh vo ba no c nh a ngc, ng qy
hay sc sinh c li lc. Nu thy kh tin l c
cc cnh a ngc, th ch cn xem xt s kh
au ca cc loi sc sinh phi gnh chu,
nhng au kh m chng ta nhn thy tn mt
ca mnh. Hy suy ngh, liu chng ta c chu
ni cc loi kh au khng, nu phi ti sinh
vo cc hon cnh . Ta c th gi s l tm
thc c sn nhng chng t do nghip gy ra
bi V Minh phi i ti sinh lm cc th vt.
Phi ngh l, trong ging thn thc chng ta
c cc cht liu sn sng pht tc thnh ti
sinh trong loi kip sng . Nu ti sinh trong
64
loi kip sng , chng ta s phi chu loi
kh au no? Cho n by gi chng ta mi ch
nhn cc sc vt thi; by gi hy tng tng:
Nu ta ha thnh n, liu ta c th chu ni
hay khng?. Khi suy ngh nh th, ta s thy
ra l mnh khng h mun nh vy. Nay, s tc
hi trn cc chng sinh khc s mang li cc
loi kh au . y l bc u qun chiu
s sai lm ca st hi v s cn thit kim ch
cc c nghip ca thn v khu.
By gi, khng c g chc chn l khi ta kim
ch c nghip ca thn khu trong i ny th
ta s cng lm nh vy trong i sau52. Do ,
cch phng th tt nht l mc th hai, h th
cng phu, tu tp chin thng cc phin no.
Cc phin no to vn cho ta chnh l nhng
iu ging trong Thp Nh Nhn Duyn ca
Duyn Khi. Gc r ca phin no l V Minh,
nhn cc s vt l c t tnh, t to ra cc
mc khc nhau ca tham i, sn hn, th
nghch, tt 53 v.v Cc th chnh thc l
phin no tc. iu rt r rng l trong th gii
52 Do cc chng t bt thin tim tng cha c qut sch.
53 Tt l lng ghen ght.
65
ngy nay, tc c cc kh khn v vn ca x
hi cng nh ca gia nh u lin h n
tham, sn v tt .
Khi mt ngi no khc tm cch hi ta th ta
nhn din ngi l k th. Nu lng sn
hn, tm hm hi ca h l bn tnh t nhin
ca ngi th y l mt vn khc.
Nhng thc ra, lng th ght, sn hn v
mun hm hi ch l cc tm hnh ngoi vi nh
hng n tm thc. Mc d to c nghip,
chng ta vn c lun lun suy ngh to thm
cc c nghip. K th ca ta cng th. Thc ra,
phin no tc khng phi l ngi lm, khng
phi l nhn vt, m chnh l tm phin no
ca h. K th thc th l ngay trong chnh
chng ta, khng phi ngoi ta. L hnh gi tu
tp, trn chin tranh u thc s cn phi xy
ra ngay bn trong chng ta. iu cn nhiu
thi gian, nhng l cch duy nht gim
thiu ti a ci m ti gi l cc tnh xu ca
con ngi. Nh tu tp vy m ta s t nhiu
s an bnh ni tm, khng phi ch i sau mi
c, hoc l sau khi tu tp lu mi c, m l mi
ngy u c. Tn tc th cn bn cp i tm
an bnh ca chng ta chnh l lng th ght v
66
sn hn. Tuy rng tt c cc t tng xu u
l phin no tc, nhng lng sn hn l tn tc
th mnh m nht. Chin thng phin no
Mun chin thng phin no, cn phi dt tr
gc r ca n, l V Minh, nhn thc sai lm
l c t tnh. lm vy, phi pht trin tm
tr tu, nhn thc mi s vt trong ng cch
ca n ngha l tri ngc vi cch V Minh
nhn thc cc s vt. Chng ta phi suy t
trn s kin l cc s vt khng hin hu c t
tnh, hay l khng hin hu t n v bng
chnh n. Cn phi pht trin l lun bc b s
vt thc hu do tm thc t kin chp trc.
