Page 1
dk;Zdkjh lkjka”k
30,000 TPM M.S. fcysVlps mRiknu dj.ÓklkBh izorZu HkV~Vh o 30,000 TPM TMT cklZ mRiknukdfjrk jksfyax fey izfrLFkkiuspk
izLrkokPks
xV Ø- 58] njsxko] rgfly o ftYgk
tkyuk] egkjk’Vª
izdYi izLrkod
esllZ jktqjh isUV~l izk- fy- iwohZ v”o eYVh VªsM izk-fy- Eg.kwu vksG[kys tk.kkjs
rQsZ
iksY;w”ku & bdkWykWth dUVªksy lfoZlsl ukxiwj
Page 2
dk;Zdkjh lkjka”k
1
dk;Zdkjh lkjka”k
izLrkouk
Hkkjrh; LVhy m|ksxkus vfydMP;k o’kkZr mYys[kuh; dkefxjh uksanfoyh vkgs-
mPpre xq.koRrsdfjrk vkarjjk’Vªh; fo”ks’khdj.kkyk lqn`< dj.Ókdfjrk dkj[kkus
vkrk mPpre xq.koRrsph lkexzh fufeZr dj.Ókl l{ke vkgsr- 21 os “krd eksBÓk
izek.kkr vkf”k;krhy “krd Eg.kwu vksG[kys tkrs vkf.k Hkkjrkyk lokZr vk”kknk;h
laHkkouk vlysY;k vFkZO;oLFksiSdh ,d letY;k tkr vkgs- ;ke/ks ,d izpaM vkOgku
rlsp Hkkjrh; dkWikZsjsV {ks=kyk la/kh vkgs- jk’Vªh; fLVy /kksj.kkus 2018 i;Zar 100
n”ky{k LVhyps y{k Bsoys vkgs- jk’Vªh; fLVy /kksj.k r;kj dj.ÓkP;k n`’Vhus
Hkkjrkrhy izeq[k LVhy mRiknd vkiyh fLVy mRiknu {kerk ok<fo.Ókpk fopkj
dfjr vkgsr-
lq:okrhyk daiuhps uko v”o eYVh VsªM izk- fy- vls gksrs- izLrkfor izdYikyk v”o
eYVh VªsM izk- fy- ;k ukokus TOR izkIr >kysyk vkgs- TOR izkIr >kY;k uarj
diuhps uko v”o eYVh VsªM izk- fy- iklwu esllZ jktqjh isUVl izk- fy- vls
cnyo.Ókr vkys-
30,000 TPM M.S. fcysVlps mRiknu dj.ÓklkBh izorZu HkV~Vh o 30,000 TPM TMT
cklZ mRiknukdfjrk jksfyax fey P;k ufou ;qfuV mHkkj.kh}kjs R;kaP;k O;olk;
izLFkkfir dj.Ókps daiuhps mn~nh’V vkgs-
izLrkfor izdYi {ks=kph i;kZoj.kh; ekaM.kh
vuq
Ø-
rif”ky fooj.k
1 izdYi {ks=
xV Ø- 58] njsxko] rgfly o ftYgk tkyuk]
egkjk’Vª-
2 v{kka”k 19°50'31.96"m-
3 js[kka”k 75°50'42.89"iw-
4 leqnz likVhiklwu maph 526 eh-
Page 3
dk;Zdkjh lkjka”k
2
5 Toposheet 47 M/13
6 la;a= {ks= LFkykÑfr ifMr tehu
7 gokeku ifjfLFkrh ¼fudVorhZ
IMD LFkkud ekfgrh vkSjaxkckn)
okf’kZd ljkljh deky rkieku: 400
C
okf’kZd ljkljh fdeku rkieku:120
C
okf’kZd ljkljh ek/; itZU;eku: 19-24 %
okf’kZd ljkljh vknzZrk: 600-700mm
8 toGps jk’Vªh;
egkekxZ@jkT;ekxZ
toGps jkT;egkekxZ vkSjaxkckn&tkyuk&ukxiwj
egkekxZ 2-5 fd-eh-
9 toGps foekurG vkSjaxkckn% fd-eh- i-
10 toGps jsYos LVs”ku jsYos LVs”ku% tkyuk 5 fd-eh- n-iw-
11 toGps “kgj tkyuk 4-0 fd-eh- iw-
12 ous vkjf{kr ou : 5.5 fd-eh- ¼m-iw-½
vkjf{kr ou: 6.5 fd-eh- ¼iw-½
13 vH;kj.Ó / jk’Vªh; m|ku /
thokoj.k bR;knh
ukgh
14 VsdMÓk/ nÚ;k Ukgh
15 >jk / unh dqaMfydk unh : 3.5 fd-eh- ¼iw-m-iw-½
eqDrk unh : 8.5 fd-eh-¼m-m-iw-½
eksrh ryko : 1.5 fd-eh- ¼iw-½
?kkusokMh ryko : 7.0 fd-eh- ¼m-½
nkjsxko ryko : 2.5 fd-eh- ¼n-i-½
Jko.k ryko : 8.0 fd-eh- ¼n-n-i-½
eqDrs”oj ryko : 2.5 fd-eh- ¼iw-½
16 laj{k.k izfrLBkiuk ukgh
17 ,sfrgkfld LFkG Ukkgh
Page 4
dk;Zdkjh lkjka”k
3
L=ksr% Hkkjrh; HkkSxksfyd losZ{k.k
vkÑfr 1-2% LFkykÑfr udk”kk
75°50' 75°55'
19°45'
19°50'
19°55'
N
RESEVED FORESTR.FR.F
Nidhana
Ghanewadi
Fanduiwadi kurdGavliwada
Gundewadi
Jamwadi
Kanhaiyyanagar
Kharpudi
Gaulwadi
Rohaeadi
Londewadi
Bethlam
Samangaon
Antarwala
KajlaPankheda
Kumbephal
Devpimapalgaon
Siraswadi
Daregaon
Javasgaon
Bhilpuri Budruk
Haldula
Matrewadi
SelgaonDavalwadi
Dinegaon
Nagewadi
Chandan Jhira
Rajewadi
Khadgaon
Najik PangriMandwa
Tatewadi
Panshendra
Juna
Indewadi
Dal Nala
Kundalik
