Dokument i Bankës Botërore - All Documents | The World Bank · 2016. 7. 15. · Strategjia e Asistencës për Shqipërinë _____ 2 2 Data e Strategjisë së fundit të Asistencës

Strategjia e Asistencës për Shqipërinë ____________________________________________________________________________________________________________________

1

Dokument i Bankës Botërore

VETËM PËR PËRDORIM ZYRTAR Raporti Nr. 34329- AL

BANKA NDËRKOMBËTARE PËR RINDËRTIM DHE ZHVILLIM,

SHOQATA NDËRKOMBËTARE PËR ZHVILLIM

DHE

KORPORATA NDËRKOMBËTARE FINANCIARE

STRATEGJIA E ASISTENCËS PËR SHQIPËRINË

PERIUDHA E VITEVE FISKALE 2006-2009

10 janar 2006

Njësia e Evropës Juglindore (ECCU4) Rajoni i Evropës dhe Azisë Qendrore (ECA) Evropa Jugore dhe Azia Qendrore Korporata Ndërkombëtare Financiare, IFC

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized


2

2

Data e Strategjisë së fundit të Asistencës së Bankës Botërore është 28 maj 2003.

EKUIVALENTI I MONEDHËS

Monedha = Lek US$ 1.00 = LEK 104.7 (18 nëntor 2005)

VITI FISKAL ZYRTAR

1 janar-31 dhjetor Shkurtime dhe Akronime

AAA Studime Analitike dhe Këshillimore ADF Fondi Shqiptar i Zhvillimit AIDS SIDA APL Program huadhënieje me faza (Adaptable Program Loan) ARCS Sondazh i Kostove Administrative dhe Rregullatore BEEPS Anketimi për Mjedisin e Biznesit dhe Performancën e Ndërmarrjeve CAS Strategjia e Asistencës për Vendin CASCR Raporti i Përfundimit të Strategjisë së Asistencës për Shqipërinë CASPR Raporti i Progresit të Strategjisë së Asistencës për Shqipërinë CDD Zhvillim i Nxitur nga Komuniteti CFAA Vlerësim i Përgjegjshmërisë Financiare për Shqipërinë CPAR Raport i Vlerësimit të Kapaciteteve Prokuruese të Vendit CEM Memorandum Ekonomik për Shqipërinë CFPs Parametrat e Financimit të Vendit DFID Departamenti i Zhvillimit Ndërkombëtar (Britania e Madhe) DP Partia Demokratike (Shqipëri) DPL Huadhënie për Zhvillimin e Politikave DSA Analiza e Qendrueshmërisë së Borxhit EBRD Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim EIB Banka Evropiane e Investimeve EIOP Programi Outreach për Investitorët Evropianë (MIGA) ESW Studime Ekonomike dhe Sektoriale EC Komisioni Evropian EU Bashkimi Evropian FDI Investimet e Huaja Direkte FMO Organizatat për Manaxhimin e Peshkimit FSAP Programi për Vlerësimin e Sektorit Financiar FTA Marrëveshjet e Tregtisë së Lirë GDP Produkti i Brendshëm Bruto GDLN Rrjeti Global i Të Mësuarit në Distancë GED Grupi i Ekspertëve të Decentralizimit GEF Faciliteti Global për Mjedisin GRD Drejtoria e Përgjithshme e Rrugëve IBRD Banka Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim ICA Vlerësimi i Klimës së Investimeve IDA Shoqata Ndërkombëtare për Zhvillim IFC Korporata Ndërkombëtare Financiare IFRS Sistemi Ndërkombëtar i Raportimit Financiar IMF Fondi Monetar Ndërkombëtar INT Departamenti i Integritetit Institucional (Banka Botërore) IPRS Shërbimi i Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme IPS Sistemi i Planifikimit të Integruar ISA Standardet Ndërkombëtare të Auditimit


3

3

JSA Vlerësim i Stafit të Përbashkët KESH Korporata Elektroenergjetike Shqiptare LSMS Sondazhi për Matjen e Standardeve të Jetesës MDG Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit MIGA Agjencia Multilaterale e Garantimit të Investimeve MMR Përqindja e Vdekshmërisë Amtare MoES Ministria e Arsimit dhe Shkencës MoF Ministria e Financave MoI Ministria e Brendshme MoPWTT Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacioneve MSTQ Metrologjia, Standardizimi, testimi dhe cilësia MTBP Plani i Buxhetit Afatmesëm MTEF Programi i Buxhetit Afatmesëm NATO Organizata e Traktatit të Atlantikut Verior NCD Komiteti Kombëtar për Decentralizimin NSSED Strategjia Kombëtare për Zhvillim Ekonomiko-Social OECD Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim OED Departamenti i Vlerësimit të Operacioneve (Banka Botërore) OSCE Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë PER Rishikim i Shpenzimeve Publike PEIR Rishikim i Shpenzimeve Publike dhe Institucionale PIU Njësi e Zbatimit të Projektit PRSP Dokumenti i Strategjisë për Uljen e Varfërisë QAG Grupi i Sigurimit të Cilësisë ROSC Raporti mbi Ruajtjen e Standardeve dhe Kodeve SAA Marrëveshja e Stabilizim-Asocimit SAp Procesi i Stabilizim-Asocimit SEE Evropa Juglindore SIDA Agjencia Suedeze për Bashkëpunim Ndërkombëtar SII Instituti i Sigurimeve Shoqërore SME Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme SNV Organizata Holandeze e Zhvillimit SP Partia Socialiste (e Shqipërisë) TA Asistencë Teknike UNDP Programi për Zhvillim i Kombeve të Bashkuara UNFPA Fondi për Popullsinë i Kombeve të Bashkuara UNICEF Fondi i Fëmijëve i Kombeve të Bashkuara USAID Agjencia e Zhvillimit Ndërkombëtar U5MR Përqindja e Vdekshmërisë tek Fëmijët nën 5 vjeç WBI Instituti i Bankës Botërore WDI Treguesit e Zhvillimit Botëror (Banka Botërore) WHO Organizata Botërore e Shëndetësisë WTO Organizata Botërore e Tregtisë WUA Shoqata e Përdoruesve të Ujit

Banka Botërore IFC Zëvendës President: Shigeo Katsu Assaad Jabre Drejtorë për Shqipërinë: Orsalia Kalantzopoulos Shahbaz Mavaddat Task Team Leader(s): Nadir Mohammed/ Timothy Gilbo Gjergj Konda


4

4


5

5

REPUBLIKA E SHQIPËRISË STRATEGJIA E ASISTENCËS PËR SHQIPËRINË

Pasqyra e Lëndës

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE ..................................................................................................... 8 I. HYRJE................................................................................................................................. 11 II. KONTEKSTI NË VEND .......................................................................................................... 11

A. Konteksti politik dhe social .............................................................................................. 11 B. Zhvillimet ekonomike qysh prej CAS-it të fundit ............................................................ 15 C. Profili i varfërisë së Shqipërisë ......................................................................................... 17

III. VIZIONI AFATGJATË, PLANET AFATMESME DHE PARASHIKIMI PËR TË ARDHMEN NË SHQIPËRI19 A. Vizioni Afatgjatë i Shqipërisë dhe Integrimi Europian .................................................... 19 B. Strategjia Kombëtare për Zhvillim Ekonomik dhe Social (SKZHES) ............................. 19 C. Parashikimi Ekonomik Afatmesëm .................................................................................. 21

IV. SFIDAT E ZHVILLIMIT TË SHQIPËRISË.................................................................................. 23 A. Përmirësimi i Strukturave të Qeverisjes ........................................................................... 23 B. Ruajtja e Normave të Larta të Rritjes Ekonomike ............................................................ 24 C. Përmirësimi i realizimit të shërbimeve publike ................................................................ 28

V. PORTOFOLI AKTUAL I GROUPIT TË BANKËS BOTËRORE ...................................................... 30 A. Asistenca e Bankës në të kaluarën dhe cilësia dhe administrimi i portofolit ekzistues.... 30 B. Parametrat Financiare për Shqipërinë (CFP) .................................................................... 31

VI. STRATEGJIA E ASISTENCËS SË GRUPIT TË BANKËS BOTËRORE PËR SHQIPËRINË ............... 31 A. Tiparet kryesore dhe shtyllat e strategjisë për strategjinë e asistencës të mbështetur tek rezultatet.................................................................................................................................... 31

(i) Qeverisja në qendër të vëmendjes.................................................................................... 32 (ii) Shtylla I: Vijueshmëria e rritjes ekonomike nëpërmjet mbështetjes së zhvillimit të sektorit privat ....................................................................................................................... 35 (iii) Shtylla II: Përmirësimi i ofrimit të shërbimeve publike, veçanërisht në sektorët shoqërorë .............................................................................................................................. 40

B. Kuadri i asistencës së Bankës dhe skenarët për financim................................................. 42 D. Dimensionet Rajonale të Strategjisë për Mbështetje ........................................................ 47 E. Partneritetet dhe Pjesëmarrja ............................................................................................ 47

VII. MONITORIMI DHE VLERËSIMI NË BAZË TË REZULTATEVE ..................................................... 48 VII. RREZIQET DHE ZGJIDHJET E OFRUARA .............................................................................. 49 IX. KOMENTE PËRMBYLLËSE ........................................................................................... 50 ANEKSI 1: MATRICA E REZULTATEVE TË CAS-IT (VITET FISKALE 2006-09)............................... 52 ANEKSI 2: RAPORTI MBI PËRFUNDIMIN E CAS-IT PËR SHQIPËRINË, VF02-VF05......................... 68

Objektivi II: Nxitja e Zhvillimit të Qendrueshëm të Sektorit Privat .................................... 76 Objektivi III: Nxitja e Zhvillimit Njerëzor ........................................................................... 85

PARTNERËT: WHO DHE ITALIAN COOPERATION, DFID DHE CIDA. ........................................ 105 ANEKSI 3: STRATEGJIA E IFC-SË PËR SHQIPËRINË, VF06-09 ..................................... 106


6

6

ANEKSI 4: PROGRAMI I MIGA-S NË SHQIPËRI....................................................................... 115 ANEKSI 5: KONSULTIMET PËR CAS-IN .................................................................................... 117 ANEKSI 6: ASISTENCA E DONATORËVE PËR SHQIPËRINË SIPAS PROGRAMEVE........................ 121 ANEKSI 7: PARAMETRAT E FINANCIMIT TË VENDIT................................................................ 122 ANEKSI 8: ANALIZË E AFTËSIVE PAGUESE TË SHQIPËRISË ...................................................... 123

Ky Aneks është një azhurnim i Analizës së Qendrueshmërisë së Borxhit për Shqipërinë (DSA). Sipas këtyre të dhënave, në kontekstin e skenarit bazë (base case scenario) të një rritjeje të qendrueshme ekonomike (6%), maturie fiskale dhe interesave të ulta, qendrueshmëria e borxhit publik dhe të jashtëm mund të ishte e manaxhueshme në periudhën aftatmesme. Megjithatë, treguesit e aftësisë paguese dhe likuiditetit mbeten poshtë pragut standard gjë që provon që një rritje ekonomike e shëndoshë dhe e qendrueshme, si edhe zgjerimi i eksporteve bashkë me një përmirësim të reformave strukturore do t[i bënte të mundur vendit të kishte akses në borxh me terma jo-koncesionale pa ndikuar negativisht në treguesit e aftësisë paguese ose likuiditetit. ............................................................................ 123 2. REZULTATET KRYESORE TË ANALIZËS SË QENDRUESHMËRISË SË BORXHIT. ............... 124 Këto parashikime varen nga një manaxhim i shëndoshë makroekonomik dhe perfomancë pozitive e politikave, hamendësi konservatore (conservative assumptions) në lidhje me të ardhurat nga privatizimet dhe një panorame afatmesme të bilancit të pagesave bazuar në hamendësi pozitive në mënyrë të moderuar përsa i takon rritjes së tregëtisë dhe qarkullimit të kapitalit. Qendrueshmëria fiskale dhe e jashtme e Shqipërisë në periudhën afatmesme në kuadrin një skenari bazë varet nga: (i) shtimi i përpjekjeve aktuale për konsolidimin fiskal, përmirësimi i cilësisë së axhustimeve fiskale dhe rritja e arkëtimit të të ardhurave; (ii) përmirësimi i ndjeshëm i manaxhimit strategjik të borxhit; (iii) reforma intensive politikash në mbështetje të përmirësimit të performancës së eksporteve, në veçanti përmes heqjes së barrierave administrative ndaj investimeve dhe përmirësimit të qeverisjes së sektorit publik, dhe iv) një mjedis relativisht i favorshëm i jashtëm që mund të ndihmojë në nxitjen e zhvillimit të eksporteve........................................................................................................... 125 Analiza e sensitivitetit: ........................................................................................................... 125

ANEKSI 9: MARRËDHËNIET E SHQIPËRISË ME BASHKIMIN EVROPIAN DHE ECURIA E PROCESIT TË

STABILIZIM-ASOCIMIT ......................................................................................................... 128


7

7

Anekset Aneksi 1: Matrica e Rezultateve të CAS-it për Shqipërinë. VF06-VF09 -------------------------------------- 36 Aneksi 2: Raporti i Përfundimit të CAS-it për Shqipërinë, VF02-VF05 --------------------------------------- 48 Aneksi 3: Strategjia e IFC-së në Shqipëri, VF06-VF09 ---------------------------------------------------------- 80 Aneksi 4: Programi i MIGA-s në Shqipëri ------------------------------------------------------------------------- 88 Aneksi 5: Konsultimet mbi CAS-in dhe Pjesëmarrja ------------------------------------------------------------ 90 Aneksi 6: Asistenca e Donatorëve për Shqipërinë sipas Programeve ------------------------------------------ 94 Aneksi 7: Parametrat e Financimit të Shqipërisë ------------------------------------------------------------------ 95 Aneksi 8: Analiza e Qendrueshmërinë së Borxhit----------------------------------------------------------------- 96 Aneksi 9: Marrëdhëniet e Shqipërisë me BE dhe Progresi i SAp ----------------------------------------------100 Aneksi 10: Anekset Standarde të CAS-it --------------------------------------------------------------------------104 Tabelat Tabela 1: Zhvillimet Ekonomike dhe Perspektiva Afatmesme e Shqipërisë-------------------------------------5 Tabela 2: Kërkesat e Jashtme për Financim për Shqipërinë, VF06-VF09 ------------------------------------- 11 Tabela 3: Treguesit e Huadhënies të Bankës Botërore------------------------------------------------------------ 18 Tabela 4: Programi i Planifikuar i Huadhënies së Bankës Botërore për Shqipërinë, VF06-VF09---------- 24 Tabela 5: Programi i Mbështetjes i Grupit të Bankës Botërore, VF06-VF09---------------------------------- 26 Tabela 6: CAS-i për Shqipërinë - Kuadri Kryesor i Monitorimit, VF06-VF09------------------------------- 30 Figurat Figura 1: Nivelet e varfërisë në Shqipëri në 2002 ------------------------------------------------------------------6 Figura 2: Dimensionet Hapësinore të Varfërisë në Shqipëri në 2002---------------------------------------------7 KUTITË Kutia 1: Perspektiva e Shqipërisë në Përmbushjen e Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit --------------4 Kutia 2: Sistemi i Planifikimit të Integruar (IPS)--------------------------------------------------------------------9 Kutia 3: Përmirësimi i qeverisjes në Portofolin e Bankës -------------------------------------------------------- 21 Kutia 4: Mësime nga Kreditë në Mbështetje të Uljes së Varfërisë, VF02-VF04------------------------------ 30 Kutia 5: Rezultatet dhe Arritjet Kryesore që WBG synon të influencojë gjatë VF06-VF09 ---------------- 33

Në përgatitjen e CAS-it kontribuan personat e mëposhtëm nga Banka Botërore: Odeta Bulo, Evis Cerga, Olav Rex Christensen, Carine Clert, Nancy Cooke, Andrew Dabalen, Drita Dade, Artan Guxho, Ibrahim Hackaj, Elda Hafizi, Ana Gjokutaj, Richard Martin Humphreys, Monika Huppi, Anila Iljazi, Sanjay Kathuria, Iftikhar Khalil, Toru Konishi, Lorena Kostallari, Julian Lampieti, Brian David Levy, Silvia Minotti, Greta Minxhozi, Alia Moubayed, Zlatko Nikoloski, Andreas Rhode, Nand Shani, Florian Tomini, Jolanda Trebicka, Piet Hien Van Heesewijk dhe Wael Zakout. Në këtë ekip dhanë kontributin e tyre Elira Sakiqi nga zyra e IFC dhe Mario Marchesini nga zyra e MIGA-s. Ekipi i CAS-it vlerëson mbështetjen e fuqishme nga kolegët e departamenti OPCS (Tevfik Yaprak, Erika A. Jorgensen, Rosalia Rodriguez-Garcia, Elizabeth White dhe Stefan G. Koeberle), SFRCR (Paul Levy dhe Merli Baroudi), dhe FRM (Ivar J. Andersen).


8

8

Përmbledhje Ekzekutive

i. Historik. Shqipëria ka patur një progres të mirë, me një rritje ekonomike të lartë përmes zbatimit të Strategjisë për Zhvillim Ekonomik dhe Social (SKZHES). Gjatë zbatimit të CAS-it të mëparshëm, Shqipëria ka pasur një qëndrueshmëri makroekonomike dhe norma të rritjes reale të GDP-së mbi 5 përqind – më e larta në Europën Juglindore – e mbështetur nga eksportet në rritje (prej një baze të ulët), dhe ka vazhduar përmirësimet e produktivitetit të faktorëve. Megjithatë, ruajtja e kësaj performance do të jetë gjithnjë e më e vështirë dhe Shqipëria do të ketë nevojë të tërheqë gjithnjë e më shumë investimet e huaja të drejtpërdrejta (FDI), të rrisë fondet publike dhe private, të përshpejtojë akumulimin e kapitalit fizik dhe njerëzor dhe të përmirësojë strukturat e qeverisjes për të ruajtur ecurinë mbresëlënëse që ka arritur deri më tani. Përkundër GDP për frymë që arriti 2,040 US$ në vitin 2004, varfëria e përhapur, papunësia e lartë dhe pabarazitë e gjëra rajonale mbeten sfida të vështira.

ii. Shumë është arritur në drejtim të krijimit të një ekonomie tregu në Shqipëri qysh prej fillimit të periudhës së tranzicionit në vitin 1992. Gjatë periudhës së CAS-it të fundit ka pasur një ecuri të shpejtë sidomos në drejtim të privatizimit, liberalizimit të tregtisë dhe të ngritjes së një sektori të shëndoshë financiar pas pasojave të rënies së skemave piramidale në vitin 1997, e cila shkaktoi një ndërprerje të progresit shoqëor dhe ekonomik të Shqipërisë. Kapacitetet institucionale në nivel qendror janë përmirësuar, megjithëse problemet e qeverisjes së dobët dhe të kapjes së shtetit mbeten problematike dhe janë pengesa thelbësore për investimet. Shqipëria ka filluar gjithashtu të decentralizojë funksionet e pushtetit, por hapi i kalimit të kompetencave në nivelet më të ulta ka qenë i ngadaltë për shkak të kufizimeve politike dhe të kapaciteteve të kufizuara në nivele bashkiake dhe vendore. Megjithatë, procesi i decentralizimit premton shumë, po të kemi parasysh karakteristikat e Shqipërisë, për të përmirësuar realizimin e shërbimeve për shqiptarët e varfër, sidomos në fushën e shëndetësisë, të arsimit dhe të furnizimit me ujë.

iii. Procesi i Stabilizim-Asocimit (SAp) me Bashkimin Europian (EU) është jetik për Shqipërinë. Anëtarësimi në EU mbetet një vizion afatgjatë për Shqipërinë dhe negociatat për Marrëveshjen e Stabilizim-Asocimit me EU kanë përbërë një prioritet kombëtar. Megjithatë, progresi në këtë fushë ka qenë i ngadaltë, pjesërisht për shkak të mungesës së progresit në drejtim të përmirësimit të perceptimeve të qeverisjes së dobët. Kohët e fundit Shqipëria përfundoi raportin e tretë të ecurisë të SKZHES, dhe ka filluar të zbatojë një Sistem të ri të Planifikimit të Integruar (IPS) në kuadër të një përpjekjeje ambicioze për të inkuadruar proceset e veta të hartimit të politikave dhe për të integruar kuadret e shumta të planifikimit siç janë SKZHES, SAp, kuadri i Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit (MDG), dhe Partneritetit për Paqe me NATO-n. IPS premton shumë në lidhje me harmonizimin e vendim-marrjes së qeverisjes mbrapa një vizioni të bashkërenduar afatgjatë dhe koherent dhe duke bërë kujdes që vendimet për investimet të merren brenda kuadrit të një Procesi të shëndoshë të Programit Buxhetor Afatmesëm (MTBP). Po ashtu IPS premton një kuadër për të konsoliduar përmirësimet e kohëve të fundit në lidhje me bashkërendimnin e donatorëve.

iv. Grupi i Bankës Botërore (WBG) vazhdon të jetë një partner i fuqishëm zhvillimi për Shqipërinë. WBG i ka dhënë mbështetje të fuqishme Shqipërisë qysh prej vitit 1991, duke përfshirë angazhimet e IDA-s të cilat shkojnë në total 820 milion US$, angazhimet e IFC-së prej 125 milion US$, dhe garancitë e MIGA-s që shkojnë në total 8.6 milion US$. Cilësia e portofolit


9

9

aktiv ka vazhduar të përmirësohet, me fokusin gjithnjë e më shumë te zhvillimi afatgjatë i kapaciteteve dhe zbatimi përmes strukturave të qeverisë. Një Raport për Përfundimin e CAS-it për CAS-in e vitit 2002, i mbështetur tek analiza vlerësuese e kryer nga OED dhe nga QAG, arriti në përfundimin se ndihma e Bankës ka qenë e kënaqshme, megjithëse rezultatet në fushat e qeverisjes nuk kanë qenë aq pozitive sa ç’shpresohej.

v. Strategjia e re e Ndihmës për Vendin mbështetet tek rezultatet. Ky CAS i katërt i Grupit të Bankës Botërore për Shqipërinë (një CAS i përbashkët i IDA/IBRD dhe IFC), që mbulon periudhën VF06-VF09, përvijon një program mbështetjeje i cili përfshin financimin me kushtet e modifikuara të IDA-s deri në 86 milion US$ si edhe financim nga IBRD deri në 110 milion US$. Shqipëria pritet të kalojë plotësisht nga IDA në IBRD deri në fund të VF08. Koha e CAS-it përkon me ciklin politik në Shqipëri, me zgjedhjet e fundit parlamentare të korrikut të vitit 2005, të cilat nxorën në shtator 2005 një qeveri të re me një mandat katërvjeçar.

vi. Programi i CAS-t mbështet përpjekjet e Shqipërisë për përmirësimin e qeverisjes, duke u bërë ndërkaq më përzgjedhës. CAS-i pohon që duhet një punë më koherente për t;i dhënë zgjidhje sfidës së qeverisjes së dobët në Shqipëri dhe fut një ‘filter qeverisjeje’ me katër parime thelbësore të cilat do të përdoren për të siguruar që problemet e qeverisjes do të trajtohen në çdo ndërhyrje të Bankës. Programi CAS është gjithashtu më selektiv, i fokusuar në dy shtylla:

(I) Rritje e vazhduar ekonomike përmes mbështetjes së zhvillimit të sektorit privat, me rezultate të pritshme që përfshijnë (a) qëndrueshmërinë makroekonomike; (b) një klimë të përmirëzuar biznesi përmes një cilësie më të mirë të akteve normative të biznesit dhe një dialogu të përmirësuar midis sektorit privat dhe atij publik; (c) efiçencë e rritur operative e institucioneve financiare; (d) funksionim i përmirësuar i tregut të tokës; (e) qeverisje e përmirësuar e biznesit të madh; (f) transparencë dhe efiçencë e rritur në menaxhimin e shpenzimeve publike dhe institucione më të forta për planifikimin, tenderimin dhe ofrimin e infrastrukturës dhe të shërbimeve; (g) llogaridhënie më e mirë e administratës publike përmes një Shërbimi Civil më efiçent, më transparent dhe më pak i prekur nga ndikimet politike; dhe (h) menaxhim dhe planifikim më i mirë i burimeve bregdetare të Shqipërisë.

(II) Përmirësimi i realizimit të shërbimeve publike, sidomos në sektorët socialë, me rezultate të pritshme që përfshijnë (a) përmirësim arsimor të nxënësve dhe cilësisë së arsimit bazë; (b) përmirësim i efiçensës dhe barazisë në financimet për shëndetësinë; (c) cilësi më e mirë e kujdesit shëndetësor; (d) përmirësim i qëndrueshmërisë fiskale të sistemit të sigurimeve shoqërore dhe rritje të aksesit ndaj një asistence për ata që janë në nevojë, të qendrueshme dhe efektive; dhe (e) përmirësim i aksesit të furnizimit me ujë të pijshëm dhe kanalizimeve në zonat rurale.

vii. Është planifikuar një program i fokusuar huadhënieje dhe studimesh (ESW). Deri në 11 projekte të reja huadhënieje të IDA/IBRD propozohen për periudhën VF06-VF09, nga të cilat tre do të jenë një seri huash programatike për Politika Zhvillimi (DPL) të cilat do të mbështeten në suksesin e serisë së PRSC në CAS-in e mëparshëm. Për CAS-in propozohet një gamë huadhënieje (75-196 milionë dollarë), ku huadhënia faktike do të përcaktohet nga ecuria e krahasuar me një grup treguesish kyç të nxjerrë nga Kuadri i rezultateve. Për vitin VF08 është planifikuar një Raport Ecurie i CAS-it.


10

10

viii. Programi është hartuar për të zbutur ato rreziqe të cilat mund të kufizonin efektivitetin e Bankës dhe të pengonin arritjen e rezultateve. CAS-i i ri pohon se arritja e rezultateve të shprehur në Kuadrin e Rezultateve do të varet nga rreziqet, sidomos paqëndrueshmërisë politike të brendshme ose rajonale dhe tronditjeve të jashtme ekonomike. Për uljen e këtyre rreziqeve do të shërbejë angazhimi i fuqishëm politik në rajon për integrimin në BE dhe fleksibiliteti i programit të propozuar për mbështetje.


11

11

REPUBLIKA E SHQIPËRISË: STRATEGJIA E ASISTENCËS

I. Hyrje

1. Arritjet e Shqipërisë qysh kur ajo nisi tranzicionin në fillim të viteve ’90 kanë qenë mbresëlënëse. Shqipëria ka hedhur me sukses themelet e ekonomisë së tregut, ka krijuar institucionet demokratike dhe ka ngritur gradualisht kapacitetet e administratës publike për të përballuar shndërrimin politik dhe ekonomik. Këto përpjekje kanë sjellë si rezultat qëndrueshmëri makroekonomike si dhe norma më të shpejta të rritjes së GDP në Evropën Juglindore (SEE). Megjithë këto arritje, Shqipëria mbetet një prej vendeve më të varfra të Evropës me të ardhura për frymë, të cilat çmohen të jenë 2,040 US$ (sipas metodës Atlas) në vitin 2004, me varfëri të përhapur, normë të lartë papunësie, pabarazi të mëdha rajonale dhe struktura të dobëta qeverisjeje. 2. CAS-i i propozuar për periudhën VF06-VF09 mbështetet në përvojën e Grupit të Bankës Botërore (WBG) qysh prej fillimit të viteve ’90 (përmes tri CAS-eve).1 Ai orientohet nga rezultatet, mbështetet në bashkëpunimin sistematik me WBG dhe është përgatitur me konsultimin e autoriteteve në vend, partnerëve për zhvillim dhe palëve të tjera të interesuara. CAS-i synon të mbështesë Strategjinë Kombëtare të Shqipërisë për Zhvillim Ekonomik dhe Social (SKZHES) dhe Procesin e Stabilizim - Asocimit me Bashkimin Evropian (SAp) me objektivin përfundimtar integrimin në BE dhe arritjen e Objektivave për Zhvillimin e Mijëvjeçarit (MDG). Aktivitetet e propozuara të CAS-it grupohen rreth dy shtyllave kryesore: (i) nxitja e rritjes ekonomike përmes mbështetjes për zhvillimin e sektorit privat; (ii) përmirësim i shërbimeve, sidomos në sektorët socialë. Qeverisja do të futet në të gjithë programet dhe projektet e mbështetura nga CAS-i përmes përdorimit të kritereve të përcaktuara qartë për vlerësimin e hartimit dhe të efektit të të gjitha ndërhyrjeve të Bankës. CAS-i do të përdorë një përzierje të përzgjedhur financimi nga Banka dhe nga IFC si një program të qartë mbështetje të WBG me Aktivitete Analitike dhe Këshillimore (AAA).

II. Konteksti në Vend A. KONTEKSTI POLITIK DHE SOCIAL 3. Për të pestën herë që nga viti 1990 shqiparët zgjodhën 140 anëtarë të parlamentit, në zgjedhjet e përgjithshme të korrikut 2005.2 Procesi zgjedhor u zhvillua në përputhje me Kodin Zgjedhor dhe iu përmbajt parimeve themelore të demokracisë3. Vetë procesi i votimit ishte i qetë dhe dëshmoi progres krahasuar me zgjedhjet e mëparshme, por procesi i numërimit të votave dhe 1 Termi `Bankë’ që i referohet IBRD dhe IDA dhe ‘Grupi i Bankës Botërore’ në përgjithësi i referohet Bankës, IFC,

FIAS dhe MIGA. 2 Ky CAS do të përkojë me ciklin politik të Shqipërisë meqënëse legjislatura e re do të jetë në periudhën 2005 deri 2009. 3 Komisioni Evropian - Raporti i Progresit për Shqipërinë, viti 2005 (SEC) 2005 1421, Bruksel, 9 nëntor 2005


12

12

finalizimi i rezultateve dëshmoi vonesa të konsiderueshme Partia Demokratike (DP), e udhëhequr nga ish-Presidenti Sali Berisha, doli si partia më e madhe në parlamentin e ri me 56 deputetë dhe për pasojë formoi qeverinë e re në një koalicion të gjerë me partitë e tjera më të vogla. Platforma e PD gjatë zgjedhjeve dhe programi i saj aktual fokusohen në përmirësimin e qeverisjes dhe të shtetit ligjor, uljen e korrupsionit dhe prishjen e monopoleve, përmirësimin e mjedisit të biznesit, përshpejtimin e zhvillimit rural dhe nxitjen e zhvillimit të kapitalit njerëzor. Dr. Berisha u zgjodh si Kryeministër në shtator 2005. Transferimi i pushtetit qe i butë dhe qeveria e re ka konsoliduar numrin e ministrive në një përpjekje për të racionalizuar shpenzimet publike dhe përmirësuar koordinimin në administratën publike. Qeveria e re ka konfirmuar angazhimin e saj të fuqishëm për të përshpejtuar përpjekjet e Shqipërisë në drejtim të integrimit në EU (përmes SAp) dhe në strukturat e NATO, për zbatimin e SKZHES (PRSP e Shqipërisë), dhe për integrimin e kuadreve të ndryshme ekzistues të politikave në një plan të vetëm të zhvillimit afatmesëm përmes Sistemit të Planifkimit të Integruar (IPS). 4. Partia Socialiste (SP) tani përbën partinë kryesore të opozitës. Megjithëse gjatë periudhës 1997 – 2004 pati qeveri të udhëhequra nga PS, ato shënuan rezultate të mira në menaxhimin ekonomik, si dhe në formulimin dhe zbatimin e SKZHES. Çarja në udhëheqjen e PS dhe formimi në shtator të vitit 2004 të focës së pavarur Lëvizja Socialste për Integrim (LSI), nga ish-kryeministri Ilir Meta, kontribuoi pjesërisht në humbjen e shumicës së PS në zgjedhjet parlamentare të vitit 2005. Pas dorëheqjes së kryetarit të Partisë Socialiste, z. Fatos Nano, partia zgjodhi në krye të saj Kryetarin e Bashkisë së Tiranës, z. Edi Rama, si udhëheqësin e saj të ri në tetor të vitit 2005 dhe shqyrtoi edhe një herë platformën e saj në përgatitje për zgjedhjet lokale në vitin 2006. Polarizimi politik dhe rivaliteti i fortë midis dy partive më të mëdha të vendit (DP dhe SP) mbeten burime të mungesës potenciale të stabilitetit dhe pengojnë arritjen e një konsensusikombëtar për reformat e nevojshme për përshpejtimin e hapit të zhvillimit ekonomik dhe integrimit të suksesshëm në BE. 5. Procesi i decetralizimit ka marrë një shtytje të konsiderueshme gjatë pesë viteve të fundit.4 Megjithëse Shqipëria i hyri rrugës së decentralizimit politik në vitit 1992, hapi i delegimit të kompetencave është rritur në mënyrë të ndjeshme gjatë pesë viteve të fundit për shkak të kërkesës së fuqishme për të përmirësuar realizimin e shërbimeve publike, qeverisjen dhe llogaridhënien për përdorimin e burimeve publike dhe fuqizimin e autonomisë vendore. Pas ratifikimit të Kartës Europiane për Vetëqeversijen Vendore dhe miratimit të Ligjit për Funksionimin dhe Organizimin e Qeverisjes Vendore në vitin 2000, është miratuar Strategjia për zbatimin dhe decentralizimin e qeverisjes, e cila është ndjekur nga një progres i mirë në drejtim të ngritjes së kuadrit institucional për zbatimin e strategjisë. Arritjet kryesore gjatë tre viteve të fundit përfshijnë: (i) plotësimin e kuadrit bazë ligjor për administrimin territorial; (ii) zbatimin e rregullimit ekzistues për të drejtat e pronës së pushtetit vendor; (iii) caktimin e kompetencave dhe përgjegjësive specifike të njësive vendore—përfshirë ato që lidhen me funksionet e përbashkëta; (iv) caktimin e një shkalle të mjaftueshme autonomie të të ardhurave vendore dhe krijimin e një mekanizimi barazivënës për transfertat për të minimizuar influencën burokratike dhe politike; dhe (v) miratimin e një strategjie për trajnimin e nëpunësve vendorë.

4 Për një rishikim të detajuar të progresit në decentralizim në Shqipëri dhe sfidat, shih Raportin Nr. 27885-ALB, (2004) “Albania: Decentralization in Transition” – Njësia e Uljes së Varfërisë dhe Manaxhimit Ekonomik, Rajoni i Evropës dhe Azisë Qendrore, Banka Botërore; shkurt 2004.


13

13

6. Megjithatë, procesi i decentralizimit vazhdon të pengohet nga disa kufizime. Edhe pse besimi në njësitë e pushtetit vendor po rritet dhe bashkitë e komunat kanë mundur të arrijnë rezultate të prekshme në drejtim të realizimit të shërbimeve dhe të zhvillimit urban (p.sh. Bashkia e Tiranës), zbatimi i reformave për të decentralizuar me sukses vendimet fiskale dhe administrative nuk ka qenë konstant dhe ka mbetur mbrapa afateve. Ka ende mangësi institucionale dhe kapacitete të pakëta zbatuese të cilat kufizojnë shprehjen e mendimeve dhe pjesëmarrjen e qytetarëve në punët vendore si edhe transparencën dhe llogaridhënien e njësive të qeverisjes vendore. Rezistenca politike dhe pengesat burokratike vazhdojnë ta vonojnë hapin e decentralizimit. Kompetencat specifike të qarqeve, komunave dhe bashkive kanë nevojë të qartësohen më shumë, sidomos funksionet e përbashkëta, për të shmangur mosefiçencat dhe dublikimet ose ofrimin e pamjaftueshëm të shërbimeve. Hartimi i Ligjit të ri për Buxhetin Vendor dhe i Ligjit të ri për Financat vendore (përfshirë kuadrin për ndarjen e tatimeve qendrore) mbetet pezull. Fragmentimi i njësive të pushtetit vendor dhe roli i papërcaktuar i qarqeve e ndërlikojnë caktimin uniform të përgjegjësive dhe prek efiçencën e realizimit të shërbimit publik, transparencën fiskale dhe llogaridhënien. 7. Shqipëria ka pasur gjithashtu një ecuri të mirë në lidhje me përmirësimin e rezultateve të sektorit social. Përveç shndërrimeve eknomike dhe politike, Shqipëria është gjithashtu në rrugën drejt arritjes së MDG-ve sidomos të atyre që lidhen me rezultatet e sektorit social, megjithëse të dhënat e pamjaftueshme e pengojnë analizën e gjerësishme të prirjeve pas tranzicionit (Kutia 1). Profili aktual demografik i Shqipërisë karakterizohet nga tri fenomene kryesore: valë të mëdha migratore të brendshme dhe të jashtme, përmirësim i normave të vdekshmërisë dhe rënie të normave të pjellorisë. Struktura moshore e popullsisë ka ndryshuar ndjeshëm gjatë dekadës së fundit. Popullata nën moshën 15 vjeç po bie në numër dhe popallata mbi 65 vjeç po rritet në numër më shpejt se pjesa tjetër e popullsisë së rritur. Megjithëse normat e rritjes dhe të pjellorisë kanë rënë Shqipëria mbetet njëri prej vendeve me normë më të lartë pjellorie dhe me popullsisnë më të re në Europë.5 Popullsia e Shqipërisë mbetet kryesisht rurale, megjithëse qytetet e mëdha, sidomos Tirana, janë rritur vrullshëm gjatë 15 viteve të fundit. Krahu i punës hyri në periudhën e tranzicion i balancuar përsa i takon gjinisë, por tani tregon një përqindje më të madhe të meshkujve. Ai është kryesisht rural (65 përqind) dhe 62 përqind nuk e kanë mbaruar arsimin e mesëm. Normat e pjesëmarrjes së krahut të punës ranë me 14 dhe 19 përqind respektivisht për meshkujt dhe femrat nga viti 1993 deri në vitin 2003. Papunësia mbetet e përhapur (zyrtarisht e vlerësuar me 14.4 përqind në vitin 2004, kurse në vitin 2003 ishte 15 përqind) sidomos në zonat urbane megjithë rëniet e theksuara të numrit të të papunëve gjatë dekadës së fundit.6 8. Shumica e treguesve të shëndetësisë dhe të arsimit kanë vazhduar të përmirësohen gjatë dekadës së fundit. Rezultatet aktuale të shëndetësisë krahasohen për mirë me ato të vendeve me të ardhura të mesme deri në të pakëta jashtë Europës dhe Azisë Qendrore (ECA), por kanë mbetur mbrapa atyre të vendeve të tjera të SEE. Përkundër progresit të arritur kohëve të fundit, Shqipëria vazhdon të ketë jetëgjatësinë më të ulët të shëndetshme dhe normat më të larta të vdekshmërisë foshnjore në SEE. Shqipëria ka arritur norma regjistrimi në shkollë për të gjithë në arsimin bazë në fillim të tranzicionit, por filloi me normat më të ulëta të regjistrimit në

5 Sipas vlerësimeve popullsia e Shqipërisë ishte gjithsej 3.1 milion në vitin 2004 dhe parashikohet të rritet në 3.7

milion deri në vitin2025. Aktualisht rreth 0.8 – 1.0 milion sqiptarë jetojnë jashtë Shqipërisë. 6 Nga viti1993 deri në vitin 2003, papunësia e regjistrua ra me 46 përqind.


14

14

arsimin e mesëm dhe atë të lartë në rajon. Nga viti 1990 deri në vitin 2002, normat bruto të regjistrimit ranë në të gjitha nivelet e arsimit me përjashtim të arsimit të lartë.7 Gjatë tri viteve të fundit, janë parë përmirësime modeste në normat e regjistrimit në të gjitha nivelet arsimore.

KUTIA 1: PERSPEKTIVAT E SHQIPËRISË PËR ARRITJEN E OBJEKTIVAVE TË ZHVILLIMIT TË MIJËVJEÇARIT

Vendet e Evr. Juglind. MDG1 MDG2 MDG3 MDG4 MDG5 MDG6 MDG7 Shqipëria M L L L M M M Kroacia L M L L L L N Rumania M M L L L U U Bullgaria L L L L L L L Maqedonia L L M L L L N Serbia & Mali i Zi N M L L L L L Bosnia & Hercegovina N N L L L L L

L: i mundshëm; M: ndoshta; U: i pamundshëm; N: nuk ka të dhëna

Vendet e EJL i kanë arritur tashmë ose kanë predispozita për t’i arritur mbi gjysmat e MDGs, edhe pse disa vende e kanë më pak të mundur arritjen e disa MDG-ve. MDG për HIV/AIDs dhe sëmundje të tjera është një problem i madh rajonal.

Shqipëria është në rrugën drejt plotësimit të të gjitha MDG-ve, megjithëse kufizimet e të dhënave e bëjnë paksa të paplotë këtë vlerësim.

MDG1 (Zhdukja e varfërisë dhe e urisë): Shqipëria është drejt plotësimit të MDG-së së varfërisë. Megjithatë, Shqipëria ka vetëm një anketë përfaqësuese për të gjithë vendin për një periudhë të gjatë (LSMS, 2002) për të bërë një vlerësim të saktë të varfërisë (me modulin e konsumit). LSMS 2005 do të mundësojë një vlerësim më të mirë të prirjes vitin tjetër.

MDG2 (Arsim fillor për të gjithë) dhe MDG3 (nxitje e barazisë gjinore dhe fuqizimi i grave): normat zyrtare kombëtare të regjistrimit në shkollë dhe normat e mbarimit të arsimit fillor në përgjithësi sugjerojnë që objektivi i këtij MDG për arsimin ka gjasa të arrihet. Mirëpo, LSMS më e fundit ka dëshmuar një përqindje regjistrimi në shkollë prej 93 përqind. Sipas të dhënave më të fundit, edhe objektivi i MDG për gjininë i ka gjasat të arrihet. Megjithatë, raporti i lartë vajza/djem që mbarojnë shkollën (klasën e tetë) tregon se djemtë mund ta braktisin shkollën më herët.

MDG4 (ulja e vdekshmërisë së fëmijëve – U5MR) dhe MDG5 (përmirësimi i shëndetit të nënës -MMR): megjithëse prirja zbritëse e U5MR është pozitive, nuk ka të dhëna të mjaftueshme për të arritur në përfundimin që MDG për vdekshmërinë e fëmijëve do të arrihet. Normat e imunizimit për fruthin dhe për DTP3 tregojnë rritje të lehta. Të dhëna adminsitrative për MMR e vënë theksin te prirja zbritëse gjatë viteve të fundit (megjithëse vlerësimet e bëra nga UNICEF, UNFPA dhe WDI tregojnë rritje të MMR). Shpenzimet statike për shëndetsinë së bashku me kujdesin e dobët prenatal, rrjetin e spitaleve dhe sistemet e rekomandimeve e bëjnë arritjen e këtij MDG më pak të sigurtë se të tjerët.

7 Nga viti1989 deri në vitin 2002, norma e regjistrimit bruto ra nga 103 përqind në 99.6 përqind për arsimin bazë,

dhe - në mënyrë më drastike - nga 78.5 pëqind në 43.6 përqind për arsimin e mesëm (kryesisht për shkak të mbylljes së shkollave të mesme profesionale). Gjatë së njëjtës periudhë, normat e rregjistrimit bruto në arsimin e lartë i rritën ndjeshëm nga 6.6 përqind në 17 përqind kryeisht si rrjedhojë e rritjes së regjistrimeve në sistemin me kohë të pjesshme.


15

15

MDG6 (Lufta kundërHIV/AIDs, malarias dhe sëmundjeve të tjera – normat e infektimit me HIV dhe sëmundshmëria me TBC): Shqipëria është në rrugën drejt arritjes së MDG në lidhje me TBC. Megjithatë, ndërkohë që nivelet aktuale të HIV/AIDS duken të ulëta, Shqipëria është një popullsi me rrezikshmëri të lartë dhe numri i rasteve po rritet me shpejtësi.

MDG7 (qëndruehsmëria e mjedisit – përqindja e njerëzve me akses për ujin e pijshëm): ndërkohë që të dhënat e WHO-UNICEF tregojnë se ky objektiv ka gjasa të arrihet, të dhënat e LSMS më të fundit sugjerojnë se ka ende rrugë e gjatë deri në arrritjen e tij.

Burimi: Banka Botërore (2005) “Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit në Europë dhe Azinë Qendrore: Ecuria, Prespektivat dhe të dhëna”, Një raport i Njësisë së Zhvillimit Njerëzor, Rajoni i Europës dhe Azisë Qendrore.

B. ZHVILLIMET EKONOMIKE QYSH PREJ CAS-IT TË FUNDIT 9. Shqipëria ka qenë e suksesshme në arritjen e normave të larta të rritjes ekonomike dhe të ndjekjes së reformave strukturore gjatë tri viteve të fundit. Pas një ngadalësimi në vitin 2002, të shkaktuar nga mungesa të energjisë elektrike dhe për shkak të përmbytjeve, rritja e produktit është rimëkëmbur duke arritur shifrën 5.7 përqind në vitin 2003 dhe 5.9% në vitin 2004.8 Kërkesa e agreguar (konsumi dhe investimet) e mbështetur nga flukset e ndihmës nga jashtë dhe nga transfertat private nga jashtë (remitancat) kanë qenë forcat shtytëse për rritjen e GDP. Edhe rritja e eksporteve është përshpejtuar, të mbështetura nga kushtet e favorshme të motit, të cilat kanë ndihmuar bujqësinë dhe industrinë e agropërpunimit, dhe nga një rimëkëmbje e turizmit. Edhe kushtet e favorshme të motit kanë sjellë përmirësime në prodhimin e energjisë elektrike. Gjatë tri viteve të fundit, reformat strukturore kanë ecur përpara, sidomos në fushat e privatizimit, të zhvillimeve në sektorin financiar, të reformave energjetike dhe të liberalizimit të tregtisë. Procesi i privatizimit ka ecur ndjeshëm përpara me privatizimin e suksesshëm të Bankës së Kursimeve në dhjetor të vitit 2003, i ndjekur nga hapat për të privatizuar ndërmarrjet publike në sektorët e sigurimeve, të telekomit dhe të naftës që pritet të privatizohen në 2006. Reformat e sektorit të energjetikës e kanë ulur ndjeshëm prekshmërinë e ekonomisë nga tronditjet e jashtme, ndër të tjera përmes prodhimit të rritur dhe arkëtimit të përmirësuar të faturave. Shqipëria vazhdon të zbatojë angazhimet e veta në kuadër të OBT-së dhe ka nënshkruar dhe ratifikuar Marrëveshje të Tregtisë së Lirë (FTAs) me të gjitha vendet fqinje. Megjithatë, në fusha të tjera kyçe të reformave strukturore ecuria nuk është ajo e dëshiruara, duke përfshirë reformat në mjedisin e biznesit për sektorin privat, shërbimet e infrastrukturës dhe cilësinë e menaxhimit të sektorit publik.

TABELA 1: SHQIPËRIA – ZHVILLIMET EKONOMIKE PERSPEKTIVAT EKONOMIKE AFATMESME (Në përqind të GDP-së, përveç rasteve ku thuhet ndryshe)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Faktik Vlerësim Parashikime Rritja reale e GDP (%) 7.0 2.9 5.7 5.9 5.5 5.0 6.0 6.0 6.0 Investimi i brendshëm bruto 27.5 24.5 23.4 23.8 23.6 24.8 25.8 26.3 27.1Kursimet e brendshme bruto 4.4 -1.6 -1.7 2.0 1.4 2.5 4.4 5.7 6.5 Shpenzimet publike 31.6 31.4 29.0 29.2 27.7 28.7 28.4 28.1 28.1investime publike 7.3 6.6 4.5 5.2 4.6 5.5 6.0 5.9 6.1 Të ardhurat fiskale duke përshirë edhe grantet 23.7 24.7 24.5 24.1 23.9 24.5 24.7 24.8 25.0

8 Shih Raportin e Përfundimit të CAS-it (Aneksi 1) për zhvillimet ekonomike gjatë periudhës 1990-2002. Shqipëria

ka përfituar gjithashtu nga mbështetja e IMF në formën e programit të ndihmës për emergjencën post-konfliktuale (nëntor 1997) dhe nga dy programe ESAF/PRGF (1998-2001, 2002-2005).


16

16

Deficiti fiskal gjithsej -7.9 -6.6 -4.5 -5.1 -3.9 -4.2 -3.8 -3.3 -3.1Eksportet e mallrave dhe të shërbimeve 18.3 19.5 20.7 21.9 23.3 24.5 25.5 26.4 27.1Importet e mallrave dhe të shërbimeve 38.7 46.7 45.8 44.0 45.4 46.8 46.9 47.1 47.7Teprica e llogarisë korente (pas granteve) -3.4 -7.0 -5.7 -3.8 -5.5 -5.8 -5.1 -4.7 -4.8Borxhi i jashtëm i pashlyer gjithsej* 26.7 25.1 21.4 18.8 18.2 19.1 19.4 18.8 18.5Borxhi i jashtëm gjithsej / eksportet e mallrave dhe të shërbimeve (%)** 70.9 67.4 56.2 49.2 46.7 47.6 47.4 44.9 43.6Inflacioni i çmimeve me pakicë (e.o.p.) (%) 3.1 5.2 2.4 2.9 2.2 2.5 3.0 3.0 3.0 Burimi: Banka Botërore (Live Database) (i) përfshin borxhin e jashtëm privat dhe (ii) përfshin remitancat e punëtorëve. 10. Qëndrueshmëria makroekonomike në Shqipëri është ruajtur qysh prej vitit 2002. Politikat monetare dhe financiare e kanë mbajtur nën kontroll inflacionin, kanë nxitur besimin në monedhën kombëtare dhe kanë shtuar kredinë për sektorin privat. Normat mujore të inflacionit janë mbajtur brenda gamës së synuar prej 2–4 përqind. Besimi në monedhën vendase është rritur siç pasqyrohet edhe nga vlerësimi i qëndrueshëm i lekut. Kjo është shtyrë kryesisht nga perspektiva e favorshme makroekonomike, flukset e mëdha hyrëse të ndihmës zyrtare, transfertat private të emigrantëve dhe investimet e rritura, paçka të kufizuara, të huaja të drejtpërdrejta (FDI). Privatizimi i Bankës së Kursimeve dhe zbutja e politikës monetare përmes një pakësimi të qëndrueshëm të normave të interesit, kanë çuar në një rimëkëmbje të vrullshme të rritjes së kredive për sektorin privat, edhe pse pikënisja ka qenë një bazë e ulët. 11. Megjithatë, clësia e rregullimeve fiskale nuk ka pasur përmirësime të theksuara. Së pari, efiçienca e shpenzimeve publike mbetet e ulët në veçanti në sektorët socialë. Së dyti, ndërsa konsolidimi fiskal në mënyrë të suksesshme ka pakësuar deficitet e mëdha të sektorit publik, shpenzimet në fushat prioritare shpesh nuk i kanë arritur objektivat e caktuara në kuadër të SKZHES-së. Deficiti i përgjithshëm buxhetor (pas granteve) ra nga 7.9 përqind e GDP-së në vitin 2001 në 5.1 përqind në vitin 2004. Paralelisht, raporti borxh publik gjithsej me GDP-në ra nga afro 67 përqind në rreth 56.6 përqind gjatë së njëjtës periudhë. Rritja e qëndrueshme ekonomike, normat në rënie të interesit dhe përdorimi i të ardhurave nga privatizimi për të shlyer borxhin publik kanë kontribuar të gjitha në pakësimin e raporteve të borxhit. Megjithë këtë përmirësim, pakësimi i deficitit erdhi kryesisht nga një rënie në shpenzimet kapitale dhe ka prekur paksa shpenzimet për arsimin, të cilat ranë nga 3.3 përqind e GDP në vitin 2001 në 3.1 përqind në vitin 2004. Thuajse çdo vit, të ardhurat buxhetore nuk i kanë arritur parashikimet, duke pasur të njëjtën përqindje të GDP-së. Kapacitetet e dobëta të adminstratës tatimore dhe asaj doganore, sektori i madh informal dhe mungesa e zbatimit të tatimeve çuan në një raport të tatimeve me GDP-në nga më të ulëtit ndër ekonomitë në tranzicion. Qeveria i ka dyfishuar përpjekjet e veta kohët e fundit për t’u dhënë zgjidhje këtyre problemeve dhe ka arritur për herë të parë në fazën e tranzicionit një suficit korent. Buxheti i vitit 2005 ka përfshirë edhe disa masa për të pakësuar kërkesat e huamarrjes të sektorit publik dhe për të përmirësuar saktësinë e parashikimeve të të ardhurave buxhetore. Programi i qeverisë së re fokusohet në zgjerimin e bazës tatimore dhe uljen e evazionit tatimor duke përmirësuar administratën tatimore.9

9 Të ardhurat tatimore shkojnë nga 30 deri në 50 përqind të GDP në rajon. Në Shqipëri, niveli i normave tatimore është konform standarteve rajonale dhe ndërkombëtare. Megjithatë, arkëtimi i tatimeve të të ardhurave personale dhe të sigurimeve shoqërore ka pasur performancë të ulët [IMF (2002) “Shqipëria: Probleme të përzgjedhura në skemën tatimore”. IMF -shkurt 2004].


17

17

12. Rritja e produktit të mbështetur te eksporti me bazë të gjerë nuk ka hedhur rrënjë ende. Megjithë përmirësimet në pozicionin e jashtëm, deficit tregtar i Shqipërisë mbetet në nivele relativisht të larta dhe vendi vjen pas vendeve të tjera të SEE në lidhje me hapjen, siç matet nga raporti i tregëtisë mbi GDP-në. Eksportet u përmirësuan me një normë reale rritjeje prej 19 përqind gjatë periudhës 2003-2004. Megjithatë, ky zgjerim ka një bazë të ngushtë dhe të padiversifikuar dhe është përqendruar shumë te eksportet me vlerë të pakët të shtuar, përkundër rritjeve të produktivitetit, të cilat kanë ardhur nga një regjim i hapur tregtar dhe nga një liberalizim më i madh i ekonomisë.10 Për pasojë, deficiti tregtar mbetet relativisht i madh në nivelin 22 përqind të GDP-së. Transfertat private nga jashtë, rreth 14 përqind të GDP-së, vazhdojnë të përbëjnë burimin kryesor të financimit të deficitit tregtar. FDI, mbeten ndër më të ulëtat në rajon (më pak se 3 përqind të GDP-së). Ndërkohë që llogaria korrente ra nga 7.0 përqind e GDP-së në vitin 2002 në 3.8 përqind në vitin 2004, pritshmëritë për ulje të financimit të jashtëm koncesional dhe ashpërsimi i kushteve të huamarrjes mbeten sfidat kryesore. Qëndrueshmëria e prirjeve të FDI-ve mbetet e brishtë, ndërsa programi i privatizimit po i afrohet përfundimit dhe përmirësimet në klimën e biznesit kanë qenë të ngadalta. C. PROFILI I VARFËRISË SË SHQIPËRISË 13. Varfëria mbetet e përhapur përkundër një dekade rritjeje të qëndrueshme të GDP-së. Rreth 25 përqind e popullsisë shqiptare (780,000) kishte nivele konsumi nën kufirin e varfërisë në vitin 2002 (Figura 1). Shpërdarja e konsumit tregon se ekziston një numër i madh njerëzish që gjenden pranë kufijve të varfërisë. Në rastin e një tronditjeje nga faktorë të jashtëm, që do ta ngrinte me 10 përqind kufirin e varfërisë (nga 4,891 lek për frymë në muaj në 5,380 lek) përqindja e popullsisë e konsideruar si e varfër do të rritej nga një e katërta në një të tretë. Megjithatë, varfëria e pakët e skajshme – e përkufizuar si përqindja e popullsisë me të ardhura mujore më pak se 3,050 lek (kufiri ushqimor i varfërisë) - ekziston. Në vitin 2002, vetëm 5 përqind e popullsisë vlerësohej si tejet e varfër. Edhe pabarazia në Shqipëri është modeste, një konstatim ky që konfirmohet nga një koeficient Gini i moderuar prej 0.28 dhe një raport konsumi prej 3.6 mes 10 përqindëshit të popullsisë me konsum më të lartë dhe 10 përqindëshit me konsum më të ulët.11 14. Shumica e të varfërve janë të përqendruar në zonën malore. Anketa e Matjes së Standartit të Jetesës

10 Pjesa më e madhe e eksporteve dhe imroteve shqiptare kanë qenë me BE (respektivisht, rreth 90% dhe 70 %), ndërsa eksportet për në vendet e SEE zunë vetëm 0.8 përqind të eksporteve gjithsej në vitin 2003. 11 Banka Botërore (2003) “Vlerësimi i varfërisë në shqipëri”. Raport Nr. 26213-AL; Njësia e Sektorit të Zhvillimit Njerëzor, Rajoni i Europës dhe i Azisë Qendore, Banka Botërore; 5 nëntor 2003.

FIGURA 2: DIMENSIONI HAPESINOR I VARFERISE NE SHQIPERI, 2002

FIGURA 1 NORMAT E VARFERISE NE SHQIPERI, 2002

78007210

90408470

0

5

10

15

20

25

30

35

A bsolute Extrem e A bsolute Extrem e A bsolute E xtrem e A bsolute Extrem e

T otal R ural T irana O ther urban

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

Poverty R ate (% ) L eft A xis M ean Per C apita C onsum ption (Lek) - R ight A xis


18

18

(LSMS) e vitit 2002 dhe një hartë e hollësishme e varfërisë, e ndërtuar duke përdorur rregjistrimin e popullsisë dhe të banesave të vitit 2001, çojnë në tri konkluzione në lidhje me dimensionet hapësinore të varfërisë. Së pari, varfëria rurale është ndjeshëm më e madhe se varfëria urbane, me një tregues prej të paktën 10 përqind më shumë. Banorët ruralë përbëjnë më shumë se dy të tretat e dy pesëshoreve më të varfëra të konsumit. Së dyti, zona malore (zona agroekologjike veriore dhe verilindore) ka rezultatet më të këqija të varfërisë nga katër zonat e përcaktuara qartë (Tirana, Bregdeti, Qendrore dhe Malore). Thuajse një e dyta e popullsisë në këtë zonë është e varfër dhe një në pesë persona (20 përqind) nuk mund t’i plotësojë nevojat për ushqim bazë (Figura 2). Së fundmi, brenda prefekturave, Dibra, Kukesi, Lezha dhe Shkodra kanë nivelet më të larta të përqindjes së varfërisë, me më shumë se një të tretën e popullsisë që jeton nën kufirin e varfërisë. 15. Papunësia dhe niveli i ulët arsimor janë faktorët kryesorë që e nxisin varfërinë. Ndërkohë që madhësia e familjes ëshët një tregues i fuqishëm i varfërisë, statusi i punësimit dhe niveli arsimor janë përcaktorë të rëndësishëm të varfërisë në Shqipëri. Familjet me kryefamiljarë të papunë kanë norma varfërie të cilat janë dy herë më të larta se ato familje kryefamiljarët e të cilave janë të punësuar. Në Tiranë, 32 përqind e kryefamiljarëve të papunësuar janë të varfër, krahasuar me 16 përqind te kryefamiljarët e punësuar. Në zonat rurale shifrat respektive janë 51 përqind dhe 28 përqind. Te të varfërit, vetëm 20 përqind e fëmijëve regjistrohen në arsimin e mesëm krahasuar me 50 përqind te popullsia jo e varfër. Personat e punësuar në bujqësi kishin norma ndjeshëm më të larta varfërie (29 përqind), krahasuar me të vetëpunësuarit dhe të punësuarit me rrogë (11 përqind dhe 14 përqind, respektivisht). Varfëria i prek femrat më shumë se meshkujt dhe është e përhapur tek minorietet e vogla në Shqipëri. Bashkësitë e vogla të romëve dhe atyre që vetidentifikohen si “egjiptianë” janë prekur negativisht nga tranzicioni. Ata janë tani personat më të varfër dhe më të marxhinalizuar në vend.12 16. Dimensionet e varfërisë që nuk lidhen me të ardhurat janë gjithashtu shumë të pranishme. Ka dallime të mëdha përsa i takon aksesit dhe cilësisë së shërbimeve sociale dhe infrastrukturore bazë. Në zonat rurale dhe malore, mbulimi bazë dhe cilësia e shërbimeve si p.sh. arsimi, kujdesi shëndetësor, transporti, uji i rrjedhshëm dhe kanalizimet janë të ulëta. Më pak se 50 përqind e famileve rurale kanë ujë të rrjedhshëm ose nevojtore. Ndërkohë që mbulimi me këto shërbime është thuajse universal në zonat urbane, ka të dhëna për mungesë të cilësisë, sidomos në zonat peri-urbane ku familjet që zhvendosen nga zonat e deprivuara kanë mbipopulluar zona të cilat edhe para ardhjes së tyre kanë pasur rrjete të pamjaftueshme arsimore dhe shëndetësore. Dinamikat e varfërisë në tri vitet e fundit nuk mund të përcaktohen me saktësi. Të dhënat shtesë të LSMS të mbledhura në vitet 2003 dhe 2004 nuk përfshinin modulin e konsumit, duke e bërë më të vështirë hulumtimin e prirjejeve të konsumit dhe të varfërisë që nga viti 2002. Megjithatë, aktualisht po përfundon një LSMS e re me modul konsumi. Kjo do të ofrojë informacionin për të arritur konkluzione në lidhje me dinamikat e varfërisë.

12 Banka Botërore (2005) “Romët dhe egjiptianët në Shqipëri: nga përjashtimi social në përfshirjen sociale”. Studim

pune i Bankës Botërore nr. 53; nga Hermine De Soto, Sabine Beddies dhe Ilir Gedeshi, Uashington D.C., mars 2005.


19

19

III. Vizioni Afatgjatë, Planet Afatmesme dhe Parashikimi për të Ardhmen në Shqipëri A. VIZIONI AFATGJATË I SHQIPËRISË DHE INTEGRIMI EUROPIAN 17. Shqipëria e ka shprehur vizionin e vet afatgjatë për anëtarësimin në BE qysh kur nisi tranzicionin. Që nga viti 1991, qeveritë e njëpasnjëshme shqiptare e kanë vendosur anëtarësimin europian në krye të programeve të tyre (Aneksi 9). Shqipëria momentalisht është e angazhuar në procesin e stabilizim-asocimit (SAp) me BE.13 Aspektet kryesore të dialogut të SAp përfshijnë dispozitat për: (i) fuqizimin e sistemit gjyqësor, shtetin ligjor dhe administratën publike; (ii) luftën kundër krimit të organizuar, trafikimit dhe korrupsionit; (iii) sigurimin e funksionimit të duhur të demokracisë (përfshirë zgjedhjet) dhe ruajtjen e stabilitetit politik; (iv) përmirësimin e të drejtave të njeriut dhe të pakicave; (v) formalizimin dhe reformimin e mëtejshëm të ekonomisë, si edhe qëndrueshmërinë e rritur fiskale përmes administratës më efiçente doganore dhe tatimore dhe një kuadri ligjor të fuqizuar; (vi) bashkëpunimin rajonal dhe pakësimin e pengesave për tregtinë dhe investimet e huaja; dhe (vii) përafrimin e legjislacionit shqiptar me legjislacionin e BE në një gamë të gjerë fushash. B. STRATEGJIA KOMBËTARE PËR ZHVILLIM EKONOMIK DHE SOCIAL (SKZHES) 18. SKZHES është një strategji përfshirëse zhvillimi. E miratuar në vitin 2001, synon t’i afrojnë standartet e jetesës dhe nivelet e të ardhurave të Shqipërisë me ato të vendeve evropiane fqinje. Ajo përfaqëson përpjekjet serioze të Shqipërisë për të përdorur një strategji të gjithanshme afatmesme zhvillimi për të kaluar nga menaxhimi afatshkurtër i krizave në krijimin e kushteve për të nxitur rritjen afatgjatë dhe uljen e varfërisë. SKZHES është përgatitur nga qeveria përmes një procesi pjesëmarrës. Ajo mbështet në tri shtylla: (i) përmirësimin e qeverisjes, (ii) nxitjen e zhvillimit të sektorit privat, dhe (iii) nxitjen e zhvillimit të burimeve njerëzore. SKZHES pohon që qeverisja dhe institucionet e dobëta janë rrënja e problemeve të zhvillimit për Shqipërinë dhe pranon që rritja ekonomike do të jetë instrumenti kryesor për uljen e varfërisë, ngritjen e standarteve të jetesës dhe përshpejtimin e arritjes së MDG-ve. Po ashtu ajo përmban një diagnostikim të përmirësuar të varfërisë dhe një plan ambicioz për monitorimin dhe vlerësimin. 19. Ka pasur një ecuri të mirë në zbatimin e SKZHES-së gjatë tri viteve të fundit. Raporti i tretë vjetor i ecurisë i SKZHES-së, i cili i është dorëzuar bordeve të IDA-s dhe të FMN-së në VF06, e vinte theksin te progresi në lidhje me fokusin e rritur te ulja e varfërisë dhe mbështetja për sektorët social, harmonizimin e përmirësuar të SKZHES, kuadret e SAp dhe të MDG-ve, dhe përpjekjet për të përmirësuar lidhjet midis strategjisë, Procesit të Programit Buxhetor Afatmesëm (MTBP) dhe buxhetit vjetor. Ai nënvizon nevojën për të vazhduar me reformat strukturore të cilat synojnë ruajtjen e qëndrueshmërisë ekonomike dhe përmirësimin e realizimit të shërbimeve publike. Megjithatë, sfidë mbetet përfshirja e dobësive në sistemin e përgjithshëm të menazhimit të shpenzimeve publike, dobësitë e vazhduara në identifikimin e projekteve prioritare nga

13 Shih Aneksin 9 për më shumë hollësi rreth marrrëdhënieve të Shqipërisë me BE-në dhe për ecurinë në kuadër të SAp.


20

20

minsitritë e linjës dhe kapacitetet e dobëte për zbatimin, monitorimin dhe vlerësimin.14 Miratimi kohët e fundit i IPS konfirmoi angazhimin e qeverisë për të modernizuar dhe përmirësuar planifikimin strategjik dhe për të fuqizuar menaxhimin e shpenzimeve publike dhe për të ecur gradualisht drejt buxhetimit të mbështetur te performanca. Raporti i tretë i ecurisë i SKZHES-së përvijon hollësi të arkitekturës së re planifikuese si bazë mbi të cilën do të ngrihet SKZHES-ja e re.

14 Shih Banka Botërore/IMF (2004) “Shqipëria: vlerësim i përbashkët i raportit vjetor të ecurisë të dokumentit strategjik të uljes së varfërisë”. Raport i hartuar nga punonjës të Fondit Monetar Ndërkombëtar dhe të Shoqatës Ndërkombëtare për Zhvillim; Uashington D.C.; 18 qershor 2004.

