ود ل ن دان مت ل م كا درdownload-thesis.com گاه ش ن دا م ق کده ش ن دا ات ی ه ل ا و عارف م ی م لا س ا ان ان, ن امه ن ی س ا ی ش كار د ارس ه ت ش ر ه ف س ل ف و ت م ک ح ی م لا س ا: وان ن ع ار ض> ت ح ا و ت ق ی ق ح رگ م در ه ش ن د انام ام ی ن ی م خ)ره( وصدرا لا م و اتQ ی ش ا ی م نS ا اQ ن ات نS ا و ات روان اد ی ش ا ما: ن ه راV ر کت د ه هدی مدات سا ی م ن ق ی س م اد ی ش ا اور: ش م هQ ج ح لام سلا ا مد خ ا دیQ عان1
46
Embed
download-thesis.com · Web view«أجل» در اصل لغت به معنای «مدت معین»، «پایان مدت» است و شاید به استناد آیات قرآن، معنای
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
چکیده�اوی ژرف و تأمل هرگونه��ازپژوهی و ک��یرامون ب��أله پ��رار مس��یز اس� آم
�یر ضرورت از مرگ، و احتضار��اری قابل غ��وردار انک��وده برخ� پژوهشی خأل و ب چهاچوب و افزاید. مبانی می آن به پردازش اهمیت بر زمینه این در محسوس
از که است اندازهایی چشم ترین متعالی از صدرایی تفکر دستگاه نظری های�أله این ابعاد به توان می آن فراز��ت. در مس��دگاه نگریس��درا دی��ام، و مالص� ام�تانه به ورود عالم عنوان به احتضار، عالم��رگ آس��االت و م��رد به منحصر ح� و ف�رگ حقیقت و گرفته قرار توجه مورد نفس وجودی تکاملی سیر در اش ویژه� م
�ئه از انتقال معبر عنوان به��ئه به ظاهریه ملکیه نش��ه، ملکوتیه نش��ورد باطنی� م�ده واقع بررسی��ت. در گردی��ان این اس��ه، پای��یفی-تحلیلی، روش با نام� توص از آن مالزمات و مقارنات برخی و ها ویژگی و احتضار حقیقت تبیین به نخست�یمای گاه آن و شده پرداخته امام و مالصدرا دیدگاه��رگ، حقیقت س� شاخصه م
است. گرفته قرار بررسی مورد اندیشمند دو این دیدگاه از آن علل و انواع ها،�ان این در��ان نامه پای��بات بی��احث، مناس��داف از مب��ویه و اه��ای س��لی ه� اص
�ئات و هستی عوالم تمایز و تعدد نظیر ای محتواست. مبانی��وه و نفس نش� نح�نین و ج�وهری ح�رکت طریق از هستی، عوالم در موجودات تکاملی سیر� همچ�اط نحوه��دن و نفس ارتب��ترین از ب��انی مهم��اط در که است مب��وع، با ارتب� موضاست. گرفته قرار تأمل مورد
�رگ،: کلیAAدی هAAای واژه��ار، م��ات روح، قبض احتض��ات، و آی� روایخمینی. امام مالصدرا،
4..................................................................ها هیفرض 1-65......................................................................نهیشیپ 1-75..............................................................قیتحق روش 1-85...........................................یشیاند مرگ و مرگ تیاهم 1-9
6....................مرگ به یاسالم عرفان و فلسفه انداز چشم 1-9-17...............امام و مالصدرا نگاه از بحث ینظر یها چارچوب 1-9-28.........................................................میمفاه یبررس 1-10
17..........................................احتضار عالم یها یژگیو 2-1-218................برزخ عالم دروازه مثابه به احتضار عالم گاهیجا 2-1-320.............................احتضار حالت در بدن و نفس رابطه 2-1-4
20........(الله رحمهما) امام حضرت و نیصدرالمتأله نظر 2-1-4-121............................................اتیروا و اتیآ نظر 2-1-4-2
21....احتضار عالم در هیاله هیکل تیوال صاحبان و مالئک حضور 2-1-3�ب 2-1-3-1���ات در ثیحد چند انی���ور اثب���ال بر ائمه تیوال حض�� نیب
23.............................................................................محتضر28....احتضار هنگامه در هیکل تیوال حضور از یگرید ریتعب 2-1-3-2
33............نیمحتضر نفوس اقسام در امام حضرت انیب 2-2-2-1�ب 2-2-2-2��رو انی� نیرالمومنیام کالم در نیمحتضر از دیگر هیگ
