DÜŞÜNCEDEN EYLEME: TÜRK DEVRİMİNİN DÜŞÜNCE …web.deu.edu.tr/ataturkilkeleri/ai/uploaded_files/file/dergi_27/07... · Cemile ŞAHİN - Mustafa ŞAHİN 142 ÇTTAD, XIII/27,

137

Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları DergisiJournal Of Modern Turkish History StudiesXIII/27 (2013-Güz/Autumun), ss.137-166.

* TürkiyeCumhuriyetiTarihiDr.,MEB.UzmanÖğretmen,İstanbulKâğıthaneTicaretOdasıİlkokuluSosyalBilgilerÖğretmeni,([email protected]).

** Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dr.Per.Bnb., İstanbul Yenilevent Harp Akademileri K.lığıStratejikAraştırmalarEnstitüsü(SAREN)Müdürlüğü,([email protected]).

DÜŞÜNCEDEN EYLEME:TÜRK DEVRİMİNİN DÜŞÜNCE BOYUTUNUN

UYGULAMAYA YANSIMASI SÜRECİ

Cemile ŞAHİN* Mustafa ŞAHİN**

ÖzBirinsanı,insanavetoplumabağlıolarakgelişenolayveolguları,doğrualgılamak

ancakdüşüncedünyasınınsatıraralarınıokumaklamümkündür.TürkiyeCumhuriyeti’ninkurucusu Atatürk’ün faaliyetlerini doğru olarak tahlil etmenin ancak onun düşüncedünyasınınarkaplanınıçözümlemeklemümkünolacağıaşikârdır.

ÖncelikleAtatürk’ündüşüncedünyasınıetkileyenenönemliunsur“Aydınlanma”düşüncesidir. Bunun yanı sıra, Atatürk; Namık Kemal, Ziya Gökalp, Abdullah CevdetgibiOsmanlısondeviraydınlarındandaetkilenmiştir.TabiîkibufikirlerAtatürk’ünokulyıllarındaolgunlaşmayabaşlayanfikirtemeliüzerineoturmuştur.

Atatürk, bir düşünür gibi hareket ederek öğrenciliğinden beri düşündüğüinkılâplarıveCumhuriyetfikrini,düşüncedenfiilegeçirmeyeİstiklalSavaşıilebaşlamıştır.İstiklalHarbi’ninbaşarıileneticelenmesiveLozanAnlaşması’ylatesciledilmesi,devrimlerinbaşlangıcınıtesciletmiştir.

Atatürk’ün inkılâpçılık anlayışına gelince; Atatürk sentez adamıdır. Yaptığıinkılâplarınhepsindeeskiyiveeskigörüşleri“tez”,yenigörüş,düşünceveuygulamalarıda“antitez”olarakkabuletmiştir.Butezileantitezibirdenklemhalindeçözümleyip,kendiakılsüzgecindengeçirereksonucunda“sentezlere”ulaşmıştır.

Atatürk inkılâplarının “siyasi amacı”, insan hak ve özgürlüğüne dayanandemokrasiyevarmakolmuştur.Atatürk’ünkurucusuolduğumodernTürkiyeCumhuriyeti,demokratik,laik,çokpartiliparlamentersistemibenimsemişvebuhedefdoğrultusundaçokbüyükbirmesafekatetmiştir.

Atatürkalmışolduğukararlardaneölçüdeakılcıise,uygulamalarındadaonispettebaşarılıolmuştur.O’nunsözlerineve icraatlarınabakacakolursak;gerçekçi, sağduyuluveilerigörüşlübirdevletadamıolduğuhemenanlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Atatürk, Devrim, Cumhuriyet, Milli Mücadele, Aydınlanma.

Cemile ŞAHİN - Mustafa ŞAHİN

138

ÇTTAD, XIII/27, (2013/Güz)

FROM THOUGHT TO ACTION: THE REFLECTION OF THE IMPLICATION PROCESS OF THE CONTEMPLATION DIMENSION OF TURKISH

REVOLUTION

Abstract

Thecorrectwayofunderstandingahumanbeing,andthedevelopingeventsandphenomenadependinguponthesocietyandthehumanbeingisthroughreadingbetweenthelinesofthehumanbeing’sworldofthought.InordertocorrectlyanalyzeAtaturk’s–thefounderofTurkishRepublic- actions,we should research thebackgroundofhisworldofthought.

The primary factor shaping his thoughts is Enlightenment. In addition to this,AtaturkwasalsoimpressedbythelateOttomanintellectualslikeNamikKemal,ZiyaGokalpandAbdullahCevdet.Ofcoursehisideasmaturedduringschoolyears.

Always being a profound thinker,Ataturk has found a fertile ground for finallyunleashinghisideasforhisRepublicanRevolutionsthathehadinhismindsincehisearlyadulthoodwith thebeginningofTurkish IndependenceWar.Thegloriousvictory earnedin theWar of Independence and its official recognition by thewholeworld through theLausanneTreatyAgreementcanbeseenasthebeginningoftheseRevolutions.

When it comes toAtaturk’sRevolutionism; it canbe said thathewascertainlyaman of “synthesis”.He approached the old as the “thesis” and had formulated new andmuchcontemporarysubstitutesasthe“anti-thesis”.Hesoughtabalancebetweenthisthesisandanti-thesisandfinallyreachedtothemostappropriate“synthesis”onlyafteraperiodofdetailedobservationsandevaluations.

ThepoliticalaiminAtaturk’sRevolutionshadbeentheestablishmentofaDemocracywherehumanrightsandfreedomshouldprevail.ThemodernRepublicofTurkey,thefruitofhisstruggleandembracingtheideasofdemocracy,laicismandparliamentarywithmulti-party,madeagreatprogressintheachievementofhisgoals.

ThesuccessachievedbyAtaturkcanbeattributedtothelevelofrationalismthatwasbehindhisdecisions.Inhiswordsandactions,wecanfeelthegreatnessofastatesmanwhoisrealist,withcommonsenseandfar-sighted.

Keywords: Ataturk, Revolution, Republic, Turkish National Struggle, Enlightenment.

Düşünceden Fiiliyata: Türk Devriminin Düşünce Boyutu...

139


GirişDüşünce Dünyasında Şekillenen Türk Devrimi

Türk devriminin, düşünce boyutundan uygulamaya geçen, düşüncedünyasınailişkinçalışmalaraihtiyaçduyulmaktadır.Bukonu,birçokçalışmanınderinlikleri içerisine sıkışmış durumdadır. Türk devriminin felsefi boyutuhakkındaçokönemlibilgilerolmasınarağmenbukonudamüstakilçalışmalaradoğan ihtiyaçtan yola çıkılarak bu çalışma kaleme alınmıştır. Bu çalışmanınamacı bu konudaki eksikliği kapatmaya katkıda bulunmaktır. Çalışmada“tarihselyöntem”kullanılmıştır.

Atatürk’ün düşünce dünyasını etkileyen en önemli unsurun“Aydınlanma” düşüncesi olduğu değerlendirilebilir1. Aydınlanma, insanındüşünme ve değerlendirmede din ve geleneklere bağlı kalmaktan kurtulup,kendi görgüleriyle hayatı aydınlatmaya girişmesidir. İnsanlığın ilerlemesinisağlayandüşüncesistemindekitemelfikirvekavramlarAydınlanmaÇağı’nınürünüolarakdeğerlendirilmiştir.Aydınlanmaveözgürlükbirbirininolmazsaolmaz şartıdır2. Immanuel Kant’a göre de Aydınlanma, “İnsanın kendi suçuiledüşmüşolduğubirerginolmayışdurumundankurtulup,aklınıkendisininkullanmayabaşlamasıdır”3.

BununyanısıraAtatürk;NamıkKemal,ZiyaGökalp,AbdullahCevdetgibiOsmanlı son devir aydınlarından da etkilenmiştir. Bilhassa ZiyaGökalpTürkçülükileilgiliçalışmalarıylaAtatürk’üetkilemiştir.Gökalp’ingörüşlerinintemeldüşüncesi,Türkmilletininmillikültürünüyenidenbularakyenileşmesi,gerektiğinde toplanmıştır. Özellikle Gökalp’in, “Yalnız siyasi savaş sırasında değil, ekonomik savaşta da milli ülküler sınıfsal ülkülerden her zaman önde gelmelidir”görüşüAtatürk’ünsiyasitutumunubelirlemiştir4.

Tabii bu fikirler Atatürk’ün okul yıllarında5 olgunlaşmaya başlayanfikir temeliüzerineoturmuştur.ManastırAskerî İdadisi’nde,ozamankiokul

1 18’nci yüzyılda, geçmişyüzyıllarınbirikimleriyledüşünce alanındaRönesans’labirlikte“AydınlanmaÇağı”denenbirolayyaşanmıştır.Voltaire,Rousseau,Diderovediğeraydınlar,Avrupa’nın sosyal ve ekonomik düzenini eleştiren, düşünce ve vicdan özgürlüğününmücadelesiniyapaneserleriyleinsanlarıetkilemişlerdir:ErgünAybars, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi Yayınları,Ankara,1995,s.23.

2 Rafet Altınok, “Atatürkçülükte ‘Aydınlanma’”,Atatürk Haftası Armağanı, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.220–221.

3 BediaAkarsu,Atatürk Devrimi ve Temelleri,İnkılâpKitabevi,İstanbul,2003,s.94.4 JohannesGlosneck,Kemal Atatürk ve Çağdaş Türkiye I,OnurYayınları,İstanbul,1998,s.54.5 Atatürk’ünçocukluğununveilk,okulyıllarınıngeçtiğiSelanik,BalkanSavaşlarınakadar

Türk aydınlarının ve heyecanlı Türk gençliğinin belli başlı merkezlerinden birisi olup,“Kâbe-iHürriyet”,“Mehdi-iHürriyet”gibi isimlerleanılmıştır (SerpilSürmeli,“MustafaKemal’in Öğrenim Hayatı ve Ona Dair Düşünceler”, Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,s.100).


140


arkadaşlarının çoğu gibi Voltaire, Montesquieu, Rousseau’nun yasaklanmışeserlerini, Mirabeau’nun konuşmalarını okumuşlardır. Fransız aydınlanmasıO’nu,halkıngizlidurangücüneveeğitilebilirliğineinandırmıştır6.

Mustafa Kemal’in gençlik yıllarında ilk biriktirdiği kavram –soyutda olsa- devrimkavramı olmuştur.MustafaKemal’indevrimbirikimi içindeözgürlükkavramıdayeralmaktadır.Ancakonuasıleyleminehazırlayanbirbaşkabirikimise“uygarlık düzeyinde yer almak”düşüncesiolmuştur7.

Atatürkçü düşünce, hayatı ve devleti akıl ve bilim kaynaklarıyladüzenlemektir; salt devlet hayatında değil, ferdî ve toplumsal yaşayışın heryönündeaklıvebilimiyolgöstericiolaraksaymaktır.Atatürk’ündüşünceleri,inanışları ve olaylara yaklaşım tarzı, onun “pozitivist” bir görüşe de sahipolduğunugöstermektedir8.

Atatürk, inkılâpları gerçekleştirmeye, yani fikri fiiliyata dökmeyeİstiklalSavaşı’ylabaşlamıştır.Atatürk’ün“1919İhtilali”dedenilenbuolgununarkasında devletin yarım asırlık bir kültür birikimi bulunmaktadır9.OsmanlıDevleti’ninbütünüyletükendiğibudönemde,halkakurtuluş içinönerilenüçyöntemi,Atatürkşöyleözetlemiştir:10

İngiltere’ninhimayesiniistemek,

Amerika’nınmandasınıistemek,

Osmanlı İmparatorluğu’nun bütünlüğünü sağlamak mümkünolmadığınagörebölgeselkurtuluşyollarıaramak.

Atatürk,anılanfikirlerinhiçbirindeisabetgörmemiştir.ÇünküOsmanlıDevleti artık tükenmiştir. Memleket tamamen parçalanmıştır. Bu durumkarşısındaOşukararavarmıştır:“Milli hâkimiyete dayanan kayıtsız şartsız bağımsız yeni bir Türk devleti kurmak!”11.

1. Türk Devriminin Başlangıcı: İstiklal Harbi’nin Fikri Temelleri

Türk Devrimi’nin temeli ve başlangıcı Kurtuluş Savaşı’dır. AtatürkBüyük Nutku’nda Birinci İnönü Muharebesi’ne değinirken; “İnkılâbımız tarihine Birinci İnönü Zaferi’ni kaydettik”12 ifadesinikullanmıştır13.Busözleriyle

6 Glosneck,a.g.e.,s.26.7 ÖzdemirNutku,“Atatürk’üAnlamak”,Atatürk ve Atatürkçü Düşünce,GenelkurmayAskeri

TarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,s.9.8 Şerafettin Yamaner, Atatürk Öncesi ve Sonrası Kültürel Değişim, Toplumsal Dönüşüm

Yayınları,İstanbul,1999,s.156.9 MahmutEsatBozkurt,Atatürk İhtilali I-II, KaynakYay.,İstanbul,2003,s.242.10 DurmuşYalçınvd.,Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I,AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,2002,ss.162-163.11 Yalçınvd.,a.g.e., s.162-163.12 MustafaKemalAtatürk,Nutuk,AlfaYayınları,İstanbul,2006,s.391.13 CihatAkçakayalıoğlu,Atatürk Komutan, İnkılâpçı ve Devlet Adamı Yönleriyle, Gnkur.Askeri

TarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,1988,s.513.