a N
Kundalika R
iver
Talav
Mukt
a
SO
UTH
CE
NTR
AL R
AIL
WA
Y M
ain
Lin
e
Moti
Talav
Talav
Industrial Area
Daregaon
Shravan
Ghanewadi
Talav
Nadi
Jamwadi
Pirsawangi
19°55'
19°45'
50'19°
75°55'75°50'
JALNA
Devmurti
STREAMS
RIVER / NALA
POND
ROAD
HABITATION
GRID
PROJECT SITE
FOREST BOUNDARY
RAILWAY
INDEX
MukateshwarLake
PREPARED BY-POLLUTION AND ECOLOGY CONTROL SERVICES
10 KM. TOPOGRAPHY MAP
Gut No. 58, Daregaon, Tahsil & District Jalna, Maharashtra
TOPO SHEET NO.47 M/13
SCALE 1: 50,000
R F
Sin
a N
Waki N
adi
Page 5
dk;Zdkjh lkjka”k
4
izfØ;k fooj.k
izorZu HkV~Vhpk okij loZlk/kkj.k fLVy rs fons”kh feJ fdaok ekSY;oku v”;k
osxosxGîk dsysY;k /kkrqauk forGfo.Ókdfjrk djrkr- loZlk/kkj.k Qk;ns R;kph deh
HkkaMoyh eqY;] lksih mHkkj.kh] lk/kh in~/krh] /ouh mRiUu u gks.ks o HkV~Vh iklwu
gks.kkÚ;k fdj.kksRlxkZeqG s [kqi deh m’ek mRlftZr gks.ks bR;kfn vkgsr- dPpk eky
¼LikWUt vk;Zu] MS LØWi] Qsjks eWfXut o Qsjks flfydkWu½ izorZu HkV~Vh e/ks izHkkfjr
dsY;k tkrs- HkV~Vh izHkkfjr gksrkp izorZu dkWbZyyk oht iqjoBk dj.ks can dsys tkrs-
R;kuarj HkV~Vh lq: djrkr] oht izokg HkV~VhP;k izorZu dkWbZyP;k ek/;ekus mPpre
nj o R;k rqyusus fuEure OgksYVst oj oht izokg izokfgr gks.Ókl lq: gksrs]
dkWbZyP;k e/;HkkxkP;k vkr izsfjr pqacfd; {ks= fuekZ.k gksrs- tls pqacfd; izokg
LØWi e/kwu tkrks o ifjiFk iw.kZ gksrks] rs LØWi e/ks izsfjr fo|qr izokg fufeZr gksrks
T;kyk vkrZo izokg Eg.krkr] gk vkorZizokg LØWi feJ.kkP;k mPpre jks/kkRed
iFkP;k ek/;ekrwu izokfgr gksrks- eksBÓk izek.kkr m’.krk mRiUu gksrs vkf.k LØWi
forG.Ókl lq:okr gksrs- yodjp forGysys /kkrw r;kj gksrs T;keqGs flad izHkkfor
gksrks- izsfjr fo|qr izokg tks izHkkfjr feJ.kke/ks r;kj gksrks vkf.k vf/kd le:Ik
izTofyr gksrs- tltls izHkkj iw.kZi.ks forGrs- dks.krsgh vk{ksikgZ xkG fLde dsY;k
tkrs vkf.k vko”Ód feJ/kkrq fefJr dsY;k tkrs- tsOgk gs fefJr dsysys iw.kZi.ks
forGrs] vksr.Ókdfjrk /kkrqps vR;kf/kd vko”Ód ekiukdki;Zar vk.k.Ókdfjrk
buiqV fo|qrizokg ok<foY;k tkow “kdrs- R;kuarj fo|qr izokg can dsyk tkrks vkf.k
HkV~Vhrhy lkexzh ik=kr vksr.Ókdfjrk HkV~Vhyk >qdko fnyk tkrks- tltls vksr.ks
FkkacfoY;k tkrs ik=kyk ¼crucible½ LoPN dsY;k tkrs ts.ksd:u dks.krsgh /kkrqeGh
fdaok /kkrqps d.k ik=kP;k dMkauk fpdVwu jkg.kkj ukgh- vkf.k HkV~Vh ijr
izHkkjkdfjrk r;kj vlrs- HkV~Vhps rkieku 16500C dsys tkrs- tsOgk ik=kP;k
{kersuqlkj ,dw.k LØWi forGfoY;k tkrs- nzo iksykn ps uequs ?ksrY;k tkrs o iksykn
ps la?kVu vkf.k fLFkr dkcZuph pkp.kh dsyh tkrs- ;keqGs Qsjks vY;kWt ps dkgh
Page 6
dk;Zdkjh lkjka”k
5
lekos”kh tls flfydks&eWfXut] flfydkWu] vY;qfefu;eph fuoM d:u la?kVu
vkf.k xq.koRrk jk[kwu nzo iksykn e/ks Vkd.Ókr ;srkr- forGysY;k fLFkrhrhy
fcysVl TMT cklZ r;kj dj.Ókdfjrk iq%rkiu HkV~Vhe/kwu u ikBork ljG jksfyax
ykbuyk ikBfo.Ókr ;srkr- BaM TMT cklZph R;kuarj pkp.kh dsyh tkrs o
forj.kkdfjrk ikBfo.Ókr ;srs-
m’.k fcysV jksfyax fey izfØ;sdfjrk izfØ;k izokg rDrk
Page 7
dk;Zdkjh lkjka”k
6
m’.k fcysVl jksfyax izfØ;sps Qk;ns
mtkZ cpr gks.ks gk eq[; Qk;nk vkgs dkj.k d{k rkiekuki;Zar fcysVlyk
loZlk/kkj.ki.ks FkaM dj.ks o jksfyaxph lq:okr dj.Ókdfjrk iquZrkiukph
vko”Ódrk ;kr ulrs- v”Ókizdkjs gh izfØ;k deh mtsZph vko”Ódrk vl.kkjh
vkf.k i;kZoj.kk”kh vf/kd vuqdwy vkgs-