34.....................................................................(السالم هیعل)36...............................محتضر یها یناخوش و ها یخوش 2-2-2
36.............محتضر یها یناخوش و ها یخوش خاستگاه 2-2-2-137.....شیخو اعمال از محتضر یها یناخوش و ها یخوش 2-2-2-2.یطیمح عوامل از محتضر یها یناخوش و ها یخوش 2-2-2-3 .39
49......مرگ از پس عوالم و خود حال به نسبت محتضر یآگاه 2-2-352.......................تصرفات و دخل به نسبت محتضر قدرت 2-2-4
63...............یجوهر حرکت در یا مرحله مثابه به مرگ 3-2-1-165.........................گرید جهان در والدت مثابه به مرگ 3-2-1-266.................یوجود یامر و کمال و ریخ مثابه به مرگ 3-2-1-368...................................یقسر حرکت و بدن مرگ 3-2-1-469.......................................بدن ترک مثابه به مرگ 3-2-1-571......................................................یبند جمع 3-2-1-672......مرگ قتیحق و یستیچ باب در سیالرئ خیش نظر 3-2-1-7
73.......(هیعل الله رحمة) امام حضرت دگاهید از مرگ قتیحق 3-2-273.............................عتیطب از خروج یمعنا به مرگ 3-2-2-175..............................................یوجود امر مرگ 3-2-2-2
76.............................................اتیروا و اتیآ در مرگ 3-2-377...................................................مرگ قتیحق 3-2-3-179..........................................مرگ یوجود تیماه 3-2-3-2
84..................................................مرگ و خواب مجانست 3-385........................................................خواب تیماه 3-3-1
85.........................................نیصدرالمتأله دگاهید 3-3-1-186...........................................امام حضرت دگاهید 3-3-1-287............................................اتیروا و اتیآ انیب 3-3-1-3
88..............................مرگ و خواب عالم در نفس گاهیجا 3-3-289.........................................نیصدرالمتأله دگاهید 3-3-2-192......................(هیعل رحمةالله) امام حضرت دگاهید 3-3-2-295............................................اتیروا و اتیآ انیب 3-3-2-3
و خواب هنگام در مجردات سعه به ورود و بدن از نفس انقطاع 3-3-398..................................................................................مرگ
98............................................نیصدرالمتأله نظر 3-3-3-199..........................(هیعل الله رحمه) امام حضرت نظر 3-3-3-2
100...........................................................جهینت 3-3-3-3101....................مرگ و خواب حالت در بدن یحرکت یب 3-3-3-4
102..........مرگ و خواب عالم در نفس ادراکات و مشاهدات 3-3-4
103..........................................نیصدرالمتأله نظر 3-3-4-1107........................(هیعل رحمةالله) ینیخم امام نظر 3-3-4-2115..........................................روایات و آیات انیب 3-3-4-3
119.................مرگ هنگام در بدن و نفس رابطه یفلسف لیتحل 3-4119..................................................بدن به نفس ازین 3-4-1
119..........................................نیصدرالمتأله نظر 3-4-1-1120............(هیعل الله رحمه) ینیخم امام حضرت نظر 3-4-1-2
122..................................................نفس به بدن ازین 3-4-2122.........................................نیصدرالمتأله نظر 3-4-2-1123......................(هیعل الله رحمه) ینیخم امام نظر 3-4-2-2124.......(ها آن تیثنو نیع در بدن و نفس وحدت: )نکته 3-4-2-3
