CTIBL Door behandeling veroorzaakt botverlies Marsha van Oostwaard Verpleegkundig Specialist i.o. Máxima Medisch Centrum Eindhoven/Veldhoven Leerdoelen 2 Beoordelen, herkennen en interpreteren van botverlies als gevolg van hormoonablatietherapie De instrumenten die beschikbaar zijn om botverlies als gevolg van hormoonablatietherapie vast te stellen, beschrijven en op waarde schatten Opzetten van evidence-based verpleegkundige interventies om botverlies door hormoonablatietherapie te voorkomen Hormoonbehandeling • Hormoonablatietherapie bevordert botverlies en verhoogt het fractuurrisico Osteoporotisch bot Normaal bot Saad F, et al. J Clin Oncol 2008;26:5465-76; Beelden ter beschikking gesteld door Amgen •Aromataseremmer:- oestrogeen tekort •ADT: - testosteron tekort Normaal botverlies Age (years) piekbotmassa SD Mean LS-BMD (g/m 2 ) Fracture risk 10 70 20 30 40 50 60 0 0.8 0.9 1.0 1.1 1.2 Menopause Start of the “low turnover” phase “high turnover” phase Hadji P, et al. Gynäkologe 2003;36:671–81. age bmd Fracturen • Locaties waar fractuur vaak voorkomt Röntgenfoto’s beschikbaar gesteld door R. Eastell, N. Peel, G. Jiang Osteoclast Precursors Differentiated Osteoclast RANK RANK RANK Ligand Osteoblasts
7
Embed
Door behandeling veroorzaakt botverlies - Stichting Oncowijs 2013/Door behandeling... · CBO richtlijn mammacarcinoom 2012. EAU = European Ass. of Urology CBO richtlijn Mammacarcinoom
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
CTIBLDoor behandeling veroorzaakt
botverlies
Marsha van OostwaardVerpleegkundig Specialist i.o.
Máxima Medisch Centrum Eindhoven/Veldhoven
Leerdoelen
2
Beoordelen, herkennen en interpreteren van botverlies als gevolgvan hormoonablatietherapie
De instrumenten die beschikbaar zijn om botverlies als gevolg van hormoonablatietherapie vast te stellen, beschrijven en op waardeschatten
Opzetten van evidence-based verpleegkundige interventies ombotverlies door hormoonablatietherapie te voorkomen
Hormoonbehandeling
• Hormoonablatietherapie bevordert botverlies en verhoogt het fractuurrisico
Osteoporotisch botNormaal bot
Saad F, et al. J Clin Oncol 2008;26:5465-76; Beelden ter beschikking gesteld door Amgen
•Aromataseremmer:- oestrogeen tekort
•ADT: - testosteron tekort
Normaal botverlies
Age (years)
piekbotmassa
SDMean
LS
-BM
D (
g/m
2)
Fracture risk
10 7020 30 40 50 600
0.8
0.9
1.0
1.1
1.2
Menopause
Start of the “low turnover”
phase
“high turnover”phase
Hadji P, et al. Gynäkologe 2003;36:671–81.
age
bmd
Fracturen
• Locaties waar fractuur vaak voorkomt
Röntgenfoto’s beschikbaar gesteld door R. Eastell, N. Peel, G. Jiang
OsteoclastPrecursors
DifferentiatedOsteoclast
RANK
RANK
RANK Ligand
Osteoblasts
OPG
DifferentiatedOsteoclasts
RANK Ligand
OsteoblastsActivated Osteoclasts
RANK
RANK
De osteoclast
Risico beoordelen
• Wie moeten worden beoordeeld?
Saad F, et al. J Clin Oncol 2008;26:5465-76.
Toename botverlies
0.5%1%
2%2.6%
4.6%
7.4% 7.7%
0
2
4
6
8
10
Normal men Postmenopausal women
Menopausal women
AI therapy postmenopause
Androgen deprivation
therapy in men
AI therapy + GnRH agonist premenopause
Premature menopause secondary to
chemotherapy
Bo
ne
loss
at
1 y
ea
r (%
)
Naturally occurring bone loss
Overgenomen uit Higano CS. Nat Clin Pract Urol 2008;5:24-34; Eastell R, et al. J Bone Miner Res 2006;21:1215-23; Maillefert JF, et al. J Urol 1999;161:1219-22; Gnant M, et al. Lancet Oncol 2008;9:840-9; Shapiro CL, et al. J Clin Oncol2001;19:3306-11.