forGysY;k voLFksrhy fcysVl FksV m’.k fcysV] jksfyax ef”kue/ks Hkjrk ;sbZy
T;keqGs ba/ku o fotsph cpr gksrs-
PM o SO2 dfjrk GLC e/ks vfrfjDr ok< dj.Ókph vko”Ódr ukgh-
jksfyax fey e/ks usgehP;k iquZrkiu HkV~Vhdfjrk xWflQk;j e/ks vko”Ód ba/ku
lkBowu Bsso.Ókph vko”Ódrk ukgh-
¶ykW; vW”k r;kj gks.kkj ukgh
fcysVl o ¶ykW; vW”k ph lkBo.kwd dj.Ókdfjrk tkxsph vko”Ódrk ukgh-
lksih gkrkG.kh izfØ;k-
;qfuV eqY;kP;k vk/kkjs jksYM iksyknps deh izfØ;k eqY;-
lkoZtfud dke vkf.k ik;kHkwr lajpusps eqY; deh-
mtZspk okij deh-
ekuoh lalk/kukph vko”Ódrk deh vlrs-
Page 8
dk;Zdkjh lkjka”k
7
i;kZj.kkps fooj.k
ok;q i;kZoj.k
izdYi {ks=klHkksorkyhy 10 fdeh- f=T;sP;k varjkrhy ik;kHkwr i;kZoj.kh; xq.koRrsps
eqY;kadu lIVsacj] vkWDVksacj] uksOgsacj o fMlsacj 2017 P;k vH;kl dkyko/kh dfjrk
izLrkfor dj.Ókr vkysys vkgs-
vls vk<Gwu vkys vkgs dh] ,dw.k osGsP;k 35.78% okjk “kkar gksrk] Eg.ktsp osx
1 fd-eh-@rklkis{kk deh gksrk- izeq[k ok;q fn”kk ;k iwoZ (16%) o iw-n-iw- (12%) gksR;k-
ifjos'kh gok xq.koÙkk ekst.;k dfjrk izcG ok;q fn”ksoj vk/kkfjr 8 fBdk.kkaph fuoG
dj.;kr vkyh] [kkyhy Jsf.kr vk<Gyh-
PM10 - 61.2 to 83.8 µg/m3.
PM2.5 - 41.0 to 53.2 µg/m3
SO2 - 22.7 to 38.5 μg/m3
NOx - 19.9 to 39.7 μg/m3
PM10, PM2.5 , SO2 , o NOx ph frozrk jk’Vªh; ifjos”kh xq.koÙks P;k izek.kr (NAAQ)
vk<Gyh-
ty i;kZoj.k
10 Hkqty o 4 Hkqi`’Btykps ,dq.k 14 uequs xksGk d:u fo”ys’k.k dj.;kr
vkys- ik.;kP;k ueqU;kps fo”ys’k.k] ik.kh o lkaMik.;kph fo”ys’k.k in~/krh]
vk|ksfxd {ks=
fuoklh] xzkfe.k {ks=
(CPCB Norms)
PM10
PM2.5
SO2 NOx
100 μg/m3 60 μg/m3 80 μg/m3 80 μg/m3
Page 9
dk;Zdkjh lkjka”k
8
vesfjdu ifCyd gsYFk vlksf”k,”ku (APHA) ifCyds”ku P;k izekf.kr
i/nrhP;k vuqlkj dj.;kr vkys-
Ekkfgrhuqlkj vls fun”kZukl vkys dh Hkqty rlsp Hkwi`’Btykph xq.koRrk
fi.;kps ik.kh (IS 10500-2012) dfjrk vuqca/khr izek.kkr gksrh- Hkqi`’B tykr
dksyk; vk<Gys ts ekuoh okijkeqGs vkgs-
/ouh iznq’k.k
loZ vkB fBdk.kh /ouhph ikrGh jk’Vªh; ifjos”kh /ouh ikrGh izek.kdklkBh
i;kZoj.k o ou ea=ky;k P;k jkti=kP;k vf/klqpusr fnY;k izek.ks jfgoklh
{ks=kdfjrk 55-0 dB(A) fdaok 75-0 dB(A) vkS|ksfXkd {ks=kdfjrk ;k izek.ks
vkgs-
jk’Vªh; ifjos”kh /ofu ikrGh ekud
{ks= ladsr {ks=kph oxZokjh
e;kZnk dB(A) Leq e/;s
fnolk jk=h
A vkS|ksfxd {ks= 75 70
B O;kikfjd {ks= 65 55
C jfgoklh {ks= 55 45
D “kkarrk >ksu** 50 40
**“kkarrk >ksu Eg.kts :Xuky;] “kS{kf.kd laLFkk o U;k;ky;kP;k ifjljk Hkksorkyhy
10 eh i;Zarps {ks= ;k {ks=ke/;s okgukapk gkWuZ ykÅM fLidj o vkfr”kckth ;kl
izfrca/k vlrks-
Page 10
dk;Zdkjh lkjka”k
9
tfeu i;kZoj.k
e`nk ueqU;kps xq.koSf”k’VÓph lacaf/kr izkpy dfjrk fofo/k [kksyhlg rqyuk dj.Ókr
vkyh-
lacaf/kr izkpy [kkyhy y{k.ks n”kZforkr-
Ñ’kd tfeuhiklwu ladfyr ueqU;kaph iksr xkG;qDr ykse o xkG;qDr
fpduekrh o ifMr tfeuhiklwu ladfyr ueqU;kaph iksr xkG;qDr fpduekrh
ykse o ukfid tfeuhP;k ueqU;kpk iksr okGw;qDr ykse vkgs-
Ñ’kd tfeuhiklwu ladfyr ueqU;kpk jax gydk jk[kMh] ifMr tfeuhP;k
ueqU;kpk jax xMn jk[kMh o ukfid tfeuhiklwu ladfyr ueqU;kpk jax
rkacMk vkgs-
Ñ’kd tfeuhiklwu xksGk dsysY;k ueqU;kph LFkwy ?kurk 1-1 rs 1-4 gm/cc P;k
Js.khr vkgs ] ifMr tfeuhP;k ueqU;kr 1-1 rs 1-2 gm/cc o ukfid tfeuhP;k
ueqU;kr 1-2 rs 1-3 gm/cc vkgs-