126........................................بدن و نفس با مرگ رابطه3-4-3126..........................................نیصدرالمتأله نظر 3-4-3-1128......................(هیعل الله رحمه) امام حضرت نظر 3-4-3-2131..........................................اتیروا و اتیآ انیب 3-4-3-3
133..........................................................مرگ تیعموم 3-5135....................................ردیم یم یا زنده موجود هر 3-5-1137..........................................................مرگ مرِگ 3-5-2
138.....................................................مرگ یفلسف علت 3-6138.............................................نیصدرالمتأله دگاهید 3-6-1
139....................................................نفس تدرج 3-6-1-1141.................................................نفس نشئات 3-6-1-2143......................................نفس مدارج و تحوالت 3-6-1-3
144................(هیعل الله رحمه) ینیخم امام حضرت دیدگاه3-6-2145............................روح شدن دهیدم از قبل انسان 3-6-2-1147........(بدن در روح دنیدم از پس) یانسان نفس ریس 3-6-2-2
150....................اتیروا و اتیآ انیب در مرگ یفلسف علت 3-6-3153........................یجوهر حرکت از یا مرحله مرگ 3-6-3-1
154......قرآن و حکمت در أجل گاهیجا و معنا به کوتاه ینگاه 3-6-4
156..............................................................مرگ انواع 3-7157.............................فعل و قوه بستر در آن به آن مرگ 3-7-1
157..........................................نیصدرالمتأله نظر 3-7-1-1158......................(هیعل الله رحمه) امام حضرت نظر 3-7-1-2159..........................................اتیروا و اتیآ انیب 3-7-1-3
161.....................................یمسم أجل ای یعیطب مرگ 3-7-2161..........................................نیصدرالمتأله نظر 3-7-2-1164......................(هیعل الله رحمه) امام حضرت نظر 3-7-2-2 اتیآ انیب در ها آن تفاوت و یاخترام مرگ و یعیطب مرگ انیب 3-7-2-3
166..........................................................................اتیروا و168.....................................معلق أجل ای یاخترام مرگ 3-7-3
168..........................................نیصدرالمتأله نظر 3-7-3-1170......................(هیعل الله رحمه) امام حضرت نظر 3-7-3-2172..........................................اتیروا و اتیآ انیب 3-7-3-3
173.........................................................یاراد مرگ 3-7-4173..........................................نیصدرالمتأله نظر 3-7-4-1175......................(هیعل الله رحمه) امام حضرت ظرن 3-7-4-2177..........................................اتیروا و اتیآ انیب 3-7-4-3181..........................................................تکمله 3-7-4-4
188.............................................ارواح نیقابض اقسام 4-1-1189...............................................ارواح نیقابض انواع 4-1-2
189.........................................................خداوند 4-1-2-1192...................................................الموت ملک 4-2-1-2197..........................................الموت ملک اعوان 4-2-1-3200..........................................................نیعال 4-2-1-4
203............................................روح قبض یمعنا و قتیحق 4-2203..................................................روح قبض یمعنا 4-2-1
213.................................................روح قبض مراحل 4-3-1215..........................................................روح قبض انواع 4-4