Botverlies als gevolg van hormoonablatietherapie
♂
♂Natuurlijk optredend
botverlies
Bot
verli
es n
a 1
jaar
(%
)
0,5%
2,6%
4,6%
7,4%
7,7%
Normale Postmenopauzale Menopauzale AI therapie na Androgeen‐ h.therapie + Vroegtijdigemannen vrouwen vrouwen de menopauze deprivatietherapie GnRH agonist menopauze
bij mannen premenopauze secundair aanchemotherapie
De beoordeling
Verpleegkundigen spelen eensleutelrol in de beoordeling van
het fractuurrisico
Verpleegkundigen spelen eensleutelrol in de beoordeling van
het fractuurrisico
De anamnese
Saad F, et al. J Clin Oncol 2008;26:5465-76; Tanna N. Nurs Times 2009;105:28-31
• Elke 2 jaar vanaf T-score <-1,0• Jaarlijks als T-score tussen -1,0
en 2,5
Samenvatting: Beoordelingsplan
Uitgebreide anamnese om fractuurrisico te beoordelen‐medische en co‐morbiditeiten‐leefstijlaspecten bijdragend aan het risico op een fractuur
DXA‐scanVerwijs voor een DXA‐scan indien van toepassing en beschikbaar.Evalueer uitkomst indien scan reeds is uitgevoerd.
FRAX instrumentVoer gegevens uit persoonlijke anamnese en DXA‐scanin om langetermijn fractuurrisico te bepalen.Additioneel en nooit beslissend/risicocommunicatie.
verpleegkundige interventies
Bewustmaken van fractuurrisico
• Patiënten informeren over de gevolgen van hormoonablatietherapie
– Versneld botverlies
– Verhoogd fractuurrisico
• Mate van botverlies en risico op een fractuurhangen af van
– De behandelduur
– Belangrijkerisicofactoren
Saad F, et al. J Clin Oncol 2008;26:5465-76; Tanna N. Nurs Times 2009;105:28-31.
Voeding en leefstijlverandering
Hadji P, et al. Ann Oncol 2008;19:1407-16.
Aanpakken van veranderbare risicofactoren
Aanpakken van veranderbare risicofactoren
Calcium en vitamine D: samen innemen
DIPART. BMJ 2010;340:b5463. doi: 10.1136/bmj.b5463; Guyton AX & Hall JE. Textbook of Medical Physiology; Philadelphia, PA, 2000.
Darm:Verhoogde
calciumabsorptie
Bot:Verhoogde
mineralisatie
Calcitriol(1,25-dihydroxy-cholecalciferol )
Vitamine D3(cholcalciferol)
Calcidiol(25-hydroxycholcalciferol)
Maagdarmkanaal
Voedselbronnen van calcium en vitamine D
Circulatie
Bronnen calcium en vitamine D
Calcium (+/-)
Melk (vol, halfvol, mager) 240mgCalcium plus melk 400mgKaas (30+) 205mgYoghurt, kwark, vla 200mgKarnemelk, chocolademelk165mgOptimel, biogardedrink 200mgSinaasappelsap, met extra calciumVis uit blik (met micrograatjes)Vleesvervangers (valess) 750mgGroene groente 150mgAanbevolen:1000–1200 g/dag
Vitamine D (+/-)
Zonlicht!!!Zalm (10 mcg=400IE)Makreel, gerookt (3.2mcg)Tonijn, in blik, in water (2.8mcg)Sardines, in blik, in olieGlas volle melk (0.2mcg)Boter op 1 boterham (0.4mcg)Roomboter/boterham (0.06mcg)Levertraan (+/-30mcg)
400-800 IE/dag of 20mcg
Aanvulling kan nodig zijn
Aanbeveling lichaamsbeweging
Delmas PD. Lancet 2002;359:2018-26; Boehnke Michaud L & Goodi S. Am J Health Syst Pharm 2006;63:534-46; IOF Exercise. Beschikbaar op: http://www.iofbonehealth.org/patients-public/about-osteoporosis/prevention/exercise.html
Patiëntenvoorlichting
Hartigan K. Clin J Oncol Nurs 2003;7(6 Suppl):21-4.
Voorlichting op maat
Voorlichting op maat
ZiekteZiekte
Behandel-opties
Behandel-opties
Risico’s en voordelen
van de therapie
Risico’s en voordelen
van de therapie
Therapie-trouw
Therapie-trouw
• ONJ
• Hypocalciëmie
• < fractuurrisico
Behandelmogelijkheden
Saad F, et al. J Clin Oncol 2008;26:5465-76; Tanna N. Nurs Times 2009;105:28-31; Denosumab SPC. Beschikbaar bijwww.ema.europa.eu/humandocs/Humans/EPAR/prolia/prolia.htm; Smith MR, et al. J Urol 2009;182:2670-5; Ellis GK, et al. J Clin Oncol 2008;26:4875-82
Therapietrouw bisfosfonaten
Netelenbos JC, et al. Osteoporos Int. 2010 published online Sep 14
Meer dan 50% van de patiënten met orale osteoporose medicatie stopt binnen 1 jaar
Ondersteuning therapietrouw
van Dulmen S. BMC Health Serv Res 2008;8:47; Maxwell C. Eur J Oncol Nurs 2007;11:S38-S41.