Ñ’kd tfeuh ps xksGk dsysY;k ueqU;ke/ks pH ph ek=k 7-5 rs 7-7 Js.khr vkgs
o ifMr tfeuhP;k ueqU;kr 7-2 rs 7-5 gm/cc o ukfid tfeuhP;k ueqU;ke/ks
7-7 rs 8-1 e/ks vkgs- pH ek=k n”kZfors fd e`nk ueqU;kps Lo:i fdaphr
mnklhu rs fdaphr vYd/kehZ vkgs-
Ñ’kd tfeuhP;k ueqU;ke/ks tSfod inkFkZ 1-1 rs 1-9 % P;k e/ks o ifMr
tfeuhP;k ueqU;kr 0-5 rs 0-6 % tSo inkFkZ o ukfid tfeuh e/ks 0-4 rs 0-6
;k Jsf.kr vkgs- g;k ek=k tfeuhph ljkljh lqfidrk n”kZforkr-
Ñ’kd tfeuhP;k ueqU;ke/ks miyC/k uk;Vªkstuph rhozrk 456 rs 992-9 kg/ha
P;k e/;s o ifMr tfeuhP;k ueqU;kr 382-3 rs 467-9 P;k e/;s o ukfid
tfeuhP;k ueqU;kr miyC/k uk;Vªkstu ph frozrk 117 rs 166 kg/ha P;k
Jsf.kr vkgs-
Page 11
dk;Zdkjh lkjka”k
10
Ñ’kd tfeuh iklwu xksGk dsysY;k ueqU;kr miyC/k QkLQksjlph frozrk 77-9
rs 132 kg/ha vkgs- ifMr tfeuhrhy ueqU;krhy QkLQksjlph frozrsph ek=k
40-3 rs 46-5 kg/ha P;k e/ks vkgs o ukfid tfeuhe/ks frozrsph ek=k 21 rs 35
kg/ha vkgs-
Ñ’kd tfeuh iklwu xksGk dsysY;k ueqU;kr miyC/k iksVWf”k;eph frozrk
203 rs 493-7 kg/ha vkgs] ;kr miyC/k iksVWf”k;e frozrk ikrGh pkaxyh vkgs-
ifMr tfeuhrhy ueqU;krhy miyC/k iksVWf”k;eph frozrsph ek=k 112-7 rs
134-8kg/ha P;k e/ks vkgs o ukfid tfeuhe/ks miyC/k iksVWf”k;eph frozrsph
ek=k 72 rs 97 kg/ha vkgs-
Ukfid o ifMr tfeuhrhy e`nk e/ks iks’kd rRokapk fdaphr vHkko gksrk
tsOgkdh Ñ’kd tfeuhph e`nk eksleh “ksrhP;k ykxoMh dfjrk lk/kkj.kr%
;ksX;r vkgs o lqfidrk pkaxyh vkgs-
laHkkfor i;kZoj.kh; izHkko o “keu mik;;kstuk
ok;q xq.koÙksoj vk?kkr
izLrkfor lqfo/ks e/;s ok;q iznq’k.kkP;k L=ksrkaeqGs ok;q xq.koÙksoj gks.kkjs vk?kkr tk.kwu
?ks.;kr vkys-
mRltZukps L=ksr
izfØ;k VII;k njE;ku fpeuh iklwu fu?k.kkjs mRltZu okrkoj.kkr iljsy vkf.k
“ksoVh L=ksrkaiklwu fof”k’V varjkoj tfeuhoj fLFkj gksbZy- izLrkfor miØekiklwu
ok;w xq.koRrsoj gks.kkÚ;k i;kZoj.kh; izHkkok [kkyh L=ksrkaeqGs ifjdfYir vkgs—
Page 12
dk;Zdkjh lkjka”k
11
dPpk eky gkrkG.kh @ okgrwd iz.kkyh
dPpk eky gkrkG.kh P;k {ks=k iklwu mM.kkjs /kqG mRltZu iznq’kdkapk “kD;rk vkgs
tls Hkj.k@fjdkes dj.ks] ba/ku lkBo.kwd vkokj] HkjM foHkkx bR;kfn-
is&yksMj@fVIij P;k lgk¸;kus dPpk eky gkWij e/ks HkjY;k tkbZy-
‘keu mik;
esllZ jktqjh isUV~l izk- fy- }kjs /kqG “kks’k.k iz.kkyh iqjfo.Ókr ;sbZy T;k}kjs
gkrkG.kheqGs gks.kkÚ;k mMR;k mRltZukyk fu;af=r dsys tkbZy- ty QOokj.khP;k
Lo:ike/ks /kqG neu iz.kkyh iqjfo.Ókr ;sbZy- /kqG xGrh iklwu lqjf{krsdfjrk loZ
daiu inZs o gkWijP;k [kkyhy osV fQMj] Ms fcUl bR;kfn laiw.kZ i.ks vkPNkfnr
dsysys vkgs- /kqGhP;k iznw’k.kkiklwu cpkokdfjrk laiw.kZ okgd iV~Vk >kd.Ókr vkyk
vkgs- loZ Mcs iw.kZi.ks can o >kdysys vkgsr R;keqGs /kqG xGrhph “kD;rk ukgh loZ
fuLlkj.k o Hkj.kk dsanz tsFks /kqG fuekZ.k gks.Ókph “kD;rk vkgs frFks /kqG neu
iz.kkyh iqjfo.Ókr ;sbZy- loZ eky gLrkarj.k dsanzkojhy ok;q iznw’k.k VkG.Ókdfjrk
/kqG neu ik.ÓkP;k rksVhyk tksM.Ókr vkys vkgs-
/kqGhps d.k ckgsj dk<.;kdfjrk osV LØcj o cWx fQYVj iqjfo.;kr ;srhy- izorZu
Hkêh e/;s fcysV~l r;kj dj.;kdfjrk lrr vksr.;kP;k izfØ;sph ¼ Continuous
Casting Operation ½ fuoM dsyh vkgs] tsFks vfØ;kdkjh vLrj ¼ Refractory lining ½
oj deh vk?kkr gksbZy] xjts izek.ks cny lgt 87 VDD;k i;Zar deh djrk ;sbZy-
“keu mik; ;kstuk
30 eh maphP;k fpeuh uarj osV LØcj izfrLFkkiuk dj.ks