215...........................................بهیط ارواح روح قبض 4-4-1216...............................(کنندگان استقامت) اول هیآ 4-4-1-1217....................................(سرشتان پاک) دوم هیآ 4-4-1-2219.................................(مطمئنه نفوس) سوم هیآ 4-4-1-3
220.......................................هیطب ریغ ارواح روح قبض 4-4-2221.......................................................منافقان 4-4-2-1223........................................کافران و نیمستکبر 4-4-2-2228...........................................قاصر نیمستضعف 4-4-2-3
231....................مرگ و احتضار رامونیپ مسائل ؛پنجم فصل232..................................آن به شوق و مرگ از ترس مسأله 5-1
232......................................................مرگ از ترس 5-1-1232....مرگ از ترس مسأله در نیصدرالمتأله جناب نظر 5-1-1-1
از خوف علل مسأله در( هیعل الله رحمه) امام حضرت نظر 5-1-1-2235................................................................................مرگ
235.................................ایدن به یوابستگ و عالقه 5-1-1-2-1236......................................فنا از تنفر و بقا حب 5-1-1-2-2238.......................برتر اتیح و معاد به اعتقاد عدم 5-1-1-2-3
239......................................قرآن در مرگ از ترس 5-1-1-3242....................................................خوف انواع 5-1-1-4244...........................................مرگ از خوف آثار 5-1-1-5
245......................................................مرگ به شوق 5-1-2247......................................قرآن در مرگ به شوق 5-1-2-1250...........مرگ به شوق یتجل نیتر بایز شهادت یآرزو 5-1-2-2253.............................................مرگ درخواست 5-1-2-3
258....................................آن اسرار و موت سکرات مسأله 5-2
261.......................آن اسرار و تیم نماز و کفن و غسل مسأله 5-3262........................................................کفن و غسل 5-3-1265...................................................تیم نماز اسرار 5-3-2
268...............................قبر عالم آغاز در مرگ از پس لیمسا 5-4�اه 5-4-1��بر تیم��درالمتأله منظر در ق��ام و نیص��خم ام� رحمهما) ینی
269.................................................................................(الله270..............................اتیروا و اتیآ انیب در قبر تیماه 5-4-2271...................................................قبر در روح ریس 5-4-3
ام�ام حض�رت و نیصدرالمتأله دگاهید از قبر در جواب و سوال 5-4-3-1272....................................................................(الله رحمهما)
278...........اتیروا و اتیآ انیب در قبر در جواب و سوال 5-4-3-2281.................................قبر عالم در جسم و روح رابطه 5-4-4
281......(الله رحمهما) امام حضرت و نیصدرالمتأله نظر 5-4-4-1283..........................................اتیروا و اتیآ انیب 5-4-4-2
285........................................قبر عالم در میجح و مینع 5-4-5285..........(الله رحمهما) امام حضرت و نیصدرالمتأله ظرن 5-4-5-1288..........................................اتیروا و اتیآ انیب 5-4-5-2
290.................................................................منابع فهرست290................................................................یفارس منابع293..................................................................یعرب منابع