141


TürkDevrimi’niİstiklalHarbi iletemellendirmiştir.Atatürk’ünaskeridehası,ÇanakkaleSavaşısonrasıkamuoyuncamalumolmuştur.MustafaKemalPaşa,Çanakkale’de ülkesinin kendini savunabileceğini kanıtlamıştır. Yani İstiklalHarbi’nin temelleri Çanakkale’de atılmıştır. İstiklal Harbi, istilacı devletlerinsaldırganlığınıdizginlemiştir14.

Mustafa Kemal Paşa “Hâkimiyet-i Milliye ye dayalı kayıtsız şartsızbağımsızyenibirTürkDevletikurmak”fikrini“millibirsırolarak”vicdanındataşımıştır15.

Mustafa Kemal, Mondros Mütarekesi’nden sonra 13 Kasım 1918’deİstanbul’a gelmiştir. Harptenmağlup çıkılmasına rağmenMustafa Kemal’deyılgınlıkyoktur.İstanbul’ageldiğigün,işgalcileriçin“geldiklerigibigiderler”16 diyerek milli mücadeleye olan inancını ortaya koymuştur. İstanbul’dabulunduğu müddetçe, milli kurtuluşu hedef alan birçok çalışma yapmış,güvendiğiarkadaşlarıylabirarayagelerekkurtuluşplanlarıylauğraşmıştır17.

MustafaKemal’inKurtuluşSavaşı’nagidenyoldaki“reçetesi”Misak-ıMilli olacaktır. Mustafa Kemal, bu aşamada yurdu düşman işgalindenkurtarmayı vemilletine bağımsızlık kazandırmayı hedeflemiştir. ErzurumveSivas Kongrelerinde tespit edilen ilkeler, Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nın 28Ocak1920tarihligizlitoplantısında“Misak-ıMilli(Ahd-iMilli)”adıylakabuledilerek onaylanmıştır18. Ahd-i Milli Beyannamesi bu Meclis’in yaptığı enönemligörevolaraktarihegeçmiştir.Misak-ıMilliileAnadolu’dafilizlenecekMilliMücadele’ninamacıbelirlenmişvetambağımsızbirTürkiyehedefi,tümdünyayailanedilmiştir19.Misak-ıMilli,KurtuluşSavaşı’nın“siyasiprogramı”olmuştur20.

Aynı gün Meclis-i Meb’usan’da, bu bildiri metninde yer alacaksözcüklerin seçiminde çok ayrıntılı görüşmeler yapılmıştır. İzmir Meb’usuTahsinBeyMisak-ıMilli’degeçen“Anadoluhalkı”yerine“Millet”veya“Milleti

14 ErsanBaş,“ÇanakkaleZaferleriveÇanakkale’deÜneUlaşanMustafaKemalAtatürk’ünÖnderliğindeKurulanYeniTürkDevleti’ninOluşumunaEtkileriÜzerineBir inceleme”,Atatürk Haftası Armağanı,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,s.134.

15 Atatürk,a.g.e.,s.17.16 Utkan Kocatürk, Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Atatürk

AraştırmaMerkezi,Ankara,1989,ss.118–119.17 Kocatürk,Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, s.119.18 Utkan,Kocatürk,Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Kronolojisi 1918-1938, TürkTarihKurumu

Yayınları, Ankara, 1988, s. 132; Hüseyin Tosun, “Cumhuriyet Öncesi ÇağdaşlaşmaGirişimleri”,Atatürk ve Çağdaşlaşma,(Hazırlayanlar:MehmetSaray,HüseyinTosun),AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,2005,ss.30–31;Misak-ıMilli’ninilkeleribizzatMustafaKemalPaşatarafındanbelirlenmiştir(A.MeteTuncokuvd.,Türk Tarihi İçinde Atatürk ve Cumhuriyet, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2001,ss.62-63.

19 Atatürkçülük Birinci Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1983, s.19, 233; Rahmi Doğanay,“Misak-ıMilli’yeGöreLozan”,Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.11,S.2,Elazığ,2001,s.283.

20 ErgünAybars,“AtatürkveTürkDevrimi”,Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, C.1,S.1,DokuzEylülÜniversitesiAtatürkİlkeleriveİnkılâpTarihiEnstitüsü,İzmir,1991,s7.


142


Osmaniye”denilmesiniteklifetmiş21,uzunuzadıyatartışmalarsürmüş,nihayetNiğde Meb’usu Mehmet Emin Bey’in önerisi ile “bütün Millet” sözü kabuledilmiştir22.

Öte yandan Mustafa Kemal, “vatan” kavramı olarak bağımsızlığıöngörmüştür.Misak-ıMilli’de“Türk”kavramıyerine“Osmanlı-İslam”kavramıtercihedilmiştir.MustafaKemal“hudud-umillidâhilindekianasır-ıİslamiye’ninyalnızbircinsmillet”olduğunuvurgulamıştır23.YaniMustafaKemaltarafından“Türknüfus”demek“Müslümanhalk”olarakkabuledilmiştir.

Amaç belirlendikten sonra sıra örgütlenmeye gelmiş ve MustafaKemal,Samsun’açıkmadanAnadolu’datemelleriatılan,fakatmahallisınırlarıaşamayanMüdafa-iHukukcemiyetleriniaynıçatıaltındatoplamayıbaşarmıştır.DoğuAnadolu’nun“Düvel-iMuazzama” tarafındanErmenilereverileceğininöğrenilmesi üzerine bu durumu protesto etmek üzere toplanan ErzurumKongresi’ndeMustafaKemal“vatanınbirbütünolduğunuDoğuAnadolu’nunhiçbirsebeplevatandanayrılamayacağınıvebütünMüslümanlarınözkardeşolduklarını”vurgulamıştır24.

MustafaKemalPaşa,Misak-ıMilli’nintemelleriniaskeriokulyıllarındaatmış25,gençbirsubayikenkafasındaolgunlaştırmıştır26.

Yıldırım Orduları Komutanı iken ordusunun lağvedilmesi üzerineİstanbul’a gelen Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da kendisi gibi –görevindenuzaklaşmak zorunda kalmış- birçok önemli komutanla karşılaşmıştır. ÖncePerapalasOteli’ndebirdaireyeyerleşenMustafaKemalPaşa,birkaçgünsonrabu otelden ayrılmış, önce yakın dostu Salih Fansa’nın Beyoğlu’ndaki evindemisafirkalmış,sonradaŞişli’deMadamKasabyan’ınüçkatlıevinikiralamıştır.Atatürk, İstanbul’undüşman işgali altında bulunduğubu karanlık günlerde,evindearkadaşlarıylabirliktesıksıkgizlitoplantılaryapmıştır27.Butoplantılara

21 Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi,IV/1(17.2.1920),s.147.22 Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi,IV/1(17.2.1920),s.148.23 MimKemalÖke,Belgelerle Türk-İngiliz İlişkilerinde Musul ve Kürdistan Sorunu 1918–1926,

TürkKültürünüAraştırmaEnstitüsüYayınları,Ankara,1992,s.47.24 Öke, a.g.e.,s47.25 Sınıf arkadaşı Ali Fuat Paşa’nın aktardığına göre; Mustafa Kemal, genç bir Harbiyeli

iken yeni bir Türk devleti hayalini anlatmış, Misak-ı Milli’nin sınırlarından bahsetmiş,bu sebepten arkadaşları tarafından şiddetle eleştirilmiştir. Şevket SüreyyaAydemir,TekAdam,2.Cilt,(1919–1922),RemziKitabevi,İstanbul,1971,ss.218–219.

26 Karaferye’de subaylık stajını yapan Ali Fuat Bey’i ziyaret eden sınıf arkadaşıMustafaKemal,“MeşrutiyetinOsmanlıDevleti’ninTürkunsurununçoğunluktaolduğubölgelerdeoturtulmasıgerektiğini”söyleyerekfikirleriniozamandanbelirlemiştirAyferÖzçelik,Ali Fuat Cebesoy,AkçağYayınları,Ankara,1993,s.4.

27 Buev sonradanSuriyeValisiTahsin (Uzer)Bey tarafından satın alınmış,TahsinBey’inölümünden sonra eşi Hatice Mediha Uzer tarafından Atatürk Evi olarak kullanılmaküzere İstanbul Belediyesi’ne hibe edilmiştir. Ayrıntılı bilgi için bakınız. Mustafa Şahin,Hasan Tahsin Uzer’in Mülki İdareciliği ve Siyasetçiliği, AtatürkÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,Erzurum,2010,ss.346–347(YayınlanmamışDoktoraTezi);Ayrıcabkz.MehmetÖnder,Atatürk Evleri ve Atatürk Müzeleri,AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,1998,s.20.


143


katılanarkadaşları,AliFuatPaşa,KazımKarabekirPaşa,RaufBey,RefetPaşa,zamanzamanİsmetBey’ler28ilebirliktetoplanarakMilliMücadele’ninesaslarınıoluşturmuşlardır29.Belirlenenbuesaslarşöyledir:30

Terhislerderhaldurdurulacak,

Silah,cephanevemalzemedüşmanaverilmeyecek,

Genç ve muktedir kumandanlar birliklerinin başında bulunacak,İstanbul’dakilerAnadolu’yayollanacak,

Millimukavemetyanlısıolansivilidarecilerişbaşındatutulacak,

Particilikkavgasıengellenecek,

Halkınmaneviyatıyükseltilecektir.

Alınan bu kararla çerçevesinde Rauf Bey ve Refet Bey Anadolu’dagörevalmayıkabuletmiştir,KazımKarabekirPaşaErzurum’dabulunan15’inciKolorduKomutanlığına atanmak üzeredir. Ali Fuat Paşa ise 20’inci KolorduKomutanlığı görevinden izinli olarak ayrılmıştır. Kolordusunun başına nezamandöneceğinisoranMustafaKemalPaşa’yaAliFuatPaşa,“sizemrettiğinizzaman” cevabını vermiştir31. Aslında bu dönemde yani Şişli görüşmelerindeyukarıda isimleri sayılan hatırı sayılan komutanlar Mustafa Kemal Paşa’nınliderliğini kabul etmişlerdir. Yani artık İstiklal Harbi’nin liderlik meselesihalledilmiştir32.

MustafaKemalPaşa, ayrıcabudönemdegörüşleriniMinberGazetesiaracılığı ile duyurmaya çalışmış, Vakit ve Zaman gazetelerine mülakatlarvermiştir33. Anadolu’da görev alma düşüncesinden yola çıkarak MustafaKemal Paşa, Ali Fuat Paşa tarafından akrabası Dâhiliye Nazırı Mehmet AliBey ile tanıştırılmıştır. Dâhiliye Nazırı Mehmet Ali Bey vasıtası ile Padişah,Bahriye Nazırı, Harbiye Nazırı Şakir Paşa ile görüşmüştür. Mustafa Kemal

28 MustafaKemal Paşa, İsmet (İnönü) Bey’in fikirlerine daima itimat etmiş, çeşitli defalarŞişli’deki evine çağırdığı gibi aniden İsmet Bey’in evine giderek fikir alışverişindebulunmuştur.Dahaöncedenberaber görevyaptıklarından İsmetBey’edaimagüvenmişveAnadolu’yageçmeplanındanbahsetmiştir.MustafaKemalPaşa“İsmet’inyanındaherzamankendimirahathissettimveonadaimagüvendim”diyerekdahasonrakiyıllardakiyol arkadaşınıdahangi esaslarlabelirlediğini ifadeetmiştir.ErolMütercimler,Bu Vatan Böyle Kurtuldu,AlfaYayınları,İstanbul,2005,s.115,128–130.

29 ErgünAybars,Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I,s.180.30 Özçelik,a.g.e.,s.56.31 ErgünAybars,Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I,ss.180-181.32 İstiklalSavaşı’nda“AtatürkStratejisi”,karizmatikyetkininengenişanlamdauygulandığı

alan olmuştur. Atatürk, karizmatik yetkiyi ülkenin kurtuluşunda meşru otoriteyigüçlendiricibirniteliktekullanmıştır(AdnanÇelik,“WeberyanYetkiveAtatürk”,Atatürk Haftası Armağanı,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,s.31).

33 Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da kaldığı yaklaşık altı ay boyuncaMinber Gazetesi’ninortağı olarak Bu gazetede köşe yazarlığı yapmıştır. Ergün Aybars, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, s.180.


144


Paşa’ya“DoğuKaradenizveDoğuAnadolu’da tırmanışageçenPontusRumveErmenihareketlerinikaynağınınöğrenilmesiveadıgeçenbölgedekiasayişinsağlanmasıamacıyla”3429Nisan1919’da9’uncuOrduKıtaatıMüfettişliğiteklifedilmiştir.ButeklifiamacınauygunbulanMustafaKemalPaşa,görevikabuletmişveSadrazamDamatFeritPaşa’nındamuvafakati ile 29Nisan1919’daPadişahVahdettintarafındanatamasıonaylanmıştır35.

Mustafa Kemal Paşa 9’uncu Ordu Müfettişi olarak Samsun’ahareketindenikigünevvel,HüseyinRaufilebirlikteAliFethiBey’i14Mayıs1919’daziyaretetmişveAnadolu’daMillîMücadelehareketibaşlatmaküzereplanıolduğunusöylemiştir.Güvendoluveiyimsertutumuilearkadaşlarınınkalbinesuserpmiştir36.