Trong , chnh kin chng ng tnh khng
rt quan trng. pht trin mc tr tu
cn thit lm thuc gii tr V Minh, nu ch
pht trin tr suy din ty thuc trn l lun
th khng . Ta cn phi mang tr suy din
hiu bit ln n mc trc ng, v khi nim
ca chn nh. Mun lm vy cn phi c s h
tr ca thin nh. Nh t n mc tp
trung su vo nh, m c th pht s an nh,
l s hp nht ca tm an tnh v tm trc ng
c bit. Vy th u tin cn phi t thin
67
tr tm an tnh hay l an tm. Sau khi ta t
n nht tm nh54 v c kh nng tr tm
vo bin x55, tc l i tng ca thin qun,
mt cch rt r rng v sng ng th iu
s gip ta tin b hng ngy trong i sng.
Tm ta sc bn hn, tnh gic hn v c kh
nng nhiu hn. Do c s cn thit trnh by
thm v cch thc t s an nh, tc l tam
ma 56 (samadhi).
Ngi mun t thin an tnh ca tm cn phi
i v mt ni c lp v hy chun b tm thc
v s cn mt thi gian di. Nu mun tu tp
54 Nht tm nh, e. one-pointedness, single-pointedness.
55 Bin x ( ; s: krtsn ; p: kasina): i tng tp
trung ton trit vo v thy c trc mt (sc php,
y l mt bin x), d nhm mt ngi y vn thy hnh
nh n trong tm gi l th tng (hay hc tng; phn
ng: uggaha). Dng pht trin s tp trung t n mt
trong bn thin ch (t thin). 56 Tam ma , s. samadhi, bao gm hai chi nhnh. Mt chi
nhnh ca Tam ma l thin an nh (thin ch), s.
samatha, e. calm-abiding, t. shi nay. Chi nhnh th hai
ca Tam ma l thin minh st (thin qun), s.
vipashyana, e. insight meditation, t. lhag thong.
68
t thin an tnh lin h vi hnh tr mt tng
hay mt ch th d hn. Tuy nhin, ngoi iu
ra, ch cn tu tp trong i sng thng
ngy, mi sng sm khi thc giy, hy dng
tm trong sng ca mnh kho st xem tm
ny l ci g, s gip ta rt nhiu. iu
gip gi tm rt tnh gic v nh th s gip
hon ho phn cn li ca mt ngy. t
c mc m cc vng tng vi t ca ni
tm u dt tr v i vo mc nht tm
nh su, u tin l cn phi kim ch cc
mc th lu ca tm, gm tham i, sn hn,
v cc c nghip th lu ca thn v khu.
Mun lm c th, ta phi hnh tr gii hnh.
Trong h thng gii lut ca Pht gio, c hai
loi l c s ti gia v tng ni xut gia. Ngay c
trong c s cng c cc cp bc khc nhau. L
do l c Pht mun t ra cc trnh tu tp
nh th ph hp vi kh nng ca mi
ngi. iu rt quan trng. Chng ta nn
hnh tr ph hp theo tim nng tm linh ring
bit ca mnh, nh th ta s t c cc kt
qu thch ng. Khi nhn ra l cc gio l
c t ra cho chng sinh vi cc trnh v
tim nng khc nhau, ta c th pht lng thc
69
s tn knh cc h tn gio khc nhau trn th
gii. D cho s khc bit v cc trit thuyt
tht l ln, nhiu khi rt c bn, ta vn c th
nhn ra l v cc loi ngi khc nhau cho nn
cc trit thuyt c th thch hp v lm li
lc cho mi loi. Ngy nay, chng ta cn c s
tng knh v tng thng . iu ny rt l
quan trng.
