319 Öz Yirmi birinci yüzyılda dünya kapitalizminin gözdesi ve kapitalist sistemin ayrılmaz bir parçası olarak Sanayi toplumlarının enformasyon toplumuna evrilmesi ile Dördüncü en- düstriyel devrim Elektronikler çağı, Sibernetik çağ, Silikon çağı, Yapay zekâ, İleri tekno- loji kültürleri formüllerini üretirken gelişmesine dair rekabet ortamında, Pragmatist bir yaklaşımla Yeni medya sanatını farklı bir boyuta taşımıştır. Geleneksel sanat formlarının sınırları aşılarak bilişim teknolojilerinin sunduğu imkânlarla çoğaltma, arşivleme gibi analitik düşünce ve mühendislik alt yapısı ile etkileşimli sanal ortamlar ve yapay zekânın gelişim süreçleri gibi çalışmaların tümü dijital sanatında kaynağı haline gelmiştir. Dijital sanat Fiziksel olmayan nesnelerin üretilmesiyle gerçekleşir dijital sanatın sanat eseri içinde bütünleşmesinde kolaj tekniğinin yapısı gereği sanatsal uygulamalardaki kurgusal çeşitliliğe hızlı ve yaratıcı çözümler getirmiştir. Dijital sanatta kolaj tekniği, sunduğu fo- toğrafları hikâyeleştirerek izleyicinin hayal gücünü de zorlamaktadır. Bu makalede dijital sanat nedir? Analizi yapılarak kolaj tekniğinin dijital sanata katkıları nelerdir? Ve dijital sanatçılar geleceğin çağdaş sanatçıları mıdır? Sorularının cevabı ilişkilendirilerek bir inceleme yapılacaktır. Anahtar Kelimeler: Dijital Art, Kolaj, Fotoğraf, Yapay Zekâ, Teknoloji. Collage in Digital Art Abstract This work aims to reveal the effective dimensions of collage technique in digital art for artistic processes. In the twenty-first century, with the turning of industrial societies into information society as a favourite of world capitalism an integral part of the capitalist system, the fourth industrial revolution, the age of electronics, the cybernetic age, the silicon epoch, artificial intelligence, In a competitive environment of development while producing formulas for advanced technology cultures, it has taken the new media art to a *) Dr. Öğr. Üyesi, Giresun Üniversitesi, Görele Güzel Sanatlar Fakültesi, Grafik Tasarımı Bölümü, (e-posta: [email protected]) ORCID ID: https://orcid.org/0000-0002-7414-6489 DİJİTAL SANAT VE KOLAJ Merve YILDIRIM (*) EKEV AKADEMİ DERGİSİ • Yıl: 23 Sayı: 80 (Güz 2019) Makalenin geliş tarihi: 12.11.2019 1.Hakem rapor tarihi: 18.11.2019 2. Hakem rapor tarihi: 20.11.2019 Kabul tarihi: 23.11.2019
20
Embed
DİJİTAL SANAT VE KOLAJekevakademi.org/Makaleler/1021558426_17 Merve YILDIRIM.pdfDİJİTAL SANAT VE KOLAJ 321 Sanatı, teknolojinin yıkıcılığına karşı kurtarıcı bir güç
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
319
ÖzYirmi birinci yüzyılda dünya kapitalizminin gözdesi ve kapitalist sistemin ayrılmaz bir
parçası olarak Sanayi toplumlarının enformasyon toplumuna evrilmesi ile Dördüncü en-düstriyel devrim Elektronikler çağı, Sibernetik çağ, Silikon çağı, Yapay zekâ, İleri tekno-loji kültürleri formüllerini üretirken gelişmesine dair rekabet ortamında, Pragmatist bir yaklaşımla Yeni medya sanatını farklı bir boyuta taşımıştır. Geleneksel sanat formlarının sınırları aşılarak bilişim teknolojilerinin sunduğu imkânlarla çoğaltma, arşivleme gibi analitik düşünce ve mühendislik alt yapısı ile etkileşimli sanal ortamlar ve yapay zekânın gelişim süreçleri gibi çalışmaların tümü dijital sanatında kaynağı haline gelmiştir. Dijital sanat Fiziksel olmayan nesnelerin üretilmesiyle gerçekleşir dijital sanatın sanat eseri içinde bütünleşmesinde kolaj tekniğinin yapısı gereği sanatsal uygulamalardaki kurgusal çeşitliliğe hızlı ve yaratıcı çözümler getirmiştir. Dijital sanatta kolaj tekniği, sunduğu fo-toğrafları hikâyeleştirerek izleyicinin hayal gücünü de zorlamaktadır. Bu makalede dijital sanat nedir? Analizi yapılarak kolaj tekniğinin dijital sanata katkıları nelerdir? Ve dijital sanatçılar geleceğin çağdaş sanatçıları mıdır? Sorularının cevabı ilişkilendirilerek bir inceleme yapılacaktır.