vfojr vksr.;kP;k izfØ;s njE;ku forGysy fLVy lkP;kae/;s vksrrkauk o
vkWDth&ba/ku VkWpZ }kjs mRiknu dki.;kiklwu df.k; inkFkZ o gosrhy /kkrqps
d.k mRiUu gksrkr-
Page 13
dk;Zdkjh lkjka”k
12
vko”;d R;k fBdk.kh] fo”ks’kr% dkWfLVax o r;kj mRiknu LFkGh fQYVj o
brj lacaf/kr midj.kkauk fuxZeekxZ vlrhy-
ok;q xq.koRrsps vkdyu
SPM P;k HkwLrj frozrsph (GLC) x.kuk Mcy xkÅlh;u fM¶;wtu bDos”ku% IS 8829-
1978 okij d:u o CPCB uoh fnYyh (PROBES/70/1997-98) }kjs ok;q i;kZoj.kkoj
gks.kkÚ;k izHkkokaps eqY;kdu% ok;q xq.koRrk uewuk ladyu dj.ÓkP;k ekxZn”kZu rRo
;ke/;s fnY;kuqlkj vusd fpeuh izlkj ekWMsy dfjrk dsyh xsyh-
ty i;kZoj.kkoj ifj.kke
izfØ;k VIik
izLrkfor izdYikdfjrk ,dq.k 166 m3/day brds ik.Ókph vko”Ódrk vkgs- dqfyax
izfØ;s iklwu o ok;q iznw’k.k fu;a=.k lk/kukaiklwu mRiUu lkaMik.kh r;kj gksbZy
lsVfyax Vkdhe/ks izfØ;kÑr dsys tkbZy- vkf.k izfØ;se/ks ijr okij.;kr ;sbZy-
izLrkfor lqfo/kkaP;k VkW;ysV o ckFk:e iklwu fufeZr voeG 13 m3/day brds jkfgy
ts canLo:ikrhy STP e/ks izfØ;kÑr dsys tkbZy-
/ofu i;kZoj.kkoj vk?kkr
izfØ;k VIik
izfØ;s njE;ku] /ofu mRiUu gks.;kP;k eksBk L=ksr Øf”kax fey] Loa; Hkj.k foHkkx]
bysDVªhd eksVj bR;kfn vkgsr- gs L=ksr ,d nqlÚ;kiklqu nqj Bso.;kr ;srhy-
dqBY;kgh ifjfLFkrhy ;k L=ksrkaiklqu mRiUu gks.kkjk /ofuph ikrGh 85 dB(A) is{kk
vf/kd vl.kkj ukgh-
izdYIk {ks=kr mRiUu /ofuph ikrGh la;a=kr mRiUu /ofuP;k lhesr jkg.kkj vkgs
ts.ks d:u ifjljkr /ofuP;k ikrGh oj gks.kkjk ifj.kke ux.; jkg.kkj vkgs-
Page 14
dk;Zdkjh lkjka”k
13
‘kefo.;kps mik;
/ofuph ikrGh dks.kR;kgh osGh dsanzh; iznw’k.k eaMGk}kjs BjfoysY;k ekudkis{kk vf/kd
vl.kkj ukgh- midj.k /ofu fu;a=.k ;a=kpk okij d:u cufo.;kr ;srhy-
dks.kR;kgh midj.kk}kjs mRiUUk /ofuph ikrGh midj.;kiklwu dqBY;kgh fn”ksr
1-0 eh P;k varjki;Zar 85 dB(A) is{kk vf/kd ul.kkj- laihM~; o vlaihM~; nzkO;P;k
gkrkG.khlfgr lacaf/kr vlysys okYOk o ikbi e/;s mRiUu /ofu L=ksrk R;kiklwu 1-0
eh varjki;Zar deh /ofu Vªhe] CkQy IysV /ofu jks/kd@ykbu /ofu jks/kd] tkM
vkoj.kkps ikbi ;kapk tlk o tsOgk vko”Ód vkgs okij d:u 75 dB(A) yk f{k.k
djrk ;sbZy- /ofu deh dj.;kdfjrk loZlk/kkj.k mi”keu mik; [kkyh fnysys
vkgsr-
daiueqGs gks.kkjk vkokt VkG.;k dfjrk cÚ;kp fBdk.kh Hkj.k miyC/k dj.ks-
T;k fBdk.kh /ofu fu;af=r djrk ;s.kkj ukgh R;k fBdk.kh /ofu mRiUu
dj.kkÚ;k ;a=koj >kyj clfo.ks-
“kD; vlY;kl /ofu mRiUu dj.kkÚ;k midj.kkauk pkyfo.;kdfjrk /ofu
jks/kd dejk tsFks nwjorhZ fu;a=d pkyfo.;kr ;sbZy
vkjk[[email protected] djrkauk dkGth ?ks.ks] ;a= fuekZR;k}kjs ueqn dsysY;k
/ofu fu;a=.kkps lDrhus ikyu dj.ks
mPp /ofu mRiUu L=ksrkauk Ik;kZIr /ofu jks/kd vkoj.k iqjfo.ks-
izdYi ?kVdkoj f{k.k dj.;kpk xq.k vlysyk m’ekjks/kd ysipk okij@
midj.kkP;k Hkorkyh /ofu f{k.k lapekaM.kh-
loZ midj.kkaP;k fu;fer fufj{k.kk O;frfjDr] /ofu mRiUu dj.kkÚ;k
?kVdktoG dke djrkauk b;j Iyx@eQyj ph f”kQkjl dsysyh vkgs-
Page 15
dk;Zdkjh lkjka”k
14
loZ vkoj.k] foHkktu ;ksX; izdkjs vk[k.;kr ;srhy-
vkr ;s.;kP;k o ckgsj tk.kkÚ;k ekxkZr eQylZ iqjfo.;kr ;srhy T;kph
cukoV o cka/k.;kl lksih jkfgy-
loZ fQjR;k oLrqauk pkaxY;k izdkjs vkW;fyax dj.;kr ;sbZy o “kD; frrds
/ofu lapkj deh dj.;kdfjrk vkos’Bu iqjfo.;kr ;srhy- rikl.kh o daiu
deh dj.;kdfjrk O;kid daiu rikl.kh iz.kkyh iqjfo.;kr ;sbZy- tsOgk tsOgk