مقدمه1-1 را مرگ خدا و است شده عجین و آمیخته مرگ با آغاز همان از بشر حیات
�ات و زندگی چراکه داشت، مقدم حیات بر خلقت، در��دون حی��ود ب��رگ وج� و م�اودانگی و معنا هدف، آن، به نسبت صحیح بینش��ود ج��د. می دست از را خ� ده )رحمه مالصدرا و است فلسفه دارد، انسان بینی جهان با مستقیم ارتباط آنچه
�فه حیطه در بالمنازع تاکنون که مکتبی گذار پایه عنوان الله( به��ازی یکه فلس� ت�ت، گشوده مرگ و حیات ماهیت تبیین در جدیدی باب کند، می� در رو این از اس�ژوهش این��ده تالش پ��امع نگرشی که است ش��أله به دقیق و ج��رگ مس� به م
�الم در انسان، تکاملی مرحله آخرین عنوان��اده ع��ان و م��ات پای��اری حی� او اختی
�اذ با مهم، این به یابی دست برای و بپردازیم��رد اتخ��بیقی رویک��تقراء به تط� اس�وان به امام حضرت و صدرالمتألهین نظریات تام� پ�یروان بزرگ�ترین از یکی عن�ایلی حول منظور همین به و ایم پرداخته مکتب این��ون مس��ار، چ��رگ، احتض� م
�الم روح، قبض��بر ع��ایل و ق��ولی ها آن با مرتبط مس��اوین تحت را فص� ذیل عنایم. نموده مدون
�رورت و اهمیت مسأله، تبیین و توضیح و کلیات عنوان تحت اول فصل� ضاست. شده و... پرداخته پایه مفاهیم شرح ها، فرضیه و سؤاالت تحقیق،
�ار، عالم جایگاه و معنا ماهیت، به احتضار، عالم عنوان با دوم فصل� احتض�واع��رین، ان��االت محتض��ار ح��أثیر عوامل و احتض��ذار ت� اندیشه و... در آن بر گ
�رآنی شواهد و ادله و شده الرحمة( پرداخته )علیهما مالصدرا و امام حضرت� قاست. گردیده ذکر نیز آن
�ا، ماهیت، مرگ، مسأله پیرامون مرگ، عنوان با سوم فصل��اه، معن� جایگ�ژگی و انواع��ای وی��اه در آن ه��وف، دو این نگ��ده بحث فیلس��رآنی ادله و ش� و ق
است. گردیده ذکر نیز روایی�ارم فصل��وان با چه��اهیت به روح، قبض عن��ای و م��واع روح، قبض معن� ان�ین���واع ارواح، قابض���ونده قبض ارواح ان���اه و... در ش���رت نگ���ام حض�� و ام
�درالمتألهین��ة( و )علیهما ص��ات بر تکیه با الرحم��ات و آی��ده پرداخته روای� شاست.�رگ پیرامونی مسایل است، شده سعی پنجم فصل در و��رای م� و تکمیل ب
و دفن و کفن اسرار مرگ، به نسبت خوف و شوق جمله از گردد، ذکر کار تتمه�بر مسایل برخی و میت، نماز��ار به ق��فه منظر در اختص��درا فلس��رت و ص� حضشود. آورده قرآنی شواهد و ادله ذکر با الرحمة( و )علیهما اماممسأله تبیین و تعریف1-2
�رگ پدیده بررسی��وان به م��ور پل و طلیعه عن��الم از عب��اده ع��وی به م� س�اد،��ترین از مع��احث مهم��اد مب��ردد می تلقی شناسی مع��احث در و گ� نفس مب
�یز شناسی��وردار خاصی اهمیت از ن��د. در می برخ��درا مکتب باش��ار و مالص� آث�راوانی مطالب الرحمة(، )علیهما خمینی امام��رح رابطه این در ف��ده مط� گردی
�الم به مربوط مسایل کلیه شود، می سعی نامه پایان این است. در��ار ع� احتض�نین و مرگ دروازه عنوان به��اهیت همچ��ات و حقیقت و م� و مکتب در آن مالزم
�ردآوری تام استقراء الرحمة( با )علیهمه خمینی امام و مالصدرا آثار��ده گ� و ش�رد ارائه روشن ساختاری با مند نظام طرح در��ردد. رویک��لی گ� بحث این در اص
�یری های دیدگاه طرح ولکن بود، خواهد کالمی و فلسفی-عرفانی رویکرد� تفس�مند دو این��طیاد و اندیش��ات اص��ات و آی��ورت ) به آراء، این با مناسب روای� ص
�رین اصلی از دیگر یکی مطالب مقبولیت و صحت ( بر استدالل یا و استشهاد� ت�الت��ای رس��ان این ه��وب نامه پای��د. تحلیل خواهد محس��اه گردی��رگ جایگ� به م
�الم دنیا، عالم پایان عنوان��ار ع��واالت و احتض��احث و محتضر اح��وط مب� به مرب�یزان ، آن علل و آجال و مرگ اقسام��رگ مجانست م��الم با م��واب، ع��یین خ� تب
و تجرد و حدوث نظیر نفس با مرتبط های دیدگاه مبانی بر مبتنی مرگ حقیقت�یین و... و نفس تکامل��کرات حقیقت تب��رگ س��واع و روح قبض کیفیت و م� ان