This work aims to reveal the effective dimensions of collage technique in digital art for artistic processes. In the twenty-first century, with the turning of industrial societies into information society as a favourite of world capitalism an integral part of the capitalist system, the fourth industrial revolution, the age of electronics, the cybernetic age, the silicon epoch, artificial intelligence, In a competitive environment of development while producing formulas for advanced technology cultures, it has taken the new media art to a
different level with a pragmatist approach. By exceeding the limits of traditional art forms, information technologies offers, Analytical thinking and engineering infrastructure, such as replication, archiving, interactive virtual environments and the development processes of artificial intelligence have all become the source of digital art. Digital art is made by the production of non-physical objects. The structure of collage technique in the integration of digital art within the artwork has brought quick and creative solutions to the fictional diversity in artistic applications. Photographs which are presented in digital art and collage technique are storyly. Thus, it also strains the imagination of the viewer. In this articles’ aims that find the answer of these questions. What is digital art? What are the contributions of collage technique to digital art by analysing? Are digital artists contemporary artists of the future?
Keywords: Digital Art, Collage, Photography, Artificial Intelligence, Technology.
sanatıköktenetkilemişvedeğiştirmiştir.Sanattayeniuygulamalar,yenidüzenanlayı-şında geçiş, her zaman tedirginlik vermiştir, hatta nesnel olarak tehditkâr unsurlar dataşımaktadır.Buyüzdenbirbilgisayarprogramıylaboyanmışbirresmebakıpda"resimsanatı da bitti" yakınmasını dile getirenlerin göremediği şey, eğer "resim sanatı" diyebirşeyvarsa,onunzaten"malzemeyeindirgenemeyeceğidir".SanattarihinedamgasınıvuranFransızsanatçıMarcelDuchamp,"hemenheryerde,hemenherşeylesanatınya-pılabileceğini"ifadeederekbasitbirpisuarısergileyereksanatçevrelerindetartışmalarıalevlendirmiştir.KonstrüktizminöncülerindenVladimirTatlin’ineserlerindeendüstriyelmalzemeyiolduğugibikullanmaları,Fütüristlerinresimlerindearabalar,fabrikalar,tren-lerveuçaklarkullanmalarıModern sanatınkaynağına farklılıkvegelişmegetirmiştir.Budurumbilimselkeşfeyenibirbakışaçısıyaratmışsanattayeniakımlarvekavramlargeliştirmiştir.Resim,HeykelveMimari,hattasanatındiğerdallarıdabuetkileşimdennasibinialmıştır.Gelenekselsanatmimetik(yansıtma)kavrayışadayalıbirsanattı.OysaModernSanatinsanıniçdünyasınayönelerekbukavrayıştanuzaklaşaraksoyutlaştı.Mo-dernsanatınsoyutlaşmasıinsanıniçseldeğerlerineyönelmesiydi(Yılmaz,2016,s.1).Sanatsalifadeneredeysebirillüzyonadönüşmüştür.TeknolojinintarihçesindeXIX.yüz-yılınfotoğrafı,XX.yüzyılınhareketliimgeleri,elektronikçağageçişisimgeleyenvideovenihayetindedijitalsimülasyontekniklerinevaransürecindebirtakımtartışmalarıveyenitanımlamalarıdagündeminetaşımıştır.Örneğin,yenimedya,dijitalsanat,robotlar,aneroitler,kuramsalolaraksiborglarvebuteknolojilerindüşünmesistematiğiolarakya-payzekâ,grafikarayüzlüdijitalkimliklervebukimliklereilişkinkuramlar,dijitalçağda“hibrit”dijitalsanatın,bütünanlamkalıplarınıgerçekleştirdiği“etkileşim”kavramıgibipekçoktanımhayatımızdaanlamlıbiryeresahipolmuştur.Teknolojininbirfelsefeyenibirbakışaçısıyarattığıgerçeğinindışındaasılolansanatçıyasağladığıyenimalzemelervemateryallerdir.Çünküteknolojisadecebakışaçılarınıdeğilsanateserlerininbiçimle-rinidedeğiştirmiştir(Öznülüer,2014,s.3).