Trong lin h , ti rt qu mn v tn trng
cc tng ni Ty phng y. Nhng khng
nn vi v th gii. Bi v c Pht t ra s
hnh tr thch hp vi cc trnh khc nhau,
iu quan trng l phi thm nh trnh ca
mnh v t m tun t tinh tn. Cn iu
khc na, ti cm thy rt quan trng l, cc v
Ty phng tht lng mun tu tp Pht gio
hy vn nn gi li v tr thnh vin tt trong
x hi ca mnh. Qu v nn li trong ,
ng tr thnh mt k b c lp. Tinh ty ca
Pht gio, khi hnh tr bi ngi Ty tng, l
lin kt vi nn vn ha Ty Tng ca h; c l
s l mt iu sai lm khi qu v Ty phng c
bin mnh hon ton tr thnh vn ha Ty
Tng v tu tp hnh thc Pht gio Ty
Tng ha.
70
Hy li trong x hi ca qu v, tip tc trong
ngh nghip, lm vic di t cch mt thnh
vin ca cng ng x hi, v trong cng lc,
thc hnh gio php ca c Pht nu ta cm
thy iu c li lc v hu hiu. Chng ta
thnh lp nhiu trung tm tu hc, hy gip cc
ni tip tc hot ng. Nhng nu c ngi
mun tu tp Pht php, cha hn l cn thit
phi gia nhp vo mt trung tm; ngi c
th ngay ti ch ca h ang m tu tp .
Chng ta bn qua cc cch thc chin u
chng phin no, sau y, chng ta s bn lun
lm sao pht B tm, t bi tm, v lm
sao tiu tr cc chng ngi ngn che nht
thit tr, tc l dt tr nhng chng t tim
phc gy ra t phin no. Trc tin, ta phi
hnh tr gi gii hnh l nn tng, ri qua cc hnh tr thin nh tam ma , tm thc s
t c nh v tr thnh mnh m. Tm nh
phi c dng vo vic thin nh v Tnh
Khng, nh ta t t chin thng cc chng
ngi, v dn dn dt c cc chng ngi bm
sinh. Sau cng, ta s hon ton chin thng V
71
Minh, l tm khi nim chp vo t tnh.
S dt tr tm c gi l gii thot.
Nh l h php Long Th ni: Nh chm
dt cc nghip lu hoc57 v cc phin no m
t gii thot. Nghip lu hoc c to tc t
cc t kin. l nhng th to ra bi cc bin
k58 khi nim, v cc bin k khi nim s
b chm dt nh Tnh Khng, hay l ngng
hn khi nhp vo Tnh Khng. iu c
gii ngha theo c hai cch. D sao th ci thc
ti , Tnh Khng m trong tt c cc
phin no, V Minh v.v, u b tt ngm
chnh l Dit , cng chnh l gii thot. Pht B Tt hnh Ti s gii thch v hnh tr pht trin hnh
nguyn B Tt. Trong ng cnh ca phn ging
ny, chng ta ang im h th cng phu.
Qua hnh tr tam thng hc l gii, nh, tu,
57 Nghip lu hoc (e. contaminated actions) l cc hnh
ng nhim do v minh, y ta i ti sinh trong lun hi
sinh t.
58 Tm bin k l tm to ra nhng ci khi nim, t kin
sai lm (e. conceptual elaborations).
72
cc phin no b dt tr. Vy by gi, ta
i n im phi dit tr nhng chng t tim
phc gy ra t cc phin no. Dit tr chng t
phin no tht l cc k kh khn. L do g m
phi dit tr nhng chng t phin no? L bi
v n ngn che ta thu th59 ng thi n tt c
cc i tng hiu bit ca tr tu. Do , d l
mt v c qu bc A la hn, mt v St tc,
thot ra khi lun hi cng cha thnh tu
pht trin hon ton nng lc ca tm thc con
ngi.
Cu hi l: lm sao dt tr cc chng t phin
no. Hin ti y, v kh s dng cng vn l
mt th; l tr tu chng ng Tnh Khng.
Tuy nhin, ta cng cn thm mt nn tng
h tr mnh m, l cng c to ln, v
phng cch tch t lin tc cng c to ln l
nng nh n B tm, lng v tha. Ngi tu
tch t cng c, vi nguyn nhm mc ch
gii thot v bt st hi chng sinh khc, ch c
quan tm chnh n mt chng sinh y (l
mnh) m thi. Trong hnh tr B tm, ta
59 Thu th ngha l nhn thu hiu sut c chn l.
cng l nht thit tr.