�ام کلیه والیت حضور و قابضین��رگ هنگ��رخی م��ائلی از و... ب� در که است مسگردید. خواهد مبادرت ها آن بررسی به نامه پایان این
تحقیق ضرورت و اهمیت1-3 الرحمة( )علیهما مالصدرا و امام حضرت های دیدگاه تبیین ضرورت.1
معاد. مبحث ارکان از یکی عنوان به مرگ مسأله پیرامون و تأمل و آن مالزمات و مرگ مبحث از جامع تصویر ارائه تبیین ضرورت.2
حوزه. این به مربوط مباحث در تعمیق با حوزه این در عرفانی و فلسفی مسائل نمودن مبرهن ضرورت.3
روایات. و آیات با آن مناسبات و شرعی شواهد
اهداف1-4ها. آن تطبیقی بررسی و مالصدرا و امام حضرت آراءو نظرات کشف.1 به مربوط مباحث از منسجم مجموعه و کامل نظام یک آوردن بدست.2
و فلسفی تبیینات با آن مقارنات و احتضار عالم و مرگ حقیقتعرفانی.
به مربوط روایی و قرآنی استدالالت و استشهادات آوردن دست به.3 تفسیری اندیشه واکاوی و امام و مالصدرا فلسفی-عرفانی اندیشهنظر. مورد زمینه در ایشان
سؤاالت1-5اصلی سؤاالت1-5-1�درا دیدگاه.1��ام و مالص��اره ام��الم درب��ار ع��ات با آن تناسب و احتض� و آی
چیست؟ روایات
آیات با مناسبتی چه و چیست امام و مالصدرا اندیشه در مرگ حقیقت.2دارد؟ روایات و
فرعی سؤاالت1-5-2چیست؟ امام و مالصدرا اندیشه در آن علل و اجل و مرگ اقسام.1
چیست؟ مالصدرا و خمینی امام اندیشه در روح قبض مراتب و ها گونه.2چیست؟ امام و مالصدرا اندیشه در احتضار و مرگ مقارنات و مالزمات.3ها فرضیه1-6
�ان از است عبارت مالصدرا و خمینی امام اندیشه در احتضار عالم.1� هم�الم��وان به و است روح قبض ع��راتب از ای مرتبه عن��یر م��ودی س� وج�رز از عبور و زندگی الرأس خط در وی حرکت و انسان��ئه م� و دنیا نش�رزخ نشئه به او ورود آستانه��ردد. در می تلقی ب��الم این گ��ر، ع� محتض�ای دور و دنیا گذشته سر پشت تصویر��ود روی پیش نم� و بیند می را خ
گیرد. می قرار برزخ به ورود و دنیا از خروج مرز در
�رگ حقیقت تبیین برای مالصدرا و امام اندیشه در.2��ثیت بر م��ال حی� انتق�والم از��ئات و ع��ایین نش��والم به ملکیه تر پ��ئات و ع� ملکوتیه برتر نش
�ات برخی خالف گردد. بر می تأکید��یر دیگر نظری��ینا ابن نظریه نظ� س�رگ حقیقت تبیین در که��ارقت جهت م��دن از روح مف� ح�ائز جهت یا و ب
گردد. می برجشته وی جدید حیات شدن
�ویر یک در آن مقارنات و مالزمات مرگ، به مربوط مسائل.3� روشن تص�امع، و��انی اندیشه در ج��فی-عرف��ام فلس��درا و ام��رد با مالص� رویک
است. بازپژوهی و بازبینی قابل تطبیقی�واهد.4��دگاه همچ�نین و روای�ات و آی�ات در را بس�یاری ادله و ش� ه�ای دی
�وار دو این تفسیری��وان می بزرگ��رای ت��ات ب��انیت اثب��ان آراء حق� ایشنمود. جستجو مرگ درباره
پیشینه1-7�الب در هرچند��یرامونی مط��وع این پ��اله و موض��بی ، معادشناسی مس� کت
است شده یافتتحقیق روش1-8
�ان این��یوه و ای کتابخانه روش به نامه پای��یفی ش��تنباطی– توص� در و اس.است گرفته انجام تحلیلی – توصیفی موارد بعضیاندیشی مرگ و مرگ اهمیت1-9
�رگ��رار حقیقت م��یزی اس��از از که است آم��اریخ طلیعه آغ� هم تا بشر ت�ترین آینده مرزهای ورای تا و اکنون��دگی حادثه و واقعه مهم��وب بشر زن� محس
طومار اهمیت، و عظمت شدت از شود می واقع وقتی که ای شود. حادثه می�وادث دیگر همه��دگی ح��ایع همه و پیچد می درهم را زن��دگی وق� این برابر در زن
�ه،��ود می محو و کوچک واقع��ان و ش��تی با انس��ردد می مواجه حقیق� همه که گ4
�تی���� راه هیچ حادثه این از که یابد می در و بیند می ور غوطه آن در را اش هسگردد. تسلیم آن برابر در باید ناگزیر و نداشته گریزی
�رگ اهمیت��ان آن م��اور که است س��رار العین نصب و آن به ب� آن دادن ق�ود می سبب��ان ش��تگاری راه انس��ات و بپیماید را رس��وی حی��ویش دنی� در را خ
�رگ هنگام که دهد قرار راستایی��اتش از م��ادم حی��رگ و نباشد ن��یز را م� مانند ن به که بط�وری نماید بیمه آن برابر در را خود و بداند حق بر زندگی حوادث دیگر