KUTIA 2: SISTEMI I PLANIFIKIMIT TË INTEGRUAR (IPS)

Sistemi i Planifikimit të Integruar (IPS) të Shqipërisë, i miratuar nga Këshilli i Ministrave në prill të vitit 2005, erdhi si rezultat i një procesi dhjetëmujor bashkëpunimi midis qeverisë dhe donatorëve. Fillimisht, objektivi për të cilin u ra dakort ishte të rritej efektiviteti i asistencës së jashtme. Megjithatë, vlerësimi i qeverisë, i mbështetur edhe nga donatorët, arriti në përfundimin se problemet e asistencës së jashtme nuk mund të trajtoheshin të izoluara nga të metat në projektimin dhe realizimin e sistemit të planifikimit të të qeverisë. Gjatë viteve të mëparshme, kuadret e shumta të planifikimit, të cilat përfshinin SKZHES, SAp, MTBP (më parë MTEF), anëtarësimin në NATO, Programi i Qeverisë dhe plani vjetor legjislativ zbatoheshin veçmas, secili me grupin e vet të prioriteteve dhe të kërkesave për raportim. Nuk është për t’u habitur që kjo solli prioritete të shumëfishta, procese të mbivendosura, një barrë të tepërt raportimi mbi ministritë dhe konfuzion mes rradhëve të publikut. Qëllimi i IPS nuk ishte të mbivendosej edhe një sistem tjetër planifikimi, por të shërbente si një kuadër unifikues i sistemeve ekzistuese. Më poshte jepen disa prej elementeve kryesore: • Krijimi i një mekanizmi politik – Komisioni i Planifikimit Strategjik – i kryesuar nga kryeministri, për të dhënë

udhëzime strategjike politike dhe fiskale për planifikimin; • Krijimi i një Programi Modernizimit të Qeverisë, i cili të përfshinte nismat e lidhura me të, si p.sh. shqyrtimet

funksionale, qeverisjen elektronike dhe përmirësimin e cilësisë së shërbimeve; • Shndërrimi i SKZHES-së në një proces planifikimi strategjik mbarëqeveritar, duke përfshirë edhe integrimin

në BE dhe në NATO, MDG-ve, Programin e Qeverisë, strategjinë për decentralizimin dhe strategji të tjera të ndërthurura;

• Rikthimi i MTBP-së si procesi i vetëm në të cilin të konkurrojnë për fonde të gjitha strategjitë sektoriale dhe të ndërthurura dhe në të cilin këto strategji përkthehen në plane, buxhete dhe rezultate të pritshme konkrete;

• Ngritja e proceseve më strategjike dhe më të gjerësishme të menaxhimit financiar dhe planifikues për investimet publike dhe asistencën e jashtme;

• Ristrukturimi i institucioneve qendrore me mandate planifikimi: kalimi i SKZHES-së pranë Këshillit të Ministrave, transferimi i funksioneve të investimeve publike dhe të asistencës së jashtme nga Minisitria e Ekonomisë tek ajo e Financave; krijimi i një funksioni të integruar (planifikim, buxhetim, monitorim) brenda ministrive të linjës;

• Institucionalizimi i mekanizmave bashkërendues qeveri-donatorë për të siguruar bashkëpunim dhe përdorim efektiv të asistencës së jashtme.

Zbatimi i IPS-së në vijim është një detyrë e vështirë dhe do të paraqesë një sërë sfidash, pavarësisht angazhimit të vendosur të qeverisë së re për zbatimin e tij dhe mbështetjen e fortë nga të gjithë partnerët e zhvillimit. Megjithatë, nëse IPS zbatohet me një ritëm të matur gjatë 3-5 viteve në vijim, nga kjo do të rezultojë një mjedis më koherent dhe më i qëndrueshëm për politikat. Për marrësit e vendimeve, IPS do të identifikojë një sërë pikash të qarta për vendimet, ku vendimet e ngjashme (d.m.th. përcaktimi i prioriteteve strategjike) merren duke pasur parasysh të gjitha kuadret planifikuese. Për donatorët, IPS do të krijojë një pikë të vetme kontakti dhe një sistem të vënë në punë nga kërkesa, ku propozimet për asistencën e jashtme do të dalin nga prioritetet e përcaktuara të qeverisë. Për publikun e gjerë, IPS do të ofrojë një plan të vetëm vjetor të botuar dhe një grup korrespondues rezultatesh për secilën ministri.


21

21

20. Programi i SKZHES-së për periudhën 2005-2006 fokusohet te rritja pro të varfërve. Mbështetur në shtyllat e përmirësimit të qeverisjes dhe të rritjes së qëndrueshme ekonomike, programi i SKZHES për dy vitet në vijim fokusohet te rritja ekonomike për të nxitur kërkesën për krah pune si një element kryesor për një pjesëmarrje më të gjerë në përfitimet nga rritja ekonomike. Ajo nënvizon nevojën për të nxitur zhvillimin e sektorit privat përmes përmirësimit të klimës së investimeve dhe fuqizimit të strukturave të qeverisjes. Ajo vë një theks të madh te arsimi, kujdesi shëndetsor dhe infrastruktura si fusha prioritare për t’u dhënë zgjidhje dimensioneve kryesore që nuk lidhen me të ardhurat të varfërisë dhe për të siguruar një bazë të shëndoshë për rritjen afatgjatë dhe konkurueshmërinë. Po ashtu ajo pranon nevojën për llogaridhënie më të fortë publike dhe për rritjen e pjesëmarrjes të publikut në marrjen e vendimeve për t’ju dhënë pushtet të varfërve. 21. Programi i qeverisë së re mbështet tek Sap-i dhe tek zbatimi i SKZHES-së dhe i IPS-së (Kutia 2). Në periudhën afatshkurtër, programi i qeverisë së re (‘me duar të pastra’) do të fokusohet te reformat e qeverisjes përfshirë uljen e korupsionit dhe të krimit të organizuar, thyerjen e monopoleve, përmirësimin e klimës së biznesit dhe vijimin e reformave administrative. Programi i qeverisë tregon vëmendje të veçantë për ruajtjen e qëndrueshmërisë markoekonomike, mbështetjen e zhvillimit rural dhe të sektorëve socialë dhe përmirësimin e infrastrukturës. Ai tregon vëmendje të veçantë për reformat në shërbimet e arsimit dhe të shëndetësisë dhe për përfshirjen sociale sidomos për romët. Ai kërkon gjithashtu të thellojë reformat në sektorin energjitik dhe të hapë me shpejtësi tregjet e telekomunikacioneve. C. PARASHIKIMI EKONOMIK AFATMESËM 22. Shqipëria mund të arrijë një rritje relativisht të shëndoshë në periudhën afatmesme. Përkundër konkurencës më të ashpër ndërkombëtare,perspektiva për një rritje të lartë dhe të qëndrueshme është pozitive, mjaft që reformat strukturore të thellohen në disa fusha. Gjatë periudhës së CAS-it, performanca makroekonomike mendohet që do të vazhdojë, sipas supozimeve të mëposhtme: (i) konsolidim i vazhduar fiskal dhe përmirësime në cilësinë e rregullimeve fiskale në mbështetje të investimeve private; (ii) përshpejtim i reformave strukturore të cilat kanë si synim përmirësimin e mjedisit të biznesit, të cilësisë së infrastrukturës dhe të qeverisjes së sektorit publik; dhe (iii) një mjedis i jashtëm relativisht i favorshëm i cili do të nxiste rritjen e eksporteve. Në periudhën afatmesme, vazhdimi i normave të larta të rritjes së GDP kushtëzohet nga rritja në kërkesën e agreguar, së bashku me produktivitetin dhe eksportet. Ndërthurja e politikave të matura makroekonomike me reformat e fuqishme strukturore parashikohet të lehtësojë rritjen e investimeve të brendshme bruto (si publike ashtu edhe private) nga 23.8 përqind të GDP në vitin 2004 në 27.1 përqind në vitin 2009. Këto investime të rritura do të mbështeteshin nga kursime më të mëdha të brendshme publike dhe private, ku shumica e rritjes do të ishte nga ana sektorit publik. Transfertat korente nga jashtë (transfertat private nga jashtë) dhe të ardhurat nga faktorët do të vazhdojnë të jenë një kontribues kryesor për kursimet private kombëtare, por të cilat do të zëvendësohen gjithnjë e më shumë nga kursimet e sektorit privat të nxjerra në vend, duke ulur flukset nga jashtë te të cilat mbështetet aq shumë Shqipëria tani. Kapaciteti i rritur për të kursyer dhe për të investuar do të lehtësohet nga reformat në sektorin e bankave dhe të ndërmarrjeve, nga konsolidimi fiskal dhe nga rritja e konkurueshmërisë.


22

22

23. Bilanci i përgjithshëm buxhetor do të vazhdojë përmirësimin e tij gradual. Përmes ndjekjes së masave të matura fiskale, deficiti i përgjithshëm fiskal parashikohet të përmirësohet nga 5.1 përqind i GDP në vitin 2004 në 3.1 përqind të GDP në vitin 2009. Kontributi i sektorit publik për rritjen do të vijë nga një ulje graduale në shpenzimet korente, kryesisht për shkak të pakësimit të subvencioneve dhe të kostove operative, të shoqëruara gjerësisht nga një zgjerim i shpenzimeve kapitale, nga 5.2 përqind i GDP në vitin 2004 në 6.1 përqind në vitin 2009. Edhe politikat e shpenzimeve do të fokusohen në përmirësimin e efiçiencës së përdorimit të fondeve dhe në përcaktimin më të mirë të prioriteteve për investimet. Nga ana e të ardhurave buxhetore, arkëtimi i përmirësuar i tatimeve dhe një zgjerim gradual i bazës tatimore (shtytja kryesore për programin e qeverisë së re) do t’i rriste të ardhurat me të paktën një pikë përqindjeje të GDP-së deri në vitin 2009. 24. Nevojat për financim pritet të rriten, dhe do të mbështeten gradualisht në mundësinë e përdorimit të financimit jokoncesionar. Nevojat për financim të jashtëm bruto gjithsej janë diçka më shumë se 1 miliardë dollarë në vit për periudhën 2006-2009. Këto kërkohen për të financuar: (i) deficitet e mëdha vjetore të llogarisë korente të cilat shkojnë përafërsisht në 2.7 miliardë gjatë kësaj periudhe; (ii) amortizimin e borxhit të jashtëm prej rreth 502 milionë US$, dhe (iii) 818 million US$ rritje në rezervat e huaja neto. Me përmirësimin e parashikuar të bilancit fiskal, këto nevoja për financim do të shtyhen gjithnjë e më shumë nga aktiviteti i sektorit privat, meqë rregullimi fiskal do të krijojë më shumë hapësirë për sektorin privat. Skenari bazë parashikon një fluks të qëndrueshëm hyrës fondesh nga investimet e huaja direkte (FDI), megjithëse ritmi do të varet shumë nga ruajtja e përpjekjeve të privatizimit dhe përmirësimi i mëtejshëm i kushteve për të kryer biznes. FDI-të neto parashikohen të financojnë deri në 41 përqind të totalit të nevojave për financim gjatë periudhës 2006-2009, ndërsa huatë afatgjata nga kreditorët shumëpalësh dhe dypalësh si edhe kreditorë të tjerë parashikohen të mbulojnë 20 përqind të këtij totali(Tabela 2).

TABELA 2: KËRKESAT E SHQIPËRISË PËR FINANCIM TË JASHTËM, VF06-VF09 (Milion US$)

Kërkesat dhe burimet 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Kërkesat për financim 684.1 679.2 953.1 923.5 1.023.6 1.148.8Deficiti i llogarisë korente 406.4 602.0 668.9 647.8 645.7 713.3 Amortizimet afatgjata 40.6 64.0 89.0 106.0 144.0 163.0 Ndryshimet në rezerva të autoritetit monetar 239.9 16.0 183.9 155.7 219.6 258.5 Kredia e IMF (neto) -2.9 -2.8 11.3 14.0 14.3 14.0 Burimet e financimit 684.1 679.2 953.1 923.5 1.023.6 1.148.8 Grantet zyrtare kapitale 127.0 122.0 126.0 129.0 130.0 134.0 Investimet e huaja të drejtpëdrejta (neto) 344.0 299.0 344.0 389.0 434.0 487.0 Disbursimet afatgjata 123.1 143.0 201.2 204.5 199.9 217.3 Ndryshime në detyrimet (rritja = +) -14.3 - 29.2 -66.7 - 8.9 0.0 0.0 Flukse të tjera kapitale 104.4 144.4 348.5 209.9 259.7 310.5

Burimi: Të dhëna nga LDB e Bankës Botërore dhe nga FMN-ja. 25. Analiza e Bankës Botërore konkludon se Shqipëria mund të rrisë nëmënyrë graduale huamarrjen jokoncesionare pa i përkeqësuar treguesit e borxhit me kalimin e kohës. Shqipëria duhet të zbatojë masa politikash ekonomike dhe financiare në mënyrë që të mobilizojë burimet e brendshme dhe për t’i mundësuar vendit të arrijë aftësinë huamarrëse dhe për të përdorur gradualisht burimet e brendshme të mbështetura në treg. Për të ruajtur qëndrueshmërinë fiskale


23

23

dhe të jashtme në periudhën afatmesme, vendi duhet të fokusohet në: (i) konsolidimin e mëtejshëm fiskal dhe përmirësimin e cilësisë së rregullimeve të vazhdueshme fiskale, (ii) përmirësimin e ndjeshëm të menaxhimit strategjik të borxhit, për të pakësuar riskun e kalimit nga njëra periudhë në tjetrën të borxhin e brendshëm dhe për të zbutur flukset e shlyerjes, dhe (iii) thellimin e reformave strukturore të cilat synojnë rritjen e eksporteve dhe të flukseve të investimeve. Sipas skenarit bazë, Shqipëria mund t’i sigurojë nevojat e veta për financim ndërkohë që ruan aftësinë për të shlyer detyrimet dhe treguesit e likuiditetit nën pragjet standart të qëndrueshmërisë gjatë dekadës në vijim. Duke zëvendësuar gradualisht huamarrjen afatshkurtër të brendshme të kushtueshme me financim afatgjatë të jashtëm më pak të kushtueshëm, ndërkohë që zgjat periudhën e maturimit të borxhit të brendshëm, raporti borxhi publik gjithsej mbi GDP-në do të binte nga rreth 55.9 përqind në 53.5 përqind në vitin 2009. Raporti borxh i jashtëm mbi GDP-në do të rritej marxhinalisht por do të qëndronte në një nivel arsyeshmërisht të ulët prej 18.5 përqind deri në vitin 2009, ndërkohë që ai i borxhit të brendshëm do të ulej nga 37.7 përqind në 35 përqind gjatë periudhës së CAS-it (Aneksi 8).

IV. Sfidat e Zhvillimit të Shqipërisë A. PËRMIRËSIMI I STRUKTURAVE TË QEVERISJES 26. Ecuria e mëtejshme në uljen e varfërisë, arritjen e MDG-ve dhe integrimin në BE do të varen kryesisht nga zgjidhja e problemeve të qeverisjes. Megjithë përpjekjet e vazhduara dhe një farë progresi të kohëve të fundit, treguesit e përgjithshëm të qeverisjes për Shqipërinë janë në nivele shumë të ulta krahasuar me vende të tjera të rajonit dhe me vende me të ardhura të mesme në të ulëta. Problemet e qeverisjes vazhdojnë t’i lënë në hije arritjet që ka bërë Shqipëria kohët e fundit dhe perspektivat e rritjes së qëndrueshme ekonomike (dmth shkalla e ulët e investimeve) dhe realizimin e përmirësuar të shërbimeve publike. Për shembull, korrupsioni ka një ndikim të drejtpëdrejtë mbi rritjen ekonomike, FDI-të,cilësinë dhe ofrimin e shërbimeve në Shqipëri. Rezultatet e punës së qeverisë në lidhje me luftën kundër korrupsionit dhe krimit janë kthyer në një kut me të cilin do të matet progresi i Shqipërisë drejt anëtarësimit në BE. 27. Qeverisja e dobët është pengesa kryesore për përmirësimin e klimës së biznesit. Korrupsioni i përhapur, zbatimi i dobët i rendit, efektiviteti i kufizuar i qeverisë dhe problemet në cilësinë rregullatore janë faktorët kryesorë të cilët pengojnë zhvillimin e sektorit privat. Megjithatë, të dhënat e kohëve të fundit për qeverisjen të mbledhura nga burime të ndryshme e vënë theksin tek disa përmirësime modeste të treguesve të qeverisjes për periudhën 2002 deri 2004.15 Më pozitivi ndër ta është fuqizimi i hapësirës publike që i mundëson shoqërisë civile dhe mjeteve të komunikimit t’u japin zë mendimeve të tyre. Cilësia rregullatore është një dimension tjetër i qeverisjes në të cilën Shqipëria ka bërë përmirësime modeste, duke e afruar me vendet e krahasueshme. Reformat administrative në nivel të pushtetit qendror gjithashtu po fillojnë të kenë një ndikim pozitiv. Megjithatë, kohët e fundit, politika partiake duket se është bërë gjithë e më shumë kompetitive dhe Shqipëria vazhdon të ketë rezultate shumë më të dobta përsa i takon dimensionit të qëndrueshmërisë politike të qeverisjes sesa vendet e tjera të rajonit.

15 Daniel Kaufmann, Aart Kraay dhe Massimo Mastruzzi (2005) “Çështje të qeverisjes IV: treguesit e qeverisjes për periudhën 1996-2004”. Seria e studimeve hulumtuese të punës të Bankës Botërore, nr. 3630; maj 2005.


24

24

28. Kontrolli i korrupsionit është sfida më e ngutshme për qeverisjen në Shqipëri. Rezultatet e anketave tregojnë se doganat, gjykatat dhe spitalet janë institucionet me përqindjen më të madhe të perceptuar të korrupsionit, ku analizat tregojnë se korrupsioni i nëpunësve shqiptarë e kalon nivelin e korrupsionit në vendet e tjera të rajonit.16 Zënia (kapja) e shtetit është e përhapur dhe ka gjasa se përfshin infiltrimin e elementeve kriminalë në subjektet shtetërore. Pjesëmarrësit në anketat e opinionit në Shqipëri e identifikojnë korrupsionin si një shkak parësor për mungesën e rritjes së numrit të vendeve të punës dhe shprehin një mungesë të përgjithshme besimi në institucionet e sektorëve ligjore dhe publikë. Te shërbimet publike, mendimet për korrupsioni në sektorin e shëndetësisë janë veçanërisht të zymta. B. RUAJTJA E NORMAVE TË LARTA TË RRITJES EKONOMIKE

29. Qëndrueshmëria e ardhshme e rritjes së produktit varet nga zgjerimi i eksportit, rritja e produktivitetit dhe nivelet më të larta të akumulimit të faktorëve. Ndërkohë që ekonomia e Shqipërisë është rritur gjatë dekadës së shkuar me një normë vjetore mesatare rritjeje prej 7 përqind, perspektiva për një rritje të shpejtë dhe të qëndrueshme të GDP-së, e cila është kritike për t’i përafruar standartet e jetesës me ato të vendeve anëtare të BEsë, përballet me disa pengesa.17 Qeverisja e dobët në përgjithësi është e përhapur në të gjithë sektorët e ekonomisë. Sektori publik joefiçient pengon përmirësimet në mjedisin e biznesit. Cilësia e shërbimeve publike për të mbështetur biznesin është e dobët. Mbështetja e madhe tek transfertat private nga jashtë dhe performanca e dobët e eksporteve e pengojnë qëndrueshmërinë makroekonomike. Rezultatet arsimore janë më të ulëta se ato të shumicës së vendeve në tranzicion. Pengesat strukturore të infrastrukturës çojnë në kosto të larta të faktorëve si edhe ulin efektivitetin e realizimit të shërbimeve.

30. Mbështetja e madhe tek transfertat private nga jashtë dhe performanca e dobët e eksporteve janë sfidat kryesore ekonomike. Një zgjerim me bazë të gjerë i produktit të tregtueshëm nuk ka ndodhur ende dhe sektorët jo të tregtueshëm kanë qenë kontribuesit kryesorë tërritjes qysh prej fillimit të tranzicionit. Përkundër masave për liberalizimin e tregëtisë dhe për integrimin e Shqipërisë në tregjet rajonale dhe botërore, investimet private, FDI-të dhe eksportet mbeten ndër më të ultit në rajon. Deficitet e vazhduara të larta tregtare pasqyrojnë klimën e dobët për prodhim konkurues si edhe e vënë theksin te një mbimbështetje te transfertat private nga jashtë për financimin dhe deficitin e vazhduar të lartë të llogarisë korente. Ndërkohë që qëndrueshmëria makroekonomike është ruajtur, lipsen përpjekje të tjera shtesë për të ulur paqartësitë dhe lëvizshmëritë politike. Performanca e sektorit publik dhe adminstrata tatimore në veçanti mbetet e dobët. Kjo do të çojë në kufizime të rezultateve të përpjekjeve për një menaxhim efiçient të shpenzimeve dhe për vendosjen e prioriteteve, administrimin efiçient tatimor dhe një qeverisje të mirë. Në lidhje me të ardhurat fiskale, rritja konstante në të ardhurat tatimore gjatë 5 viteve të shkuara duhet të mbahet edhe në të ardhmen. Dhe ndërkohë që nivelet aktuale të borxhit të jashtëm janë të moderuara, rënia e pritshme në financimin koncesionar dhe aksesi në tregjet ndërkombëtare financiare mund të ndryshojë gradualisht gjatë periudhës

16 Qeveria e Shqipërisë (2005) “Eleminimi i Pengesave Adminsitrative:Procesi i vazhduar për përmirësimin e

klimës së biznesit”. Raport i Ministrisë së Ekonomisë, maj 2005. 17 Banka Botërore (2004) “Shqipëria: ruajtja e rritjes përtej tranzicionit” Memorandumi Ekonomik për Vendin i bankës Botërore; Uashington D.C.; dhjetor 2004.


25

25

afatmesme, duke kërkuar reforma për të rritur konkurueshmërinë, nxitjen e eksporteve dhe trajtimin e risqeve të cilat vijnë nga mbështetja tek transfertat private nga jashtë. 31. Rritja në të ardhmen do të mbështetet gjithnjë e më shumë tek nivelet më të larta të investimeve. Me ngadalësimin e kohëve të fundit të rritjes së produktivitetit gjithsej të faktorëve nga riakordimi pastranzicional, rritja në të ardhmen do të duhet të mbështetet gjithnjë e më shumë tek akumulimi i rritur i faktorëve dhe tek rritja sektoriale e produktivitetit të faktorëve (kundrejt rritjeve të produktivitetit nga riakordimi i burimeve). Raporti i Shqipërisë investime mbi GDP ra nga 21 përqind në vitin 1995 në rreth 16 përqind në vitin 1998. Pastaj ai pësoi një rritje deri sa arriti kulmin në vitin 2001, ku ishte në nivelin rreth 29 përqind. Megjithatë, ky raport më vonë vazhdoi të bjerë gjatë katër viteve derisa në vitin 2004 arriti 23.8 përqind. Qëndrueshmëria e vazhduar ekonomike dhe përpjekjet e përbashkëta për të përmirësuar klimën e investimeve janë kritike për të rritur nivelet e investimeve të huaja dhe të brendshme. 32. Perspektivat e investimeve dhe të rritjes në Shqipëri varen kryesisht nga përmirësimet e klimës së biznesit. Një mjedis i dobët biznesi i komprementon perspektivat e rritjes meqënëse sektori privat pritet të marrë një rol mbizotërues për arritjen e rritjes së qëndrueshme dhe të krijimit të vendeve të reja të punës. Mjedisi i biznesit vuan nga pengesa të konsiderueshme administrative, qeverisja e dobët, korrupsioni, paqartësitë në lidhje me të drejtat për pronën dhe tokën, cilësia e dobët dhe kostoja e lartë e infrastrukturës dhe e shërbimeve komunale të cilat ndërthuren për të rritur koston e biznesit dhe për të kufizuar mundësinë e marrjes së kredive dhe të përdorimit të shërbimeve financiare. Këto kufizime përfaqësojnë pengesat kryesore për firmat për t’u rritur megjithë përmirësimet në rregullimin e hyrjes dhe daljes nga tregu.18 Gjatë këtyre viteve të fundit, me mbështetjen e FIAS, qeveria ka ndërmarrë një sërë masash i kanë pakësuar pengesat administrative në vitin 2004 krahasuar me vitin 2002. Megjithë këtë progres, të metat në hartim, praktikat korruptive dhe presionet gjatë arkëtimit të tatimeve dhe të doganave japin kontributin e tyre për konkurencën e pandershme midis furmave duke nxitur kështu evazionin. Paqëndrueshmëria dhe zbatimi i dobët i akteve ligjore dhe nënligjore në shumicën e fushave të aktivitetit të biznesit e ul llogaridhënien e qeverisë dhe rrit fushën për vetëvendosje. Informacioni i disponueshëm për rregulloret është i pamjaftueshëm dhe me cilësi të dobët. Rregjimi joefektiv i politikave për konkurencën kontribuon në shumimin e sjelljeve monopoliste dhe të praktikave të pandershme. Kapaciteti i dobët i rrgullatorëve sektoriale ex-ante, vonesat në krijimin e akteve nënligjore për sektorin e shërbimeve komunale dhe mungesa e bashkërendimit midis rregullatorëve sektorialë dhe Autoritetit të Konkurrencës vazhdojnë të pengojnë punën efiçiente të tregjeve dhe të pakësojnë përfitimet nga liberalizimi i tregut. Edhe konkurrueshmëria e Shqipërisë vuan nga një sistem mterologjie, standartizimi, testimi dhe cilësie (MSTQ) që është i vjetëruar dhe nuk përputhet me normat evropiane. 33. Ndërmjetësimi financiar mbetet i dobët. Shqipëria ka bërë një progres të ndjeshëm në djretim të adoptimit të një ekonomike tregu dhe thuajse i gjithë sektori financiare është në duart e sektorit privat. Megjithë rritjet e kohëve të fundit të huave bankare, me një raport hua mbi GDP-në prej 8.1 përqind në vitin 2004, niveli i ndërmjetësimit bankar në Shqipëri mbetet më u ulëti në Europë. Megjithëse kuadri ligjor, institucional dhe mbikqyrës për sektorin financiar është në përputhje me praktikat ndërkombëtare, zbatimi i tij është i dobët, sidomos në sektorin e 18 Banka Botërore/IFC (2005) “Të bërit biznes në vitin 2005: eleminimi i pengesave për rritjen”. Një bashkëbotim i

Bankës Botërore, Korporatës Financiare Ndërkombëtare dhe Shtëpisë Botuese të Universitetit të Oksfordit.


26

26

sigurimeve. Ndërmjetësimi financiar vuan nga një mjedis biznesi jombështetës për praktikat e e huadhënies së fortë dhe të shëndoshë. Praktikat menaxhuese dhe transparenca e dobët si edhe raportimi i pabesueshëm financiar i ndërmarrjeve private së bashku me paqartësinë për të drejtat e pronësinë pengojnë huadhënien e siguruar. 34. Megjithë përpjekjet e kohëve të fundit, vazhdojnë vështirësitë në regjistrimin e titujve të tokës. Privatizimi i tokës, regjistrimi i të drejtave të pronësisë dhe planifikimi territorial i tokës urbane dhe bregdetare janë trajtuar nga qeveria dhe nga donatorët në mënyrë të pjesshme. Gjatë 12 muajve të fundit janë miratuar ligje të tilla të rëndësishme si Ligji për Kthimin e Tokës dhe Ligji për Legalizimin e Zonave Informale të Banimit, por zbatimi i tyre ka gjasa të jetë i vështirë për shkak të mungesës së konsultimeve me palët e interesuara dhe të mungesës së udhëzuesve për zbatimin. Qysh prej mbarimit të projektit të regjistrimit të tokës, të financuar nga USAID-i, progresi në procesin e regjistrimit të tokës ka qenë i ngadaltë. Ndërkohë që regjistrimi i tokës në zonat rurale ka bërë përpara gjatë këtyre viteve të fundit, regjistrimi i tokës dhe i pasurive ka qenë veçanërisht i ngadaltë në zonat urbane dhe bregdetare, gjë që ka sjellë si rezultat transaksione të lodhshme, të kushtueshme dhe kohëkonsumuese. Procedurat ligjore dhe administrative për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve për pronësinë janë të pamjaftueshme dhe për rrjedhojë kanë kontribuar në probleme përsa i takon të drejtave të siguruara dhe të qarta të pronësisë. Kapaciteti i Zyrës së Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme (IPRS) mbetet i dobët megjithë progresin që është bërë në lidhje me reformimin e saj qysh nga viti 1990. Problem serioz mbeten gjithashtu në zonat urbane dhe bregdetare, ndërtimet e paligjshme dhe praktikat e dyshimta të zonimit. Të gjithë këta faktorë kontribuojnë në kosto të larta transaksionesh, përdorim joefiçient të fondeve dhe një mbizotërim të tregjeve informale të tokës dhe të pasurive. Ata përbëjnë gjithashtu një pengesë kryesore për aksesin ndaj kredive. 35. Infrastruktura e dobët e ul produktivitetin marzhinal të kapitali privat në Shqipëri. Në sektorin e transportit, cilësia e përgjithshme e infrastrukturës është e dobët, duke i rritur kështu kohën dhe kostot e transportit, duke ulur konkurueshmërinë dhe duke rritur varfërinë. Identifikimi dhe përzgjedhja e projekteve në këtë sektor mbetet jotransparent dhe në shumë raste nuk pasqyron prioritetet e SKZHES-së. Kapaciteti i kufizuar, mungesa e një kuadri të qartë të llogaridhënies në shumë institucione publike brenda këtij sektori dhe theksi i pamjaftueshëm te mirëmbajtja e rrjeteve ekzistuese të transportit ka çuar në një bialnc të papërshatshëm midis shpenzimeve të përhershme dhe atyre kapitale. Përgjegjësitë për menaxhimin dhe mirëmbajtjen e rrjeteve të rrugëve vendore u janë decentralizuar 36 rretheve administrative, komunave dhe bashkive në vitin 1996, por kapaciteti, burimet dhe financat e nevojshme për ta kryer këtë rol janë ende të pamjaftueshme. Kjo ka sjellë si rezultat shqetësime të rritura në lidhje me sigurinë rrugore në vend. Në sektorin e energjitikës, ndërprerjet e vazhduara të energjisë janë ende një pengesë qendrore për aktivitetin e sektorit privat. Furnizimi i mfjaftueshëm dhe i paqëndrueshëm me energji elektrike vazhdon megjithë përmirësimet e theksuara të gjendjes energjitike, për shkak të gjendjes së dobët të infrastrukturës energjitike (prodhim, transmetim dhe shpërndarje), mbimbështetje te prodhimi me hidrocentrale dhe mbulimi dobët i kostos së energjisë. 36. Mungesa e një kundërpërgjigje përmes politikave ndaj urbanizimit të vrullshëm po kthehet në një rrezik kryesor për zhvillimin e qëndrueshëm. Shqipëria nuk ka ende një strategji të zhvillimit urban apo plane për të përcaktuar detyrat e manaxhimit urban në nivel qendror, rajonal dhe vendor. Zonat urbane vuajnë nga mangësi serioze në infrastrukturën bazë, duke


27

27

shkaktuar një dëm të konsiderushëm mjedisor dhe duke pakësuar produktivitetin. Në të njëjtën kohë, kapaciteti dhe qeverisja në nivel bashkiak mbetet i pamjaftueshëm dhe çon në përdorim joefiçient të fondeve. Sfida vështirësohet edhe më shumë nga krijmi i vendbanimeve të mëdha informale në zonën qendrore dhe në zonat bregdetare, gjë që rrezikon potencialin turistik. 37. Produktiviteti në sektorin bujqësor është i ulët. Sektori i bujqësisë punësoi 58 përqind të krahut të punës në vitin 2004. Ai ka një potencial të lartë për produktivitet të rritur, eksporte dhe për pakësim të varfërisë rurale. Aktualisht, aktivitetet bujqësore pengohen nga copëzimi i fermave, shërbimet e kufizuara të ujitjes, institucionet e dobëta menaxhuese të burimeve ujore, cilësia e dobët e shërbimeve këshillimore, një kuadër rregullator kufizues për farërat dhe infrastruktura e dobët e tregut. Në nënsektorin e peshkimit, infrastruktura është e rrënuar dhe kuadri institucional për menaxhimin e burimeve të peshkimit mbetet i dobët, duke penguar kështu shfrytëzimin e potencialit të akuakulturës dhe të burimeve të peshkimit në një mënyrë të qëndrueshme. 38. Përmirësimet në standardet e jetesës të Shqipërisë kërkojnë për rrjedhojë zbatimin e një programi të gjerë reformash. Memorandumi Ekonomik për Shqipërinë i kohëve të fundit19 arrinte në përfundimin se rritja e qëndrueshme e produktit në Shqipëri do të kërkojë miratimin dhe zbatimin e një programi të gjerësishëm reformash mbështetur tek temat kryesore të mëposhtme: • Ruajtja e një kuadri të qëndrueshëm makroekonomik, kryesisht përmes zbatimit të

vazhduar të disiplinës fiskale, pakësimit të borxhit me synim rritjen e kursimeve publike dhe të cilësisë së kursimeve publike, dhe përmirësimit të punës për mobilizimin e të ardhurave buxhetore;

• Mobilizimi i burimeve njerëzore, përmes përmirësimit të sistemeve të arsimit, shëndetsisë dhe trajnimi, lehtësimit të lëvizjes së krahut të punës në vende pune më produktive dhe me pagë më të lartë, si edhe një rishikim të rregullt të programeve mësimore dhe ndryshimeve koresponduese në materialet dhe praktikat mësimore, dhe matjen e rezultateve të mësimznxënies;

• Rritja e tregëtisë dhe përshpejtimi i integrimit rajonal dhe europian, në mënyrë që të krijohet një mjedis më i favorshëm për FDI dhe për të rritur perspektivat për eksportet.

• Përmirësimi i infrastrukturës publike, kryesisht përmes fuqizimit të efiçencës në akordim përmes përdorimit të rregullt të analizës ekonomike në prioritizimin e shpenzimeve për infrastrukturën, caktimit të çmimit për të siguruar mbulimin ekostos së shërbimeve të infrastrukturës publike, zbatimit të Planit të Veprimit të Sektorit të Energjetikës dhe zbatimit të strategjive të kombëtare dhe të sektorit rural të ujësjellës-kanalizimeve; dhe

• Përmirësimi i qeverisjes dhe fuqizimi i institucioneve për të siguruar integritet manaxherial brenda administratës publike, zbatim të parashikueshëm dhe të drejtë të shtetit ligjor dhe ngritjen e mekanizmave të cilët të mund fuqizojnë qeverisjen e mirë përmes lejtësimit të një ‘zëri’ më efektiv’ (tërheqje mendimi dhe monitorim) në lidhje me realizimin e shërbimeve.

19 Banka Botërore (2004) “Shqipëria: ruajtja e rritjes përtej tranzicionit” Memorandumi Ekonomik për Vendin i

Bankës Botërore; Uashington D.C.; dhjetor 2004.


28

28

C. PËRMIRËSIMI I REALIZIMIT TË SHËRBIMEVE PUBLIKE 39. Cilësia dhe mundësia e shërbimeve sociale në Shqipëria ka mbetur mbrapa vendeve të tjera të rajonit. Shpenzimet në sektorët social përfaqësonin rreth 45 përqind të shpenzimeve buxhetore gjithsej në vitin 2004 (pjesa më e madhe e buxhetit), ku mbrojtja sociale kishte pjesën më të madhe (25 përqind), e ndjekur nga arsimi (10 përqind) dhe shëndetësia (9 përqind). Megjithë këto akordime, rezultat nuk i kanë arritur objektivat e shprehur në SKZHES, dhe rezultatet e pritshme nuk janë realizuar. Shqyrtimet e mëparshme dhe aktuale të sektorit e vënë theksin te disa mangësi përgjatë ‘zinxhirit të prodhimit të shërbimeve’, duke filluar nga politikat dhe strategjitë e qeverisë deri te shndërimi i politikave në akordime buxhetore dhe në realizimin e shërbimeve në nivel vendor. 40. Rezultatet e tregut të punës – papunësia dhe migrimi – pasqyrojnë ashpërsi, mospërputhje të shprehive të punës dhe pamjaftueshmëri arsimore. Sistemi arsimor duhet të përgatisë persona të cilët të funksionojnë efektivisht në tregun e punës për të kontribuar në rritjen e konkurueshmërisë së Shqipërisë. Me një arritje mesatare arsimore prej 8.5 vjet, popullsia e Shqipërisë ka mbetur ndjeshëm mbrapa fqinjëve të vet dhe është thuajse 6 vjet larg mesatares së OECD. Arritjet e ulëta mesatare arsimore ndërlikohen nga ndryshueshmëri të mëdha midis rajoneve dhe grupeve të të ardhurave. Normat bruto të regjistrimit arsimin fillor dhe të mesëm kanë rënë në zonat rurale dhe peri-urbane gjatë periudhës posttranzicionale. Nxënësit shqiptarë nuk mund të krahasohen me moshatarët e tyre në provimet ndërkombëtare, duke e vënë kështu theksin te cilësia e ulët e arsimit. Sfidat kryesore me të cilat përballet sektori i arsimit janë: (a) cilësia e dobët e arsimit dhe mungesa e aktualitetit të tij; (b) mungesa e lidhjes me subjekte arsimore, sidomos në zonat rurale;20 dhe (c) financim i pamjaftueshëm sektorial dhe mungesë e transparencës në lidhje me akordimet e burimeve dhe me realizimin e buxhetit.21 41. Sektori shqiptar i shëndetësisë kërkon reforma shumë të rëndësishme për realizimin e shërbimeve, financimin dhe qeverisjen sektoriale. Sistemi i kujdesit shëndetsor është i keqpërgatitur për t’u përballur me përqindjen e rritur të sëmundjeve jongjitëse ndërkohë që duhet të vzhdojë të kontrollojë edhe sëmundjet infektive. Burimet fizike dhe njerëzore janë të keqpërpuhtura me nevojat shëndetësore të popullsisë, produktiveti në këtë sektor është i ulët dhe burimet përdoren në mënyrë joefiiçente. Cilësia e realizimit të shërbimeve shëndetësore është e ulët për shkak të ndërthurjes së një sistemi realizimi tejet të centralizuar, shprehive të dobëta teknike, mungesës së strukturave të duhura të qeverisjes dhe stimuj të pamjaftueshëm për ofruesit e shërbimeve. Egjithë progresin e kohëve të fundit, ky sektor vazhdon të preket nga përkeqësimi i infrastrukturës fizike për shkak shpenzimeve të zvogëluara për funksionimin dhe mirëmbajtjen dhe të mungesës së qartësisë në procesin e marrjes së vendimeve në lidhje me investimet. Shpenzimet publike për shëndetsinë mbeten të ulëta (2.5 përqind të GDP ose 51 US$ për frymë) krahasuar me standartet rajonale dhe ndërkombëtare dhe janë tejet të fragmentuara, me kalime të shpeshta të përgjegjësive të financimit midis pushtetit qendror dhe atij vendor.

20 Pothuaj 16% e fëmijëve të moshë 14-17 vjeç ia vënë fajin distancave për mosshkuarjen në shkollë. 21 Banka Botërore (2005) “Varfëria dhe Arsimi në Shqipëri:Kush përfiton nga Shpenzimet Publike?”. Raporti Nr. 31983-AL; Njësia e Sektorit të Zhvillimit Njerëzor; Rajoni i Evropës dhe Azisë Qendrore; Uashington D.C.; March 2005.


29

29

Paqartësia në lidhje me përgjegjësitë e financimit krijon një hapësirë të bollshme për abuzime. Pagesat informale kanë lulëzuar, me një efekt të ndjeshëm tek të varfërit.22 42. Bashkërendimi i reformave në politikat e sistemit të sigurimeve shoqërore është një element me shumë rëndësi. Stabiliteti financiar i sistemit të sigurimeve dhe mbulimi dhe targetimi i sistemit të ndihmës ekonomike kërkon vëmendje të veçantë. Sistemi i mbrojtjes sociale thith pothuajse një të katërtën e shpenzimeve publike, pavarësisht nga normat e larta të kontributeve të sigurimeve shoqërore (41.9%), që i rrisin ndjeshëm kostot e krahut të punës dhe pengojnë konkurrueshmërinë e krahut vendas të punës.23 Zhbalancimi fiskal i sistemit është kryesisht rrjedhojë e deficiteve të larta të sistemit të pensioneve në fshat, i një raporti të lartë të vartësisë dhe të pasigurive të mëdha përsa i takon bazës së kontributeve. Pavarësisht nga deficiti, sistemi i pensioneve në fshat nuk arrin që në shumicën dërrmuese të sigurojë mbështetjen e duhur financiare për përfituesit përkatës. Evazioni i madh i kontributeve parashikohet të sjellë një rënie në periudhën afatmesme të mbulimit të sistemit. Brishtësia fiskale e sistemit të sigurimeve shoqërore rritet edhe më shumë nga trysnitë e vazhdueshme për rialokimi i kontributeve permes skemave te sigurimeve, ndonëse nuk ka kapacitete për ta bërë vlerësimin e këtyre ndryshimeve. Reformat në sistemin e sigurimeve duhet të sinkronizohen me reformat për financimin e shëndetësisë. 43. Aksesi dhe cilësia e sistemit të ujësjellës-kanalizimeve janë gjithashtu problematike. Megjithëse 80% e popullsisë qytetëse të vendit përdor rrjetin e ujit të pijshëm, furnizimi me ujë bëhet me ndërprerje dhe cilësia e ujit të pijshëm është shumë më poshtë se standardet e pranuara ndërkombëtare. Mungesa e niveleve të përshtatshme të mirëmbajtjes dhe riparimeve, shoqëruar gjithashtu me mungesën e matësave dhe kontrollit operacional, solli humbje të rrjetit në një masë prej mbi 50% të prodhimit të ujit në qytete. Pavarësisht nga ecuria e kohëve të fundit, decentralizimi, qeverisja dhe përgjegjshmëria në sektor mbeten problematike. Kalimi i pasurive të enteve të shërbimeve publike të ujësjellsave dhe i përgjegjësive drejtuese tek pushteti vendor ka ecur me hap të ngadaltë. Aftësitë e dobta të pushtetit vendor për të planifikuar, zbatuar dhe administruar veprimtarinë e ujësjellsave kanë penguar përmirësimin e ofrimit të shërbimit dhe të cilësisë.24 Ndërsa sasia e subvencioneve për sektorin e ujësjellës-kanalizimeve mbetet nën masën 1% të GDP-së, rikuperimi i ulët i kostos i kombinuar me hapin e ngadaltë të reformave në këtë sektor mund të rrisë rreziqet fiskale nga grumbullimi i detyrimeve të papaguara ndaj korporatës elektroenergjitike. Tarifat janë shumë më të ulta se nivelet e mundshme të rikuperimit të kostos dhe nuk mbështeten në konsumin e matur me matësa, duke nxitur kështu një mbikonsumim. Ndërsa shumica e 52 enteve të shërbimeve publike rezultojnë me humbje operacionale, sistemi aktual i subvencioneve nuk shpërblen entet e shërbimeve publike që funksionojnë dhe kanë një veprimtari pozitive dhe, rrjedhimisht, nuk i përdor maksimalisht dhe me efikasitet burimet e pakta. Familjet e varfra përgjithësisht nuk janë të lidhura me rrjetin e ujësjellësit dhe rrjedhimisht

22 Shpenzimet nga xhepi për shëndetësinë rrisin rastet e varfërisë në Shqipëri me më shumë se 1/3. 23 Banka Botërore (2004) “Shqipëria: Vlerësimi i rrjetit të mbrojtjes shoqërore”. Raporti no. 31011-AL; Sektori për

Zhvillimin Njerëzor; Evropa dhe Rajonai i Azisë Qendrore; Banka Botërore, Uashington D.C.; 29 dhjetor 2004. 24 Ligji e përcakton përgjegjësinë për shërbimet e ujit dhe higjienës si detyrë vetëm të pushtetit vendor, duke i bërë bashkitë dhe komunat përgjegjëse për vendimmarrjen për investimet dhe punimet në lidhje me shërbimet e ujit dhe shkarkimit të ujërave në jurisdiksionet e tyre. Pushteti qendror mban përgjegjësi për administrimin e burimeve të ujit, cilësisë së ujit dhe rregullimit të shërbimeve të furnizimit me ujë dhe të shkarkimit të ujërave (psh. standardet e shërbimit).


30

30

nuk përfitojnë nga subvencionet në këtë sektor. Gjendja në zonat rurale është edhe më e rëndë: përdorimi i rrjetit të ujësjellësit ka rënë nga 75%, që ishte në vitin 1989, në 50% aktualisht, ndërsa zonat që nuk përdorin rrjetin e ujit të pijshëm shpeshherë shfrytëzojnë burime ujore tepër të ndotura.

V. Portofoli Aktual i Groupit të Bankës Botërore A. ASISTENCA E BANKËS NË TË KALUARËN DHE CILËSIA DHE ADMINISTRIMI I PORTOFOLIT EKZISTUES 44. Partneriteti i Grupit të Bankës Botërore me Shqipërinë ka ardhur duke u forcuar. Grupi i Bankës Botërore është donatori i dytë më i madh në Shqipëri, pas BE-së. Që nga koha kur Shqipëria u bë anëtare e Bankës Botërore në vitin 1991, fondet e IDA-s për Shqipërinë nëpërmjet 57 veprimtarive arrijnë afërsisht në 820 milion dollarë amerikanë; fondet e IFC-së kanë arritur në 125 milion dollarë, ndërsa ekspozimi neto i MIGA’s arriti një shumë të përgjithshme prej 8.6 milion dollarë amerikanë. Gjatë VF02-VF05, asistenca e Grupit të Bankës Botërore për Shqipërinë është cilësuar si e kënaqshme (shih Shtojcën 2 të Raportit për Përfundimin e CAS-it, Shtojcat 3 dhe 4 për programin e mbështetjes, përkatësisht, të IFC-së dhe të MIGA-s). Strategjia që propozohet për të arritur rezultatet e pritshme gjatë katër viteve të ardhshëm mbështetet në mësimet e CAS-eve të mëparshme, si dhe në portofolin ekzistues të 15 projekteve. 45. Cilësia e portofolit aktual të IDA-s në Shqipëri ka ardhur duke u përmirësuar. Portofoli i projekteve është konsoliduar ndjeshëm me zvogëlimin e numrit të projekteve nga 25 në VF02 në 15 në fund të VF05. Aktualisht, në portofol nuk ka asnjë projekt problematik apo me rrezik (Tabela 3). Për projektet që janë përfunduar në periudhën VF97-VF04, OED-ja i renditi 89 nga rezultatet e projekteve (sipas vlerës) si të kënaqshme; 47% me një ndikim të rëndësishëm në zhvillimin institucional dhe 77% me qëndrueshmëri të mundur.

TABLE 3: TREGUESIT E ADMINISTRIMIT TË PORTOFOLIT TË HUADHËNIES PËR SHQIPËRINË (VF01-VF05)

VF02 VF03 VF04 VF05 Numri i projekteve 25 21 21 15 Muajt mesatarë për projekte 2.7 3.0 3.2 2.5 Shuma neto e angazhimeve (dollarë amerikanë) 342.4 268.2 290.5 229.3 Norma e disbursimit (5) 21.2 24.1 23.6 25.2 Disbursimet në VF (dollarë amerikanë) 35.9 75.6 63.6 66.5 Projektet me rrezik (%) 8.8 4.8 14.3 0 Fonde me rrezik (%) 9.8 4.2 12 0 Treguesi i realizimit 100 100 100 100 Treguesi i pro-aktivitetit 100 100 - 100

Burimi: World Bank Business Warehouse (Banka Botërore). 46. Që nga VF05, të gjithë projektet e reja janë hartuar në mënyrë të tillë që të zbatohen nga strukturat ekzistuese shtetërore. Siç theksohet në raportin CAE të OED-së dhe në Raportin për Përfundimin e CAS-it (Shtojca 1), zbatimi i projekteve nëpërmjet Njësive të Zbatimit të


31

31

Projekteve (PIU) ka pakësuar ndikimin e mundshëm të projekteve për zhvillimin institucional dhe ka ulur qëndrueshmërinë. Në fund të VF04 u arrit një marrëveshje me qeverinë shqiptare për zbatimin nga ana e strukturave ekzistuese shtetërore e të gjitha projekteve të reja në shkallën më të lartë të mundshme. Një ndryshim i rëndësishëm është caktimi i një personi që autorizon Projektin nga ana e qeverisë (të paktën, në nivel drejtori, drejtori të përgjithshëm apo zëvendës ministri) për të mbikëqyrur zbatimin e çdo projekti. Në rastet kur në administratën publike mungojnë kapacitete të caktuara, atëherë këto do të kontraktohen nga jashtë për të kontribuar për zbatimin e projektit (si psh. për administrimin financiar, për prokurime etj.). Gjithsesi, konsulentët do të raportojnë tek personi që autorizon projektin dhe tek agjencia apo ministria përkatëse. B. PARAMETRAT FINANCIARE PËR SHQIPËRINË (CFP) 47. Parametrat Financiare për Shqipërinë (CFP) u vendosën në mars të vitit 2005, pas konsultimeve me qeverinë (shih Shtojcën 7).25 Parametrat Financiare për Shqipërinë parashikojnë më shumë elasticitet që i lejon Bankës të financojë deri në 100% të kostove të projekteve, ndonëse niveli i financimit nga ana e Bankës do të shqyrtohet rast pas rasti dhe, në përgjithësi, pritet që modelet e kaluara të financimit të vazhdojnë kryesisht pa ndryshime. CFP-të gjithashtu lejojnë financimin e kostove të përhershme mbi një bazë përzgjedhëse, si dhe financimin nga ana e Bankës e kostove vendore dhe të huaja në çfarëdo përpjestimi. CFP do t’i lehtësojë shumë operacionet e Bankës në Shqipëri dhe do t’i ulë kostot e transaksioneve për zbatimin e projekteve të financuara nga Banka, duke bërë të mundur shmangien e regjimit të ndërlikuar me qëllim që të mos paguhen tatimet dhe taksat që deri tani kanë krijuar vështirësi shumë të mëdha. Ky fleksibilitet do të mbështesë zbatimin e projekteve dhe është plotësisht në përputhje me qëndrimin e CAS për të theksuar pronësinë e qeverisë për objektivat që janë në themel të projekteve. Elasticiteti maksimal që lejojnë CFP-të, megjithatë, do të zbatohet në mënyrë të përzgjedhur, duke pasqyruar nivelet e ndryshme të mirëkuptimit të ndërsjelltë për reformat në sektorë të ndryshëm dhe qëndrimet në të gjithë fushat e ndryshme, duke marrë në konsideratë qëndrueshmërinë dhe mbikëqyrjen e kujdestarit.

VI. Strategjia e Asistencës së Grupit të Bankës Botërore për Shqipërinë A. TIPARET KRYESORE DHE SHTYLLAT E STRATEGJISË PËR STRATEGJINË E ASISTENCËS TË MBËSHTETUR TEK REZULTATET 48. Grupi i Bankës Botërore do ta mbështesë vendin në përpjekjet e tij për të arritur objektivat e zhvillimit nëpërmjet instrumenteve të ndryshme. Programi i propozuar bazohet tek SKZHES-ja, në programin e qeverisë së re të miratuar në shtator, në përparësitë e integrimit evropian dhe në SAp, si edhe në rezultatet e konsultimeve me qeverinë shqiptare dhe aktorët e interesit. CAS-i synon të mbështesë qeverinë shqiptare në dy drejtime kryesore: (i) qendrueshmëri dhe vijueshmëri e zhvillimit/rritjes ekonomike nëpërmjet mbështetjes së 25 Në bazë të politikës së Bankës në lidhje me financimin e projekteve të investimeve (OP/BP 6.00, Bank

Financing).


32

32

zhvillimit të sektorit privat; dhe (ii) në përmirësimin e ofrimit të shërbimeve publike. Përmirësimi i qeverisjes dhe forcimi i mekanizmave të llogaridhënies do të jenë refreni dhe thelbi tematik i të gjithë programit për mbështetjen ku përfshihen edhe projekte investimesh, një sërë Huash/kredish programatike për Politikat e Zhvillimit (Development Policy Loans (DPL))26 dhe një program i veçantë për mbështetjen analitike. (i) Qeverisja në qendër të vëmendjes 49. Është vendosur një “Filtër qeverisës” për t’u siguruar që Banka bën përpjekje të vazhdueshme dhe të pandërprera për përmirësimin e qeverisjes. Në përputhje me Matricën e Rezultateve, Banka do të përdorë katër parime udhëzuese për t’u siguruar që qeverisja të jetë në qendër të të gjitha veprimtarive që do të zhvillohen në Shqipëri:

Parimi I: Më shumë transparencë në përdorimin e fondeve publike. Ky parim synon forcimin e përgjegjshmërisë, rritjen e transparencës dhe pjesëmarrjes në akordimin e fondeve dhe sigurimit të më shumë aksesi në informacion për të gjithë aktorët e interesit. Vëmendje e veçantë i duhet kushtuar funksionimit të enteve të mbikqyrjes, prokurimit, auditimit të brendshëm dhe të jashtëm, raportimit transparent financiar, partneriteteve mes sektorit publik dhe atij privat dhe funksionimit të planifikimit të integruar, proceseve të buxhetimit dhe zbatimit të tyre nga qeveria. Në të gjitha veprimtaritë dhe përpjekjet e Grupit të Bankës Botërore, vëmendje e veçantë do t’i kushtohet mënyrës së përditësimit dhe rakordimit mes fondeve të buxhetit vjetor dhe atij afatmesëm dhe përparësive të SKZHES-së dhe transparencës në akordimin dhe përdorimin e fondeve dhe përzgjedhjen e projekteve. Parimi II: Mbështetje për rritjen e autonomisë dhe depolitizimin e organizatave kryesore bashkëpunëtore të sektorit publik. Bërja e dallimit mes sferave politike dhe administrative në qeveri është një element jetik për përmirësimin e performancës së sektorit publik dhe krijimin e një administrate profesionale. Kontrolli dhe ekuilibri mes institucioneve politike dhe administrative duhet të jenë efektive. Strategjia aktuale e Bankës në lidhje me reformën në shërbimin civil në shkallë të vogël ka qenë efikase; megjithatë, shërbimi civil në bazë të meritave profesionale duhet zgjeruar në mënyrë që të përfshihet një numër më i madh detyrash që lidhen drejtëpërsëdrejti me ofrimin e shërbimeve, veçanërisht në ministritë e linjës dhe në pushtetin vendor. Parimi III: Analizimi i roleve formale (dhe të mundshme) të pushtetit vendor dhe shtimi i përpjekjeve për krjimin e aftësive – dhe të mekanizmave vendore të llogaridhënies – për t’u dhënë mundësi pushteteve lokale t’i kryejnë siç duhet këto funksione. Pushtetit vendor duhet të luajë një rol shumë të rëndësishëm për përmirësimin e ofrimit të shërbimeve. Ekzistojnë mundësi për përmirësimin e qeverisjes nëpërmjet forcimit të aftësive të pushtetit vendor. Shqipëria ka bërë hapa përpara për të hedhur themelet e decentralizimit dhe gjatë katër viteve të ardhshme reforma në vijim, si në nivel qendror ashtu edhe në nivel sektorësh, do të zbatohet në nivelin e pushtetit vendor. Zbatimi i këtyre reformave duhet të shoqërohet me kuptimin e qartë dhe solid të pengesave me të cilat haset ky nivel i pushtetit.

26 Ndërsa synimi është që dy të parat e serisë të jenë Kredi për Politikën e Zhvillimit të financuara nga IDA, gjatë gjithë këtij dokumenti mbështetja e planifikuar nga ana e Bankës në bazë programesh, në mënyrë kolektive, përmendet si Huatë për Politikën e Zhvillimit (DPL).


33

33

Parimi IV: Forcimi i mekanizmave të avokacisë dhe rritja e përfshirjes së qytetarëve (duke përfshirë aktorët joqeveritarë të interesit) me qëllim përmirësimin e performancës së ofrimit të shërbimeve publike dhe të njësive të hartimit të politikave. ”Zëri dhe përgjegjshmëria” është një nga aspektet e qeverisjes ku Shqipëria ka ecur mirë. Shoqëria civile dhe shtypi janë në nivele të larta dhe po kështu edhe kërkesa dhe mundësia për të shprehur dhe diskutuar mendimet dhe opinionet në mënyrë të hapur publike. Ka nevojë të përmirësohen dhe forcohen mekanizmat ekzistues për tu dhënë më shumë fuqi/forcë komuniteteve, në veçanti në fusha si administrimi i shkollave dhe ofrimi dhe cilësia e shërbimit në spitale. Rritja e pjesëmarrjes së aktorëve të interesit është një element shumë i rëndësishëm në procesin e decentralizimit.


34

34

50. I gjithë programi i mbështetjes së Grupit të Bankës Botërore do të trajtojë problemet/çështjet e dobësive në qeverisje. Katër parimet e ‘Filtrit të Qeverisjes’ do të jenë baza e hartimit të projekteve, substancës së mbështetjes me Studime Analitike Këshillimore (AAA), programit të reformave që do të mbështetet nga DPL-ja dhe supervizionit, monitorimit dhe zbatimit të projekteve (Tabela 3). Për më tepër, projektet e reja do të bazohen në portofolin e projekteve eksituese për të vijuar mbështetjen e sistmeve kryesore të sektorit publik në nivel

TABELA 3: FORCIMI I QEVERISJES NË PORTOFOLIN E BANKËS

Përballë shqetësimeve të ndjeshme përsa i përket qeverisjes së dobët në Shqipëri, si dhe faktit se në vëzhgimet dhe sondazhet e kohëve të fundit është konstatuar një rritje e perceptimeve për korrupsion, korrupsioni në vetë portofolin e Bankës paraqet rreziqe për reputacionin e Bankës dhe efektshmërinë e mbështetjes së saj për zhvillimin. Për t’i zvogëluar sa më shumë këto rreziqe, gjatë zbatimit të CAS-it do të përforcohen masat e mëposhtme zbutëse:

A. Masat ekzistuese për të zvogëluar sa më shumë korrupsionin në portofolin e Bankës: (i) (i)Decentralizimi i funksioneve dhe përgjegjësive të tjera të Zyrës në Shqipëri, sidomos në administrimin

e portofolit (me ndërtimin gradual të aftësive në prokurim dhe administrimin financiar). (ii) (ii)Mbështetje e vazhdueshme për agjencitë kontrolluese, prokuruese, mbikëqyrëse dhe rregulluese. (iii) (iii)Mbështetje e vazhdueshme për aspektin kërkues të qeverisjes dhe të mekanizmave të transparencës dhe

llogaridhënies, që mbështeten tek qytetari, nëpërmjet qëndrimeve të CDD dhe përfshirjes së përfituesve në zhvillimin e planifikimit dhe projektimit, zbatimit dhe mbikëqyrjes së projekteve (psh. vaditje, peshkim, punët publike etj.).

(iv) (iv)Ndihmë për qeverinë që të institucionalizojë dhe të përshkallëzojë mësimet pozitive nga projektet e suksesshme pilot që synojnë ta përmirësojnë qeverisjen (psh. Projekti i Tiranës për Transparencën më shumë sektorë dhe agjenci.

(v) (v)Hetimi dhe ndjekja e fuqishme e pretendimeve për mashtrim dhe korrupsion në projektet e Bankës nëpërmjet Departamentit të Integritetit Institucional (INT) dhe deklarimit të rezultateve (psh. Mënjanimi i personave dhe kompanive në vitin 2005 në lidhje me praktikat mashtruese në Projektin e Rehabilitimit të Menjëhershëm të Furnizimit me Ujë).

(vi) (vi) Janë ndërmarrë vlerësime të aftësive dhe rreziqeve për çdo projekt në vlerësim me qëllim që të përcaktohet paraprakisht pragu i prokurimit. Përgatiten plane veprimi për krijimin e aftësive të agjencive të zbatimit gjatë zbatimit të projektit dhe, sipas përmirësimeve, mund të rritet praku paraprak i vlerësimit. Për të siguruar përputhshmërinë, personeli i prokurimit kryen vlerësime të zgjeruara pas prokurimit.

B. Masa të reja që do të zbatohen gjatë periudhës së CAS për të ulur sa më shumë rreziqet e korrupsionit: • (i)Zbatimi me kujdes dhe i vazhdueshëm i “Filtrit të qeverisjes” dhe katër parimet e tij në të gjitha programet e

reja. • (ii)Konsolidimi i portofolit duke ulur numrin e projekteve dhe duke rritur burimet për mbikëqyrje me qëllim

që të garantohet rritja e vëmendjes ndaj aspekteve të besimit, të prokurimit dhe administrimit financiar të huadhënies.

• (iii)Lidhje të ngushta mes programit AAA (veçanërisht, Programit PER dhe Vlerësimit të Varfërisë) dhe mbështetjes për huadhënien për të siguruar vëmendjen e duhur përdorimit efikas dhe transparent të burimeve publike dhe monitorizimit dhe vlerësimit të përfundimeve.

• (iv)Ndërprerje e mbështetjes dhe projekteve të mëtejshme në sektorët ose agjencitë që nuk bëjnë përparim të kënaqshëm drejt reformave të nevojshme dhe masave për zgjidhje.

• (v)Përdorimi i shpeshtë i kontrolleve të parablerjes dhe vlerësime të përbashkëta qeveri-Bankë të portfoleve. • (vi)Banka do të rrisë ndihmesën për agjencitë zbatuese, veçanërisht në rastin e tenderave të vështirë (psh.

specifikimet e ndërlikuara teknike, tenderimi me faza të shumëfishta) dhe të rëndësishëm (psh. paketat e shumëfishta, kontratat me vlera të larta). Komisioni i vlerësimit mund të ndihmohet nga ekspertë ndërkombëtarë në fushën përkatëse (mundësisht të përzgjedhur dhe/ose të financuar nga Banka) për të bërë vlerësimin dhe rekomandimet për të ardhmen.

• (vii)Zbatimi i udhëzuesve të rishikuar të prokurimit, që kërkojnë më shumë transparencë në procesin e tenderimit duke zbatuar politikën e re për deklarimin për shpërblimet e kontratave.


35

35

qendror. Projekti i Reformës së Administratës Publike (VF00) do të vazhdojë të mbështesë fuqizimin e administratës publike, planifikimin e politikave dhe administrimin efikas të burimeve publike. Ky projekt do të mbështetet edhe nga Projekti për Përmirësimin e Mjedisit për Sipërmarrjen dhe Reformat Institucionale (VF06), DPL (VF07-VF09), programi PER (VF07-VF09), CPAR/CFAA (VF06 dhe VF09) dhe granti i IDF-së në mbështetje të procesit të decentralizimit.27 Banka do të nxisë qeverinë shqiptare të mësojë nga përvoja pozitive e nismave pilote të Buxhetimit me Pjesëmarrje (VF04) për të inkurajuar pjesëmarrjen aktive të qytetarëve në planifikimin, zbatimin dhe monitorimin e përdorimit të fondeve publike, në veçanti në nivelin e pushtetit vendor. Gjithashtu, Banka do të forcojë partneritetin me partnerë të tjerë të rëndësishëm të zhvillimit (shih Shtojcat 1 dhe 7) të cilët po japin mbështetjen e tyre për reforma të rëndësishme (si psh prokurimi publik, administrata tatimore dhe doganore, reformat në shërbimin civil, rendi dhe administrimi i shpenzimeve publike).28 51. Programi i mbështetjes së Grupit të Bankës Botërore do të vazhdojë të përqëndrohet në zhvillimin përfshirës dhe në pakësimin e pabarazive rajonale.29 Gjatë procesit të hartimit dhe të zbatimit të projekteve të reja, grupeve të veçanta të pambrojtura (përfshirë më të varfërit, romët, të rinjtë dhe gratë e pambrojtura) do t’u kushtohet vëmendje e veçantë nëpërmjet analizave shoqërore, marrëveshjeve përfshirëse operacionale dhe vlerësimit e monitorimit të duhur. Për të mbështetur Zhvillimin e Nxitur nga Komuniteti (CDD)), Banka ka zbatuar disa qasje novatore në shumë nga projektet e veta të investimeve (psh. për mikrokreditin, ujitjen, kullimin, peshkimin dhe infrastrukturën e vogël vendore), që mbështeten në krijimin e shoqatave të përfituesve për të administruar projektet dhe fondet. Përdorimi i këtyre qasjeve nga poshtë-lart do të përfshijë edhe sektorë të tjerë, në projekte të reja.

(ii) Shtylla I: Vijueshmëria e rritjes ekonomike nëpërmjet mbështetjes së zhvillimit të sektorit privat 52. Rritja e qendrueshme e zhvillimit ekonomik në Shqipëri sigurohet nëpërmjet ruajtjes së stabilitetit makroekonomik, përmirësimit të klimës së investimeve dhe rritjes së niveleve të eksportit dhe produktivitetit. Programi i mbështetjes së Grupit të Bankës Botërore në kuadrin e kësaj shtylle ka si synim: (i) ruajtjen e stabilitetit makroekonomik dhe përdorimin me efikasitet të fondeve; (ii) forcimin e ndërmjetësimit financiar dhe mbështetjen e privatizimit të ndërmarrjeve strategjike; (iii) përmirësimin e klimës për sipërmarrjen, duke hequr pengesat administrative dhe rregullatore për investimet,dhe krijimin e një regjimi efikas të politikave të

27 “Rritja e aftësisë institucionale për reformë në marrëdhëniet fiskale ndërqeveritare në Shqipëri” e IDF-së do të ndihmojë që autoritetet të krijojnë aftësi në fushat e mëposhtme: (i) vlerësimi i kostove teorike të përgjegjësive që u caktohen pushteteve vendore; (ii) vlerësimi i aftësisë për të grumbulluar të ardhurat vendore dhe i përpjekjes për taksat; (iii) përdorimi i rregulluar nga ana e pushtetit vendor i huamarrjes për investime në infrastrukturën vendore; (iv) projektimi i pandërprerë i sistemit të transfertave që ka peshën e vet si faktor në ndarjen bashkarisht të taksave kombëtare; dhe (v) hartimi i Ligjit për Financimin e Pushtetit Vendor. 28 Shih Shtojcën 1 për Rezultatet e CAS-it dhe bashkëpunimet për arritjen e rezultateve të CAS-it. Parashikohet bashkëpunim i ngushtë, në mënyrë të veçantë, me FMN-në, BE-në, USAID-in, DFID-në dhe PNUD-in. 29 Projektet dyte i puneve ne komunitet (FY04), të Administrimit të Burimeve Ujore (FY04) dhe të Administrimit të

Burimeve Natyrore (FY05) mbulojnë ose kanë interes në zonat veriore. Projektet e planifikuara gjatë FY06-FY09 për shëndetsinë, arsimin, transportin dhe Liqenin e Shkodrës GEF do t’i kushtojnë vëmendje të veçantë rajonit malor dhe zonave të tjera me shpeshtësi të lartë varfërie.