73
quan tm n tt c mi chng sinh. Bi v
chng sinh v lng v s, khi tm thc hng
n tt c, th nng lc cng c tch t cng s
v gii hn. Quy y Tam Bo Pht, Php Tng v
quan tm n bn thn mnh l mt chuyn,
nhng quy y Tam Bo v quan tm n tt c
mi chng sinh hu tnh li l mt chuyn
khc. Nng lc ca hai chuyn cc k khc
nhau bi v i tng qun st khc nhau rt
nhiu. V ngi nhm n mc ch gii thot
khi lun hi cho chnh mnh th s gii thot
ch l s tt ngm ca cc phin no. Vi
tm nguyn v tha hn, ta nhm n Pht qu,
l s chm dt ca nh chng l phin no
chng v nht thit tr chng60. Nh vy, s
hnh tr ca v th hai s dng mnh hn
nhiu v s tng trng nng lc cng c ln
rt nhiu ln hn.
60 Theo truyn thng Mt tng Ty Tng th nh chng l hai chng ngi: 1. gii thot chng, cng gi l phin no chng, l chng ngi ngn che khng cho t gii thot ( l cc phin no) v 2. nht thit tr chng, l chng ngi ngn che khng cho t nht thit tr, cng ngha l ton tr, thu th mi s vt (chng ngi l cc chng t phin no). Khc vi truyn thng Pht gio Vit Nam gi chng ngi th hai ny l s tri chng, l chng ngi gy ra t nhng t kin chp cht vo nhng s hc gio iu sai lm.
74
Bn tnh ca tm b rt l trn qu,
tuyt diu n ni i khi chng ta phi
t hi lm sao m con ngi c th pht
trin ci tm . Tht l phi thng, k
diu khi qun c thn mnh tn trng
hay quan tm n cc ngi khc v
thy trn qu h nh l trn qu bn thn
mnh. Ai ai cng phi trn qu ci cm
gic nng nhit . Nu c ngi no
chng t tm nng nhit vi ta th ta cm
thy sung sng bit bao. V nu ta cng
i x vi tm nng nhit n ngi
khc th iu l iu tt nht trong ci
lun hi cng nh ci Nit Bn. l
ngun gc thc s ca hnh phc. Nu ta
c th pht ci kinh nghim ca tm y
mt cht thi th n cng s gip chng ta
v n s mang li s an bnh trong tm
thc v mang li sc mnh ni tm. N s
mang li cho chng ta s phng th hu
hiu nht v nn tng vng chc nht
tn cng. Tm ny cng l mt v thy ca
ta, l ngi bn tt nht, v l v h php
cao nht ca ta. V vy, tm ny tht l tt.
75
Chng ta cng bn lun v c cu cn bn ca trit
l, t c th rt ra mt kt lun: ta c th pht trin
ci tm thc tt p . Ch v i t s n a
ra hai phng php thc hin tm ny. Mt phng
php gi l gio php tinh ty By im Nhn
Qu Pht B Tm, phng php kia l Nhn
Ng Bnh ng. Mun pht tm nguyn v tha mnh
m , ta phi pht tm nguyn phi thng ngha l
pht quyt tm t nhn lnh trng trch gip tt
c cc chng sinh hu tnh. khi tm nguyn phi
thng ny, ta phi c lng t bi, khng th chu ni
khi nhn thy cc chng sinh kh au m khng lm
g. D cc chng sinh ang chu cnh kh au hay
l ang c y cc nhn duyn s b th bo kh
au, nu ta khng c lng t bi khuy ng su thm
trong tm thc v s kh au th chng ta s khng
th khi i nguyn . Kinh nghim sng cho ta
thy r l d dng pht lng t bi vi nhng ngi hp
tnh chng ta, vi nhng ngi ta tng c hay vi
nhng ngi ta a thch. Nh vy trc khi pht tm
i t bi, chng ta cn phi c mt phng thc
a tt c vo trong loi chng sinh thch hp. Phng
thc l hun luyn nhn quan ca mnh nhn
thy mi chng sinh theo cch chng ta nhn nhng
ngi thn yu gn gi nht, c th l cha hay m ta,
hay l mt ngi thn thuc, hay l mt ngi khc
76
no . Mun nhn thc chng sinh nh th, chng ta
cn nhn h vi tm bnh ng. y, cn dng tr
tng tng gip ta. Hy qun tng trc mt
mnh l mt ngi m ta rt thn thin, v mt ngi
m ta khng a thch, ri gia hai ngi l mt
ngi m ta c cm gic trung tnh; sau , hy qun
xt cc loi cm gic ta khi ln vi ba ngi .