گردد. ابدی حی و جاوید و نداشته راهی آن در مرگ دیگر که برسد حیاتی�اریخ دم سپیده به آن تاریخچه که است حقیقتی اندیشی، مرگ��ریت ت� بش
�اره دنیا زنده و منقرضه ، سالفه ادیان اکثر در و گردد بازمی��رگ حقیقت درب� م�ای گزاره و ها آموزه اندیشی، مرگ به توصیه و احتضار و��مندی ه��ود ارزش� وج
�ان خود امر این دارد،��ده نش��اه دهن��ژه نگ��اتب همه وی��ان و مک� و امر این به ادیهاست. زمان همه در آن به توجه اهمیت البته
�رگ��دازهای چشم از م��ورد تواند می مختلف ان��رار بررسی و تحلیل م� ق�یعی های افق شود نگریسته مرگ به که اندازی هرچشم از و گیرد� پیش در وسشود. می آشکار متأمالن چشم روی
مرگ به اسالمی عرفان و فلسفه انداز چشم1-9-1�رگ��داز چشم از م��انب ان��ادی، مک��ان م��اتی پای��ور از پر حی��اط و ش� و نش
�تر حیاتی آغاز الهی، مکاتب انداز چشم از و حرکت��یع و بزرگ��ت. به تر وس� اس داشت. خواهد متفاوتی معنای مرگ دنیایی این مادی حیات به نگاه نوع تناسب
�ته حقیقت در��اتب از آندس��ای را دنیا که مک��ال منته��ان آم� را او و دانند می انس�ت. اما تاریک و ناگوار ای پدیده مرگ، مسلما کنند، می ماده در منحصر� در اس�رای سوی به دنیا دانستن معبر با دینی، و وحیانی تفکر مقابل��د، س��رگ جاوی� منماید. می معرفی حیات و نور عالم به صعود پله آخرین�اه ی دوسویه با اندیشی مرگ ��ودی نگ��دمی و وج��رگ به ع� دوزاویه در م
�فه های گردد. دیدگاه می مطرح متقابل��دگاه آن از فراتر و فالس� عرفا ه�ای دی�رگ، به��رین م��ای افق واالت��رفت ه��رین و مع��دازهای چشم برت� در را حکمت ان
گشاید. می انسان روبروی�اه جلوه هستی جهان همه اسالمی عرفان و فلسفه در��ات گ� خداوند تجلی
�نی جهان چنین در مرگ سیمای تفسیر لذا و گردد می باز او سوی به و است� بی با پیوند دیدگاه این در مرگ لذا است ابدیت و خدا سوی به بازگشت نوعی ، ای
�دان از رهایی کثرت، ظلمات از خروج ابدیت،��بیعت، خاک��وی به بازگشت ط� س تن، قفس از رهایی سعود، قوس در برگشت خداوند، سوی به رجعت حقیقت،
�فر ملکوت، نشئه به ملک نشئه از انتقال��ان از س��وی به خ�اک جه��وی س� فراس عالم سوی به کثرت عالم از عبور مجردات، سوی به ماده از گذر افالک، جهان
�ور، عالم سوی به ظلمت عالم از فرار و وحدت��ایی و ن��ات از ره��اد و جه� و ابع�ان از سیر و تعین بی و قید بی جهان در پرواز��تر جه��انی به کوچک��تر جه� و بزرگ
�رفتن اوج��دگی قله به گ��ودن و زن��وش در پرگش��رانگی بی آغ� خداوند رحمت کاست.
�رگ درباره ها سازی تصویر و ها پردازش زیباترین بنابراین��وان می را م� تیافت. عرفا و فالسفه دیدگاهی مبانی براساس و فلسفی کتب الی البه در
امام و مالصدرا نگاه از بحث نظری های چارچوب1-9-2�انی��ام مب��درا و ام��عود با که نهد می بنا را رفیعی قله ، مالص� می آن بر ص
نشست. تماشا به هایش جلوه زیباترین در را مرگ توان: از عبارتند مبانی این از برخی
�انیت آنچه و است، تجرد دارای انسان، روح حقیقت.1��ان انس��دان انس� ب برتر حیاتی دارای و مجرد که اوست، روح یا نفس همان شود می معنا
است. ماده از
�دن رابطه.2��ان ب��وعی او روح و انس��ولی و علی رابطه ن��ت، معل� به اس�دن و کند می مدیریت را آن و نماید می انشاء را بدن نفس، طوریکه� ب
�رای��رکب منزله به نفس ب��ت، م��دن سر به با که اس��ات آم��ادی، حی� منهد. می وا را )نفس( مرکب راکب
�دود هس�تی جهان.3� ع�والم و ها جه�ان بلکه ، نیست م�ادی جه�ان به مح ن�زول، و ص�عود ق�وس در وج�ودی دای�ره یک در و اند کرانه بی هستی
دارند. عالم انتهای بی مبدأ سوی به رو هستی تجلیات همه خویش انتهای بی مبدأ سوی به رو جبلی و ذاتی حرکتی در کائنات همه.4
�ته سریان عالم کنه در که است حقیقتی جوهری حرکت و دارند� و داشنیست. قاعده این از مستثنی الوجودی ممکن هیچ