36

36

konkurrencës; (iv) krjiimin e tregut dhe institucioneve funksionale për tokën; (v) krijimin e infrastrukturës që do të ndihmojë rritjen ekonomike; dhe (vi) rritjen e prodhimtarisë bujqësore. 53. Ruajtja e stabilitetit makroekonomik. Ruajtja e stabilitetit makroekonomik në perspektivë do të varet ndjeshëm nga vijueshmëria e reformave strukturore dhe institucionale, duke i kushtuar vëmendje të veçantë qendrueshmërisë fiskale dhe asaj të jashtme. Banka do të mbështesë masat që synojnë rritjen e stabilitetit dhe cilësisë së përshtatjeve dhe ndryshimeve fiskale me anë të një programi të propozuar DPL gjatë VF07-VF09 dhe nëpërmjet Rishikimit të programuar të Shpenzimeve Publike (PER). Nga pikëpamja e shpenzimeve, rënia e shpenzimeve publike korrente (operacione dhe mirëmbajtje) dhe kapitale që kanë qenë leva kryesore për uljen e deficitit total buxhetor që nga viti 1998 duhet të ndryshojë tendencë në mënyrë që të sigurohet rritja e produktivitetit dhe e investimeve kapitale. Duhet gjithashtu të ruhen shpenzimet në fusha prioritare sipas SKZHES-së. PER-i do të mbështesë krijimin e marrdhënieve të shëndosha institucionale për analizimin dhe vlerësimin e projekteve të investimeve publike. Gjithashtu, IFC-ja ka evidentuar nxitjen e konkurrueshmërisë së jashtme nëpërmjet mbështetjes së kompanive të orientuara nga eksporti si një sektor të rëndësishëm për mbështetjen e saj të katër viteve në vijim. MIGA do të mbështesë investimet në agrobiznes, prodhim dhe turizëm që janë edhe sektorët me më shumë potencial për të thithur gjithmonë e më shumë investime të huaja direkte (FDI). 54. Forcimi i ndërmjetësimit financiar dhe përfundimi i privatizimit të kompanive strategjike. Grupi i Bankës Botërore do të ndihmojë qeverinë shqiptare në përfundimin e programit të reformave për sektorin financiar dhe do të mbështesë zbatimin e rekomandimeve të Programit për Vlerësimin e Sektorit Financiar (FSAP) që ka përfunduar kohët e fundit.30 Projekti për Përmirësimin e Mjedisit për Sipërmarrjen dhe Reformat Institucionale (VF06), bashkë me DPL-në, do të mbështesë masa politikash që lidhen me zhvillimin e sektorit financiar, ku përfshihen: (i) forcimi i qeverisjes së bankave dhe kompanive të sigurimeve; (ii) miratimin e një kuadri ligjor, institucional dhe mbikqyrës për zhvillimin mbi baza të shëndosha të sektorit të sigurimeve; (iii) forcimin e mbikëqyrjes bankare dhe mekanizmave të daljes për institucionet e kreditit; (iv) miratimin dhe zbatimin e një kuadri ligjor dhe institucional për kontabilitetin dhe kontrollin sipas standardeve të BE-së; (v) forcimin e zbatimit të rregjimit të kolateralit; dhe (vi) përfundimit me efikasitet dhe me transparencë të programit të privatizimit. Programi i Vlerësimit të Përdorimit të Kredive (VF07) do të bëjë një vlerësim të arritjes së atyre objektivave dhe do të ndihmojë për hartimin e DPL III (VF09), që do të trajtojë pengesat për zhvillimin e sektorit privat. IFC-ja do të vazhdojë asistencën teknike dhe financiare për sektorin financiar, në veçanti për financimin e SME-ve, futjen e produkteve të reja financiare (si p.sh. leasing, factoring, etj.) dhe privatizimin e aksioneve të mbetura shtetërore në sektorin bankar dhe atë të sigurimeve. MIGA do të shikojë mundësinë e mbështetjes së projekteve në sektorin financiar të cilët parashikohet të rrisin aksesin për fonde të SME-ve. 55. Përmirësimi i Klimës së Biznesit. Grupi i Bankës Botërore do të përdorë një kombinim instrumentesh në mbështetje të përmirësimeve të klimës së biznesit, heqjes së barierave administrative dhe rregullatore ndaj investimeve dhe krijimin e një regjimi efektiv të konkurrencës. Këtu përfshihen Projekti për Përmirësimin e Mjedisit të Biznesit dhe Reforma Institucionale (VF 06) dhe programi DPL, ROSC-u programi për kontabilitetin dhe auditimin 30 Banka Botërore /FMN (2005) “Financial Sector Assessment Program: Republic of Albania”, korrik 2005.


37

37

dhe asistencë teknike nga IFC/FIAS31. Ndërhyrjet kanë për synim mbështetjen e: (i) hartimit dhe zbatimit të një qasjeje komprehensive për reformat rregullatore që mundësojnë përmirësimet sistematike të cilësisë së sektorit të biznesit dhe mekanizmat e konsultimit me komunitetin e biznesit, (ii) forcimin e infrastrukturës së sistemit MSTQ, (iii) dhe forcimit të kuadrit rregullator dhe institucional për konkurencën në BE dhe politikat industriale. Do të ndërmerret një Vlerësim i Klimës së Investimeve (VF 08) për vlerësimin e efektivitetit të këtyre ndërhyrjeve në klimën e biznesit. Në bashkëpunim të ngushtë me Bankën, IFC-ja do të lehtësojë privatizimin e sektorëve strategjikë dhe do të sigurojë asistencë teknike dhe shërbime këshillimore me qëllim përmirësimin e klimës së investimeve dhe sigurimin e këshillimeve për privatizimet strategjike. Programi EIOP i Miga-s ka për qëllim nxitjen e rritjes së investimeve në Shqipëri dhe në vendet e tjera të Ballkanit Perendimor (Shtojca 4.)

(1) Në këtë tabelë përfshihet programi i propozuar i huadhënies, duke përfshirë portofolin e huadhënies në rastin më të ulët (176 milionë dollarë amerikanë) dhe rastin më të lartë (196 milionë dollarë amerikanë. Pjesa e ulët e programit të mbështetjes (75 milionë dollarë amerikanë gjatë VF 06-09) përshkruhet në mënyrë të veçantë në paragrafin 68,

31 FIAS-i ka planifikuar një azhurnim të ARCS në VF 09 dhe FIAS/IFC do të sigurojë asistencë teknik për

mbështetjen e parqeve industriale. 32 Për VF09 janë përcaktuar një numër projektesh me përparësi të madhe. Këto përfshijnë: projektin “Furnizimi me ujë dhe higjiena në fshat”; mbështetje për projektin “Decentralizimi dhe pushteti vendor”, një projekt për “Reformën e pensioneve” dhe një projekt të dytë për energjitikën. CASCR FY08 do të përcaktojë natyrën dhe kuadrin e këtij projekti.

TABELA 4: PLANIFIKIMI I PROGRAMIT TË HUADHËNIES SË BANKËS BOTËRORE PËR SHQIPËRINË, VF06-VF09

Në milion dollarë amerikanë VF Veprimtaria IDA IBRD Gjithsej

VF06 41 Modernizimi i sistemit të shëndetësisë 15 Cilësia dhe barazia e përdorimit të shërbimit arsimor 15 Përmirësimi i mjedisit për sipërmarrjen dhe reformat institucionale 6 5 VF07 45-50 Administrimi i tokës dhe zhvillimi qytetës (*) 20 15-20 DPL për qeverisjen (DPL I) 10 VF08 45-50 Projekti rajonal për energjetikën (Evropa Juglindore) APL II 10 10 Infrastruktura (Transportet) (*) 15- 20 DPL për ofrimin e shërbimeve shoqërore (DPL II) 10 VF09 45-55 Administrimi i integruar dhe pastrimi i zonës bregdetare APL II (*) 15-20 Do të përcaktohet në CASPR në VF0832 (*) 15- 20 DPL për zhvillimin e sektorit privat(DPL III) 15

Total 86 90-110 176-196


38

38

(2) Shuma aktuale e operacioneve të financuara nga IBRD-ja me * do të përcaktohet në bazë të ecurisë në fushat kryesore të reformave të përshkruara në seksionin VI, B (3) Fondet e IDA-s për VF 07 dhe 08 janë indikative dhe varen nga performanca e vendit dhe disponibiliteti i fondeve të IDA-s. (4) Përveç sa më sipër do të ketë edhe grante GEF prej 7 milionë dollarësh amerikanë për projekte të planifikuara gjatë VF 06-09 (lumi Drin, liqeni i Shkodrës, Parku Kombëtar i Butrinit dhe Laguna e Karavastasë). 56. Rritja e sigurisë së dokumenteve të tokës (tapia) dhe krijimi i një tregu funksional të tokës. Banka ka nisur përpjekjet për t’i ardhur në ndihmë qeverisë shqiptare në hartimin e një kuadri koherent dhe konsistent për trajtimin e manaxhimit të tokës nëpërmjet Manaxhimit të Integruar të Zonës Bregdetare (ICZM) dhe Pastrimit të Zonës Bregdetare (APL (VF05)) dhe një Dokumenti për Politikat për Tokën (VF05). Projekti ICZM përqëndrohet tek politikat dhe reformat institucionale dhe financon infrastrukturën prioritare rajonale dhe ofron shërbime publike në fshatrat e bregdetit të jugut. Faza e dytë e këtij projekti APL (VF09) synon të nxisë zhvillimin e një turizmi të rregulluar dhe të qendrueshëm në zonën bregdetare. Projekti do t’i kushtojë më shumë vëmendje investimeve në infrastrukturë (si p.shs. mbetjeve solide, kanalizime, rrugë, rrjeti i ujësjellësit dhe infrastrukturës tipike të tipit turistik), si edhe nxitjes së manaxhimit të zonave të mbrojtura në bregdet dhe ekosistemeve të marinës dhe uljes së rreziqeve shëndetësore që lidhen me pikat e nxehta në bregdet. Projekti do të përfshijë gjithashtu elementin e punësimit të të rinjve, veçanërisht në sektorin e turizmit, me qëllim që të trajtojë papunësinë e lartë në radhët e të rinjve. Faza e dytë do të bashkërendohet ngushtë me Projektin e propozuar për Administrimin e Tokës dhe Zhvillimin e Qytetit (VF07). Ky projekt, që do të përditësohet nga Strategjia për Zhvillimin Urban (VF06) do të ndihmojë për hartimin e një strategjie të përgjithshme për administrimin dhe manaxhimin e tokës dhe të një plani zbatimi për të përmirësuar sigurinë e zotërimit të tokës. Ai do të përshpejtojë procesin e regjistrimit të tapive, sidomos në zonat qytetëse dhe bregdetare, dhe gjithashtu do të mbështetet në reformat që mbështeten nga Projekti për Shërbimet në Bujqësi (VF00) me qëllim që të ulen kostot e regjistrimit të transaksioneve për pronën. Projekti gjithashtu do të synojë drejtëpërsëdrejti qendrat qytetëse dhe nënqytetëse të zhvillimit dhe do të punojë drejtëpërsëdrejti me pushtetet vendore për përmirësimin e qeverisjes dhe të ofrimit të shërbimeve në qytete dytësore. 57. Ndërtimi i infrastrukturës së nevojshme për zhvillimin ekonomik të vendit. Disponueshmëria e kufizuar e financimit për infrastrukturën (hapësira fiskale) dhe ecuria modeste e reformës institucionale mbeten ngadalësuesit e rritjes dhe zhvillimit të sektorit privat. Grupi i Bankës Botërore do të mbështesë sigurimin dhe mirëmbajtjen e infrastrukturës së sigurt dhe efikase për transportin nëpërmjet një numri ndërhyrjesh. Një Studim për Transportin Urban (VF07) do t‘i paraprijë Projektit të propozuar për Transportin (VF08), që do të ketë si synim të ulë kostot e transportit, të përmirësojë qarkullimin rrugor dhe të kontribuojë në rritjen e sigurisë rrugore në korridorin(et) e identifikuara si prioritare nga qeveria shqiptare, si p.sh. rruga Durrës-Kukës Morinë. Qeveria e re synon ta përmirësojë hyrjen në pjesën e varfëruar verilindore të vendit për të zbutur varfërinë, për ta integruar këtë rajon me pjesën tjetër të vendit dhe për të mundësuar tregtinë me vendet fqinje. Një Studim për Infrastrukturën Rurale (VF08) do të përditësojë hartimin e politikës dhe të strategjisë në kuadrin e shërbimeve të pandërprera dhe të përballueshme për infrastrukturën rurale, duke ia kushtuar vëmendjen kryesore rrjetit vendor të rrugëve. Në sektorin e energjetikës, portofoli aktual tashmë përmban tre veprimtari që kanë për


39

39

qëllim të përmirësojnë prodhimin, transmetimin dhe shpërndarjen e energjisë elektrike.33 Një projekt APL i dytë për Shqipërinë (VF08) – Komuniteti Energjetik i Evropës Juglindore (ECSEE), - do të mbështesë më tej pjesëmarrjen e Shqipërisë në ECSEE, duke i dhënë kështu një shtysë të mëtejshme ristrukturimit të sektorit. Projekti do të përfshijë asistencën teknike që synon t’i vazhdojë përpjekjet e suksesshme deri më sot për ngritjen e kapacatiteteve dhe të përmirësojë qeverisjen në sektor.34 58. IFC-ja dhe MIGA do të punojnë nga afër me qeverinë dhe Bankën për të thithur financime për sektorin privat në sektorët e infrastrukturës. IFC do t’i kushtojnë vëmendje nxitjes së investimeve në sektorin privat nëpërmjet bashkëpunimit publik-privat (PPP) në sektorët e energjetikës, telekomit, transportit dhe ujësjellës-kanalizimeve (shih Shtojcën 3). IFC-ja dhe Banka do të ndjekin një metodë të përgjithshme të përbashkët në lidhje me politikën për transparencën dhe konkurrencën në infrastrukturë, përfshirë një bashkëpunim të ngushtë mes rregullatorëve dhe autoritetit anti-monopol. Në bashkëpunim me një numër donatorësh, IFC-ja po krijon veprimtarinë për Zhvillimin e Infrastrukturës në Ballkan (në bazë të Bashkëpunimit mes Ndërmarrjeve Private në Evropën Juglindore (PEP-SE)) me qëllim që të ndihmojë agjencitë e sektorit publik në Ballkanin Perëndimor, përfshirë Shqipërinë, që të thithin investime private, sidomos në energjitikë, transport, ujësjellës dhe kanalizime. Duke pasur parasysh mënyrën rajonale të integrimit, IFC-ja do të lehtësojë përfshirjen e sektorit privat në projektet e portit dhe tubacionet. MIGA do të ndihmojë gjithashtu investuesit e huaj që të kërkojnë të fillojnë ose të shtrijnë veprimtaritë në Shqipëri (Shtojca 4), sidomos në sektorët e infrastrukturës nëpërmjet sigurimit të garancive sovrane dhe nën-sovrane të rrezikut politik. 59. Rritja e prodhimit bujqësor. Portofolet ekzistuese të Bankës përbëhen nga disa projekte që kanë për synim të mbështesin zhvillimin rural, zgjerimin e administrimit të burimeve të vlerës së shtuar dhe natyrore. Ato mbështeten në metodat novatore të CDD nga poshtë-lart që janë përqendruar në krijimin e shoqatës së përdoruesve të ujit të pijshëm (SHPU) dhe në organizatat e administrimit të peshkimit (FMO). Projekti për Shërbimet Bujqësore (VF00) mbështet konsolidimin e tokës, farërat, shërbimet këshillimore dhe përmirësimet teknologjike, si dhe krijimin e tregjeve të shitjes me shumicë. Projekti për Administrimin e Burimore Ujore (VF04) ka për synim të përfundojë rehabilitimin e të gjithë infrastrukturës ujitëse dhe kulluese në vend, pas përfundimit të dy projekteve të mëparshme të suksesshme, dhe të përmirësojë reformat institucionale dhe rregullatore për administrimin e burimeve ujore. Projekti për Administrimin e Burimeve Natyrore (VF05) synon të krijojë dhe të ruajë administrimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore në bazë bashkësie në 218 komuna në tokat malore dhe në lartësi të mëdha që janë të prirura për erozion. Kjo do të sjelljë rritjen e produktivitetit dhe të të ardhurave që vijnë nga administrimi i qëndrueshëm i burimeve, pakësimin e degradimit të tokës, përmirësimin e administrimit të ujërave, ruajtjen e biodiversitetit dhe forcimin e administrimit të sektorit publik të këtyre burimeve. Së fundi, është planifikuar që të bëhet një Studim për Eksportin dhe Konkurrueshmërinë e Prodhimeve Bujqësore (VF07) me qëllim që të informohet programi DPL dhe të sigurohet mbështetje për produktivitetin në rritje të bujqësisë.

33 Projektet: “Rehabilitimi dhe ristrukturimi i sektorit energjetik” (FY02), “Prodhimi dhe ristrukturimi i sektorit energjitik” (FY04) dhe “ECSEE APL2-Albania” (FY05). 34 Një garanci e IBRD-së ose një hua e IBRD-së për fazën e dytë; një hidrocentral do të merret në shqyrtim në CASPR (FY08). Operacioni i garancisë synon të mbështesë investime private për njësitë e tjera termale.


40

40

(iii) Shtylla II: Përmirësimi i ofrimit të shërbimeve publike, veçanërisht në sektorët shoqërorë 60. Përmirësimi i ofrimit të shërbimeve është i rëndësishëm për nxitjen e formimit të kapitalit njerëzor, për përpjekjet për pakësimin e varfërisë, si dhe me qëllim që Shqipëria t’i përmbushë Objektivat për Zhvillim të Mijëvjeçarit. Qeveria e Shqipërisë ka një program ambicioz që ta përmirësojë ofrimin e shërbimeve në sektorët shoqërorë nëpërmjet reformave të përbashkëta në sistemin e arsimit, në shëndetësi dhe në asistencën sociale, si dhe në pajisjen e enteve publike. Nëpërmjet programit DPL, projektet për investime në sektorin shoqëror dhe mbështetja AAA (përfshirë vlerësimet e programeve PER dhe për varfërinë si dhe një granti të IDF-së për mbështetjen e decentralizimit), Banka do të mbështesë hartimin e politikave që mbështeten tek të dhënat, me qëllim që të rritet shpërndarja e burimeve publike pro të varfërve

35 Instituti i Bankës Botërore (WBI) do të mbështesë gjithashtu programin e Grupit të Bankës Botërore në Shqipëri

gjatë periudhës FY07-FY09, kur të përfundojnë programet globale dhe rajonale. Në FY06, Shqipëria nuk përbën aktualisht një vend ku WBI e përqendron vëmendjen e vet.

TABELA 5: PROGRAMI I MBËSHTETJES AAA I GRUPIT TË BANKËS BOTËRORE, VF06-VF0935 VF06 VF07 VF08 VF09

Diagnostika thelbësore dhe filtri i qeverisjes • PEIR. • Vlerësimi i programit

për varfërinë • Përditësim i

CFAA/CPAR • Kontabiliteti &

Kontrolli ROSC

• Programi PER • Vlerësimi i

programit për varfërinë • Vlerësimi i

portofoleve të përbashkëta për vendin (CPPR)


programit për varfërinë


programit për varfërinë• CFAA/CPAR

Shtylla I e CAS: Vazhdimi i rritjes ekonomike nëpërmjet mbështetjes për zhvillimin e sektorit privat • EIOP i MIGA-s • Monitorizimi

makroekonomik • Strategjia për

zhvillimin urban • Mbështetja e IFC TA

për rregullatorët • Kontabiliteti &

Kontrolli ROSC • Plani i përgjithshëm

statistikor (TSFCB) • Kuadri i koncesioneve

publike-private në sektorin e rrugëve –PPIAF

• EIOP i MIGA-s • Monitorizimi

makroekonomik • Studimi i transportit

qytetës • Mbështetja teknike e

IFC-së për rregullatorët • Studim për eksportin

dhe konkurrueshmëri-në e prodhimeve bujqësore

• Studimi i FIAS/IFC-së për parqet industriale

• Përdorimi i rishikimit të kredive

• EIOP i MIGA-s • Monitorizimi

makroekonomik • Vlerësimi i

klimës për investime • CEM (Kalendari

i hyrjes në BE). • Studimi i

infrastrukturës rurale

• EIOP i MIGA-s• Monitorizimi

makroekonomik • Përditësimi i

FIAS për ARCS-të

Shtylla II e CAS: Përmirësimi i ofrimit të shërbimeve publike, veçanërisht në sektorin shoqëror • Vlerësimi i programit

për varfërinë • Mbështetja e PRSP-së • Kuadri i koncesioneve

publike-private në sektorin e ujësjellës-kanalizimeve –PPIAF

• Vlerësimi i programit për varfërinë

• Mbështetja e PRSP-së

• Rishikimi i financimit për asistencën sociale

• Rishikimi i arsimit të mesëm/universitar



• IFC TA për nënkontraktimin e shërbimeve shoqërore



• Qeverisja dhe llogaridhenia në shpërndarjen e shërbimeve në sektorin shoqëror


41

41

dhe të përmirësohet targetimi i ndihmës ekonomike dhe ofrimi i shërbimeve publike për arsimin dhe shëndetsinë, veçanërisht në nivel vendor. 61. Qeveria ka për synim që të kalojë nga një sistem arsimor i centralizuar që ka në bazë ofertën në një sistem që ka në bazë kërkesën me nivele më të larta të llogaridhënies. Ky kalim do të mbështetet nga Projekti për Barazi Arsimore (VF06), që ka si synim të trajtojë barazinë dhe cilësinë e arsimit në Shqipëri. Përgjegjësia për sigurimin e arsimit para- universitar do t’u kalojë gradualisht pushteteve vendore dhe shkollave si njësitë përfundimtare të sigurimit të shërbimit. Kjo do të mundësohet nga futja e sistemit të administrimit në bazë të ecurisë (fillimisht në Ministrinë e Arsimit dhe më pas do të shtrihet në pushtetet vendore dhe në shkolla), e sistemit të monitorimit të ecurisë dhe standardizimit në shkollë në nivel rajonal dhe kombëtar, nga publikimi i vazhdueshëm i kartelës së rezultateve në sistemin kombëtar të arsimit, nga krijimi i standardeve për mirëmbajtjen e shkollave dhe nga shtrirja e sistemit arsimor të informacionit. Aftësia për drejtimin dhe mbikëqyrjen e shkollave gjithashtu do të fuqizohet nëpërmejt krijimit të këshillave (bordeve) shkollore, që do të punojnë me bashkësitë vendore.. Shkollave do t’u jepet autonomi më e madhe për t’ua përshtatur programet shkollore nevojave vendore dhe për të zgjedhur mes materialeve alternative didaktike, si dhe liri më e madhe për të përdorur burimet e veta që i grumbullojnë në mënyrë vendore. Ka filluar gjithashtu një reformë e gjerë në programet dhe tekstet shkollore dhe rishikimi i programit të arsimit bazë do të përfundojë në vitin 2010 (dhe ai i arsimit të mesëm në vitin 2015). Ndër përpjekjet për të përmirësuar cilësinë e mësimdhënies, që do mbështeten nga projekti, përfshihet përmirësimi i aftësive të mësuesve dhe krijimi i sistemit për miratimin e mësuesve, si dhe ndërtimi i një programi për kualifimin brendapërbrenda. Duhet të përfundojnë gjithashtu reformat në arsimin bazë ndërsa duhet të bëhen përpjekje për të përmirësuar cilësinë dhe për të rritur rëndësinë e arsimit të mesëm dhe universitar. Projekti i arsimit do të mbështetet nga programi DPL dhe PER programatik dhe Vlerësimet e Varfërisë, si edhe një Dokument për Politikat e Arsimit të Mesëm/të Lartë (VF 07). 62. Projekti për Modernizimin e Sistemit Shëndetësor (VF06) do të mbështesë fuqizimin e kompetencace teknike të personelit mjeksor, financimin e sektorit dhe monitorimin e performancës. Aftësitë mjeksore do të rriten nëpërmjet futjes së sistemeve për arsimimin e vazhdueshëm mjeksor dhe ripërtëritjen e lejeve për personelin mjeksor, për hartimin e udhëzuesve për praktikën klinike dhe ndryshimet thelbësore në strukturën e qeverisjes sektoriale. Financimi për sektorët do të kalojë nga sistemi aktual që mbështetet te kontributi tek sistemi i dhënies së pagesës në bazë të performancës, duke marrë masa për rritjen e përdorimit të kujdesit shëndetësor nga ana e grupeve me të ardhura të pakta, dhe do të ristrukturohet që të kalojë nëpërmjet një agjenti financues. Siguruesve gradualisht do t’u jepet autonomi më e madhe dhe ata do të hyjnë në marrëdhënie të drejtëpërdrejta kontraktuale me agjencinë e financimit të shëndetsisë. Do të vendoset një sistem i monitorizimit të rregullt të veprimtarive të sektorëve, duke përfshirë diskutimin në publik të arritjeve të sektorëve. Qeveria gjithashtu do të marrë ndihmesë për të përmirësuar mekanizmat e saj të shpërndarjes së burimeve nëpërmjet krijimit të një harte të shëndetësisë dhe miratimit të një plani kombëtar për zhvillimin e shërbimeve spitalore. Për të vlerësuar evolimin e përdorimit të kujdesit, në kuadrin e Vlerësimit të Programit për Varfërinë (VF06-VF09) do të bëhet një analizë për përdorimin e sektorit të shëndetsisë. Ecuria e efektivitetit të ofrimit të shërbimeve dhe të qeverisjes do të vlerësohet në kuadrin e AAA-së së propozuar për Qeverisjen dhe Llogaridhënien në Ofrimin e Shërbimeve në Sektorin Shoqëror (VF08). Reformat e politikave në fushat e financimit dhe qeverisjes së shëndetësisë do


42

42

të mbështeten gjithashtu në bazë të serisë së propozuar të programit të DPL-së. Do të hulumtohen edhe mundësi të tjera për të studiuar pjesëmarrjen e sektorit privat në sektorin e shëndetsisë. Qeveria ka nisur gjithashtu një dialog me IFC-në për studimin e këtyre mundësive. 63. Reformat në sistemin e sigurimeve shoqërore kanë për qëllim që të përmirësojnë qëndrueshmërinë fiskale të sistemit, duke mundësuar një ulje të kontributeve të taksave që paguajnë personat që firmosin në bordero. Këto kontribute do të jenë një element i rëndësishëm për të përmirësuar konkurrueshmërinë në tregun e punës në Shqipëri. Qeveria do të vazhdojë t’i zhvillojë kapacitetet e Institutit të Sigurimeve Shoqërore (ISSH) për t’i modeluar ndikimet afatmesme dhe afatgjata të ndryshimeve në politikë tek qëndrueshmëria fiskale e sistemit të pensioneve dhe e sistemit të sigurimeve shoqërore më gjerë dhe do të fillojë të zbatojë një program afatmesëm për reformë në politikën e pensioneve. Në lidhje me ndihmën ekonomike, përparësia më e madhe do të jetë krijimi i një kuadri të përmirësuar të llogaridhënies për shpërndarjen e skemave të ndryshme të ndihmës ekonomike nga ana e pushteteve vendore. Ndër fushat që kërkojnë vëmendje përfshihet nevoja: (i) e futjes së standardeve dhe e një sistemi monitorimi dhe vlerësimi për ndihmën ekonomike dhe shërbimet e kujdesjes sociale të ofruara nga pushtetet vendore; (ii) përmirësimit të targetimit dhe zgjerimi i mbulimit të sistemit të asistencës sociale në para në dorë (cash) në mënyrë të qendrueshme nga ana fiskale; (iii) e vlerësimit/rishikimit të efektshmërisë së sistemit me para në dorë të përfitimeve nga aftësitë e kufizuara; (iv) e vlerësimit të mundësisë së lidhjeve mes asistencës sociale me para në dorë dhe subvencioneve për shërbimet bazë, siç janë punët botore dhe kujdesi shëndetësor; (v) e mbështetjes së decentralizimit dhe deinstitucionalizimit të shërbimeve të përkujdesjes sociale. Banka do të mbështesë përpjekjet e qeverisë nëpërmjet Vlerësimit/Rishikimit (review) të Financimit të Sigurimeve Shoqërore (VF07) me qëllim që të mbulohet papunësia, pensionet, shëndetsia dhe pjesët e tjera të sistemit të sigurimeve shoqërore. Ndryshimet në politikën për frontin e financimit të sigurimeve shoqërore do të mbështeten nëpërmjet programit të propozuar të DPL-së (VF07-VF09). Gjithashtu, Banka po mbështetet përpjekjet e qeverisë për përmirësimin e ofrimit të shërbimeve të përkujdesjes sociale në nivele lokale përmes Projektit në vijim të Zhvillimit të Shërbimeve Sociale (VF 01), i cili ka për qëllim përmirësimin e aksesit dhe cilësisë së shërbimeve të përkujdesjes sociale në mënyrë të efektshme përsa i përket kostos nga ana e pushteteve lokale.

64. Banka do të mbështesë përmirësimet në sigurimin e shërbimeve për ujin e pijshëm dhe higjienën si në zonat urbane ashtu edhe në ato rurale. Banka do të mbështesë zbatimin e Strategisë e Rurale për Ujësjellës-Kanalizimet dhe do të vazhdojë gjithashtu të mbështesë sigurimin e shërbimeve të përmirësuara për furnizimin me ujësjellës-kanalizimet në zonat urbane nëpërmjet Projektit Bashkiak për Rrjetin e Ujësjellës-Kanalizimeve (VF03), Projektit për Administrimin e Integruar të Ujit të Pijshëm dhe Ekosistemit (VF04) dhe Projektit II për Punimet në Komunitet (VF03). Përveç kësaj, fazat I dhe II të ICZM APL-së së re (VF05 dhe VF08) do të financojnë investimet prioritare, përfshirë infrastrukturën e ujësjellës-kanalizimeve , që përshkruhet më sipër. IFC-ja do të studiojë mënyra të ndryshme për ta zgjidhur financimin për bashkitë edhe nëpërmjet bashkëpunimit e sektorit publik me atë privat me qëllim që të tërheqë operatorë privatë për t’u përqendruar në qytetin e Tiranës. B. KUADRI I ASISTENCËS SË BANKËS DHE SKENARËT PËR FINANCIM


43

43

65. CAS-i propozon një gamë huadhënieje që do të shërbejë si pikënisjeje, ndërsa huadhënia realisht do të përcaktohet nga ritmi i reformës në sektorët kyç. mënyra e re e hartimit të strategjisë pasqyron realitetin se “rastet” e izoluara të huadhënies, që përcaktohen nga stimuj të fuqishëm, shpeshherë nuk lejojnë elasticitetin e mjaftueshëm për të ndihmuar ritmet e përparimit në sektorë të ndryshëm. Në këtë strategji parashikohet një gamë huadhënieje prej 75–197 milion dollarë amerikanë, ndërsa huadhënia aktuale do të përcaktohet në bazë të ecurisë së realizimit të etapave kryesore që parashtrohen në kuadrin e monitorimit (Tabela 6). Programi i huadhënies që propozohet do të financohet nga një bashkim i burimeve të IDA-s dhe IBRD-së, me një kalim gradual nga IDA tek IBRD-ja, duke filluar nga VF06. Përshtatshmëria e jashtëzakonshme dhe e përkohshme e Shqipërisë për burime të IDA-s në kushte të zbutura është shtrirë gjatë gjithë VF06-VF0836, me një paketë indikative deri në 86 milion dollarë amerikanë.37 Huadhënia e IDA-s është planifikuar të jepet në mënyrë frontale për të mundësuar kalimin e butë tek IBRD-ja gjatë gjithë periudhës së CAS-it (në bazë të angazhimit).38 Një vlerësim që IBRD-ja bëri në VF05 doli në përfundimin se Shqipëria është e besueshme që IBRD-ja t’i japë hua të kufizuara , ndërsa kredia e parë e financuar nga IBRD-ja (ose me bashkim) u planifikuar në VF06. Me veprimtarinë e fuqishme dhe zbatimin e vazhdueshëm të programit të reformave, Shqipëria do të përfitojë deri në 110 milion dollarë amerikanë kredi nga IBRD-ja dhe do të jetë në gjendje të kalojë tek mbështetja e vetme e IBRD-së në VF09. 66. Etapat kryesore do të përdoren si kuadri bazë i monitorimit me të cilin do të matet ecuria në mënyrë kolektive për huadhënien sipas skenarit bazë apo për kalimin në një nivel më të lartë. Mbështetja që parashikohet për huadhënien presupozon veprimtari të fuqishme të politikës në fusha me rëndësi kritike (Tabela 6). Ecuria e ndërmarrjes së reformave të nevojshme do të vlerësohet në mënyrë kolektive (përkundrejt çdo etape që do të konsiderohet një “objektiv” i vështirë për tu arritur). Thelbin e programit e përbëjnë mbështetja për hartimin e politikave që synojnë zhvillimin e sektorit privat, reforma në sektorin publik dhe në institucione dhe përmirësimi i ofrimit të shërbimeve në sektorë të rëndësishëm shoqërorë dhe të infrastrukturës. Që programi i DPL-së të ecë sipas parashikimit për VF 07, dobësitë që mbeten në lidhje me kuadrin e privatizimit, dhënies së koncesioneve dhe prokurimit në sektorët publikë do të duhet të korrigjohen në mënyrë të kënaqshme në VF06 për të garantuar trajtimin siç duhet të ofertave të pakërkuara për sigurimin e infrastrukturës në mënyrë private, sidomos të atyre që nuk përputhen me kuadrin e SKZHES/MTBP-së. Projekti për Përmirësimin e Mjedisit të Biznesit dhe për Reformat Institucionale është planifikuar për VF06 me qëlim që t’u vijë në ndihmë autoriteteve t’i korrigjojnë këto dobësi. 67. Për nivele të larta të mbështetjes me hua IBRD-ja kërkon një besueshmëri më e madhe për të dhënë hua. Ndonëse tendancat e kohëve të fundit të rritjes ekonomike dhe të inflacionit kanë qenë inkurajuese, për të ruajtuar qëndrueshmërinë fiskale dhe te jashtme nevojiten masa të tjera. Aktualisht borxhi i jashtëm është në nivele të moderuara, por kushtet që kanë rrjedhur nga ky rezultat, një kombinim i financimit nga koncesionet dhe mungesa e përdorimit të tregjeve

36 Nëpërmjet IDA13, Shqipëria përdor burimet e IDA-s, pavarësisht nga PNP e saj për frymë që e tejkalon bllokimin operative të IDA-s për shkak të mungesës së saj për të qenë e besueshme që IBRD-ja t’i japë hua. Shqipëria do të kalojë mbështetjen e IDA-s në fund të IDA14. 37 Shpërndarjet vjetore do të përcktohen nëpërmjet Sistemit të Shpërndarjes në Bazë të Veprimtarisë. 38 Për të mbështetur projekte rajonale të energjisë do të kërkohen edhe fonde për projekte rajonale (që nuk përllogariten kundrejt shpërndarjeve për secilin vend) në kuadrin e IDA14.


44

44

ndërkombëtare financiare, në afat të mesëm do të ndryshojnë gradualisht dhe kërkohet vigjilencë e vazhdueshme, veçanërisht meqenëse edhe deficiti fiskal edhe deficiti i llogarisë korrente mbeten relativisht të mëdha. Përveç kësaj, dobësitë e vazhdueshme në qeverisje, niveli i pamjaftueshëm i përpjekjeve për mobilizimin e të ardhurave, varfëria e përhapur, si dhe kombinimi i vartësisë së madhe tek dërgesat e parave nga jashtë dhe baza e ngushtë dhe jo e shumëllojtë e eksporteve do të vazhdojnë të paraqesin sfida për zhvillmin ekonomik të vendit, duke bërë të domosdoshëm monitorimin e vazhdueshëm nga afër të besueshmërisë së Shqipërisë për të marrë hua. 68. Nivelet e huadhënies në dy vitet e fundit të CAS do të maten në CASPR VF08. Raporti i Ecurisë së CAS-it në mes të mandatit (CASPR VF08) do të masë veprimtarinë përkundrejt rezultateve dhe etapave të CAS-it në lidhje me rritjen e huadhënies dhe të besueshmërisë që IBRD-ja të japë hua. Përfundimet dhe etapat e Tabelës 6 do të përdoren për të vlerësuar nëse gama e huadhënies do të shtrihet, duke i dhënë Shqipërisë mundësi për ta përdorur IBRD-në në VF08 dhe VF09 më shumë se ç’parashikohet aktualisht. Kjo do të zbatohet duke rritur volumin e operacioneve të planifikuara në Tabelën 4,39 që do të kërkonin zbatimin e një programi reformash të përcaktuar qartë, që rrit mundësinë e zhvillimit afatgjatë të vendit, dhe siguron një përmirësim të ndjeshëm të qeverisjes. Mundësitë e rritjes së GDP-së do të varen në mënyrë thelbësore nga një rritje e provuar e investimeve në sektorin privat, shoqëruar me zgjerimin e bazës së ngushtë të eksporteve. Do të kërkohen gjithashtu përmirësime të vazhdueshme në qeverisje, administrimin e sektorit publik, prokurim dhe administrimin financiar. Në qoftë se ritmi i zbatimit të reformave ngadalësohet, duke e gjykuar kundrejt etapave të parashtruara në Tabelën 6, programi i propozuar i DPL-së dhe investimet që lidhen me infrastrukturën do të vonoheshin, duke çuar në kalimin e operacioneve nga ky CAS tek tjetri, që do të nënkuptonte huadhënie drejt ektremit më të ulët të gamës së huave (75 milionë dollarë amerikanë). Në rastin e pagjasë që përmbysjet në politikë të çojnë në daljen nga shinat të kuadrit makroekonomik të parashtruar në këtë dokument, Banka do të vazhdonte vetëm me operacionet e planifikuara për VF06 dhe në në huadhënien vjetore prej afërsisht 15 milionë dollarë amerikanë në vitet në vijim (të gjitha nga IDA) për sektorët socialë dhe mbështetjen me asistencë sociale dhe në përgatitjen e një qasjeje të azhornuar në CASPR.

39 Burimet e IBRD-së nuk do të përdoren për të financuar ndonjë mungesë si pasojë e programimit të IDA-s.

TABELA 6: SHQIPËRIA CAS –KUADRI THELBËSOR I MONITORIMIT VF06-VF09 STANDARTET (DHE ETAPAT) QË DO TË

PËRDOREN NË MËNYRË KOLEKTIVE PËR TË MATUR ECURINË E REFORMAVE PËR

HUADHËNIE BRENDA GAMËS SË HUADHËNIES

ETAPAT QË DO TË PËRDOREN PËR TË VLERËSUAR NËSE JUSTIFIKOHEN NË

CASPR NIVELE MË TË LARTA TË HUADHËNIES SË IBRD-SË

CAS SHTYLLA 1: VAZHDIMI I RRITJES EKONOMIKE NËPËRMJET MBËSHTETJES PËR ZHVILLIMIN E SEKTORIT PRIVAT

Administrimi ekonomik, planifikimi dhe monitorizimi

• Vazhdimi i qëndrueshmërisë makro-ekonomike dhe përmirësimi i cilësisë së rregullimit fiskal (inflacioni në normën 2-4%; rënia vjetore në deficitin fiskal dhe në atë të depozitave korrente; përmbushja e kritereve fiskale të programit të ri të FMN-së).

• Përforcimi i planifikimit ekonomik dhe monitorizimit (një plan veprimi për zbatimin e IPS-së dhe rritjen e harmonizimit së buxhetit vjetor me MTBP).

• Norma reale e rritjes së PPB-së prej më shumë se 6%.

• Rritja vjetore e eksporteve në raport me PPB-në dhe rritja e llojshmërisë së eksporteve.

• Ndërmarrja e një plani të integruar për zhvillimin afatmesëm në 2007.

• Rënia vjetore e raporteve të Borxh/PPB. • Shlyerja e të gjitha pagesave të prapambetura

të borxhit të jashtëm.


45

45

C. Hartimi i programit për Huatë për Politikën e Zhvillimit 69. Programi i tri Huave për Politikat e Zhvillimit (DPL) do të plotësojë operacionet për investimet e planifikuara dhe programin e mbështetjes AAA. Programi DPL (VF07-VF09), duke u mbështetur tek arritjet e serisë së PRSC-ve

• Përmirësimi i administrimit të borxheve (ecuria në shlyerjen e pagesave të prapambetura jooperative të borxhit të jashtëm dhe zbatimi i strategjisë për administrimin e borxheve).

• Zbatimi i një kuadri të shëndetshëm dhe efikas për trajtimin e ofertave vullnetare për sigurimin privatisht të infrastrukturës dhe shërbimeve

Mjedisi i biznesit • Mbikëqyrje efektive e institucioneve financiare (miratimi i planeve të përparuara të Bankës së Shqipërisë dhe Autoritetit Mbikëqyrës të Sigurimeve për zhvillimin e mbikëqyrjes, deri në VF07).

• Miratimi i një strategjie të integruar për zhvillimin e sistemit kombëtar të MSTQ.

• Rritja vjetore në raportin investime private/PPB.

• Ulja e kohës dhe e kostos së përputhshmërisë me rregullat e regjistrimit dhe veprimit.

Reformat në qeverisje dhe shërbimin civil

• Përmirësime në efektshmërinë e qeverisë dhe kontrollin e korrupsionit (që do të dalin nga Vëzhgimet e BEEPS-it, dhe treguesit e ICA-s, ARCS-it dhe WBI-it).

• Prokurimi konkurrues dhe transparent dhe ofrimi privatisht i infrastrukturës dhe shërbimeve (ndryshimi i ligjeve për privatizimin, dhënien e koncesioneve prokurimin publik të tokës).

• Shtrirja e mbulimit të ligjit për shërbimin civil (deri në 5.000 punonjës të sektorit publik).

• Zbatimi rigoroz dhe shtrirja e mbulimit të ligjit për shërbimin civil service law për më shumë se 5.000 punonjësit në sektorët publikë.

• Krijimi i një mekanizmi për përcaktimin e pagave i përballueshëm nga pikëpamja fiskale, më transparent dhe më konkurrues.

• Përputhje e plotë me deklaratat vjetore të Pasurive.

Infrastruktura, tregjet e tokës dhe burimet natyrore

• Zbatimi i plotë i Planit të përditësuar të Veprimit për Energjinë Elektrike.

• Miratimi i Planit për Zhvillimin e Bregdetit të Jugut.

• Ristrukturimi i GRD-së dhe shndrrimi i saj në një agjenci ekzekutive autonome (deri në VF08).

• Rritja vjetore e regjistrimit të tokës.

• Ulja e kohës dhe kostos së transaksioneve të tokës.

CAS SHTYLLA 2: PËRMIRËSIMI I OFRIMIT PUBLIK TË SHËRBIMEVE, SIDOMOS NË SEKTORËT SHOQËRORË ARSIMI

MIRËKUPTIMI I PLOTË I TË GJITHË AKTORËVE TË INTERESIT PËR

DECENTRALIZIMIN E ARSIMIT ES. ECURIA NË PLOTËSIMIN E MDG-VE PËR

ARSIMIN(FREKUENTIMI I ARSIMIT BAZË DHE BALANCA GJINORE).

RUAJTJA E NIVELEVE TË SHPENZIMEVE PËR ARSIMIN SIÇ ËSHTË PLANIFKUAR NË

SKZHES DHE MTBP. RRITJA E NIVELEVE TË FREKUENTIMIT TË

ARISMIT NË SHKOLLAT E MESME.

SHËNDETËSI KUADRI LIGJOR PËR RISHIKIMIN E SISTEMIT TË FINANCIMIT TË SHËNDETËSISË (DO TË

MIRATOHET NË FUND TË VITIT 2006). PROGRES NË PLOTËSIMIN E MDG-VE PËR SHËNDETËSINË (RËNIE E PËRQINDJEVE TL

VDEKSHMËRISË FOSHNJORE DHE AMTARE).PËRFUNDIMI I KUADRIT RREGULLATOR PËR

OFRIMIN E SHËRBIMEVE SHËNDETËSORE NGA SEKTORI PRIVAT DHE ZBATIMI I NJË

KUADRI LIGJOR PËR LIÇENCIMIN E OFRUESËVE DHE MJEKËVE.

SIGURIME SHOQËRORE

SISTEMI PENSIONESH I QENDRUESHËM NGA ANA FISKALE (MODELI I PENSIONEVE I

AZHURNUAR).

MIRATIMI I NJË SISTEMI EFIKAS MONITORIMI DHE VLERËSIMI PËR ASISTENCËN SOCIALE

DHE SHËRBIMET E KUJDESJES SOCIALE.

TABELA 4: DISA MËSIME NGA KREDITË PËR ULJEN E VARFËRISË, FY02-FY04

Projekt Raporti për Përfundimin e Zbatimit të PRSC-ve (qershor 2005) nxjerr disa mësime nga përvoja e tyre. Së pari, ai sugjeron se, edhe pse PRSC-të nuk patën arritjen tëndjeshme në disa fronte, operacionet që mbështeten në një politikë më të përqendruar mund të jenë më të përshtatshme në të ardhmen për të kontribuar për përqendrimin e vëmendjes dhe përcaktimin e përparësive. Së dyti, binjakëzimi i operacioneve me bazë politikën me operacionet e investimeve pati rezultat veçanërisht të mirë dhe duhet të vazhdohet. Së treti, treguesit e monitorizimit të ecurisë duhet të kufizohen në një grup thelbësor treguesish që pasqyrojnë objektivat kyç të programit dhe më pas të ndiqen dhe të monitorizohen nga afër. Së katërti, operacionet në të ardhmen duhet të kenë një lidhje më të fuqishme me punën analitike


46

46

të CAS-it të mëparshëm (Kutia 4), do të jetë një mikrokozmos i të gjithë CAS-it që mbështet shumicën e objektivave dhe rezultateve të rëndësishme të politikës së tij. Ai do të ndihmojë për zbatimin e një programi reformash të përcaktuara qartë që rrit mundësinë për zhvillimin afatgjatë të Shqipërisë nëpërmjet investimeve në sektorin privat, zgjerimit të bazës për eksport, nxitjes së krijimit të kapitalit njerëzor dhe forcimit të strukturave të qeverisjes. Programi do të marrë informacion nga puna analitike e kohëve të fundit dhe e vazhdueshme, sidomos nga Vlerësimi i Shpenzimeve Publike dhe i Institucioneve (VF06-VF09), Vlerësimi i Financimit të Asistencës Sociale (VF06), Shënimi për Politikën e Zhvillimit në Sektorin Privat (VF05), Programi për Vlerësimin e Sektorit të Financimit (VF05) dhe Shënimi për Sektorin e Shëndetsisë (VF05). Është parashikuar që çdo DPL do të përqendrohet në njërën prej temave kryesore të CAS-it, duke siguruar vazhdimësinë e veprimeve për reforma në të gjithë programin. 70. DPL I. DPL I (VF07) ka qëllim të bashkërendojë me projektet VF06 për investimet dhe portofolet ekzistuese dhe synon ecuri të mëtejshme të reformave në qeverisje dhe në sektorin publik. Ajo do të mbështesë reformat për të përmirësuar efikasitetin e përgjithshëm të shpenzimeve në sektorin publik, për ta bërë administratën publike më të efektshme dhe për ta çuar më tej programin për decentralizimin. Ai do të ndihmojë qeverinë që të rishikojë kuadrin e prokurimeve publike me qëllim që të eliminojë boshllëqet që lejojnë oferta vullnetare dhe jotransparente. Ai do të kontribuojë për përmirësimin e aftësisë për të përcaktuar përparësinë e projekteve për investimet publike, edhe nëpërmjet hartimit të një plani veprimi për zbatimin e IPS-së që rendit kuadro të ndryshme të politikës. Ai do të zgjidhë çështjen e profesionalizmit të administratës publike, duke kërkuar shtrirjen e mbulimit të Ligjit për Shërbimin Civil, dhe do të fillojë zbatimin e reformës për pagën. DPL I gjithashtu do ta ruajë vrullin e PRSC-ve për decentralizimin, përfshirë krijimin e aftësisë dhe mekanizmave të llogaridhënies në nivel vendor. 71. DPL II. DPL II (VF08) ka për qëllim të vijojë të mbështesë përmirësimet në qeverisje, performancën e sektorit publik, manaxhimin e shpenzimeve publike dhe decentralizimin. Përveç, mbështetjes së këtyre reformave bazë, DPL II do të mbështesë reformat që do ta përmirësonin ofrimin e shërbimeve shoqërore. Në arsim, vëmendja do të përqendrohet në zbatimin e strategjisë për decentralizimin e sektorit të arsimit. Në shëndetësi, DPL-ja do të mbështesë zbatimin e një sistemi të ri të financimit, administrimit dhe qeverisjes së ofrimit të kujdesit shëndetësor. Në mbrojtjen shoqërore, reformat do të synojnë të përmirësojnë më tej qëndrueshmërinë fiskale të sistemit të sigurimeve shoqërore dhe të sigurojnë përcaktimin e duhur të përfitimeve të asistencës sociale. 72. DPL III. DPL III (VF09) do ta ndihmojë qeverinë të zbatojë reformat për përmirësimin e qeverisjes, reformat në sektorin publik dhe sigurimin e përmirësimeve në ofrimin e shërbimeve. Gjithashtu do të fokusohet në rritjen e bërjes së Shqipërisë tërheqëse si një vendmbërritje e investimeve të brendshme dhe të jashtme përmes forcimit të kapaciteteve administrative për të përmirësuar cilësinë e kuadrit rregullator për regjistrimin dhe operacionet e bizneseve, vazhdimit të zhvillimit të tregut të tokës dhe përmirësimit të kuadrit rregullator dhe institucional për zbatimin e një regjimi efektiv për politikën e konkurrencës. DPL III, që do të marrë informacion nga Vlerësimi i Përdorimit të Kredive (VF07) dhe Vlerësimi i Klimës për Investime (VF08), do ta konsolidojë ecurinë e bërë për reformimin e sektorit financiar duke forcuar më tej kuadrin ligjor dhe mbikëqyrës, dhe qeverisjen e përbashkët të institucioneve të sektorit financiar. Më tej,


47

47

DPL-ja do të mbështesë zbatimin e raportimit financiar sipas ligjit të ri për kontrollin, si dhe zbatimin e Standardeve Ndërkombëtare të Kontrollit (ISA) për sektorët financiarë dhe jofinanciarë. Vendimi për të vijuar me DPL III do të bëhet në bazën e CASPR (VF08). Objektivat kryesorë në themel të këtij vendimi do të jenë zbatimi me sukses i legjislacionit të prokurimeve publike, koncensioneve dhe privatizimit që do të kryhet gjatë VF06 dhe zbatimi me sukses i reformave të qeverisjes (shih Tabelat 6 dhe Aneksin 1). DPL III parashikohet të jetë me termat e IBRD-së. D. DIMENSIONET RAJONALE TË STRATEGJISË PËR MBËSHTETJE 73. CAS-i synon të rrisë mundësitë e Shqipërisë për hyrjen në BE duke mbështetur aspektet kyç të procesit të stabilizim-asociimit, SKZHES dhe IPS. Shqipëria është e angazhuar ta çojë përpara integrimin e saj në rajonin e Evropës Juglindore dhe në BE dhe ka nënshkruar Marrëveshje të Tregtisë së Lirë me të gjitha vendet fqinje. Ajo është angazhuar gjithashtu aktivisht në një numër nismash dhe programesh rajonale (psh. Pakti i Stabilitetit, Komisioni Drejtues për Infrastrukturat në Evropën Juglindore (ISG) dhe ECSEE). Programi i mbështetjes i CAS-it synon ta çojë përpara integrimin e Shqipërisë në lidhje me tregtinë dhe investimet në rajon si dimensione me rëndësi kyçe për rritjen e sektorit privat dhe zhvillimin ekonomik. Një numër programesh dhe projektesh kanë perspektivë rajonale, veçanërisht në sektorin e energjitikës, transportit, administrimit të burimeve ujore dhe mjedisit. Portofoli aktual ka një projekt rajonal për energjetikën (ECSEE-Shqipëria APL2) dhe një projekt i ri rajonal për energjetikën është planifikuar në VF08. Projekti i transportit (VF08) gjithashtu do të synojë kryesisht ta lidhë rajonin verilindor të Shqipërisë me vendet fqinje, duke u mbështetur tek zbatimi i suksesshëm i Lehtësimit të Tregtisë dhe Transportit rajonal në Projektin për Evropën Juglindore (TTFSE). Programi i planifikuar AAA gjithashtu mbështet integrimin dhe dimensionet rajonale. Për shembull, në VF08 Memorandumi Ekonomik i Vendeve do të vlerësojë programin e hyrjes së Shqipërisë në BE dhe është planifikuar një studim për Rritjen dhe Konkurrueshmërinë në rajon për të mbështetur mundësitë për rritjen e prurjeve nga tregtia dhe investimet drejt rajonit dhe brendapërbrenda rajonit. E. PARTNERITETET DHE PJESËMARRJA 74. Këshillimet e gjera konsoliduan përgatitjen e CAS-it (Shtojca 5). Zyra e Bankës Botërore në Shqipëri është përfshirë në këshillime me të gjithë palët e interesuara që nga fundi i vitit 2004. Për të udhëhequr përgatitjen e strategjisë është krijuar një ekip homolog qeveritar për CAS-in. Konsultimet me qeverinë shqiptare u mbyllën me një takim të përbashkët midis qeverisë së re dhe Bankës Botërore me datë 12 shtator 2005. Këshillimet me komisionet dhe grupet parlamentare i dhanë mundësi ekipit të vlerësojë përparësitë kombëtare siç paraqiten nga përfaqësuesit e të gjitha partive politike. Në veri të Shqipërisë (Kukës) dhe në jug të Shqipërisë (Fier) janë organizuar dy seminare për përfaqësuesit e pushteteve vendore dhe të organizatave të shoqërisë civile të rajoneve përkatëse. Një komitet këshillimor i organizatave të shoqërisë civile e ka këshilluar ekipin e Bankës gjatë gjithë procesit përgatitor. U organizuan gjithashtu dy cikle këshillimesh me përfaqësues të sektorit privat dhe në mars 2005 u mbajt një Diskutim i Hapur me të Rinjtë për të shqyrtuar përparësitë e të rinjve dhe shpresat e tyre për CA-in e ri. Dy cikle këshillimesh u organizuan për dhuruesit, që u përqendruan në përparësitë e CAS dhe bashkërendimin e donatorëve. Në dhjetor 2004 u bë një Anketim i Vlerësimit të Punës së Bankës nga Klientët (shih CASCR) dhe është krijuar një Forum i veçantë për Diskutimin rreth CAS në


48

48

rrugë elektronike me qëllim që të sigurohet një pjesëmarrje më e gjerë e të gjithë grupeve të interesit në përgatitjen e CAS-it. 75. Zyra e Bankës Botërore për Shqipërinë do të vazhdojë ta zgjerojë dialogun e saj për të rritur partneritetet në zbatimin e CAS të ri. Për Zyrën për Shqipërinë është formuluar një strategji komunikimi me qëllim që të zgjerohen veprimtaritë e Bankës për hapje. Një marrëveshje partneriteti mes Bankës dhe Fakultetit të Ekonomisë (Universiteti i Tiranës) çoi në transferimin e Qendrës së Informacionit Publik (PIC) në bibliotekën e Fakultetit në mars 2005. Në vendndodhjen e saj të re, PIC-u do të jetë vendi për ndërmarrjen e shumicës së veprimtarive për përhapjen e AAA të Bankës dhe veprimtarive të tjera që lidhen me të. Zyra për Shqipërinë boton dhe shpërndan tani një gazetë tremujore dhe vazhdojnë përpjekjet për të forcuar lidhjet me Rrjetin Global të Mësimit në Distancë (GDLN). Për më tepër, Banka do të vazhdojë t’i mbështesë organizatat e shoqërisë civile nëpërmjet programit të granteve të vogla. 76. Fokusi tek selektiviteti i programit të CAS-it mbështetet tek partneriteti i fuqishëm me partnerët e tjerë të zhvillimit. Së pari, në themel të programit të Bankës qëndron një kuadër i kënaqshëm makroekonomik. Banka dhe FMN-ja bashkëpunojnë ngushtësisht në këto fusha40. Së dyti, do të thellohet edhe më tej bashkëpunimi me Komisionin Evropian (EC), PNUD-in, OSBE-në (që së bashku me Bankën kanë përgjegjësi të përbashkët për koordinimin e donatorëve) me qëllim mbështetjen e zbatimit të IPS-së nga qeveria shqiptare. Së treti, Banka gjithashtu po konsideron rritjen e koordinimit me Komisionin Evropian për të lehtësuar integrimin evropian, që është edhe pjesë shumë e rëndësishme e vizionit afatgjatë të Shqipërisë. Për këtë qëllim, programi i Bankës është sinkronizuar me programin CARDS të EC-së që do të drejtojë përpjekjet e donatorëve në një sërë fushash të rëndësishme si. p.sh. reforma në gjyqësor, lufta kundër krimit të organizuar, tregtia, doganat dhe tatimet (Shtojca 9). Së katërti, Banka do të vijojë të punojë ngushtë edhe me BERZH-in, BEI-n, IsDB-në, Fondin e OPEK-ut dhe Fondin e Kuvajtit në kuadrin e bashkëfinancimit të projekteve dhe programeve (në veçanti në zhvillimin e infrastrukturës dhe të sektorit privat). Së fundi, Banka gjithashtu synon të forcojë partneritetet dhe të rrisë bashkërendimin me donatorët dypalësh, përfshirë, ndër të tjerët, Bashkëpunimin Italian, Hollandën, USAID-in, GTZ-në, DFID-in, SNV-në, SIDA-n, Bashkëpunimin Zvicerian dhe Bashkëpunimin Austriak. Në bazë të arkitekturës të re që është krijuar rishtazi nga donatorët, Banka do të vazhdojë të mbështesë 9 grupe tematike në fushat e zhvillimit ekonomiko-social. 77. Shërbimet e përbashkëta analitike dhe këshillimore. Banka do të vazhdojë ta përgatisë punën e saj në sektorin ekonomik (ESW) në bashkëpunim me agjencitë e interesuara qeveritare. Në VF05, Banka ka filluar përgatitjen për veprimtaritë AAA në bashkëpunim me partnerët e tjerë për zhvillim. Do të bëhen përpjekje për ta nxitur këtë qasje të përbashkët për t’i dhënë qeverisë asistencë teknike dhe këshilla për politikën me qëllim që të garantohet një harmonizim më i mirë mes qëndrimeve të dhuruesve dhe ndërtimit të vazhdueshëm të aftësive në agjencitë qeveritare të interesuara.

VII. Monitorimi dhe vlerësimi në bazë të rezultateve

40


49

49

78. Matja e rezultateve është një element thelbësor i përmirësimit të llogaridhënies. Tabela 5 kombinon rezultatet dhe përfundimet e rëndësishme tek të cilat do të ndikojë Banka dhe që do të arrihen nga qeveria gjatë periudhës së CAS, ndërsa Shtojca 1 jep hollësitë e rezultateve dhe përfundimeve që priten nga ndërhyrjet e ndryshme. Banka do të varet kryesisht nga sistemet dhe agjencitë qeveritare për përpilimin dhe verifikimin e rezultateve dhe të etapave të rëndësishme. Në përpjekje për ta përmirësuar ndërtimin statistikor të aftësive, në bashkëpunim me dhurues të tjerë për t’i ndihmuar autoritetet në këtë aspekt, duke pasur parasysh mungesën e vëzhgimeve të vazhdueshme të buxhetit të brendshëm dhe të forcave të punës si dhe të llogarive të besueshme kombëtare, do të hartohet një Plan i Përgjithshëm Statistikor (SMP). Përveç kësaj, Banka do të nisë një program strategjik AAA për të garantuar ndjekjen e mirë të rezultateve, përfshirë: (i) monitorizimin makroekonomik; (ii) vlerësimin e programit për varfërinë (VF06-VF09); (iii) programin PER (VF070-09); (iv) Përdorimin e Vlerësimit të Kredive (VF07) dhe Vlerësimin e Klimës për Investime (VF08).

VII. Rreziqet dhe zgjidhjet e ofruara

79. Stabiliteti rajonal. Ndërsa Shqipëria po përpiqet të nxisë integrimin e saj në rajonin e Evropës Juglindore dhe në BE, mjedisi i jashtëm paraqet disa rreziqe për zhvillimin e pandërprerë ekonomik. Paqëndrueshmëria politike dhe pasiguria në rajon ndikon tek klima për investimet në Shqipëri dhe zhvillimet në rajon mund të përhapen në Shqipëri, siç ishte rasti i krizës së Kosovës në vitin 1999. Konsensusi politik në vend për nxitjen e sipërmarrjes paqësore dhe mosndërhyrja në zhvillimet politike të vendeve fqinje, që ka manifestuar Shqipëria gjatë pesëmbëdhjetë viteve të fundit, tregojnë se rreziqe të tilla janë të kontrollueshme. Angazhimi efektiv politik në mbarë rajonin për integrimin në BE do të shërbejë më tej për të zbutur rreziqet

TABELA 5: REZULTATE DHE PËRFUNDIME TË RËNDËSISHME TEK TË CILAT GRUPI I BANKËS BOTËRORE SYNON TË NDIKOJË GJATË PERIUDHËS FY06-FY09

Ecuria e mirë drejt integrimit evropian nëpërmjet mundësimit të procesit të stabilizim-associmit. Stabiliteti makroekonomik (qëndrueshmëria fiskale dhe e jashtme) dhe rritja e pandërprerë

ekonomike. Ecuria e mirë në zbatimin e IPS-së. Përmirësimi i strukturave qeverisëse dhe administrimi efikas dhe transparent i shpenzimeve publike. Mjedisi i favorshëm për sipërmarrjen për investimet private. Infrastrukturë dhe ente efikase, të besueshme dhe të lira të shërbimeve publike. Krijimi i tregjeve efikase të tokës dhe të drejta të sigurta për tokën dhe pronën. Zhvillimi i pandërprerë i bujqësisë, zhvillimi i fshatit dhe krijimi i vendeve të reja të punës në zonat

fshatare. Përmirësimi i ofrimit të shërbimeve në nivel kombëtar dhe vendor dhe mbështetja e vazhdueshme për

procesin e decentralizimit. Përmirësimi i cilësisë dhe paanshmërisë së shërbimeve në arsim dhe rritja e arritjeve në arsim dhe

përqindjet e regjistrimit në shkollë. Përmirësimi i cilësisë dhe afrueshmërisë së shërbimeve shëndetsore. Përmirësimi i ofrimit të sigurisë shoqërore dhe shërbimeve të asistencës sipas një bazë të shëndoshë

fiskale. Rritja e përqindjes së popullsisë me akses tek uji i pijshëm dhe përmirësimi i kushteve të higjienës.


50

50

politike. Banka do t’i monitorizojë zhvillimet rajonale nga afër dhe do të rregullimet e duhura në strategjinë e mbështetjes nëse kërkohet. 80. Tronditjet nga jashtë. E ardhmja ekonomike në Evropë dhe ndryshimet hidrologjike paraqesin dy rreziqet më të rëndësishme të jashtme. E ardhmja ekonomike në Evropë (dhe në Itali e Greqi, në mënyrë të veçantë) do të ketë ndikim të drejtëpërdrejtë tek e ardhmja ekonomike e Shqipërisë për shkak të mbështetjes së saj të madhe tek dërgesat në para. Përpjekjet e qeverisë për t’i bërë burimet e saj të shkëmbimeve me jashtë të larmishëm si në kuptimin e shumëllojshmërisë ashtu edhe në kuptimin e nxitjes së eksporteve të mallrave dhe të tregjeve të punës, si dhe programi i mbështetjes i Bankës, do ta zbusin këtë rrezik. Pambrojtshmëria e lartë e vendit ndaj luhatjeve në hidrologji për shkak të vartësisë së tepruar të Shqipërisë tek energjia hidroelektrike paraqet një rrezik të ndjeshëm për veprimtarinë ekonomike dhe stabilitetin makroekonomik. Si rezultat i veprimit të bashkërenduar të qeverisë me KESH-in, i ndihmuar ky edhe nga hidrologjia e favorshme gjatë dy vitet e fundit, Shqipëria po del me ngadalë nga një krizë e madhe e energjisë elektrike, që është shkaktuar nga mungesa e furnizimit me energji elektrike, që ka pasur ndikim negativ si tek ecuria makroekonomike ashtu edhe tek cilësia e jetës së qytetarëve të saj. Gjatë ciklit të thatë, përsëri Shqipërisë do t’i duhet që të mbështetet fort tek importet dhe mungesat në shkallë rajoni mund të shfaqen sidomos gjatë cikleve të thata, duke shkaktuar rritjen e çmimeve të importit të energjisë elektrike. Ky rrezik do të zbutet nga zbatimi i vazhdueshëm i strategjisë për energjinë (zvogëlimi i humbjeve teknike etj.) dhe shumëllojshmëria e aftësive të prodhimit vendas (psh termocentralet). 81. Risku Politik

IX. KOMENTE PËRMBYLLËSE 82. Shqipëria është e gatshme që ta vazhdojë veprimtarinë e saj efektive ekonomike dhe të bëjë hapa të rëndësishëm drejt objektivit së saj për integrimin e plotë evropian në katër vitet e ardhshëm. Sidoqoftë, asaj do t’i duhet të ndërmarrë inkursione kundër problemeve të qeverisjes që mbeten të përhapura, si dhe të thithë investime dhe të krijojë kapitalin e saj njerëzor. Një sfidë kyçe do të ishte gjithashtu të garantojë që përfitimet e begatimit të vazhdueshëm ekonomik të burojnë në mënyrë direkte në të gjithë shoqërinë shqiptare, duke i kushtuar vëmendje të veçantë më të varfërve. Banka do të vazhdojë të jetë një partnere e fuqishme e Shqipërisë ndërsa ajo përballet me këto sfida në katër vitet e ardhshme dhe është e angazhuar që t’i arrijë rezultatet e përshkruara në këtë CAS. Një vlerësim i CAS në mes të mandatit (CASPR në VF08) do të bënte të mundur që Grupi i Bankës Botërore të mbante parasysh ecurinë për arritjen e përfundimeve dhe rezultateve të CAS dhe gjatë periudhës VF08-VF09 të propozonte rregullimet e duhura në strategjinë për mbështetjen.


51

51

ANEKSET E CAS-IT Aneksi 1: Matrica e Rezultateve të CAS-it për Shqipërinë (vitet fiskale 06-09) Aneksi 2: Raporti i Përfundimit të CAS-it për Shqipërinë (vitet fiskale 02-05) Aneksi 3: Strategjia e IFC-së për Shqipërinë (vitet fiskale 06-09) Aneksi 4: Programi i MIGA-s në Shqipëri Aneksi 5: Konsultimet mbi CAS-in dhe Pjesëmarrja Aneksi 6: Asistenca e Donatorëve për Shqipërinë sipas Programeve Aneksi 7: Parametrat e Financimit për Shqipërinë Aneksi 8: Analiza e Qendrueshmërisë së Borxhit (Debt Sustainability Analysis) Aneksi 9: Marrëdhëniet e Shqipërisë me BE-në dhe Ecuria në lidhje me Marrëveshjen e Stabilizim-Asocimit (SAP) Aneksi 10 Anekset standarde të CAS-it

Strategjia e Asistencës për Shqipërinë: Anekset e CAS-it _____________________________________________________________________________________________________________________________________

52

ANEKSI 1: MATRICA E REZULTATEVE TË CAS-IT (VITET FISKALE 2006-09) SHTYLLA 1: VIJUESHMËRI NË RRITJEN EKONOMIKE DUKE MBËSHTETUR ZHVILLIMIN E SEKTORIT

PRIVAT OBJEKTIVAT

ZHVILLIMORË TË VENDIT

PROBLEMET DHE PENGESAT REZULTATET E CAS-IT PIKETAT PROGRAMI I BANKËS (DHE PARTNERËT)

1. VIJUESHMËRI E ZHVILLIMIT EKONOMIK PËRMES ADMINISTRIMIT EFIKAS EKONOMIK, PLANIFIKIMIT DHE MONITORIMIT: • Mjedis i stabilizuar

makroekonomik, që çon drejt zhvillimit të sektorit privat (niveli i rritjes ekonomike mesatare vjetore prej 6%, inflacioni në shifrat 2-4% dhe ulja e deficitit të llogarisë rrjedhëse dhe atij fiskal gjatë periudhës së SKZHES-së);

• Efikasitet në

administrimin e shpenzimeve publike.