Mt cch t nhin, khi qun tng nh th, tm ta s
thy gn gi vi cc bn b, xa cch v i khi sn
hn, hoc phin no vi nhng k th ch, v khng
c cm gic g vi ngi trung tnh. Hy kho st iu
. Trn quan im Pht gio, chng ta tng ti
sinh v lng kip ri. C th ngi bn kip ny
tng l k th ti t nht trong i qu kh. Cn cc
k ging nh l th ch ca hm nay li c th l
nhng ngi thn qu nht trong i qu kh. Tng
lai cng th, chng c l do chc chn no m mt k
th ch hm nay s mi mi cn l k th ch tng
lai, hoc bn b s mi mi cn l bn b trong mai
sau. Khng c g bo m nh th, ngay c trong i
ny. Bn b hm nay c th nhanh chng thay i
thnh th nghch. l iu rt r rt, ngay t kinh
nghim sng trong gia nh ca chng ta, v nht l
trong cc chnh tr gia: hm nay l bn tt, l ng
minh tt, ngy mai bin thnh k th t hi nht.
77
iu cn bn l c cu i sng ca chng ta khng
c g n nh chc chn, i khi chng ta thnh cng,
i khi tht bi, mi s vt u lun lun i thay. Do
, ci cm gic bn b v k th ch c v rt hin
thc v chc chn l iu v cng sai lm. Khng c
l do no khng nh nh th, iu tht l in
r. C suy tng nh th s ln ln gip ta san bng
quan im ca tm n mi ngi.
Buc sau l qun tng sm mun g cc k
th cng s tr thnh bn tt. Nh vy, hay
nht l ngh rng tt c ba ngi u l bn
tt nht. Nu tm ta khi lng th ght h,
chng ta cng c th xem xt kt qu s l g.
iu rt hin nhin. Cn nu ta c gng
pht tm t bi n c ba ngi , th kt qu
s rt tt, khng th nghi ng. Nh th, tt hn
ht l ta pht tm t bi ng u. Sau th
th pht tm y sang hng xm bn tri, ri
qua hng xm bn phi, ri i tip theo th t.
Sau , pht tm ny n c thnh ph, c tnh
v c t nc, ri sang c u chu, ton th
nhn loi ca th gii; sau cng, pht n v
bin chng sinh. l phng php thc hnh
pht tm t bi.
78
Mt phng php th hai l nhn ng bnh
ng v i ta cho ngi. Hy kho st xem
bn no quan trng hn, ta hay ngi? Ta ch
c mt, cn ngi th c v lng v bin. C
hai bn u mong mun sung sng v khng
mun kh au. V c hai u c quyn c
hng hnh phc, v thot kh au bi v c
hai bn u l chng sinh hu tnh, u l
thnh vin ca cng ng cc chng sinh hu
tnh. Nu ta t cu hi: Ti sao ta li c
quyn hng hnh phc? L do ti hu l v,
ti mun c hnh phc, chng c l do no
khc na. C mt ci cm gic t nhin v ci
Ti, v trn cn bn chng ta mun c
hnh phc, l iu nhn thc ng. V trn
cn bn , chng ta ni l c quyn hng
hnh phc, l iu chng ta gi l nhn
quyn; l quyn ca chng sinh hu tnh.