Atanma kararnamesinin ardından Mustafa Kemal Paşa 14 Mayıs1919’daSadrazamDamatFeritPaşa,16Mayıs1919’daPadişahVahidettin ilegörüşerekaynıgünİstanbul’danayrılmıştır37.Samsun’açıkanMustafaKemalPaşa, bir rapor hazırlayarak İstanbul’a göndermiştir. Anadolu’nun muhtelifbölgeleriyleirtibatageçerekmillimücadeleyiyönlendirmeyebaşlamış,İzmir’inişgalininmitinglerdüzenlenerekprotestoedilmesini isteyenemrini telgraf ileyayınlamıştır38.

Mustafa Kemal Paşa, İstiklal Harbi’ni başlattığında tarihi temelleredayanan belirli bir düşünce yapısına, siyasi görüş ve inanca sahiptir. AmaO’nun davranışlarını teorik çalışmalardan çok, gelişen hareket ve olaylarınyönlendirdiğisöylenebilir39.

Havza’damillîbilincinuyanmasıiçinhalkatesirlikonuşmalaryapmış,Amasya’damillîmücadeleninamaçveusulübelirlenmiş,çokulusludevletyerinemillîdevletesaslarınıortayakoymuştur.Ayrıcamillîiradevurgusuyapılarakhembağımsızlığınkazanılmasınahemdeidarîalandayapılacakdeğişikliklerezeminhazırlanmıştır.İstiklalyolundatoplananmillî iradeErzurum’dabirinciadımı40, Sivas’ta ikinci adımı atmıştır. Sivas kongresi toplanış şekli ve aldığı

34 Cemalettin Taşkıran vd.,Atatürk’ün Samsun’a Çıkışı ve Kurtuluş Savaşı’nın Başlatılmasına Dair Belgeler, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara,1999,s.IV,6-12.

35 Kocatürk,Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, ss.125-126.36 OsmanOkyar-MehmetSeyitdanlıoğlu,Fethi Okyar’ın Anıları,İşBankasıYayınları,Ankara,

1999,s2337 HüsrevGerede’ninhatıralarındaaktardığınagöre;BandırmaVapuru’nuarayanİngilizlere

bakarak“Budalaherifler,bizAnadolu’yanesilahnecephanegötürüyoruz;biz idealiveimanıgötürüyoruz”demiştir.HulkiCevizoğlu,İşgal ve Direniş 1919 ve Bugün,CevizKabuğuYayınları,İstanbul,2006,s.100.

38 Kocatürk,Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, ss.127-131.39 Leyla Kaplan, “Atatürkçü Düşüncenin Tarihsel Gelişimine Bakış”, Atatürk Araştırma

Merkezi Dergisi,AtatürkAraştırmaMerkezi,C.XVII,S.49,Mart2001,s.1.40 Erzurumkongresi23Temmuz1918’debüyükbirbayramhavasıiçindeaçılmış,Mustafa

KemalPaşa,KazımKarabekirPaşaveErzurumMüdafa-iHukukCemiyeti’ninyardımlarıylakongre başkanlığına seçilmiştir:GünayÇağlar, “Atatürk,MilliMücadele,Milli Birlik veBeraberlikAtatürkveErzurumKongresi”,Atatürk Haftası Armağanı,GenelkurmayAskeri


145


kararlaritibariyle“millîkongre”olmuş;mandavehimayeninreddiiledetambağımsızlıkvurgulanmıştır41.

Ayrıca Alaşehir Kongresi, Batı Anadolu Kongreler zincirinin önemlihalkasınıteşkiletmiştir.BatıAnadolukasabavemerkezlerindekiteşkilatlanmayeniden organize edilmiş ve özellikle Kuva-yı Milliye daha disiplinli halesokulmuştur. Bundan başka 1, 2 ve 3’üncü Balıkesir kongreleri ile Nazillikongrelerinin millî mücadeleye olan katkıları, mahallî ve millî direnişiuyandırmıştır42.

İşgalci devletler, millî bilincin kuvvet kazanmasından endişe ederekAnadolu’da değişik bölgelerde isyanlar tertip etmişler, Sevr Antlaşması’nıdevreyesokmuşlardır.Lakinbunlarmillîmücadeleninivmesinikıramamıştır.Sevrileyokedilmekistenenmağlupmilletinenönemlisilahı“teslimolmamak”olmuştur43.

TürkKurtuluşSavaşı20’nciYüzyıldaemperyalizme,sömürgeciliğekarşıkazanılan ilkbüyükbağımsızlıkhareketi olmuştur44.Zafer sonrası,MudanyaAteşkesAntlaşmasıgereğiTrakyaveİstanbul’untahliyesinebaşlanmış,LozangörüşmelerineAnkaraHükümeti’nineligüçlüolarakoturulmuştur.

İtilaf devletleri, Lozan Konferansı’na45 TBMM Hükümeti’nin yanısıra İstanbulHükümeti’nidedavetetmiştir.Onlaragörebukonferans,“SevrAntlaşması’nın bir tashihi” olacaktır46. Bu birlikte davet edilme durumu,saltanatın sonunugetirmiştir. 1Kasım1922’de saltanat ve hilafet birbirindenayrılarak saltanat kaldırılmıştır47. BöyleceLozan’nda temsil problemiortadankalkmıştır. Batı Cephesi Komutanı olarakMudanya Ateşkes görüşmelerindeTürkiye’yibaşarıiletemsiledenİsmet(İnönü)Paşa,DışişleriBakanlığındanistifaedenYusufKemal(Tengirşek)Bey’inyerineDışişleriBakanıolarakatanmıştır.BuatamasonrasıİsmetPaşa,Mudanya’dansonraLozan’abaşmurahhasolarakkatılmıştır48.

TarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,s.55.41 Aydemir,a.g.e.,s.91-144.42 Enver Konukçu, “Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri”, Milli Mücadele Tarihi -Makaleler-,

AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,2002,s.219.43 MahmutEsatBozkurt,Türk İhtilali’nde Vatan Müdafaası, KaynakYay.,İstanbul,2006,s.26.44 MustafaOral,“EmperyalizmKarşısındaİlkBağımsızlıkMücadelesi:TürkKurtuluşSavaşı”

Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt BaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,s.187.

45 CumhuriyettarihçilerininbirkısmıKurtuluşSavaşı’nınbitişiolarak9Eylül1922tarihiniişaret ederken; bir kısmı ise Lozan Barış Antlaşması’nın imzalandığı 24 Temmuz 1923tarihinikabuletmektedirler.YanibirbaşkaifadeileLozanKonferansısüreciİstiklalHarbisüreci içerisindemütalaa edilmektedir. Bu saikle, LozanKonferansıKurtuluş Savaşı’nınfikrisürecininincelendiğibubölümedâhiledilmiştir.

46 Yalçınvd.,a.g.e,, s.371.47 ŞevketSüreyyaAydemir,Tek Adam,C.III(1922–1938),RemziKitabevi,İstanbul,1975,ss.53–68.48 Atatürk,a.g.e.,s.486,487.


146


Lozan Konferansı toplanırken Türkiye, müzakere masasına BirinciDünyaSavaşı’nınmağluplarsafındakibirdevletolarakdeğil,MilliMücadele’denmuzaffer olarak çıkmış bir devlet olarak “galipler” safında katıldığını herfırsattaifadeederekoturmuştur.Antlaşmasırasında,“KurtuluşSavaşı’nıntümamacının bir şeması olan Misak-ı Milli”nin milletlerarası belgelerle tescilineçalışılmıştır49.

MustafaKemalPaşa,BaştemsilciİsmetPaşa’ya;güneyvedoğusınırının,Doğu Trakya’nın batı sınırının, adalar, kapitülasyonlar, azınlıklar, duyûn-uumûmiye(dışborçlaridaresi)veyabancıokullarkonusundatavizverilmemesi,ortayaçıkacakgüçlüklerde,bakanlarkurulundantalimatalınmasını,gerekirsegörüşmelerin kesilmesi gibi, Misak-ı Millî amaçlarına yönelik direktiflervermiştir50.

Görüşmeler çetin pazarlıklar halinde üç ay sürmüş ve Türkiye’ninbeklediğisonucaulaşılamamıştır.İsmetPaşa,görüşbirliğisağlanankonulardabarışınimzalanmasını,diğerkonularındahasonragörüşülmesiniteklifetmiştir.AncakİngiltereDışişleriBakanıLordCurzon,buöneriyireddetmiştir.Bununüzerine20Kasım1922’debaşlayanLozangörüşmelerininbirinciaşaması4Şubat1923’de sonaermiştir51.Lozankonferansının ikincidönemi, 23Nisan1923’debaşlamıştır,sonuçtaİsmetPaşa’nınilkgündenberivurgulamayaçalıştığıtaraflararası eşitlik kaidesine uygun olarak 24 Temmuz 1923’de Lozan Antlaşmasıimzalanmıştır. TBMM anlaşmayı 23 Ağustos 1923’de onaylamıştır. LozanAntlaşması,milletlerarasıdüzeydeyeterlionaybelgesisayısınaulaşılmasıyla6Haziran1924’deyürürlüğegirmiştir52.

Lozan’da her şey Türkiye’nin istediği şekilde neticelenememiştir.MusulMeselesihalledilememişMilletlerCemiyeti’nehavaleedilmiş53,Boğazlar

49 Cumhuriyetin İlk On Yılı ve Balkan Paktı (1923–1934), T.C. Dışişleri Bakanlığı Yayınları,Ankara,1974,s.3.

50 Yalçınvd.,a.g.e.,s.373.51 ErgünAybars,Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, s.593,597.52 MehmetGönlübolvd.,Olaylarla Türk Dış Politikası, (1919-1973), C.I,AnkaraÜniversitesi

SiyasalBilgilerFakültesiYayınları,Ankara,1977,ss.61-65;Yalçınvd.,a.g.e.,s.380.53 MondrosMütarekesi 30 Ekim 1918’de imzalanmış olduğu halde, İngilizler; 6’ncı Ordu

KomutanıAliİhsan(Sabis)Paşa’nıntümitirazlarınarağmen,3Kasım1918’deMusul’uişgaletmişlerdir.Hükümet’in 6’ncıOrduKomutanı’na verdiği emir doğrultusunda, İngilizlerMusul’a muharebe etmeden girmişler, tehditlerle fiili durum oluşturarak MondrosMütarekesi’nin 7’nıci maddesi gereğince 3 Kasım 1918’de Türk kuvvetleriniMusul’dantahliyesi istenmiş,8Kasım1918’deMusulboşaltılmakzorundakalınmıştır (Askeri Tarih Belgeleri Dergisi,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Yıl:53,Sayı:117,Ankara,Ocak2004,BelgeNo:61,62,63,64,65,74s.175–192,217–223).

İngiltere’ninBirinciDünyaSavaşınagirmesininbellibaşlı amaçlarındanbiri;Musuldâhil olmak üzere bütün Irak havalisi petrollerine sahip olma konusundaki “canhıraşarzusu” olarak değerlendirilebilir. Lozan’da çözülemeyenMusulMeselesi, -alınan karargereği- İngiltere ile Türkiye arasında karşılıklı görüşmelerle çözülmeye çalışılmıştır. Bumaksatla 19Mayıs–5 Haziran 1924 tarihleri arasında toplananHaliç Konferansı’nda daİngilizlerinçözümsüzlüğütercihetmesiyüzündensonucaulaşılamamıştır.Bununüzerineolay Milletler Cemiyeti’nin insafına kalmış ve sonuç aleyhimize neticelenmiştir. Musul


147


Meselesihalledilememiş,komisyonabırakılmıştır.Acilbirbarışaihtiyacıolanbir ülke için yeterince tatminkâr olmasa bile, antlaşma imzalanmak zorundakalınmıştır. Türkiye, Lozan Barış Antlaşması’na imzasını koyarken o gününsiyasi şartlarının ve ileride gerçekleşmesi ümit edilen barışçı gelişmelerin,Lozan’ın Boğazlar konusundaki yetersizliklerini Türkiye lehine çevireceğibeklentisiylehareketetmiştir54.

Milli Mücadele’de Türk milletinin fiilen elde ettiği başarıyı, BatılıdevletlerLozan’dagüçdeolsakabul etmekzorundakalmışlardır.Onun içinLozan bağımsızlıktır. Lozan Barış Antlaşması ile yeni Türkiye, milletlerarasıalandaresmentanınmıştır55.

Lozan Barış Antlaşması, Birinci Dünya Savaşı’ndan mağlup olarakçıkan bir devletindevamıniteliğindede olsa, kendi şartlarını kabul ettirerekimzalatılantekantlaşmadır56.

Atatürk,Lozanileilgilişunlarısöylemiştir:“Ben olumlu sonuç alacağımıza kesin olarak güveniyordum, Türk milletinin varlığı için, istiklali için, egemenliği için ne olursa olsun mecbur olduğumuz esasların dünyaca tasdik olunacağına da asla şüphe etmiyordum… konferans masasında istediğimiz zaten, elde edilmiş olan bu hususların onaylanmasından başka bir şey değildi”57.

Lozan Antlaşması Genç Türkiye Devleti’nin, Mustafa Kemal Paşaliderliğinde Türkmilletinin, hemOsmanlı Devleti’ne ve onun prensiplerine,hemdeİtilafDevletlerinekarşı,hukukîolarakeldeettiğivebunudasiyasîbirbelgeiletescilettirdiğibirantlaşmadır58.