“kD; vlsy daiu o /ofu deh dj.;kdfjrk daiu vk;lksysfVax iqjfo.;kr
;sbZy-
m’.krspk rksVk gks.;kiklwu okpfo.;kdfjrk jks/kd iqjfo.;kr ;srhy o
oS;fDrd lqjf{krrs dfjrk i.k /ofu {ki.kd iqjfo.;kr ;srhy-
LFkyh; bdkWykWthoj gks.kkjs izHkko
vH;kl {ks=ke/;s vkjf{kr ou iV~VÓkP;k Lo:ikr vkgsr- ;k fBdk.kh bdkWykWth m|ku
fdaok tSfod vkj{k.k@oU;tho vHk;kj.Ó izdYi {ks=kP;k 10 fdeh f=T;sP;k {ks=kr
fLFkr ukgh- izkjafHkd Hkw bdkWykWthoj izHkko ux.Ó jkfgy o uarj gh “kqYyd izHkko
gksrhy-
?ku dpjk
izLrkfor miØeke/;s fufeZr ?kudpjk [kkyhy rDR;kr fnysyk vkgs-
fufeZr ?kudpjk o “keu mik; ;kstuk
?kudpjk ifjek.k TPA foYgsokV
/kkrweGh 1200 TPM
/kksdknk;d o fo’kkjh ul.kkÚ;k /kkrweGhpk okij dk;Z{ks=]
vkarfjd jLrs lDr dj.Ókdfjrk] dk¡ØsfVax dsyk tkbZy-
Vsy dVhax 900 TPM
100 % izorZu HkV~Vh e/ks iquZokij
Page 16
dk;Zdkjh lkjka”k
15
Lkekftd&vkfFkZd i;kZoj.k
izLrkfor izdYIkkr izfØ;s njE;ku tulkaf[;dh o lkek&vkfFkZd ifjfLFkrhoj gks.kkjk
ifj.kke [kkyhy izek.ks vksG[kY;k tkÅ “kdrs-
uSlfxZd lk/kus tls ik.kh] tfeu] ;koj gks.kkjk foifjr ifj.kke ukghlk gksÅ
“kdrks- tj ;ksX; mik; ;kstuk dsyh ukgh rj ok;q xq.koÙksr ?kV gksow “kdrs-
jkstxkj la/khr ok< o LFkykarj jkstxkjkr ?kV-
lsok foHkkxkr ok<
izfØ;s VII;k njE;ku 250&300 rkaf=d o vrkaf=d yksdkauk jkstxkj ns.;kr
;sbZy-
Lons”kh oLrq o lsok] tfeuhP;k fderh] ?kjHkkMs o etqjh e/;s ok<-
vH;kl {ks=kr lkek&vkfFkZd i;kZoj.kkr fodkl-
okgrwd] laizs’k.k] LokLF; o “kS{kf.kd lqfo/kkae/;s lq/kkj.kk-
O;kikjkr ok<] O;kikj O;olk; o lsok {ks=kr jkstxkjkr ok<]
Lkek&vkfFkZd i;kZoj.kkoj ,dq.k izHkko Qk;nsf”kj jkg.kkj vkgs-
esllZ jktqjh isUV~l izk- fy- ps O;oLFkkid eaMGk}kjs dq”ky o vdq”ky oxkZrhy
jkstxkjk dfjrk LFkkfud yksdkauk izk/kkU; ns.;kps izLrkfor vkgs-
Ik;kZoj.k ifj{k.k dk;ZØe
esllZ jktqjh isUV~l izk- fy- P;k foLrkfjr izdYike/ks izLFkkfir dsysY;k iznw’k.k
fu;a=.k midj.kkaP;k ;ksXÓrsps eqY;ekiu dj.Ókdfjrk i;kZoj.kh; ifj{k.k dk;ZØe
egRoiw.kZ vkgs- esllZ jktqjh isUV~l izk- fy- M.S. fcysV ps 30]000 TPM ps mRiknu
dj.;kdfjrk izorZu Hkêh o TMT 30]000 TPM TMT cklZps mRiknu dj.;kdfjrk
jksfyax fey mHkkj.khpk izLrko vkgs- fufj{k.k LFkGkalg i;kZoj.kh; ?kVdkaps uequk
ladyu o fo”ys’k.k dsanzh; iznw’k.k fu;a=.k eaMGkP;k ekxZn”kZukuqlkj dj.Ókr ;sbZy-
Page 17
dk;Zdkjh lkjka”k
16
esllZ jktqjh isUV~l izk- fy- }kjs izLrkfor foLrkfjdj.k izdYike/ks rlsp
lHkksorkyhy ikrGhps eqY;kadu fu;fer dj.Ókr ;sbZy- R;keqGs vH;kl {ks=krhy
i;kZoj.kkrhy iznq’kdkaph ekfgrh feGfo.ÓklkBh i;kZoj.kh; izkpykps fu;fer ifj{k.k
dj.ks vko”Ód vkgs
- ifj{k.kkps mn~ns”k
uohu fodklk lkscr izHkko eqY;ekiu vH;klkP;k ifj.kkekps rif”kyokj
iMrkG.kh dj.ks
xaHkhj Eg.kwu T;kaph vksG[k dj.Ókr vkyh R;k funZs”kkadpk fn”ksus ekxksok ?ks.ks-
fu;a=.k mik; ;kstukaP;k dk;Z {kersph rikl.kh o eqY;ekiu dj.ks-
izHkko eqY;kekiu vH;klke/ks ts vk<Gys R;k O;frfjDr uohu funZs”kkad
lqfuf”pr dj.ks] izLrkfor lqfo/ksP;k ÑrheqGs ts fparktud ukgh vls-
fodklk lacf/kr ?ks.Ókr vkysys x`ghrds rikl.ks o vko”Ód mik; ;kstuk
izkjaHk dj.ÓkPÓk fopyu “kks/kwu dk<.ks-
xq.koSf”k’Bs T;kaph fu;fer iMrkG.kh vko”Ódrk vkgs- [kkyh uewn dsys vkys-
ok; q xq.koÙkk
ik.kh o lkaMik.kh xq.koÙkk
/ouh ikrGh
Ek`nk xq.koÙkk
ikfjfLFkrhfd; tru o o`{kkjksiu o
lkekftd o vkfFkZd ?kVd o lkekftd mik;