• Ekzistenca e disa kuadreve të politikave;

• Mungesë efiçience në përdorimin e fondeve publike në të gjitha nivelet e qeverisjes;

• Dobësi/mangësi të mëdha dhe mungesë transparence në planifikimin dhe zbatimin e kontratave publike;

• Integrim i pamjaftueshëm midis shpenzimeve korente dhe investimeve kapitale , si edhe midis investimeve vendase dhe të huaja;

• Procesi i hartimit të buxhetit nuk është plotësisht në të njejtat linja me PBA-në dhe SKZHES-në;

• Nivele të larta të borxhit publik dhe kapacitete të dobëta për administrimin e tij.

• Sistemi i hartimit të politikave vuan nga kapacitet e dobta në nivel qendror për të marrë pjesë në një proces të kontestueshëm të hartimit

PËRMIRËSIMI I PLANIFIKIMIT STRATEGJIK, AKORDIMIT TË FONDEVE DHE PRIORITIZIMIT TË SHPENZIMEVE PUBLIKE • Integrimin e kuadreve të

ndryshme të politikave në një plan të vetëm zhvillimi afatmesëm deri në fund të vitit 2006.

• investimet publike prioritizohen në linjë një plan të kontestuehsëm të planifikimit të investimeve dhe procesit të manaxhimit, dhe përzgjedhja bëhet mbi bazën e një analize të shëndoshë

• përmirësim i cilësisë statistikore. RRITJE E TRANSPARENCËS DHE EFIKASITETIT NË ADMINISTRIMIN E SHPENZIMEVE PUBLIKE SIÇ DEMONSTROHET PËRMES: • Përmirësimit të cilësisë së

axhustimeve fiskale gjatë VF06-09;

• Mungesa e fondeve të përshtatshme për investime është zgjidhur përmes rakordimit t ë shpenzimeve korrente me ato

VF06-VF09 Piketat: • Plotësimi i të gjitha kritereve

fiskale të programit të ri të FMN-së.

VF06 Piketat: • Amendamente në ligjin e

Koncensioneve dhe Privatizimit për t[i dhënë fund ofertave të pakërkuara dhe tenderave jotransparentë;

• Përfundimi i planit të veprimit për zbatimin e Sistemit të Planifikimit të Integruar (IPS).

VF07 Piketat: • Nis zbatimi i IPS; • Rakordimi midis buxhetit

vjetor, PBA-së dhe SKZHES;

• Zbatimi i një Strategjie efikase për Administrimin e Borxhit

• Pagesa e të gjitha detyrimeve të prapambetura të boxhit të jashtëm

AAA në vijim: Rishikimi i Shpenzimeve Publike dhe Institucionale(VF06). AAA të planifikuara: CEM (VF08); PER programatik (VF07-VF09); CPAR/ CFAA (VF06 dhe VF09); STAT CAP (VF06). Huadhënie të planifikuara: DPL (VF07-VF09); dhe Projekti për Zhvillimin e Mjedisit të Biznesit dhe Reformat Institucionale (VF06). Partnerët: FMN, BE, DFID, USAID, BERZH dhe GTZ. Italia, PNUD dhe Norvegjia (statistikat dhe ngritja e kapaciteteve).


53

OBJEKTIVAT ZHVILLIMORË TË

VENDIT


të politikave. kapital, • Të gjitha privatizimet e reja dhe

koncensionet kryhen sipas një kuadri ligjor transparent dhe efikas

• Strategjia e Manaxhimit të Borxhit hartohet dhe zbatohet në mënyrë të qartë.

• Rishikim i strukturës organizative të drejtorisë së manaxhimit të borxhit në Ministrinë e Financave dhe zgjidhja e problemit të punësimit të personelit.

2. RRITJA E EFIKASITETIT TË STRUKTURAVE TË SEKTORIT PRIVAT DHE QEVERISJES PËR TË MBËSHTETUR ZHVILLIMIN E SEKTORIT PRIVAT: • Administratë publike

efektive dhe efikase (rritja e indeksit të WBI të Bankës Botërore për efiçiencën e qeverisë nga 41 në vitin 2004 në 58 në vitin 2010 dhe76 në vitin 2015 në përputhje me objektivin e SKZHES-së);

• Forcimi i rendit (indeksi i WBI të Bankës Botërore për rendin publik të rritet

Manaxhimi i shpenzimeve publike është dobësuar nga mungesa e një Sistemi të modernizuar Thesari dhe e kontrollit të duhur në zbatimin e borderove dhe mungesës së transparencës gjatë planifikimit dhe zbatimit të kontratave publike.

Performanca e administratës publike ka rënë si pasojë e: • Strukturave të mbivendosura

institucionale të sektorit publik,

• Influencave të papërshtatshme politike;

• Nivel i ulët përgjegjshmërie dhe profesionalizmi;

• Perspektivë e kufizuar për karierë profesionale;

• Administrim i dobët i sistemit të pagave.

• Nuk ka transparencë të mjaftueshme në aktivitetet e sektorit publik

RRITJA E EFIKASITETIT DHE PËRGJEGJSHMËRISË NË ZBATIMIN E SHPENZIMEVE PUBLIKE • sistemi i kompjuterizuar i thesarit

është bërë plotësisht operativ dhe ka nisur të zgjerohet në ministri të përzgjedhura.

• karta e llogarive dhe klasifikimi i buxhetit janë harmonizuar në të gjitha ministritë,

• prokurimi publik bëhet në përputhje të plotë me ligjin që është sipas të gjitha standardeve evropiane.

• është përmirësuar cilësia e auditimit të jashtëm dhe janë marrë masat e duhura korrigjuese.

INSTITUCIONET PUBLIKE DHE SHËRBIMI CIVIL JANË BËRË MË EFIKASE, MË TRANSPARENTE DHE MË PAK TË NDIKUARA NGA INFLUENCAT E PAPËRSHTATSHME POLITIKE NË OFRIMIN E SHËRBIMEVE CIVILE, SIÇ MANIFESTOHEN PËRMES: • konfigurimit të institucioneve të

VF06 Piketat: • Modernizimi i sistemit të

thesarit • MoF dhe ministritë e tjera

përdorin të njejtën kartë llogarish dhe klasifikim të buxhetit

• Rritja e numrit të rasteve të perdorimit të tenderit konkurrues dhe rregullimi në mënyrë strikte i ofertave të pakërkuara

• Futja e një sistemi të ri për zhvillimin e karierës për gjykatësit

• Qendra për Zgjidhjen Alternative të Mosmarrëveshjeve e gatshme për arbitrazhin e çështjeve;

• Futja e programit të manaxhimint të çështjeve gjyqësore në Gjykatën e Lartë dhe gjykatat e rretheve;

• Botimi on-line i vendimeve të Gjykatës së Lartë dhe 4 gjykatave të rretheve;

• Botimi on-line i ligjeve, vendimeve, dekreteve dhe

AAA në vijim: PEIR (VF06). AAA të planifikuara: CEM (VF08); CPAR/CFAA (VF06 dhe VF09); PER programatik (VF07-VF09); dhe Rruga drejt Evropës – Programi i Reformës në Kontabilitet dhe Fuqizimit Institucional (VF06).

Huadhënia në vijim: Projekti i Reformës në Administratën Publike (VF00) dhe Projekti i reformës Ligjore dhe Gjyqësorit (VF00). Huadhëniet e planifikuara: DPL (VF07-VF09); Projekti për Zhvillimin e


54


VENDIT


nga 25.1 në vitin 2004 në 57 në vitin 2010 dhe 74 në vitin 2015 sipas përcaktimeve në SKZHES).

• Mungojnë mekanizmat e forta të avokacisë për një qeverisje të mirë

Sistemi i hartimit të politikave është kufizuar nga: kapacitete të dobta në nivelin qendror për zhvillimin e një procesi të debatueshem të hartimit të politikave.

Dobësitë në sistemin ligjor dhe atë të gjyqësorit që manifestohen përmes: • Moszbatimit sa dhe si duhet i

procedurave ligjore; • Mungesës së transparencës

dhe shpërndarjes së kufizuar e akteve dhe vendimeve ligjore;

• Aksesit të kufizuar të përdoruesëve të jashtëm tek normativat ligjore;

• Kapaciteve të dobëta njerëzore dhe institucionale për zbatimin e reformave.

sektorit publik dhe masës së qeverisë për të reflektuar plotësisht mandatet dhe funksionet përkatëse,

• Zbatimit konseguent të ligjit të shërbimit civil;

• Sistemi i pagesës publik është i qendrueshëm nga ana fiskale dhe i orientuar nga performanca.

QYTETARËT KANË MË SHUMË AKSES NË SISTEMIN CIVIL LIGJOR QË I TRAJTON RASTET SIPAS PROCEDURAVE TË DUHURA GJYQËSORE DHE NË KOHË SIÇ TREGOHET EDHE PËRMES: • Uljes së numrit të çështjeve të

prapambetura në gjykata, • Zbatimit konseguent të procedurave

gjyqësore; • Rritjes së cilësisë së akteve ligjore

dhe vendimeve gjyqësore; • Aksesit të plotë të qytetarëve dhe

përdoruesëve të tjerë tek normat ligjore deri në vitin fiskal 2006.

RRITJE E TRANSPARENCËS DHE AVOCATISË PËR NJË QEVERISJE TË MIRË: • Rritja e përfshirjes dhe

konsultimeve me grupin e aktorëve të interesit, duke përfshirë OJQ-të dhe sektorin privat, përsa i përket hartimit të politikave kryesore,

• publiku të ketë akses të lehtë për karshi informacionit në lidhje me aktivitetet e qeverisë.

akteve normative; • Zbatimi i programit të ri të

trainimit për gjykatësit dhe administratorët e gjykatave (Shkolla e Magjistraturës) dhe sistemit të ri të vlerësimit të performancës së gjykatësve.

• Rishikimi i funksioneve te institucioneve publike përfundohet me një plan zbatimi.

Piketat për VF 2007: • Të zgjerohet mbulesa e ligjit të

shërbimit civil; • Të përfundojë rishikimi i

funksioneve në ministritë e linjës dhe agjencitë e varësisë;

• Zhvillimi i bazës së të dhënave për Personelin në DoPA që lidhet me sistemin e Thesarit;

• një sistem funksional Thesari në Ministrinë e Financave dhe në 10 ministri pilote dhe pushtetin rajonal/vendor.

Piketat për VF06-VF09: • Përmirësimi i renditjes së

performancës vjetore dhe perceptimeve të qytetarëve (sondazhet e BEEPS);

• Zgjerimi i sistemit të thesarit në ministritë që bëjnë shpenzimet;

• Zbatimi i një reforme të sistemit të pagesave brenda parametrave fiskalë të rënë dakord;

• Krijimi i mekanizmave

Mjedisit të Biznesit dhe Reformat Institucionale (VF06). Partnerët: BE, PNUD, Italia, BERZH dhe BEI. DFID, Hollanda, SIDA (PEIR); PNUD/ Italia (e-Accounting); UNFPA, Hollanda, ILO, UNICEF, Italia, PNUD (të drejtat e njeriut); BE, OSBE, Norvegjia (toka); USAID, OSBE, Suedia, Norvegjia, IOM, ILO, KfW (reformat në gjyqësor).


55


VENDIT


institucionalë për një gamë më të gjerë aktorësh interesi;

• Konsultime për vendim-marrjen;

• Bërjen disponibël për publikun të legjislacionit, rregulloreve dhe vendimeve të politikave (që evidentohen në sondazhin për perceptimin e publikut).

3. MJEDIS ATRAKTIV BIZNESI PËR TË TËRHEQUR NIVELE MË TË LARTA INVESTIMESH VENDASE DHE TË HUAJA: • Rritja e efikasitetit

dhe transparencës së sektorit financiar;

• Ulja e kostos së rregjistrimit të bizneseve;

• Forcimi i kapaciteteve për zbatimin e politikave efikase të konkurrencës dhe industriale;

• Rritja e transparencës në ofrimin e informacionit financiar të sektorit

Ndërmjetësimi financiar është i ulët për shkak të: • Qeverisjes së dobët të

sektorit bankar dhe atij të sigurimeve;

• Efiçiencës të ulët operative të institucioneve financiare:

• Mungesës së zhvillimit të duhur të produkteve financiare jobankare (leasing, factoring, etj);

• Moszbatimit të duhur të ligjit kundër pastrimit të parave;

Klima e biznesit karakterizohet nga: • Dialog i varfër midis sektorit

privat dhe publikut përsa i takon çështjeve të mjedisit të biznesit;

• Kapacitete të dobta për hartimin e politikave të qendrueshme industriale;

• Praktika të dobta kontabiliteti, auditimi dhe shpërndarjeje

RRITJE E AKSESIT NDAJ KREDITIMIT DHE RRITJA E EFIKASITETIT OPERATIV TË BANKAVE DHE KOMPANIVE TË SIGURIMIT SIÇ TREGOHET NË: • Rregullim më i mirë dhe

supervizion më i ngushtë i kompanive të sigurimeve dhe institucioneve të kreditit.

PËRMIRËSIM I ADMINISTRIMIT TË NDËRMARRJEVE (SISTEMI I MANAXHIMIT TË KOMPANIVE TË MËDHA) PËRMES: • Përmirësimit të standardeve të

kontabilitetit dhe auditimit dhe ofrimit të informacionit për ndërmarrjet në përputhje me kërkesat e BE-së deri në VF 09;

• Shtimi i numrit të firmave që plotësojnë detyrimet e raportimit financiar dhe IFRS;

PËRMIRËSIMI I KLIMËS SË BIZNESIT PËRMES RRITJES SË CILËSISË SË RREGULLOREVE TË BIZNESIT DHE SHTIMIT TË DIALOGUT MIDIS

VF07 Piketat: • Zbatimi i rekomandimeve

afatshkurtra të FSAP. • Miratimi i amendamenteve

për foricmin e kuadrit ligjor për rastet e falimentimit të institucioneve të liçencuara financiare;

• Kritere Fit and Proper Test në përputhje me kriteret AML/CFT;

• Përfundimi i një studimi mbi potencialin e integrimit të enteve jobankare mbikqyrëse në një ent të vetëm;

• Caktimi i proceseve konkurruese për privatizimin e ndërmarrjeve tëë mbetura strategjike;

• Miratimi i mekanizmave të qartë të koordinimit midis rregullatorëve ex-ante për sektorët utilitarë dhe Komisionit për Mbrojtjen e Konkurrencës;

AAA në vijim: PEIR (VF06). AAA të planifikuara: Kontabiliteti & Auditimi ROSC (VF06); Vlerësimi i Klimës së Investimeve (ICA) (VF08); mbështetje me asistencë teknike nga IFC-ja për sektorin financiar dhe privatizimin e ndërmarrjeve strategjike (VF06-VF09); FIAS/IFC Studim për Zhvillimin e Parqeve Industriale (VF06); Studimi për Eksportet Bujqësore dhe Konkurrueshmërinë(VF08); azhurnim i ARCS-së nga FIAS (VF09); CPAR/CFAA (VF06 dhe VF09); PER


56


VENDIT


të biznesit; • Përmirësimi i

cilësisë të mjedisit rregullator të sektorit të biznesit (rritje e indeksit të WBI të Bankës Botërore për cilësinë rregullatore nga 48.3 në vitin 2004 në 63.2 në vitin 2010 dhe 83 në vitin 2015 sipas Raportit Vjetor të Porgresit të SKZHES-së- 2005).

informacioni; • Rregullore të komplikuara për

rregjistrimin e bizneseve dhe funksionimin e tyre;

• Nivele të ulta të zbatimit dhe ekzekutimit të rregulloreve;

• Cilësi e dobët e mallrave të importuara, të prodhuara në vend dhe të eksportuara për shkak të një sistemi të vjetër MSTQ dhe laboratorëve të vjetër të testimit;

• Mungesë kapacitetesh në sektorin publik për trajtimin e shtrëmbërimeve/abuzimeve të rregullave të konkurencës dhe të ankesave të konsumatorëve;

• Mungesë koordinimi midis rregullatorëve ex-ante (ex-ante regulators) dhe Autoritetit të Konkurrencës.

• Mekanizma inefektivë për zgjidhjen e mosmarrëveshjes si brenda administratës publike, ashtu edhe në sistemin e gjykatave.

SEKTORIT PUBLIK DHE ATIJ PRIVAT QË MATET PËRMES: • ARCS, ICA dhe BEEPS3 tregojnë

një përmirësim të perceptimeve të investitorëve dhe ulje të kohës dhe kostove për rregjistrimin e bizneseve dhe përmirësim të rregulloreve operative;

• Bërja e azhurnimeve vjetore të kërkesave për fillimin dhe funksionimin e një biznesi gjatë viteve fiskale 2006-09;

• Infrastruktura dhe utilitetet të jenë ofruar nga sektori privat (si p.sh . telecom, energjetike) dhe rregullohen nga rregullatorë të pavarur dhe autonomë deri në vitin fiskal 2008;

PRODUKTET SHQIPTARE PËR EKSPORT DHE KONSUM TË BRENDSHËM JANË NË PËRGJITHËSI NË PËRPUTHJE ME KËRKESAT E BE, SIÇ MATET ME ANË TË: • Numrit të standardeve të miratuara

që janë në përputhje me ato të BE-së (Baza: 200 në vitin 2005; Objektivi 2,000 deri në VF 2009].

• Numri i laboratorëve të certifikuar [Baza: 0; Objektivi 2 deri në VF 2009].

RRITJA E KAPACITETEVE TË AUTORITETIT TË KONKURRENCËS DHE RREGULLATORËVE EX-ANTE PËR ZBATIMIN E NJË RREGJIMI PËR

• Nisja e konsultimeve të detyrueshme me bashkësinë e biznesit me synim përmirësimin e dialgut mes sektorit publik dhe atij privat;

• Shtimi i numrit të shërbimeve dhe produkteve të ofruara nga institucionet financiare me mbështetje nga IFC dhe PEP-SE.

• Përkthimi i IFRS-së në gjuhën shqipe.

VF08 Piketat: • Miratimi i një strategjie të integruar për zhvillimin e sistemit kombëtar MSTQ, duke përfshirë konsolidimin/privatizimin e laboratorëve të testimit.

VF09 Piketat: • 5% rritje vjetore të numrit të

firmave që përdorin shërbimet e MSTQ-së (VF07-VF09);

• Konsultime të rregullta me Autoritetin shtetëror të ndihmës në lidhje me politikat e propozuara industriale;

• Ngritja e qendrave të informacionit të integruar të biznesit në qytetet kryesore në vitun fiskal 2009.

programatik (VF07-VF09). Huadhëniet e planifikuara: DPL (VF07-VF09); Projekti për zhvillimin e mjedisit të biznesit dhe reformat institucionale (VF06). Partnerët: BE, FMN, BERZH, USAID; DFID dhe BE (administrata tatimore); Fondi i OPEC-ut, Zvicra, Italia, Suedia, OSBE, KfW, USAID dhe BE (zhvillimi i sektorit privat); Zvicra (nxitja e investimeve); USAID (SME dhe banka).


57


VENDIT


POLITIKAT E KONKURRENCËS NË PËRPUTHJE ME KËRKESAT E BE-SIÇ MATET ME ANË TË: • Përfundimit të ex-officio

investigations nga Komisioni i Mbrojtjes së Konkurrencës;

• Numri të konsultimeve/opinioneve të lëshuara nga Komisoni për projekt- ligjet/rregulloret që kanë të bëjnë me shtrëmbërimet potenciale të tregut.

4. ZHVILLIMI I INFRASTRUKTURËS KOMBËTARE SI ELEMENT I NEVOJSHËM PËR RRITJEN EKONOMIKE DHE ZHVILLIMIN E SEKTORIT PRIVAT: • Infrastrukturë dhe

utilitete efiçiente, të të lira dhe që funksionojnë mirë;

• Shërbime transporti të shpejta, të sigurta dhe të lira;

• Operacione dhe manaxhim më efikas dhe përmirësim i planifikimit strategjik të infrastrukturës së transportit;

Infrastruktura e dobët ul masën e produktivitetin margjinal të kapitalit privat. Në sektorin e transportit, cilësia e infrastrukturës është e dobët dhe koha dhe kostoja e transportit janë të larta për shkak të: Cilësisë së dobët të rrjeteve rrugore; Kapaciteteve të kufizuara dhe konfuzionit në lidhje me përgjegjësitë në institucionet e transportit; Kuadrit institucional nën optimalen për pjesëmarrjen e sektorit privat në aktivitetet e transportit; Mungesës së theksit të duhur për mirëmbajtjen e rrjetit ekzistues të transportit; Efikasitet i ulët dhe fonde të pamjaftueshme publike për

KOSTOT E TRANSPORTIT ULEN DHE SIGURIA RRITET PËRMES: • Shtimit të mirëmbajtjes rrugore

[Baza: ondulacioni i sipërfaqies së rrugës në 1,000 km rrugë kryesore dhe rrugë rurale në 7.26 në vitin 2002; Objektivi: 5 deri në fund të vitit 2007];

• Rritjes së sigurisë rrugore sipas projekteve te aprovuara per pikat e rrezikut te aksidenteve [Baza: 0 në vitin 2002; Objektivi: 30 deri në fund të vitit 2007].

• Rritjes vjetore të pjesëmarrjes së sektorit privat në mirembajtjen e rrugëve;

RRITJA E EFIKASITETIT TË INSTITUCIONEVE QENDRORE DHE VENDORE PËR PLANIFIKIMIN, TENDERIMIN DHE SIGURIMIN E INFRASTRUKTURËS DHE SHËRBIMEVE TË TRANSPORTIT PËRMES:

VF06 Piketat: • Përmirësimi i së paku 20

pikave te rrezikut; • Përmirësimi i sistemeve të

shpërndarjes në 3 rajone. VF07 Piketat: • Përmirësimi i kuadrit për

pjesëmarrjen e sektorit privat në sigurimin dhe vënien në funksionim të infrastrukturës;

• Mirëmbajtje rutinë dhe periodike e 500 km rrugë rurale dhe 500 km rrugë kombëtare;

• Ristrukturim i pjesshëm i DPRr-së dhe futja e sistemit të Manaxhimit të Aseteve Operative dhe Programit nder-institucional te sigurise rrugore.

VF08 Piketat: • Futja/përputhshmëria e

standardeve të rrugëve

AAA në vijim: PEIR (VF06); Kuadri për koncensionet publike-private në sektorin rrugor -PPIAF (VF06).

AAA të planifikuara: Studim për Transportin Urban (VF07); Shqyrtim i Kapacitetve për Manaxhimin e Sigurisë Rrugore (VF06); asistencë teknike nga IFC-ja (VF06-VF09); PER programatike (VF07-VF09); CPAR/CFAA (VF06 & VF09); Studim për Infrastrukturën Rurale (VF08).

Huadhënie në vijim:


58


VENDIT


• Sigurimi i furnizimit me energji elektrike në sasitë e duhura dhe pandërprerje;

• Përmirësim i administrimit dhe performancës së sektorit energjetik (rritje e prodhimit të energjisë elektrike nga 5,971GWh në vitin 2004 në 9.342 GWh në vitin 2015 sipas Raportit vjetor të SKZHES-së për vitin 2005);

• Pjesëmarrje efektive e Shqipërisë në krijimin e tregut rajonal të energjisë në Evropën Juglindore.

mirëmbajtjen e infrastrukturës së transporteve. Në sektorin energjetik, mungesat dhe ndërprerjet e energjisë elektrike si pasojë e: • Inventar i varfër i

infrastrukturës energjitike (prodhim-transmetim-shpërndarje);

• Varësi e madhe në burimet hidrike;

• Rikuperim i ulët i kostos të furnizimit me energji.

• Ristrukturimit të DPRr-së dhe shndërrimit të saj në një agjenci autonome deri në VF 2008;

• Sqarimi i përgjegjësive dhe burimeve të financimit për DPRr-në, MoTC dhe Ministrinë e Rendit deri në VF 2007;

FURNIZIM MË I QENDRUESHËM ME ENERGJI ELEKTRIKE DHE ULJE E VULNERABILITETIT DHE RISQEVE FISKALE TË SEKTORIT PËRMES: • Rritjes të prodhimit vendas

[Objektivi: 15% i matur ne GWH - për nj[ vit normal hidrologjik në vitin 2008];

• Pakësim i ndërprerjeve të planifikuara të energjisë [Baza: 560 GWh në vitin 2004; Objektivi: 0 në vitin 2009];

• Uljes të humbjeve në transmetim/shpërndarje [Baza: 36.6% në vitin 2004; Objektivi: 28% në vitin 2007];

• Përmirësimit të arkëtimit [Baza: 89.8% në vitin 2004; Objektivi: 94% në vitin 2007].

kombëtare me parimet e Projektimit të Rrugëve te Sigurta;

• Vijimi i reformës në porte drejt modelit të Portit Pronar;

• Realizimi i TEC-it të Vlorës (100 MW).

VF09 Piketat: • Rehabilitimi i 8 nënstacioneve

të transmetimit; • Zbatimi i Modelit të Tregut

Tranzicional të Energjisë dhe vijimi me reformën në sektorin energjetik në përputhje me angazhimet e Komunitetit të Energjisë në Evropën Juglindore;

• Zbatimi i masave të rëna dakord për privatizimin dhe ristrukturimin e sektorit energjetik në Planin vjetor të Veprimit.

projekti për Mirëmbajtjen e Rrugëve (VF02); projekti për Rehabilitimin dhe Ristrukturimin e Sektorit Energjetik (VF02); projekti për prodhimin dhe ristrukturimin e sektorit energjetik. (VF04); dhe ECSEE APL2-Shqipëria (VF05).

Huadhëniet e planifikuara: projekti për manaxhimin e tokës/zhvillimin urban(VF07), projekt për Transportin (VF08); dhe ECSEE APL4-Shqipëria (VF08).

Partnerët: Transport [BE, Italia, BERZH, EIB, KfW, IsDB, Kuvait]; Energji elektrike [BERZH & BEI (bashkëfinancim); BE, Austria, CIDA, Italia, Japonia, KfW, Norvegjia, Korea e Jugut, USAID dhe Zvicra.


59


VENDIT


5. KRIJIMI I TREGJEVE EFIKASE TË TOKËS DHE SIGURIMI I TË DREJTËS SË TOKËS DHE PRONËSISË ESTABLISH EFFICIENT PËR TË MBËSHTETUR ZHVILLIMIN RURAL DHE URBAN: • Rritja e efikasitetit të

tregjeve të tokës dhe pronave të paluajtshme;

• Përmirësimi i sigurimit të pronësisë së ligjshme përmes përfundimit të rregjistrimit të të gjitha pronave urbane dhe rurale;

• Përmirësimi i kapaciteteve për planifikimin e tokës dhe kontrollin e zhvillimit, si edhe hartimi i një kuadri të shëndoshë për planifikimin e përdorimit dhe zhvillimit të tokës,

Investimet e sektorit privat pengohen nga mungesa e pronesise ligjore mbi token, mungesa e një strategjie për zhvillimin urban, si edhe nga infrastruktura e dobët urbane. Sigurimi i pronësisë mbi tokën nuk u arrit pasi: • Shumica e tokës urbane nuk

është e hipotekuar; • Vijimi i konflikteve për

kompensimin e ishpronarëve;

• Zona të mëdha informale; • Nuk ka përfunduar

rregjistrimi i pronës private dhe publike;

• Shumë transaksione për tokën kryhen jashtë Zyrave të Rregjistrimit.

Aktivitetet e ndërtimit vuajnë nga: • Vonesa, të papritura, dhe

kosto të larta të lejeve të ndërtimit (duke përfshirë edhe pagesat nën dorë);

• Ndërtimet e paligjshme dhe zhvillime të parregulluara në qendrat periurbane;

• Mungesa e infrastrukturës për trajtimin e ujërave të zeza dhe heqjen e mbeturinave të ngurta.

FUNKSIONIMI I TREGUT TË TOKËS ËSHTË PËRMIRËSUAR DUKE I HAPUR RRUGË ZHVILLIMIT TË TRANSAKSIONEVE TË SHPEJTA, TË SIGURTA DHE TRANSPARENTE PËR TOKËN ME KOSTO MINIMALE, QË MATET PËRMES: • Rregjistrimit të tokës (toka rurale

Baza: 15% në vitin 2005; Objektivi: 75% në VF09 – Toka urbane (Baza: 90% në vitin 2005: objektivi: 100% deri në fund të VF09];

• Përgjysmimit të kohës dhe kostos së rregjistrimit deri në VF09;

• Rritjes vjetoret të hipotekimit duke përdorur tapinë e tokës si kolateral;

• Pakesimi i kohes se lidhjes se ndertimeve te reja me sherbimet e infrastruktures, nje vit

• Rritja e numrit te tapive te pronesise

• [Baza: 4% in 2005; Objektivi X% (do të përcaktohet në VF07) deri në VF09];

RRITJA E AKSESIT NË INFRASTRUKTURËN BAZË URBANE: • Ecuri e mirë në sigurimin e

infrastrukturës urbane për më shumë se 200,000 persona deri në vitin 2012;

• Hartimi i planeve rregullatore urbane për qytetet kryesore sekondare deri në VF09;

• Ecurisë drejt sigurimit të infrastrukturës mjedisore për qytetet e

VF06 Piketat: • KKRRTRSH miraton planin

për zhvillimin e zonës bregdetare jugore;

VF07 Piketat: • Bërja funksionale e

rregulloreve të ndërmjetme për bregdetin dhe funksionimi i strukturave për projektin e integrimit dhe pastrimit të zonës bregdetare (ICZMP);

• 150 km zonë bregdetare me një plan të rregulluar për përdorimin e tokës;

VF08 Piketat: • Zbatimi i një sistemi të taksës

vjetore mbi pronesine në dy qytete;

• Miratimi i planeve të detajuara rregullatore nga 3 bashki/ komuna bregdetare dhe miratimi i planeve lokale strategjike nga së paku 5 komuna bregdetare;

• Plan Rregullues Urban për të gjithë qytetet kryesore sekondare deri në VF08.

VF09 Piketat: • Progres drejt rregjistrimit të

plotë të të gjithë tokës; • Përmirësim i ofrimit të

shërbimeve nga zyra e Rregjistrimit të Paluajtshëm të Pasurive (IPRS) dhe përgjysmimi i kohës për

AAA në vijim: PEIR (VF06). AAA të planifikuara: Strategjia e Zhvillimit Urban (VF07). Huadhënie në vijim: ICZMCP (VF05) Huadhëniet e planifikuara: Projekti për Manaxhimin e Tokës dhe Zhvillimin Urban (VF07). Partnerët: -Zhvillimi bregdetar (bashkëfinancim nga BE-ja, Hollanda, Austria, Japonia dhe GEF. Manaxhimi i tokës dhe zhvillimi urban-: OSBE, Norvegjia, BE-ja dhe USAID-i (rregjistrimi i tokës) si edhe bashkëfinancime të tjera nga institucione të ndryshme financiare ndërkombëtare.


60


VENDIT


në veçanti në zonat bregdetare dhe ato periurbane;

• Rritja e produktivitetit urban dhe përmirësimi i sigurimit të shërbimeve utilitare;

• Ngritja e kapaciteteve të pushtetit vendor për të siguruar financim të qendrueshëm për përmirësimin e infrastrukturës urbane.

Në bregdet ka ndikuar negativisht: • Inefiçienca në manaxhimin e

burimeve bregdetare. • Zonat e parregulluara, të

paplanifikuara dhe të zëna në mënyrë të paligjshme;

• Mungesa e infrastrukturës bazë mjedisore.

përzgjedhura sekondare deri në vitin 2012.

MANAXHIM DHE PLANIFIKIM MË I MIRË I BURIMEVE TË BREGDETIT SHQIPTAR, SIÇ DEMONSTROHET PËRMES: • Zbatimit të planeve lokale dhe

kombëtare në përputhje me planin për zhvillimin e bregdetit jugor deri në VF09;

• Përmirësimi i infrastrukturës bashkiake dhe rajonle në komunitetet e caktuara në zonën bregdetare (që nga Orikumi deri në kufirin grek) për të patur një turizëm të qendrueshëm nga pikëpamja mjedisore.

rregjistrimin e transaksioneve; • Hartimi i standardeve për të

patur një sistem më të mirë me bazë tregu për vlerësimin e tokës dhe pronës;

• Rritje me 50% e numrit të hipotekave që përdorin tapinë e tokës si kolateral;

• Rritja e aksesit,qendrueshmërisë dhe efikasistetit të infrastrukturës publike për 70,000 banorë në zonën jugore bregdetare;

• Zbatimi i Planit Urban Rregullator për 8 bashki kryesore;

• Zbatimi i procedurave për planifikimin dhe monitorimit e buxhetimit me pjesëmarrje.

6. MBËSHTETJE PËR ZHVILLIMIN E QENDRUESHËM RURAL PËR TË SIGURUAR RRITJE EKONOMIKE TË QENDRUESHME DHE PËR TË ULUR VARFËRINË: • Zhvillim i

qendrueshëm i bujqësisë dhe krijimi i vendeve të punës në zonat

Aktiviteti bujqësor tregtar dhe i qendrueshëm pengohet nga: Fragmentimi i tokës dhe kostoja e lartë e transaksioneve ligjore të tokës

Shërbime të kufizuara ujitjeje; Institucione të dobta që manaxhojnë burimet ujore dhe mungesë qendrueshmërie për vënien në punë dhe mirëmbajtjen e faciliteteve të ujitjes;

Inefiçiencë në përdorimin e fondeve publike për shkak të mospjesëmarrjes sa dhe si duhet të palëve të interesuara;

RRITJA E PRODHIMIT BUJQËSOR DHE TË ARDHURAVE RURALE QË MATEN PËRMES: • Rritjes së nivelit të të ardhurave

[Objektivi: US$ 600 në vit për 40,000 familje në projektin e Manaxhimit të Burimeve Ujore mbi nivelet e fund vitit 2004 deri në fund të vitit 2009];

• Rritja e qendrueshmërisë financiare të skemave të ujitjes [Objektivi deri në 2007: (i) vënia në funksionim dhe mirëmbajtja e skemave do të paguhet plotësisht nga fermerët; dhe (ii) prokurimi dhe manaxhimi financiar i kënaqshëm i 17 Bordeve

VF06 Piketat: • Anëtarësim në UPOV-it dhe

në Skemat e Farërave të OECD-së;

• Ngritja e 17 Bordeve të Kullimit;

• Rikonfigurimi i 5 komiteteve të baseneve të lumenjve;

• Rehabilitimi i 6 porteve të peshkimit dhe zbatimi i planit të manaxhimit nga komunitetet;

• Lëshimi i 1 milionë rasateve të koranit në liqenin e Ohrit;

• Përfundimi me sukses i nën-projekteve të programit të

AAA të planifikuara: PEIR (VF06); CPAR/CFAA (VF06 dhe VF09); PER programatike (VF07-VF09). Huadhënie në vijim: Projekti për Manaxhimin e Burimeve Ujore -WRM(VF04); Projekti për Shërbimet Bujqësore (VF01); projekti për Zhvillimin e Peshkimit


61


VENDIT


rurale; • Zhvillimi i

infrastrukturës të përfshtatshme për sektorin e peshkimit;

• Zhvillimi i kuadrit

institucional për manaxhimin e qendrueshëm të burimeve të marinës;

• Përmirësimi i

efikasitetit dhe mbulimit me skema ujitjeje;

• Rritja e

pjesëmarrjes së palëve të interesuara në manaxhimin e ujitjes, burimeve ujore, peshkimit dhe pyjeve.

Cilësi e dobët e farërave dhe ekzitenca e një kuadri rregullator tejet kufizues për farërat;

Infrastrukturë e dobët e tregut dhe institucione të dobta të tregut;

Fermerëve u mungon informacioni në lidhje me teknikat moderne, varietetet, praktikat dhe mundësitë.

Në sektorin e peshkim, potenciali i akuakulturës nuk është shfrytëzuar në maksimimumin e vet dhe burimet e peshkimit kanë ardhur në rënie/përkeqësim si pasojë e: • Infrastrukturës së vjetër/dobët

të peshkimit; • Mungesës së kuadrit

institucional për manaxhimin e burimeve të peshkimit;

• Praktikave të papërshtatshme nga ana mjedisore si pasojë e mungesës së rregulloreve të qarta dhe të mospjesëmarrjes së përfituesëve.

të Kullimit me pjesëmarrjen e palëve të interesuara];

• Rritja dhe përmirësimi i furnizimit të farërave, materialeve të mbjelljes; dhe prodhimi i farërave të zgjedhura, rritje 25% e shumëzimit të farërave bazë nga stacionet kërkimore deri në VF09;

• Më shumë stimul bujqësor përmes organizimit të grupeve të komunitetit për nxitjen e stimulit në bujqësi (Objektivi: zbatimi i mbi 100 propozimeve të Granteve të Komunitetit në favor të së paku 2,000 fermerëve deri në VF 2009].

POPULLËSIA RURALE QË PËRFITON NGA RRITJA E AKSESIT TEK FACILITETET E TREGUT: • [Objektiv indikativ: rritje vjetore të

volumit dhe diversitetit të mallrave që tregtohen në tregjet e rehabilituara me afërsisht 20% deri në vitin 2009].

RRITJA E PRODUKTIVITETIT DHE TË ARDHURAVE PËR FAMILJET QË MBAHEN ME PESHKIM APO ME BURIME AKUATIKE: • [Objektiva indikative deri në vitin

2007: (i) rehabilitimi i kënaqshëm rehabilitation dhe manaxhimi i 6 porteve të peshkimit; (ii) bashkëadministrimi nga qeveria kombëtare dhe komuniteti i

Punëve në Komunitet II. Piketat për VF 2007: • Miratimi i planit të

Manaxhimit të Peshkimit; • Krijimi i Sistemit të

Monitorimit, Kontrollit dhe Mbikqyrjes së Peshkimit;

• 100 peshkatarë dhe 50 SHPU të përfshira në aktivitetet e akuakulturës;

• Pagesa e plotë e kostos operative për 80% të zonave të ujitura në kuadrin e projektit për manaxhimin e burimeve ujore;

• Mirëmbajtja e 90% të kanaleve të rehabilituara kryesore dhe sekondare;

• Rritje e rendimentit të misrit, jonxhës dhe perimeve me respektivisht 40%, 70%, 40% brenda zonës së rehabilituar;

VF08 Piketat: • Një kuadër efektiv

institucional për manaxhimin e burimeve ujore;

• Vënia në funksionim e 4 tregjeve të shumicës së fruta-perimeve;

• Shtimi i furnizimit me farëra të një cilësie më të mirë, materialeve të mbjelljes dhe prodhimit të farërave të zgjedhura;

• Miratimi i Planit Kombëtar

(VF02); Projekti i Punëve Komunitare II (VF03), Projekti i Burimeve Natyrore (VF05). Partnerët: aktivitete paralele për rregjistrimin të financuara nga USAID-i dhe OSBE-ja. Bashkëpunim me IFAD-in për komponentin e granteve konkurruese. Koordinim i ngushtë me FAO-n për komponentët e marketingut. Në peshkim, projekte paralele të financuara nga BE-ja dhe financim potencial i IsDB-së për zhvillimin e portit të peshkimit në Durrës. Për burimet ujore dhe ujitjen, bashkëfinancim nga Fondi i OPEC-ut dhe Fondi i Kuvaitit dhe financime paralele nga IsDB.


62


VENDIT


burimeve të marinës; dhe (iii) 200 shoqata të peshkatarëve dhe 100 SHPU demonstrojnë një rritje të të ardhurave vjetore me së paku US$ 600].

për Zhvillimin e Infrastrukturës së Tregut;

• Mbi 100 grupe fermerësh provojnë rritje të produktivitetit si pasojë e teknologjisë së re, diversifikimit apo aksesit në tregjet e reja;

VF09 Piketat: • Modernizimi i zyrës së IPRS

(me përmirësimin e shërbimit për klientët) deri në fund të vitit2008; 25% rritje e shumëzimit të farërave bazë nga stacionet kërkimore.


63

SHTYLLA 2: PËRMIRËSIM I OFRIMIT TË SHËRBIMIT, NË VEÇANTI TË SEKTORËVE SOCIALË OBJEKTIVAT

ZHVILLIMORE TË VENDIT

PROBLEMET DHE PENGESAT

REZULTATET E CAS-IT PIKETAT PROGRAMI I BANKËS (DHE PARTNERËT)

1. PËRMIRËSIMI I CILËSISË DHE BARAZISË NË SHËRBIMET ARSIMORE: • Rritja e

përqindjeve të frekuentimit shkollor (rritje e përqindjes neto të frekuentimit të arsimit fillore nga 97.0% në vitin 2004 në 100% në vitin 2015: rritje e përqindjes neto të frekuentimit të arsimit të mesëm nga 55% në vitin 2004 në 90% në vitin 2015);

• Përmirësimi i arritjeve arsimore dhe rezultateve të të mësuarit.

• Cilësi e ulët e rezultateve arsimore;

• Nivel i ulët frekuentimi dhe përfundimi i shkollës;

• Efikasitet i ulët i shpenzimeve për arsimin publik;

• Pabarazi midis inputit dhe autputit arsimor sipas lokalitetit;

• Mungesë autonomie, në veçanti për burimet e shpenzimeve në nivel shkollash.

Decentralizimi, me sqarimin e roleve dhe përgjegjësive të niveleve të ndryshme të qeverisjes dhe ofruesëve të shërbimeve dhe futja e mekanizmave të përgjegjshmërisë sapo ka nisur dhe zbatimi mbetet ende një sfidë.

PËRMIRËSIMI I REZULTATEVE ARSIMORE DHE CILËSISË SË ARSIMIT BAZË TË MATURA PËRMES: • Të gjitha shkollat e arsimit të

përgjithshëm po zbatojnë kurrikulat e reja, me librat shkollorë përkatës deri në vitin 2009;

• Jo më shumë se X% e juridiksioneve arsimore do të kenë përqindje të përfundimit të arsimit 9 vjeçar më të vogël se X% e mesatares [Objektivi do të përcaktohet në projektin e arsimit (VF06)];

• Rritja e përqindjes së frekuentimit për arsimin e mesëm [Baza: 55% në vitin 2005 në X% në vitin 2009 (do të caktohet nga projekti i Arsimit (VF06)];

RRITJA E EFIKASITETIT TË SHPENZIMEVE TË SEKTORIT PUBLIK PËR ARSIMIN PËRMES: • Zbatimit konsistent të strategjisë së

decentralizimit të sektorit arsimor, • Përcaktimit të qartë të roleve,

përgjegjësisë dhe përbërjes së bordeve të shkollave dhe së paku X% e shkollave të ketë një bord funksional të shkollës deri në vitin 2009;

• Zbatimi e një formule financimi dhe sqarimi i përgjegjësive të financimit në të gjitha nivelet e pushtetit deri në vitin 2009.

VF07 Piketat: • Adoptimi i një plani veprimesh me

afate kohore të qarta për decentralizimin e funksioneve të ndryshme sektoriale të rëna dakord nga palët kryesore të interesuara (Ministria e Arsimit, MPVD, MoF, Shoqata e Kryetarëve të Bashkive);

• Përfundimi i kurrikulave të reja dhe materialeve të tjera teknike mbështetëse për klasat 2, 3, 6 &7.

VF08 Piketat: • Përfundimi i kurrikulave të reja me

gjithë materialet për klasat 4 & 8. VF09 Piketat (objektivat e sakta do të përcaktohen në projektin e arsimit (VF06): • Arsim i detyrueshëm bazë do të

bëhet 9 vjet; • Shqipëria ka firmosur

marrëveshjen për të marrë pjesë në PISA në vitin 2009;

• X mësues do të trajnohen për kurrikulat e reja; X% e mësuesëve përkatës demonstrojnë aftësi për mësimdhënie për kurrikulat e reja dhe përdorimin e librave dhe kurrikulave të reja shkollore;

• Përfundimi i kurrikulave të reja për klasat 5 & 9;

• X% e shkollave që do të zhvillohen me plane për përmirësimin e

AAA në vijim: PEIR (VF06).

AAA të planifikuara: CEM (VF08); dokumenti për arsimin e mesëm/të lartë (VF07); Vlerësim programatik i Varfërisë dhe PER (VF06-VF09); Qeverisja & Përgjegjshmëria në Ofrimin e Shërbimeve në Sektorin Social (VF09); CPAR/CFAA (VF06 dhe VF09).

Huadhënie në vijim: Projekti i Punëve Komunitare II (VF03), Projekti për Zhvillimin e Shërbimeve Sociale. (VF00). Huadhëniet e planifikuara: Projekti i Reformës në Arsim (VF06); DPL (VF07-VF09). Partnerët: BE-ja, UNICEF, Hollanda, Italia, IOM, ILO, GTZ, OSBE, GTZ dhe


64

OBJEKTIVAT ZHVILLIMORE TË

VENDIT



shkollave. SOROS. 2. PËRMIRËSIMI I CILËSISË DHE RRITJA E AKSESIT NDAJ SHËRBIMEVE SHËNDETËSORE: • Përmirësimi i

cilësisë dhe rritja e barazisë në aksesin ndaj shërbimeve kryesore shëndetësore;

• Forcimi i masava sektoriale për sigurimin e qendrueshmërisë fiskale të sektorit;

• Ulja e vdekshmërisë foshnjore për 1,000 lindje të gjalla nga 15.1 në vitin 2004 në 10 në vitin 2015;

• Ulja e përqindjes së vdekshmërisë amtare për 100,000 lindje të gjalla nga 12 në vitin 2004 në 16 në vitin 2015).

Cilësi e dobët dhe akses i ulët në shërbimet shëndetësore si pasojë e: • Infrastrukturës tepër

të amortizuar shëndetësore;

• Shpenzime të pakta dhe tepër të fragmentuara publike në sektorin e shëndetësisë;

• Kapacitete të dobta qeverisëse, si edhe mungesa e një konsensusi me bazë të gjerë për reformat në shëndetësi;

• Mungesa e një kuadri strategjik dhe ligjor për të drejtuar reformat në sektorin e shëndetësisë, alokimet e fondeve dhe vendimet për investime;

• Pengesa fizike dhe financiare për kujdesin shëndetësor;

• Mungesa e një

RRITJA E EFIKASITETIT DHE BARAZISË SË FINANCIMIT TË SHËNDETËSISË MATUR ME: • Mbledhja e fondeve publike të kujdesit

shëndetësor në dorën e një paguesi të vetëm [Baza: 0 rajone në vitin 2005; Objektivi: 5 deri në vitin 2009];

• Akordimi i fondeve për shëndetin publik sipas nevojave të shëndetësisë dhe ofruesëve të parësorit [Baza 0 rajone në vitin 2005; Objektivi: 5 rajone dhe 5 spitale me kontrata me bazë performance deri në vitin 2009];

• Ulje me 10% e varfërisë së shkaktuar si pasojë e mungesës së kujdesit shëndetësor në rajonet e synuara në krahasim me rajonet e tjera deri në vitin 2009;

• Ulje me 20% e pagesave të raportuara informale në rajonet e targetuara deri në vitin 2009.

PËRMIRËSIMI I CILËSISË SË

SHËNDETËSISË MATUR ME: • Ulje me 20% e rasteve kur pacienti

paraqitet vetë tek specialisti apo në spital në rajonet e parashikuara deri në vitin 2009;

• 1/3 e mjekëve të trainuar në rajonet e targetuara plotësojnë kushtet e udhëzimeve të praktikës klinike (CPG’s) për 5 kushtet kryesore

VF07 Piketat: • Adoptimi i kuadrit legjislativ për

sistemin e rishikuar të financimit të shëndetësisë;

• Përfundimi i ngritjes së strukturave për të siguruar trajnim për përmirësimin e cilësisë për ofruesit e kujdesit shëndetësor parësor;

• Futja e një sistemi të qartë bashkëpagese (co-payment);

• Krijimi i institucionit që do të hartojë CPG-të.

VF08 Piketat: • Zbatimi i kuadrit legjislativ për

liçencimin e ofruesëve (providers) dhe mjekëve;

• Zbatimi i kuadrit rregullator për ofrimin e shërbimeve shëndetësore nga sektori privat.

VF09 Piketat: • Vendosja e një sistemi liçencimi

me kërkesa bazë për të gjitha institucionet dhe profesionet shëndetësore;

• Futja e një organizimi të ri dhe strukturave qeverisëse për kujdesin shëndetësor parësor në 50% të rajoneve dhe në 5 spitale.

VF06-VF09 Piketat: • X mjekë të parësorit dhe

Xinfermiere të parësorit do të

AAA në vijim: PEIR (VF06), Vlerësim programatik i Varfërisë (VF06-VF09). AAA të planifikuara: CPAR/ CFAA (F06 dheVF09); PER programatike dhe Vlerësimi i Varfërisë (VF6-VF09); IFC TA (VF06-09); Qeverisja dhe Përgjegjshmëria në Ofirmin e Shërbimeve Sociale (VF08). Huadhënie në vijim: PAR (VF00), Projekti i Punëve Komunitare II (VF03); Projekti për Zhvillimin e Shërbimeve Sociale (VF00). Huadhëniet e planifikuara: Projekti për Modernizimin e Sistemit Shëndetësor (VF06); DPL (VF07-09). Partnerët: UNICEF, WHO, USAID, DFID,


65


VENDIT



kuadri rregullator për të kontrolluar shërbimet shëndetësore private.

mjekësore deri në vitin 2009; • Rritje me 30% e satisfaksionit të

pacientëve dhe mjekëve të PHC-ve deri në vitin 2009;

• Përmirësim i administrimit dhe qeverisjes së qendrave shëndetësore.

trajnohen deri në vitin 2009 [Objektivat do të caktohen nga projekti i shëndetësisë (VF06)];

• X e udhëzimeve CPG të shpërndara dhe zbatuara deri në vitin 2009 [% do të përcaktohet në projektin e shëndetësisë (VF06)].

UNFPA, Zvicra, IsDB, IOM, ILO, KFW, Italia, Suedia, Fondi i OPEC-ut, Norvegjia, IsDB.

3. PËRMIRËSIMI I OFRIMIT TË SHËRBIMEVE DHE ASISTENCËS SOCIALE, SI EDHE TË QENDRUESHMËRISË SË TYRE: • Rritja e

qendrueshmërisë fiskale të sigurimeve shoqërore;

• Përmirësimi i efikasitetit të sistemit të ndihmës ekonomike në cash;

• Decentralizimi efikas i ofrimit të shërbimeve sociale për të plotësuar më mirë nevojat dhe kërkesat lokale.

Decentralizimi i shërbimeve sociale sapo ka filluar, dhe aspekte të rëndësishme siç janë përgjegjësitë e financimit kanë mbetur pa zgjidhje. Targetimi i transfertave të mbështetjes sociale ka nevojë për tu përmirësuar. Sistemi i pensioneve vuan nga: • Humbje e

vazhdueshme e fondeve fiskale;

• Mungesa e kapaciteteve për të bërë parashikime të evolimit fiskal të sistemit të pensioneve apo të impaktit të

RRITJA E AKSESIT NDAJ SHËRBIMEVE TË TARGETUARA SIÇ DUHET, TË QENDRUESHME DHE EFIKASE TË SIGURIMEVE/ASISTENCËS SOCIALE: • Arritja e qendureshmërisë fiskale të

pensioneve përmes adoptimit të një programi reformash të politikave dhe administratës deri në fund të VF07;

• Efektivitet dhe targetim më i mirë i transfertave të ndihmës ekonomike në cash;

• Zbatimi i strategjisë së ndihmës ekonomike dhe shërbimeve sociale deri në vitin 2007;

• Miratimi i standardeve kombëtare të shërbimit për shërbimet soicale dhe transfertat në cash bashkë me sistemin e monitorimit deri në vitin 2008;

• Arritja e objektivave të performancës të shërbimeve të përkujdesjes sociale në rajonet e synuara deri në vitin 2008;

• Rritja e raportit të varësisë për sigurimet shoqërore [Baza: 1.06 në vitin 2005; Objektivi: 1.2 në vitin 2009];

• Përmirësimi i kapaciteteve të qeverisë

VF06 Piketat: • Përfundimi i sondazhit/anketimit të

LSMS-së. VF07 Piketat: • Azhurnimi i modelit të pensioneve

dhe rritja e kapaciteteve të ISSH-së për përdorimin e këtij modeli si një instrument për informimimin e opcioneve të politikave dhe monitorimin e impaktit të vendimeve të politikave;

• Përfundimi i vlerësimit të efikasitetit dhe tragetimit të sistemit të ndihmës ekonomike me cash dhe marrja e masave korrigjuese;

• Përfundimi i sondazhit HBS. VF08 Piketat: • Rritje me 50% e aksesit të grupeve

vulnerabël tek shërbimet efikase të përkujdesjes shëndetësore në së paku 8 rajone (qarqe);

• 70% e shërbimeve të përkujdesjes sociale në rajonet e përzgjedhura plotësojnë objektivat e performancës.

AAA të planifikuara: Social Assistance Finance Review (VF06); Vlerësim programatik i Varfërisëdhe PER (VF06-VF09); CPAR/CFAA (VF06 & VF09); Qeverisja & Përgjegjshmëria në Ofrimin e Shërbimeve Sociale (VF09). Huadhënie në vijim: PAR (VF00); projekti i Zhvillimit të Shërbimeve Sociale (VF01), Projekti i Punëve Komunitare II (VF03). Huadhëniet e planifikuara: DPL (VF07-09). Partnerët: BE, USAID, DfID, UNHCR, Austria,


66


VENDIT



ndryshimit të politikave.

për planifikimin, manaxhimin dhe ofrimin e shërbimeve të përkujdesjes sociale, si edhe hartimi, monitorimi dhe vlerësimi i politikave më efektive sociale duke përdorur LSMS-në dhe anketimet për buxhetet familjare.

VF09 Piketat: • Së paku 30% e familjeve të varfra

marrin ndihmë ekonomike në cash dhe 90% e ndihmës ekonomike shkon për familjet e varfra.

Norvegjia, IOM, Suedia, UNICEF, WFP, IsDB.

4. ULJA E VARFËRISË PËRMES RRITJES SË TË ARDHURAVE DHE PËRMIRËSIMIT TË OFRIMIT TË SHËRBIMEVE NË ZONAT URBANE DHE RURALE: • Ulja e varfërisë

absolute për frymë nga 25.4% në vitin 2002 në 20% në vitin 2006 dhe 10% në vitin 2015; ulja e varfërisë ekstreme për frymë nga 4.5% në vitin 2002 to 3% në vitin 2006 dhe 0% në vitin 2015);

• Rritja e përqindjes së popullësisë me akses tek uji i pijshëm nga 75.4% në vitin

Progres i kufizuar në uljen e varfërisë rurale kryesisht si pasojë e: • Një izolimi relativ

për shkak të mungesës së infrastrukturës fizike rurale dhe kapaciteteve të dobta vednore për mirëmbajtje;

• Mungesë aksesi në shërbimet sociale kryesore,

• Koordinim i dobët midis ministrive përgjegjëse për infrastrukturën rurale;

• Mungesë e fondeve korrente dhe kapitale për pushtet vendore;

• Degradimi i mjedisit;

• Qeverisje dhe kapacitete të dobta të institucioneve pyjore

PËRMIRËSIME NË MANAXHIMIN E BURIMEVE NATYRORE DHE NË OFRIMIN DHE VËNIEN NË FUNKSIONIM TË INFRASTRUKTURËS RURALE PËRMES: • Manaxhimit nga ana e komuniteteve e

660,000 ha tokë komunale e prirur ndaj erozionit sipas planeve për manaxhimin e qendrueshëm të burimeve natyrore deri në VF08;

• Rritjes me së paku 10% të përfitimeve ekonomike në nivel komune apo fshati si rrjedhojë e përdorimit të qendrueshëm të burimeve natyrore;

• Përcaktimi, dokumentim, harta dhe demarkim i të drejtave të uzufruktit në 218 komuna;

• Hartimi i një instrumenti për vendim-marrjen që do të lehtësojë përzgjedhjen optimale të projekteve për zhvillimin ekonomik dhe lehtësimin e varfërisë në zonat e caktuara.

MË SHUMË AKSES NË INFRASTRUKTURËN DHE SHËRBIMET URBANE QË DEMONSTROHET ME ANË TË: • Rritjes së aksesit tek uji i pijshëm në

zonat urbane për 300,000 persona deri

VF06 Piketat: • Forcimi i monitorimit të Drejtorive

të Ujësjellsave me synim akordimin e subvencioneve në bazë të performancës;

• Një kontratë manaxhimi për ujësjellsat me një operator privat ndërkombëtar për të katër qytetet gjatë VF06-VF09.

VF07 Piketat: • Sqarimi i përgjegjësive midis

agjencive dhe komuniteteve për ofrimin/mirëmbajtjen e infrastrukturës rurale.

VF08 Piketat: • Vënia në funksionim nga sektori

privat i shërbimeve të ujësjellësit në qytete të tjera.

VF09 Piketat: • Krijimi i 80 shoqatave të reja të

përdoruesëve të pyjeve dhe kullotave;

• Trajnim për shërbimet e këshillimit në nivel kombëtar për 15 këshilltarë të rinj kombëtarë/rajonalë dhe 120 këshilltarë të rinj për

AAA në vijim: PPIAF Projekti për Ujësjellës- Kanalizimet (VF06) AAA të planifikuara: asistencë teknike nga IFC-ja (VF06-VF09); PER programatike (VF07-VF09); Vlerësim programatik i Varfërisë (VF06-VF09); CPAR/CFAA (VF06 dhe VF09); Studimi për Infrastrukturën Rurale (VF07). Huadhënie në vijim: Projekti për Ujësjellësat Bashkiakë (VF03); Projekti për Manaxhimin e Integruar të Ujrave dhe Ekosistemeve (VF04); Projekti për Zhvillimin e Burimeve Natyrore (VF05); Projekti i


67


VENDIT



2003 në 98% në vitin 2015;

• Rritja e përqindjes së popullësisë me akses në kushte më të mira sanitare nga 68% në vitin 2003 në 95% në vitin 2015);

• Përmirësimi i infrastrukturës periurbane dhe rurale;

• Rritja e të ardhurave jofermere;

• Nxitja e zhvillimit Njerëzor Rural.

dhe atyre që përgjigjen për manaxhimin e baseneve.

Cilësi e ulët dhe mungesa në furnizimin me ujë si pasojë e: • Kalimit të ngadaltë

të aseteve nga utilitetet e ujësjellsave tek pushteti vendor ;

• Rikuperim i ulët i kostos dhe një tejvartësi tek subvencionet në mungesë të kritereve me bazë performance për akordimin e subvencioneve dhe investimeve;

• Aksesi në furnizimin me ujë dhe kushtet e higjienës në zonat rurale janë shumë të kufizuara.

në vitin 2009; • Kushte më të mira higjienike për

265,000 individë deri në vitin 2009; • Miratimi i një sistemi me bazë

performance deri në vitin 2007 (kur të disponohen të dhëna të sakta të performancës për ujësjellësat).

MË SHUMË MUNDËSI PËR FURNIZIM ME UJË DHE KUSHTE MË TË MIRA HIGJIENE PËRMES: • Zbatimit të Strategjisë Rurale për

Ujësjellësat dhe kushtet e higjienës; • Bërjes funksionale të Agjencisë Rurale

të Ujësjellsave dhe Higjienës; • Evidentimi i qasjeve të përshtatshme

me bazë komuniteti për mirëmbajtjen e infrastrukturës rurale dhe preferencat e komunitetit për llojet e infrastrukturës;

• Evidentimit të Impianteve për Trajtimin e Ujërave të Zeza periurbane dhe rurale për llojet e ndryshme të infrastrukturës.

rrethet/komunat; • Trainimi i personelit të 60 bordeve

bujqësore dhe të kullimit mbi planifikimin e manaxhimit të integruar të burimeve;

• Përmirësim i ofrimit të shërbimeve të lejeve të ndërtimit në bashkit/komunat e përzgjedhura.

• Rritja e orëve të furnizimit me ujë nga 2 në 6 në Durrës dhe në12 në Sarandë; në Fier nga 6 në 13 dhe në Lezhë nga 20 në 24;

• Rritja e përqindjes së popullësisë me akses tek uji i pijshëm me së paku 2 orë ujë në ditë në Durrës nga 38% në 76%, në Fier nga 88% në 98%, në Sarandë nga 46% në 93% dhe në Lezhë nga 93% në 95%;

• Rritje e rezultatateve të analizave tëujit të pijshem që përputhen me standardet për përmbajtjen e koliformës në Durrës nga 96% në 98.5%, në Fier nga 98% në 98.5%, në Sarandë nga 88% në 98.5% dhe në Lezhë nga 55% në 98.5%;

• Impjantet e trajtimit të ujërave të zeza funksionale në Durrës, Fier dhe Lezhë.

Punëve Komunitare II (VF03). Huadhëniet e planifikuara Projekti për Manaxhimin e Tokës dhe Zhvillimin Urban (VF08). Partnerët: Bashkëfinancim nga BEI dhe GEF (Projekti për Manaxhimin e Integruar të Ujit dhe Ekosistemeve); BE, Austria, KfW, Norvegjia, Fondi i Kuvaitit, IsDB, IFAD, FAO, Hollanda, Italia, Zvicra, SIDA, USAID, BE, Fondi i OPEC dhe GTZ.


68

ANEKSI 2: RAPORTI MBI PËRFUNDIMIN E CAS-IT PËR SHQIPËRINË, VF02-VF05

Data e CAS-it : 28 maj 2002 Periudha që përfshin CAS-i: Qershor 2003-Qershor 2005 Data e përfundimit të raportit: qershor 2005 Përgatitur nga: Nadir Mohammed, Shef i Zyrës së Bankës

Botërore në Tiranë dhe Tim Gilbo, Country Officer A. HYRJE 1. Raporti i Përfundimit të CAS-it merr në vlerësim ndikimin dhe efikasitetin e asistencës së Bankës, si edhe rezultatet e arritura përmes zbatimit të Strategjisë së Asistencës së Bankës Botërore për Shqipërinë gjatë periudhës VF02-VF05 (më poshtë kësaj strategjie do t[i referohemi si CAS02). Ndonëse strategjia CAS02 nuk u hartua duke përdorur një metodolgji të Bazuar tek Rezultatet, ky raport përpiqet të plotësojë me prapaveprim (retrofit) një kuadër të bazuar tek rezultatet si bazë për CAS-in e ri që do të mbulojë periudhën gjatë VF06-09 (më poshtë do t[i referohemi si CAS06). Matrica e Rezultateve me Prapaveprim të CAS02 është hartuar sikur të ishte bërë kur CAS-i u përgatit në fillim në VF02. 2. Në përgatitjen e këtij raporti janë përdorur një numër studimesh diagonstifikuese, vlerësimesh dhe raportesh, si p.sh.: (i) “Shqipëria: Vlerësim i Huadhënies” (prill 2004) nga Grupi i Sigurimit të Cilësisë (Quality Assurance Group (QAG); (ii) Rishikimi i programit të AAA nga QAG-u (2004); (iii) dy Vlerësime të Përbashkëta të Stafit (BB- FMN) (Joint Staff Assessments) të Strategjisë Kombëtare për Zhvillim Ekonomiko-Social (SKZHES – PRSP-ja e Shqipërisë (2003 dhe 2004); (vi) Memorandumi Ekonomik për Shqipërinë (2004); (v) Vrojtimi i Vlerësimit të Klientëve (Clients Assessment Survey) në dhjetor 2004; dhe (vi) Vlerësimi i Asistencës për Shqipërinë nga OED-ja (2005).4142 Në Aneksin A bëhet një krahasim i huadhënies faktike me atë të planifikuar në CAS. Aneksi B merr në shqyrtim zbatimin e veprimtarive jodhuadhënëse të parashikuara në CAS02. Aneksi C bën një panoramë të Matricës të Rezultateve me prapaveprim për CAS02, që është përdorur për të bërë një vlerësim të ecurisë në arritjen e rezultateve gjatë VF02-VF05. 3. Raporti i Përfundimit të CAS02 del në konkluzionin se asistenca e Bankës për zbatimin e programit të SKZHES-së gjatë VF02-VF05 ishte e kënaqshme.43 Procesi i SKZHES-së krijoi një format të përmirësuar për uljen e varfërisë dhe për reformat e politikave duke fuqizuar e autorësinë (country ownership) e programit të reformave, duke e vënë theksin tek vizioni afatgjatë, në përfshirjen e partneriteteve dhe në përqëndrimin tek rezultatet. Janë shënuar rezultate pozitive drejt uljes së varfërisë, ndërtimit të institucioneve, përmirësimit të administratës publike, modernizimit të infrastrukturës, mbështetjes së bujqësisë, çuarjes përpara të reformave në sektorin financiar dhe në ruajtjen e stabilitetit makroekonomik. Rezultatet ishin relativisht më pak pozitive në forcimin e mjedisit të qeverisjes, përmirësimin e ofrimit me efikasitet të shërbimeve sociale dhe në ruajtjen e qendrueshmërisë së mjedisit.

41 Banka Botërore (2005) “Vlerësimi i Asistencës për Shqipërinë”. Grupi i Bankës Botërore për Vlerësimin e Vendit dhe Marrëdhëniet Rajonale, Deparatmenti i Operacioneve dhe Vlerësimit; Uashington DC, 30 mars 2005. 42 Banka Botërore (2004) “Shqipëria: Ruajtja e Rritjes Ekonomike të Qendrueshme Përtej Tranziconit”. Memorandum Ekonomik i Bankës Botërore për Shqipërinë; Raporti Nr. 29257-AL; Uashington DC, 21 dhjetor 2004. 43 Renditjet/klasifikimet dhe vlerësimet e asistencës së Bankës për Shqipërinë në këtë CASCR në përgjithësi janë në përputhje me ato të CAE-së të bëra nga OED-ja, si edhe nga mësimet e nxjerra nga programet pararendëse. Megjithatë, ka dallime në renditje si pasojë e dy faktorëve: (i) CAE-ja mbulon periudhën nga viti fiskal 1998-2004, ndërsa ky CASCR mbulon periudhën nga VF02-VF05 (duke përfshirë 4 projekte të miratuara në VF05); dhe (ii) CASCR përdor të dhëna të kohëve të fundit për qeverisjen që dolën në maj të vitit 2005 (si. p.sh. treguesit e WBI-së për qeverisjen).


69

Ndërsa shumica e programeve dhe projekteve kontribouan në rezultate të kënaqshme, ndikimi i asistencës tek qendrueshmëria dhe zhvillimi institucional në këtë raport klasifikohen si relativisht modeste. 4. Në përgjithësi, performanca e Bankës në ofrimin e asistencës për Shqipërinë gjatë CAS02 është renditur si e kënaqshme. Asistenca e dhënë në kuadrin e CAS02 iu përgjigj prioriteteve të vendit dhe u bazua në veprimtaritë e suksesshme që kishin përfunduar ose ishin në vijim në fund të VF02. Përveç financimit të një sërë programesh dhe projektesh prioritare, disa nga elementët që ndikuan në mprehjen e fokusit për uljen e varfërisë, ngritjen e institucioneve dhe ruajtjen e stabilitetit makroekonomik ishin dialogu intensiv mbi politikat dhe studimet analitike. Eksperienca e suksesshme me qasjet e përfshirjes së komuniteteve në nxitjen e zhvillimit (community-driven development (CDD) approaches) nga veprimtaritë e mëparshme u përdor edhe për sektorë dhe veprimtari të reja.