2. Atatürk’ün Devrim Anlayışı

Atatürk’ün Devrim anlayışını açıklarken; Profesör Hıfzı VeldetVelidedeoğluşuhatırasınıaktarmaktadır:“Aydınlardan kimisi; Türk Devrimi’nin ayrı ayrı olay ve davranışlar olmayıp, bir bütün olduğunu fark etmemişlerdir. İtiraf ederim ki bir vakitler biz de düşmüştük bu yanılgıya. Bence şu nokta iyice vurgulanmalıdır ki:

Meselesinihayet5Haziran1926’daTürkiye,İngiltereveIrakarasındaAnkara’dayapılanantlaşmaileMilletlerCemiyeti’ndençıkankararıntasdikişeklindesonuçlanmıştır.Ayrıntılıbilgiiçinbkz.KadirMısıroğlu,Musul Meselesi ve Irak Türkleri,SebilYayınları,İstanbul,1994,ss.73–76,100–112,141–152.

54 BoğazlarMeselesi;Lozan’da18’incimaddedetoplanmıştır.BumaddegereğinceTürkiye,11Nisan 1936’da bir nota vererek,Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile 20 Temmuz 1936’daistediği nihai şekle kavuşturmuştur (Montreux ve Savaş Öncesi Yılları (1935–1939), T.C. DışişleriBakanlığıYayınları,Ankara,1974,s.1,109).

55 FahirArmaoğlu,20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914–1980),TürkiyeİşBankasıKültürYayınları,Ankara,1984,s.321.

56 FalihRıfkıAtay,Çankaya,BateşYayınları,İstanbul,1998,s.500.57 LordKinross,Atatürk Bir Milletin Yeniden Doğuşu,AltınKitaplarYayınları,İstanbul,2002,s.430.58 VehbiTanfer,“9Eylül1922-24Temmuz1923TarihleriArasındaTürkiye’ninUluslararası

AlandaHukuksalYöndenKabulüve İzlenenDışPolitikanınÖzellikleri”,Milli Mücadele Tarihi, Makaleler, AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,2002,s.399.


148


Bugünkü Türkiye’de ayrı ayrı devrimler değil, bir Türk Devrimi vardır…”59.

Atatürk bir sentez adamıdır. Yaptığı inkılâpların hepsinde eskiyi veeski görüşleri “tez”, yeni görüş ve düşünceyle uygulamaları da “antitez”olarakkabuletmiştir.Butezileantitezibirdenklemhalindeçözümleyip,kendiakıl süzgecinden geçirerek sonucunda “sentezlere” ulaşmıştır. Atatürk’üninkılâplarınınherbirisiiçinuyguladığıbusistemkısacaifadeedilmekistenirse:“TezxAntitez=Sentez”biçimdeformüleedilebilir.Atatürk’ün,dahagüzele,daha mükemmele ve millî gerçeklere daha uygun atılımlarını teşkil edeninkılâplarınıiştebusentezlerabidesimeydanagetirmiştir60.

Atatürk’ün Türk devrimine zemin hazırlayan değişimler: dünyada;Avrupa toplumunun doğuşu uyanması, Rönesans ve Reform hareketleri,Türkiye’deiseTanzimat,MeşrutiyetveCumhuriyetolmuştur61.

Atatürk’e göre “devrim” kelimesi, “ihtilal (revolution)” kelimesindendaha öte daha geniş bir değişikliği ifade etmektedir. Devrimin en önemliişlevlerinden biri rejimin meşruiyet temellerini oluşturmuş olmasıdır. Türkdevrimi,Cumhuriyet’inilkkurulduğuyıllardareformniteliğitaşırken,rejiminkendisinisağlamlaştırmasındansonrasisteminkorunmasınayönelmiştir62.

BatıFelsefesi’ninbaşlamasınakadargerigiden,binyıllıkortaçağboyuncaarkaplana çekilen,Rönesans’la tarih sahnesineyeniden çıkan “Aydınlanma”düşüncesiAvrupa’dadoruğaçıkarken,OsmanlıDevleti’nindesonuçöküntüyevaracakşekildegeriçekilmesibaşlamıştır63.

Her alanda meydana gelen bu geri çekilmeyi fark eden Osmanlı,kurtuluşun Batı’dan geleceğine inanmıştır. Artık, Batı beğenilmekte onunbaşarıları karşısında hayranlık duyulmaktadır. Bir zorunluluk olarak kabuledilen Batı askerî tekniğinden, 19’uncu asırda devlet idaresinde ve idarîtekniktetaklidegeçilmiştir.AynıdevirdeedebiyattailkdefaBatılıhayatgörüşüde aydınlar arasında yayılmaya başlamıştır64. Böylece Osmanlı’da yaşamakiçin, evvelaBatınınyeni askerî teknolojisiyle bunundayanağı olanbilimlerinbenimsenmesi gereği ortaya çıkmıştır. Böylece Batıya kapılar açılmayabaşlamıştır65.BuaçılmanınsonucuolarakTürkler,bazıgelenekselkurumlarını

59 Akçakayalıoğlu,a.g.e., s.513.60 Türk Tarihi Silahlı Kuvvetleri ve Atatürkçülük, Genelkurmay Başkanlığı 50. Yıl Yayınları,

Ankara,1973,s.340;TurhanOlcaytu,Devrimimiz İlkelerimiz, Ajans-TürkYayınları,Ankara1998,s.5.

61 CelalNuri,Türk Devrimi,KültürBakanlığıYayınları,Ankara,2002,s.5.62 HürriyetKonyar,Ulus Gazetesi, CHP ve Kemalist İlkeler,BağlamYayınları,İstanbul,1999,

ss.229–231.63 MacitGökberk,Aydınlanma Felsefesi, Devrimler ve Atatürk,CumhuriyetGazetesiYayınları,

İstanbul,1997,s.35.64 Halilİnalcık,“AtatürkveTürkiye’ninModernleşmesi”,Atatürkçü Düşünce El Kitabı,Atatürk

AraştırmaMerkezi,Ankara,1995,s.171.65 Gökberk,a.g.e.,s.37;Ayrıcabkz.NiyaziBerkes,Türkiye’de Çağdaşlaşma, Doğu-BatıYayınları,

İstanbul,1978.


149


bırakıp,bunlarınyerlerineBatıkurumlarınıkoymakzorundakalmıştır66.

Türk Milleti Tanzimat ve iki Meşrutiyet döneminden geçerekCumhuriyete ulaşacaktır. İşte Atatürk’ü devrim anlayışına bu tarihî gelişmehazırlamıştır.

AtatürkBatıuygarlığıkarşısındaOsmanlıDevleti’nintutumunuaşacak,uygarlığınbütünüylebenimsemeningerektiğiinancınıdevrimlerintemeldireğiyapacaktır. Bunu Atatürk şu sözlerle ifade etmiştir: “Yaptığımız ve yapmakta olduğumuz inkılâpların amacı, Türkiye Cumhuriyeti halkını tamamen asri ve bütün, mana ve şekliyle medeni bir cemiyet vaziyetine ulaştırmaktır, inkılâbımızın temel kaidesi budur”67.

Atatürk çağının değişim dinamiklerini çok iyi anlamış ve makro birdönüşümprojesigerçekleştirmiştir68.Atatürk’ünhayatageçirdiğiTürkDevrimi;KurtuluşSavaşı ilebaşlamış, savaşınbaşarıyaulaşması ilehızlanmıştır.TürkDevrimi,KurtuluşSavaşıilesıkısıkıyabağlıdır69.

Atatürk, bütün çabalarında örnek bir karakter ortaya koymuştur.O varmak istediği amaçlar için birinin değil, hep kendi kendinin “adamı”olmuştur. Bunu yaparken de kendi şahsi çıkarlarından daha üstün tuttuğumilletivemilletininçıkarlarınıeniyişekildekorumak,kollamakvegeliştirmekfikrivedüşüncesihâkimolmuştur70.

Atatürkdevrimleribellibirideolojikkalıbabağlıolmadığıgibidurağanbir anlayışla da ele alınmamıştır. Atatürkçü devrim uygulamaları, birbirinibütünleyenbir“sistem”denoluşmuştur71.

Devrim sistematiği içerisinde değerlendirildiğinde;Mustafa Kemal’in“Düvel-i Muazzama”ya kafa tutması kahramanca bir inanç ve cesaret eylemidir. Ayrıca Mustafa Kemal Paşa; 1919’da görünüş son derece cesaret ve ümit kırıcı olmasına rağmen, ülkesinde uykuda bulunan güçleri keşfedebilmiş, olaylar da onun bu görüşünün doğru olduğunu ispatlamıştır”72.

Atatürk’ünkendiifadesiile“asılsavaşşimdi”yaniİstiklalHarbi’ndensonra başlamıştır. Atatürk’ün amacı, yurdunu kurtardıktan sonra çağdaş bir

66 ArnoldJ.Toynbee,Türkiye I, (Bir Devletin Yeniden Doğuşu), CumhuriyetGazetesiYayınları,İstanbul,1999,ss.49–50.

67 Gökberk,a.g.e., s.44.68 Ali Güler, “Dönüştürücü (Transformational) Liderlik Kavramı ve Dönüştürücü Lider

Olarak Atatürk”,Atatürk Haftası Armağanı, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik EtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,s.22.

69 Olcaytu,a.g.e.,s.143.70 MehmetYetişgin,“Atatürk’ünÖrnekKişiliğindeGörevveSorumlulukAnlayışı”,Atatürk

ve Atatürkçü Düşünce, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları,Ankara,,2003,s.108.

71 ÇetinYetkin, İktidara Karşı Türk Direniş ve Devrimleri,C:2,YenidenAnadoluveRumeliMüdafa-iHukukYay.,6.baskı,Antalya,2007,s.843.

72 Toynbee,a.g.e.,ss.78-79.


150


Türkiye meydana getirmek olmuştur. Türk toplum yapısını bu inanca göredeğiştirmekistemiş,Batıuygarlığınadayananyeni,çağdaşbirdüzengetirmeyiamaçlamıştır.Budüzenikurmakiçinbirdizidevrimleregirişmiştir73.Atatürk,devrimkonularıüzerindearkadaşlarıilegörüşerekvemünakaşaederekkararvermiştir. Hatta bu münakaşaları zevk alarak yönetmiştir. Atatürk, fikir vekanaatlerini kabul ettirmek için hiçbir zaman cebir ve zor kullanmamıştır.Omemleketiçinhayırlıgördüğüherfikrinihalkaizahederek,mantıkyoluveiknakabiliyetinikullanarakkabulettirmeyiprensipolarakuygulamıştır74.

Atatürk metodolojik olarak; bilimi temel alan, aklın hâkimiyetinibenimseyen bir düşünce yapısını esas almıştır. Atatürk, felsefesini “evren karşısında akılcı davranış” olaraknitelemiştir. Felsefesi olmayanbirkomutanın“belkisavaşıkazanabileceğinifakatsavaşıanlayamayacağını” ifadeetmiştir75. Atatürk’ün devrimleri neden yaptığına gelince; “durmak ölümdür, yaşamak ve yaşatmak istediği” içindevrimlerigerçekleştirmiştir76.

Türk Devrimi, zamanın en ileri davranışlarından biri olmuştur.Türk toplumunu, yıllarca içine tıkanıpkaldığı kültür çevresinden çıkarıp, butıkanıklığıaçacakBatıkültürçevresineyaklaştırmıştır.AtatürkTürkMilletini,yaşadığıyüzyılınileritoplumçevresinesokarak;milli,politik,sosyalvekültürelbirdevrimhareketininilhamcısıvekaynağıolmuştur77.

Atatürkdevrimvedeğişimeylemini, kendidüşüncesindekipozitivistiçeriğin temel öğeleri olan “akılcılık” ve “bilimsellik” ile biçimlendirmiştir78. AklınvebiliminönderliğindeyapılaninkılâplarlaçağdaşmedeniyetseviyesininüstüneçıkmayıhedefleyenAtatürk,ilkeveinkılâplarıdoğrultusundailerleyerekve gerçekçilikten ayrılmayarak nelerin başarabileceğini göstermiştir79. Onungördüğü iş çağdaştır, çağa uygundur. Çünkü çağımız giderek tüm insanlığıkapsamaktaolanaydınlanmavebilgilenmedönemidir.O,“akladayanmayaninanışlarınatılması”,“ilerlemeyolu”vebununiçinde“bilgisizliğingiderilmesi”ileaklıvebununürünüolanbilimineleştirelözelliğinizihinlereyerleştirmiştir80.

AtatürkherzamanBatımedeniyetininüzerindebirdüzenhedeflemiştir.İşte bu gayeye ulaşmak için her sahada devrimler yapılması zaruretinihissetmiştir81. Atatürk’ün devrim hareketi, Türk toplumunu her alanda

73 NazmiKal,Cumhuriyet Gazetesi / 80. Yıl Özel Eki,CumhuriyetGazetesiYayınları,29.10.2003,s.2.74 MuammerYüzbaşıoğlu,Atatürk’ü Anmak,RemziKitabevi,İstanbul,1981,s.74.75 İsmetBozdağ,Atatürk’ün Evrensel Boyutları,EmreYayınları,İstanbul,2006,ss.45–46.76 MahmutEsatBozkurt,Atatürk İhtilali III, CumhuriyetYay.,İstanbul,2000,s.140.77 SadiBorak,Atatürk,KırmızıBeyazYayınları,Ankara,2004,s.286.78 Yamaner,a.g.e.,s.158.79 NurettinAydın, “TürkiyeCumhuriyetiDevleti’ndeÇağdaşlaşmaYolundaAtatürk İlke

veİnkılâplarınınYeriveÖnemi”,Atatürk Haftası Armağanı,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,s.250.