Kh nng thot kh au cng nh th, iu
khc bit duy nht l, ta ch l mt chng sinh,
ngi khc l a s cn li. Kt lun tht l r
rt, trong mt bi ca nh ca ton th chng sinh th mt chng sinh chng c g l quan trng
c.
79
y l iu m ti t mnh hnh tr v i khi
din gii cho ngi khc: hy qun tng, mt
bn l ci Ti gi nua ch k, v bn kia l c
nhm ngi ngho kh, thiu thn. Hy xem ta
l mt nhn vt khch quan ng gia, hay l
mt nhn vt th ba. Ri ta cu xt xem, iu
no l quan trng hn: i theo bn ca ci
ngi ch k, t ng ngu xun hay l theo bn
ci nhm ngi ngho kh, thiu thn khng t
lo liu c. Nu ta c tri tim nhn bn th ta
s t nhin ng theo nhm ngi ngho kh.
Suy t nh th, n s gip tng trng tm
b v tha, v ri s t nhin nhn chn ra ci
tnh ch k n xu xa nh th no. V ha ra l
t xa n gi ta hnh x nh th. Nhng
nu c ai ni Anh l ngi xu th cm thy
sn hn ni ln. Ti sao? L do chnh l v ta
khng mun l ngi xu. Tt c u nm
trong lng tay ca mnh, nu hnh x nh mt
ngi tt, th ta s tr thnh ngi tt. Nu
thnh ngi tt th khng ai c th lit ta vo
loi ngi xu c. Hy suy ngh k iu ,
n s gip rt nhiu cho ta pht trin lng v
tha t bi.
80
l mt phng php hnh tr. Nhiu s
trong cc qu v chc c nghe ti ni v
ha bnh th gii, hay l gia nh ha hi, hay
l quc gia an bnh; ci ngun gc ti hu ca
n chnh l lng v tha, lng t bi v lng
thng yu. Trong tt c cc tn gio ln, iu
dy ch yu l lng nhn i v t bi. By gi,
suy ngh ti a n cc l l khc nhau ny
s gip pht trin lng tin hay quyt tm. Vi
quyt tm , v vi c gng tng ngy, tng
thng, tng nm, ta s cng ngy cng tr nn
tt hn. Vi nguyn t bi , mi hnh ng
ca chng ta, cho d l i ng, n ung, ni
nng, hay l ci g khc, cng s tch t cng
c lnh, v to dng c hnh v bin.
Hnh tr Lc Ba La Mt
By gi, theo quan im Pht gio, lm sao ta
gip cc ngi khc. Mt cch l b th ti
vt, nh l thc n, qun o v nh . Nhng
iu c gii hn, v n chng th mang li s
mn nguyn hon ton cho ta, v cng chng
mang li mn nguyn cho ngi khc. Vy, ch
khi no ta t mnh tinh tin qua cc hnh tr,
qua cc thanh tnh ha ln ln tm thc th ta
81
mi cng ngy cng t n hnh phc hn, v
th th trng hp ca ngi khc cng vy.
gip ngi khc hiu c iu g phi lm
theo v hnh tr t hnh phc, v iu g
phi ngng lm, ta cn c kh nng ton ho
thuyt ging cc mc . Chng sinh vn
c v lng cn c, thch v cc tim nng
tm thc khc nhau, v.v... Nu ta khng pht
trin cc cng hnh thnh thin ca thn v
khu kh hp vi nhng g chng sinh khc
cn thit, th chng th gip h hon ton.
Khng c cch no lm c nh vy, tr khi
chng ta tiu tr nhng chng ngi ngn
che nht thit tr, v t n ton tr ca ch
Pht. Trong hng tm cch cu cc chng
sinh khc m ta tm cch t n Pht qu, khi
ta tiu tr mi chng ngi ca nht
thit tr.
Lng t thin, b th, l mt trng hp tu tp
t su thm ca tm mnh trong hnh b th
ba la mt m khng h tm kim qu bo ca
s b th cho c nhn mnh.