B. KONTEKSTI I STRATEGJISË SË ASISTENCËS PËR SHQIPËRINË PËR VITIN 2002 (CAS02) I. Strategjitë Afatmesme të Shqipërisë dhe Vizioni Afatgjatë 5. Strategjia e Zhvillimit Ekonomik dhe Uljes së Varfërisë (GPRS), që u përfundua nga qeveria shqiptare në vitin 2001, shprehte vizionin afatgjatë të vendit për integrim evropian dhe kishte si synim të ishte komplimenare me procesin e Stabilizim-Asocimit (SAP). GPRS-ja, që më vonë u quajt Strategjia Kombëtare për Zhvillim Ekonomiko- Social (SKZHES) demonstron përpjekjet serioze të vendit për të përdorur një strategji gjithëpërfshirëse kombëtare të zhvillimit afatmesëm për të kaluar nga manaxhimi i krizave afatshkurtra drejt krijimit të kushteve që nxisin zhvillimin ekonomik afatgjatë dhe ndihmojnë në përpjekjet për uljen e varfërisë. SKZHES-ja ka autorësi të fuqishme të qeverisë (strong government ownership) dhe është hartuar me një proces me pjesëmarrje të pashembullt të të gjitha palëve të interesuara. Ky dokument përmban një diagnozë më të qartë mbi varfërinë dhe ka një plan ambicioz për monitorimin dhe vlerësimin e saj. II. Zhvillimet Ekonomike, Tendencat e Rritjes dhe Varfërisë deri në vitin 2002 6. Zhvillimi ekonomiko-social i Shqipërisë gjatë 12 vjetëve të para të tranzicionit ekonomik ka qenë mbresëlënës. Në periudhën nga viti 1990 deri në vitin 2002, Shqipëria kishte nivelet më të larta të rritjes ekonomike të të gjitha ekonomive në tranzicion, mesatarisht 6 për qind në vit. Rrjedhimisht GDP-ja reale për frymë në vitin 2002 arriti 1,380 dollarë krahasismisht me 640 dollarë që ishte në vitin 1990. Në fillim, GDP-ja reale ra në mënyrë të ndjeshme në total me 39 për qind gjatë periudhës 1990-92. Megjithatë

Kutia 1: Vlerësimi i OED-së për Asistencën e dhënë Shqipërisë

Një Vlerësim i Asistencës për Shqipërinë (2005) (CAE) nga OED-ja bën një vlerësim të asistencës së IDA-s për Shqipërinë gjatë VF98-VF04. Në këtë vlerësim (CAE) arrihet në konkluzionin se ndikimi i përgjithshëm i asistencës së IDA-s klasifikohet si “i kënaqshëm me moderacion/në mënyrë të moderuar”. Klasifikimet e bëra nga OED-ja për projektet e përfunduara gjatë asaj periudhe tregojnë se Shqipëria renditet më lartë se Banka dhe rajoni i ECA-s përsa i përket rezultateve të kënaqshme, por më poshtë përsa i përket ndikimit të zhvillimit institucional dhe qendrueshmërisë. Në CAE del se asistenca e Bankës ka dhënë rezultate në rastet kur qeveria ka miratuar strategji sektoriale që kanë gjetur mbështetjen e donatorëve, të cilat kanë patur një program të qartë reformash (si p.sh. sektori energjetik). Në CAE nënvizohet rëndësia e hartimit të strategjive dhe punës analitike, objektivave afatgjata të zhvillimit institucional dhe sigurimit të qendrueshmërisë së projekteve dhe forcimit të përpjekjeve për koordinimin e donatorëve.

Në CAE sugjerohet që në strategjinë e re (CAS06), strategjia dhe projektet duhet të synojnë drejt një qasjeje të orientuar nga rezultatet dhe të jenë më selektive. Gjithashtu sugjerohet vijimi i punës studimore dhe analitike në shëndetësi, infrastrukturë dhe zhvillimin urban. Theksi vihet gjithashtu edhe tek rëndësia e bashkëpunimit me strukturat aktuale administrative dhe në elemenimin gradual të Njësive të Zbatimit të Projekteve.


70

rimëkëmbja e vërtëtë nisi në vitin 1993 me futjen me sukses të një programi të stabilitetit makroekonomik, liberalizimit të çmimeve dhe tregtisë, si edhe privatizimit të tokës bujqësore. Gjatë periudhës midis viteve 1993-96, ekonomia u rrit me një ritëm të shpejtë vjetor prej 9.3 për qind. Në vitin 1997, rënia e skemave piramidale solli një rënie të mprehtë të prodhimit real. Megjithatë, Shqipëria e mori veten shpejt nga kriza dhe gjatë viteve 1998- 2001, ekonomia u rrit mesatarisht në vit me 7.4 për qind. Në vitin 2002, kriza energjetike dhe kushtet negative të motit e ulën ritmin e rritjes së GDP-së në 4.7 për qind. 7. Pavarësisht nga nivelet e larta të zhvillimit ekonomik në Shqipëri, varfëria mbetet një fenomen i përhapur. Sipas një Vlerësimi të Varfërisë nga Banka Botërore të përfunduar në vitin 2002 dhe i bazuar në të dhënat e Sondazhit për Matjen e Standardit të Jetesës (LSMS) afërsisht një e katërta e popullësisë, ose e shprehur ndryshe pothuajse 70,000 persona jetonin nën nivelin e varfërisë të atij viti. Afërsisht 150,000 persona jetonin në varfëri ekstreme ose e shprehur ndryshe pothuajse 5 për qind e popullësisë, që nuk plotësonin dot edhe kërkesat më minimale për ushqim. Nje numer i madh individesh pozicionoheshin perreth nivelit (vijes ndarese) te varferise, qe sugjeron se edhe goditje modeste mund te sjellin nje rritje te konsiderueshme te varferise. Megjithate, pabarazia nuk ka qene e larte/ka qene e bute/mesatare, me nje index Gini te bazuar mbi konsumin prej 0.28.


71

C. KUADRI I REZULTATEVE ME PRAPAVEPRIM (RETROFFITING THE RESULTS FRAMEWORK) 8. Strategjia e asistencës (CAS02) u prezantua në Bordin e Bankës në maj të vitit 2002 dhe mbështeste tre shtylla (pillars) të SKZHES-së që lidheshin me përmirësimin e qeverisjes, nxitjen e zhvillimit të sektorit privat dhe nxitjen e zhvillimit njerëzor, ndërsa ngritja e institucioneve shërbente si një temë ndërsektoriale që do të ishte pjesë e të gjitha ndërhyrjeve. Gjithashtu, CAS02 e vinte theksin tek rëndësia e selektivitetit brenda sektorëve dhe bënte vlerësime gjithëpërfshirëse të sfidave, mundësive dhe kufizimeve për secilin sektor. CAS02 ishte një shembull bindës për përzgjedhjen e veprimtarive dhe

KUTIA 2: MENDIMET E AKTORËVE TË INTERESIT (STAKEHOLDERS) MBI EFIKASITETIN E PUNËS SË BANKËS

Zyra e Bankës Botërore në Tiranë kreu një Anketim me Klientët mbi Punën e Bankës (Clients Assessment Survey) në dhjetor 2004, i cili do të përdorej në hartimin e CAS-it të ri. Pyetësorët iu shpërndanë 350 stakeholders-ave. 137 të anketuar nga Presidenca (39%), Kryeministria dhe parlamentarë (7.7%); punonjës civilë dhe nëpunës të njësive të zbatimit të sektorit publik (31.2%); pushteti vendor (14.9%); agjenci bilaterale dhe multilaterale (10.0%); sektori privat (9.0%); organizata të shërbimit civil (11.0%); media (9.0%); rrethe akademike dhe institucione (3.7%) dhe stakeholders të tjerë (2.5%) iu përgjigjën anketimit. Rezultatet u krahasuan me një anketim të ngjashëm të vitit 2001, që ishte përdorur për hartimin e CAS02.

Në përgjithësi, perceptimet e klientëve në lidhje me rëndësinë e problemeve të trajtuara nga Banka dhe efikasitetin e saj në trajtimin e tyre janë tepër pozitive dhe tregojnë një rritje të ndjeshme qysh nga viti 2001. Në veçanti, efikasiteti i Bankës në uljen e varfërisë, reformat në sektorin publik, adoptimin e politikave të shëndosha makroekonomike dhe tregtare, asistenca për integrimin në BE përbënin aspektet më të rëndësishme të punës së Bankës në Shqipëri dhe Banka ka qenë tepër efikase në trajtimin e tyre. Efikasiteti i Bankës në nxitjen e zhvillimit ekonomik, përmirësimin e qeverisjes dhe mjedisit të sektorit privat, nxitjen e investimeve dhe përfshirjes sociale u konsideruan gjithashtu aspekte të rëndësishme të mbështetjes së Bankës, porse efikasiteti i Bankës në trajtimin e tyre nuk ka qenë po aq i lartë sa në kategorinë e parë të fushave të mbështetjes. Së fundi, mbështetja e Bankës për Shqipërinë ka qenë shumë efektive duke u fokusuar në realitetin dhe prioritetet shqiptare. Banka karakterizohet si një institucion fleksibël në gjendje që t[u përshtatet kushteve në ndryshim të vendit dhe në dhënien realizëm situatës dhe kufizimeve shqiptare.

A. KONTRIBUTI I PËRGJITHSHËM I BANKËS BOTËRORE [Rezultatet janë nga 1 (aspak efikase/aspak të rëndësishme) në 5 (shumë efikase/shumë të rëndësishme)]

EFIKASITETI I BANKËS,

REZULTATI MESATAR, 2004

EFIKASITETI I BANKËS,

REZULTATI MESATAR, 2001

1. Fushat më të rëndësishme (Rezultati mesatar me së paku 4) në të cilat efikasiteti i Bankës ka qenë relativisht i lartë (Rezultati mesatar me së paku 4)

i. ndihma për uljen e varfërisë 4.3 3.2 ii. ruajtja dhe forcimi i qendrueshmërisë së shëndoshë makroekonomike & politikave tregtare 4.2 3.6 iii. mbështetja e integrimit në BE 4.0 -- iv. ndihma në fuqizimin e sektorit publik 4.0 3.3 2. Fushat më të rëndësishme (Rezultati mesatar me së paku 4) në të cilat efikasiteti i Bankës ka qenë relativisht i ulët (Rezultati mesatar me më pak se 4)

i. nxitja e zhvillimit ekonomik 3.8 3.4 ii. përmirësimi i qeverisjes 3.9 3.2 iii. forcimi i sektorit privat 3.9 3.0 iv. mbështetja e programeve që përfshijnë të gjitha grupet sociale në zhvillim 3.9 3.5 3. Fusha relativisht më pak të rëndësishme (Rezultati mesatar me më pak se 4) në të cilat efikasiteti i Bankës ka qenë relativisht i lartë (Rezultati mesatar me më shumë se 4)

i. investimet në zhvillim të sjellin rezultate afatgjata dhe të qendrueshme 4.4 3.5 ii. praktika dhe përvoja nga vendet e tjera 4.1 3.6 iii. forcimi i kuadrit të ekonomisë së tregut 4.1 3.7 4. MBËSHTETJA E PËRGJITHSHME E BANKËS i. saktësi në përqëndrimin në prioritetet kryesore të vendit 4.2 3.7 ii. Fleksibilitet në përshtatjen ndaj rrethanave në ndryshim të vendit 4.2 3.6 iii. pasqyrim realist i situatës dhe pengesave të vendit 4.1 3.5 iv. reflektim i pikëpamjeve të ndryshme të popullatës 4.1 3.2 v. dhënia e prioritetit të duhur uljes së varfërisë 4.0 3.4


72

projekteve specifike të Bankës, që synonin trajtimin e problemeve thelbësore të zhvillimit, në veçanti qeverisjen dhe institucionet e dobta, mangësitë në zbatimin e ligjeve dhe problemet e mëdha të infrastrukturës, sidomos në sektorin e energjetikës. CAS02 synonte të mbështeste fuqizimin e lidhjeve perspektive me strukturat evropiane në kuadrin e negoaciatave për Marrëveshjen e Stabilizim-Asocimit (SAA) me BE-në.44 9. Objektivat e CAS02 dhe Matrica e Rezultateve me Prapaveprim. CAS02 parashtronte një strategji me tri drejtime kryesore që bazohej në: (i) përmirësimin e qeverisjes dhe forcimin e institucioneve; (ii) nxitjen e zhvillimit të qendrueshëm të aktivitetit të sektorit privat; dhe (iii) nxitjen e zhvillimit njerëzor. Ndonëse CAS02 nuk parashtroi rezultatet e pritshme nga veprimtaritë e kaluara dhe të propozuara të Bankës,45 strategjia synonte ndjekjen dhe kontrollin sistematik të treguesëve specifikë që mund të përdoreshin për të vlerësuar ecurinë në arritjen e objektivave kryesorë. Me qëllim hartimin/krijimin e një kuadri të shëndoshë të rezultateve si bazë për CAS-in e ardhshëm, për CAS02 u hartua Matrica e Rezultateve me Prapaveprim mbi bazën e e treguesëve fillestarë të CAS-it, si edhe treguesëve të kushteve dhe atyre monitorues që u hartuan më vonë në kuadrin e veprimtarive të veçanta në CAS02 (Aneksi C). Në tekstin që vijon përshkruhet ecuria/progresi i bërë në arritjen e rezultateve me prapaveprim, ku Kolonat III dhe IV të Matricës së rezultateve me prapaveprim janë riprodhuar në tekst për të lehtësuar diskutimet. Objektivi I: Përmirësimi i Qeverisjes dhe Forcimi i Institucioneve 10. Sipas Strategjisë së asistencës (CAS02), institucionet publike shqiptare nuk u ishin përgjigjur me të njejtin ritëm transformimeve ekonomike të vendit. Sipas CAS02, qeverisja dhe institucionet e dobta, si edhe mangësitë në zbatimin e ligjeve ishin ndër pengesat më të mëdha të zhvillimit. Rrjedhimisht, përmirësimi i qeverisjes nënvijëzohej si një ndër tre objektivat e ndërthurur me njëri-tjetrin të CAS02, siç ishte edhe rasti me SKZHES-në, ku ngritja e institucioneve ishte një temë ndërsektoriale. Për plotësimin e këtij objektivi, në CAS02 kërkohej në mënyrë specifike: (a) forcimi i administratës publike dhe shërbimit civil; (b) forcimi i gjyqësorit dhe ulja e korrupsionit; dhe (c) forcimi i pushtetit vendor dhe krijimi i konsensusit social. Një sërë programesh dhe projektesh në portofolin e projekteve të vitit 2002, si edhe ndërhyrjet në CAS02 mbështetën përpjekjet e qeverisë për arritjen e këtij objektivi, të tillë ishin: Projekti i Reformës të Administratës Publike, Projekti për Transparencën në Bashkinë e Tiranës, programi i Kredive në Mbështetje të Ulje të Varfërisë (PRSC), si edhe Projekti i Reformës Ligjore dhe Gjyqësorit (Aneksi C). 11. Vlerësimi i programit: rezultatet e programit për qeverisjen/ngritjen e institucioneve në përgjithësi janë vlerësuar si të arritura pjesërisht Rezultatet në përgjithësi kanë variuar ndjeshëm në varësi të aspekteve të ndryshme të programit të qeverisjes dhe ngritjes së institucioneve. 12. Rezultati (outcome) 1: Reformimi i Administratës Publike dhe Ulja e Korrupsionit në Qeveri. Rezultatet e reformës së shërbimit civil dhe administratës publike kanë qenë ndër më të kënaqshmit, me futjen me sukses të një kuadri ligjor për shërbimin civil dhe arritjen e një progresi të ndjeshëm në zbatimin e Ligjit për Shërbimin Civil (CSL). Komisioni i Shërbimit Civil gjithmonë e më shumë është shndërruar në një mekanizëm efikas për mbrojtjen e kërkesave të zbatimit të procedurave të përcaktuara në ligjin shqiptar të shërbimit civil. Shërbimi civil po bëhet gjithmonë e më profesional dhe po punësohet sipas meritave të kësaj natyre duke u shndërruar në një instrument të rëndësishëm të vendit

44 Banka Botërore (2002) “Strategjia e Asistencës së Grupit të Bankës Botërore për Shqipërinë”, Memorandum i Presidentit të Shoqatës Ndërkombëtare për Zhvillim për Drejtorët Ekzekutivë, Raporti Nr. 24189-ALB; Uashington DC; 28 maj 2002. 45 CAS02 i parapriu metodologjisë së bazuar tek rezultatet.


73

për zbatimin me efikasitet të ligjit, sepse kjo u sjell përfitime dhe siguri në vendin e punës. Megjithatë, me disa përjashtime përpjekjet në luftën kundër korrupsionit dhanë më pak rezultate. Iniciativa pozitive në lidhje me qeverisjen si p.sh. forcimi i monitorimit dhe vlerësimit të politikave, rritja e transparencës dhe përgjegjshmërisë në manaxhimin e shpenzimeve publike të mbështetura nga programi i PRSC-së, janë ende në fazat fillestare. Miratimi i ligjit për auditimin e brendshëm dhe atij për prokurimin bënë të mundur krijimin e një sistemi bazë të përgjegjshmërisë financiare, ndërsa buxheti i shtetit u bë edhe më gjithëpërfshirës dhe transparent, me përmirësime të ndjeshme në hartim, zbatim dhe monitorim. Mundësitë për korrupsion në administratën publike janë ulur me miratimin dhe zbatimin e ligjit për etikën dhe administratën publike dhe nëpërmjet uljes së numrit të punonjësve të administratës publike si pasojë e privatizimeve. Projekti i Transparencës në Bashkinë e Tiranës (VF01-04) siguroi mbështetje të mëtejshme për rritjen e transparencës në administratën publike. Këto ndërhyrje (interventions) dhe aktivitetet huadhënëse (si p.sh. asistenca teknike për anti-korrupsionin) kanë kontribouar në azhurnimin dhe çuarjen përpara të strategjisë anti-korrupsion të qeverisë. Anketime të fundit të qeverisë tregojnë një panoramë mikse të treguesëve të qeverisjes dhe korrupsionit (ose përkeqësim, ose përmirësime modeste)46 (Tabela 1.1).

TABELA 1.1: CAS02 REZULTATET PËRSA I TAKON FORCIMIT TË QEVERISJES DHE NGRITJES SË INSTITUCIONEVE

(Administrata Publike dhe Korrupsioni) CAS02

FUSHAT QË BANKA PARASHIKONTE TË

INFLUENCONTE

TREGUES TË NDËRMJETËM TË ECURISË REZULTATET

KORRUPSIONI NË QEVERI REDUKTOHET PËRMES: • Uljes së

ndërhyrjeve politike në punësimin dhe shkarkimin nga puna të punonjësve civilë;

• Forcimit të sistemeve të përgjegjshmërisë publike;

• Uljes së mundësisë për korrupsion në administratën publike;

• Rritjes së interesit dhe pjesëmarrjes të publikut në pushtetin vendor.

• Për të gjitha pozicionet në shërbimin civil bëhet njoftim (dhe kontrollohen rregullisht);

• rritje të plotësimit me konkurencë të vendeve të punës në shërbimin civil (Baza: 52% në vitin 2001; Objektivi: 75% në vitin 2004);

• Ulje të shërbimeve kontraktuale në shërbimin civil (Baza: 16% në vitin 2001; Objektivi: 1% in 2004);

• Rritje e numrit të punonjësve të shërbimit civil për të cilët zbatohet Vlerësimi i Punës (Baza: 0% në vitin 2001; Objektivi: 75% në vitin 2003);

• Ligji i Shërbimit Civil të mbulojë edhe administratën tatimore dhe doganore;

• Zbatimi i kodit të etikës dhe deklarimit të aseteve personale;

• Miratimi i ligjit të ri për

Janë ulur ndërhyrjet politike në punësimin dhe pushimin nga puna të punonjësve të shërbimit civil. Në fund të vitit fiskal 2005 të gjitha pozicionet për administratën publike shpallen me konkurs (dhe kontrollohen/ndiqen në mënyrë të rregullt). Ka një shtim të numrit të vendeve të punës që fitohen me konkurrim nga 52% në vitin 2001 në 80% në vitin 2004. Shërbimet kontraktuale për shtetin – që u përdorën si një mekanizëm për të anashkaluar ligjin e ri për shërbimin civil – u shkurtuan nga 16% e gjithë punësimit në shërbimin civil në vitin 2001 në 0.9% në vitin 2004. Në vitin 2003, për 76% të punonjësve të administratës shtetërore bëhej vlerësimi i punës. Në vitin 2004, ligji i shërbimit civil u zgjerua për të përfshirë edhe administratën doganore dhe atë të tatimeve. Gjithashtu ka patur përmirësime në sistemin e pagave – sipas vlerësimit të pesë kritereve të tjera (diferenca e pagës sipas kategorive dhe sistemi krahasues i pagës.). Tashmë kanë hyrë në zbatim Kodi i Etikës dhe ligji për Deklarimin e Pasurive. Ligji për Organizimin dhe Funksionimin e Këshillit të Ministrave(Ligji nr. 9000) dhe Ligji mbi Etikën në Administratën Publike (Ligji nr. 9131) hynë në fuqi respektivisht në muajt janar dhe shtator të vitit 2003. Tashmë ka një sistem bazë të kontabilitetit me miratimin e ligjit për Auditimin e

46 Treguesit më të fundit të WBI –së në lidhje me qeverisjen (maj 2005) tregojnë një përmirësim të përgjithshëm të treguesëve të qeverisjes për Shqipërinë në vitin 2004 në krahasim me vitin 2002 (5 nag 6 tregues të qeverisjes janë përmirësuar, ndonëse janë ende problematike në krahasim me vendet e tjera). Anketimi i dytë për Mjedisin e Biznesit dhe Performancën e Ndërmarrjeve (BEEPS) nxorri në pah disa shqetësime në lidhje me strukturat e dobta të qeverisjes dhe mjedisin e dobët të biznesit në vend gjatë viteve 1999-2002. Në krahasim me anketimin e parë që përfshinte periudhën 1996-99, në BEEPS 2 dolën në pah perceptime të një shkalle të rritur të korrupsionit dhe kapjes së shtetit (state capture).


74

auditimin e brendshëm dhe atij për prokurimet, si edhe vendosja dhe publikimi i kritereve të vlerësimit për prokurimin pubik dhe rezultatet.

Brendshëm dhe atij të Prokurimeve. Ekzistojnë gjithashtu kritere vlerësimi për prokurimin publik dhe rezultatet, të cilat bëhen publike. Janë ngritur njësitë e auditimit të brendshëm dhe pothuajse ka përfunduar kompjuterizimi i Thesarit në Tiranë.

13. Rezultati (outcome) 2: Forcimi i Manaxhimit të Shpenzimeve Publike. Ka patur një ecuri pozitive përsa i takon zbatimit të SKZHES-së dhe integrimit të sistemeve të planifikimit dhe buxhetimit.47 Pas një fillimi të ngadaltë, si pasojë e mungesës së stabilitetit politik nga ndryshimet e tre qeverive, në vitin 2002, zbatimi i SKZHES-së morri një hop të mëtejshëm. Në vitin 2003 zbatimi u përmirësua dhe qeveria shqiptare hartoi raportin e parë të progresit të këtij dokumenti. Kjo koinçidoi me disponibilitetin e të dhënave nga LSMS-ja e parë përfaqësuese, që i dha një shtysë të mëtejshme diagnostikimit të varfërisë. Ndonëse ka patur konsistencë në përpjekjet për të siguruar një lidhje të ngushtë midis SKZHES-së dhe Programit Buxhetor Afatmesëm (PBA), progresi në të vërtetë ka qenë i ngadaltë, siç theksohet edhe në Vlerësimet e Përbashkëta (Joint Staff Assessments) të Bankës dhe FMN-së mbi Raportet e Progresit të SKZHES-së. Progresi ka qenë më i dukshëm në ngritjen e kapaciteteve për monitorim dhe vlerësim në ministritë e linjës dhe në krijimin e Departmentit të SKZHES-së në Ministrinë e Financave. Gjithashtu progres është shënuar edhe në lidhjen e zbatimit të strategjisë me Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit (OZHM), Sap-in dhe me kuadret e tjerë të politikave,48 si edhe në forcimin e koordinimit përmes përfshirjes aktive me komunitetin e donatorëve. Projekti i Reformës në Administratën Publike nga portofoli i projekteve përpara CAS02 (në vitin fiskal 2000) dhe programi i PRSC-së në CAS02 ngritën dhe trajtuan çështje prioritare për manaxhimin e shpenzimeve publike, manaxhimin e burimeve njerëzore dhe hartimin e politikave (Tabela 1.2).

TABELA 1.2: CAS02 REZULTATET NË FORCIMIN E QEVERISJES DHE NGRITJEN E INSTITUCIONEVE (SKZHES-ja dhe Manaxhimi i Shpenzimeve Publike)

CAS02 FUSHAT QË BANKA

PARASHIKONTE TË INFLUENCONTE

TREGUES TË NDËRMJETËM TË

ECURISË REZULTATET

MANAXHIMI I SHPENZIMEVE PUBLIKE ËSHTË FORCUAR PËRMES: • Përmirësimit të

kapaciteteve të hartimit të politikave;

• Përdorimit të PBA-së në akordimin e buxhetit dhe zgjerimin e mbulimit të sektorëve;

• Përdorimit të

• Miratimi i ligjit për Organizimin dhe Funksionimin e Këshillit të Ministrave;

• Miratimi i Ligjit për Etikën në Administratën Publike.

• PBA u hartua mbi bazën e prioriteteve të përcaktuara në GPRS dhe u përdor si burim primar për buxhetet vjetore;

• Miratimi i Strategjisë Kombëtare për Trainimin e Pushtetit Vendor dhe krijimi i Agjencisë së Trainimit;

Ndonëse PBA-ja përbën tashmë një instrument kryesor buxhetor nuk ka një lidhje të kënaqshme me objektivat aftgjata të SKZHES-së. Ka një përmirësim të konformitetit midis buxheteve vjetore dhe PBA-së, por që duhet forcuar edhe më tej. Në vitin 2003 hyri në fuqi një ligj i ri për reformën e taksave. Janë rritur kapacitetet e MoF-së për sigurimin e imputeve në në ndikimin fiskal të politikave, megjithatë ky këshillim nuk ofrohet në mënyrë të rregullt gjatë fazave të planifikimit të politikave. Është miratuar një Strategji Kombëtare Trainimi për Pushtetin Vendor, si edhe është ngritur një Agjenci Trainimi. Ka patur ecuri përsa i takon decentralizimit fiskal, të mbështetur nga Studime Ekonomike Sektoriale (ESW) të Bankës dhe nga programi PRSC. Taksa mbi tokën u vendos si një taksë vendore; ish-taksa mbi biznesin e vogël u nda në tatim mbi biznesin e vogël vendor dhe në Taksën e Thjeshtuar të Fitimit, dhe të

47 Kryesisht falë këtyre reformave, Grupi Ndërkombëtar që përcakton Risqet e Vendeve (International Country Risk Group (ICRG)) përsa i përket nivelit të burokracisë tregon një rritje nga 1 - 2 midis viteve 1997-d 2004 (shih Banka

Botërore, Raporti i OED-së 2005). 48 Banka Botërore/FMN-ja (2004) “Shqipëria: Vlerësim i Përbashkët (Joint Staff Assessment) i Raportit të Progresit Vjetor të Strategjisë për Uljen e Varfërisë”; Uashington DC; 18 qershor2004.


75

GPRS-së si bazë për formulimin e PBA-së;

• Rritjes së kapaciteteve të MoF për të bërë vlerësimin e ndikimit fiskal të projekteve dhe ligjeve të reja;

• Rritjes së botëkuptimit për përgjegjësitë midis pushtetit qendror dhe atij vendor.

• Evidentimi i burimeve të të ardhurave për pushtetet vendore dhe caktimi i përgjegjësive të qarta për funksionet e përbashkëta dhe të ndara;

• Hartimi i rregulloreve për autonominë fiskale të pushtetit vendor;

• Rishikimi i formulës provizore të vitit 2002 për akordimin e transfertave të pakushtëzuara tek pushtetet vendore .

dyja u bënë taksa vendore; Ligji për taksat dhe tarifat vendore u rishikua dhe taksat e tjera u transformuan në taksa vendore ose "taksat e veta”. Formula provizore e vitit 2002 për shpërndarjen e granteve të pakushtëzuara tek pushteti vendor u rishikua në vitin 2003. Progres pati edhe në përfundimin e strategjive sektoriale të arsimit dhe shëndetësisë dhe në zbatimin e planeve shoqëruese të veprimit, që përcaktojnë ndarjen e përgjegjësive të ofrimit të shërbimit midis pushtetit vendor dhe atij qendror. Ecuria në përcaktimin e funksioneve midis pushtetit qendor dhe atij vendor ka qenë e ngadaltë dhe mbetet në varësi të një ligji të ri për financimin e pushteteve vendore, që është në fazë përgatitore. Aktualisht, Banka po e mbështet këtë proces me një grant IDF.

14. Megjithëse ekziston kuadri ligjor për decentralizimin, progresi ka qenë i kufizuar për arritjen e një decentralizimi të efektshëm gjatë periudhës së CAS02. Pushteti vendor u bazua në parimin e decentralizimit të përcaktuar në Kushtetutën e vitit 1998, ndërsa në vitin 1999 u përfundua një Strategji për Decentralizimin dhe Autonominë Vendore. Për të mbështetur zbatimin e strategjisë së decentralizimit u ngrit edhe një Komitet Kombëtar për Decentralizim, i cili këshillohet nga një Sekretariat Teknik i quajtur Grupi i Ekpertëve të Decentralizimit (GED). Pavarësisht nga arritjet e fillimit në kuadrin rregullator dhe institucional, zbatimi i mëtejshëm i strategjisë së decentralizimit të qeverisë nuk ka ecur me shpejtësi për shkak të disa faktorëve, si p.sh.: (i) struktura e fragmentuar e njësive lokale administrative; (ii) kapacitete të dobëta administrative (si në nivel vendor ashtu edhe në nivel qendror); (iii) paqartësi në caktimin e përgjegjësive dhe kompetencave për autoritetet vendore; (iv) mungesa e standardeve të qarta për shërbimet dhe e kritereve për matjen e performancës në ofrimin e shërbimeve; dhe (v) shkallë e pamjaftueshme e autonomisë dhe parashikueshmërisë së të ardhurave. Ndonëse Banka bëri të mundur ofrimin në kohë të këshillimit përmes Studimeve Ekonomike Sektoriale (Economic Sector Work (ESW)),49 gjatë periudhës së CAS02 nuk pati arritje sinjifikative për shkak të mungesës së sinergjisë dhe ekzistencës së fragmentimeve në mbështetjen e ofruar nga projekte të ndryshme.50

TABELA 1.3: CAS02 REZULTATET/ARRITJET NË FORCIMIN E QEVERISJES DHE NGRITJEN E INSTITUCIONEVE

(Reforma në Sistemin Ligjor dhe Gjyqësor) CAS02 FUSHAT QË

BANKA PARASHIKONTE TË

INFLUENCONTE


EFIÇIENCA E SISTEMIT TË GJYQËSORIT ËSHTË RRITUR PËRMES: • Rritjes së zbatimit të

vendimeve gjyqësore në rastet civile;

• Rritjes së transparencës në

• Trainim për punonjësit e Përmbarimit;

• Në vitin 2004, niveli i zbatimit të vendimeve gjyqësore në rastet civile ishte 60%;

• Qendra Zyrtare e Publikimeve plotësisht funksionale dhe baza elektronike e të dhënave e

Kapaciteti i Përmbarimit për zbatimin e rasteve civile është rritur si rrjedhojë e trainimit të përmbaruesëve. Niveli i zbatimit të vendimeve gjyqësore në rastet civile arriti 60% në vitin 2004. Tashmë funksionon plotësisht Qendra Zyrtare e Publikimeve dhe baza elektronike e të dhënave është e aksesueshme në internet që nga dhjetori i vitit

49 Banka Botërore (2004). “Shqipëria: Decentralizimi në Tranzicion” Raporti Nr. 27885-Alb. Banka Botërore, Uashington DC, shkurt 2004. 50 Këtu përfshiheshin projektet e punëve në komunitet, peshkimi, pyjet, ujitja dhe kullimi bazuar në vullnetin e komunitetit (CDD approaches), përveç PRSC-ve.


76

sistemin ligjor dhe gjyqësor;

• Rritjes së kapacitetit dhe njohurive të gjykatësve dhe prokurorëve;

• Forcimit të rolit të Ministrisë së Drejtësisë (MoJ) në hartimin e politikave dhe të ligjeve;

• Përmirësimit të efiçiencës së administratorëve të gjykatave;

• Rritjes së rezultateve shkollore të studentëve të Fakultetit të Drejtësisë (FoL).

aksesueshme në internet; • Përfundimi i një programi

gjithëpërfshirës trainimi për gjykatësit dhe prokurorët;

• Hartimi i një programi permanent për trainimin e administratorëve me anë të një Memorandumi Mirëkuptimi mes Shkollës së Magjistraturës dhe Ministrisë së Drejtësisë;

• Ngritja dhe bërja plotësisht funksionale e Zyrës së Inspektimit Gjyqësor;

• Futja e një sistemi transparent për administrimin e gjykatave në së paku 4 gjykata;

• Ngritja e komisionit të reformës ligjore në Ministrinë e Drejtësisë;

• Futja e konkursit të pranimit në Fakultetin e Drejtësisë.

2004. Deri në fund të vitit 2004 përfituan nga një program gjithëpërfshirës trainimi 550 gjykatës, personel administrativ dhe prokurorë. Në vitin 2003 u ngrit programi i përhershëm për trainimin e administratorëve të gjykatave. Është ngritur dhe është plotësisht funksionale Zyra e Inspektimit të Gjyqësorit. Po zbatohet në 4 gjykata një sistem i ri transparent për administrimin e gjykatave, i cili pritet të zgjerohet edhe më tej në vitin 2005. Në Ministrinë e drejtësisë është ngritur dhe funksionon Komisioni i Reformës Ligjore, që ka për qëllim koordinimin dhe sigurimin e cilësisë së hartimit të ligjeve. Është futur konkursi i pranimit, janë përmirësuar kurikulat dhe janë vendosur marrëveshje binjakëzimi.

15. Rezultati (outcome) 3: Rritja e Efektivitetit të Sistemit Gjyqësor. Një tjetër kontribues ishte edhe Projekti i Reformës Ligjore dhe Sistemit të Gjyqësorit (LJRP – VF 2000) përmes forcimit të arsimit ligjor, forcimit të gjykatave, futjes së mekanizmave për zgjidhjen alternative të mosmarrëveshjeve dhe përmirësimit të infrastrukturës së informacionit ligjor. Megjithatë, krahasuar me reformat në administratën publike, mbështetja për sistemin gjyqësor ka dhënë më pak rezultate konkrete. Sipas evidencave/fakteve historike dhe anketimeve/sondazheve të kohëve të fundit, ndonëse ka patur ecuri pozitive përsa i takon hedhjes së themeleve institucionale në disa fusha, efektet kumulative të një numër iniciativave të Bankës dhe donatorëve të tjerë nuk kanë sjellë ndryshime të ndjeshme në vendosjen e rendit, zbatimin e ligjit dhe rënie të matshme në nivelet e korrupsionit dhe rastet e kapjes së shtetit (state capture). Kështu p.sh. ndonëse me letra Shqipëria ka një nga kuadret më të mirë për prokurimin në Ballkan, kontrata të mëdha të infrastrukturës në disa sektorë ende kryhen pa tendera transparentë dhe pa konkurrencë (Tabela 1.3 më sipër).

Objektivi II: Nxitja e Zhvillimit të Qendrueshëm të Sektorit Privat 16. Në CAS02, në këtë shtyllë theksohet rëndësia e elementëve të mëposhtëm (a) ruajtjes së stabilitetit makroekonomik; (b) përmirësimit të mjedisit për investime private; (c) reformës të sektorit financiar; (d) përfundimit të privatizimit të ndërmarrjeve; (e) ruajtjes së zhvillimit bujqësor; dhe (f) nxitjes së zhvillimit rural me bazë të gjerë. Në CAS02 gjithashtu theksohet nevoja e përmirësimit të infrastrukturës dhe krijimit të mjedisit institucional që do të sillte qendrueshmëri në infrastrukturë, në veçanti përmes pjesëmarrjes së komunitetit apo sektorit privat, si edhe nxitjes së qendrueshmërisë mjedisore dhe përdorimit të qendrueshëm të burimeve natyrore. Rezultati (outcome) e këtij objektivi janë mbështetur nga një sërë aktivitetesh huadhënëse dhe juhuadhënës si në portofolin e periudhës përpara CAS02, ashtu edhe nga aktivitete të reja në kuadrin e CAS02, duke përfshirë: Projektin për Rimëkëmbjen e Industrisë Private, Projektin e Asistencës Teknike për Institucionet e Sektorit Financiar, programin PRSC, Projektin e Asistencës Teknike për Programin e Rimëkëmbjes, FSAC-un, Projektin e Mikrokreditit, Projektin e Pyjeve, Projektin II për Ujitjen dhe Kullimin, Projektin Pilot për Zhvillin e Peshkimit, Projektin për Manaxhimin e Burimeve Ujore, Projektin e Ujësjellsave Bashkiakë dhe Kanalizimeve, Projektin e Shërbimeve Bujqësore, Projektin për Transmetimin dhe Shpërndarjen e


77

Energjisë Elektrike, Projektin për Rehabilitimin dhe Ristrukturimin e Sektorit Energjetik, Projektin Rajonal të Energjisë (APL), projektin shtesë për Mirëmbajtjen e Rrugëve dhe Projektin për Zhvillimin e Tokës Urbane (Aneksi C). 17. Vlerësimi i programit: Rezultatet në lidhje me nxitjen në përgjithësi të zhvillimit të qendrueshëm të sektorit privat gjatë CAS02 janë arritur. Rezultatet (outcomes) variojnë në mënyrë të ndjeshme sipas fushave të programit të sektorit privat. Rezultatet kanë qenë tepër të kënaqshme në infrastrukturë, (në veçanti në sektorin e energjetikës), në reformat në sektorin financiar, si edhe në zhvillimin bujqësor dhe atë rural. Megjithatë, në fushën e mjedisit dhe zhvillimit të burimeve natyrore rezultatet pozitive kanë qenë në përgjithësi më të ngadalta. 18. Siç është përmendur edhe më lart, performanca ekonomike dhe kontributi në këtë kontekst i sektorit privat gjatë periudhës së CAS02 ka qenë i rëndësishëm. Kjo periudhë është karakterizuar nga politika të shëndosha monetare dhe të sektorit financiar, nga një konsolidim fiskal, privatizim i suksesshëm dhe ristrukturim i sektorit energjetik, që ka ulur ndjeshëm risqet makroekonomike të shkaktuara nga vartësia e Shqipërisë në burimet hidrike për prodhimin e energjisë. Kontributi i sektorit privat në GDP dhe rritjen ekonomike ka ardhur duke u rritur edhe gjatë tre vjetëve të fundit. Pati një rritje të investimeve private nga afërsisht 17 për qind e GDP-së në vitin 2002, në mbi 20 për qind e GDP-së në vitin 2004, ndërsa investimet publike ranë me 2 pikë përqindjeje gjatë të njejtës periudhë. 19. Rezultati (outcome) 1: Përmirësimi i mjedisit të investimeve, prodhimit dhe eksportit nga sektori privat. Megjithë progresin sinjifikativ në uljen e barrierave administrative për hyrjen e investitorëve, një anketim i vitit 2004 tregon se ende ka pengesa që duhen kapërcyer (si p.sh. praktika të padrejta, normat tatimore, probleme të furnizimit me energji, korrupsion dhe ndryshime të shpeshta në kuadrin rregullator). Me ndihmën e projektit FSAC të Bankës Botërore, tashmë është miratuar një ligj i ri për kontabilitetin dhe si pasojë standardet e kontabilitetit po përmirësohen. Është vënë rë një farë ecurie, ndonëse e pjesshme, në përmirësimin e kuadrit ligjor dhe alternativave për zgjidhjen mosmarrëveshjeve tregtare (Tabela 2.1).


78

TABELA 2.1: CAS02 REZULTATET NË NXITJEN E ZVHILLIMIT TË QENDRUESHËM TË SEKTORIT PRIVAT

(Investimet dhe Mjedisi i Biznesit)

20. Rezultati (outcome) 2: Fuqizimi i Sektorit Financiar dhe Mbështetja e Zhvillimit të Shëndoshë të Sektorit Privat. CAS02 mbështeti me sukses fazën përfundimtare të tranzicionit të rolit të shtetit në sektorin financiar nga roli i pronarit në rolin e rregullatorit. Banka e mbështeti këtë tranzicion përmes përmirësimit të kuadrit ligjor dhe atij institucional të nevojshëm për funksionimin e një sektori financiar me bazë tregu dhe rritjes së pavarësisë dhe kapaciteteve të Bankës së Shqipërisë. Nxitur nga angazhimi i fortë i qeverisë dhe nga kredibiliteti që Banka siguroi me partnerët përkatës, Kredia për Mbështetje të Rregullimeve Strukturore në Sektorin Financiar (FSAC) dhe Asistenca Teknike për Ngritjen e Institucioneve të Sektorit Financiar (FSIBTA) mbështetën me sukses zhveshjen e sistemit bankar nga pronësia shtetërore, si edhe hartimin e një kuadri ligjor, institucional dhe mbikqyrës për zhvillimin e shëndoshë të sektorit financiar (duke përfshirë edhe sektorin jobankar siç janë sigurimet). Tashmë Banka e Kursimeve është privatizuar dhe i është hequr moratoriumi për aktivitetet huadhënëse. Po ashtu është privatizuar pjesërisht edhe kompania shtetërore e sigurimeve (INSIG). Banka e Shqipërisë (BoA) ka forcuar ndjeshëm kapacitet e saj mbikqyrëse përmes futjes dhe zbatimit të një procesi mbikqyrjeje që bazohet më tepër në analizat e riskut (risk-based supervision process). Është modernizuar kuadri ligjor, rregullator dhe mbikqyrës për institucionet jo-financiare, ndërsa është forcuar më tej kuadri për falimentimin, kolateralin (barrët e siguruara), zgjidhjen e borxhit. Këto arritje marrin edhe më shumë vlera për shkak të krizave që kaloi sektori financiar në Shqipëri në vitin 1997 (Tabela 2.2).




ECURISË REZULTATET

MJEDISI PËR INVESTIMET, PRODHIMIN DHE EKSPORTET E SEKTORIT PRIVAT ËSHTË PËRMIRËSUAR PËRMES: • Uljes së

barrierave administrative për investitorët;

• Përmirësimit të standardeve të kontabilitetit;

• Përmirësimit të kuadrit ligjor dhe alternativave për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve tregtare.

• Përfundimi i Studimit mbi Barrierat Administrative për Investimet dhe hartimi i Planit të Veprimit;

• Fakte për zbatimin e Planit të Veprimit mbi Barrierat Administrative;

• Miratimi i një ligji të ri modern për kontabilitetin bazuar në standardet ndërkombëtare;

• Përfundimi i plan-biznesit për portofolin e ATK-së;

• Ngritja dhe funksionimi i një Qendre për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjeve tregtare për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve tregtare jashtë sistemit të gjykatave.

Me mbështetjen e FIAS-it, në vitin 2003 përfundoi Studimi mbi Barrierat Administrative, bashkë me një Plan Veprimi që është duke u zbatuar. Pothuajse 80% e veprimeve të parashikuara në Planin e Veprimit kanë përfunduar ose janë duke përfunduar. Sipas një anketimi/sondazhi të vitit 2004, shkalla e barrierave administrative në krahasim me vitin 2002 qe ulur, në veçanti përsa u takon atyre që lidhen me administratën doganore. Megjithatë, sondazhi tregon se perceptimi i përgjithshëm i bashkësisë së biznesit është që pengesat kyresore që ende mbeten për tu zgjidhur janë: (i) probleme të praktikave të padrejta, (ii) normave tatimore, (iii) furnizimi me energji elektrike, (iv) korrupsioni dhe (v) ndryshimet e shpeshta të kuadrit rregullator. Në prill të vitit 2004 u miratua një ligj i ri për kontabilitetin dhe është zbatuar një plan zhvillimi institucional për falimentimin dhe barrët e siguruara. Plani i biznesit për portofolin e Agjencisë së Trajtimit të Kredive ka përfunduar me mbështetje nga projekt FSAC i Bankës dhe po vijon puna për zbatimin e tij. Është ngritur Qendra për Zgjidhjen Alternative të Mosmarrëveshjeve Tregtare dhe stafi i saj është trainuar dhe është i gatshëm për trajtimin e rasteve. Megjithatë, deri tani asnjë rast nuk i është paraqitur kësaj qendre dhe rrjedhimisht ky rezultat nuk është arritur plotësisht.


79

TABELA 2.2: CAS02 REZULTATET NË NXITJEN E ZHVILLIMIT TË QENDRUESHËM TË SEKTORIT

PRIVAT (Reformat në Sektorin Financiar)




ECURISË REZULTATET

FUQIZIMI I SEKTORIT FINANCIAR NË MBËSHTETJE TË ZHVILLIMIT TË SHËNDOSHË TË SEKTORIT PRIVAT PËRMES: • Rritjes së

ndërmjetësimit financiar dhe shtimit të kredive për sektorin privat;

• Rregulloreve më të mira financiare dhe rritjes së kontrollit;

• Liberalizimit të tregjeve financiare dhe uljes së pronësisë së shtetit në sektor;

• Përmirësimit të disponibilitetit dhe besueshmërisë së shërbimeve të tjera financiare si p.sh. sigurimet;

• Zhvillimit të institucioneve financiare jobankare.

• Rritja e kreditimit të sektorit privat me 30% në vit (Baza: 35 miliardë në vitin 2001; Objektivi: Lek 56 miliardë në vitin 2004);

• Futja e pagesës së rrogave të sektorit publik përmes sistemit bankar.

• Zbatimi i sistemit RTGSpër vlera të mëdha;

• Miratimi dhe zbatimi i rregulloreve të kënaqshme bankara nga Banka e Shqipërisë (BoA);

• Zbatimi i Planit për Zhvillimin e Mbikqyrjesdhe futja mbikqyrjes së bazuar tek analiza e riskut (risk-based supervision);

• Ngritja e Fondit të Sigurimit të Depozitave;

• Përfundimi i privatizimit të Bankës së Kursimeve dhe INSIG-ut;

• Krijimi i Rregullatorit të Sigurimeve.

Vëllimi i kreditit u rrit nga 35 miliardë lek në vitin 2001 në 55 miliardë lekë në qershor 2004, gjë që tregon se reformat në sektorin financiar po luajnë një rol më të madh në nxitjen e zhvillimit të sektorit privat. Rrogat e sektorit publik nisën të paguhen përmes sistemit bankar gjatë vitit 2004/05. Me mbështetjen e Bankës, BoA futi sistemet ACH dhe RTGS. Tashmë janë miratuar rregullore bankare të kënaqshme, të cilat po zbatohen nga BoA. Banka e Shqipërisë miratoi Planin për Zhvillimin e Mbikqyrjes në mars të vitit 2002. Ky plan përcakton strategjinë afatgjatë dhe programin institucional të zhvillimit të mbikqyrjes bankare. Strategjitë e mbikqyrjes, analiza e riskut, vlerësimet e administrimit dhe planet e mbikqyrjes së tyre kanë ndikuar në rritjen e e cilësisë dhe bërjen e proceseve më gjithëpërfshirës. Agjencia e Sigurimit të Depozitave (DIA) u krijua në kuadrin e ligjit për Sigurimin e Depozitave, që hyri në fuqi në tetor të vitit 2002. Deri në qershor 2004, totali i asteve të akumuluara të Agjencisë ishte 1.7 miliardë lek. Kjo përfaqëson një raport prej 1.1% të fondit të mbuluar ndaj depozitave të siguruara. Banka e Kursimeve u privatizua në vitin 2004 (me një shifër rekord investimesh të huaja direkte (FDI) prej 126 milionë dollarësh). Me privatizimin e Bankës së Kursimeve u ul pronësia e shtetit në sektorin bankar në 40% aksione në 2 banka të vogla. 40% e INSIG-ut është privatizuar dhe kanë nisur përgatitjet për privatizimin e tij të plotë. Agjencia e Mbikqyrjes së Sigurimeve (ISA) u krijua në dhjetor të vitit 2004, në përputhje me kërkesat e pavarësisë buxhetore dhe operative të Shoqatës Ndërkombëtare të Mbikqyrësve të Sigurimeve.

21. Rezultati (outcome) 3: Përmirësimi i Produktivitetit Rural dhe Rritja e të Ardhurave në Zonat Rurale. Përgjegjësia e manaxhimit të pothuaj të gjithë rrjeteve të ujitjes i është kaluar shoqatave të fermerëve, të cilat garadualisht po përfshihen edhe në mbrojtjen kundër përmbytjeve. Me krijimin e Organizatave për Manaxhimin e Peshkimit (FMO), koncepti i burimeve të manaxhuara nga komuniteti është zgjeruar dhe tashmë përfshin peshkimin dhe pyjet. FMO-të manaxhojnë burimet e peshkimit, portet dhe pyjet në mbi 100 komuna. Aksesi për fonde në zonat rurale është përmirësuar gjithashtu përmes rritjes së mbulimit të shoqatave të kreditit dhe shtimit të kredive bankare. Skemat e mikrokreditit janë shtrirë si në zonat urbane, ashtu edhe në ato rurale dhe institucionet e mikrokreditit janë maturuar si nga ana financiare ashtu edhe nga ana operative. Në zonat rurale është rritur prodhimtaria bujqësore dhe të


80

ardhurat vjetore për një fermer tipik që ka përfituar nga rehabilitimi i skemave të ujitjes nga Banka janë rritur me afërsisht 600 dollarë.51 (Tabela 2.3).

TABELA 2.3: CAS02 REZULTATET NË NXITJEN E ZHVILLIMIT TË QENDRUESHËM TË SEKTORIT PRIVAT

(Sektori Bujqësor dhe ai Rural) CAS02 FUSHAT QË

BANKA PARASHIKONTE TË

INFLUENCONTE


PËRMIRËSIMI I PRODUKTIVITETIT RURAL DHE RRITJA E TË ARDHURAVE NË ZONAT RURALE PËRMES: • Funksionimit më të

mirë të tregut rural të tokës;

• Ristrukturimit të shërbimeve këshillimore dhe liberalizimit të tregëtisë së farërave;

• Miratimit të standardeve ndërkombëtare dhe certifikimi i cilësisë së farërave;

• Rritjes së shfrytëzimit të qendrueshëm të burimeve të peshkut përmes forcimit të manaxhimit me bazë komuniteti të burimeve të peshkimit;

• Rritjes të efikasitetit dhe mbulimit me kullim dhe ujitje përmes kalimit të manaxhimit tek

• Hartimi i një plani biznesi për rregjistrimin e pasurive të paluajtshme;

• Ulja e kohës/kostos për rregjistrimin e tokës (Baza: 2 ditë në vitin 2002; Objektivi: 1 ditë në vitin 2004);

• Ecuria në lidhje me rregjistrimin e parë të zonave rurale kadastrale (Baza: 70% në vitin 2002; Objektivi: 87 % deri në vitin 2005);

• Rritja vjetore e rregistrimeve të pasurive të paluajtshme (Baza: 14,000 në vitin 2002; Objektivi: 20,000 për vitin 2004);

• Futja e procesit të certifikimit të farërave dhe shumëzimi dhe tregtia me përfshirjen e sektorit privat;

• Zbatimi i ligjeve dhe rregulloreve për standardet ndërkombëtare të farërave;

• Futja e akuakulturës së ujit të ëmbël në 70 rezervuarë ujitjeje deri në vitin 2005;

• Ngritja e Oganizatave për Manaxhimin e Peshkimit (Baza: 0 në vitin 2002; Objektivi: 5 deri në vitin 2004);

• Firmosja e kontratave për rehabilitimin e porteve të

Ka përfunduar hartimi i një plani biznesi për rregjistrimin e pasurive të paluajtshme dhe ka hyrënë fuqi Ligji Nr. 9235 (korrik 2004) për kompensimin dhe kthimin e pronës private. Koha për rregjistrimin e tokës është ulur dhe kostoja e rregjistrimit është përgjysmuar, por tarifat e noterëve janë ende shumë të larta dhe nuk janë ndryshuar. Rregjistrimi i parë i tokës ka përfunduar në 80.6% të zonave rurale kadastrale. Zyrat e rregjistrimit të pasurive tashmë funksionojnë plotësisht. Rregjistrimi i tokës është rritur nga 14,000 në vitin 2002 në 20,000 në fund të vitit 2004. Është futur procesi i certifikimit të farërave dhe shumëzimi dhe tregtia tashmë janë plotësisht të privatizuara. Janë ristrukturuar institucioneve e kërkimeve buqjësore dhe ka patur një rritje të prodhimit të farërave të zgjedhura me8% në 43.2 ton për çdo stacion kërkimor. Rregulloret në lidhje me farërat tashmë u janë përshtatur standardeve ndërkombëtare me miratimin e ligjit Nr. 8800 dhe atij me nr. 8732.Akuakultura e ujërave të ëlmbla ka hyrë në mbi 70 rezervuare ujitjeje. Janë krijuar 11 Ogranizata të Manaxhimit të Peshkimit, si edhe ka përfunduar rehabilitimi i portit të Vlorës dhe Sarandës. Është rehabilituar ekonomia e rastit të koranit të liqenit të Ohrit dhe është trainuar personeli punonjës. Janë krijuar 550 SHPU për manaxhimin e ujitjes dhe është trainuar personeli. Manaxhimi i skemave të ujitjes nga komuniteti arriti 60% të gjithë zonës së ujitur dhe në fund të vitit 2006 do të arrijë në 100%. Toka bujqësore me skema funksionale ujitjeje dhe kullimi është rritur respektivisht me 50% dhe 70% të gjithë tokës së ujitur përmes rehabilimit të 50,000 ha të sistemit të ujitjes dhe 93,000 ha të sistemit të kullimit dhe

51 Projekti i parë i Ujitjes dhe Kullimit ndihmoi në rehabilitimin e ujitjes për 58,000 hekatrë tokë dhe kullimit të 130,000 hektarëve, si edhe nxiti krijimin e afërsisht 200 Shoqatave të Përdoruesëve të Ujit (SHPU).


81

grupet e komunitetit;

• shtimit të kredive bankare për zonat rurale;

• Përmirësimit të aksesit në tregjet bujqësore;

• Shtimit të të ardhurave rurale jofermere.

Vlorës dhe Sarandës; • Krijimi i Shoqatave të

Përdoruesëve të Ujit për manaxhimin e skemave të ujitjes (Objektivat: mbulesa 60% në vitin 2004, duke shkuar në 100% deri në vitin 2006);

• Të ardhurat vjetore të tregjeve të Lushnjes të rriten me 50% në 30,000 dollarë deri në vitin 2004;

• Përfundimi i sondazhit/anketimit për të përcaktuar të ardhurat jo nga fermat.

mbrojtjes nga përmbytjet (2/3 e tokës së ujitur në vend) duke u sjellë përfitime mbi 100,000 fermerëve. Janë ngritur tregjet e Lushnjes dheKorçës, me pika informacion për përdorimin e tregut për tregtarët dhe fermerët, si edhe janë vendosur lidhje me rrjetin Aminsnet të BE-së dhe tregjet në Itali dhe Greqi. Të ardhurat vjetore të tregjeve bashkiakë në Lushnje janë rritur me 50% gjatë periudhës 2002-04, duke arritur në 30,000 dollarë në viitn 2004. Po përfundon një anketim për të ardhurat rurale.

22. Rezultati (outcome) 4: Përmirësimi i Kushteve të Mjedisit dhe Përdorimit më të Qendrueshëm të Burimeve Natyrore. Me kalimin e manaxhimit të pyjeve tek komunat janë ulur edhe prerjet e paligjshme të tyre. Krijimi i Inspektoriatit të Mjedisit solli përmirësime në zbatimin e rregulloreve të mjedisit, ndërsa po bëhen përpjekje në vijim për uljen e ndotjeve nga mbeturinat urbane dhe punimet tashmë kanë nisur në disa qytete të Shqipërisë. Megjithatë, ecuria e përgjithshme në këtë fushë ka qenë e ngadaltë dhe dy projekte të Bankës që do të mbështesnin rezultatet në këtë fushë nuk u miratuan përpara tremujorit të fundit të CAS02 (Tabela 2.4).

TABELA 2.4: CAS02 REZULTATET NË NXITJEN E ZHVILLIMIT TË QENDRUESHËM TË SEKTORIT PRIVAT

(Mjedisi dhe Manaxhimi i Burimeve Natyrore) CAS02 FUSHAT QË

BANKA PARASHIKONTE TË INFLUENCONTE


4. PËRMIRËSIMI I KUSHTEVE TË MJEDISIT DHE PËRDORIM MË I QENDRUESHËM I BURIMEVE NATYRORE PËRMES: • Ulja e rasteve të prerje

të paligjshme të pyjeve;• Shtimi i sipërfaqeve të

‘Zonave të Mbrojtura’; • Zbatimi i rregulloreve

të mjedisit; • Integrimi i elementëve

të mjedisit në politikat sektoriale;

• Ulja e ndotjeve urbane; • Elemini i ndotjeve nga

arseniku; • Pastrimi i “pikave të

nxehta” të mjedisit në përputhje me standardet

• Ulja e rasteve të prerje të paligjshme me 10% në vitin 2002; 20% në vitin 2003 dhe 20% në vitin 2004;

• Rehabilitimi i 5,000 ha pyje dhe 200 ha kullota;

• Shtimi i zonave të mbrojtura nga 6% e gjithë sipërfaqes në vitin 2002 në 15% deri në fund të vitit 2004;

• Krijimi i Inspektoritatit të Mjedisit;

• Shtimi i inspektimeve dhe sanksioneve mjedisore;

• Azhurnimi i Planit kombëtar të Veprimit për Mjedisin deri në fund të vitit 2002;

• Kontraktimi i punimeve për ndërtimin e impjantit të pastrimit të ujrave të zeza dhe fushëgropës (landfill) me mbetje të

Gjatë periudhës midis viteve 2001-04 pati një ulje me 52% të prerjeve të paligjshme (12%në vitin 2002; 37% në vitin 2003 dhe 13% në vitin 2004). Janë rehabilituar afërsisht 5,100 ha pyje dhe 270 ha kullota. Zonat e mbrojtura janë shtuar me 11% që nga viti 2002 deri në fund të vitit 2004 (nga 165,000 ha në 183,000 ha). Në vitin 2002 u krijua Inspektoriati i Mjedisit dhe numri i inspektimeve dhe gjobave ka ardhur duke u rritur. Plani Kombëtar i Veprimeve për Mjedisin (NEAP) u azhurnua në vitin 2002. Janë ngritur gjithashtu disa pak struktura në ministritë e linjës që merren me çështjet e mjedisit. Po vijon puna për ndërtimin e impjantit të trajtimit të ujërave të zeza në rafinerinë eBallshit, si edhe po punohet me studimin e fizibilitetit për një fushëgropë (landfill) për mbetjet e rrezikshme. Ndërtimi i impjantit për trajtimin e kanalizimeve të ujërave të zeza nëPogradec është planifikuar për vitin 2005,


82

ndërkombëtare. rrezikshme në rafinerinë e Ballshit;

• Përfundimi i studimeve të fizibilitetit për impjantin e trajtimit të ujërave të zeza në Pogradec në vitin 2005 dhe lagunat në Durrës, Lezhë & Saranda;

• Përfundimi i studimeve të fizibilitetit për punimet e rehabilitimit në tre ‘pikat e nxehta’ deri në vitin fiskal 2004.

ndërkaq po vijon puna me studimet e fizibilitetit për lagunat e Durrësit, Lezhës dhe Sarandës. Studimet e fizibilitetit për pikat e nxehta duke përfshirë edhe fushëgropën (landfill) e Sharrës, Porto Romanos dhepunimet e rehabilimit për PVC-në e Vlorëspërfunduan gjatë 2003/05.

23. Rezultati (outcome) 5: Ulja e risqeve makro-ekonomike që lidhen me sektorin e energjetikës dhe përmirësimi i furnizimit me energji. Performanca e sektorit të energjetikës u rrit ndjeshëm gjatë periudhës së CAS02 përmes vijueshmërisë së zbatimit të një Plani disa vjeçar Veprimi për sektorin elektro-energjetik, i cili u hartua nën lidershipin e Bankës. Objektivat sasiore të performancës, të parashtruar në Planin e Veprimit, u arritën në 15 nga 16 tremujorët qysh nga miratimi i këtij plani në vitin 2001. Ka patur një ulje progresive në përdorimin e paligjshëm të energjisë, ka patur rritje të faturimit dhe arkëtimit të energjisë, tarifat po rriten në mënyrë graduale, ndërsa në të njejtën kohë është futur një skemë për mbrojtjen e shtresave vulnerabël nga ndikimi i rritjes së çmimit të energjisë. Këto arritje, shtuar edhe situatën pozitive hidrologjike të viteve 2003 dhe 2004, kanë ulur risqet makro-ekonomike nga sektori i energjetikës, kanë përmirësuar furnizimin me energji, si edhe kanë sjellë përmirësime të ndjeshme në performancën financiare të KESH-it. Megjithëse edhe në të ardhmen mund të ketë nevojë për importe të mëdha të energjisë elektrike, nga buxheti i shtetit nuk do të kërkohet më asnjë subvencion, duke nisur që nga viti 2005. Janë arritur përmirësime shumë të rëndësishme përsa i përket qeverisjes, duke përfshirë përmirësime në strukturën e manaxhimit të KESH-it, janë rritur kontrollet e brendshme financiar që kanë sjellë më shumë transparencë në transaksionet financiare të KESH-it, është krijuar një ent i pavarur rregullator i energjisë, ka nisur një zbatimi efektiv i ligjeve të reja që disiplinojnë pagesat e konsumatorëve familjarë dhe privatë, si edhe për entet buxhetore dhe jo-buxhetore (Tabela 2.5).

TABELA 2.5: CAS02 NXIJTA E ZHVILLIMIT TË QENDRUESHËM TË SEKTORIT PRIVAT (Reformat në Sektorin Energjetik)




ULJA E RISQEVE MAKROEKONOMIKE QE LIDHESHIN ME SEKTORIN ENERGJETIK DHE PËRMIRËSIMI I FURNIZIMIT ME ENERGJI PËRMES: • Uljes së ndërprerjeve të energjisë;

• Uljes së subvencioneve të KESH-it për importimin e energjisë;

• Reduktimi i humbjeve në energji në 42% në vitin 2002 dhe në përputhje me objektivat e vendosura në Planin e Veprimit për vitet 2003/04;

• Rritja e faturimit në 90% në vitin 2002 në nivelet e rëna dakord në Planin e Veprimit për vitin 2003/04;

• Numri i klientëve pa matësa të ulet në nivelet e Planit të Azhurnuar të Veprimit;

• Krijimi i TSO-së • Hartimin i një Modeli Tranzitor

të Tregut;

Nderprerjet e energjise elektrike jane pakesuar sipas parashikimeve te Planit te rishikuar te Masave per Sektorin Energjitik, dhe te gjitha objektivat e tij per tre vjetet e fundit jane arritur. Objektivat per mbledhjen e pagesave dhe humbjet jane arritur ne 15 nga 16 tremujoret qe nga viti 2001. Humbjet per 9 mujorin e 22004 ishin 36.6% dhe mbledhja e faturave u rrit ne 94.7% gjate te njejtes periudhe (nga 8.1 miliard lek ne 2000 ne 27miliard leke ne 2004). Si rezultat, subvencionet per importim energjie dhene KESH kane rene progresivisht nga 22 milion $ ne 2002 ne 2.5milion $ ne 2004. Nuk eshte parashikuar subvencion per vitin 2005 dhe me pas vecanerisht pas ngritjes se Fondit te Balancimit. Te gjithe


83

• Zbatimit të fazës së parë të planit të reformës në sektorin e energjetikës;

• Përmirësimit të qeverisjes në fusha që lidhen me energjetikën.

• Zbatimi i një skeme për subvencionimin e energjisë për të mbrojtur të varfërit nga efektet e rritjes së çmimeve;

• Miratimi dhe zbatimi i ligjeve të reja për të ndikuar pozitivisht në disiplimin e pagesave të energjisë nga konsumatorët familjarë.

konsumatoret shtepiake jane paisur ne vitin 2004 me matesa. Eshte krijuar Operatori i Sistemit te Transmetimit dhe gjithashtu eshte hartuar Modeli Tranzitor i Tregut. Per shtresat e varfera eshte bere efektiv një subvencion për të zbutur impaktin e rritjes së çmimit të energjisë elektrike. Janë forcuar ligjet për disiplinimin e pagesës, si edhe është forcuar zbatimi.

24. Rezultati (outcome) 6: Funksionim dhe Administrim më Efikas i Infrastrukturës së Transportit dhe Ujësjellsave. Pengesa të jashtëzakonshme në sektorin e ujësjellsave dhe atë të rrugëve janë njohur si kufizime/pengesa madhore për zhvillimin e mëtejshëm të sektorit privat, rritjen ekonomike të qendrueshme dhe uljen e varfërisë. Strategjia (CAS02) parashikoi disa aktivitete huadhënëse dhe johuadhënse që dhanë ndikime pozitive të ndjeshme në sektorin e transportit. U përfunduan një sërë investimesh për rrugët, të cilat u përqëndruan në Korridorin kryesor Lindje- Perëndim52 dhe Veri-Jug. Përfunduan gjithashtu edhe një sërë punimesh mirëmbajtjeje për të riparuar dëmtimet e shkaktuara nga kamionët e tonazhit të rëndë gjatë konfliktit në Kosovë, të shoqëruara dhe me ndryshime institucionale me synim rritjen e efiçiencës dhe targetimit të mirëmbajtjes së rrugëve. U përmirësua funksionimi i portit të Durrësit, me shumë rëndësi për vendin, përmes rehabilitimit të infrastrukturës, krijimit të Autoritetit Autonom Portual, privatizimit të disa prej operacioneve të portit dhe një përmirësimi të përgjithshëm të procedurave doganore. Në nënsektorin e hekurudhave, hekurudha shqiptare (HSH) u transformua në një shoqëri anonime, por ende ka nevojë patjetër për një ristrukturim dhe racionalizim sipas direktivave të BE-së. Nënsektori i hekurudhave ende nuk është financiarisht i qendrueshëm dhe shërbimet që ofron janë tejet të kufizuara. Janë bërë edhe përmirësime të tjera, duke përfshirë uljen e kostove jo-tarifore të tregtisë dhe transporteve, reformën në procedurat doganore dhe përmirësime në pikat kufitare.53 Megjithatë, zhvillimi institucional i sektorit të transporteve ka qenë dukshëm më pak i suksesshëm. Ndonëse ka patur disa reforma në lidhje me DPRr-në, ende mbetet shumë për të bërë për zbatimin e legjislacionit, prioritizimin e investimeve dhe ngritjen e kapaciteteve të institucioneve të sektorit. Përfundimi i Planit Kombëtar për Tansportet Shqiptare (ANTP), me mbështetje nga BE-ja, ofron një strategji shumë të nevojshme të përgjithshme mbi bazën e të cilës mund të hartohet një program të cilit i kishte ardhur momenti prej kohësh, por që nuk ishte hartuar, mbi investimet prioritare në sektorin e transportit. Megjithatë, pavarësisht përfshirjes afatgjatë të Bankës në sektorin e transporteve, gjatë vitit fiskal 2005 qeveria shqiptare ndërmorri projekte të mëdha dhe koncensione, përfitimi ekonomiko-social i të cilëve ishte i dyshimtë dhe të cilat projekte nuk u planifikuan dhe prokuruan me transparencë dhe nuk janë në përputhje me prioritetet e caktuara në ANTP dhe SKZHES (Tabela 2.6).