�ل، عالم مالصدرا و امام دیدگاه از هستی عوالم ترین اصلی.5��الم عق� ع�ت، ماده عالم و مثال��دام هر که اس��ژگی دارای ک��یات و ها وی� خصوص
هستند. مراتب دارای و متدرج البته و باشند می خاصی�الم از خروج حقیقت در احتضار عالم.6��اده ع��تانه به ورود و م��الم آس� ع
�ت، ماده عالم در نفس تدریجی حرکت پایاین و برزخ� به ورود با که اس
�یرد می قرار حیات از ای نقطه در نفس عالم این��ام که گ��ات تم� اتفاقنماید. می مشاهده را دارد رو پیش آنچه و خویش گذشته
انتق�ال ن�وعی و است وجودی حقیقتی بلکه ندارد عدمی حقیقت مرگ.7�ود می تلقی بدن از روح مفارقت و� و تعلق�ات م�رگ با حقیقت در و ش
�یرد می مادی حجب و ها محدودیت��واب و م��ات و اراده اب� نفس بر حیشود. می گشوده
مفاهیم بررسی1-10�ای است، برخوردار واالیی اهمیت از پژوهشی هر در آنچه��وی معن� و لغ�طالحی��ان اص��دی واژگ��د؛ می آن کلی��حیح برداشت چراکه باش� از دقیق و ص
�نده مقصود درک در واژگان،��تفاده و درست فهم به کمک و نویس��حیح اس� از ص�الب،��یار مط��ؤثر بس��ذا م��ت. ل��دای در اس��یین به بحث ابت��انی تب��وی مع� و لغ
آن تناسب به بحث هر در البته و پردازیم می پژوهش کلیدی واژگان اصطالحینشست. خواهیم بررسی و بحث به را لغات دیگر ابعاد
احتضار1-10-1�اب از مزید ثالثی »احتضار« مصدر��ال ب� »ح،ض،ر« می ریشه از و افتع
به واژه این ع�رب لغت در1اس�ت. ش�دن حاضر و حض�ور لغوی نظر از و باشد�ورت این��ده ذکر ص��ت، نش��ذا اس��رای ل��دن روشن ب��وم و معنا ش� به آن مفه
به »ح،ض،ر« را واژه عرب های لغتنامه پردازیم. اکثر می لغت ریشه بررسی�ان معنای به لغت اند. »البدو« در البدو« گرفته »خالف معنای��تا، و بیاب� و روس
لسان بیان به و است بودن حاضر شهر در و بودن شهر در البدو« یعنی »خالف�رب���نی حاضر الع���هر در که کسی یع���ت. مقیم ش�� که معنا این بر عالوه2اس�تری عمومیت��رخی و دارد بیش��ر« را لغت کتب ب��ای به »حض��ایب »ضد معن� غ
3اند. گرفته نیز شدن« هم
4مرگ« است. »حضور کندن« و »جان معنای به احتضار قرآن زبان در
�ور مرگ حضور از مراد��باب حض��دمات و اس��د. نکته می آن مق� واژه اینکه باش�اب از احتضار��ال ب��نی افتع��دن« است »حاضر یع��نی محتضر و آم� که کسی یع
�ت، شده حاضر او بر وفات و فرارسیده او مرگ� که گویند را کسی بالجمله اس
�الت این نامگذاری1است. احتضار حالت در��ار به ح� که است جهت آن از احتض2اند. یافته حضور و شده حاضر او بر مرگ یا و بستگانش یا موکل مالئکه
مرگ1-10-2�ای به مرگ��وت معن��ان در و م��ای به فارسی زب��دن باطل معن��وای ش� ق
است بودن زنده آن الزمه و است حیات عدم لذا است، غریزی حیات و حیوانی3یابد. تحقق مرگ تا
�ثر که شود بیان »موت« باید واژه با ارتباط در��ریب اک��اق به ق� کتب اتف�ای بیان برای لغت� توض�یح در س�عی و نم�وده »ض�دالحیاة« اکتفا به م�وت معن می م�وت معن�ای بی�ان در التحقیق کت�اب نمونه برای4اند. »حیات« کرده واژه
�وت انواع و است حیات ضد نویسد: موت��واع حسب بر م��ات ان��د. می حی� باش�وت��اء م��ات انتف��ات و است حی��یئ هر در حی��یات و ذات مقتضی به ش� خصوص
5باشد. می وجودش
�ال به��ای و لغت در واژه این هرح��رفی معن��ای ع��اوت کاربرده� آن متف�تر��یف بیش��دمی وجهه گر توص��دان لغت، در و است ع��راه به را زوال و فق� هم
�رآنی فرهنگ در دارد. اما��ای به لفظ این ق��ت. در محض زوال و زوال معن� نیس�را فوت، نه است وفات معنای موت( به همان )یا مرگ قرآن زبان��وت زی� به ف
�ای به وفات ولی است ، نابودی و زوال معنای��ام أخذ معن��ار در و ت��رفتن اختی� گ6است. دیگر سرای به آن انتقال و حقیقت یک کمال و تمام
أجل1-10-3�ان معین«، »مدت معنای به لغت اصل »أجل« در��دت« است »پای� و م
7باشد. تر پسندیده آن مدت« برای »تمام معنای قرآن، آیات استناد به شاید
�طالح در��انی حد به اص��ده معین پای��رای ش��دگی ب��ان زن� می أجل انس8گویند.