i;kZoj.k O;oLFkkiu ;kstuk
dPpk eky gkrkG.kh iz.kkyh] eky okgrqd] pkyq midj.kkr dPpk eky Hkj.ks ok;q
iznq”k.kkps L=ksr vkgs- dPpk eky Hkj.k iz.kkyh dfjrk Lo% izfØ;k midj.kkpk okij
dj.;kr ;sbZy- izorZu Hkêhiklwu ¶yq xWlps ;ksX; viLdj.k gks.;kdfjrk 30 fe
Page 18
dk;Zdkjh lkjka”k
17
i;kZIr maph ph fpe.kh izLrkfor vkgs- izorZu Hkêh iklwu gks.kkÚ;k mRltZukyk
fu;af=r dj.;kdfjrk [kkyhy i;kZoj.k O;oLFkkiu ;kstusth veyctko.kh dj.;kr
;sbZy-
LkoZ L=ksrkaiklwu gks.kkÚ;k nq¸;e mM.kkÚ;k mRltZukyk fu;af=r o ifj{k.kkdfjrk
izfØ;k ;kstuk
fpeuh uarj osV LØcj o cWx fQYVjclfo.Ókr ;srhy-
eky Hkj.ÓkkP;k izfØ;sr] eky okgrqdhP;k {ks=kr gks.kkÚ;k mM.kkÚ;k
mRltZukyk iq.kZi.ks vkoj.kklfgr fu;af=r dj.Ókr ;sbZy-
jk’Vªh; ifjos”kh ok;q xq.koÙkk izek.kd lkscr vuqikyukps izfrosnu lqfuf”pr
dj.Ókdfjrk fu;fer vk/kkjkoj ifjos”kh ok;q xq.koÙkk rikl.kh dj.;kr
;sbZy- dkj[kkU;kPÓk ifjljkr ifjos”kh ok;q xq.koÙkk CPCB us fnysY;k
izek.kkis{kk vf/kd ul.kkj (PM10 100g/m3, PM2.560g/m
3 SO2 80g/m
3, NOx
80g/m3 and CO 04g/m
3)
fpeUkhph fu;fer rikl.kh dsyh tkbZy- izdYikiklwu gks.kkÚ;k loZ mRltZu
CPCB/ jkT; iznq’k.k fu;a=.k eaMGkus izLrqr izek.kkr feGfo.;kdfjrk fu;af=r
dsY;k tkbZy-
fpeuh iklwu gks.kkÚ;k iznw"kdkapk izokgkps izek.k] rkieku o mRltZukpk nj
fu;fer ladfyr o laxzfgr dsY;k tkbZy-
la;a= {ks=kr mM.kkÚ;k mRltZukyk fu;af=r dj.ÓklkBh izHkkoh ikÅy
mpysys tkrhy {ks=krhy loZ jLrs Mkacjkps vlrhy- dPpk eky@r;kj
mRiknu gkrkGrkauk@ okgrqqd djrkauk mMR;k mRltZukyk fu;af=r
dj.Ókdfjrk izHkkoh O;oLFkk iqjfo.Ókr ;sbZy-
Page 19
dk;Zdkjh lkjka”k
18
forG.ÓkP;k izfØ;k njE;ku mRiUu xWlsl@¶;qel izR;sd HkV~VhP;k
vlysY;k iznw’k.k fu;a=.k iz.kkyh }kjs ckgsj dk<ys tkrs-
izorZu HkV~Vh iklwu gks.kkjs mRltZu ckgsj dk<.Ókr ;sbZy o /kwj ckgsj
dk<.ÓkP;k iz.kkyh e/ks izfØ;kÑr dk<.Ókr ;sbZy-
fLoZfyax ef”ku o nzo vksr.;kP;k uGh lg ViP;k ek/;ekus izorZu Hkêh
iklwu fu?k.kkjs /kqj ljG ckgsj dk<.;kr ;sbZy-
i;kZoj.k LoPN o vkjksX;nk;d Bso.;kdfjrk mM.kkjs mRltZu o ok;q iznq’kd
fu;af=r dj.;kdfjrk gfjr iV~Vk ijr ok<fo.;kr ;sbZy-
iksykn LØWi HkV~Vhe/ks forGrkauk eksBÓk izek.kkr fB.kXÓk mRiUUk gksrkr-
R;kdfjrk vojks/kd vl.ks vko”Ód vlrs T;k}kjs vkxhP;k fB.kXÓk o Tokyk
Fkkacfork ;srhy- vidsanzh lk;DykWu miyC/k dj.Ókr ;sbZy] T;k}kjs fB.kXÓk
ckgsj dk<Y;k tkrhy o tkM d.k i.k ,df=r dsys tkrhy- tsOgk iz.kkyh
can jkfgy lk;DykWu gkWij e/ks ladfyr /kqG fu;fer i.ks Mªee/ks fuLlkfjr
dsY;k tkow “kdrs- fdaok v[kafMr ;kaf=dh jksVjh ,;j ykWd okYo iqjfoY;k
tkow 'kdrkr-
/ofu i;kZoj.k
vf/kd /ouh mRiUu dj.kkjs ;[email protected] laikfnr djrkuk dehrdeh /ofu
mRiUu gks.Ókph fuekZR;kus i;kZIr dkGth ?ksrY;kps lqfuf”pr dj.ÓklkBh
dkj[kkuk ;ksXÓ rh dkGth ?ksbZy-
vf/kd /ofu ikrGh vlysY;k {ks=kyk foHkkftr dsY;k tkbZy] L=ksrkaoj /ofu
ikrGh deh Bso.Ókr ;sbZy vkf.k /ofu ijkorZu o lapkj deh jkfgy-
vf/kd /ouh vlysY;k {ks=kr dke dj.kÚ;k dkexkjkauk bZvj eQ@bZvj Iyx
iqjfo.Ókr ;sbZy-
Page 20
dk;Zdkjh lkjka”k
19
vko”Ód midj.kkadfjrk /ofu jks/kd o /ofu “keu ;a= miyC/k dj.Ókr
;srhy- can {ks=kr ok;qohtu ia[ks yko.Ókr ;srhy-
/ofuph ikrGh deh dj.Ókdfjrk ;ksXÓ vkdkjkps ok;qohtu o okrkuqdwyu
iz.kkyhoj izokg okfguh o xzhy clfo.Ókr ;srhy-