80 Özdemir Nutku, “Atatürk ve Türk Hümanizması”, Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,ss.2-4.

81 NaciKasım,Gazinin Hayatı,ToplumsalDönüşümYayınları,İstanbul,1999,s.190.


151


çağdaşlaştırmaamacınıgütmüştür.Atatürk’ündünyagörüşü;milletibirdevrimhareketiiletopyekûnçağdaşlaştırmaolaraközetlenebilir82.

Çağdaşlaşma, Atatürk tarafından modernleşme, asrileşme, çağdaşuygarlıklar düzeyine erişme veya batılılaşma şeklinde ifade edilmiştir.Çağdaşlaşma, bir başka ifade ile bugünü, dünden yararlanarak yarına göreyaşamak, zamanın değişimine uymak olarak anlaşılmıştır. Çağdaş kişidedogmatizm değil, pragmatizm esastır. Atatürk devrimlerinde bu esaslarıdikkatealmıştır83.

Tam bağımsızlık, Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı’nı gerçekleştirmegayesidir.Yaptığıdevrimlerilesiyasalveekonomikbakımdan“yarıbağımlı”durumdaki Osmanlı’yı “tam bağımsız” Türkiye’ye dönüştürmüştür. Tambağımsızlık,TürkiyeCumhuriyeti’nintemelesasıolarakhayatageçirilmiştir84.

Atatürk devrimlerinin halka duyurulması maksadıyla kurulan yayınorganı, Sivas Kongresi’nde yayın hayatına başlayan İrade-i Milliye Gazetesiolmuştur. Mustafa Kemal Paşa Ankara’ya yerleştikten sonra Hâkimiyet-iMilliyeyayınhayatınabaşlamıştır.DahasonrayazarkadrosunungenişlemesiileUlusGazetesi,Hâkimiyet-iMilliye’nindevamıolarakgöreviniifaetmiştir85. AtatürkdevrimlerininhalkaanlatılmasındaönemliroloynayanHalkevleri’ninyayın organı konumundaki Ülkü Dergisi’nin ilk sayısında Recep (Peker)Bey, “Ülkü’nün sadece hizmet amacı taşıdığı için yazı sahiplerine paravermeyeceğini, yazarların sadece inandıkları davayı başkalarına duyurmayıamaçedineceklerini”belirtmiştir86.

Atatürk bütün devrimleri herkesten önce Türk milleti için, onunilerlemesi, ebedî, şerefli ve bağımsız yaşaması için yapmıştır. Bu bakımdandevrimlerin hedefi “Türkmilliyetçiliğidir”87. Atatürk,milliyetçiliği birleştiricibir unsur olarak ele almış “Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran Türkiye halkına Türk Milleti denir” diyerek milli birlik ve beraberliğin temelini atmıştır88. AtatürkdönemiCHPGenelSekreteriRecepPeker,milliyetçilikanlayışınıtanımlarken“Hukukivesiyasihaklartümulusfertleriiçingeçerlidir.Ancaketnikkökene

82 Olcaytu,a.g.e.,s.147.83 Celalettin Yavuz, “Atatürkçü Çağdaşlaşma Modelinde Akıl, Bilim, Eğitim ve Yüksek

Öğretim”, Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik EtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,s.59.

84 AliGüler,“BirÇağdaşlaşmaModeliOlarakAtatürkçülük”, Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,s.142.

85 Konyar,a.g.e.,ss.12-14.86 Süleymanİnan“DenizliHalkeviDergisi:İnanç(1937-1946)”,PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi,

Denizli,2004,S.15,123-129,s.124.87 Sadi Irmak, Atatürk Devrimleri Tarihi, (İdeoloji ve Tarih Açısından İnceleme), Yapı Kredi

BankasıYayınları,İstanbul,1981,s.10.88 Mustafa Özbey, “Atatürkçü Düşünce Sisteminin Nitelikleri”,Atatürk Haftası Armağanı,

GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,s. 274; Cemal Avcı, “Atatürk’ün Milliyetçilik Anlayışı”, Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,s.77.


152


sahip olanlar ya da olduklarını düşünenler ulusal topluluğa katılamazlar.Çünküulusaltopluluğuntekbiretnikkökenivardır;odaTürklüktür”şeklindeifadeederek,ırkeksenlitanımlamayıreddetmiştir89.

Atatürkdevrimlerin ilkesini şöyle açıklamıştır: “Yaptığımız devrimlerin amacı Türkiye Cumhuriyeti halkını tüm olarak modern ve bütün anlam ve şekliyle uygar bir toplum haline ulaştırmaktır. Devrimlerimizin asıl ilkesi budur”90.

3. Düşünce Boyutundan Uygulamaya Türk Devrimi

Cumhuriyetin 1923–1938 arasındaki devresini en iyi karakterize edenifade “demokrasiye hazırlık dönemi”dir denilebilir. Gerçekten bu dönemdeAtatürk,dahaönceİttihatveTerakkiliderlerininyapmadıklarıasılzorişeyanihalkkitlelerini“demokrasivehürriyetrejiminehazırlama”çabasınagirişmiştir91. Türkdevrimi,AtatürkdönemiCHP ideologlarındanRecepPeker’egöre;“bir sosyal bünyeden geri, eğri, fena, eski, haksız ve zararlı ne varsa bunları birden yerinden söküp onların yerine ileriyi, doğruyu, iyiyi, yeniyi ve faydalıyı koymaktır…”92”

Mustafa Kemal Paşa, Samsun’a çıktığı andan itibaren düşüncelerini,ülkenin kuruluşu için tasarladıklarını çok yönlü olarak uygulama alanınakoymuştur. Bu hareket, dış düşmana karşı bir kurtuluş mücadelesi olduğukadar içeridemillet egemenliğinedayanan, kayıtsız şartsız bağımsız olan birTürkdevletikurmagirişimidir.AşamaaşamaTürkDevrimigerçekleştirilmiştir.BusafhalarınenönemlisibelkibaştageleniAnkara’daTBMM’ninaçılmasıdır93.

Üyelerinin şahsî farklılıklarına rağmen,Millî bağımsızlık ve özgürlükinancı etrafında toplanan BMM açılmış, kuruluş amacını vatanın kurtuluşuolarakaçıkçaortayakoymuştur.Bütünfarklı,hattabirbiriyleçelişengörüşlerbunoktadavatanınkurtuluşuiçinbirleşmiştir.5Eylül1920’dekabuledilenNisâb-ıMüzakereKanunuilemeclis,süresinibuamacıngerçekleşmesinebağlamışveilkTBMM’ninvatanınkurtuluşunakadardevamedeceğinivurgulamıştır94.

Mustafa Kemal Paşa, vatanı vemilleti düşman işgalinden kurtararaktam bağımsızlığa kavuşturmak görevini üstlenen Büyük Millet Meclisi’ninBaşkanıolarak30Nisan1920’deİtilafDevletleriveyansızdevletlerindışişleribakanlıklarınabirernotagöndermiştir.Bunotada,İstanbul’unişgaliniprotesto

89 MuratKılıç,ErkenCumhuriyetDönemiTürkMilliyetçiliğininTipolojisi”,SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi,Aralık2007,S.16,113-140,s.121.

90 Yüzbaşıoğlu,a.g.e.,ss.125-126.91 İsmetGiritli-HülyaBaykal,Atatürk ve Atatürkçülük,DerYayınları,İstanbul,2001,s.13.92 Recep Peker, “Recep Peker Ders Notları”, Mahmut Esat Bozkurt, Recep Peker, Yusuf

KemalTengirşek,1933 Yılında İstanbul Üniversitesi’nde Başlayan İlk İnkılap Tarihi Ders Notları, (YayınaHazırlayan:OktayAslanapa), TürkDünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul,1997,203-281,s.211.

93 Dursun Ali Akbulut, “Mustafa Kemal Paşa-İstanbul İlişkileri”, Milli Mücadele Tarihi, Makaleler,AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,2002,s.301.

94 Yalçınvd.,a.g.e.,s.43.


153


ettikten sonra, BüyükMilletMeclisi’nin amaçlarını belirtmiş, BMM’nin TürkMilleti’ningerçekvetektemsilcisiolduğunuilanetmiştir95.

Birinci Meclis görevini tamamladıktan sonra İkinci Dönem TBMMiçin sandık başına gidilmiş,Meclis’in oluşumu sonrasıAli Fethi (Okyar) Beybaşkanlığında yeni kabine oluşturulmuştur. O sırada TBMM ikinci BaşkanıolanAliFuat (Cebesoy)Paşa, İsmetPaşa’nınLozan’dandöndükten sonra ikimeseleüzerindeısrarladurduğunuvebunlarınacelehalledilmesini istediğinibelirtmektedir. Bunlardan birisi Ankara’nın hükümet merkezi olduğununkanunla tespit edilmesi, diğeri ise TBMM hükümetinin ne tür hükümetolduğununbiranevvelilanı,yanirejiminadınınkonulmasıdır96.

Birçok düşman donanmasını beklenmeyen anlarda devletmerkezininkarşısındagörmekistemeyenBMM,başkentolarakAnkaradakararkılmıştır.Ankara bu devirde pek gelişmemiş olsa dahi, yeni yönetimin felsefesinin,anlayışının yansıyacağı bir özellik taşımaktadır97. Başkent konusu salt birgüvenlikmeselesiolarakelealınmamıştır.Başkentindeğişimiaynızamandabirzihniyetindedeğişimiolarakdüşünülmüştür.Budeğişim,Atatürk’ünzihnindedahaSamsun’açıktığızamanlardabelirmiştir.Ankara’nınbaşkentolmasımillîbir düşünceden kaynaklanmıştır. Yeni Türk Devleti, devlet merkezini Türkinsanının bağrında kurmuştur. İngilizler Ankara’nın ancak iki sene başkentolabileceğini,sonradanİstanbul’ataşınacağınıdüşünmüşlerdir.HattaelçileriniAnkara’ya göndermeme kararı almışlardır. Fakat daha sonra bu kararlarınıngeçersiz olduğunu kabul etmişlerdir98. Ankara’nın başkent olmasıyla beraberAnadoluiledengelibirbiçimdeilgilenmeimkânıdoğmuştur.Ankaragelişimiile diğer Türk şehirlerine de örnek olmuş ve yapılan icraatlarla Türkiye’deçağdaşşehircilikfikriortayakonulmuştur99.

Öte yandan Atatürk’ün “en büyük eserim” dediği Cumhuriyet ilanedilmiştir.Cumhuriyet’inilanıilebirlikteAtatürk,TürkiyeCumhuriyeti’ninilkcumhurbaşkanıseçilmiştir.

95 Yavuz Özgüldür, “TBMM Hükümeti’nin Dış Politikası”, Atatürk Haftası Armağanı, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.61–62.

96 AliOsmanEğilmez,Türkiye Cumhuriyeti Tarihine Giriş,KitabeviYayınları,İstanbul,1998,ss.103–104.

97 Yeniliklerden,kentleşmeolgusu,yeniyapıtipololojileri,yenikurulankenttekullanılmıştır.Eskiyapılariçinçözümteknikleriaranmış,batıdakiçözümlerkullanılmıştır.BudönemdeAlmanveAvusturyalımimarlardanetkinolarakfaydalanılmıştır.HülyaŞahin,“AtatürkveGüzelsanatlar”,Atatürk ve Atatürkçü Düşünce,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,s.163.

98 Ankara’nın1923’tebaşkentolarakkabuledildiğindeAnkara’dasadeceSovyetRusyaveAfganistan’ınbüyükelçilikbinalarıbulunmaktadır.ÖnceİngiltereveFransa,ardındanİtalya,JaponyaveABDTürkiye’yenotavererekancak İstanbul’daoturması şartıylaTürkiye’yebüyükelçi atamayı kabul etmişlerdir. Fakat bu ülkeler birer birer büyükelçilikleriniAnkara’ya taşımışlar, en son1929’da İngilterebüyükelçiliğiniAnkara’ya taşımıştır.RıfatUçarol,Siyasi Tarih (1789–2001), DerYayınları,İstanbul,2008,s.733.

99 MehmetAkifBal,Atatürk İlke ve İnkılâpları Tarihi, MurathanYayınevi, Rize,2001,s.169.


154


AncakCumhuriyetinilanındansonragörüşayrılıklarıönplanaçıkmıştır.BugörüşayrılıklarıençokCumhuriyetinilanısonrasıhilafetmeselesiüzerineortayaçıkmıştır.Hilafetinaktifsavunucularıbazıİstanbulgazeteleriolmuştur100.