Trong s hnh tr B tt gii, iu ch yu l
tu tp sao kim ch tm tm kim li lc cho
82
bn thn mnh, tm t ng ch k. Nh th s
mang li cc kt qu, th d nh, th nguyn
hnh b th lng nhn c, hay l nguyn
khng lm hi cc ngi khc. Mun hnh tr
b th mt cch thch ng, ta phi nguyn
khng lm bt k iu g tc hi n cc ngi
khc, nh vy, hnh hnh b th ch mang
li li lc, ta cn c B tt gii kim ch tm
t ng ch k.
Mun t tr gii thanh tnh, ta cn phi pht
trin hnh nhn nhc. hnh tr php mn
"Nhn Ng Bnh ng v i ta cho ngi",
hnh nhn nhc c bit quan trng. Ta s
c nhiu li lc khi hnh tr nhng phng
php m T Tch Thin61 ra trong cun
lun "Hnh B Tt Hnh", din gii trong hai
chng ni v nhn nhc v thin nh. Hnh
tr hnh nhn nhc to thnh nn tng tu
tp " Nhn Ng Bnh ng ". l bi v vn
kh nht khi pht B Tt hnh l pht lng
thng yu v thn thit vi cc k th ca
ta. Trong bi cnh ca s hnh tr hnh nhn
61 T Tch Thin , c. , s. ntideva, t. zhi ba lha, l mt v i s kim thi ho n thuc phi Trung qun C Duyn Tng sng vo khong th k th 7-8.
83
nhc, khi ngh n k th th ta khng c
ngh rng, h l k th nghch v lm hi
mnh, thay vo , ta phi qun k th l ngi
gip ta. Ta s nhn chn ra l, "Khng th
no thnh tu hnh nhn nhcc v s mnh b
lm hi, tr phi c mt k no tc hi n ta".
Nh ni trc, c nhiu chng sinh ta c
th hnh hnh b th ba la mt, nhng rt
him c chng sinh cho ta c hi hnh tr hnh
nhn nhc ba la mt i vi h. Ci g him
hn th ng qu bu hn, c phi khng? Tht
vy, ci gi l k th rt tt bng. Nh hnh
tr hnh nhn nhc m sc mnh ca cng c
tng trng, v ta ch c th lm c nh vo
c k th. Nh th, k th khng ngn chn
c chng ta tu tp Pht Php, ngc li, h
gip ta mi ng.
Trong cun lun "Hnh B Tt Hnh", T Tch
Thin gi th c li phn i nh sau: "K
th u c khi no c nh gip ta". Cu
tr li l, khng cn thit phi c nh gip
m c nhng th vn gip ta. Th d nh, dit
, gii thot, l th ba trong T Diu
gip ta rt nhiu, nhng gii thot u c
tc . D cho l k th khng c gip , ta
84
cng vn nn tn trng h. Cu phn i th
hai l, "Nhng t nht th dit , hay gii
thot cng khng c lm hi ta. Trong khi k
th, ngay c khi n khng c gip ta nh gii
thot, th n vn c lm hi". Cu tr li l,
chnh v k y mun lm hi ta, m tr thnh
k th, v ta cn c k th y hnh tr hnh
nhn nhc. Mt ngi nh v bc s khng c
lm hi, m ch c gip ta th khng th cho
ta ci c hi thc hnh pht trin hnh
nhn nhuc. l kinh nghim v l lun ca
mt v i B tt ngy xa, rt l hu hiu. Khi
ta suy ngh theo cch , tr phi ta ngoan c
cng u mi gi tm ch k, t yu bn thn,
bi v khng c l do g ta ch k, m ngc
li c v vn l do ta pht lng nhn i,
thng yu ngi khc.
Mt loi lng nhn nhc khc hay lng nhn nhn l s
t chp nhn kh au. iu quan trng l phi p
dng cc phng thc trnh kh au trc khi n
n, nhng khi kh au bt u th khng nn nhn
kh au nh l mt mn n, m hy qun tng n nh
l mt iu hu ch, l ci c th gip ta. Cch ngh
khc l nh tri qua kh au trong i ny m ta tr bt
n ca c nghip tch ly t cc i trc. Kh au cng
85
gip ta thy r cc khuyt im ca ci lun hi.