52 Korridori VIII Panevropian. 53 Deri në mars 2005, projekti i TTFSE-së kishte kontribuar në: (i) ulje të ndjeshme të kohës së përpunimit të mallrave në dogana dhe agjencitë kufitare në të gjitha pikat pilote – mesatarisht me 55%; (ii) rritje e arkëtimit të të ardhurave doganore (në përgjithësi afërsisht 20%), dhe (iii) rritje të vëllimeve të tregëtisë rajonale me afërsisht 30%. Gjithashtu projekti kontribuoi në forcimin e bashkëpunimit midis agjencive brenda vendit, duke mbështetur rrjedhimisht prioritetet e qeverisë për të luftuar kontrabandën dhe krimin e organizuar.


84

TABELA 2.6: CAS02 NXITJA E ZHVILLIMIT TË QENDRUESHËM PRIVAT

(Përmirësimi i Shërbimeve të Infrastrukturës) CAS02 FUSHAT QË

BANKA PARASHIKONTE TË INFLUENCONTE


FUNKSIONIM DHE ADMINISTRIM MË EFIKAS I INFRASTRUKTURËS SË TRANSPORTIT DHE UJËSJELLSAVE PËRMES: • Ristrukturimit të Administratës Kombëtare të Rrugëve;

• Ndërtimit dhe rehabilitimit të rrugëve kombëtare dhe rurale;

• Përmirësimit të infrastrukturës së transportit në pikat kufitare;

• Përfshirjes së sektorit privat në administrimin dhe vënien në funksionim të ujësjellsave.

• Perdorimi i sistemit operacional te manaxhimit te shtresave rrugore;

• Kontraktimi me tender i punimeve te mirembajtjes rrugore -;

• Rritja e pjesëmarrjes së komunitetit në mirëmbajtjen e rrjeteve të rrugëve komunitare;

• Futja/plotësimi i standardeve për rrugët;

• Ndërtim/rehabilitimi 1,000 km rrugë rurale dhe ndërtim/ rehabilitim i 1,300 km rrugë kombëtare deri në vitin 2007;

• Ndërtim/rehabilitim i 2 pikave kufitare;

• Futja e operatorëve privatë në 4 qytete deri në vitin 2004.

Nje sistem i manaxhimit te shtresave rrugore eshte futur ne perdorim ne vitin 2005 dhe ristrukturimi i Administratës Kombëtare të Rrugëve do të përfundojë në fund të vitit 2005. Projektet e rrugëve të financuara nga Banka mbështetën ndërtimin/rehabilitimin e 1,700 km rrugë rurale dhe 1,300 km rrugë nacionale. Funksionet e portit aq të rëndësishëm të Durrësit u përmirësuan përmes rehabilitimit të infrastrukturës, krijimit të Autoritetit autonom Portual, privatizimit të disa prej veprimtarive të portit dhe përmirësimeve të përgjithshme të procedurave doganore, të sigurisë etj. Projekti i TTFSE-së gjithashtu ndihmoi në përmirësimin e infrastrukturës në dy pika kufitare, si edhe në lidhjet midis kufirit dhe Qendrës. Janë përmirësuar shërbimet e ujësjellsave (përdorimi mesatar, lidhjet, higjiena, rritja e faturimit të ujit dhe pagesave përkatëse) përmes përfshirjes së operatorëve privatë në 4 qytete kryesore me kontrata manaxhimi.

PËRMIRËSIMI I AKSESIT TË TË VARFËRVE NË INFRASTRUKTURËN URBANE PËRMES: • Përmirësimit të planifikimit të infrastrukturës urbane;

• Ngritja e infrastrukturës kryesore në zonat zona të neglizhuara/që nuk aksesin e duhur tek shërbimet (under-serviced areas);

• Legalizimi i vendbanimeve informale në zonat periurbane të Tiranës.

• Ngritja e infrastrukturës bazë në 19 zona të neglizhuara/që nuk aksesin e duhur tek shërbimet (under-serviced areas);

• Miratimi i Planit të Manaxhimit të Infrastrukturës për Tiranën e Madhe;

• Zbatimi i ligjit për legalizimin e vendbanimeve të paligjshme;

• Rregjistrimi i 500 banesave dhe tokave përkatëse në vendbanimet informale deri në vitin 2004 (Baza: 0, Objektivi 1000 familje deri në vitin 2005).

Ka përfunduar ngritja e infrastrukturës esenciale (ujësjellës, energji elektrike, rrugë, kanalizime dhe ndriçim) në 19 zona të neglizhuara/që nuk aksesin e duhur tek shërbimet (under-serviced areas) ku banojnë 18,000 familje dhe kanë përfunduar punimet inxhinierike për 7 zona të tjera. Një Plan për Manaxhimin e Infrastrukturës për Tiranën e Madhe është miratuar nga Këshilli Kombëtar i Rregullimit të Territorit dhe po zbatohet. Ligji për Legalizimin e Vendbanimeve të Paligjshme u miratua në vitin 2004. Rregjistrimi i zonave të paligjshme (shtëpitë e banimit dhe tokat përrreth)përfundoi për 2,548 familje në Bathore dheLaprakë (Tiranë). Sipas akteve nënligjore të Ligjit për legalizimin e zonave të paligjshme këto shtëpi do të nisin nga legalizimi që nga viti 2005 e më tutje.

25. Në sektorin e ujësjellës-kanalizimeve ka patur ecuri përsa i takon përmirësimit të infrastrukturës, qeverisjes dhe pjesëmarrjes së sektorit privat në ofrimin e shërbimeve, si edhe përsa i takon fuqizimit të institucioneve. Banka përmes këshillimit për politikat dhe aktiviteteve të huadhënies ndihmoi në përgatitjen e një Strategjie Kombëtare gjithëpërfshirëse për Ujësjellës-Kanalzimet, si dhe një Strategjie Rurale për Ujësjellës-Kanalizimet. Megjithatë, pak progres është bërë nga ana e qeverisë në zbatimin e strategjisë rurale të ujësjellës-kanalizimeve dhe në zonat rurale këto shërbime u përkeqësuan edhe më tej gjatë CAS02. Në zonat urbane janë marrë masa emergjente për rehabilitimin e këtyre shërbimeve, të cilat


85

ishin të suksesshme në ngushtimin e hendekut të madh në shërbimet e mirëmbajtjes dhe rehabilitimit deri me futjen e kontratës së manaxhimit në katër qytete kryesore të vendit. Bashkive iu dha pushteti për të kontrolluar shërbimet e ujësjellës-kanalizimeve dhe investimet. Tashmë ka marrëveshje institucionale për bashkitë të kenë marrëdhenie të ngushta e të drejtpërdrejta me ofruesit privatë të shërbimit. Janë krijuar panelet e konsumatorit si një mekanizëm për forcimin e qeverisjes së ofrimit të shërbimeve (Tabela 2.6). 26. Rezultati (outcome) 7: Përmirësimi i aksesit të të varfërve në infrastrukturën urbane. SKZHES-ja synonte ofrimin e infrastrukturës bazë për bashkitë e përfshira në Projektin e Bankës për Manaxhimin e Tokës Urbane (VF 1998). Kjo çoi në futjen e metodave më efikase për sigurimin e infrastrukturës komunitare (ku janë përfituesit që vendosin për prioritetet dhe që kontribuojnë në financimin e tyre) mbështetur nga reformat e tokës. Megjithatë, planifikimi i dobët i tokës urbane dhe zbatimi mbeten pengesa serioze për vendim-marrje investimesh me kosto efektive dhe pengojnë përmirësimin e shërbimit. Gjithashtu, vonesat në zbatimin e ligjin për kthimin e tokës dhe atij për legalizimin e vendbanimeve informale e kanë ulur impaktin potencial të ndërhyrjeve të Bankës dhe partnerëve të tjerë (Tabela 2.7).

Objektivi III: Nxitja e Zhvillimit Njerëzor 27. Treguesit e sektorit social e vendosin Shqipërinë në fund të listës së vendeve evropianë në fushën e zhvillimit social. Shqipëria ka përpara një program të vështirë për trajtimin e nivelit të lartë të papunësisë dhe varfërisë. Në periudhën pas tranzicionit u shënua një përkeqësim/rënie e përqindjeve neto të frekuentimit të arsimit, sasisë dhe cilësisë të infrastrukturës shëndetësore dhe aksesit tek shërbimet. Strategjia (CAS02) përfaqësonte një zhvendosje në qasjen e Bankës, nga ndërhyrjet e tipit të emergjencave, drejt përqëndrimit në infrastrukturë dhe ngritjen e institucioneve në nivel qendror. Rezultatet për arritjen e këtij objektivi u mbështetën gjerësisht nga ndërhyrje të para vitit 2002, si p.sh.: Projekti i Reformës në Arsim, Projekti për Zhvillimin e Shërbimeve Sociale dhe Projekti për Rimëkëmbjen e Sektorit të Shëndetësisë, si edhe nga programe të rëndësishme reformash politikash përmes programit PRSC të CAS02 (Aneksi C). 28. Vlerësimi i programit: Rezultatet në lidhje me nxitjen e zhvillimit njerëzor gjatë periudhës së zbatimit të CAS02 vlerësohen të jenë arritur . Edhe këtu, rezultatet (outcomes) variojnë ndjeshëm sipas aspekteve të ndryshme të reformave në sektorin social. 29. Rezultati (outcome) 1: Përmirësimi i Rezultateve Arsimore. Pavarësisht nga një farë ecurie e vënë re në sektorin e arsimit, kushtet e përgjithshme të këtij sektori në Shqipëri në fund të periudhës së CAS02 ishin shumë të vështira. Megjithatë, përfundimi i hartimit të strategjive për sektorin e arsimit dhe dokumenteve të politikave për decentralizimin ishin objektiva shumë të rëndësishëm të reformave të sektorit dhe në këtë periudhë u bënë hapa konkretë përpara drejt reformave institucionale, hartimit të planit të veprimit për zbatimin e strategjisë arsimore dhe forcimit të kapaciteteve të vlerësimit dhe testimit. Shqipëria e ka dorrëzuar dokumentin në kuadrin e iniciativës Arsim për të Gjithë (Arsim For All (EFA)), që parashtron objektivat specifikë që duhen plotësuar. Megjithatë, përpjekjet e tjera për rritjen e frekuentimit shkollor dhe arritjet në arsimin fillor dhe të mesëm, futjen e reformave të kurikulimit për përmirësimin e cilësisë së arsimit, dhe përmirësimin e performancës në sektorin e arsimit janë ende në fazat e para për të dhënë rezultate substanciale (Tabela 3.1).


86

TABELA 3.1: CAS02 REZULTATET PËR NXITJEN E ZHVILLIMIT TË BURIMEVE NJERËZORE (ARSIMI)

30. Rezultati (outcome) 2: Përmirësimi i aksesit dhe cilësisë së shërbimeve shëndetësore parandaluese/kuruese. Situata në sektorin shëndetësor është përmirësuar në mënyrë të moderuar, megjithëse është nisur nga një bazë me kushte shumë të dobta dhe me kufizime të mëdha buxhetore. Cilësia e shërbimeve bazë parandaluese dhe kurative është përmirësuar, si edhe është rritur numri i mjekëve dhe infermiereve të kualifikuara. Tashmë ka një strategji kombëtare për HIV/SIDA-n dhe po bëhen përpjekje në vazhdim për zbatimin e strategjisë së sektorit të shëndetësisë dhe dokumentit të politikave për decentralizimin e shërbimeve shëndetësore (Tabela 3.2).




PËRMIRËSIMI I REZULTATEVE ARSIMORE PËRMES; • Rritjes së shpenzimeve publike për arsimin;

• Rritja e arritjeve arsimore duke rritur vitet mesatare të shkollimit;

• Rritjes së frekuentimit shkollor në arsimin fillor dhe të mesëm;

• Futjes së reformave të kurikulave për përmirësimin e cilësisë së arsimit;

• Uljes së numrit të nxënësve për mësues;

• Uljes së numrit të personelit mësimdhënës pa arsim përkatës;

• Monitorimit më të mirë të performancës së sektorit të arsimit.

• Benchmarks për shpenzimet për arsimin Baza: 3.0%in 2002; Objektivi: 3.1% in 2004)

• Përqindjet e frekuentimit neto të arsimit (NER) në shkollat tetëvjeçare u rritën (Baza: 90% in 2000; Objektivi: 94% in 2004

• NER për arsimin e mesëm u rritën (baza 40% në vitin 2002, parashikimi 50% në vitin 2004;

• Miratimi i politikave të reja për librin shkollor dhe futja e librave shkollorë falas për arsimin bazë.

• Numri i nxënësve për mësues bie (baza 19 në vitin 2002, parashikimi 17.8 në vitin 2005 për arsimin bazë;

• Ulja e numrit të mësuesëve pa kualifikimin minimal (baza-0 fillore 19%, e mesme- 5.2% në vitin 2002. parashikimi- tetevjeçare 14.3%, e mesme 3.8 në vitin 2005;

• Në vitin 2004 u botua Raporti i Parë Vjetor për Performancën e Arsimit;

• MASH boton rregullisht të dhëna që tregojnë ecurinë në arritjen e objektivave për frekuentimin bruto.

Megjithëse shpenzimet për arismin si përqindje e totalit të shpenzimeve publike pësuan një rritje gjatë periudhës së CAS-it,totali i shpenzimeve ra nga 3.3% e GDP-së në vitin 2001 deri në 3.1% në vitin 2004. NER në vitin 2005 për arsimin 8 vjeçar u rritën në97%. NER për arsimin e mesëm arriti vetëm46% në vitin 2004 dhe rrjedhimisht nuk e plotësoi objektivi i CAS-it. U miratua një politikë e rishikuar për tekstet shkollore dhe tekste falas iu ofruan nxënësve në arsimin bazë, plus tekste shkollore falas për 80 komunat më të varfra. Tenderi konkurrues në prodhimin e librave solli ulje drastike të kostove dhe një rritje të cilësisë së librave.Raporti nxënës/mësues për arsimin bazë ra nga 19 në vitin 2002 në 18 në vitin 2004 dhe pastaj 17.8 në vitin 2005 (për arsimin bazë u ul nga 19% në vitin 2002 në 12.2% në vitin2004, ndërsa për arsimin e mesëm u ul nga 5.2% në vitin 2002 në 3.4% në vitin 2004). Numri i mësuesëve pa arsimin përkatës u ul në 12.2% në vitin 2004 për arsimin bazë dhe3.4% në vitin 2004 për arsimin e mesëm. Raporti i parë Vjetor për Performancën e Arsimit u botua në vjeshtën e vitit 2004 dhe MASH boton rregullisht të dhëna që tregojnë ecurinë në arritjen e objektivave për frekuentimin bruto. Gjithashtu ka nisur procesi për reformat e kurrikulave.


87

TABELA 3.2: CAS02 REZULTATET PËR NXITJEN E ZHVILLIMIT TË BURIMEVE NJERËZORE

(SHËNDETËSIA) CAS02 FUSHAT QË BANKA


TREGUES TË NDËRMJETËM TË ECURISË

REZULTATET

PËRMIRËSIMI I AKSESIT DHE CILËSISË SË SHËRBIMEVE SHËNDETËSORE PARANDALUESE/KURUESE PËRMES: Rritjes të përqindjes së zonave që kanë qendra shëndetësore, në veçanti në zonat e varfra;

Financimit të rehabilitimit dhe pajisjeve të qendrave shëndetësore, në veçanti në zonat e varfra;

Rritjes të financimeve publike për shërbimet shëndetësore;

Rritjes së buxhetit për vaksinimin e fëmijëve dhe për vaksinat për femrat dhe rubeolën;

Rritjes të numrit të mjekëve, infermiereve, farmacistëve;

Institucionalizimit të një sistemi për ndjekjen/kontrollin e shpenzimeve për shëndetësinë dhe raportimi mbi performancën e sektorit të shëndetësisë;

Buxheti i shëndetësisë t’i përgjigjet nevojave prioritare të evidentuara në strategjinë e sektorit të shëndetësisë.

Mbulim i plotë i të gjithë vendit me qendra shëndetësore;

Rehabilitimi/pajisja e 115 qendrave në zonat e varfra deri në vitin 2004;

Rritja e shpenzimeve për shëndetësinë (Baza: 2.3 % e GDP-së në vitin 2002, Objektivi: 2.6% e GDP-së në vitin 2004);

Rritja e numrit të mjekëve/infermiereve/famracistëve (Baza 20,862 në vitin 2000, Objektivi: 21,000 në vitin2004)

Vendim për institucionalizimin e sistemit të kontrollit/ndjekjes të shpenzimeve buxhetore dhe raportimit, duke përfshirë sistemin e llogarive kombëtare të shëndetësisë deri në vitin 2005;

Miratimi i strategjisë së sektorit të shëndetësië deri në fund të vitit 2004;

Miratimi i dokumentit të politikave për decentralizimin e shërbimeve shëndetësore deri në fund të vitit 2004;

Rritja fondeve për programet kryesore të shëndetit publik me 12% në vitin 2004 në krahasim me vitin 2003;

Rritje 25% e kujdesit parësor shëndetësor në vitin 2004;

Firmosja e kontratës të rishikuar midis ASHR-së dhe ISKSH-së duke përfshirë shpërblimin sipas performancës.

U arrit mbulimi i plotë me qendra shëndetësore dhe cilësia e shërbimeve shëndetësore bazë parandaluese/kuruese është përmirësuar përmes financimit të ndërtimit/pajisjes së 115 qendrave në zonat e varfra. Shpenzimet për shëndetësinë u rritën nga 2.3% e GDP-së në vitin 2001 në2.6% në vitin 2004, që ishte një rritje modeste, porse në fakt përbënte një arritje në kuadrin e tkurrjes së përgjithshme fiskale. Numri i mjekëve/infermierëve/farmacistëve u rrit nga 20,862 në vitin 2000 në 21,092 në vitin 2004. Tashmë ka një sistem të kontrollit dhe raportimit për buxhetin(ligji për buxhetin dhe udhëzime të tjera të nxjerra nga Ministria e Financave), ndërsa ende nuk është institucionalizuar sistemit i kontrollit dhe raportimit të buxhetit, si p.sh. sistemi i llogarive kombëtare të shëndetësisë. Ka përfunduar strategjia për sektorin e shëndetësisë dhe dokumenti i politikave përdecentralizimin e shërbimeveshëndetësore, si edhe plani i veprimevepër zbatimin e tyre mbështetur nga programi i PRSC-së së Bankës. Tashmë ka fonde të mjaftueshme nga buxheti i shtetit për të mbështetur programet prioritate të shëndetit publik. Është rishikuar kontrata midis ASHR-së dhe ISKSH-së; por këtu nuk u përfshi një sistem shpërblimi mbi bazën e performancës.

31. Rezultati (outcome) 3: Rritja e Qendrueshmërisë dhe Targetimit të Rrjetit të Sigurimeve Shoqërore. Pavarësisht vonesave në zbatim, po pilotohet me sukses ofrimi i shërbimeve të përgjithshme sociale sipas kërkesës dhe nevojave të komuniteteve, ndërsa nga fundi i vitit 2004 u miratua një dokument politikash për decentralizimin e shërbimeve sociale. Një sërë ndryshimesh parametrike të sistemit të pensioneve të mbështetura nga programi i PRSC-së kanë kontribouar në rritjen e qendrueshmërisë të sistemit të pensioneve urbane. Megjithatë, nga pikëpamja e të dhënave, sistemi i pensioneve (në veçanti


88

sistemi rural) nuk eshte akoma ne gjendje te mire/nuk eshte vene mbi baza te shendosha dhe nuk ka siguruar integritet financiar (Tabela 3.3).

TABELA 3.3: CAS02 REZULTATET NË NXITJEN E ZHVILLIMIT TË BURIMEVE NJERËZORE (Rrjeti i sigurimeve shoqërore)

CAS02 FUSHAT QË BANKA PARASHIKONTE TË

INFLUENCONTE

TREGUES TË NDËRMJETËM TË ECURISË

REZULTATET

3. QENDRUESHMËRIA DHE TARGETIMI I RRJETIT TË SIGURIMEVE SHOQËRORE DO TË PËRMIRËSOHET PËRMES: • Zbatimit të reformave parametrike për forcimin e qendrueshmërisë financiare të sistemit të pensioneve;

• Përmirësimit të qendrueshmërisë financiare të shërbimeve me bazë komuniteti;

• Përmirësimit të performancës dhe efikasitetit administrativ të ISSH-së;

• Përmirësimi i targetimit të Ndihmës Ekonomike (NE);

• Rrritja e raportit kontribues/përfitues në sistemin e sigurimeve shoqërore.

• Zbatimi i ndryshimeve parametrike sipas afatit të rënë dakord;

• Aprovimi i një politike të kënaqshme për financimin e shërbimeve me bazë komuniteti në vitin 2004;

• Përfundimi i dokumentit të politikave për decentralizimin e shërbimeve sociale deri në vitin 2004;

• Përfundimi dhe miratimi i një programi pune dhe investimesh për ISSH-në në vitin 2004;

• Rritja e përqindjes së të varfërve që marrin NE [Baza: 18.6% në vitin 2002; Objektivi 25% në vitin 2005);

• Rrritja e raportit kontribues/përfitues në sistemin e sigurimeve shoqërore (Baza: 0.92 në vitin 2001; Objektivi: 1.15 në vitin 2005).

Në muajin maj të vitit 2002 u miratua një Paketë e Politikave të Pensioneve, si edhe u zbatua një programi me ndryshimet e parashikuara parametrike (me përjashtim të indeksimit). Në shtator 2004 u aprovua një politike e kënaqshme për financimin e qendrueshëm të shërbimeve me bazë komunitare, si edhe një dokument i politikave të decentralizimit të shërbimeve sociale që u aprovua nga fundi i vitit 2004. Në maj 2004 u aprovua një program 3 vjeçar pune dhe investimesh për ISSH-në. Targetimi i ndihmësekonomike është përmirësuar ndjeshëm, me ndihmën e Studimit të Rishikimit të Rrjetit të Sigurimeve Shoqërore të mbështetur nga Bankanë VF05, ku del se 65.2% e përfituesëve janë të varfër. Raporti kontribues/përfitues në sigurimet shoqërore arriti 1.08 në vitin 2003 dhe 1.15 në vitin 2005.

D. Performanca e Bankës në përgjithësi 32. Në përgjithësi performanca e Bankës klasifikohet si e kënaqshme. Asistenca e Bankës për Shqipërinë ishte në përputhje me prioritetet e identifikuar në SKZHES. Përmes aktiviteteve huadhënëse dhe johuadhënëse, Banka ndihmoi në kryerjen e një sërë reformash advanced në sektorë të ndryshëm dhe arriti rezultate dhe rezultate (outcomes) të prekshme. Gjithashtu, Banka ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm në koordinimin e donatorëve dhe në thithjen e bashkëfinancimeve në pjesën dërrmuese të projekteve dhe programeve të saj. Qeveria shqiptare e konsideron Bankaën si një partner me vlera dhe të besueshëm, në veçanti përsa i takon hartimit të politikave. Kredibiliteti i Bankës ka ardhur gjithmonë e në rritje përballë të gjitha palëve të interesuara, duke përfshirë edhe partnerët e jashtëm, Parlamentin, komunitetin e biznesit, përfaqësues të pushtetit vendor dhe OJF-ve, siç dokumentohet nga disa anketime me klientët. 33. Në strategjinë CAS02 u përdor me efikasitet përzjerja e duhur e instrumenteve të Bankës (politikat e zhvillimit, huadhënie për investime dhe ESW/AAA) dhe u arrit një përputhje sinjikiative midis projekteve. Kështu, p.sh. PRSC-të (programet e kredive në mbështetje të uljes së varfërisë) mbështetën një sërë reformash gjithëpërfshirëse institucioanle në sektorin social, si edhe hartimin e


89

politikave për ofrimin e shërbimeve sociale, ndërsa kreditë për investime mbështeti modernizimin e infrastrukturës dhe faciliteteve në këtë sektor. Lidhje të ngjashme ishin po kaq të rëndësishme për të siguruar rezultate të suksesshme në reformën e shërbimit civil dhe ngritjen e kapaciteteve për manaxhimin e fondeve publike dhe përgjegjshmërinë. Megjithatë, ndonëse zbatimi i CAS-it i dha një shtysë të madhe projekteve me pjesëmarrje të komunitetit (CDD) (punë komunitare, peshkim, ujitje dhe kullim etj) që tashmë njihen si praktikat më të mira në rajonin e ECA-s dhe gjetkë, shkalla e vogël dhe shpërndarja e këtyre iniciativave bëri që ndikimi i tyre institucional të ishte i kufizuar. Në këto pjesë të portofolit mungonte lidhja e rëndësishme ‘nga lart-poshtë’ dhe ‘nga poshtë lartë’ e aktiviteteve të mbështetura nga Banka. 34. Ka fusha të tjera në të cilat Banka mund të kishte bërë më shumë punë, duke përfshirë nxitjen e programit të zhvillimit të sektorit privat dhe të qendrueshmërisë së mjedisit. Gjithashtu programi i huadhënies/AAA nuk arriti të trajtonte siç duhet çështjet që dolën gjatë procesit, si ato që erdhën si pasojë e migrimit të shpejtë nga zonat rurale. Mund të kishte patur edhe më shumë koherencë në përpjekjet për përmirësimin e qeverisjes, duke u siguruar që aspekti i qeverisjes sektoriale të merrej parasysh në të gjitha aktivitetet huadhënse dhe studimet analitike (AAA) dhe të lidheshin me reformat e niveleve të larta të mbështetura nga programi PRSC. 35. Cilësia e punës për përgatitjen dhe mbikqyrjen e projekteve, si edhe e Studimeve Ekonomike Sektoriale (ESW) ishte e kënaqshme.54 Ndërsa proprocioni i fondeve të Bankës për studime analitike (knowledge products) ishte më i ulët se mesatarja e rajonit, nga ana tjetër kjo bëri të mundur rritjen e përpjekjeve për supervizion, që ishte edhe elementi që duhej në kontekstin shqiptar. Që në fillim të programit të ri të huadhënies të CAS-it, në portofol nuk ka projekte problematike apo të rrezikuara kryesisht si rrjedhojë e nivelit të punës së bërë për mbikqyrjen e projekteve. 36. Performanca e Bankës – Objektivi I. Në përgjithësi, performanca e Bankës në lidhje me fuqizimin e qeverisjes dhe ngritjen e institucioneve gjatë periudhës së CAS02 është gjykuar si e kënaqshme. Përveç Studimeve Ekonomike Sektoriale (ESW),55 kjo shtyllë u mbështet në mënyrë direkte nga (i) Projekti i Reformës në Administratën Publike (PARP); (ii) Projekti për Reformën Ligjore dhe të Sistemit të Gjyqësorit (LJRP); dhe (iii) nga programi i kredive në Mbështetje të Përpjekjeve për Uljen e Varfërisë (PRSC). Përzjerja midis aktiviteteve huadhënëse dhe Punimeve Analitike (AAA) në mbështetje të forcimit të qeverisjes dhe ngritjes së institucioneve gjykohet që ketë qenë në nivelin e duhur. Projektet dhe programet e Bankës përfituan ndjeshëm nga punimet dhe studimet analitike diagnostikues (si p.sh. CFAA, PEIR dhe CPAR) të cilat ishin kryer përpara CAS02. Gjatë gjithë procesit të zbatimit, monitorimi dhe vlerësimi në kuadrin e PARP-it siguroi shumë inpute të nevojshme për reformën në administratën publike. Banka mbështeti gjithashtu procesin e SKZHES-së përmes punëve/studimeve analitike (AAA) për analizimin e varfërisë, si edhe përmes orientimeve për raportet vjetore të progresit në vitet 2003 dhe 2004. 37. Aktivitetet e Bankës në mbështetje të forcimit të qeverisjes dhe ndërtimit të institucioneve, në veçanti në lidhje me eleminimin e korrupsionit dhe mbështetjen e procesit të decentralizimit nuk kanë sjellë rezultate/arritje plotësisht të kënaqshme për shkak të një sërë faktorësh që lidhen me hartimin dhe

54 Për projektet që ekzistonin gjatë VF 97 dhe VF04, OED-ja i vlerësoi arritjet e 89% të projekteve (sipas vlerës) si të kënaqshme; 47% me impakt të rëndësishëm institucional dhe 77% me qendrueshmëri të mundshme. 55 Kështu, p.sh. mësimet e nxjerra nga programi i reformave institucionale dhe të qeverisjes për periudhën 1997-02 (duke përfshirë masat në luftën kundër korrupsionit, administratën publike, tatimet dhe doganat, sistemin ligjor dhe gjyqësor) u morrën parasysh gjatë hartimit të strategjisë CAS 2002.


90

zbatimin, si edhe për shkak të ndryshimeve të papritura në mjedisin e politikave që vonuan dhe/ose ndaluan disa reforma. Disa nga këta faktorë janë:

• Angazhimi politik për zbatimin e disa ligjeve ishte mbrapa në fusha si p.sh. në hartimin e një procesi të debatueshëm të politikave, luftës kundër korrupsionit dhe reformave në sistemin e prokurimit. Kjo kontribuoi në perceptime të rritjes së kapjes së shtetit (state capture) në Shqipëri;

• Kuadri institucional i zbatimit të Planit të Veprimit Anti-Korrupsion (ACP) dhe reforma të tjera të lidhura me qeverisjen mbetë të dobta, ndërsa shumë reforma të sektorit publik vuajtën nga kufizime të kapaciteteve të brendshme;

• Disa reforma në manaxhimin e fondeve publike u vonuan si pasojë e shtyrjes së përfundimit të modernizimit të sistemit të thesarit deri në vitin 2006;

• Mbështetja e Bankës për decentralizimin nuk ka qenë komprehensive dhe projekte të ndryshme e kanë trajtuar këtë çështje në mënyrë të pa koordinuar, pavarësisht nga përgatitja e një raporti komprehensiv mbi këtë temë;

• Selektiviteti në ngritjen e institucioneve midis sektorëve të ndryshëm dhe brenda për brenda tyre ishte i vështirë pavarësisht nga qëllimet dhe përpjekjet e CAS02;

• Mungesa e koordinimit në nivelet e duhura midis donatorëve dhe lidershipit të qeverisë solli vonesa në disa reforma, në të njejtën kohë që programet e Bankës ishin hartuar mbi bazën e pritshmërive të reformave kryesore të mbështetuara nga donatorë të tjerë.56

• Mungesa e qasjeve me bazë të gjerë sektoriale si themel për veprimtaritë huadhënëse të investimeve ka qenë një pegensë për arritjen e ndryshimeve në politikat jashtë kuadrit të këtyre projekteve.57

38. Performanca e Bankës – Objektivi II. Në përgjithësi, performanca e Bankës në kuadrin e mbështetjes së zhvillimit të qendrueshëm të sektorit privat klasifikohet si e kënaqshme. Fokusimi në këtë fushë të SKZHES-së ishte veprimi i duhur, siç edhe u konfirmua nga CEM-i Bankës i VF04 ku përshkruhej rëndësia vitale e tërheqjes së investimeve private. Megjithatë, ndërsa mbështetja e Bankës përfshinte një sërë veprimtarish të suksesshme që i plotësuan tërësisht objektivat e tyre zhvillimore, qasja disi e fragementuar nuk arriti të përfaqësonte/përbënte një strategji gjithëpërfshirëse për zhvillimin e sektorit privat. Veprimtaritë e Bankës dhe partnerëve të tjerë qenë pjesërisht të suksesshme në ndërmarrjen e reformave strukturore dhe sigurimin e një ndikimi sinjifikativ në zhvillimin e sektorit privat– me përjashtim të sektorit financiar dhe energjetik. Ndonëse CAS-i ofroi mbështetje për Strategjinë e Zhvillimit Rural (viti fiskal 2002), programi më i gjerë i zhvillimit të sektorit privat nuk u mbështet aq sa duhet nga ESW dhe roli i Bankës në dialogun mes qeverisë dhe sektorit privat mbeti i kufizuar. Së fundi, ndonëse në CAS theksohej se rritmet e larta të zhvillimet ekonomik vareshin nga rritja e eksporteve, për këtë qëllim u bënë vetëm analiza të kufizuara për vlerësimin e mjedisit të biznesit dhe pengesave sektoriale për zhvillimin e eksporteve. Kjo shterpësi në studimet analitike mundet të shpjegohet pjesërisht me nevojën për selektivitet gjatë CAS02. 39. Veprimtaritë në mbështetje të bujqësisë dhe zhvillimit rural gjatë periudhës përpara CAS02, si edhe gjatë CAS02 kanë qenë novatore dhe kanë sjellë efikasitet.58 Veprimtari të ndryshme kanë ndihmuar

56 Në programet e tjera të reformës në sektorin publik, përmirësimi i koordinimit të donatorëve ndihmoi në zbatimin e programeve të Bankës dhe rriti fleksibilitetin. Kështu p.sh. rialokimet buxhetor në PARP u bënë të mundura si rrjedhojë e bashkëpunimit të ngushtë me DFID-in dhe SIDA-n, që morrën përsipër disa pjesë të reformës së manaxhimit financiar. Bashkëpunimi me PNUD-in dhe BE në kuadrin e procesit të hartimit të politikave gjithashtu ka qenë mirë. 57 Kështu p.sh. reformat në nën-sektorin e ujitjes patën pak ndikim në mënyrën e funksionimit dhe zhvillimit të

punës nga ana e qeverisë. 58 Në fillim të CAS02, projektet në zbatim ishin Mikrokrediti, Projekti II i Ujitjes dhe Kullimit, Peshkimi, Pyjet dhe Projekti i Punëve Komunitare. Kreditë e reja në CAS02 përfshinin Projektin për Manaxhimin e Burimeve


91

në forcimin e komuniteteve, si elementi bazë për formimin e partenerëve të pushtetit vendor dhe vendim-marrësve të tjerë (qasja me pjesëmarrje nga poshtë-lart të komunitetit) dhe kanë sjellë rezultate të prekshme. Gati drejt fundit të periudhës së CAS-it, fokusi i Bankës u drejtua drejt ngritjes së kapaciteteve afatgjata të pushtetit vendor përmes institucionalizimit të pjesëmarrjes së qytetarëve në të gjitha fazat e investimeve në infrastrukturë, me ndikim të prekshëm. Mbështetja e Bankës ka qenë "inkrementale " dhe strategjitë nën-sektoriale janë hartuar gjatë periudhës së zbatimit të projekteve përmes një dialogu intensiv politikash dhe ofrimit të asistencës teknike. Ndikimi i përgjithshëm i veprimtarive të Bankës në reformat sektoriale dhe hartimin e politikave mbeti gjithësesi i kufizuar për shkak të shkallës së vogël të projekteve, shpërndarjes dhe mungesës së theksit në ndryshimet institucionale dhe të politikave brenda ministrive përkatëse të linjës. Nën-sektori i mjedisit gjithashtu ka mbetur pas në arritjen e ndryshimeve të rëndësishme institucionale dhe forcimin e politikave kryesisht si pasojë e vendimit për të shtyrë projektet e parashikuara deri për në vitin e fundit të CAS02. 40. Mbështetja e Bankës për nën-sektorin energjetik ka qenë tepër e kënaqshme. Në strategjinë e CAS02, situata e rëndë energjetike shihej si një kërcënim eminent për vijueshmërinë e stabilitetit makroekonomik dhe për rritjen e qendrueshme ekonomike. Në strategji theksohej rëndësia e reformave të politikave dhe institucionale të nevojshme për përmirësimin e performancës, privatizimin dhe qendrueshmërinë e sektorit. Banka financoi dhe luajti një rol të rëndësishëm në mbikqyrjen e Studimit për Sektorin Energjetik gjatë vitit 2002, i cili shërbeu si bazë për strategjinë për sektorin energjetik të miratuar nga qeveria shqiptare në vitin 2003, si edhe si bazë për reformat në sektorin elektroenergjetik dhe për investimet e projekteve për sektorin.59 Banka mbështeti hartimin e Deklaratës për Politikat e Sektorit Energjetik që do të ishte kuadri ristrukturimin e sektorit, fuqizimit të agjencisë rregullatore, krijimit të një tregu të ri për energjinë elektrike dhe plotësimit të angazhimeve të Shqipërisë në kuadrin e Komunitetit të Energjisë për Evropën Juglindore. Banka u anagzhua në mënyrë aktive në hartimin e Planit të Veprimit, në azhurnimin vjetor të tij dhe në monitorimin nga afët të objektivave tremujore të specifikura në Planin e Veprimit. Kombinimi dhe sigurimi i harmonisë midis investimeve huadhënëse, dialogut sektorial dhe studimeve sektoriale ishte kyçi i suksesit të reformës në sektorin energjetik. Banka ka qenë në krye të përpjekjeve për koordinimin e donatorëve dhe për nxitjen e dialogut sektorial me qeverinë, si edhe në sigurimin e bashkëfinancimeve nga donatorë të tjerë.60 41. Performanca e Bankës- Objektivi III. Performanca Bankës në kontekstin e mbështetjes së programit të zhvillimit njerëzor është klasifikuar si e kënaqshme. Pavarësisht nga vartësia në një farë shkalle në një afat më tepër seç duhej optimist për përmirësimin e institucioneve tejet të dobta, Banka arriti të siguronte rezultate të qendrueshme dhe thodhi themelet për fuqizimin e mëtejshëm të ofrimit të shërbimeve sociale. Angazhimi i lëkundur politik për reformat bashkë me vendimin politik për decentralizimin e shpejtë të përgjegjësive të ofrimit të shërbimeve, në mungesë të një strategjie koherente për decentralizimin uli impaktin potencial, sikundërse edhe niveli jo i duhur i koordimit në këtë sektor.61 Ujore, Projektin për Manaxhimin e Burimeve Natyrore dhe Projektin e Punëve Komunitare II. Janë evidentuar gjithashtu edhe disa aktivitete johuadhënëse asistence teknike me qëllim zhvillimin e dialogut të politikave dhe përkthimin e tij në programe aktive dhe suplementare për projektet në vijim. Këtu përfshiheshin Strategjia Rurale dhe Studimi mbi Varfërinë (të dyja gjatë vitit 2002), si edhe studimi pilot për buxhetimin me pjesëmarrje dhe studimi për decentralizimin. 59 Fondet e Bankës për sektorin eneregjetik përfshinin projektet për Rehabilitimin dhe Ristrukturimin e Sektorit Energjetik dhe për Prodhimin dhe Ristrukturimin e Sektorit Energjetik. Të dy projektet trajtonin mangësitë më kritike në infrastrukturën energjetike, që kishte kontribuar në krizën e sektorit dhe në problemet me situatën makroekonomike. 60 Pati bashkëfinancime dhe financime paralele nga BERZH-i, BEI, KfW-ja dhe qeveria italiane për projekte të ndryshme në sektorin energjetik, si edhe asistencë teknike nga një sërë donatorësh të tjerë dypalësh. 61 Disa nga bashkëfinancuesit nuk arritën të siguronin mbështetje për aktivitetet kryesore duke çuar për pasojë në anullimin e disa komponentëve të projekteve (si p.shs në rastin e Projektit të Reformës në Shëndetësi).


92

42. Anketimi i Klientëve (Client Assessment Survey) i vitit 2005 mori në vrojtim sesa efikase kishte qenë mbështetja e Bankës në procesin e hartimit dhe zbatimit të projekteve. Në përgjithësi, partnerët, përfituesit dhe bashkëpunëtorët (stakeholders) e Bankës e vlerësojnë ekspertizën teknike të Bankës në hartimin dhe zbatimin e projekteve. Rezultatet flasin për përmirësime të ndjeshme të perceptimeve përsa i përket efikasitet të punës së Bankës në vitin 2004 në krahasim me vitin 2001. Gjithashtu, stakeholder i kanë klasifikuar shërbimet johuadhënëse të Bankës si shumë të rëndësishme dhe janë shprehur se niveli i ofrimit të këtyre shërbimeve nga ana e Bankës ka qenë tepër i lartë (Kutia 2). E. MËSIMET NGA E KALUARA –ÇDO TË THONË ATO PËR CAS-IN E RI 43. Përvoja qysh nga viti 1991 dhe më tutje në hartimin dhe zbatimin e tre Strategjive të Asistencës (CAS) tregon mësime të qarta për dizenjimin/hartimin e veprimtarive të ardhshme huadhënëse. Zbatimi i CAS02 nxorri në pah mësime të tjera të cilat do të shërbejnë si informacion dhe do të përmirësojnë dizenjon e strategjisë së re. Këtu përfshihen:

(i) Përpara se Banka të vendosë për financimin e një aktiviteti duhet që puna të paraprihet nga një kuader i qartë për çdo strategji sektoriale: Mbështetja financiare e Bankës duhet të kanalizohet drejt sektorëve në të cilët ka strategji të qarta dhe ku manifestohet angazhimi i stakeholdersave për zbatimin e tyre. SKZHES-ja (PRSP) duhet të rritet nga këto strategji sektoriale. Në rastet kur mungojnë të tilla strategji sektoriale, ose kur ka mungesë autorësie/zotërimi (ownership), mbështetja e Bankës duhet të kanalizohet drejt forcimit të analizave, reformës së politikave dhe hartimit të strategjive përmes studimeve ekonomike sektoriale;

(ii) Rritja e selektivitetit në programin e asistencës (më pak projekte dhe programe, por me një gamë më të gjerë dhe më gjithëpërfshirëse): ndonëse roli i IDA-s në nisjen e reformave në pothuajse të gjithë sektorët ishte ai i duhuri gjatë viteve të parë të tranzicionit dhe në periudhë krizash, në strategjinë e re ka nevojë për më shumë selektivitet. Portofoli i huadhënies së Bankës në CAS-et e fundit është karakterizuar nga një numër i madh projektesh të vogla, në pothuajse të gjithë sektorët, me një numër relativisht të madh veprimtarish të përsëritura. Pothuajse gjysma e mbështetjes direkte buxhetore të Bankës shkon për supervizionin e projekteve dhe kjo ka bërë që Studimet Ekonomike Sektoriale (ESW) të mos jenë në nivelet e duhura përsa i takon numrit. Banka duhet t[i rezistojë trysinsë për tu përfshirë në më shumë sektorë.

(iii) Ngritja e institucioneve afatgjata dhe efikase: Lëvizja graduale dhe kalimi i zbatimit të

projekteve nga Njësitë autonome të Zbatimit të Projekteve (PIU), drejt një procesi zbatimi me anë të skemave normale të administratës shtetëtore do të sigurojë fuqizimin e administratës publike, ngritjen e kapaciteteve dhe qendrueshmërinë e veprimtarive të Bankës;

(iv) Krijimi dhe përfshirja e palëve të interesuara për të sjellë ndryshimin: Ndryshimi mund të bëhet

më i qendrueshëm përmes krijimit dhe përfshirjes së stakeholdersave (si p.sh reforma në shërbimin civil). Krijimi i kategorive të reja të stakeholdersave me stimul real për të ndryshuar jo vetëm sjelljen e tyre, por edhe sjelljen e grupeve të tjera të influencës, si p.sh politikanëve;

(v) Qeverisja duhet të përbëjë lajtmotivin e të gjitha ndërhyrjeve institucionale: Çështja e qeverisjes

nuk mund të trajtohet siç duhet e parë në perspektivën ‘sektoriale’, por duhet të jetë pjesë përbërëse e ndërhyrjeve sektoriale dhe e dizenjos së detajuar të projekteve. Shtimi i përpjekjeve për bashkëpunim ndërmjet sektorëve dhe ruajtja e një përqëndrimi të qartë tek qeverisja – në veçanti në lidhje me ofrimin e shërbimeve – ka gjasa të sjellë rezultate më të mira;

(vi) Një koordinim më i mirë i donatorëve kërkon lidership nga ana e qeverisë: Megjithë ekzistencën e PRSP-së, qeveria duhet të luajë një rol aktiv në procesin e koordinimit të


93

donatorëve dhe që të ndodhë kjo donatorët duhet të jenë të përgatitur për ta bërë asistencën e tyre t[i përgjigjet kërkesave dhe prioriteteve kombëtare.

(vii) Futja e një qasjeje të orientuar drejt rezultateve: Hartimi i veprimtarive të reja me objektiva me

rezultate të qarta dhe caktimi i treguesëve të monitorueshëm dhe realistë në përputhje me prioritetet kombëtare.

(viii) Përfshirja e huadhënies për investime në qasjet mbarë-sektoriale: Disa nga huadhëniet për investimeve kanë patur një fokus të ngushtë, që nuk ka trajtuar siç duhet nevojat emergjente për ndryshime mbarë-sektoriale të politikave, efikasitetit të sektorit dhe luftës kundër korrupsioni dhe rritjes së transparencës. Huadhënia për investimet mund të ketë një ndikim të rëndësishëm pozitiv në hartimin e buxheteve në ministritë e linjës poqese i kushtohet vëmendja e duhur përdorimit të fondeve të vetë shtetit, si edhe të atyre të Bankës. Kjo do të thotë që asistenca për sektorët duhet të nisë nga një qasje ku të merret për bazë ‘projekti’ për të kaluar drejt një qasjeje më të gjerë sektoriale dhe me të integruar;

(ix) Adresimi i çështjeve të mirebesimit kerkon nje trajtim sistematik: kontrolle mirebesimi per projekte specifike mund te minimizojne ne menyre efektive shperdorimet e mirebesimit ne projekte te financuara nga Banka, por ato nuk adresojne ceshtjet e pergjithshme te mirebesimit qe minojne zhvillimin e qendrueshem. Banka duhet te trajtoje ne menyre me gjitheperfshirese masat mbrojtese per mirebesimin pervec kontrolleve per projekte specifike.

(x) Tu sigurohet më shumë mbështetje zonave ku niveli varfërisë është i lartë: Një analizë e portofolit tregon një përqëndrim të veprimtarive në Shqipërinë qendrore dhe jugore. Të dhënat e detajuara për varfërinë tashmë përcaktojnë pjesën veri-lindore të Shqipërisë si zonën më të varfër, ndaj për rrjedhoje edhe CAS-i i ri duhet t’i kushtojë vëmendje të veçantë trajtimit të profilit të njohur/ditur të varfërisë.


94

ANEKSI A: SHQIPËRIA: CAS – PROGRAMI I HUADHËNIEVE TË PLANIFIKUARA DHE SITUATA FAKTIKE Data e Bordit për CAS-in: 20 qershor 2002 Skenarët e Huadhënies për CAS-in, VF 03-05 (mil dollarë.): Base Case: $131.0m (shih detajet më poshtë). Low Case: $70.0m

VF Projekt IDA ($Mil.)

Projekti Data e Bordit

IDA ($Mil.)

VF03 Projekti për Ujësjellsat Bashkiake dhe Kanalizimet

15.0 Projekti për Ujësjellsat Bashkiake dhe Kanalizimet 01/28/03

15.0

Mjedis * 5.0 Projekti II i Punëve Komunitare 06/24/03 15.0 Termocentrali I62* 20.0 Projekti Suplementar për

Mirëmbajtjen e Rrugëve 06/26/03 13.0

PRSC II 10.0 Nën-totali 50.0 Nën-totali 43.0

VF04 Transport 20.0 PRSC 2 07/10/03 18.0 Projekti II i Punëve Komunitare *

10.0 Projekti për Prodhimin dhe

Rehabilitimin e Sektorit Energjetik

03/16/04 25.0

Projekti III për Arsimin * 8.0 Manaxhimi i Burimeve Ujore 06/03/04 15.0 PRSC III 10.0 Nën-totali 48.0 Nën-totali 58.0

VF05 Shëndetësia III * 10.0 PRSC 3 12/07/04 10.0 Zhvillimi Rural/Ujësjellsat 63* 8.0 Manaxhimi i Integruar dhe

Pastrimi i Zonës Bregdetare 06/21/05 14.0

Bujqësi/Ujitja III64 * 8.0 Burimet Natyrore 06/09/05 7.0 Burimet Natyrore 7.0 APL për energjinë 06/27/05 27.0 Nën-totali 33.0 Nën-totali 58.0 Gjithsej 131.0 Gjithsej 159.0

* Projektet sipas skenarit të ulët. Përveç kredive të mësipërme të IDA-s, në VF04 u aprovua projekti për manaxhimin e integruar të ujrave dhe ekosistemit (GEF) (US$ 4.87), si edhe një fond për biodiversitetin global të liqenit të Butrintit (GEF) prej1.2 milionë dollarësh që u aprovua gjatë VF05.

62 Ky projekt ka ndërruar emër dhe tashmë quhet projekti për Prodhimin dhe Ristrukturimin e Sektorit Energjetik. 63 Ky projekt ka ndërruar emër dhe tashmë quhet Projekti për Manaxhimin e Integruar të Zonës Bregdetare. 64 Ky projekt ka ndërruar emër dhe tashmë quhet Projekti për Manaxhimin e Burimeve Ujore.


95

ANEKSI B: SHËRBIMET E PLANIFIKUARA JO-HUADHËNËSE DHE SITUATA FAKTIKE VF PROGRAMI I PLANIFIKUAR PËR SHËRBIMET

JOHUADHËNËSE SITUATA FAKTIKE

03 Strategjia Kombëtare për sektorin e Ujit Asistencë Teknike për privatizimin; Asistencë Teknike për Zhvillimin e

Fëmijërisë së Hershme; Rishikim i Rrjetit të Sigurimeve Shoqërore; Asistencë Teknike për Anti-Korrupsionin; Vlerësim i Varfërisë; Studim për Decentralizimin;

Situata faktike (përfunduar gjatë VF03) Situata faktike (përfunduar gjatë VF04) Situata faktike (përfunduar gjatë VF05)

Situata faktike (përfunduar gjatë VF05) Situata faktike (përfunduar gjatë VF04) Situata faktike (përfunduar gjatë VF03) Situata faktike (përfunduar gjatë VF03)

04 CEM: Konkurrenca dhe Burimet e Rritjes Ekonomike

Zhvillimi i Kapitalit Njerëzor në Zonat Rurale;

Asistencë Teknike për Privatizimin (programi i strategjisë private)

Dokumenti për Vlerësimin e çështjeve të Romëve;

Asistencë Teknike për Zhvillimin e Fëmijërisë së Hershme

Asistencë Teknike për Anti-Korrupsionin;

Situata faktike (përfunduar gjatë VF04) Është lënë

Situata faktike (përfunduar gjatë VF05)




05 Vlerësim i Tregut të Punës; Studimi për Sektorin e Transportit; Asistencë Teknike për Anti-Korrupsionin; Rishikim i Shpenzimeve Publike Dokument për Sektorin e Shëndetësisë Analiza e Qendrueshmërisë së Borxhit Arsimi Publik Dokument i Politikave për Sektorin Privat Një Vlerësim i Mjedisit Ligjor dhe

Rregullator për Përfshirjen e Shoqërisë Civile.

Asistencë Teknike për Ngritjen e Kapaciteteve për statistikat Bujqësore

Decentralizimi Fiskal (Grant IDF)

Situata faktike (përfunduar gjatë VF05) Është lënë Është hequr Në vijim (delivery VF06) Situata faktike (përfunduar gjatë VF05) Situata faktike (përfunduar gjatë VF05) Situata faktike (përfunduar gjatë VF05) Situata faktike (përfunduar gjatë VF05) Situata faktike (përfunduar gjatë VF05)


Në vijim

ANEKSI C: FUTJA E REZULTATEVE ME PRAPAVEPRIM TË CAS 2002 NË KUADRIN E BAZUAR TEK REZULTATET OBJEKTIVAT NË NIVEL VENDI REZULTATET E INFLUENCUARA NGA CAS-I

REZULTATET ME PRIORITET TË

LARTË PËR VENDIN

NDRYSHIMET QË LIDHEN ME

ZHVILLIMIN

CAS FUSHAT QË BANKA PARASHIKONTE TË

INFLUENCONTE / NIVELI I REZULTATEVE & TREGUESIT

TREGUESIT E PROGRESIT AFATMESËM

BANKA MBËSHTETI VEPRIMTARITË & PARTNERITETET

PËRMIRËSIMI I QEVERISJES & FORCIMI I INSTITUCIONEVE • Forcimi i

administratës publike dhe rritja e profesionalizimit të shërbimit civil;

• Përmirësimi i procesit të hartimit të politikave dhe koordinimit ndërinstitucional

• Përmirësimi i sistemit të pagës.

• Institucionet e dobta publike nuk janë në gjendje t’i përgjigjen hapit të zhvillimeve dhe transformimeve ekonomike të vendit dhe të planifikojnë dhe prioritizojnë programet dhe projektet.

• Mungon qartësia e përgjegjësisë midis pushtetit qendror dhe atij vendor përsa i takon ofrimit të shërbimeve.

MANAXHIMI I SHPENZIMEVE PUBLIKE PËRMES:

• Forcimit të kapaciteteve të hartimit të politikave.

• Uljes së mundësive për korrupsion në administratën publike;

• Përdorimit të GPRS-së si bazë për PBA-në.

• Përdorimi i PBA-së për alokimet buxhetore dhe zgjerimit të mbulimit.

• Përmirësimi i kapaciteteve të MOF-së për vlerësimin e impaktit fiskal të projekteve dhe ligjeve të reja;

• Rritja e botëkuptimit në lidhje me përgjegjësitë midis pushtetit qendror dhe atij vendor.

• Zbatimi i Ligjit për Organizimin dhe Funksionimin e Këshillit të Ministrave dhe Ligjit të Etikës në Administratën Publike, si edhe bërja efektive e ligjit të ri për reformën tatimore.

• PBA-ja hartohet mbi bazën e prioriteteve të GPRS-së dhe përdoret si burimi kryesor i bxuheteve vjetore.

• Miratimi i Strategjisë Kombëtare për Pushtetin Vendor & krijimi i Agjencisë së Trajnimit;

• Vendosja e rregulloreve për autonominë fiskale të pushteteve vendore duke identifikuar burimet e të ardhurave për pushtetet vendore dhe duke përcaktuar përgjegjësitë për funksionet e përbashkëta dhe ato të ndara.

• Rishikim i formulës provizore të vitit 2002 për akordimin e granteve të pakushtëzuara tek pushteti vendor.

PORTFOLI EKZISTUES (FUND VF02): Huadhënia/Grantet: Projekti i Reformës në Administratën Publike (VF00); Projekti për Transparencën në Bashkinë e Tiranës (VF01). ESW/AAA: CPAR (VF01); PEIR (VF01); CFAA (VF02); asistencë teknike për anti-korrupsionin (00-02) VEPRIMTARITË NË CAS 2002: Huadhënia/Grant: Kreditë në mbështetje të uljes së varfërisë (PRSC) (VF03), II (VF04), III (VF05); Iniciativa pilote për buxhetimin me pjesëmarrje; Granti i PRSP. ESW/AAA: Asistencë teknike për anti-korrupsionin (03-05); Studimi për Decentralizimin Fiskal (VF03); Partnerët: BE, OSBE, DfID, PNUD dhe SIDA.

• Forcimi i administratës publike dhe rritja e profesionalizimit të shërbimit civil;

• Qeverisja e dobët, korrupsioni dhe kapja e shtetit (state capture) pengojnë

KORRUPSIONI NË QEVERI ULET PËRMES: • Uljes së ndërhyrjeve politike

në marrjen në punë dhe shkarkimin nga puna të punonjësve të administratës;

• Për të gjitha pozicionet në shërbimin civil bëhet njoftim (dhe kontrollohen rregullisht);

• rritje të plotësimit me konkurencë të vendeve të punës në shërbimin civil (Baza: 52% në vitin 2001; Objektivi: 75% në vitin 2004);

PORTOFOLI EKZISTUES ( FUND VF02): Huadhënia/Grante: Reforma në administratën publike (VF00); Projekti i reformës ligjore dhe sistemit të gjyqësorit (VF00); Projekti për Transparencën në

97

OBJEKTIVAT NË NIVEL VENDI REZULTATET E INFLUENCUARA NGA CAS-I REZULTATET ME

PRIORITET TË LARTË PËR VENDIN


ZHVILLIMIN





• Rritja e transparencës, përgjegjshmërisë dhe pjesëmarrjes së pushtetit vendor.

zhvillimin ekonomik duke penguar investimet private.

• Shërbimi civil ka qenë tepër i politizuar, joefikas dhe jo tërheqës për kuadro të aftë.

• Frocimit të sistemeve të përgjegjshmërisë publike;

• Rritjes së interesimit të publikut dhe pjesëmarrjes së pushtetit vendor.

• Ulje të shërbimeve kontraktuale në shërbimin civil (Baza: 16% në vitin 2001; Objektivi: 1% in 2004);

• Rritja e mbulimit të vlerësimit të performancës për shërbimin civil (Baza: 0% në vitin 2001; Objektivi: 75% në vitin 2003);

• Ligji i Shërbimit Civil të mbulojë edhe administratën tatimore dhe doganore;

• Zbatimi i kodit të etikës dhe deklarimit të aseteve personale;

• Miratimi i ligjit të ri për auditimin e brendshëm dhe atij për prokurimet.

Bashkinë e Tiranës – granti hollandez (VF01). ESW/AAA: PEIR (VF01); CFAA (VF02). VEPRIMTARITË NË CAS 2002: PRSCs (VF03, VF04, VF05); projektet pilote të buxhetimit me pjesëmarrje; ESW/AAA: asistencë teknike për Anti-Korrupsionin (03-05); Studimi për decentralizimin fiskal Partnerët: BE, DfID, PNUD, USAID, SIDA, Instituti Urban

• Përmirësimi i cilësisë së procesit legjislativ dhe kapaciteteve të sistemit;

• Rritja e cilësisë së arsimit ligjor, në veçanti në lidhje me atë të BE-së;

• Sigurimi i funksionimit me sukses të sistemeve ligjore dhe gjyqësore dhe lufta kundër

• Kapacitet dhe trajnimi i gjykatësve dhe prokurorëve janë në nivele të ulta;

• Zbatimi i ligjit nuk është në nivelet e duhura dhe jo i barabartë për të gjithë;

• Pothuajse mungon dhe ka ardhur duke u përkeqësuar besimi tek sistemi ligjor dhe gjyqësor;

• Njohja e ligjeve, standardeve dhe

EFIÇIENCA E SISTEMIT TË GJYQËSORIT ËSHTË RRITUR PËRMES: • Rritjes së zbatimit të vendimeve

gjyqësore në rastet civile; • Rritjes së transparencës në

sistemin ligjor dhe gjyqësor; • Rritjes së kapacitetit dhe

njohurive të gjykatësve dhe prokurorëve;

• Forcimit të rolit të Ministrisë së Drejtësisë (MoJ) në hartimin e politikave dhe të ligjeve;

• Përmirësimit të efiçiencës së administratorëve të gjykatave;

• Rritjes së rezultateve shkollore të studentëve të Fakultetit të

• Trainim për punonjësit e Përmbarimit;

• Në vitin 2004, niveli i zbatimit të vendimeve gjyqësore në rastet civile ishte 60%;

• Qendra Zyrtare e Publikimeve plotësisht funksionale dhe baza elektronike e të dhënave e aksesueshme në internet;

• Përfundimi i një programi gjithëpërfshirës trainimi për gjykatësit dhe prokurorët;

• Hartimi i një programi permanent për trainimin e administratorëve me anë të një Memorandumi Mirëkuptimi mes Shkollës së Magjistraturës dhe MoJ;

• Ngritja dhe bërja plotësisht funksionale e Zyrës së Inspektimit

PORTOFOLI EKZISTUES (END VF02): Huadhënia/Grant: Projekti i reformës ligjore dhe sistemit të gjyqësorit (VF00); Reforma në administratën publike (VF00). VEPRIMTARITË E CAS 2002: PRSC (VF03), II (VF04), III (VF05); ESW/AAA: Asistencë teknike për anti-korrupsionin. Partnerët: BE, USAID, DANIDA, DfID, PNUD dhe SIDA.

98




ZHVILLIMIN





krimit. rregullave të BE-së është në nivele të ulta.

Drejtësisë (FoL). Gjyqësor; • Futja e një sistemi transparent për

administrimin e gjykatave në së paku 4 gjykata;

• Ngritja e komisionit të reformës ligjore në MoJ;

• Futja e konkursit në Fakultetin e Drejtësisë.

NXITJA E ZHVILLIMIT TË QENDRUESHËM TË SEKTORIT PRIVAT • GDP-ja reale të

rritet me 18-21% & inflacioni të jetë tek 2-4% deri në fund të GRPS-së.

• Kostoja e bërjes së biznesit është e lartë për shkak të procedurave të tejzgjaturadhe korrupsionit;

• Mungon një sistem i specializuar gjyqësor tregtar;

• Zbatim i dobët dhe inkoherent i ligjeve dhe kontratave;

• Probleme të aksesit të tokës dhe aplikim i dobët i ligjeve të tatim-doganave.

MJEDISI PËR INVESTIMET, PRODHIMIN DHE EKSPORTET E SEKTORIT PRIVAT ËSHTË PËRMIRËSUAR PËRMES: • Uljes së barrierave

administrative për investitorët; • Përmirësimit të standardeve të

kontabilitetit; • Përmirësimit të kuadrit ligjor

dhe alternativave për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve tregtare.

• Përfundimi i Studimit mbi Barrierat Administrative për Investimet dhe hartimi i Planit të Veprimit;

• Fakte për zbatimin e Planit të Veprimit mbi Barrierat Administrative;

• Miratimi i një ligji të ri modern për kontabilitetin bazuar në standardet ndërkombëtare;

• Përfundimi i plan-biznesit për portofolin e ATK-së;

• Ngritja dhe funksionimi i një Qendre për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjeve tregtare për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve tregtare jashtë sistemit të gjykatave.

PORTOFOLI EKZISTUES (FUND VF02): Huadhënia/Grant: Projekti i Rikëmbjes së Industrisë Private (VF98); Asistencë teknike për ngritjen e institucioneve të sektorit financiar (VF01). VEPRIMTARITË NË CAS 2002: Kreditë në mbështetje të uljes së varfërisë (VF03), II (VF04), III (VF05); ESW/AAA: Studimi i FIAS për Barrierat Administrative (VF03). Partnerët: FMN, FIAS, SEED, IFC, MIGA, GTZ, USAID, SOROS, BERZH, EIB dhe BE.

• Përmirësimi dhe rritja e aksesit të sektorit privat për kredi, si edhe sigurimi i qendrueshmërisë

• Sektori bankar ende konsiderohet si me risk dhe që ka rezultuar në një ekonomi të madhe në cash;

FUQIZIMI I SEKTORIT FINANCIAR NË MBËSHTETJE TË ZHVILLIMIT TË SHËNDOSHË TË SEKTORIT PRIVAT PËRMES: • Rritjes së ndërmjetësimit

financiar dhe shtimit të kredive për sektorin privat;

• Rritja e kreditimit për sektorin privat me 30% në vit;

• Futja graduale e pagesës së rrogave të sektorit publik përmes sistemit bankar.

• Zbatimi i sistemit RTGS për vlera të mëdha;

PORTOFOLI EKZISTUES (END VF02): Huadhënia/Grant: asistencë teknike për programin e rimëkëmbjes (VF98); asistencë teknike për ngritjen e institucioneve të sektoriit

99




ZHVILLIMIN





financiare. • Përqindje të larta pronësie të shtetit në sektorin financiar;

• Ndërmjetësimi financiar është në nivele të dobta dhe ka akses të kufizuar për kredi;

• Produkte të kufizuara financiare.

• Rregullore më të mira financiare; • Liberalizimit të tregjeve

financiare dhe uljes së pronësisë së shtetit në sektor;

• Rritje e disponibilitetit të shërbimeve të tjera financiare si p.sh. sigurimet;

• Zhvillimit të institucioneve financiare jobankare.

• Miratimi dhe zbatimi i rregulloreve të kënaqshme bankare nga Banka e Shqipërisë (BoA);

• Zbatimi i Planit për Zhvillimin e Mbikqyrjes dhe futja e supervizionit me bazë risku (risk-based supervision);

• Ngritja e Fondit të Sigurimit të Depozitave;

• Përfundimi i privatizimit të Bankës së Kursimeve dhe INSIG-ut;

• Krijimi i Entit Rregullator të Sigurimeve.

financiar (VF00); FSAC (VF02); projekti i Mikrokreditit (VF99). VEPRIMTARITË NË CAS 2002: Kreditë në mbështetje të uljes së varfërisë (VF03), II (VF04), III (VF05). Partnerët: FMN, USAID, BERZH dhe IFC.

• Forcimi i institucioneve të mjedisit dhe kuadrit përkatës ligjor;

• Përmirësimi i përdorimit të qendrueshëm të burimeve dhe ulja e ndotjeve.

o Kapacitetet për përdorimin e qendrueshëm të burimeve janë të kufizuara;

o Erozioni i tokës, shpyllëzimi, degradimi i rëndë i mjedisit dhe nivelet e larta të ndotjes përbëjnë një kanosje për zhvillimin rural dhe uljen e varfërisë.

PËRMIRËSIMI I KUSHTEVE TË MJEDISIT DHE PËRDORIM MË I QENDRUESHËM I BURIMEVE NATYRORE PËRMES: • Uljes së rasteve të prerje të

paligjshme të pyjeve; • Shtimit të sipërfaqeve të ‘Zonave

të Mbrojtura’; • Zbatimit më të mirë të

rregulloreve të mjedisit; • Integrimit të elementëve të

mjedisit në politikat sektoriale; • Uljes së ndotjeve urbane në

qytetet kryesore dhe zonat urbane;

• Eleminimit të ndotjes nga arseniku në zonën e uzinës së nitrogjenit në Fier

• Fillimit të punës për pastrimin e 3 “pikave të nxehta” të mjedisit,

• Ulja e rasteve të prerje të paligjshme të pyjeve me 10% në vitin 2002; 20% në vitin 2003 dhe 20% në vitin 2004;

• Rehabilitimi i 5,000 ha pyje dhe 200 ha kullota;

• Shtimi i zonave të mbrojtura nga 6% e gjithë sipërfaqes në vitin 2002 në 15% deri në fund të vitit 2004;

• Krijimi i Inspektoritatit të Mjedisit; • Shtimi i inspektimeve dhe

sanksioneve mjedisore; • Azhurnimi i Planit kombëtar të

Veprimit për Mjedisin deri në fund të vitit 2002;

• Kontraktimi i punimeve për ndërtimin e impjantit të pastrimit të ujrave të zeza dhe gropës (landfill) me mbetje të rrezikshme në rafinerinë e naftës në Ballsh;

• Përfundimi i studimeve të fizibilitetit për impjantin e trajtimit të ujrave të

PORTOFOLI EKZISTUES (FUND VF02): Huadhënia/Grant: Projekti i Pyjeve (VF97); Projekti i Ujitjes dhe Kullimit II (VF99); Projekti pilot për Peshkimin (VF02) . ESW/AAA : Plani Kombëtar i Veprimit për Mjedisin- asistencë teknike (VF01); VEPRIMTARITË NË CAS 2002: Projekti i Manaxhimit të Burimeve Ujore (VF04); Projekti i Ujësjellesave Bashkiake dhe Kanalizimeve (VF03); Projekti për Manaxhimin e Burimeve Natyrore (VF05); Projekti për Manaxhimin e Integruar të Zonës Bregdetare(VF05).