Cumhuriyet’in ilanı öncesi 9 Eylül 1923’temilli birlik ve beraberliğinbir göstergesi olarak Halk Fırkası kurulmuştur. Lakin Cumhuriyetin ilanı,halifeliğinilgası,Tevhid-iTedrisatgibimühimİnkılâphareketlerinde–yukarıdadabelirtildiğiüzere-tekrargörüşayrılıklarıbelirmiştir.Birpartiiçimuhalefetoluşmuşvezamanlabüyümüştür.HalkFırkası’ndanayrılanlarTerakkiperverCumhuriyet Fırkası adıyla ikinci bir parti kurmuştur101. Cumhuriyet rejimiiçerisinde bir muhalefet partisi olarak doğan Terakkiperver CumhuriyetFırkasıadetaCumhuriyetHalkFırkasımuhaliflerininsığınağıhalinegelmiştir.Türkiye’yisiyasîvesosyalaçıdanetkileyenönemlibirbuhranla-ŞeyhSaitİsyanıgibi-karşıkarşıyabırakmıştır.Budaçokpartilisisteminsonunuhazırlamıştır.TerakkiperverCumhuriyetFırkası,ŞeyhSaitİsyanısebebiyleçıkarılanTakrir-iSükûn Kanunu’na dayanılarak 1925 Haziran’ında kapatılmıştır102. Partinin kapatılması sonrası, İzmir Suikastı gerekçesiyle, Parti’nin önemli yöneticileriİzmir Milli Kütüphanesi’nde kurulan İstiklal Mahkemesi’nde yargılanmıştır.TerakkiperverFırka’nıneskiyöneticileriolanpaşalarınyargılanması,yargılananpaşalartarafından–davaberaatlasonuçlansabile-“itibarlarınındüşürülmesi”olarakdeğerlendirilmiştir103.

Türkiye’ninsiyasîhayatındaikincimuhalefetpartisiolarak,Atatürk’üntelkin ve teşvikleri ile 12 Ağustos 1930’da Serbest Cumhuriyet Fırkasıkurulmuştur. Bu yeni parti, programında açıkça “Cumhuriyet ve laiklik”ilkelerinebağlılığınıbildirmiştir.Hattabuilkelerindahayaygınlaşıpkökleşmesiiçin çalışılacaktır. Bunun dışında, ekonomi politikasının serbestleştirilmesi,devlet örgütünde düzeltmeler yapılması öngörülmüştür. Atatürk, pek çokarkadaşınıbuyenipartiyegirmek için teşviketmiştir.Ancak işlerumulduğugibi yürümemiştir. Özellikle Ege bölgesindeki merkezlerde parti örgütünün

100 Tanin’denHüseyinCahit,Tevhid-iEfkâr’danVelidEbuzziya,Vatan’danAhmedEmin;bu grup Ankara’ya karşı kuşkulu ve muhalif bir duruş halinde olmuşlar; buna karşınİkdam’danYakupKadri,Akşam’danFalihRıfkıAnkaradavasınısavunmuşlardır.SuphiNuri ve Celal Nuri ikilisi ise ortada vaziyet almışlardır. Ayrıntılı bilgi için bkz.ŞevketSüreyyaAydemir,Tek Adam III, RemziKitabevi,İstanbul,2004,s.180.

101 FahrettinAltayPaşa’nınhatıralarındaaktardığınagöre;Atatürk,TerakkiperverFırka’nınkurulacağındanöncedenhaberdarolmuştur.İzmirseyahatindenAnkara’yatrenledönüşüsırasındaAtatürk,okularkadaşıolan2’nciOrduMüfettişiAliFuatCebesoyPaşa’yıAfyon’akadaryenioluşumdanvazgeçirmek için iknaetmeyeçalışmıştır.Bazensert tondageçentartışmasonucundaAliFuatPaşaiknaolmadığıgibi2’nciOrduMüfettişligörevindenistifaederekmilletvekilliğinedönmüşveTerakkiperverFırkasaflarındamuhalefetebaşlamıştır.FahrettinAltay,10 Yıl Savaş ve Sonrası, (YayınaHazırlayan:OğuzhanDalkıran),EylemYayınları,Ankara,2008,ss.374–382.

102 Yalçınvd.,a.g.e.,ss.43-44.103 KazımKarabekir,AliFuat(Cebesoy),CaferTayyar(Eğilmez),Refet(Bele)gibiPaşa’ların

yanısıraRaufBey,Dr.AdnanBeygibipartiilerigelenleritutuklanmıştır.Ayrıntılıbilgiiçinbkz.KazımKarabekir,İzmir Suikastı, İddianame ve Paşaların Savunması, (YayınaHazırlayan:SümerKılıç),EmreYayınları,İstanbul,2005,s.29,47.


155


faaliyetleripartinin sonunugetirmiştir104. 17Kasım1930’daAliFethi (Okyar)Bey, partisini kapatmak zorunda kalmıştır. Öte yandan 29 Eylül 1930’daAdana’dakurulan“AhaliCumhuriyetFırkası”ise,hiçbirvarlıkgösterememişbirkaçaysonrakapanmıştır.SerbestFırkadenemesininbaşarısızlığauğramasısonucundaTürkiye’de1945yılınakadarbaşkabirsiyasipartikurulmamıştır105.

Atatürk’ünhilafetikaldırmasınınveOsmanlıHanedanımensuplarınınmemleket sınırları dışına çıkarılmasının nihaî gayesi “laiklik” ilkesininyerleştirilmesidir106.Laiklikkişibenliğinevehaysiyetinesaygıdemektir.Laiklikbuözelliğiilebireylerindinvevicdanözgürlüğünüöngörür.Kadimçağlardada “laikos” deyimiyle anlatılan toplumlar da kuşkusuz bir dine bağlıydılar.Atatürk de yön verdiği inkılâp uygulamalarında, laikliği özenle benimseyipmilletinetelkinetmekistemiştir107.

Atatürkdinibilgilerinvatandaşagerçekkaynaklarındanöğretilmesinitemin etmek maksadıyla 3 Mart 1924’te çıkarılan kanunla Diyanet İşleriBaşkanlığı’nın kurulmasını sağlamıştır. Böylece dini müesseselerin, cami vemescitlerinyönetimibuteşkilataverilmiştir108.

Atatürk dönemi CHP ideologlarından Recep Peker; “Türkiye’deki din telakkisinin hududu yurttaş vücudunun cildini aşamaz. Onun ne sosyetede, ne de administrasyonda ve ne de politikada yeri yoktur. Bunun yanında ne sosyete, ne kanun ve ne de politika yurttaşın dindarlığı ve ya dinsizliği ile meşgul olamaz. Din sade bir vicdan işidir. Asla bir devlet işi değildir”109diyereklaikliktanımınaaçıklıkgetirmiştir.

Dinişlerinindevletişlerindenayrılması,laikbirdevletinkurulmasıvemedenîkanununkabulükadınhaklarındayeniliklermeydanagetirmiştir.Türkailesinin sosyal hakları ve kadınhakları konusundaAtatürkyurt gezilerindeolumlugörüşleriniaçıkbirşekildeifadeetmiştir110.Atatürkkadınlarımıziçin,“kadınlarımız sosyal hayatta erkeklerle beraber yürüyecek, birbirlerinin yardımcısı olacaklardır” diyerek, kadınlara medenî, sosyal ve siyasî haklar vererekkadınlarınyollarınıaçmıştır.Medenîkanununkabulüylekadınveerkekailedeeşit haklara sahip olmuştur. Dinî merasimle yapılan “nikâh kıyma usulü”yerine,evlenmelerbelediyeevlenmedairelerindeherkeseaçıkolarakmerasimle

104 ErolMütercimler,Fikrimizin Rehberi Gazi Mustafa Kemal,AlfaYayınları,İstanbul,2008,s.1057.105 Türk İnkılâp Tarihi,GenelkurmayHarpTarihiBaşkanlığı,Ankara,1973,s.143.106 CharlesH.Sherrill,Bir Elçiden, Gazi Mustafa Kemal,TercümanYayınları,İstanbul,ty.,ss.181-182.107 MuzafferErendil,“Şeriatçılık,İrticaveLaiklikÜzerine”,Atatürk Haftası Armağanı, Genelkurmay

AskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2002,s.161.108 MehmetEminBaydar,“Atatürk’ünDinAnlayışıÜzerineBazıDüşünceler”,Atatürk Haftası

Armağanı, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, 10Kasım2000,s.76.

109 OsmanKıdış, AtatürkDöneminde Recep Peker (1920-1938), İnönüÜniversitesi, SosyalBilimlerEnstitüsü,Malatya,2006,s.164(YayınlanmamışYüksekLisansTezi).

110 AhmetÇoban,“AtatürkçüDüşünceSistemindeKadınEğitimi”,Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,s.79.


156


yapılmayabaşlanmıştır.Buaradakadınlarımız,1934’tensonraherişalanında,özellikle memurluk, hâkimlik, avukatlık, doktorluk, subaylık111, öğretmenlikve öğretimüyeliği gibi çalışma dallarında görev alarak hayatımızın daha dagelişmesinebüyükkatkılarsağlamayabaşlamışlardır112.

Şapkavekıyafetdevrimi,miladîtakviminkabulü,eskimecelleyerinemedenîkanun,ticaretkanunuvecezakanunukabulü,harfdevrimi,TürktarihiniBatılılarınolumsuzyorumlarınakarşısavunmakiçintarih113vedilalanında114 yapılan devrimler, Türk sosyal hayatında büyük değişimleri beraberindegetirmiştir.

Türk Devriminin önemli kilometre taşlarından Harf DevriminidüzenleyenTürkHarflerininKabulveTatbikiHakkındaKanun1Kasım1928’dekabuledilmiş115,ardından,genişhalkkitlelerineokuma-yazmaöğretmeküzereMillet Mektepleri kurulmuş Atatürk, Millet Mektepleri Başöğretmeni ilanedilmiştir116.

Atatürk kültür alanında pek çok konuda devrimlere imza attığı gibigüzel sanatlaradagereken ihtimamıgöstermiştir.Resim,müzik, heykel, şiir,tiyatrovesinemadallarıileçokyakındanilgilenmiştir.117.

111 Atatürkmanevi kızı SabihaGökçen’iHavaHarpOkulu’na göndermiş, Türkiye’nin ilkkadın pilotu olarak yetiştirmiştir. Ulvi Keser, “Atatürkçü Düşünce Işığında ToplumsalDeğişme ve Türk Kadını”,Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, Genelkurmay Askeri Tarih veStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,s.182.

112 İbrahimKafesoğlu -MehmetSaray,Atatürk İlkeleri ve Dayandığı Tarihi Temeller, İstanbulÜniversitesiBasımevi,İstanbul,1998,ss.210–211.

113 Atatürk, bu dönemde Tarih Kongreleri yapmış, Türk Tarih Tezini ortaya atmış, ancakTürkTarihTezikabulgörmemişvebundanvazgeçilmiştir.Ayrıntılıbilgi içinbkz.ErdalAs,“AtatürkveTürkTarihTezi”,Atatürk Haftası Armağanı, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.201–215.

114 Atatürk’ün teşviki ileyenikelimeler türetilmiş,TürkDilTeorisiüzerindedurulmuştur.Atatürkdönemindevazgeçilenkelime türetme işi sonralarıdaha ileriyegötürülsedebuzorlama süreç çok fazla kabul görmemiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Ahmet Işık, “TürkDilininSadeleştirilmesiveAtatürk”,Atatürk Haftası Armağanı,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.163–171.

115 Atatürk’ünuşağıCemalGranda’nınaktardığınagöre:Atatürk,HarfDevrimi’ni9Ağustos1928 gecesi İstanbul Sarayburnu Parkı’nda yazı tahtası önüne geçerek halka tanıtmıştır.Harf Devrimi’nin kararını, 1927’de vermiş, 1928 kışı hazırlıklarını yapmıştır. Atatürk,HarfDevrimiiçinbeşyıllıkplanhazırlayıpgelenlereçıkışmış,“Buişyaüçaydaolur,yahiçolmaz”demiştir.Atatürkyurtgezilerindehalkaderslervermeyedevametmiş,hattasınavlaryapmıştır.Ayrıntılıbilgiiçinbkz.CemalGranda,Atatürk’ün Uşağının Gizli Defteri, (YayınaHazırlayan:HakanPala),AnekdotYayınları,Ankara,2008,s.121,123.

116 MilletMekteplerisonrası1930’danitibarenHalkOkumaOdaları,1932’denitibarendeHalkEvleriaçılmıştır.NilgünSarp,“AtatürkveEğitim”,Atatürk Haftası Armağanı,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.10–11.

117 Atatürk’ün uşağı Cemal Granda’nın aktardığına göre; Atatürk, büyük tiyatro ustasıDarülbedayi (Şehir Tiyatrosu) sanatçısı Muhsin Ertuğrul’dan Faruk Nafiz Çamlıbel’inyazdığı “Akın” piyesini, sahneye koymasını istemiştir. Buradaki başarıyı gözleri yaşlıizlemiştir.Atatürk,kendihayatınısinemafilmineçekmeküzereMünirHayriEgeli’ye“BenBir İnkılâp Çocuğuyum” isimli senaryoyu kaleme aldırmıştır. Atatürk, bu senaryonunbüyükbirkısmınıkendisiyazdırmış,ikidefadüzeltmiştir.Bufilm;Atatürk’ünsağlığındaçekilemediğigibi,Atatürk’ünölümündensonraisebusenaryoveAtatürkhakkındayazılan


157


Atatürk,ÇankayaKöşkü’nüakademiktartışmalarınyapıldığıbirmerkezhaline getirmiş, eğitim alanında yapılan değişiklikleri izlemiş, bu konudakiçalışmaları bizzat yönetmiş, programları düzeltmiş, ders kitabı yazmış, tahtabaşınageçmiş,TürkMilletinebaşöğretmenlikyapmıştır118.