izR;sd e”khu ps /ofujks/kd o eQylZph fu;fer pkp.kh dsyh tkbZy-
izdYi {ks=kr /ofuph ikrGh fnolkP;kosGh 75 dB (A) o jk=hP;k osGh 70 dB
(A) is{kk vf/kd vl.kkj ukgh-
izdYi {ks=kP;k lHkksorkyh o`{kkPNkfnr o`{kkjksi.k d:u /ofu ikrGh ijr
deh djrk ;sbZy- /ofu Lrjke/ks ok< fc?kkM >kY;kl /ofu ikrGh deh
dj.ÓklkBh oS;fDrd izf”k{k.kkph f”kQkjl dj.Ókr ;sbZy-
ty i;kZoj.k
Lak;a= izfØ;k njE;ku ,e-,l- fcysV~l] TMT cklZ] ikbIl iklwu lkaMik.kh r;kj
gks.kkj ukgh- mRiknu FkaM dj.;kdfjrk ik.kh oki.;kr ;sbZy ts ck’ihd`r o
nzohd`r gksbZy] tj ik.kh r;kj >kys rj rs iqu%pØ dsY;k tkbZy- rsy@xzhl osxGs
dj.;kdfjrk] rsy@xzhl foHkktdkph rjrwn dsysyh vkgs- rsy;qDr ik.kh
xkG.;kuarj lqjf{kr McD;kr tek dj.;kr ;sbZy- ?kjxqrh okijkrhy lkaMik.kh
15 m3 izfr fnol P;k can izdkjP;k lsIVhd VWd}kjs ckgsj dk<.;kr ;sbZy-
?kudpjk O;oLFkkiu ;kstuk
izfØ;se/;s mPprkilg vLrjkph vko”Ódrk jkfgy vkf.k rs izR;sd efgU;kyk
cnyfo.Ókr ;sbZy-
foLrkfjdj.kkuarj /kkrqeGhPkk ?kudpjk toGikl 1200 TPM jkfgy-
?kudpjk fuLkxkZdfjrk /kksdknk;h o fo’kkjh vl.kkj ukgh-
fufeZr ?kudpjk la;a= ifjljkrhy tfeu Hkj.Ókr okij.Ókr ;sbZy-
Page 21
dk;Zdkjh lkjka”k
20
900 TPM Vsy dVhax r;kj gksbZy o izfØ;se/ks ijr R;kpk okij dsyk tkbZy
izorZu HkV~Vhe/ks LØc o LikWUt forGforkauk th /kkrqeGh r;kj gksrs R;ke/ks
SiO2 (flfydk) FeO (vk;Zu vkWDlkbM) o Al2O3 (vWY;qfeuk) pk lekos”k vkgs- gs
iw.kZi.ks fLFkj lkexzh vkgs- /kkrqeGh Ø”kj ;qfuVph mHkkj.Ókr ;sbZy- /kkrqeGh
ؔk dsY;kuarj dk;Z{ks=] xkokrhy vkarfjd jLrs n`<hdj.kkr dsys tkbZy-
/kkrqeGh e/ks 32- 34 % vk;Zu vlrs ts vf/kdkf/kd vk;Zu feGfo.Ókdfjrk
usgeh O;ogk;Z vkf.k vkfFkZd n`’VÓk l{ke vlrs- tks /kkrqeGh Ø”kj izLFkkfir
dsys tk.kkj vkgs R;kph /kkrqeGh Øf”kax {kerk 2 eh-eh- vkgs-
lkekftd & vkfFkZd i;kZoj.k
izdYi izorZd {ks=kP;k laiw.kZ lkekftd vkf.k vkfFkZd fodkl dj.Ókl djkjcn~/k
jkfgy- izdYikarxZr ifjljkrhy 250&300 LFkkfud yksdkauk jkstxkj ns.Ókr ;sbZy-
izLrkfor miØekeqGs fuekZ.k gks.kkÚ;k izfrdqy izHkkokauk “kefo.Ókdfjrk o LFkkfud
yksdkae/khy vk”kadk deh izdYikpk lqjGhr izkjaHk o izdYi dk;Zjr Bso.Ókdfjrk
izHkko”kkyh i;kZoj.kh; O;oLFkkiu ;kstuk (EMP) r;kj dj.ks vko”Ód vkgs-
R;kdfjrk [kkyhy izek.ks lq>ko Bso.Ókr vkys vkgs-
LFkkfud ;qodkauk la/kh miyC/k d:u ns.Ókdfjrk LFkkfud yksdkalkscr izdYi
vf/kdkÚ;k }kjs fu;fer laokn lk/kyk tkbZy-
izdYi vf/kdkÚ;kus i;kZoj.kh; O;oLFkkiusoj fu;fer i;kZoj.kh ?kMkeksMh
dk;ZØe ?ks.ks-
jkstxkjkP;k la/kh gk ekx.khpk egRoiw.kZ ?kVd vkgs] LFkkfud yksdkquk R;kaP;k
“kS{kf.kd ik=rsuqlkj jkstxkj ns.ks-
izdYi vf/kdkÚ;k}kjs ?ks.Ókr ;s.kkÚ;k lkekftd dY;k.k ;kstuk ikj
ikM.Ókdfjrk LFkkfud iz”kklu] xzke iapk;r] xV fodkl vf/kdkjh gÓkaP;k”kh
;ksXÓ lgdk;kZdfjrk leUo; lk/k.ks-
Page 22
dk;Zdkjh lkjka”k
21
O;oLkk;kfo’k;d lqj{kk o vkjksXÓ O;oLFkkiu
izdYi izorZd] dkj[kkuk vf/kfu;ekaP;k varxZr vko”Ód loZ rjrwnh miyC/k
djrhy- ;k O;frfjDr lqj{kk lferh LFkkfir dsyh tkbZy- th O;oLFkkiu eaMG o
dkexkj ;kaP;k leku lgdk;kZus dk;Z djsy- dkekP;k vk/kkjs izR;sd dkexkjkyk loZ
lqj{kk lk/k.ks tls lqj{kk cwV] gsYesV o x.kos”k ns.Ókr ;sbZy- ,[kknÓk ifjfLFkrhe/ks
,[kknk O;fDr us CO, lq?kY;kl] R;kyk eksdGÓk gkÚ;kr vk.k.Ókr ;sbZy o 30 fefuV
eq[kk}kjs vkWfDltu ns.Ókr ;sbZy vkf.k xjt HkklY;kl dkMhZvksiYeksujh iqu:LFkku
dj.Ókr ;sbZy-