100




ZHVILLIMIN





në përputhje me standardet ndërkombëtare.

zeza në Pogradec në vitin 2005 dhe lagunat në Durrës, Lezhë & Sarandë;

• Përfundimi i studimeve të fizibilitetit për punimet e rehabilitimit në tre ‘pikat e nxehta’ deri në vitin fiskal 2004.

Partnerët: DFID, BE, Norvegjia, CIDA, UNEP, SIDA dhe IFAD.

• Nivelet e rritjes bujqësore tek 5% gjatë periudhës së GRPS;

• Përmirësimi i infrastrukturës rurale dhe rritja e të ardhurave rurale;

• Përmirësimi i manaxhimit të burimeve natyrore;

• Nxitja e zhvillimit rural jofermer;

• Nxitja e zhvillimit njerëzor rural;

• Ulja e papunësisë nga 14% në vitin 2001 në 12% në vitin 2004.

• Varfëri e përhapur, produktivitet i ulët dhe papunësi e lartë

• Aksesi në tregje, kredi dhe shërbime bazë është i vështirë;

PËRMIRËSIMI I PRODUKTIVITETIT DHE RRITJA E TË ARDHURAVE NË ZONAT RURALE PËRMES: • Funksionimit më të mirë të tregut

rural të tokës; • Ristrukturimit të shërbimeve të

këshillimit dhe liberalizimit të tregëtisë së farërave (- si tregues- rritja e prodhimit të farërave të përzgjedhura në çdo stacion);

• Miratimit të standardeve ndërkombëtare dhe certifikimit të cilësisë së farërave;

• Rritjes së shfrytëzimit të qendrueshëm të burimeve të peshkut përmes forcimit të manaxhimit me bazë komuniteti të burimeve të peshkimit;

• Rritjes së efikasitetit dhe mbulimit me kullim dhe ujitje përmes kalimit të manaxhimit tek grupet e komunitetit;

• shtimit të kredive bankare për zonat rurale;

• Përmirësimit të aksesit në tregjet bujqësore;

• Shtimit të aktiviteteve jofermere

• Hartimi i një plani biznesi për rregjistrimin e pasurive të paluajtshme;

• Ulja e kohës dhe kostos për rregjistrimin e tokës (Baza: 2 ditë në vitin 2002; Objektivi: 1 ditë në vitin 2004);

• Ecuria në lidhje me rregjistrimin e parë të zonave rurale kadastrale (Baza: 70% në vitin 2002; Objektivi: 87 % deri në vitin 2005);

• Rritja vjetore e rregistrimeve të pasurive të paluajtshme (Baza: 14,000 në vitin 2002; Objektivi: 20,000 për vitin 2004);

• Futja e procesit të certifikimit të farërave dhe privatizimi i shumëzimit dhe tregtisë së tyre;

• Zbatimi i ligjeve dhe rregulloreve për standardet ndërkombëtare të farërave;

• Futja e akuakulturës së ujërave të ëmbël në 70 rezervuarë ujitjeje deri në vitin 2005;

• Ngritja e Oganizatave për Manaxhimin e Peshkimit (Baza: 0 në vitin 2002; Objektivi: 5 deri në vitin 2004);

PORTOFOLI EKZISTUES (FUND VF02): Huadhënia/Grant Projekti I i Punëve Komunitare (VF99); Projekti i Ujitjes dhe Kullimit II (VF99); Projekti i Mikrokreditit (VF99); Projekti Pilot për Zhvillimin e Peshkimit (VF02); Projekti për Zhvillimin e Shërbimeve Bujqësore (VF01); VEPRIMTARITË IN 2002 CAS: PRSCs (VF03, VF04, VF05); Projekti i Punëve Komunitare II (VF03); Projekti për Manaxhimin e Burimeve Ujore (VF04). ESW/AAA: Vlerësim i Varfërisë (VF03); Vlerësim i Situatës Sociale të Romëve (VF04); Partnerët: IFAD, FAO, Hollanda, Italia, Zvicra, SIDA, USAID, BE, OPEC, Banka Islamike, ECHO dhe GTZ.

101




ZHVILLIMIN





në zonat rurale (rritja e përqindjes së të ardhurave jo-fermerë në krahasim me totalin e të ardhurave rurale

• Krijimi i Shoqatave të Përdoruesëve të Ujit (SHPU).

• Firmosja e kontratave për rehabilitimin e porteve të Vlorës dhe Sarandës;

• Krijimi i Shoqatave të Përdoruesëve të Ujit për manaxhimin e skemave të ujitjes (Objektivat: mbulesa 60% në vitin 2004, duke shkuar në 100% deri në vitin 2006);

• Të ardhurat vjetore të tregut të Lushnjes të rriten me 50% në 30,000 dollarë deri në vitin 2004;

• Kryerja e sondazhit/anketimit për të përcaktuar përqindjen e të ardhurave jofermere në krahasim me totalin e të ardhurave rurale.

• Përmirësimi i manaxhimit dhe performancës së sektorit energjetik.

• Një infrastrukturë e dobët ul produktivitetin margjinal (marginal productivity) të kapitalit privat.

• Pengesat në sektorin energjetik, atë të ujësjellsave dhe rrugëve kufizojnë zhvillimin e sektorit privat dhe rritjen ekonomike.

• Arkëtimet e ulta të sektorit elektroenergjetik

ULJA E RISQEVE MAKROEKONOMIKE QE LIDHESHIN ME SEKTORIN ENERGJETIK DHE PËRMIRËSIMI I FURNIZIMIT ME ENERGJI PËRMES: • Uljes së ndërprerjeve të energjisë;

• Uljes së subvencioneve për importin e energjisë elektrike për KESH-in (baza- 22 milionë dollarë në vitin 2002- synimi- 0 në vitin 2005);

• Zbatimit të fazës së parë të planit të reformës në sektorin e energjetikës.

• Reduktimi i humbjeve në energji në 42% në vitin 2002 dhe në përputhje me objektivat e vendosura në Planin e Veprimit për vitet 2003/04;

• Rritja e faturimit në 90% në vitin 2002 në nivelet e rëna dakord në Planin e Veprimit për vitin 2003 dhe 2004;

• Numri i klientëve pa matësa të ulet në nivelet e Planeve të Veprimit për vitet 2003, 2004;

• Krijimi i TSO-së • Hartimin i një Modeli Tranzitor

të Tregut; • Zbatimi i një skeme për

PORTOFOLI EKZISTUES-END VF02: Huadhënia/Grant: Projekti për Transmetimin dhe Shpërndarjen e Energjisë (VF97); Projekti për Rehabilitimin dhe Ristrukturimin e Sektorit Elektroenergjetik (VF02) VEPRIMTARITË IN 2002 CAS: PRSC-të (VF03, VF04, VF05); Projekti për Prodhimin dhe Ristrukturimin e Sektorit Energjetik (VF04); Projekti Rajonal i Energjisë APL (VF05). ESW/AAA: Vlerësim i Varfërisë (VF03).

102




ZHVILLIMIN





dhe vartësia e skajshme tek burimet hidrike krijojnë risqe makroekonomike.

subvencionimin e energjisë elektrike për të mbrojtur të varfërit nga efektet e rritjes së çmimeve;

Partnerët: IFC, BE, Italia, BERZH-i dhe BEI, Fondi i Kuvaitit.

• Rehabilitimi i rrjeteve ekzituese të infrastrukturës së transportit;

• Komercializimi i shërbimeve të transportit dhe privatizimi i shërbimeve shtetërore;

• Rritja e fondeve publike për transportin dhe komunikacionin

FUNKSIONIM DHE ADMINISTRIM MË EFIKAS I INFRASTRUKTURËS SË TRANSPORTIT DHE UJËSJELLSAVE PËRMES: • Ristrukturimit të

Administratës Kombëtare të Rrugëve;

• Ndërtimit dhe rehabilitimit të rrugëve kombëtare dhe rurale;

• Përmirësimit të infrastrukturës së transportit në pikat kufitare;

• Përfshirjes së sektorit privat në administrimin dhe vënien në funksionim të ujësjellsave në katër qytete të mëdha.

• Futja e sistemit operacional te manaxhimit te shtresave rrugore;

• Kontrata konkurruese për mirëmbajtjen e rrugëve;

• Rritja e pjesëmarrjes së komunitetit në mirëmbajtjen e rrjeteve të rrugëve komunitare;

• Futja/plotësimi i standardeve për rrugët;

• Ndërtim/rehabilitimi 1,000 km rrugë rurale dhe ndërtim/ rehabilitim i 1,300 km rrugë kombëtare deri në vitin 2007;

• Ndërtim/rehabilitim i 2 pikave kufitare;

• Futja e operatorëve privatë në 4 qytete deri në vitin 2004.

PORTOFOLI EKZISTUES FUND VF02: Huadhënia/Grant: Projekti i Punëve, Projekti i Rrugëve Kombëtare (VF96); Projekti për Riparimin Emergjent të Rrugëve (VF00); Projekti për Mirëmbajtjen e Rrugëve (VF02); Projekti për Rehabilitimin e Portit të Durrësit (VF98); TTFSE (VF01); Projekti për Rehabilitimin Emergjent të Ujësjellsave (VF00). VEPRIMTARITË E CAS-IT 2002: PRSCs (I, II, III); projekti suplementar për mirëmbajtjen e rrugëve (VF03); Projekti Bashkiak i Ujësjellës-Kanalizimeve (VF03); Projekti i Punëve Komunitare II (VF03). ESW/AAA: Strategjia Kombëtare e Ujit (VF03); Partnerët: IFC, BE, Italia, BERZH, BEI, Fondi i Kuvaitit.

• Rritja e aksesit në infrastrukturën ubrane dhe garantimi i të drejtave të

• Akses i vështirë në infrastrukturën urbane;

• E drejta e

PËRMIRËSIMI I AKSESIT TË TË VARFËRVE NË INFRASTRUKTURËN URBANE PËRMES: • Përmirësimit të planifikimit të

• Ngritja e infrastrukturës bazë në 19 neglected/under-serviced areas;

• Miratimi i Planit të Manaxhimit të Infrastrukturës për Tiranën e Madhe nga Këshilli Kombëtar i Rregullimit të Territorit;

PORTOFOLI EKZISTUES - END VF02: Huadhënia/Grant: Projekti për Zhvillimin e Tokës Urbane (VF98); ESW/AAA: Vlerësim Kualitativ i

103




ZHVILLIMIN





pronësisë së tokës.

pronësisë së tokës nuk është e garantuar, gjë që sjell pengesa në tregun e pasurive të paluajtshme.

infrastrukturës urbane; • Ngritja e infrastrukturës

kryesore në zonat e neglizhuara;

• Legalizimi i vendbanimeve informale në zonat periurbane të Tiranës dhe rregjistrimi i 1000 famijeve që banojnë në zonat informale.

• Zbatimi i ligjit për legalizimin e vendbanimeve të paligjshme;

• Rregjistrimi i 500 banesave dhe tokave përkatëse në vendbanimet informale deri në vitin 2004 (Baza: 0, Objektivi 1000 familje).

Varfërisë (VF01); VF03-05 CAS VEPRIMTARITË: Kreditë në mbështetje të uljes së varfërisë; ESW/AAA: Vlerësim i Varfërisë (VF03); Roma Social Assessment (VF04); National Water Strategy (VF03); Partnerët: USAID, KfW, BE, OSBE, and Italia.

NXITJA E ZHVILLIMIT NJERËZOR OZHM 2:

arritja e arsimit universal tetëvjeçar deri në vitin 2015; • OZHM 3: Nxitja

e barazisë gjinore dhe fuqizimi i grave (Eliminimi i dallimeve gjinore në arsimin bazë në vitin 2005 dhe në të gjitha nivelet në vitin 2015).

• Gjatë tranzicionit përqindjet e frekuentimit që ishin universale tani po përkeqësohen.

• Mungesa e një qasjeje të qartë strategjike për manaxhimin e arsimit.

• Nivele dhe efikasitet i ulët i shpenzimeve publike për arsimin.

• Përgjegjësitë dhe burimet e të ardhurave nuk janë përcaktuar siç duhet midis nivelit qendror dhe lokal.

• Në nivelin lokal

PËRMIRËSIMI I REZULTATEVE ARSIMORE PËRMES; • Rritjes së shpenzimeve publike për arsimin si përqindje e GDP-së;

• Rritjes së arritjeve arsimore duke rritur numrin e viteve shkollim;

• Rritjes së frekuentimit të arsimit tetëvjeçar

• Rritjes së frekuentimit shkollor në arsimin fillor dhe të mesëm;

• Futjes së reformave të kurikulave me synim përmirësimin e cilësisë së arsimit;

• Uljes së numrit të nxënësve për mësues;

• Uljes së numrit të personelit mësimdhënës pa arsim përkatës;

• Monitorimit më të mirë të performancës së sektorit të arsimit.

• Benchmarks për shpenzimet për arsimin

• Përqindjet e frekuentimit neto të arsimit (NER) në shkollat tetëvjeçare u rritën me 92% në vitin 2003;

• NER për arsimin e mesëm arritën në 46%% në vitin 2003;

• Miratimi i politikave të reja për librin shkollor dhe futja e librave shkollorë falas për arsimin bazë.

• Numri i nxënësve për mësues bie në 18 në vitin 2004;

• Numri i mësuesëve pa kualifikimin minimal reduktohet në 15% (tetëvjeçare) dhe 4% (e mesme) deri në vitin 2004;

• Në vitin 2004 u botua Raporti i Parë Vjetor për Performancën e Arsimit;

• MASH boton rregullisht të dhëna që tregojnë ecurinë në arritjen e objektivave për frekuentimin

PORTOFOLI EKZISTUES (END VF02): Huadhënia/Grant: Projekti i Reformës në Arsim (VF00). ESW/AAA: Vlerësim Cilësor i Varfërisë (VF01); PEIR (VF01). VEPRIMTARITË IN 2002 CAS: PRSCs (VF03, VF04, VF05). ESW/AAA: Vlerësim i Varfërisë (VF03); Studimi për decentralizimin fiskal (VF03); Arsim: Analizë e Varfërisë & Impaktit Social (VF05); Vlerësim Social për Romët (VF04); Partnerët: Italian Cooperation, SOROS, GTZ dhe OPEC.

104




ZHVILLIMIN





kapacitetet janë shumë të dobta.

bruto.

• Niveli i varfërisë i ulur nga 46.6% në 38% dhe varfëria ekstreme nga 17.4% në 14% në vitin 2004;

• Foricmi i rrjetit të sigurimeve shoqërore

• 25% e popullësisë është e varfër dhe 5% janë të varfër në ekstrem;

• Aksesi në shërbimet bazë sociale është i vështirë dhe i kushtueshëm;

• Shërbimet sociale janë të varfra dhe nuk janë të targetuara siç duhet.

QENDRUESHMËRIA DHE TARGETIMI I RRJETIT TË SIGURIMEVE SHOQËRORE DO TË PËRMIRËSOHET PËRMES: • Zbatimit të reformave parametrike për forcimin e qendrueshmërisë financiare të sistemit të pensioneve;

• Përmirësimit të qendrueshmërisë financiare të shërbimeve me bazë komuniteti;

• Përmirësimit të performancës dhe efikasitetit administrativ të ISSH-së;

• Përmirësimit të targetimit të Ndihmës Ekonomike (NE);

• Rritja e raportit kontribues/përfitues në sistemin e sigurimeve shoqërore.

• Zbatimi i ndryshimeve parametrike sipas afatit të rënë dakord;

• Aprovimi i një politike të kënaqshme për financimin e shërbimeve me bazë komuniteti në vitin 2004;

• Përfundimi i dokumentit të politikave për decentralizimin e shërbimeve sociale (deri në vitin 2004);

• Përfundimi dhe miratimi i një programi pune dhe investimesh për ISSH-në në vitin 2004;

• Rritja e përqindjes së të varfërve që marrin NE [Baza: 18.6% në vitin 2002; Objektivi 25% në vitin 2005);

Rritja e raportit kontribues/përfitues në sistemin e sigurimeve shoqërore (Baza: 0.92 në vitin 2001; Objektivi: 1.15 në vitin 2005).

PORTOFOLI EKZISTUES -END VF02 Huadhënia/Grant: Projekti për Zhvillimin e Shërbimeve Sociale (VF01); ESW/AAA: Vlerësim Cilësor i Varfërisë (VF01); PEIR (VF01). VEPRIMTARITË IN 2002 CAS: PRSCs (VF03, VF04, VF05); ESW/AAA: Vlerësim i Varfërisë (VF03); Studimi për decentralizimin fiskal (VF03); Vlerësim Social për Romët (VF04); rishikim i sistemit të sigurimeve shoqërore (VF05); rishikim i tregut të punës (VF05); Partnerët: DFID, British Council, BE.

• OZHM 4: ulja e vdekshmërisë foshnjore me 2/3 deri në vitin 2015;

• OZHM 5: përmirësimi i shëndetit amtar (ulja e

• GPRS thekson lidhjet e forta që ekzistojnë mes shëndetit të dobët, nivelit të ulët arsimor dhe varfërisë;

• Rënie në

PËRMIRËSIMI I AKSESIT DHE CILËSISË SË SHËRBIMEVE SHËNDETËSORE PARANDALUESE/KURUESE PËRMES: • Rritjes të përqindjes së zonave që

kanë qendra shëndetësore, në veçanti në zonat e varfra;

• Financimit të rehabilitimit dhe pajisjeve të qendrave shëndetësore, në veçanti në zonat e varfra;

• Ruajtja e mbulimit të plotë mbarëkombëtar me qendra shëndetësore;

• Rehabilitimi/pajisja e 115 qendrave në zonat e varfra deri në vitin 2004;

• Rritja e shpenzimeve për shëndetësinë (Baza: 2.3 % e GDP-së në vitin 2002, Objektivi: 2.6% e GDP-së në vitin 2004);

• Rritja e numrit të

PORTOFOLI EKZISTUES -END VF02: Huadhënia/Grant: Projekti për Rimëkëmbjen e Shëndetësisë (VF98) ESW/AAA: Vlerësim cilësor i Varfërisë (VF01); PEIR (VF01).

105




ZHVILLIMIN





vdekshmërisë amtare me ¾ deri në vitin 2015);

• OZHM 6: luftë kundës HIV/SiDA-s dhe sëmundjeve të tjera (përgjysmuar deri në vitin 2015)

pritshmërinë jetike dhe rritje të vdekshmërisë foshnjore, plus shtimit të sëmundjeve të reja kronike;

• Nivele të larta vdekjesh si pasojë e aksidenteve rrugore.

• Rritjes të financimeve publike për shërbimet shëndetësore;

• Rritjes së buxhetit për vaksinimin e fëmijëve dhe të grave dhe vajzave, si dhe vaksinimin ndaj rubeolës;

• Rritjes të numrit të mjekëve, infermiereve, farmacistëve;

• Institucionalizimit të një sistemi për ndjekjen/kontrollin e shpenzimeve për shëndetësinë dhe raportimi mbi performancën e sektorit të shëndetësisë;

• Buxheti i shëndetësisë t’i përgjigjet nevojave prioritare të evidentuara në strategjinë e sektorit të shëndetësisë.

mjekëve/infermiereve/famracistëve (Baza 20,862 në vitin 2000, Objektivi: 21,000 në vitin2004)

• Vendim për institucionalizimin e sistemit të kontrollit/ndjekjes të shpenzimeve buxhetore dhe raportimit, duke përfshirë sistemin e llogarive kombëtare të shëndetësisë deri në vitin 2005;

• Miratimi i strategjisë së sektorit të shëndetësië deri në fund të vitit 2004;

• Miratimi i dokumentit të politikave për decentralizimin e shërbimeve shëndetësore deri në fund të vitit 2004;

• Rritja fondeve për programet kryesore të shëndetit publik me 12% në vitin 2004 në krahasim me vitin 2003;

• Rritje 25% e kujdesit parësor shëndetësor në vitin 2004;

• Firmosja e kontratës të rishikuar midis ASHR-së dhe ISKSH-së duke përfshirë shpërblimin sipas performancës.

VEPRIMTARITË IN 2002 CAS: Kreditë në mbështetje të uljes së varfërisë (VF03), II (VF04), III (VF05). ESW/AAA: Vlerësim i Varfërisë (VF03); Studimi për decentralizimin fiskal (VF03); Vlerësim Social për Romët (VF04); Dokumenti i Politikave të Sektorit të Shëndetësisë (VF05).

Partnerët: WHO dhe Italian Cooperation, DFID dhe CIDA.

106

ANEKSI 3: STRATEGJIA E IFC-SË PËR SHQIPËRINË, VF06-09 1. VEPRIMTARIA E KORPORATËS NDËRKOMBËTARE FINANCIARE (IFC) AKTUALISHT Nga shtatori 2005, IFC-ja ka angazhuar 125 milionë dollarë në Shqipëri, sipas kësaj përqindjeje: sektori financiar (7%), ndërmarrjet/prodhimi në përgjithësi (37%), infrastruktura (33%) dhe naftë dhe gaz (23%). Në portofolin aktual, IFC-ja ka dhënë afërsisht 69 milionë dollarë dhe ka mobilizuar afërsisht 9 milionë dollarë të tjera në formën e kredive nga bankat e tjera (syndicated loans) për 6 projekte. Niveli i disbursimeve të totalit të fondeve të IFC-së është shumë i lartë - afërsisht 90%. Përsa i përket portofolit të angazhuar të IFC-së për frymë, Shqipëria renditet e katërta në rajonin e ECA-s. 2. ZBATIMI I CAS-IT TË FUNDIT Strategjia e Asistencës së Bankës Botërore për Shqipërinë e aprovuar në maj 2002 parashtronte këto prioritete strategjike për IFC-në: (i) fuqizimin e sektorit financiar; (ii) përkrahjen e zhvillimit të SME-ve; (iii) rritjen e rolit të IFC-së si katalizator për privatizimet më të rëndësishme të vendit; dhe (iv) mbështetje për investimet e sektorit privat në infrastrukturë. Në përgjithësi, IFC-ja arriti rezultate pozitive gjatë periudhës së zbatimit të CAS-it të fundit, përmes mbështetjes së zhvillimit të sektorit privat me investime direkte dhe programe të asistencës teknike të financuara nga donatorët. Gjatë VF03-05, IFC-ja ka dhënë 66 milionë dollarë ose shprehur ndryshe afërsisht 95% të portofolit aktual të projekteve. Gjithashtu, IFC-ja ka përfundur ose është në proces të zbatimit të 9 projekteve të asistencës teknike që përqëndrohen në ngritjen e kapaciteteve institucionale në sektorët financiarë, duke përfshirë sigurimin, leasing-un, akses në informacionin për SME-të, përgatitjen e kompanive vendase për anëtarësimin në BE, uljen e barrierave administrative ndaj investimeve të huaja direkte (FDI) dhe financim për banesat (housing finance). Megjithatë, hapi i ngadaltë në privatizimin e infrastrukturës, korrupsioni, problemet e sistemit te manaxhimit të kompanive të mëdha dhe risqet e reputacionit te kompanive e kanë kufizuar rolin e IFC-së si katalizator në privatizimin e sektorëve strategjikë dhe programeve përkatëse të infrastrukturës, si edhe në financimin e projekteve me sponsorë lokalë. Gjatë VF03-05, IFC-ja, në bashkëpunim me BERZH-in, ka financuar tre projekte në fushën e sigurimeve, te prodhimit dhe telekomunikacione: • Në vitin 2003, IFC bleu 20% të aksioneve të INSIG-ut, një nga kompanitë kryesore të sigurimeve në

Shqipëri. Gjatë fazës së dytë, me asistencën e IFC-së, qeveria shqiptare do të përfundojë privatizimin e plotë të INSIG-ut, duke privatizuar pjesën e aksioneve të shtetit dhe duke ia kaluar kontrollin e kompanisë një partneri strategjik me emër;

• Në vitin 2003, IFC dha 42.5 milionë Euro (7.5 milionë euro kredi të siguruara nëpërmjet bankave vendase (syndicated loans)) në mbështetje të zhvillimit të mëtejshëm të rrjetit të dytë kombëtar dixhital celular GSM në Shqipëri, që është në pronësi dhe operohet nga kompania Vodafone. Ky projekt parashikon të rrisë konkurrencën, të ulë kostot dhe t[i sigurojë afërsisht 95% të popullësisë akses në rrjetin Vodafone për Shqipërinë deri në fund të vitit 2005;

• Në vitin 2005, IFC-ja nënshkroi një projekt prej 130 milionë dollarë për futjen e një linje moderne për prodhimin e çimentos në Fabrikën e Çimentos në Fushë Krujë, me një kapacitet agregat vjetor për prodhimin e çimentos deri në 1.3 milionë ton. Projekti synon të ulë vartësinë e vendit nga çimentoja e importuar, të ndikojë pozitivisht në zgjerimin e tregut vendas për materiale prodhimi dhe të lehtësojë përpjekjet për rindërtimin dhe zhvillimin e shpejtë të infrastrukturës shqiptare. IFC-ja ka dhënë US$ 30 milionë nga fondet e saj. Ky financim është një nga investimet më të mëdha të huaja direkte në sektorin shqiptar të prodhimit qysh nga periudha e tranzicionit të vendit dhe kalimit të tij në një ekonomi tregu në fillim të viteve 90-të.

107

Pjesa dërmuese e programit të asistencës teknike të IFC-së në Shqipëri ofrohet përmes zyrës së SEED-it (Southeast Europe Enterprise Development). Gjatë VF03-05, veprimtaritë e SEED-it në Shqipëri përfshinin: • Trajtimin e disa prej problemeve që pengonin financimet për SME-të përmes zhvillimit dhe

mbështetjes për instrumenta të reja financimi. Në vitin 2005 u miratua ligji për Leasing-un Financiar, që ishte një instrument shumë i rëndësishëm financiar krahas kredive tradicionale që u jepen SME-ve. Gjithashtu, po hartohet një program i gjerë asistence teknike për financim për banesat në rajon dhe ky program përfshin edhe Shqipërinë;

• Puna per bizneset zinxhir ka çuar në futjen e standardeve ndërkombëtare për prodhimin e ushqimeve të sigurta në nivel kompanie, dhe jane pjesë e punës për ngritjen e qendrave të shpërndarjes zinxhir të cilat veprojnë në Shqipëri;

• Rritja e kapaciteteve të shoqatave të biznesit për të mbështetur fuqimisht ndryshime rregullatore që ndikojnë në mjedisin e biznesit. SEED-i ndihmoi në krijimin e Këshillimit Konsultativ të Biznesit, si një instrument shumë i rëndësishëm për nxitjen e dialogut midis sektorit publik dhe atij privat;

• Rritja e ndërgjegjësimit te rëndësisë se zbatimit të standardeve dhe sistemeve të BE-së, si edhe dhenja e ndihmës për SME-të që merren me eksport-import për zbatimin e këtyre standardeve dhe sistemeve;

• Ndihma per SME-të për të reduktuar burokracinë në gjyqësor dhe për të ulur koston e mosmarrëveshjeve, SEED-i futi mekanizmat e Zgjidhjes Alternative të Mosmarrëveshjeve në rajon, duke përfshirë edhe Shqipërinë.

Në vitin 2002, FIAS-i (Foreign Investimet Advisory Service) bëri një studim për pengesat administrative ndaj investimeve. Studimi ishte pjesë integrale e përpjekjeve të IFC-së/IDA-s për t[i ardhur në ndihmë qeverisë shqiptare në përmirësimin e mjedisit të biznesit dhe rritjes së kapaciteteve të administratës publike. Studimi doli me një sërë rekomandimesh të detajuara institucionale dhe sa i përket politikave përkatëse. Në gusht të vitit 2003, Këshilli i Ministrave miratoi një Plan Veprimi për Heqjen e Barrierave Administrative për Investimet. Aktualisht FIAS-i po ndihmon qeverinë shqiptare në monitorimin dhe vlerësimin e progresit të zbatimit të tij. 3. STRATEGJIA E IFC-SË PËR VF 06-09 Pengesat e zhvillimit: Ecuria e Shqipërisë gjatë dekadës së fundit, me një rritje vjetore mesatare prej më shumë se 6% në vit ka qenë mbresëlënëse. Megjithatë ka ende shqetësime përsa i takon qendrueshmërisë së këtyre niveleve të larta të zhvillimit ekonomik në të ardhmen. Gjatë viteve të fundit ka patur një ngadalësim të rritjes së prodhimit të faktorëve totalë dhe rrjedhimisht zhvillimi i ardhshëm ekonomik do të varet ndjeshëm nga kontributi i sektorit privat në akumulimin e kapitalit. Remitancat nuk përfaqësojnë një bazë të qëndrueshme për zhvillimin ekonomik afatgjatë dhe nuk po ndodh as rritja e produktit të eksporeteve. Gjithashtu, qeveria ka hapësirë të kufizuar fiskale dhe fondet e donatorëve nuk mund të plotësojnë nevojat e investimeve në infrastrukturë. Deri tani, Investimet Direkte te Huaja (FDI) kanë qenë ndër më të ultat në rajon. Tregu vendas është i vogël, kreditë për ndërmarrjet janë të kufizuara dhe pjesa dërmuese e financimeve është afatshkurtër deri në 1 vit kohë për shlyerje. Sipërmarrësve shpesh u mungon ekspertiza e duhur për funksionimin në një ekonomi moderne tregu. Nivelet e korrupsionit janë të larta dhe sistemit të gjyqësorit i mungon përvoja me mosmarrëveshjet tregtare dhe zbatimi i ligjit le per te dëshëruar. Tani që vendi ka bërë një përparim të ndjeshëm përsa i përket stabilizimit makroekonomik, trajtimi i politikave që ndikojnë në konkurrencën e ndershme është një ndër pengesat kryesore për zhvillimin e sektorit privat. Mungesa e zhvillimit të duhur të

108

sektorit të infrastrukturës pengon zhvillimin dhe progresin e sektorit privat, duke përfshirë këtu sektorë me potencial të lartë për zhvillim ekonomik, si p.sh. turizmi. Objektivat e IFC-së: Duke marrë parasysh sa më sipër, IFC-ja ka një rol të qartë që duhet të luajë në Shqipëri nëpërmjet nxitjes së zhvillimit të sektorit privat (një nga dy shtyllat kryesore të CAS-it aktual). Megjithatë, për shkak të mjedisin të vështirë në të cilin zhvillohet biznesi, një koordinim i ngushtë me IDA/IBRD-në, duke u bazuar dhe mbështetur tek përpjekjet e Bankës për trajtimin dhe zgjidhjen e shumë pengesave, bëhet edhe më i rëndësishëm. Objektivat zhvillimorë të IFC-së në Shqipëri gjatë periudhës së zbatimit të CAS-it aktual (VF06-VF09)janë si më poshtë: (i) Mbështetja e privatizimit të sektorëve strategjikë dhe nxitja e investimeve të sektorit privat në

sektorin e infrastrukturës përmes Partneritetit Publik Privat (PPP) – në bashkëpunim të ngushtë me IDA/IBRD;

(ii) Nxitja e ndërmjetësimit financiar përmes futjes së produkteve të reja financiare në treg; (iii) Nxitja e aftesisë konkuruese ne tregun e eksporteve përmes promovimit dhe mbështetjes së

kompanive lokale të orientuara nga eksporti për t’u bërë më konkurruese në tregun rajonal; (iv) Rritja e besimit të investitorëve dhe e investimeve të huaja; (v) Të japë kontirbutin e vet në uljen e korrupsionit të vogël (petty corruption) përmes nxitjes së

kalimit të kryejes të shërbimeve nga sektori publik tek ai privat (outsourcing of services from public to private sector);

(vi) Nxitja e liberalizimit të tregut përmes inkuarijimit të praktikave të ndershme dhe konkurencës efikase dhe shkuarijimit të sjelljeve monopolistike.

Objektivat e strategjisë së IFC-së përfshijnë një gamë të gjerë sektorësh si p.sh.: tregjet financiare, telekomunikacionin, infrastrukturën, sektorët socialë, turizmin dhe prodhimin në përgjithësi. Mbështetja e IFC-së do të përfshijë komponentë të asistencës teknike dhe shërbimeve këshillimore që kanë për qëllim përmirësimin e klimës së investimeve dhe nxitjen e zhvillimi të sektorit privat, në veçanti hartimin e ligjieve dhe këshillim për privatizimet strategjike. Në të kaluarën, bashkëpunimi i ngushtë midis IDA-s dhe IFC-së ka qenë një element shumë i dobishëm që i dha dorë vendit për të ecur përpara dhe për të arritur rezultate mbresëlënëse me privatizimin e sektorit financiar. Rritja e mëtejshme e bashkëpunimit dhe përmirësimit i koordinimit midis IFC-së dhe IDA/IBRD-së do të jenë elementë të rëndësishëm me synimin që Grupi i Bankës Botërore të luajë rolin e katalizatorit në privatizime të rëndësishme të sektorëve strategjikë dhe në zhvillimin e infrastrukturës, si edhe në zbatimin e një kuadri rregullator që do të ndihmonte në krijimin e një klime të shëndoshë konkurence në treg. 3.1. Prodhimi dhe sektori i kompanive të mëdha Prodhimi mbetet prioritar për aktivitetin e IFC-së në Shqipëri. Ky sektor është një nga motorrët kryesorë të rritjes dhe zhvillimit ekonomik për Shqipërinë dhe vendet e tjera të Ballkanit, siç edhe doli qartë në pah nga tendencat e fundit të globalizimit dhe nga kalimi i aktiviteteve të prodhimit drejt vendeve në zhvillim. Sektori i prodhimit ka gjasa të thithë nivele gjithnjë e në rritje të investimeve të huaja direkte dhe rrjedhimisht do të ndikojë në modernizimin e transferimit të teknologjive, teknikave moderne të manaxhimit, të sistemit të adminsitrimit të ndërmarrjeve dhe do të fusë metoda novatore të logjistikës. Shqipëria parashikohet të ketë një rritje të aftësive konkurruese për thithjen e investimeve të huaja direkte në këtë sektor jo vetëm për shkak të avantazheve të kostos së krahut të punës, por gjithashtu për shkak të përmirësimeve të pritshme në mjedisin e biznesit, stabilitetit politik dhe imazhit të përmirësuar.

109

Objektivi strategjik i IFC-së është mbështetja e kompanive të konkuruese të orientuara nga eksporti me asistencë post-privatizimi dhe duke u siguruar SME-ve më shumë akses për fonde. IFC- ja do të ndihmojë në thithjen e investimeve të huaja direkte (FDI) në Shqipëri përmes investimeve me kredi dhe pjesëmarrjes me aksione (debt and equity investment) me partnerë strategjik, në veçanti në ato raste kur parashikohet një projekt i ri. IFC-ja do të mbështesë ristrukturimin/post-privatizim në sektorë kryesorë, si p.sh. kompanitë që merren me eksporte në agrobiznes/përpunim ushqimor dhe industri e lehtë dhe materiale ndërtimi. IFC-ja do të vijojë të luajë një rol të rëndësishëm në përmirësimin e sistemit të manaxhimit/administrimit të kompanive të mëdha, standardeve të mjedisit dhe përhapjen e përvojave më të përparuara. Nxitja e eksporteve është një element jetësor për të ardhmen e zhvillimit ekonomik dhe uljen e deficitit të lartë tregtar. Një fushë në të cilën IFC-ja dhe IDA/IBRD-ja bashkarisht mund të përqëndrojnë forcat bashkarisht është mundësia e kthimit të një sërë zonash industriale në pronësi të ish ndërmarrjeve shtetërore (aktualisht disa janë pronë publike dhe disa janë privatizuar) në parqe industriale. Shumë nga këto zona kanë infrastrukturë ekzituese industriale dhe janë relativisht më pak të komplikuara përsa i takon të drejtave të pronësisë; por që aktualisht janë jofunksionale. Ndërkaq, investime të reja, duke përfshirë industritë e vogla dhe të mesme të prodhimit të orientuar nga eksporti (si p.shs. tekstilet, përpunimi ushqimor dhe lëkura etj.) të cilat janë shumë të rëndësishme nuk mund të zhvillohen pa u vënë në dispozicion disa zona specifike të caktuara për to. Kjo është një fushë potenciale ku Shqipëria mund të përfitonte nga përvoja më e mirë ndërkombëtare (Irlanda, Republika Çeke, Singapori, Kina, etj.) që Grupi i Bankës Botërore (IFC, IDA/IBRD dhe MIGA) mund të sillte në Shqipëri. Asistenca teknike për klientët e SME-ve në rajon gjithmonë e më shumë po bëhet përgjegjësi e SEED (Southeast Europe Enterprise Development), që ka drejtuar përpjekjet e IFC-së për nxitjen dhe zhvillimin e sektorit të SME-ve në rajon. Në korrik 2005, SEED u zëvendësua me Partneritetin e Ndërmarrjeve Private të Evropës Juglindore (Private Enterprise Partnership Southeast Europe (PEP-SE)) që do të vijojë të punojë për përmirësimin e mjedisit të biznesit për SME-të dhe për t’u siguruar mundësi financimi, për zhvillimin e kapaciteteve teknike dhe manaxheriale dhe përmirësimin e aksesit të tyre për informacion. Gjithashtu, PEP-SE do të vijojë të punojë për forcimin e kuadrit institucional dhe rregullator për politikat industriale dhe të konkurrencës të orientuara drejt atyre të BE-së (Shih Kutinë 1).

KUTIA A3.1: SEED (PEP-SE) SHQIPËRIA

Southeast European Enterprise Development Facility (SEED) është një partneritet midis disa donatorëve që drejtohet nga IFC-ja dhe që mbështet zhvillimin e SME-ve në Ballkanin Perendimor. Në vitin 2004, SEED u integrua plotësisht në strategjinë rajonale të IFC-së, duke u përqëndruar në zbatimin e zgjidhjeve të reja financiare, punën këshillimore për rrjetin zinxhir të furnizimit të SME-ve, përkrahjen e zhvillimit të organizatave të anëtarësimit të biznesit dhe mbështetjen e disa institucioneve të përzgjedhura jetësore për zhvillimin e sektorit privat. Kjo qasje siguron integrimin e produkteve të SEED-it me nevojat e partnerëve kryesorë dhe me strategjinë e investimeve të IFC-së. Me përfundimin e mandatit të SEED-it në qershor 2005, aktualisht programet planifikohen përmes PEP-SE, me objektiv kryesor çështje të zhvillimit të sektorit privat si p.sh.: (i)futjen e ndërmjetësimit tregtar (commercial mediation); (ii) futjen e zinxhirit rajonal të sigurimit të lëndëve që riciklohen; (iii) futjen e standardeve ndërkombëtare dhe të BE-së për prodhimin; si dhe (iv) një program i përcaktuar rajonal për manaxhimin e kompanive të mëdha, ecuria e programit do të sjellë përmirësime në standardet e sistemit të manaxhimit të kompanive të mëdha. Me punën e tij, PEP-SE do të vijojë ta vërë theksin tek zhvillimi i qendrueshëm i kapaciteteve vendore për të mbështetur iniciativat e zhvillimit të SME-ve në perspektivë. Për më tepër programi do të përqëndrohet në një numër specifik sektorësh të një rëndësie kritike dhe ku asistenca teknike do te jete komplementare me investimet e IFC-së. 3.1. Sektori financiar Sektori financiar në Shqipëri është në duart e sektorit privat. Megjithë disa rritje të kohëve të fundit në huadhëniet bankare në vitin 2004, niveli i ndërmjetësimit bankar në Shqipëri mbeti më i ulti në Evropë.

110

Ndonëse kuadri ligjor, institucional dhe ai i mbikqyrjes për sektorin financiar është në përputhje me praktikat ndërkombëtare, zbatimi mbetet i dobët, në veçanti në sektorin e sigurimeve. Kreditimi vuan nga një mjedis biznesi që nuk ndihmon në zbatimin e praktikave të shëndosha të huadhënies. Ndërmarrjeve u mungon transparenca dhe dhenja e informacionit. Raportimi financiar në përgjithësi ka luhatje. Pasiguria në çështjet e pronësisë pengon në dhënien e kredive të sigurta. Procedurat gjyqësore për zbatimin e vendimeve të përmbarimit janë të pafuqishme për shkak të dobësive të zyrave të përmbarimit dhe procedurave të ankandit. Mungesa e informacionit të huamarrësve për kreditin mbetet ende një pengesë për sigurimine kredive. Bankat janë shumë likuide. IFC, në vend që të japë vetëm fonde, do të përqëndrohet edhe në përkrahjen dhe në asistencën e institucioneve financiare për zhvillimin e produkteve të reja. IFC-ja synon të ndihmojë bankat me leasing, prodhimin e materialeve që kursejnë energjinë, financim për banesat dhe instrumente të tjera financiare për të mundësuar ne te ardhmen mbështetjen e kredive afatgjata në monedhën vendase etj. Në bashkëpunim të ngushtë me IDA/IBRD, IFC-ja mund të ndihmojë Bankën e Shqipërisë në krijimin e një Zyre të Informacionit mbi Kreditin. Përveç forcimit të pozicionit të INSIG-ut, IFC-ja do të punojë me qeverinë dhe BERZH-in për të identifikuar një partner strategjik me qëllim privatizimin e kompanisë sa më shpejt të jetë e mundur. Zgjerimi i rrjetit të kreditimit të sektorit privat në veçanti për SME-të ka qenë i ngadaltë. Kompanitë e mesme, sipërmarrësit e rinj dhe bzineset e vogla mbeten shumë në vartësi të fondeve të veta, ndërsa sektori bankar ende ofron produkte të kufizuara, kredi afatshkurtra me një kosto relativisht të lartë. IFC-ja do të vazhdojë të mbështesë SME-të përmes ndihmës në hartimin/zhvillimin e produkteve të reja që synojnë zhvillimin e SME-ve, përmes financimit të mikrobiznesit, ngritjes së kapaciteteve vendase dhe përmirësimit të mjedisit të biznesit për ta bërë tërheqës për zhvillimin e SME-ve. IFC-ja deri tani ka investuar në mënyrë direkte në një numër bankash të mikrokreditit dhe do të vazhdojë të jetë në pararojë të promovimit të mikrokreditit në rajon. IFC-ja mbështeti bankën ProCredit, që ka qenë e suksesshme në kreditë që i ka dhënë biznesit të vogël të sipërmarrësve me mundësi te kufizuar për financim. Po të jetë nevoja, IFC-ja do të vazhdojë të mbështesë më tej bankën ProCredit, si edhe institucione të tjera të mikrokreditit. 3.2. Infrastruktura Përmirësimi i infrastrukturës në Shqipëri është një element i rëndësishëm për mbështetjen e zhvillimit ekonomik të vendit në tërësi dhe për integrimin e tij rajonal. Zhvillimi i infrastrukturës nëpërmjet pjesëmarrjes së sektorit privat do të jetë një ndër prioritetet kryesore të strategjisë së IFC-së. Mungesa e financimeve për infrastrukturën dhe mungesa e reformave në sektor është një pengesë më shumë për zhvillimin e qendrueshëm dhe përparimin e sektorit privat. Aftesia konkurruese dhe zhvillimi i qendrueshëm i vendit po pengohen për shkak të kosto të larta të transportit, ndërprerjet që ende vazhdojnë të energjisë elektrike dhe nga problemet me furnizimin me uje dhe cilësinë e ujit. Deri më sot, interesimi i sektorit privat për të investuar në infrastrukturë në Ballkanin Perendimor, duke përfshirë këtu edhe Shqipërinë, ka qenë i kufizuar. Rrjedhimisht, IFC-ja do të bashkëpunojë ngushtëesisht me qeverinë shqiptare dhe IDA/IBRD për të thithur investimet e sektorit privat në sektorët e infrastrukturës përmes të ashtuquajturit Partneritetit të sektorit Publik me atë Privat (PPP). Kjo strukturë mund të ndihmojë në përmirësimin e perceptimit të riskut të transaksioneve në Shqipëri duke zbutur komponentë të ndryshëm që paraqesin rrezikshmëri në projekt. IFC-ja dhe Banka do të kenë një qasje të përbashkët gjithëpërfshirëse përsa i takon politikave të transparencës dhe konkurrencës në infrastrukturë, duke përfshirë një bashkëpunim të ngushtë midis rregullatorëve dhe Autoritetit Antimonopol. Si pjesë e Programit të Bankës Botërore të ndihmës së bazuar tek rezultatet, që u promovua në kuadrin e Strategjisë së Grupit të Bankës për Zhvillimin e Sektorit Bank, IFC-ja do të bëjë vlerësimin e programit të granteve të bazuar tek rezultatet si instrumentë të dobishëm në sektorët e infrastrukturës. Programi mund të mbështesë shumë objektiva, duke përfshirë zgjerimin e aksesit ndaj shërbimeve bazë, duke siguruar që

111

konsumatorët me të ardhura të pakta të kenë mundësi për shërbime dhe duke lehtësuar futjen e tarifave që mbulojnë kostot e shërbimit.

KUTIA A3.2: ZHVILLIMI I INFRASTRUKTURËS SË BALLKANIT

Infrastruktura e dobët dhe e paqendrueshme vazhdon të përbëjë një element shkurajues për investitorët privat dhe të pengojë zhvillimin ekonomik në rajonin e Ballkanit. Nga ana tjetër, një zhvillim më i ngadaltë ekonomik ul mundesine e investimeve nga fondet e buxhetit të shtetit për përmirësimin e infrastrukturës. Për ta prishur këtë cikël, IFC-ja ka ngritur në Njësi të Infrastrukturës në Ballkan në kuadrin e PEP-SE, në bashkëpunim me një numër donatorësh. Ky aktivitet do t’u vijë në ndihmë enteve të sektorit publik në Evropën Juglindore për të tërhequr investime të sektorit privat në infrastrukturë, duke u përqëndruar në sektorin energjetik, transport dhe ujësjellës-kanalizime. Kjo reflekton strategjinë e Grupit të Bankës për zgjerimin e angazhimit në këtë sektor, për siguruar shërbime te qëndrueshme dhe efikase ne sektorin e infrastrukturës. Ky aktivitet do të ndihmojë në evidentimin, zhvillimin, strukturimin dhe arritjen e marrëveshjeve financiare për projekte të infrastrukturës, në mënyrë që entet e sektorit publik të përfshihen në mënyrë më efikase në aktivitetet e sektorit privat dhe të tërheqin investimet që janë aq kritike për zhvillimin ekonomik të rajonit. Ky aktivitet do të bëhet funksional në VF06.

IFC-ja do të përqëndrohet në nxitjen e investimeve të sektorit privat në sektorin e energjetikës, telekomunikacioneve, transportit dhe ujësjellsave. Përmes nxitjes së PPP-së, si një mënyrë për të tërhequr sektorin privat në infrastrukturë, IFC-ja shpreson të arrijë rezultate të prekshme në Shqipëri në një të ardhme të afërt. Në bashkëpunim me një numër donatorësh, IFC-ja ka ngritur një njësi të zhvillimi të Infrastrukturës në Ballkan në kuadrin e PEP-SE në ndihmë të enteve të sektorit publik në Ballkanin Perendimor për të tërhequr investime të sektorit privat në infrastrukturë, duke u përqëndruar në sektorin energjetik, transport dhe ujësjellës-kanalizime (Shih Kutinë 2). Gjithashtu, grantet e fundit nga PPIAF për Ministritë e Transporteve dhe Rregullimit të Territorit për hartimin e kuadrit të partneritetit të sektorit publik me atë privat në sektorët e autostradeve dhe ujësjellësave dhe do të nxisë pjesëmarrjen e sektorit privat në infrastrukturë. 3.3.1. Sektori energjetik Pavarësisht nga ecuria e deritanishme, sektori energjetik ende vuan nga mangësi dhe probleme që lidhen me sistemet e shpërndarjes dhe transmetimit, ku përfshihen vjedhja e energjisë elektrike, humbjet teknike dhe mospagesa e faturave të energjisë elektrike. Pavarësisht nga ecuria e këtyre viteve të fundit, KESH-i, me strukturën e vet të integruar vertikalisht ka nevojë për më tepër mbështetje institucionale dhe manaxheriale. Sektori energjetik ka vite që vuan nga mungesat dhe kufizime në kapital dhe ka nevojë për investime të mëdha për mirëmbajtje dhe rehabilitim. Asistenca financiare e donatorëve, që deri tani ka qenë e konsiderueshme, është e nevojshme edhe në të ardhmen, porse në vetvete do të jetë e pamjaftueshme për të plotësuar të gjitha nevojat për kapital. As KESH-i, dhe as qeveria shqiptare nuk i kanë fondet e mjaftueshme për të plotësuar nevojat për kapital. Zgjidhjet në këtë situatë përfshijnë ristrukturimin e sektorit për të siguruar pjesëmarrjen e sektorit privat në prodhim dhe shpërndarje nëpërmjet kuadrit të përshtatshëm ligjor dhe rregullator, ristrukturimit të vetë KESH-it përmes ndarjes së shpërndarjes, transmetimit dhe prodhimit dhe krijimit të një tregu modern dhe konkurrues të energjisë elektrike me rregulla të qarta për marrëdhëniet financiare. Qeveria shqiptare, me mbështetjen e Bankës Botërore dhe donatorëve të tjerë po zbaton reformën e sektorit energjetik të miratuar në prill 2002. Disa nga arritjet kryesore janë krijimi i Operatorit të Sistemit të Transmetimit (TSO), si kompani aksionere, hartimi i Modelit të Tregut Tranzitor dhe rregullave të tregut të miratuara nga Rregullatori. Gjtihashtu, qeveria dhe enti rregullator po zbatojnë angazhimet e Memorandumit të Mirëkuptimit të Athinës në lidhje me legjislacionin primar dhe sekondar, zbatimin e tregut të energjisë elektrike, legjislacionit të mjedisit dhe masa të tjera të nevojshme për hapjen e tregut për të mbështetur integrimin e Shqipërisë në Tregun Rajonal të Energjisë Elektrike për Evropën Juglindore (Southeast Europe Regional Electricity Market (REM)) dhe interkonjeksionin me sistemin e

112

Unionit për Koordinimin e Transmetimit të Energjisë Elektrike (Union for the Co-ordination of Transmission of Electricity (UCTE)). Procesi i ristrukturimit të KESH-it ka nisur me kalimin e aseteve dhe detyrimeve tek kompanitë e ndara të formuara rishtazi. Tarifa mesatare rregullohet çdo vit (e parashikuar tek afërsisht US$70/për 1,000 kWh në vitin 2005), performanca financiare e KESH-it për vitin 2004 ka qenë e shëndoshë me fitim para tatimit (të paauditur) prej US$ 83 milionë, në krahasim me US$ 51 milionë në vitin 2003 dhe objektivat për arkëtimin dhe humbjet janë plotësuar. IFC-ja ndan të njejtin objektiv me qeverinë për rritjen e pjesëmarrjes së sektorit privat në sektorin energjetik sapo kjo të bëhet e mundur. Studimi i financuar nga IDA, qe eshte ne proces do të japë rekomandime për një sërë çështjesh kritike, si p.sh. në lidhje me numrin e kompanive të shpërndarjes dhe prodhimit që do të krijohen pas ndarjes së KESH-it, shkallës së pavarësisë së funksioneve të shpërndarjes, futjen e mekanizmave të stimujve për t’u siguruar që pas privatizimit të bëhen investimet e nevojshme, natyrën/llojin e privatizimit (shitje të aseteve, koncesion, kontratë manaxhimi), rradha dhe afatet e privatizimit, etj. Qeveria do të nisë përgatitjet për një strategji të detajuar privatizimi për sektorin ne baze te rekomandimeve të studimit të lartpërmendur. IFC-ja do të kërkojë mundësi për mbështetjen e privatizimit të sektorit energjetik përmes shërbimeve këshillimore, si edhe financimeve, mundësisht të kombinuara me një instrument garancie nga Banka për t’u mbuluar në raste risqesh politike dhe rregullatore. Gjithashtu, IFC-ja do të marrë në konsideratë financimin e investimeve të reja për prodhimin e energjisë, në vartësi të faktit nëse investitori strategjik është i përshtashëm ose jo, si edhe në vartësi të rentabilitetit financiar dhe ekonomik të investimeve. 3.3.2. Telekomunikacionet Gjatë periudhës së CAS-it të fundit, IFC-ja tregoi angazhimin dhe gatishmërinë e saj për t’i ardhur në ndihmë qeverisë me ristrukturimin dhe privatizimin e kompanisë shtetërore Albtelecom. Me ritenderimin e privatizimit të Albtelecom-it, IFC do të marrë në konsideratë financimin për post-privatizimin e Albtelecom-it, në rast se investitori strategjik është i përshtashëm ose jo, si edhe në vartësi të rentabilitetit financiar dhe ekonomik të investimeve. Përmirësimi i kuadrit ligjor dhe rregullator është shumë i rëndësishëm për zhvillimin e ardhshëm të sektorit dhe privatizimin me sukses të Albtelecom-it. Çelësi i suksesist të hapjes së tregjeve të telekomunikacioneve ndaj konkurrencës është krijimi i një enti rregullator të pavarur. Rrjedhimisht, IFC-ja në bashkëpunim me Bankën dhe BERZH-in, ka nisur dhe ka siguruar një asistencë teknike për Autoritetin Rregullator të Telekomunikacioneve. IFC po ndihmon në zbatimin e një vlerësimi të nevojave për kapacitete shtesë, burime njerëzore dhe ndryshime organizative për t’u siguruar që ky Autoritet të ketë kapacitetet e nevojshme për të mbikqyrur në mënyrë efikase ndryshimet e politikave dhe reformat strukturore drejt liberalizimit të sektorit. Kjo do të pasohet nga asistencë tjetër teknike dhe do të monitorohet nga afër nga entet përkatëse qeveritare. 3.3.3. Transporti Shqipëria është një rrugë natyrore tranziti midis Ballkanit Perendimor dhe vendeve anëtare të BE-së. Eleminimi i pengesave kufitare në transportin rrugor, porte, si edhe për projektet gaz dhe naftësjellëse kërkon një harmonizim të investimeve rajonale me përfshirjen potenciale të sektorit privat. Me një qasje në mendje për integrimin rajonal, IFC-ja do të ndjekë çdo zhvillim dhe do të kërkojë mundësi për lehtësimin e përfshirjes së sektorit privat, në veçanti në porte dhe projekte naftësjellëse. 3.3.4. Ujësjellës-Kanalizimet

113

Megjithëse 80% e popullësisë urbane të vendit ka akses në ujin e pijshëm, ka ndërprerje të frunizimit me ujë dhe cilësia e tij është shumë më poshtë standardeve të pranuara ndërkombëtare. Mungesa e mirëmbajtjes dhe riparimeve, si edhe mungesa e matësve dhe kontrolli operativ ka çuar në humbje të ujit me 50% të prodhimit të ujit në shumicën e qyteteve. Situata në zonat rurale është edhe më e keqe: aksesi në ujin e pijshëm ka rënë nga 75% në vitin 1989 në 50% aktualisht dhe zonat ku nuk ka rrjet ujësjellsë dhe përdorin burime të cilat janë shumë të ndotura. Ndërprerjet dhe mungesa e aksesit të vazhdueshem tek rrjeti i ujësjellësit dhe ndotja e zonave bregdetare për shkak të mungesës së kanalizimeve është një pengesë e madhe për zhvillimin e turizmit. IDA ka ndihmuar qeverinë shqiptare në hartimin e Strategjisë Kombëtare të Sektorit të Ujësjellës-Kanalizimeve dhe në rritjen e përfshirjes së sektorit privat në ofrimin e këtyre shërbimeve. IFC-ja do të shikojë rrugë dhe mënyra për të futur financimin me bashkitë përmes partneriteteve të sektorit publik me atë privat për të tërhequr operatorë privatë, duke u përqëndruar në Tiranë. 3.4. Kontraktimi i shërbimeve nga sektori publik tek sektori privat (Outsourcing Services to the Private Sector) Në kuadrin e përpjekjeve për nxitjen dhe përmirësimin e cilësisë dhe efikasitetit të shërbimeve, qeveria shqiptare po merr në konsideratë kalimin e kryerjes të disa shërbimeve publike tek kompanitë private. Kandidatët kryesorë janë administrata doganore dhe sistemet e pagesave. Qeveria synon kalimin e shërbimeve të arkëtimit/vjeljes së të ardhurave dhe sistemeve të pagesave tek kontraktorët privatë me qëllim lehtësimin e tregtisë, rritjen e transparencës dhe uljen e korrupsionit. Qeveria tashmë po shikon disa modele të suksesshme të zbatuara në vende të tjera (si p.sh. në Ganë). Po kështu, IFC-ja mund të japë ndihmesë në kalimin e ofrimit të shërbimeve tek sektori privat nëpërmjet qasjeve metodike dhe transparente në fusha si: tapitë dhe certifikimi i tokës, lëshimit të dokumenteve të identifikimit dhe pasaportave, përllogaritjes dhe vjeljes së taksave mbi të ardhurat, manaxhimin e pagesave, regjistrimin e mjeteve motorike dhe liçensimin, lëshimin e patentave të makinave etj. Kalimi tek sektori privat i disa prej këtyre shërbimeve mund të rigjallërojë tregun e shërbimeve në Shqipëri dhe do të ulë shpenzimet publike, korrupsionin dhe do të rrisë cilësine e sherbimeve për qytetarët dhe klientët. Gjithashtu, qeveria shqiptare po shqyrton mundësi të ndryshme për të përdorur maksimalisht dhe në mënyrën më të mirë fondet e pakta publike për të përmirësuar shërbimet e kujdesit shëndetësor për pacientët në kuadrin e sistemit kombëtar të sigurimeve shëndetësore. Strategjia e qeverisë është të eksplorojë mundësi të tjera që ofron sektori privat përmes partneritetit të sektorit publik me atë privat në fushën e shëndetësisë. Shqipëria ka një përvojë papraprake në këtë fushë, duke qenë se ka ofruar përmes sektorit privat disa shërbime të kufizuara anësore në disa spitale. Në vijim të punës së suksesshme këshillimore të modelit PPP të IFC-së për të kontraktuar disa shërbime të përzgjedhura të kujdesit shëndetësor në Rumani dhe forcimit të aftësive për kontraktime të Institutit të Sigurimeve Shëndetësore, qeveria nisi një dialog me IFC-në për të eksploruar mundësi për një zhvillim të mëtejshëm të këtij partneriteti në sektorin e shëndetësisë. Ky dialog është në vijim.

TABELA A3.1: BILANCI I ANGAZHIMEVE TË IFC-SË NË SHQIPËRI DHE GJENDJA AKTUALE E PORTOFOLIT

(shumat në US$ milionë që nga 31 maj 2005) Viti Fiskal i Aprovimit

Institucioni LN Cmtd-IFC

ET Cmtd-IFC

QL+QE Cmtd-IFC

All Cmtd-Part

LN Out-IFC

ET Out-IFC

QL+QE Out-IFC

All Out-Part

2005 Fushe Kruje 30.0 0.0 0.0 0.0 24.0 0.0 0.0 0.0 2002 INSIG 0.0 0.0 6.2 0.0 0.0 0.0 6.2 0.0 2000 NCBank 0.0 2.0 0.0 0.0 0.0 2.0 0.0 0.0 1999 ProCredit ALB 0.0 1.0 0.0 0.0 0.0 1.0 0.0 0.0

114

1999 SEF Eurotech 0.2 0.0 0.0 0.0 0.2 0.0 0.0 0.0 2003 Vodafone Albania 29.6 0.0 0.0 6.4 29.6 0.0 0.0 6.4 Total 59.8 3.0 6.2 6.4 53.8 3.0 6.2 6.4

TABELA A3.2: PERMBLEDHJE E PROJEKTEVE TE IFC NE SHQIPËRI (shumat në milionë dollarë që nga 31 gusht 2005)

Viti Fiskal i Aprovimit

Institucioni Sektori Primar

LN Orig Cmt-IFC

ET Orig Cmt-IFC

QL+QE Orig Cmt-IFC

All Orig Cmt-Part

All Cmtd-

IFC

All Cmtd-Part

All Undisb-Total

1998 AAP-Naftë, Gaz dhe Miniera

0.0 28.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

2005 Fushë-Krujë-Prodhim 33.0 0.0 0.0 0.0 30.0 0.0 6.0 2002 INSIG-Financë & Sigurime 0.0 0.0 5.5 0.0 6.2 0.0 0.0 2000 BKT-Financë & Sigurime 0.0 22.3 0.0 0.0 2.0 0.0 0.0 1999 ProCredit ALB-Financë &

Sigurime 0.0 11.1 0.0 0.0 1.0 0.0 0.0

1999 SEF Eirotech-Prodhim 11.2 0.0 0.0 0.0 0.3 0.0 0.0 2001 Seament-Prodhim 115.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2003 Vodafone Albania-

Informacion 441.4 0.0 0.0 8.98 29.6 6.8 0.0

Total 887.6 331.9 5.5 88.9 69.0 6.8 6.0

115

ANEKSI 4: PROGRAMI I MIGA-S NË SHQIPËRI

1. PROGRAMI I MIGA-S NË SHQIPËRI Portofoli aktual i garancise i Agjencisë Shumëpalëshe të Garantimit të Investimeve (Multilateral Investimet Guarantee Agency (MIGA)) në Shqipëri përmban dy kontrata me një total te investimit prej US$ 8.6 milionë. Një kontratë është në sektorin e turizmit dhe tjetra në sektorin financiar. Presenca e MIGA-s në Shqipëri përben 0.3% të investimeve të saj. Nga ana e asistencës teknike, gjatë VF03-04, MIGA i ka ofruar mbështetje për ngritjen e kapaciteteve Agjencisë shqiptare të Nxitjes së Investimeve (ANIH). Këtu përfshihej trajnim për kapacitetet e promovimit të investimeve dhe asistencë për ngritur nje pakete on-line te marketingut dhe përgatitjen e materialeve të marketingut. ANIH-i është aktualisht një nga organizatat partnere që marrin pjesë në Programin European Investor Outreach të MIGA-s. Kjo është një iniciativë rajonale për nxitjen e investimeve të huaja në rajonin e Ballkanit Perendimor.

TABELA A4.1: PROGRAMI I GARANCIVE TË MIGA-S NË SHQIPËRI (Outstanding gross exposure, milionë dollarë që nga 30 qershori 2005)

Që nga fundi i vitit fiskal VF01 VF02 VF03 VF04 VF05 Shpërndarja sipas sektoreve

Financë 7.0 7.0 7.0 7.0 7.0 Infrastrukturë 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Miniera 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Naftë & Gaz 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Agrobiznes/Prodhim/Shërbime/Turizëm 1.6 1.6 1.6 1.6 1.6

8.6 8.6 8.6 8.6 8.6 Profili i riskut të MIGA-s

Kufizime te transferimeve 7.0 7.0 7.0 7.0 7.0 Shpronesime 8.6 8.6 8.6 8.6 8.6 Lufte & kryengritje 7.0 7.0 7.0 7.0 7.0 Thyerje/moszbatim te kontratës 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

Portofoli i MIGA-s ne vend 8.6 8.6 8.6 8.6 8.6 % e pjesëmarrjes se MIGA-s 0.2% 0.2% 0.2% 0.2% 0.2% Protofoli neto i MIGA-s në vend 8.6 8.6 8.6 8.6 8.6 % pjesëmarrjes neto të MIGA- 0.3% 0.3% 0.3% 0.3% 0.3%

TABELA A4.2: LISTA E PROJEKTEVE AKTIVE TË MIGA-S NË SHQIPËRI Emri i projektit Investitori Vendi që

investon Sektori i biznesit

Data e hyrjes në

fuqi

Shuma fillestare

($M) Giorgi Sh. P. k.. GE.POR.TUR.

s.a.s. Italia Turizëm 1/1/00 1.57

Intercommercial Ban (Shqipëria)

Emporia Banka of Greece S.A.

Greqi Financë 1/7/00 7.02

116

2. ASISTENCA TEKNIKE -MIGA: THE EUROPEAN INVESTOR OUTREACH PROGRAM (EIOP) Programi European Investor Outreach është krijuar nga MIGA me qëllim nxitjen e Investimeve të Huaja Direkte (FDI) in the Ballkanin Perendimor (Shqipëria, Bosnje-Hercegovinë, Kroaci, Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë, Serbia dhe Mali i Zi). Në kuadrin e kësaj iniciative, në Vjenë është ngritur një zyrë për projektin, me personel nga MIGA që janë specialistë për nxitjen e investimeve. Zyra funksionon si partnere e investitorëve potencialë dhe ofron mbështetje të plotë për kompanitë në të gjitha fazat e investimeve të tyre. Zyra jep informacion dhe ndërmjetëson në shërbimet e investimeve në mënyrë konfidenciale dhe pa pagesë. 2.1. Informacion i EIOP dhe shërbimet kërkimore Ballkani Perendimor është një rajon dinamik me një ekonomi dhe kilme te biznesit në përmiresim. Megjithatë, deri më sot, mungesa e informacionit përkatës sektorial mbi mundësitë e investimeve dhe kushtet për to në rajon ka qenë një sfidë madhore për kompanitë e interesuara për të investuar në rajon. Për të kapërcyer këtë mungesë informacioni, EIOP-i ka kryer studime te shumta për te bre biznes në rajon. Studimi u ofron investitorëve potencialë informacionin më të nevojshëm kur atyre u duhet per të bëre zgjedhjen dhe për të marrë vendimin e duhur: informacion shumë cilësor mbi kostot operative dhe kushtet e secilit vend. Për më tepër, vendet e rajonit do të percaktohen si pika referimi për njëra-tjetrës dhe për kompanite më të rëndësishme konkurrente, si p.sh. vendet e reja anëtare të BE-së. Konstatimet e këtij studimi do të jenë në dispozicion në format te dhenash ne baze sektori për sektorët e përzgjedhur me potencialin më të lartë për investime. EIOP do t’ua paraqesë këto konstatime investitorëve të interesuar falas. Për më tepër, EIOP mund t’u vijë në ndihmë investitorëve potencialë për evidentimin e zonave te munbdshemper investim dhe vlerësimin e ketyre zonave brenda rajonit. 2.2. Sherbimet e ndërmjetesimit të EIOPs EIOP-i ofron një numër shërbimesh ndërmjetësimi për t’u ardhur në ndihmë investitorëve potencialë për t’i bërë të suksesshme investimet e tyre në rajonet e synuara:

• Bashkëpunim i ngushtë me agjencitë e nxitjes së investimeve. EIOP-i bashkëpunon nga afër me agjencitë kombëtare dhe lokale të nxitjes së investimeve në rajon për të ofruar shërbim shumë cilësor për investitorët potencialë në të gjitha fazat e procesit të investimeve.

• Rrjeti i kontakteve kryesore në rajon: EIOP-i bazohet dhe mbështetet tek një rrjet kontaktesh tepër cilësorë në të gjitha vendet e rajonit. EIOP-i e përdor këtë rrjet me qëlllim që të kuptohen plotësisht nevojat e një investitori potencial nga zyrtarët shtetërorë në nivel kombëtar dhe lokal.