Atatürk dış politikada, Türkiye’yi kendi kabuğuna çekilmiş birdevletolmaktanalıkoymuştur.Komşuülkelerin tamamınayakını iledostaneanlaşmalar yaparak ve ayrılıkların yerine dostlukları koyarak Türkiye’yiyalnızlıktan kurtarmıştır. Bu dostluklar korunurken, Türkiye’nin güvenliğinivemillîmenfaatlerinikorumayıamaçlayanvehiçbirmilletinaleyhineolmayanbir barışı benimsemiştir.Atatürk,“savaşın sebeplerini ortadan kaldırınız, savaşın yaraları kendiliğinden kapanır” diyerek, dünya barışına da önemli katkılardabulunmuştur119.

Devlet, bu dönemde ayrıca sıtma ve tüberküloz gibi öldürücühastalıklarlasavaşmaküzereözelbirteşkilatlanmailebiryandanülkegenelindevetıpsahasındaetkiliönlemleralmıştır.Bubağlamda,sivrisinekyuvasıolanpekçokbataklıkkurutularak,baştasıtmaolmaküzerebirçokmikrobikhastalığınyayılması önlenmiştir. Bu çalışmalara paralel olarak, başta eğitime verilenağırlıklahızlaartanokuryazarvatandaşsayısı;giderekgenişleyendemiryoluağı;yükselen fabrikabacaları;gıda,giyimve ilaçgibiülkedeüretilenönemliihtiyaçmaddelerinin artışı, toplumdadikkati celbedenbir canlılık vedevletegüvenduygusuoluşturmuştur120.Budönemdemillikalkınma;hür,bağımsız,daimadahakuvvetlirefahseviyesidahayüksekbirTürkiyeidealininbelkemiğiolmuştur121.

Atatürk ekonomik kalkınma konusuna büyük önem vermiş, İzmit’teverdiğibirdemeçte“yeni Türkiye Devleti cihangir bir devlet olamayacaktır, fakat yeni Türkiye Devleti ekonomik bir devlet olacaktır”diyerekyenibirhedefgöstermiştir122.

Önceleridevletingenelekonomikhayatapekmüdahaledebulunmadığını,özel sektörün ve sermayenin faal olmasını beklediğini, bunun içinde çeşitlimuafiyetler,imtiyazlartanıdığınıgörüyoruz.Buradaamaç,yeraltıveyerüstükaynaklarınsömürüaracıhalinegetirilmedenmilletyararınaişletilmesi,üretimi

çeşitlisenaryolarAtatürk’üküçükdüşüreceğigerekçesiileve“Atatürk’üKorumaKanunu”sebebiyleçekilememiştir.Granda,a.g.e.,s.133,143-144.

118 Ahmet Çoban, “Atatürkçü Eğitim Sistemi ve Boyutları”Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,ss.83–84.

119 Charles,N.Sherril,Bir ABD Büyükelçisinin Türkiye Hatıraları/Mustafa Kemal II, Cumhuriyet KitaplarYayınları,İstanbul,1999,ss.87–88.

120 Necip Torumtay.Çağdaş Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Kurucusu Lider Atatürk, DoğanKitapçılık,İstanbul,2001,s.224.

121 HüseyinTosun,“Atatürk’ünKalkınmaModeli”,Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,s.211.

122 İ.CeyhanKoç,“İzmirİktisatKongresininTürkEkonomisininOluşumunaEtkileri”,Atatürk Dergisi, AtatürkÜniversitesiAtatürk İlkelerive İnkılâpTarihiEnstitüsü,Cilt: III,Sayı: I,Mayıs2000,s.148.


158


veiçpazarıgeliştirmeyeyönelikplanlıvesistemlibirkalkınmaprogramıdır123. Özelsermayeningüçlendirilmesiveyerliticarîburjuvaziisteğidevametmiştir.Fakathükümetinbütünisteğinevedesteklerinerağmenözelsektörünekonomikhayatta istenilenölçüdebaşarılı olamadığı, temel alanlardakiyatırımları yinedevletinteşkilatlandırdığınıgörüyoruz124.Bunda;sermayeyokluğu,teknolojikkifayetsizlik ve müteşebbis düşüncenin henüz yeterince gelişememesi etkiliolmuştur. Devlet, 1929 Dünya Ekonomik Buhranı sonrasında izlediği bupolitikayıbırakarakmutedildevletçiliğeyönelmiştir125.

Sonuç

Atatürk’ünkurucusuolduğumodernTürkiyeCumhuriyeti,demokratik,laik,çokpartiliparlamentersisteminibenimsemişvebuhedefdoğrultusundaçok büyük bir mesafe almıştır. Türkiye’nin İslam ile demokrasiyi, İslam ileçağdaşlığıuzlaştırmabecerisive iktisadîsahadakiatılımları,birmodelolarakdünyada giderek daha yoğun bir şekilde takdir kazanmıştır.Ön yargılardanvemaceradanuzak,barışçı, karşılıklı saygı,hakvemenfaatedayalıTürkdışpolitikasınıntemelhedeflerindenbirimilletlerarasıgüvenveistikrarakatkıdabulunmakolmuştur126.

Atatürk’ün sözlerine ve icraatlarına bakacak olursak; gerçekçi,sağduyulu ve ileri görüşlü bir devlet adamı olduğu, döneminde olduğugibigünümüzdedeanlaşılmaktadır.

Atatürk ilke ve inkılâpları bütüncül bakış açısıyla ele alınmalı vedeğerlendirilmelidir. Bize göre, cumhuriyetçilik, halkçılık, milliyetçilik,devletçilik, laiklik ve inkılâpçılık ışığı altında yapılan çalışmalar ve atılanadımlarTürkmilletiniyenibiryapıyakavuşturmuştur.CumhuriyetöncesiileCumhuriyetdevrindekiAnadolu’nunfizikîyapısını,kültüreldokusunu,malîkaynaklarınıvedemografikyapısınımukayeseedecekolursakCumhuriyetveonundayandığıilkelerinTürkmilletinekazandırmışolduğumaddîvemanevîdeğerlerikolaycatespitetmemizmümkündür127.

123 AzizRıfkıAteşer,“Atatürk’ünProgramınıGünümüzeGetirmek”,Atatürk Haftası Armağanı, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,s.150.

124 AhmetHamdiZekey,“CumhuriyetDönemiEkonomikDurumveAtatürk’ünEkonomikGörüşü”,Atatürk Haftası Armağanı,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,s.161.

125 CelalNuri,a.g.e., s.122;Yüzbaşıoğlu,a.g.e.,s.43.126 NabiŞensoy,“AtatürkveModernTürkiye”Atatürk ve Modern Türkiye, AtatürkAraştırma

Merkezi, Ankara 2001, s. 358;MuammerDemirel, “Atatürk’ün Söylev veDemeçlerindeDiğer Uluslarla İlişkiler”, Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, Genelkurmay Askeri Tarih veStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,s.91.

127 Abdulkadir Yuvalı, “Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluş ve Yapılanmasında Atatürk”,Atatürk ve Modern Türkiye, AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,2001,ss.273–274.


159


Atatürk değişimlerinin özünde asırlardır ihmal edilmiş, yok sayılmışTürkkültürününyani,dil,tarih,örfveâdetlervbdeğerlerinaraştırılması,ortayakonmasıvemüesseseleştirilmesiyönündeatılanönemliadımlaryeralmaktadır.BuyüzdenCumhuriyetindayandığıilkeler;-Atatürkilkeleri-tarihîTürkdevletgeleneğinin20’nciasırşartlarındayenidenhayatageçirilmesidir.BuilkelerTürkmilletinintarihîvekültüreldeğerleriyleçatışmamıştır.Atatürk,Türkmilletininözniteliğinevedeğerlerineulaşmamıziçinöncülükgöreviniüstlenmişvebunubaşarıylasonuçlandırmıştır.

Bir toplumsal düzenin ve dünya görüşünün radikal biçimdedeğiştirilmesi,bunalımlarayolaçmasınarağmenAtatürk,buriskigözealmışbirdevrimadamıdır.TürkDevrimitarihteçokbüyükgüçlüklerlegerçekleştirilendevrimlerden birisidir. Bu hareket içte ve dışta düşman koalisyonu ilekarşılaşmış,fakatadımadımhedefeulaşmıştır128.

Atatürk, devrim konusunda gençlere hedef gösterirken –son yıllardamoda olduğu üzere- onların gençlik duyguları üzerinde kışkırtıcı olmamış,bilakisgençlereçalışmayıhedefgöstermiştir.Ohedefveşartşudur:“Büyük olmak için hiç kimseye iltifat etmeyeceksin, hiç kimseyi aldatmayacaksın, memleket için gerçek amaç ne ise onu görecek, hedefe yürüyeceksin. Herkes senin aleyhinde bulunacaktır, herkes seni yolundan çevirmeye çalışacaktır. Fakat sen buna dayanacaksın, önüne sonsuz engeller yığacaklardır. Bu engelleri kimseden yardım gelmeyeceğine inanarak aşacaksın, bundan sonra da sana büyüksün derlerse bunu söyleyenlere güleceksin”129.

128 CemileŞahin,Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Türk Devrimi,DokuzEylülÜniversitesi,AtatürkİlkeleriveİnkılâpTarihiEnstitüsü,İzmir,1999,s.54(YayınlanmamışYüksekLisansTezi).

129 ZekeriyaTürkmen,“AtatürkveTürkGençliği”,Atatürk Haftası Armağanı,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,s.48.


160


KAYNAKÇAI. Arşiv

Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi,IV/1(17.2.1920).

II. Kitaplar

AKARSU,Bedia,Atatürk Devrimi ve Temelleri,İnkılâpKitabevi,İstanbul,2003.

AKÇAKAYALIOĞLU, Cihat, Atatürk Komutan, İnkılâpçı ve Devlet Adamı Yönleriyle, Gnkur. Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları,Ankara,1988.

ALTAY, Fahrettin, 10 Yıl Savaş ve Sonrası, (Yayına Hazırlayan: OğuzhanDalkıran),EylemYayınları,Ankara,2008.

ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914–1980), Türkiye İş BankasıKültürYayınları,Ankara,1984.

Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik EtütBaşkanlığıYayınları,Yıl:53,Sayı:117,Ankara,Ocak2004.

ATATÜRK,MustafaKemal,Nutuk,AlfaYayınları,İstanbul,2006.

Atatürkçülük Birinci Kitap,GenelkurmayBasımevi,Ankara,1983.

ATAY,FalihRıfkı,Çankaya,BateşYayınları,İstanbul,1998.

AYBARS,Ergün,Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I,DokuzEylülÜniversitesiHukukFakültesiDönerSermayeİşletmesiYayınları,Ankara,1995.

AYDEMİR, Şevket Süreyya,Tek Adam, 2. Cilt, (1919–1922), Remzi Kitabevi,İstanbul,1971.

-------------------------,Tek Adam III,RemziKitabevi,İstanbul,2004.

BAL,MehmetAkif,Atatürk İlke ve İnkılâpları Tarihi, MurathanYayınevi, Rize,2001.

BERKES,Niyazi,Türkiye’de Çağdaşlaşma,Doğu-BatıYayınları,İstanbul,1978.

BORAK,Sadi,Atatürk,KırmızıBeyazYayınları,Ankara,2004.

BOZDAĞ,İsmet,Atatürk’ün Evrensel Boyutları,EmreYayınları,İstanbul,2006.

BOZKURT,MahmutEsat,Atatürk İhtilali I-II, KaynakYay.,İstanbul,2003.

--------------------------,Atatürk İhtilali III, CumhuriyetYay.,İstanbul,2000.

-------------------------,Türk İhtilali’nde Vatan Müdafaası, KaynakYay.,İstanbul,2006.


161


CelalNuri,Türk Devrimi,KültürBakanlığıYayınları,Ankara,2002.

CEVİZOĞLU,Hulki, İşgal ve Direniş 1919 ve Bugün,CevizKabuğuYayınları,İstanbul,2006.

Cumhuriyetin İlk On Yılı ve Balkan Paktı (1923–1934), T.C. Dışişleri BakanlığıYayınları,Ankara,1974.

EĞİLMEZ,Ali Osman,Türkiye Cumhuriyeti Tarihine Giriş, Kitabevi Yayınları,İstanbul,1998.

GİRİTLİ,İsmet-HülyaBaykal,Atatürk ve Atatürkçülük,DerYayınları,İstanbul,2001.

GLOSNECK, johannes, Kemal Atatürk ve Çağdaş Türkiye I, Onur Yayınları,İstanbul,1998.

GÖNLÜBOL, Mehmet, vd., Olaylarla Türk Dış Politikası, (1919-1973), Cilt: I,AnkaraÜniversitesiSiyasalBilgilerFakültesiYayınları,Ankara,1977.

GRANDA,Cemal,Atatürk’ün Uşağının Gizli Defteri,(YayınaHazırlayan:HakanPala),AnekdotYayınları,Ankara,2008.

GÖKBERK, Macit, Aydınlanma Felsefesi, Devrimler ve Atatürk, Cumhuriyet GazetesiYayınları,İstanbul,1997.

IRMAK,Sadi,Atatürk Devrimleri Tarihi, (İdeoloji ve Tarih Açısından İnceleme),YapıKrediBankasıYayınları,İstanbul,1981.

KAFESOĞLU, İbrahim - Mehmet Saray, Atatürk İlkeleri ve Dayandığı Tarihi Temeller, İstanbulÜniversitesiBasımevi,İstanbul,1998.