Cng hiu r cc iu trn th ta cng pht tm
chn ngn to c nghip. V cng gip ta thy ra u
im ca gii thot. Qua cc kinh nghim kh au ca t
chnh mnh, ta s c th suy nghim ra ngi khc kh
au nh th no, v nh th s pht lng t bi. Khi suy
ngh v kh au theo cch , ta s cm thy y l
mt dp may tu tp nhiu hn v suy t nhiu hn.
Sau l tinh tn, iu ny rt quan trng. Tinh tn nh
l gip tr v.v..., l pht nguyn i vo tu tp dng
mnh, qua nhiu i kip nu cn, c th thnh tu
pht trin. iu ny gip ta rt nhiu trnh lm vo s
nng ny, bc bi hay tro c v vi chuyn kh chu
nh tm thi. Ri sau s t thin nh v tr tu. Hnh tr Mt tng
Trong hng ca lng t bi v tha, hnh tr
to s chn mi ging tm thc ca mnh l
hnh tr Lc ba la mt, v cc hnh tr
to s chn mi ca cc ngi khc l "Bn
cch thu nhn t". Trong Lc ba la mt,
mi ba la mt sau li cng kh hnh tr hn v
quan trng hn ba la mt trc. Hai ba la mt
cui cng l thin nh v tr tu ba la mt.
Theo ngha l ca Kinh Tha, c tt c "Ba
86
mi by phm tr o62" gip t gii
thot, v nh trong "Hin Qun Trang Nghim
Lun" ca T Di Lc63, c nhiu o l khc
nhau t n Pht qu. Gc r ca tt c cc
o l u l thin an nh kt hp gia hai
trng thi ca tm ch v qun64. Mt Ch
Tha, hay l Mt Tha l mt phng tin
mnh m t thnh tu thin an nh
nhanh chng. Trong Bt Nh Tha, gc r ca
s hnh tr l tm nguyn t bi, B Tm,
t gic ng v chng ng Tnh Khng,
khng c hin hu t tnh. iu v i trong
Mt Tha l hnh tr tr trong thin an nh.
Nh th, c ni rng cc kinh in Mt
Ch c bao gm trong cc b kinh ca Gio
L.
62 Ba mi by phm tr o, e.thirty-seven harmonies of
enlightenment. Tham kho sch: "Meditation on
Emptiness", Jeffrey Hopkins, tr. 205-207.
63 Hin Qun Trang Nghim Lun, e.Maitreya' s Ornament
of Clear Realization.
64 Thin ch (ch ngha l ngng, l an tr tm trn mt
im), e. calm abiding meditation. Thin qun (phn tch
i tng), e. special insight meditation.
87
Lm sao m Mt Ch Tha li c im c bit
v l mt phng php su sc hn thnh
tu thin an nh, l s ha hp ca thin ch
v thin qun?
Vi tm nguyn B , t n gic ng, ta
tu tp nhm ch t Pht qu, c c Php
Thn vin mn phc lc cho chnh mnh v Sc
Thn vin mn phc lc cho nhng ngi khc.
Trong hai mc ch, th mt c bit nhm n
t Sc thn gip , h tr cho cc chng
sinh khc. Sc Thn ca Pht c cc tng qu
ln v p ca thn Pht, v ta tm cch t
c thn ny theo cc h Kinh in qua cc
hnh tr Lc Ba La Mt, di nh hng
ca lng i t bi v lng v tha, t gic
ng. Kh nng c bit ca Mt Ch l, ngoi
ra, ta i vo hnh tr thm cc phng php tu
tp t khi thnh dng tng ca Sc Thn m
ta ang c nhm t n. Ngha l, ci ta hnh
tr ph hp theo dng tng ca qu v m ta
c gng thnh tu. Trong chiu hng ny, mt
im c bit ca Mt Ch Tha l s bt
88
phn ly, hp nht ca hai th "Php v Tr65".
Trong Bt Nh Tha, tr tu t h Kinh in
c kt hp hay chu nh hng ca phng
php, v phng php