• Asistencëe me instrumenta te ndërmjetesimit për mosmarrëveshjet: EIOP-i mund t’u sigurojë investitorëve potencialë akses instrumenta te ndërmjetesimit për mosmarrëveshjet në përmes rrjetit të tij gjërë të kontakteve të siguruesve vendas e dhe nderkombetare ndaj risqeve politike dhe tregtare.

• Asistencë për gjejten e burimeve financiare: EIOP-i mund t'u parashtrojë investitorëve potencialë burime shtesë financiare në rast se kjo nevojitet. Programi lidh kompanitë me institucione kombëtare dhe ndërkombëtare financiare (si p.sh Institucionet Financiare të Zhvillimit, IFC dhe BERZH).

117

ANEKSI 5: KONSULTIMET PËR CAS-IN 1. KONSULTIMET DHE PJESËMARRJA 69. Strategjia e Asistencës u hartua me një pjesëmarrje të gjerë dhe konsultime me të gjitha palët e interesuara. I gjithë ekipi i Bankës Botërore (si në zyrat qendrore, ashtu edhe në zyrën e Tiranës) është përfshirë aktivisht në hartimin e strategjisë, duke përfshirë edhe pjesëtarët e ekipit të IFC-së dhe MIGA-s. Në hartimin e strategjisë u sigurua mbështetje nga këto rrjete: OPCS, PREM, SFRCR, FRM, OED etj. 70. Zyra e Bankës Botërore në Tiranë nisi procesin e konsultimeve për CAS-in qysh nga fundi i viteve 2004. Ekipi nisi procesin e konsultimit përmes hartimit dhe përfundimit të një Vrojtimi për Klientët (Clients Assessment Survey) në muajin dhjetor 2004 (shih Aneksin 2 CASCR në lidhje me rezultatet e tij). Pyetësori u plotësua nga 137 përfaqësues të qeverisë, parlamentit, shoqërisë civile, sektorit privat, medias dhe qarqeve akademike. Rezultatet flasin për një vlerësim në rritje të punës së Bankës Botërore në Shqipëri (krahasuar me një vrojtim të vitit 2001) dhe për një mbështetje të përgjithshme të fushave prioritare të përzgjedhura nga Banka dhe për efikasitetin e saj në këtë mbështetje. Tashmë ka një Forum të veçantë elektronik për të diskutuar mbi CAS-in, me qëllim që të ketë një pjesëmarrje më të gjerë të të gjithë partnerëve në hartimin e CAS-it. 71. Është krijuar një ekip në qeveri (nivel qendror dhe ministritë e linjës) që përgjigjet për përgatitjet e CAS-it. Ekpi bëri një shqyrtim të detajtuar të veprimtarive të Bankës në Shqipëri, efektivitetit të tyre, si edhe të mësimeve të nxjerra nga një dekadë e gjysëm mbështetje nga IDA. Ekipi shqyrtoi sfidat dhe prioritetet e qeverisë në kuadrin e SKZHES-së dhe parashtroi një listë të veprimtarive kryesore dhe programeve që do të mbështeten në kontekstin e CAS-it (VF06-09). Gjithashtu, ky ekip u përpoq të rendiste sipas prioriteteve propozimet e ndryshme për mbështetje të paraqitur nga ministritë e linjës. Lista përfundimtare e programeve dhe projekteve iu paraqit Bankës përpara zgjedhjeve të muajit korrik. Pas përfundimit të rezultatit të zgjedhjeve, CAS-i u diskutua gjithashtu me qeverinë e re. Këto konsultime u konkluduan në një takim të përbashkët me të gjithë kabinetin e ri qeveritar në Durrës me datë 12 shtator 2005. Qeveria e re e mbështetit programin e CAS-it dhe paraqiti disa kërkesa dhe bëri sugjerime të cilat janë përfshirë në variantin përfundimtar të CAS-it. 72. Konsultimet me komisionet dhe grupet parlamentare kanë mprehur ndjeshëm fokusin e veprimtarive të propozuara në kuadrin e CAS06. Konsultimet nisën me një takim të madh konsultativ nën kujdesin e Komisionit Parlamentar të Ekonomisë, me pjesëmarrjen e të gjithë anëtarëve të komisionit, kryetarëve të komisioneve të tjera, si edhe të kryetarëve të grupeve partiake. Ky takim i dha mundësi ekipit të bënte një vlerësim të prioriteteve kombëtare në faza të ndryshme të përgatitjes së CAS-it sipas paraqitjes së bërë nga përfaqësues të ndryshëm të të gjithë spektrit politik në Parlament. Me datë 9 maj 2005 u organizua një takim i veçantë me Komisionin Parlamentar të Bujqësisë në lidhje me çështje të bujqësisë, mjedisit dhe burimeve natyrore. Deputetët vlerësuan kontributin e Bankës në këtë sektor në 14 vjetët e fundit dhe u arrit në konkluzionin se mbështetja e Bankës ishte efikase, e qendrueshme dhe novatore. Deputetët theksuan rëndësinë e përmirësimit të koordinimit të donatorëve në këtë sektor, të integrimit të projekteve të ndryshme për të patur më shumë sinergji në veprimtaritë e tyre dhe për të konsoliduar ose eleminuar Njësitë e Zbatimit të Projekteve (PIU). Për të ardhmen, ata rekomanduan rritjen e mbështetjes për rrugët rurale, peshkimin dhe pyjet, rritje të hapësirës së “zonave të mbrojtura”. Së fundi, deputetët ishin të një mendimi për sa i përket faktit që sektori i përpunimit ushqimor përbën një potencial të madh për rritjen ekonomike dhe nxitjen e eksporteve, dhe rrjedhimisht kërkuan nga Banka më shumë mbështetje për këtë nënsektor.

118

73. Gjashtëmujorin e parë të vitit 2005 u kryen konsultime gjithëpërfshirëse dhe intensive me partitë kryesore politike për programin e CAS-it. Konsultimet mbi CAS-in, me përfundimin e zgjedhjeve parlamentare në korrik 2005, ishin shumë të rëndësishme për të siguruar që programi i asistencës përqëndrohet në prioritetet kombëtare dhe ka mbështetjen e të gjitha palëve. Pavarësisht nga diferencat në platformat partiake gjatë fushatës zgjedhore, konsultimet u karakterizuan nga një konsensus i gjerë përsa i takon efektivitetit të mbështetjes së Bankës dhe prioriteteve të SKZHES-së. Të gjitha partitë politike theksuan rëndësinë e përqëndrimit të programit të ri tek qeverisja, rendi, reformat në administratën publike, forcimi i i mjedisit të biznesit, modernizimi i infrastrukturës (në veçanti në sektorin e rrugëve dhe atë energjetik), krijimi i një tregu efektiv të tokës dhe zgjidhja e problemeve të pronësisë së tokës, manaxhimi i burimeve natyrore dhe tek mbështetja më e madhe për sektorin social (arsim, shëndetësi dhe asistencë sociale). Pas shpalljes së rezultateve zyrtare të zgjedhjeve parlamentare u mbajtën kontakte të ngushta dhe u zhvilluan konsultime me Partinë Demokratike (PD). 74. U organizuan dy seminare, njëri në Shqipërinë e Veriut (Kukës) dhe tjetri në Jug (Fier), me përfaqësues të pushtetit vendor dhe organizatave të shoqërisë civile në qarqet përkatëse. Takimi i parë konsultativ me pushtetin vendor dhe shoqërinë civile në nivel rajonal u zhvillua me datë 18 mars në Bashkinë e Kukësit. Në takim morrën pjesë përfaqësues të bashkive, komunave, shoqërisë civile, medias, si edhe përfaqësues të shoqatave të pyjeve nga rajonet veriore të Shqipërisë. Ndër prioritetet e evidentuara nga përfaqësuesit e zonës veri-lindore të Shqipërisë përfshihen (sipas rëndësisë së prioriteteve të vëna prej tyre): (i) infrastruktura rrugore (në veçanti rruga Durrës-Kukës-Morinë); (ii) shërbimet shëndetësore; (iii) arsimi (të gjitha nivelet që nga arsimi parashkollor deri tek ai i mesëm); (iv) zhvillimi urban;(v) hapja e vendeve të reja të punës; (vi) rritja e zërit të qytetarëve në procesin e vendim-marrjes; (vii) manaxhimi i burimeve natyrore (në veçanti peshkimi dhe pyjet), zhvillimi i turizmit dhe (viii) krjimi dhe nxitja e lidhjeve tregtare me vendet fqinje dhe integrimi i vendit. Takimi i dytë rajonal u zhvillua në Fier me datë 1 prill 2005. Në këtë takim morrën pjesë përfaqësues të pushtetit vendor, shoqërisë civile, organizatave të grave dhe rinisë, si edhe përfaqësues të mediave të qyteteve kryesore të Shqipërisë Jugore. Pjesëmarrësit theksuan rëndësinë e një mbështetjeje më të drejtpërdrejtë për pushtetin vendor, duke përfshirë decentralizimin fiskal dhe kreditimin direkt, rritjen e mbështetjes për infrastrukturën urbane dhe rurale, më shumë rëndësi dhe vëmendje për hapjen e vendeve të reja të punës dhe fuqizimin e kapaciteteve administrative të pushtetit vendor, pyllëzimin dhe mbrojtjen nga përmbytjet, investimet në mbrojtjen e mjedisit (në veçanti në zonat urbane), më shumë mbështetje për rininë, mbrojtjen e trashëgimisë kulturore dhe zhvillimin e turizmit, si edhe zhvillimin e biznesit dhe rritjen e sektorit privat. 75. Një komitet këshillimor më përfaqësues të organizatave të shoqërisë civile ka ndihmuar ekipin e Bankës gjatë gjithë procesit përgatitor. Grupi përbëhej nga përfaqësues të grupeve Think Tank, rinisë, grave, organizatave të mjedisit, medias dhe agjencive rajonale të zhvillimit (si p.shs. Qendra për Nxitjen e Zhvillimit Njerëzor (HDPC), Instituti i Studimeve Bashkëkohore, Aleanca Gjinore, Qendra Rajonale e Mjedisit, Insituti shqiptar i Medias, Partners-Shqipëria, Këshilli Rinor, Lëvizja Mjaft, etj). Falë bashkëpunimit të tyre afatgjatë dhe njohjes së mirë të misionit, politikave dhe veprimtarive të Bankës, pjesëmarrësit e këtij grupimi ofruan këshillim dhe mbështetje në procesin e hartimit dhe konsultimeve për CAS-in. Përfaqësuesit e grupit shprehën gatishmërinë e tyre për shpërndarjen e informacionit mbi CAS-in e ri tek rrjete të ndryshme të shoqërisë civile dhe për të marrë informacionin e nevojshëm dhe komentet në lidhje me të. Ata vlerësuan kontributin e Bankës për SKZHES-in, reformat e qeverisjes dhe përpjekjeve në favor të zhvillimit në Shqipëri. Grupi theksoi rëndësinë e përfshirjes së tyre të mëtejeshme në programet e ardhshme të Bankës në fazat fillestare të përgatitjes, zbatimit dhe deri tek monitorimi i rezultateve të projekteve. 76. Gjatë muajve shkurt dhe prill 2005 u zhvilluan dy raunde konsultimesh me përfaqësues të sektorit privat. Takimi i parë mbi zhvillimin e sektorit privat u organizua bashkarisht nga Zyra e Bankës Botërore dhe IFC-ja (duke përfshirë SEED-in). Pjesëmarrësit në takim vlerësuan përpjekjet e Bankës Botërore dhe shkëmbyen mendime mbi pengesat aktuale për mjedisin e biznesit. Ata theksuan problemet

119

e aksesit të kreditimit dhe mungesën e një zyre për informacion krediti si pengesat kryesore për zhvillimin dhe rritjen e sektorit privat. Pjesëmarrës të tjerë theksuan vështirësitë përsa i takon pronësisë së tokës, kurse disa pak të tjerë u ankuan për burokracitë e organeve tatimore, doganore dhe autoriteteve të tjera të ngjashme. Së fundi, pati edhe disa pjesëmarrëes që theksuan ndikimin e fenomenit në rritje të kapjes së shtetit (state capture) dhe të kostos të korrupsionit. Takimi i dytë konsultativ me sektorin privat u organizua me datë 25 prill 2005. Pjesëmarrësit në takim theksuan rëndësinë e nxitjes së eksporteve dhe tregëtisë për rritjen dhe zhvillimin e sektorit privat. Ata nënvijëzuan rëndësinë e përmirësimit të mjedisit të biznesit për tërheqjen e investimeve të huaja direkte (FDI) dhe investimeve të brendshme. Përfaqësues të sektorit bankar sugjeruan sërish që Banka duhet të mbështesë krijimin e një zyre krediti. Ata theksuan vështirësitë në lidhje me kuadrin e falimentimit dhe zbatimin e foreclosures që pengojnë procedurat për një akses më të shpejtë për kredi për sektorin privat. Pjesëmarrës të tjerë ngritën shqetësime në lidhje me konkurrencën a pandershme dhe koston e lartë të biznesit si rrjedhojë e infrastrukturës së dobët (transport, komunikacione dhe energji). Pjesëmarrësit ishin të një mendjeje përsa i takon nevojës së përmirësimit të administratës tatimore. Ndër pengesat e tjera futeshin rregjistrimi i tokës, mungesa e vërtetimeve të cilësisë dhe standardeve, si edhe kontrabanda. 77. Open House for Youth u organizua me 21 mars 2005 dhe u përqëndrua në prioritetet e rinisë dhe pritshmëritë e tyre nga CAS-i i ri në kuadrin e lançimit të Rrjetit të Rinisë, Zhvillimit dhe Paqes. Në këtë seminar morrën pjesë afërsisht 29 përfaqësues (nga 17 organizata të ndryshme rinie; të gjithë të grupmoshës nga 18-31 vjeç, dy e treta femra, 7 nga zonat rurale, si edhe të rinj nga Tirana, Fieri, Tepelena, Kukësi, Peshkopia dhe Durrësi). Këtu përfshiheshin përfaqësues nga organizatat kryesore rinore: Balkan Youth Link Shqipëria, "Lëvizja Mjaft", Këshilli Rinor Shqiptar (që përfaqëson 99 organizata), Parlamenti Rinor Shqiptar, Women for Global Action, Qendra për Integrim dhe Zhvillim, Shoqata e Grave dhe Vjazave Kristiane, Qendra Rajonale e Mjedisit, PASS dhe YMCA. Përsa i takon rolit të Bankës Botërore në Shqipëri për CAS-in e ri (VF06-VF09), pjesëmarrësit bënë këto sugjerime: (i) rritja e mbështetjes në të gjitha nivelet e arsimit dhe rishikim i kurikulave me synim përmirësimin e cilësisë; (ii) përmirësimi i shërbimeve shëndetësore (si përsa i përket shtrirjes, ashtu edhe aksesit dhe cilësisë); (iii) më shumë mbështetje për zonën rurale, për zonën veri-lindore dhe për infrastrukturën lokale, në veçanti për rrugët (iv) rritja e mbështetjes për të varfërit urbanë në zonat informale; (v) pastrimi i "pikave të nxehta" të mjedisit; (vi) mbështetja e zbatimit të Strategjisë Kombëtare për Rininë dhe mbështetje direkte për forcimin e organizatave rinore; (vii) më shumë hapësirë për pjesëmarrje për organizatat rinore në zonat rurale dhe për të rinjtë e paorganizuar; (viii) përfshirje direkte në hapjen e vendeve të reja të punës dhe kthimi i tendencës së largimit të trurit (brain drain); (ix) përpjekje për mbrojtjen e të rinjve dhe fëmijëve nga trafikimi dhe krimi; (x) hapja e burgjeve të veçanta për minorenët; dhe (xii) vëmendje e veçantë për integrimin e migrantëve nga zonat veri-lindore bashkësitë bregdetare dhe urbane. 78. U organizuan dy raunde konsultimesh me donatorët për prioritetet e CAS-it dhe koordinimin e donatorëve. Me 21 prill 2005, përfaqësues të shumicës së agjencive dypalëshe dhe shumëpalëshe diskutuan Strategjinë e re të Ssistencës të Bankës Botërore për Shqipërinë. Të gjithë pjesëmarrësit vlerësuan rolin e Bankës në mbështetjen e procesit të zhvillimit ekonomiko-shoqëror të vendit dhe arritjet qysh nga vitet e para të tranzicionit. Donatorët diskutuan mbi mundësitë për përmirësimin e koordinimit midis donatorëve, prioriteteve vendore dhe fokusin e programeve të secilit prej donatorëve pjesëmarrës. Pjesëmarrësit ishin dakord për rëndësinë e selektivitetit, komplementaritetit dhe ndarjes së informacionit (information sharing) për shmangien e mbivendosjeve dhe shpërdorimin e burimeve financiare. Gjithashu ata theksuan rëndësinë e mbështetjes së Sistemit të Planifikimit të Integruar (IPS) dhe të inkurajimit të qeverisë për të qenë timoniere në koordinimin e donatorëve. Përfaqësuesit e donatorëve ranë dakord t[i jepnin ekipit të Bankës të dhëna dhe informacion mbi mbështetjen e tyre zhvillimore në Shqipëri. Takimi i dytë u organizua në 21 korrik 2005 dhe u përqëndrua në mënyrë specifike në kuadrin e rezultateve dhe projekt-Matricës së re të rezultateve për VF06-VF09 dhe partnerët për zbatimin e CAS-it. Pjesëmarrësit u shprehën dakord me rezultatet e propozuara, me shtyllat e CAS-it dhe në veçanti me theksin tek qeverisja

120

(governance filter). Ata gjithashtu kërkuan nga Banka të luante një rol aktiv në koordinimin e donatorëve, zbatimin e IPS-së dhe rakordimin e SKZHES-së me Sap-in. Një numër donatorësh theksuan rëndësinë e bashkëpunimit për trajtimin e problemeve të rregjistrimit të tokës dhe të pronësisë. 79. Zyra e Bankës Botërore në Tiranë do të vijojë zgjerojë marrëdheniet e saj dhe komunikimin për forcimin e partneriteteve në kuadrin e zbatimit të CAS-it të ri. Qendra e Informacionit për Publikun (PIC) tashmë është vendosur në Bibiliotekën e Fakultetit Ekonomik të Universitetit të Tiranës, pas nënshkrimit të një marrëveshjeje partneriteti me Fakultetin. Tani shumica e aktiviteteve për shpërndarjen dhe informimin në lidhje me aktivitetet AAA të Bankës dhe CAS06 do të lançohen në Qendrën e re të Informacionit për Publikun. Tashmë Zyra e Tiranës boton dhe shpërndan një botim tremujor (quarterly newsletter) dhe po bën përpjekje për krjimin e lidhjeve me Rrjetin Global të të Mësuarit në Distancë (GDLN). Gjithashtu, Banka përfundoi një vlerësim të kuadrit ligjor për organizatat e shoqërisë civile dhe do të vazhdojë të mbështesë aktivitetet e tyre përmes programit të Granteve të Vogla, si edhe përmes përfshirjes direkte në hartimin dhe monitorimin e projekteve. Zyra e Bankës Botërore ka një strategji komunikimi me qëllim zgjerimin dhe shtimin e aktiviteteve njohëse dhe të afrimit me aktorët e interesit. 2. PARTNERITETET 80. Përveç sigurimit të partneriteteve të forta me stakeholder-sat shqiptarë, Banka ka krijuar partneritete po aq efikase me partnerët e zhvillimit dhe organizatat donatore që punojnë në Shqipëri, kryesisht përmes Zyrës së Tiranës. Partnerët kryesorë shumëpalësh të Bankës në Shqipëri janë Komisoni Europian, PNUD-i dhe OSBE-ja me përgjegjësi të përbashkëta për koordinimin e donatorëve (përgjegjësi të përbashkët në Sekretariatin Teknik të Donatorëve). Me përshpejtimin e hapit të Shqipërisë për integrim në Bashkimin Evropian, Banka ka nisur të koordinojë shumicën e aktiviteteve të saj me Komisionin Evropian në Shqipëri dhe në Bruksel dhe në këtë kontekst janë zhvilluar takime specifike për përgatitjen e CAS-it për të siguruar një përputhje me të mirë të CAS-it me Sap-in (shih Aneksin 9). Marrëdhëniet me FMN-në kanë qenë shumë efektive dhe të forta. Banka bashkëpunon nga afër me BERZH-in dhe BEI-n dhe ka bashkëfinancuar një numër projektesh dhe programesh me to. Gjithashtu ka patur një koordinim shumë të mirë me ISDB-në, Fondin e OPEC-ut dhe Fondin Kuvaitian. 81. Me zgjerimin e rrethit të miqve të Shqipërisë, ka ndërtuar partneritete të fuqishme me shumicën e agjencive të donatorëve dypalësh në Shqipëri. Ndër të tjerë, këtu përfshihen: Zyra Italiane e Bashkëpunimit, Hollanda, USAID, GTZ, DFID, SNV, SIDA, Zyra Zviceriane dhe ajo Austriake e Bashkëpunimit. 82. Banka synon të rrisë mbështetjen për zbatimin e Sistemit të Planifikimit të Integruar (IPS) të miratuar nga qeveria shqiptare në prill të vitit 2005 (shih Kutinë 2). IPS-ja kërkon një koordinim të dokumenteve të ndryshme të politikave (SKZHES, Sap, OZHM) në një plan të integruar afatmesëm në vitin 2007, me një klasifikim gjithëpërfshirës funksional të rolit të agjencive të ndryshme qeveritare dhe një skemë të konsoliduar për koordinimin dhe harmonizimin e përpjekjeve të donatorëve. Në kuadrin e IPS-së, qeveria shqiptare do të marrë rolin kryesor për koordinimin e donatorëve, në veçanti në konteksin e rënies së pritshme të financimeve koncensionale për vendin. Në kuadrin e grupimit të ri të donatorëve, Banka do të vazhdojë të mbështesë 8 grupe tematike (arsim; shëndetësi; asistencë sociale; infrastrukturë (transport, energji dhe furnizim me ujë); bujqësi dhe burime natyrore; zhvillimi i sektorit privat dhe financiar; financat publike; dhe zhvillimi i turizmit dhe bregdetit).

121

ANEKSI 6: ASISTENCA E DONATORËVE PËR SHQIPËRINË SIPAS PROGRAMEVE B

E

BE

RZ

H

BE

I

PNU

D

UN

FPA

UN

ICE

F

UN

HC

R

ILO

WH

O

FAO

WFP

IOM

USA

ID

DFID

OSB

E

GT

Z

Kfw

Italia

Hollanda

Austria

Zvicra

Norvegjia

Suedia

Kuw

ait Fund

OPE

C Fund

IsDB

1. BUJQËSI, BURIME NATYRORE, MJEDIS, PYJE DHE KULLOTA Bujqësi X X X X X X X X X Mjedis X X X X X X X X X Pyje dhe Kullota X 2. ZHVILLIMI I SEKTORIT PRIVAT, BANKAT, SME DHE FINANCA Bankat X Financa X X X X X SME X Zhvillim i sektorit privat X X X X X X X X Nxitja e investimeve X REFORMAT NË SEKTORIN PUBLIK , QEVERISJA DHE DECENTRALIZIMI Pdministrata publike/Qeverisja X X X X X X X X

Pushteti vendor/Decentralizim X X X X Administrata tatimore X X Czhvillimi i shoqërisë civile X X X X Të drejtat e njeriut X X X X X X X X X X 4. MANAXHIMI EKONOMIK, PLANIFIKIMI DHE NGRITJA E KAPACITETEVE Mbështetje për makro.(PEM, SKZHES) X X Statistikat X X X X X X X Këshillim/asist.tek X X 5. RENDI (LIGJI) Gjyqësori X X X X X X X Të drejtat e pronësisë X X X X Siguria dhe policia X X 6. SEKTORI SOCIAL Arsimi X X X X X X X Shëndetësia X X X X X X X X X X X X X Mbrojtja/mirëqënia sociale X X X X X X X X X X X Kultura/media X X X X Puna X X X 7. INFRASTRUKTURA DHE SEKTORË TË TJERË TË EKONOMISË Energjetika X X X X X X X X Transporti X X X X X Zhvillimi bashkiak X X X X X X X Ujësjellësa X X X X X X X Turizëm X

122

ANEKSI 7: PARAMETRAT E FINANCIMIT TË VENDIT Data: 23 mars 2005

Parametrat e financimit për Shqipërinë të parashtruara më poshtë janë miratuara nga Zëvendës President i Rajonit të Evropës dhe Azisë Qendrore dhe janë të vendosura në website-in e brendshëm të Bankës.

TITULLI Parametrat Konstatime Cost Sharing: Kufiri në % e kostove të projekteve individualë që mund të financohen nga Banka.

Deri në 100 përqind

Projekte individuale mund të financohen deri në 100%. Banka do të vendosë për nivelin i financimeve rast pas rasti. Në përgjithësi, parashikohet që modelet aktuale të financimit në vija të përgjithshme nuk do të ndryshojnë – një pjesë e rëndësishme e fondeve do të vihet nga qeveria dhe donatorët e tjerë dhe niveli i financimit nga ana e bankës do të mbetet si aktualisht tek 55% i kostos së projektit.

Financimi i kostove korrente: cilido limit që do të përdoret për shumën e përgjithshme të kostove korrente që mund të financohen nga Banka.

Nuk ka limit për vendin përsa i takon nivelit të financimit të shpenzimeve korrente

Në përcaktimin e financimit nga Banka të kostove korrente të projekteve individuale, Banka do të marrë parasysh elementët e qendrueshmërisë në nivel sektori dhe projekti. Rrjedhimisht, në rastet kur projektet individuale përfshijnë kosto të mëdha korrente do të bëhet një vlerësim i detajuar për trajtimin e qendrueshmërisë së arritjeve të projektit, implikimet e ardhshme buxhetore të përfshira dhe qendrueshmërisë së kostovo të propozuara korrente të financuara nga Banka.

Financim lokal i kostos: A plotësohen kërkesat për financim nga Banka të kostove lokale: (i) kërkesat për financim për programin e zhvillimit të vendit do t[i kalojnë fondet e sektorit publik dhe expected domestic borrowing; dhe (ii) vetëm financimi i shpenzimeve të huaja nuk do t[i bënte të mundur Bankës të ndihmonte në financimin e projekteve individuale.

Po Të dy kriteret janë plotësuar. Banka mund të financojë kosto lokale sipas nevojës së projekteve individuale.

Taksa dhe detyrime: A ka taksa dhe detyrime që Banka nuk financon?

Asnjë. Banka mund të financojë të gjitha llojet e taksave dhe tatimeve në Shqipëri. Në nivel projekti, Banka mund të shikojë nëse taksat dhe detyrimet përfaqësojnë një përqindje tejet të lartë të kostove të projektit. Në rast se do të futen taksa apo detyrime të cilat Banka i konsideron si të paarsyeshme do të azhurnohet CFP-ja.

123

ANEKSI 8: ANALIZË E AFTËSIVE PAGUESE TË SHQIPËRISË Ky Aneks është një azhurnim i Analizës së Qendrueshmërisë së Borxhit për Shqipërinë (DSA). Sipas këtyre të dhënave, në kontekstin e skenarit bazë (base case scenario) të një rritjeje të qendrueshme ekonomike (6%), maturie fiskale dhe interesave të ulta, qendrueshmëria e borxhit publik dhe të jashtëm mund të ishte e manaxhueshme në periudhën aftatmesme. Megjithatë, treguesit e aftësisë paguese dhe likuiditetit mbeten poshtë pragut standard gjë që provon që një rritje ekonomike e shëndoshë dhe e qendrueshme, si edhe zgjerimi i eksporteve bashkë me një përmirësim të reformave strukturore do t[i bënte të mundur vendit të kishte akses në borxh me terma jo-koncesionale pa ndikuar negativisht në treguesit e aftësisë paguese ose likuiditetit. 1. EVOLIMI I BORXHIT TË BRENDSHËM DHE TË JASHTËM Treguesit e borxhit të brendshëm dhe të jashtëm të Shqipërisë janë përmirësuar ndjeshëm me kalimin e kohës. Borxhi i përgjithshëm publik ka rënë nga 71 përqind në vitin 2000 në 56 përqind të GDP-së në fund të vitit 2004. Reduktimi i kohëve të fundit është përshpejtuar edhe më nga vlerësimi i Lekut. Borxhi i jashtëm publik në raport me GDP-në ka rënë nga 29 përqind që ishte në vitin 2000 në një nivel relativisht të ulët prej 1865 përqind në vitin 2004. borxhi i brendshëm ka rënë ndjeshëm kohët e fundit kryesisht si rrjedhojë e të ardhurave të siguruara nga privatizimi i Bankës së Kursimeve në vitin 2004 për të anulluar një pjesë të stokut të grumbulluar të borxhit të brendshëm. Megjithatë, ky i fundit gjithësesi mbetet në përmasa të mëdha në një nivel prej 37.8% e GDP-së në vitin 2004. Sasia e konsiderueshme e borxhit të jashtëm të prapambetur të falur ka qenë edhe një nga stimujt kryesorë që kanë çuar në raporte të rënie të borxhit publik. Borxhi i jashtëm i prapambetur arriti 1 përqind të GDP-së në fund të vitit 2004 nga një shifër tepër e lartë prej 22 përqind në vitin 1997. Rënia e pjesës së prapambetur të broxhit morri formën e faljes së borxhit, ku një pjesë e vogël u rregullua dhe morri formën e borxhit të jashtëm. Janë arritur marrëveshje për riskedulimin e borxhit si me kreditorët e Klubit të Parisit (1993, 1998 dhe 2000) ashtu edhe me bankat tregtare. Këtu një ndikim pozitiv pati edhe përmirësimi i performancës makroekonomike në kuadrin e e programeve të mbështetura nga FMN-ja, që ndihmuan në rruajtjen e tendencës në rënie të raportit borxh publik/GDP.

TABELA A8. 1: TREGUESIT KOMPARATIVË TË BORXHIT PUBLIK* -2003

Shqipëria

BiH

Bullgaria

Rom

ania

Serbia &

mali i zi

FYR

OM

Libani

Xham

aika

Egjipti

Normat e aftësisë paguese Totali i borxhit të jashtëm/ GNI** 23.6% 39.9% 68.6% 38.1% 72.6% 39.6% 102.6.3% 74.2% 38.1% EDT / XGS* 69.3% 89% 121.5% 93.1% 263.1% 97.3% 377.8% 111.6% 132.9% Normat e likuiditetit Shërbimi EDT /XGS*** 2.6% 8.8% 15.8% 18.7% 6.0% 12.4% 52.3% 16.7% 10% Shërbimi afatmesëm/XGS*** 0.9% 3.2% 6.1% 4.4% 2.7% 3.2% 24.3% 6.6% 3.7% Memo Item Borxhi koncensional (% of EDT) 71.8% 45.3% 3.3% 1.7% 24.7% 27.4% 6.3% 18.4% 71.9% Rezervat zyrtare (në muaj importesh)** 4.8 3.7 6.2 4.3 4.4 4.3 13 2.5 8.5

65 Borxhi i jashtëm publik, me përjashtim të kredive të FMN-së.

124

* këtu përfshihet borxhi qeveritar dhe joqeveritar i jashtëm **Shifrat janë të viti 2003. ***Mesatare për periudhën 2000-03. Burimi: Banka Botërore (Raporti -Global Development Finance 2004), FMN dhe përllogaritjet e stafit Treguesit e përgjithshëm të borxhit të Shqipërisë krahasohen pozitivisht me vendet e rajonit. Raporti i borxhit me GDP për qeverinë e përgjithshme është relativisht më shumë në linjë mevendet e tjera të rajonit. Gjithashtu është edhe shumë më poshtë sesa në vendet e tjera të IBRD-së. Treguesit e aftësisë paguese dhe likuiditetit të borxhit të jashtëm janë shumë më pozitivë sesa p.sh. ato të Serbisë dhe Malit të Zi, Bosnje-Hercegovinës, FYROM-it, Bullgarisë dhe Rumanisë. Totali i shërbimit të borxhit të jashtëm arrin vetëm në 4 përqind të totalit të eksportit të mallrave dhe shërbimeve, ndërsa raporti i vlerës neto aktuale (net present value) e borxhit te jashtem ndaj te ardhurave kombetare bruto (gross national income) dhe eksporteve është shumë më i ulët sesa në vendet e tjera fqinje. Përveç nivelit të ulët të borxhit, Shqipëria karakterizohet nga raport relativisht i lart i borxhit koncensional me totalin e borxhit të jashtëm tek 72 përqind. Shumica e borxhit të jashtëm është me kreditorët shumëpalësh, ku ndër më të mëdhenjtë janë Banka Botërore, pasuar nga FMN-ja dhe BEI.

TABELA A8. 2: TREGUESIT KOMPARATIVË TË BORXHIT PUBLIK- 2003

Shqipëria*

BiH

Bullgaria

Rom

ania

Serbia &

mali i zi

FYR

OM

Libani

Xham

aika E

gjipti

Normat e aftësive paguese Borxhi publik dhe i garantuar publikisht/ GDP 59% 33.7%** 48.3% 26% 79.2% 46.6% 167.2% 144.8% 65.7% Nga i cili: Borxhi i brendshëm publik ndaj GDP 38% -- 6.5% 7% 10% 12.2% 144% 50.9% 28.1%Normat e likuiditetit Pagesat e interesit/GDP 3.7% 1% 2% 2% 1% 1% 16.5% 15% 6% Pagesat e interesit ndaj qeverisë Revenue (incl. Grants) 15.7% 1% 6% 7% 2% 3% 73% 53% 28% Memo Item GNI per capita, Atlas method (US$) 2060 1,540 2,130 2,310 1,910 1,980 4040 2760 1390 Long-Term Foreign Currency Sovereign Credit Rating*** N/A B3 Ba1 Ba3 N/A N/A B2 B1 BBB-

* Shifrat për Shqipërinë janë të vitit 2004; ** me përjashtim të stokut të kleimeve të brendshme (domestic claims) ndaj qeverisë, vendimeve të papërfunduara të gjykatave mbi parametrat për ristrukturimin e kleimeve; *** Marrë nga Moody's (të dhënat e fundit). Burimi Banka Botërore (Raporti -Global Development Finance 2004), FMN dhe përllogaritjet e stafit 2. REZULTATET KRYESORE TË ANALIZËS SË QENDRUESHMËRISË SË BORXHIT. Sipas base case scenario (Seksioni E- paragrafët 34 deri 37), ka një përmirësim të qendrueshmërisë së borxhit publik, ndonëse hapi është i ngadaltë. Nevojat për fonde fiskale nxiten kryesisht nga shtyrja ne kohe e borxhit te brendshem afatshkurter ekzistues. Megjithatë, me një vartësi në rritje tek borxhi i brendshëm më aftgjatë dhe me rritjen e konsolidimit fiskal me kalimin e kohës, financimet bruto të paidentifikuara bien dhe burimet financiare dominohen gjithmonë e më shumë nga të ardhurat e qeverisë. Kjo panoramë pozitive del edhe më shumë në pah me përmirësimin e raporteve të borxhit publik gjatë kësaj periudhe. Në mënyrë të veçantë, raporti i totalit të borxhit publik/GDP bie nga 55.6 përqind që ishte në vitin 2004 në 53.5 përqind në vitin 2009. Rënia në trajektoren e borxhit është e moderuar duke qenë se Shqipëria vazhdon të ketë deficite fiskale, ndonëse në nivele të ulta dhe i duhet të financojë investimet e veta kapitale me huamarrje të reja me kosto më të lartë.

125

Qendrueshmëria e borxhit të jashtëm ka qenë në nivele relativisht të stabilizuara gjatë periudhës së CAS-it, me disa përkeqësime në treguesit e aftësisë paguese dhe likuiditetit të cilët janë poshtë pragjeve standarde të qendrueshmërisë (sustainability thresholds). Raporti i totalit të borxhit të jashtëm kundrejt GDP-së parashikohet të mbetet stabël midis 20 - 21% në vitin 2009, porse mbetet nën pragjet standarde të aftësisë paguese66, gjë që sugjeron që kuadri bazë makroekonomik e plotëson kushtin e qendrueshmërisë afatgjatë. Trysnia e likuiditetit (liquidity pressure) mbetet në nivele të ulta si pasojë e stokut të vogël të borxhit të jashtëm dhe kohës së mospagimit që aplikohet aktualisht. Raporti i TDS/eksporte parashikohet të stabilizohet në afërsisht 2.4 përqind në vitin 2009. Duke qenë se prania aktuale dhe e parashikuar e IBRD-së në Shqipëri është shumë e kufizuar dhe duke qenë se Shqipëria ka një historik pozitiv të pagimit të borxhit ndaj bankës, treguesit e pranisë pritet të përmirësohen gjatë periudhës së CAS-it. Prania e IBRD-së është e ulët matur me të ardhurat për frymë apo si përqindje e GDP-së apo eksporteve dhe borxhi ndaj IBRD-së përbën një përqindje të vogël të totalit të borxhit të papaguar të Shqipërisë. Edhe raportet e shërbimit të borxhit janë pozitive. Shërbimi i borxhit të IBRD-së ndaj eksportit të mallrave dhe shërbimeve parashikohet të rritet në mënyrë të moderuar gjatë periudhës së CAS-it, por gjithësesi mbetet i ulët tek më pak se 0.1 përqind. Shërbimi i borxhit të Bankës si përqindje e totalit të shërbimit të borxhit publik parashikohet të rritet nga 10.6% në vitin 2004 në 16% në vitin 2009. Përqindja e borxhit të IBRD-së në totalin e prapambetur të borxhit të Shqipërisë parashikohet të arrijë 2.3 përqind në vitin 2009 dhe 5% i totalit të portofolit të Bankës Botërore. Këto parashikime varen nga një manaxhim i shëndoshë makroekonomik dhe perfomancë pozitive e politikave, hamendësi konservatore (conservative assumptions) në lidhje me të ardhurat nga privatizimet dhe një panorame afatmesme të bilancit të pagesave bazuar në hamendësi pozitive në mënyrë të moderuar përsa i takon rritjes së tregëtisë dhe qarkullimit të kapitalit. Qendrueshmëria fiskale dhe e jashtme e Shqipërisë në periudhën afatmesme në kuadrin një skenari bazë varet nga: (i) shtimi i përpjekjeve aktuale për konsolidimin fiskal, përmirësimi i cilësisë së axhustimeve fiskale dhe rritja e arkëtimit të të ardhurave; (ii) përmirësimi i ndjeshëm i manaxhimit strategjik të borxhit; (iii) reforma intensive politikash në mbështetje të përmirësimit të performancës së eksporteve, në veçanti përmes heqjes së barrierave administrative ndaj investimeve dhe përmirësimit të qeverisjes së sektorit publik, dhe iv) një mjedis relativisht i favorshëm i jashtëm që mund të ndihmojë në nxitjen e zhvillimit të eksporteve. Analiza e sensitivitetit: Treguesit e qendrueshmërisë së borxhit publik janë më të ndjeshëm ndaj një politike fiskale liberale. Një deficit më i lartë fiskal për shkak të arkëtimeve më të ulta tatimore çon në afërsisht dyfishim të deficitit të përgjithshëm fiskal në krahasim me skenarin bazë (5 përqind krahasuar me 3 përqind të GDP-së). Me rritjen e huamarrjes publike, treguesit e aftësisë paguese të borxhit publik përkeqësohen ndjeshëm me kalimin e kohës. Këto rezultate theksojnë nevojën për një konsolidim të vazhdueshëm fiskal që bashkë me rënien e vartësisë nga financimet e brendshme, do të ndihmojnë në zbutjen e trysnive ndaj tregut të kredive vendase dhe do të ulin normat e brendshme.

66 Banka Botërore përdor dy norma/raporte për klasifikimin vjetor të vendeve në varësi të borxhit të tyre të jashtëm: NPV-ja e borxhit të jashtëm ndaj GDP-së dhe NPV-ja e shërbimit të borxhit të jashtëm ndaj eksportit të mallrave dhe shërbimeve. Në rast se ndonjëri prej këtyre raporteve e kalon vlerën e vet kritike (përkatësisht 80 përqind dhe 220 përqind), vendi klasifikohet si i zhytur në borxhe. Një vend me borxhe të moderuara (moderately indebted) do të thotë se njëri nga të dy raportet kryesore e kalon 60 përqind, por nuk i arrin nivelet kritike. Të gjitha ekonomitë e tjera të klasifikuara si me të ardhura të ulta dhe të mesme listohen si me më pak borxhe. Shih Pjesën III në “Statistikat e Borxhit të Jashtëm: Guidë për Hartuesit dhe Përdoruesit” (FMN, 2003).

126

Efektet e normave më të larta të interesit në nivelet e përgjithshme të borxhit janë më pak të forta. N.q.s gjithçka tjetër mbetet e pandryshueshme, një rritje me një pikë në përqindje e normës së brendshme të interesit në krahasim me skenarin bazë e zgjeron deficitin në përgjithësi vetëm pak dhe rrit kërkesat e huamarrjes së sektorit publik. Me një përqindje më të vogël të deficitit të financuar nga huamarrja e brendshme, impakti i shokut do të zbutet në mënyrë graduale. Pa u përkeqësuar, treguesit e aftësisë paguese dhe likuiditetit nuk përmirësohen aq shpejt sa në rastin bazë. Risqe të tjera që nuk janë provuar, por që përbëjnë burime ndjeshmërie nga ana e borxhit të brendshëm janë struktura e maturimit afatshkurtër të borxhit publik, përqëndrimi i lartë i pronësisë së borxhit (në sistemin bankar), cilësia e dobët e axhustimeve fiskale dhe mungesa e aranaxhimeve të tregut për manaxhimin e borxhit publik. Këto mund të sjellin risqe likuiditeti të cilat duhet të zbuten. Treguesit e qendrueshmërisë së borxhit të jashtëm janë më sensitivë ndaj një shoku negativ të eksporteve. Si pasojë një ndryshueshmërie të lartë historike të rritjes dhe zhvillimit të eksporteve, një përgjysmin i përkohëshëm në rritjen vjetorë të eksporteve të rastit bazë gjatë periudhës 2007-2008 do të ndikonte shumë negativisht në qendrueshmërinë e jashtme që do të çonte në një rritje të raportit të borxhit të jashtëm/GDP-së duke arritur stade kritike (40 përqind në vitin 2014). Qendrueshmëria e jashtme do të binte si për treguesit e aftësisë paguese ashtu edhe të likuiditetit. Raportet e shërbimit të borxhit do të përkeqësoheshin ndjeshëm, me një rritje të përqindjes së të ardhurave të eksportit që do të shkojnë për shërbimin e borxhit. Ky shok afirmon domosdoshmërinë e rritjes së ndjeshme të eksporteve, me qëllim nxitjen e zhvillimit ekonomik dhe uljen e vartësisë nga remitancat. U ekzaminuan gjithashtu edhe faktorë të tjerë të rëndësishëm determinantë për qendrueshmërinë e borxhit, por që kishin më pak rëndësi nga aspekti i borxhit të jashtëm. U analizua variable të nivelit të normave të huaja të interesit dhe përqindja e financimit të ardhshëm jokoncensional. Duke patur parasysh përqindjen relativisht të ulët të borxhit të jashtëm, këto tronditje (shocks) ishin relativisht më pak të rëndësishme në një periudhë kohore prej 10 vjetësh.

TABELA A8. 3: TREGUESIT KRYESORË TË QENDRUESHMËRISË, LIKUIDITETIT DHE HAPJES (EXPOSURE) NË SKENARIN BAZË

Act. Act. Act. Est. Proj. Proj. Proj. Proj. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 BORXHI PUBLIK: normat e aftësisë paguese TDO/GDP 65.1 61.0 55.6 56.4 57.0 56.2 54.8 53.5 TDO/ të ardhura 265.5 253.5 218.1 234.7 233.4 231.4 221.8 213.9BORXHI I HUAJ: normat e aftësisë paguese TDO/GDPa 24.9 23.6 21.5 19.7 19.8 20.2 20.6 20.6 TDO/XGSb 67.4 56.4 45.2 46.4 45.5 44.1 41.7 40.1 BORXHI I HUAJ- normat e likuiditetit TDS/XGS 3.5 2.6 2.4 2.3 2.5 2.5 2.4 2.4 INT/XGS 1.5 1.1 0.7 0.7 0.8 0.8 0.9 1.0 TDS/GDP 1.3 1.0 0.9 0.9 1.0 1.0 1.0 1.0 TDS/gross official reserves 6.7 5.3 4.9 5.2 6.0 5.8 5.8 5.9 TDS/të ardhurat 5.3 4.0 3.5 3.6 4.2 4.2 4.1 4.2 TREGUESIT E PRANISË SË BANKËS BOTËRORE DO/DA (US$ million) 476 583 743 743 819 858 889.3 901.0DO [IBRD (US$ million) 0 0 0 0 1.25 5 16.3 50.0 % IDA në TDO (%) 42.5 43.2 46.0 42.3 42.8 40.5 37.8 35.2 % IBRD në TDO (%) 0 0 0 0 0.1 0.2 0.7 2.0

127

DS /BB US$ million) 3.2 5.2 7.2 9.6 11.0 12.2 14.2 17.7 % DS/ WB në TDS (%) 5.6 9.5 10.8 12.4 11.6 12.1 12.9 14.3 Interes ndaj IDA 2.9 3.8 4.7 5.4 6.0 6.6 7.0 7.3 Principali ndaj IDA 0.4 1.4 2.5 4.1 4.9 5.4 6.7 8.5 Shlyerja ndaj IDA 3.2 5.2 7.2 9.6 10.9 11.9 13.7 15.9 Shlyerja ndaj IDA si % TDS 5.6 9.5 10.7 12.4 11.3 11.4 11.9 12.3 DS / IDA si % XGS 0.2 0.2 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 0.3 DS /IBRD si % of XGS 0 0 0 0 0.002 0.009 0.026 0.073 DS / IDA si % DS publik 5.6 9.5 10.7 12.4 11.3 11.4 11.9 12.3 DS/ IBRD si % DS publik 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 0.2 0.7 2.0 Kreditor i preferuar DS/ Total DS 55.4 59.9 54.4 55.2 52.8 57.2 54.5 51.2

a. përfshin borxhin publik dhe borxhin e garantuar publikisht, atë privat të pagarantuar, përdorimin e Kredive të FMN-së dhe kapitalin neto afatshkurtër b. “XGS" përfaqëson eksportin e mallrave dhe shërbimeve, duke përfshirë remitancat e punëtorëve. Që Shqipëria të minimizojë hapjen ndaj shokut të jashtëm dhe të sigurojë qendrueshmërinë e borxhit të vet publik dhe të jashtëm do t[i duhet të përmirësojë cilësinë e axhustimeve fiskale duke forcuar edhe më kapacitetet për sigurimin e të ardhurave dhe duke përmirësuar efikasitetin e shpenzimeve të veta kapitale; duke përmirësuar mjedisin e biznesit dhe duke hequr pengesat ndaj eksportit, që lindin nga infrastruktura dhe institucionet e dobta. Kjo do të duhet të shoqërohet me fonde dhe një strategji të manaxhimit të borxhit që do të ndryshojë masën, termat dhe përbërjen e borxhit publik, do të përmirësojë funksionimin e tregjeve të letrave me vlerë të qeverisë dhe do të ndihmojë në sigurimin e aksesit ndaj kredive me kushte të favorshme.

128

ANEKSI 9: MARRËDHËNIET E SHQIPËRISË ME BASHKIMIN EVROPIAN DHE ECURIA E PROCESIT TË STABILIZIM-ASOCIMIT

Marrëdhëniet e Shqipërisë me Bashkimin Evropian (BE) kanë ardhur në zhvillim në kuadrin e procesit të Stabilizim-Asocimit (SAp). Si i tillë, Sap-i përbën kuadrin sipas të cilit një marrëdhënie e re kontraktuale (Marrëveshjet e Stabilizim-Asocimit) dhe një program asistence (CARDS) u vijnë në ndihmë vendeve për të ecur përpara sipas hapit të tyre drejt anëtarësimit në BE.67 Ideja e Sap-it si një mekanizëm i ri për ankorimin e vendeve të Ballkanit Perendimor drejt BE-së, lindi në Samitin e Zagrebit në nëntor të vitit 2000, pas një premtimi të bërë në Feira Council në qershor të vitit 2000 që e ardhmja e vendeve të Ballkanit është në Evropë.68 Në Zagreb, vendet e Ballkanit Perendimor u zotuan të ndiqnin dhe zbatonin rregullat dhe kushtet e BE-së, me premtimin në perspektivë për anëtarësim në BE sipas Traktatit të Bashkimit Evropian (TEU) dhe kritereve të Kopenhagenit, si edhe në programin e asistencës për nxitjen dhe mbështetjen e kësaj ambicieje.69 Gjithashtu u ra dakord që me firmosjen e Marrëveshjeve të Stabilizim-Asocimit (SAA), ato do të përbënin mekanizmin kryesor për fillimin e përgatitjeve të vendeve përkatëse për të plotësuar kërkesat e parashikuara nga anëtarësimi në BE.70 Gjithashtu, vendet ranë dakord (me plotësimin e rregullave dhe kushteve të nevojshme) të marrin asistencë financiare (CARDS), që do të përqëndrohet në mbështetjen e reformave të nevojshme dhe ngritjen e institucioneve, duke lehtësuar kështu përafrimin e tyre me BE-në. Qysh nga viti 1991, qeveritë e ndryshme shqiptare e kanë vënë anëtarësimin në Bashkimin Evropian si prioritetin numër një të programeve të tyre. Faktikisht, anëtarësimi në BE ka qenë i vetmi interes i përbashkët gjithëpërfshirës në Shqipëri si pasojë e mungesës së një konsensusi më të gjerë mbi zhvillimet e tjera për shkak të rivaliteteve politike. Megjithëse Shqipëria firmosi në vitin 1992 një Marrëveshje Bashkëpunimi dhe Tregtie me BE-në, trazirat civile të vitit 1997 (ose e ashtuquajtura “kriza e skemave piramidale”) ndikoi negativisht duke vonuar zhvillimin e marrëdhënieve midis BE-së dhe Shqipërisë. Në vitin 1999, Komisioni Evropian (KE) paraqiti një Raport Fizibiliteti, i cili arrinte në konkluzionin se pavarësisht nga progresi i bërë qysh nga kriza e vitit 1997, Shqipëria nuk ishte ende në gjendje të plotësonte detyrimet kontraktuale gjithëpërfshirëse me BE-në.71 67 Programi i Komunitetit Evropian CARDS – Shqipëria- Dokumenti Strategjik, 30 nëntor 2001. 68 Këshilli Evropian në Feira afirmoi se objektivi i tij mbetej integrimi i plotë i mundshëm i vendeve të rajonit në Bashkimin Evropian nëpërmjet Sap-it nga pikëpamja ekonomike dhe politike, dialogu politik, liberalizimi i tregtisë dhe bashkëpunimi me drejtësinë dhe punët e brendshme. http://www.euoparl.eu.int/summits/fei1_en.htm. 69 Këshilli i Evropës në mbledhjen e Kopenhagenit në vitin 1993 nxorri kriteret e Kopenhagenit, sipas të cilave vendet kandidate do të gjykoheshin sipas: (i) stabiliteti të institucioneve që garantojnë demokracinë, rendin, të drejtat e njeriut, respekti dhe mbrojtja e minoriteteve; (ii) ekzistenca e një ekonomie funksionale tregu, si edhe nga kapacitetet për tu bërë ballë trysnive konkurruese dhe forcave të tregut brenda BE-së; dhe (iii) aftësisë për të plotësuar detyrimet e anëtarësimit, duke përfshirë plotësimin e synimeve politike, ekonomike dhe unionin monetar – d.m.th the acquis communautaire. 70 Njësoj si Marrëveshjet Evropiane që u firmosën midis BE-së dhe 10 vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore në fillim të vitit 1990, SAA-të përqëndrohen tek respektimi i parimeve demokratike dhe integrimit të vendeve të rajonit në një treg të vetëm të BE-së. Këtu parashikohet krijimi i një zone të tregtisë së lirë me BE-në dhe përcaktohen të drejtat dhe detyrimet në fusha të tilla si konkurrenca dhe rregullat e ndihmës shtetërore, të drejtat e pronësisë intelektuale, që do tu bënin ekonomive të rajonit të mundur integrimin në BE. Përmbyllja e këtyre Marrëveshjeve përfaqëson angazhimin e vendeve firmosëse që të përfundojnë gjatë një periudhe tranzicioni një asocim formal me BE-në, sipas rrethanave të secilit vend, por mbi bazën e zbatimit të detyrimeve të njejta bazë. 71 COM 599 përfundimtar1999)

129

Në nëntor të vitit 2000, në Samitin e Zagrebit, BE-ja vendosi të krijonte një Grup Drejtues të Nivelit të Lartë midis BE-së/Shqipërisë (HLSG), me synim rritjen e bashkëpunimit midis BE-së dhe Shqipërisë, si edhe evidentimin dhe mbështetjen e reformave që Shqipëria do të ndërmerrte në kuadrin e përgatitjeve për neogcimin e Marrëveshjes së Stabilizim- Asocimit. Grupit Drejtues të Nivelit të Lartë iu kërkua të bënte një vlerësim të ecurisë, të rekomandonte masat e nevojshme për progresin e reformave dhe të ofronte këshillim dhe drejtim në fushat që përbënin shqetësim dhe që ishin parashtruar në Raportin e Fizibilitetit të vitit 1999, dhe pastaj të raportonte në Këshillin Evropian në mes të vitit 2001. Mbi bazën e raportit të hartuar nga HSLG-ja, Komisioni Evropian arriti në konkluzionin se duke marrë parasysh faktorët politikë, ekonomik, rajonal dhe faktorët teknikë që lidheshin me SAA-në shihej si e përshtatshme të vijohet me negociatat për një Marrëveshje Stabilizim-Asocimi me Shqipërinë72. Këshilli Evropian i Gotenburgut i mbledhur në qershor të vitit 2001 e mirëpriti raportin e KE-së dhe e ftoi atë të parashtronte projekt-direktiva për negociatat për negocimin e një SAA-je me Shqipërinë. Direktivat u miratuan më në fund gjatë vitit 2002 dhe me 31 janar të vitit 2003, Presidenti i Komisionit Evropian, Romano Prodi, shpalli zyrtarisht negociatat për SAA-në. Negociatatat për draftin e SAA nisën në vitin 2003. Qysh nga ajo kohë janë organizuar tre raunde zyrtare (duke përfshirë vendet anëtare) dhe pesë raunde teknike të negociatave me autoritetet shqiptare. Është arritur marrëveshje në parim në lidhje me shumicën e elementëve të tekstit të draftit të SAA73. Megjithatë, zbatimi faktik i reformave ka qenë në nivele të pamjaftueshme për të zgjidhur/trajtuar siç duhet shumë nga mangësitë e evidentuara në raportin e vitit 2001 të Grupit të Nivelit të Lartë, raportet e ndryshme të procesit të Stabilizim-Asocimit dhe në kuadrin e dialogut të vazhdueshëm midis KE-së dhe Shqipërisë.74 Faktikisht, sipas raporteve të Sap-it shumica e rekomandimeve të vitit 2002 nuk ishin zbatuar dhe për pasojë u shtynë për vitin 2003, ndërsa vetëm një numër i kufizuar rekomandimesh politikash në raportin e Sap-it të vitit 2003 dhe të takimeve të ndryshme të Grupeve Konsultative janë zbatuar plotësisht.75 Sipas raportit të vitit 2004 të Sap-it, Shqipëria ende nuk jep garanci të mjaftueshme që do të jetë në gjendje të zbatojë siç duhet Marrëveshjen e ardhshme të Stabilizim- Asocimit.76 Megjithatë, raporti i progresit i Sap-it i vitit 2005 thekson se është arritur progres në lidhje me zhvillimet ekonomiko-politike dhe në arritjen e standardeve evropiane. Gjithashtu raporti njeh progresin e bërë në Shqipëri në lidhje me forcimin e institucioneve demokratike, gjyqësore dhe të administratës publike, por thekson edhe nevojën për zbatimin e strategjive dhe ligjeve me më shumë vendosmëri për përmirësimin e funksionimit të tyre. Në raport theksohet se zgjedhjet parlamentare janë zhvilluar në përputhje me Kodin Zgjedhor dhe se janë ruajtur parimet kryesore të demokracisë, që çuan në një kalim të butë të pushtetit. Raporti i progresit i vitit 2005 gjithashtu pranonte se se Shqipëria ka bërë progres në përmirësimin e monitorimit, rekrutimit dhe trainimit të shërbimit civil dhe ka marrë hapa për forcimin e kuadrit lijgor dhe për bërjen më të shëndoshë të administratës publike. Zbatimi i duhur i kuadrit ekzistues legjislativ dhe funksionimit të përgjithshëm efektiv të sistemit gjyqësor mbeten shqetësuese për EC pavarasisht disa përpjekjeve të bëra për të luftuar korrupsionin77. Në raportin e progresit të vitit 2005 u arrit në konkluzionin se Shqipëria vepron deri në një farë mase brenda kuadrit të parimeve funksionale të tregut. Megjithatë nevojiten reforma të tjera për 72 COM 300 përfundimtar (2001). 73 Shqipëria, Raporti i Progresit 2005, Komisioni Evropian, Bruksel, 9 nëntor 2005 74 Shqipëria, Raporti mbi Stabilizim-Asocimin 2004, Komisioni Evropian. 75 Shqipëria, Raporti mbi Stabilizim-Asocimin 2003, Komisioni Evropian. 76 Shqipëria, Raporti mbi Stabilizim-Asocimin 2004, Komisioni Evropian. 77 Shqipëria, raporti i progresit i vitit 2005, Komisioni Evropian, Bruksel, 9 nëntor 2005

130

trajtimin e mangësive në konkurueshmërinë e ekonomisë (infrastruktura e dobët, legjislacion i varfër, nivel jo i duhur i zbatimit të legjislacionit tatimor, konkurencë e pandershme nga bizneset që funksionojnë në ekonominë informale etj.). raporti gjithashtu njeh faktin që Shqipëria ka bërë progres drejt aritjes së standardeve evropiane. Është bërë progres në lidhje me miratimin e legjislacionit të ri dhe krijimit të institucioneve të reja. Por në një numër rastesh, nevojitet më shumë angazhim dhe burime për të siguruar më shumë progres dhe zbatim. Në mënyrë që Shqipëria të ecë sa dhe si duhet në kuadrin e Sap-it, në raport theksohet se nevojitet ndërmarrja e reformave të mëdha dhe urgjente në veçanti në fushat e mëposhtme: (i) luftë kundër krimit të ogranizuar, trafikimit dhe korrupsionit; (ii) fuqizimi i sistemit të gjyqësorit dhe administratës publike; (iii) sigurimi i funksionimit të duhur të demokracisë (duke përfshirë procesin zgjedhor) dhe ruajtja e stabilitetit politik të nevojshëm për zbatimin me shpejtësi të reformave; (iv) përmirësimi i të drejtave të njeriut dhe minoriteteve; (v) rritja e formalizimit dhe reformimit të ekonomisë, si edhe rritja e qendrueshmërisë fiskale përmes rritjes së efiçiencës së administratës doganore dhe tatimore, dhe forcimit të kuadrit ligjor. Procesi i Stabilizim-Asocimit u thellua edhe më tej me Këshillin e Selanikut të mbledhur në qershor të vitit 2003, ku u theksua edhe një herë vendosmëria e BE-së për të mbështetur deri në fund dhe me efikasitet të ardhmen evropiane të vendeve të Ballkanit Perendimor. Gjithashtu Këshilli futi edhe një mekanizëm të ri që synonte përafrimin e vendeve të rajonit me BE-në– Partneriteti Evropian. Vendimi i Këshillit për miratimin e Partneritetit Evropian për Shqipërinë u botua në qershor 2004. Qeveria shqiptare miratoi Planin e Veprimit për Zbatimin e Prioriteteve të Partneritetit Evropian në shtator 2004 dhe i paraqiti Komisionit një azhurnim të progresit në lidhje me zbatimin e Planit të Veprimit në dhjetor 2004 dhe në mars 2005. Partneriteti Evropian për Shqipërinë bazohet në dispozitat e Rregullores Nr. 533/2004 të Këshillit Evropian. Këtu përcaktohen prioritetet afatshkurtra dhe afatmesme të Shqipërisë për integrimin e mëtejshëm në BE, të evidentuara në raportin vjetor të KE-së të vitit 2004 dhe shërben edhe si listën (checklist) për të matur progresin. Prioritetet e specifikuara në Partneritetin Evropian i adaptohen nevojave specifike të Shqipërisë dhe fazës së përgatitjes, ndaj dhe azhurnohen sipas nevojës. Partneriteti Evropian shërben gjithashtu si udhëzues për asistencën financiare për Shqipërinë përmes programit CARDS78. Raporti i progresit i vitit 2005 gjithashtu bëri një vlerësim të ecurisë në lidhje me zbatimin e Partneritetit Evropian. Në raport u dol në konkluzionin se në përgjithësi Shqipëria kishte bërë një farë progresi në zbatimin e prioriteteve afatshkurtra të Partneritetit Evropian, por ende nuk kishte nisur të trajtonte në kohezion ato prioritete të përcaktuara për periudhën afatmesme79. Ndonëse janë miratuar disa ligje të reja dhe janë ngritur disa institucione, zbatimi i ngadaltë, dhe në disa pak raste mungesa e vullnetit politik, kanë qenë faktorët kryesorë të hapit të ngadaltë të progresit. Sfidat që mbeten përpara Shqipërisë janë:

• Në fushën politike, përparësi duhet ti jepet rregullave parlamentare dhe krijimit të një klime më konstruktive politike. Transparenca në gjyqësor duhet të çohet edhe më tej dhe duhet të sigurohet zbatimi i plotë i ligjit të shërbimit civil. Shqipëria duhet të sigurohet që strategjia e saj për luftën kundër korrupsionit të jetë realiste dhe preçize. Nevojiten më shumë përpjekje për plotësimin e kuadrit ligjor dhe administrativ për mbrojtjen e minoriteteve.

78 Partneriteti Evropian për Shqipërinë, mars 2004, Komisioni Evropian. 79 Shqipëria, raporti i progresit i vitit 2005, Komisioni Evropian, Bruksel, 9 nëntor, (faqia 66)

131

• Në fushën e manaxhimit ekonomik përparësi i duhet dhënë të drejtës së pronësisë. Shqipëria duhet gjithashtu të sigurohet të plotësojë detyrimet në kuadrin e SAA përsa i takon aplikimit pa diskriminim të ligjit të biznesit për kompanitë e BE-së, përmirësimit të legjislacionit tregtar dhe sigurimit të më shumë fondeve për agjencinë e SME-ve dhe ecjes përpara në mjedisin e biznesit.

• Së fundi, në fushën e Standardeve Evropiane, duhet ndërmarrë masa për rritjen e

ndërgjegjësimit në lidhje me rëndësinë e standardeve evropiane midis aktorëve ekonomikë. Lufta kundër korrupsionit, trafikimit dhe kontrabandës nga shërbimet doganore duhet të ketë më shumë prioritet. Prokurimet publike duhet të përmirësohen si nga ana legjislative, ashtu edhe përsa i takon ndërtimit të kapaciteteve administrative. Gjithashtu, Shqipëria duhet të ndërgjegjësohet edhe më shumë në lidhje me të drejtat e pronësisë intelektuale midis operatorëve ekonomikë dhe agjencive të zbatimit të ligjit.

BE-ja po racionalizon aktualisht ndihmën e para-pranimit. Në shtator të vitit 2004, Komisioni Evropian propozoi një Rregullore që krijon një kuadër të vetëm për asistencën, që është Instrumenti për Para-Pranimin (Instrument for Pre-Accession (IPA)). Në kuadrin e draftit të kësaj rregulloreje, asistenca për vendet potencialisht kandidate si në rastin e Shqipërisë do të mbetet pak a shumë në të njejtat linja me CARDS-in, d.m.th sektorë të ngjashëm dhe të njejtat lloj operacionesh: (i) ngritja e institucioneve dhe demokratizimi, (ii) zhvillimi ekonomiko-social, (iii) bashkëpunimi rajonal dhe ndërkufitar, dhe (iv) përputhje e pjesshme me acquis communautaire, në veçanti ku ka interes të përbashkët të BE-së dhe vendit përfitues. Përgjegjësitë për manaxhimin e projektit në kuadrin e IPA-së mund t[i decentralizohen administratës lokale, por kjo ka gjasa të ndodhë gradualisht. Gjatë viteve 1991-2004, asistenca e Komisionit Evropian për Shqipërinë kapte totalin e 1.2 miliardë euro, nga të cilat 635 milionë u lëvruan përmes programit PHARE. Qysh nga viti 2001, CARDS-i ka qenë instrumenti kryesor financiar i KE për Shqipërinë. Mbështetja e ofruar nga programi CARDS në vitin 2005 (44.2 milionë euro) përqëndrohet kryesisht në përparësitë e partneritetit evropian.

TABELA A9.1: FUSHAT E FORUKSIT TË PROGRAMVE AKTUALE TË KËSHILLIT TË EVROPËS DHE BANKËS BOTËRORE NË SHQIPËRI

Programet e KE-së Programet aktuale të Bankës Botërore Stabilizimi Demokratik (shoqëria civile dhe media, forcimi i rolit të OJQ-ve, sindikatat dhe organizata të tjera të shoqërisë civile, mekanizëm për financimin e ofrimit të shërbimeve civile nga shoqëria civile).

Demokracia dhe të drejtat e Njeriut: Iniciativa Evropiane për Demokraci dhe të Drejtat e Njeriut

Mbarëqeverisja dhe Ngritja e Institucioneve (Reformat në Gjyqësor, Kapacitetet administrative, Policia, Krimi i Organizuar dhe Terrorizmi, Manaxhimi i Integruar i Kufijve)

Projekti i Reformës në Administratën Publike; Projekti i Reformës Ligjore dhe Sistemit të Gjyqësorit

Strehimi politik dhe migrimi Decentralizim IDF- Rritja e Kapaciteteve Institucionale për Reformën e

Marrëdhënieve Ndërqeveritare fiskale në Shqipëri- PEIR Doganat dhe Tatime Klima e Investimeve Projekti i Shërbimeve Bujqësore; Projekti për Zhvillimin

e Peshkimit; dhe Projekti për Manaxhimin e Burimeve Ujore.

Tregtia Infrastruktura Projekti për Prodhimin dhe Ristrukturimin e Sektorit

Elektroenergjetik; Projekti për Rehabilitimin dhe

132

Ristrukturimin e Sektorit Elektroenergjetik dhe Projekti për Mirëmbajtjen e Rrugëve.

Mjedisi Projekti i Integruar për Manaxhimin e Rrjetit të Ujësjellësit dhe Ekosistemeve; Projektin për Rrjetin Bashkiak të Ujësjellës-Kanalizimeve; Projekti për Manaxhimin e Burimeve Ujore dhe Projekti për Manaxhimin e Burimeve Natyrore.

Arsim dhe Punësim Zhvillimi i Shërbimeve Sociale; dhe Projekti II i Punëve Komunitare.

Programi i Fqinjësisë (projekte për mbështetjen transnacionale dhe bashkëpunimin ndërkufitare të mbështetur nga CARDS)