KAL,Nazmi,Cumhuriyet Gazetesi/80. Yıl Özel Eki,CumhuriyetGazetesiYayınları,29.10.2003.

KARABEKİR,Kazım, İzmir Suikastı, İddianame ve Paşaların Savunması, (YayınaHazırlayan:SümerKılıç),EmreYayınları,İstanbul,2005.

KASIM,Naci,Gazinin Hayatı,ToplumsalDönüşümYayınları,İstanbul,1999.

KIDIŞ, Osman, Atatürk Döneminde Recep Peker (1920-1938), İnönü Üniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,Malatya,2006,(YayınlanmamışYüksekLisansTezi).

KİNROSS,Lord,Atatürk Bir Milletin Yeniden Doğuşu,AltınKitaplarYayınları,İstanbul,2002.

KOCATÜRK,Utkan,Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Kronolojisi 1918–1938, Türk TarihKurumuYayınları,Ankara,1988.

--------------------------,Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,1999,Ankara,1988.

KONYAR,Hürriyet,Ulus Gazetesi, CHP ve Kemalist İlkeler, BağlamYayınları,İstanbul,1999.


162


MISIROĞLU,Kadir,Musul Meselesi ve Irak Türkleri,SebilYayınevi,İstanbul,1994.

Montreux ve Savaş Öncesi Yılları (1935–1939),T.C.DışişleriBakanlığıYayınları,Ankara,1974.

MÜTERCİMLER,Erol,Bu Vatan Böyle Kurtuldu,AlfaYayınları,İstanbul,2005.

Fikrimizin Rehberi Gazi Mustafa Kemal,AlfaYayınları,İstanbul,2008.

OKYAR, Osman, -Mehmet Seyitdanlıoğlu, Fethi Okyar’ın Anıları, İş BankasıYayınları,Ankara,1999.

OLCAYTU,Turhan,Devrimimiz İlkelerimiz,Ajans-TürkYayınları,Ankara,1998.

ÖNDER,Mehmet,Atatürk Evleri ve Atatürk Müzeleri,AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,1998.

ÖKE,MimKemal,Belgelerle Türk-İngiliz İlişkilerinde Musul ve Kürdistan Sorunu 1918–1926,TürkKültürünüAraştırmaEnstitüsüYayınları,Ankara,1992.

ÖZÇELİK,Ayfer,Ali Fuat Cebesoy,AkçağYayınları,Ankara,1993.

SHERRİL,Charles,N.,Bir ABD Büyükelçisinin Türkiye Hatıraları/Mustafa Kemal II,CumhuriyetKitaplarYayınları,İstanbul,1999.

--------------------,Bir Elçiden, Gazi Mustafa Kemal,TercümanYayınevi,İstanbul,ty.

ŞAHİN, Cemile, Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Türk Devrimi, Dokuz EylülÜniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, İzmir, 1999(YayınlanmamışYüksekLisansTezi).

ŞAHİN,Mustafa,Hasan Tahsin Uzer’in Mülki İdareciliği ve Siyasetçiliği, AtatürkÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,Erzurum,2010(YayınlanmamışDoktoraTezi).

TAŞKIRAN,Cemalettin,vd.,Atatürk’ün Samsun’a Çıkışı ve Kurtuluş Savaşı’nın Başlatılmasına Dair Belgeler,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,1999.

TOYNBEE, Arnold J., Türkiye I, (Bir Devletin Yeniden Doğuşu), Cumhuriyet GazetesiYayınları,İstanbul,1999.

TORUMTAY. Necip, Çağdaş Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Kurucusu Lider Atatürk,DoğanKitapçılık,İstanbul,2001.

TUNCOKU,A.Mete,vd.,Türk Tarihi İçinde Atatürk ve Cumhuriyet,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2001.

Türk İnkılâp Tarihi,GenelkurmayHarpTarihiBaşkanlığıYayınları,Ankara,1973.

Türk Tarihi Silahlı Kuvvetleri ve Atatürkçülük, Genelkurmay Başkanlığı 50. YılYayınları,Ankara,1973.

UÇAROL,Rıfat,Siyasi Tarih (1789–2001),DerYayınları,İstanbul,2008.


163


YALÇIN,Durmuş,vd.,Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I,AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,2002.

YAMANER, Şerafettin,Atatürk Öncesi ve Sonrası Kültürel Değişim, ToplumsalDönüşümYayınları,İstanbul,1999.

YETKİN,Çetin,İktidara Karşı Türk Direniş ve Devrimleri,C:2,YenidenAnadoluveRumeliMüdafa-iHukukYay.,6.baskı,Antalya,2007.

YÜZBAŞIOĞLU,Muammer,Atatürk’ü Anmak,RemziKitabevi,İstanbul,1981.

III. Makaleler

AKBULUT,DursunAli,“MustafaKemalPaşa-İstanbulİlişkileri”,Milli Mücadele Tarihi, Makaleler,AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,2002,s.301.

ALTINOK, Rafet, “Atatürkçülükte ‘Aydınlanma’”, Atatürk Haftası Armağanı, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.217–231.

AS,Erdal,“AtatürkveTürkTarihTezi”,Atatürk Haftası Armağanı, GenelkurmayAskeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları,Ankara, 10Kasım2000,ss.201–215.

ATEŞER, Aziz Rıfkı, “Atatürk’ün Programını GünümüzeGetirmek”,Atatürk Haftası Armağanı,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.141–152.

AVCI,Cemal,“Atatürk’ünMilliyetçilikAnlayışı”,Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,ss.69–78.

AYBARS, Ergün, “Atatürk ve Türk Devrimi”, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri veİnkılâpTarihiEnstitüsü,İzmir,1991,s.7.

AYDIN, Nurettin, “Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde Çağdaşlaşma YolundaAtatürkİlkeveİnkılâplarınınYeriveÖnemi”,Atatürk Haftası Armağanı, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.247–265.

BAŞ,Ersan,“ÇanakkaleZaferleriveÇanakkale’deÜneUlaşanMustafaKemalAtatürk’ün Önderliğinde Kurulan Yeni Türk Devleti’nin OluşumunaEtkileriÜzerineBirinceleme”,Atatürk Haftası Armağanı,GenelkurmayAskeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları,Ankara, 10Kasım2000,ss.113-140.

BAYDAR,MehmetEmin,“Atatürk’ünDinAnlayışıÜzerineBazıDüşünceler”,Atatürk Haftası Armağanı, GenelkurmayAskeri Tarih ve Stratejik EtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.69-105.


164


ÇAĞLAR,Günay,“Atatürk,MilliMücadele,MilliBirlikveBeraberlikAtatürkveErzurumKongresi”,Atatürk Haftası Armağanı,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.49–57.

ÇELİK, Adnan, “Weberyan Yetki ve Atatürk”, Atatürk Haftası Armağanı, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.27–38.

ÇOBAN, Ahmet, “Atatürkçü Düşünce Sisteminde Kadın Eğitimi”, Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik EtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,ss.79–82.

---------------------,“AtatürkçüEğitimSistemiveBoyutları”Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt BaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,ss.83–90.

DEMİREL, Muammer, “Atatürk’ün Söylev ve Demeçlerinde Diğer Uluslarlaİlişkiler”,Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,ss.91–97.

DOĞANAY, Rahmi, “Misak-ı Milli’ye Göre Lozan”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:11,Sayı:2,Elazığ,2001,s.283.

ERENDİL, Muzaffer, “Şeriatçılık, İrtica ve Laiklik Üzerine”, Atatürk Haftası Armağanı, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt BaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2002,s.161.

GÜLER, Ali, “Bir Çağdaşlaşma Modeli Olarak Atatürkçülük”, Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,ss.141–152.

-----------------, “Dönüştürücü (Transformational) Liderlik Kavramı veDönüştürücü Lider Olarak Atatürk”, Atatürk Haftası Armağanı, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.15-25.

IŞIK, Ahmet, “Türk Dilinin Sadeleştirilmesi ve Atatürk”, Atatürk Haftası Armağanı, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt BaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.163–171.

İNAN, Süleyman, “Denizli Halkevi Dergisi: İnanç (1937-1946)”, PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi,Denizli,2004,Sayı:15,ss.123-129.

İNALCIK,Halil,“AtatürkveTürkiye’ninModernleşmesi”,Atatürkçü Düşünce El Kitabı,AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,1995,s.171.

KAPLAN,Leyla, “AtatürkçüDüşünceninTarihselGelişimineBakış”,Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi,AtatürkAraştırmaMerkezi,Cilt:XVII,Sayı:49,Mart2001,s.1.


165


KESER, Ulvi, “Atatürkçü Düşünce Işığında Toplumsal Değişme ve TürkKadını”,Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, GenelkurmayAskeri Tarih veStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,ss.173–186.

KILIÇ, Murat, Erken Cumhuriyet Dönemi TürkMilliyetçiliğinin Tipolojisi”,SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi,Aralık2007,Sayı:16,ss.113-140,

KOÇ, İ. Ceyhan, “İzmir İktisat Kongresinin Türk Ekonomisinin OluşumunaEtkileri”,Atatürk Dergisi, AtatürkÜniversitesiAtatürkİlkeleriveİnkılâpTarihiEnstitüsü,Cilt:III,Sayı:I,Erzurum,Mayıs2000,s.148.

KONUKÇU, Enver, “Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri”,Milli Mücadele Tarihi -Makaleler-, AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,2002,s.219.

NUTKU, Özdemir, “Atatürk ve Türk Hümanizması”, Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt BaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,ss.1–8.

-----------------------, “Atatürk’ü Anlamak”, Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları,Ankara,2003,ss.9–15.

ORAL,Mustafa, “Emperyalizm Karşısında İlk BağımsızlıkMücadelesi: TürkKurtuluş Savaşı” Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, Genelkurmay AskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,ss.187–194.

ÖZBEY,Mustafa,“AtatürkçüDüşünceSistemininNitelikleri”,Atatürk Haftası Armağanı, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt BaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.273–290.

ÖZGÜLDÜR, Yavuz, “TBMM Hükümeti’nin Dış Politikası”, Atatürk Haftası Armağanı, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt BaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.59–67.

PEKER,Recep,“RecepPekerDersNotları”,MahmutEsatBozkurt,RecepPeker,YusufKemalTengirşek,1933 Yılında İstanbul Üniversitesi’nde Başlayan İlk İnkılap Tarihi Ders Notları, (YayınaHazırlayan:OktayAslanapa),TürkDünyasıAraştırmalarıVakfıYay.,İstanbul,1997,ss.203-281,

SARP,Nilgün,“AtatürkveEğitim”,Atatürk Haftası Armağanı,Gnkur.AskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.1–13.

SÜRMELİ,Serpil,“MustafaKemal’inÖğrenimHayatıveOnaDairDüşünceler”,Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, Genelkurmay Askeri Tarih ve StratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,ss.99–105.

ŞAHİN, Hülya, “Atatürk ve Güzel sanatlar”, Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları,Ankara,2003,ss.153–172.


166


ŞENSOY,Nabi,“AtatürkveModernTürkiye”Atatürk ve Modern Türkiye, AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,2001,s.358.

TANFER,Vehbi“9Eylül1922-24Temmuz1923TarihleriArasındaTürkiye’ninUluslararasıAlandaHukuksalYöndenKabulüveİzlenenDışPolitikanınÖzellikleri”,Milli Mücadele Tarihi, Makaleler, AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,2002,s.399.

TOSUN,Hüseyin,“Atatürk’ünKalkınmaModeli”,Atatürk ve Atatürkçü Düşünce, Gnkur.AskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığı,Ankara,2003,195–221.

---------------------, “Cumhuriyet Öncesi Çağdaşlaşma Girişimleri”, Atatürk ve Çağdaşlaşma Hazırlayanlar: Mehmet Saray, Hüseyin Tosun, AtatürkAraştırmaMerkezi,Ankara,2005,ss.30–31.

TÜRKMEN, Zekeriya, “Atatürk ve TürkGençliği”,Atatürk Haftası Armağanı, GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,10Kasım2000,ss.39–48.

YAVUZ,Celalettin,“AtatürkçüÇağdaşlaşmaModelindeAkıl,Bilim,EğitimveYüksekÖğretim”,Atatürk ve Atatürkçü Düşünce,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,ss.59–68.

YETİŞGİN, Mehmet, “Atatürk’ün Örnek Kişiliğinde Görev ve SorumlulukAnlayışı”,Atatürk ve Atatürkçü Düşünce,GenelkurmayAskeriTarihveStratejikEtütBaşkanlığıYayınları,Ankara,2003,ss.107–116.

YUVALI,Abdulkadir,“TürkiyeCumhuriyeti’ninKuruluşveYapılanmasındaAtatürk”, Atatürk ve Modern Türkiye, Atatürk Araştırma Merkezi,Ankara,2001,ss.273–274.

ZEKEY,AhmetHamdi,“CumhuriyetDönemiEkonomikDurumveAtatürk’ünEkonomik Görüşü”, Atatürk Haftası Armağanı, Genelkurmay AskeriTarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, 10 Kasım 2000,ss.153–162.

DÜŞÜNCEDEN EYLEME: TÜRK DEVRİMİNİN DÜŞÜNCE …web.deu.edu.tr/ataturkilkeleri/ai/uploaded_files/file/dergi_27/07... · Cemile ŞAHİN - Mustafa ŞAHİN 142 ÇTTAD, XIII/27,

Documents