321DİJİTAL SANAT VE KOLAJ
Sanatı, teknolojininyıkıcılığınakarşıkurtarıcıbirgüçolarakgörenHeidegger,herşeyinötesindedijitalsanat,insanınentemelaygıtınıyanibedeninikullanmaktadır.Bütünbunlar dijital sanatın yaşamla olan sıkı bağlarını görmemizi kolaylaştırmaktadır.Diji-talsanat insanınortakmalzemesini,bedeninikullanarak,bedeninbiyolojikduyularınagöndermelerdebulunarakevrenselbakışınıdaortayakoymaktadır.İnsan,dijitalsanatlarçerçevesindekültürelbirvarlıkolmaktanönce,biyolojikbirgerçekliktir,birtürolarakelealınmaktadır.Dijitalsanatiçindecinsiyetayrımımeselesineredeysetartışmadışıdır;hayvanlarveinsanlararasındakiayrım,dünyanıncanlılartarafındanpaylaşılanbirmekânolmasıdurumuylayenibirboyutaerişmiştir;ulusvemilliyetkavramıgeridebırakılmışolgularolarakgözlemlenmektedir;din,tanrıyadadiğermetafizikkavramlarbugüneka-dartaşıdıklarıanlamlarınıçoktanyitirmiştir;Globalbirgerçekliktenöte,dünya,insanoğ-lununmekânıolarakdeğerlendirilmektedir.Bütünbuunsurlar, sanatınevrenselliğinin,dijitalsanatiçindekiyenikonumunadaişaretetmektedir.
TeknolojininneolduğukonusundafarklıgörüşlerortayakonulsadagenelbirtanımolarakWilson’ın“insanbedenininsaltfizikselliğininötesinegeçenhertürlüyaratıcısis-tem teknolojidir” sözünden hareket edilebilir. Feenberg’e göre “teknoloji başlı başınasosyalbir fenomendir;diğer sosyal fenomenlerdennedahaaznededahaçokdeğerlibir fenomen”.Bugün teleskoptanarabaya, insanbedenininfiziksel eksikliğinikapatanyadayeterliliğiniartıranhertürlübuluş,teknolojiolarakdeğerlendirilmektedir.Dolayı-sıylaheryeniteknoloji,sanatınbakışınıdadeğiştirmekte,güncellemektedir.Wilsonbunedenle teknolojik sanatın sabit olmadığını, dinamikdeğişim süreçlerindebulunduğu-nubelirtmektedir.MelvinKranzbergveCarrollPursellbukonudaşunusöylemektedir:“(Teknoloji)insanoğlunun,şehirlergibihemdoğatarafındanoluşturulanhemdeinsanınkenditeknolojikoluşumlarındankaynaklananfizikselçevresiilemücadeleçabasıdırveoçevreyemevcutkaynaklarıkullanmadakihayalgücüvezekâsıileoçevreyeboyuneğdir-mekyadakontroletmekgirişimidir”.
Teknolojininçağdaştanımlarıarasındaiseuygulanabilirbilim,problemlerinçözümüiçinbilimsel ilkelerinuygulanmasıgibi terimlerbulunmaktadır (Canan,2015,s.16-17). Bilimin ve sanatın temelleri bilgiye dayanır.Aynı zamanda sanat bilimin duraksadığı,yetersizkaldığıdurumlardayardımcıbirrolalarakbilimingelişimineolumlukatkılardasağlar.Sanatçıhayalkurarvezihnindecanlanangörüntüleribilimselverilerlegerçekleş-tirebiliryadagerçekleştiremez.Bilimadamıisehayallerinibilimselgerçeklikveyabilgiyardımıylaaraştırır,keşfiniyaparveinsanlığasunar.Sanat,bilimebağlılığıilebilimselteorilerin ve teknolojinin gelişmesine yardımcı olur. Sanatmevcut bilgileri de süreklisorgularvehepcanlıtutar(Altunay,2005,s.56).
BilimvesanatarasındakiilişkiyedairChristopherCaudwellşunlarısöylemektedir.Bilimnasılinsanınduygularlaalgılanandünyadakiözgürlüğünündilegelişiyse,sanatdainsanınduygudünyasındakiözgürlüğünündilegelişidir.Çünküherikisidekendidünya-larınınzorunluluklarınınbilincindedirlerveonlarıdeğiştirebilirler.Sanat,duyguların,içgerçekliğin,bilimselgörüngülerinvedışgerçekliğindünyasınınyansımalarıdır.Hauseriseşusözlerleaçıklamaktadır.Sanatnebilimolarakbaşlar,nedebilimedönüşereksonbulur.Ancaksanat,bilmevesanmanınbaşlangıcıylabirlikteyaşamınzorluğundandoğarve insan varoluşunun yorumlanmasından ve yönlendirilmesinden oluşan sonsuz yoldabilimlebirlikteilerler.Sanatyapıtıbiçimolarakherzamanhedefinevarırken,sanatbirhabervebiröğretiolarakhiçbirzamanhedefevarmaz.Hauser’inbakışaçısı,sanatvebilimarasındakiilişkininneredebaşlayıpneredebittiğiniyalınbirşekildeözetlemektedir(Altunay,2005,s.57).
işlevselözelliktesanatlarıngelişmesigözönünealınmıştır.Güzelsanatlarınuygulamalıhalegelmesi,sanatsalolmayanadaestetikdeğeryüklenebilmesi,dijitalsanatlarınteme-linioluşturanmakinelerin,bilgisayarlarınkullanımınabaşlangıçoluşturmuştur.Bütünbudeğişimler-teknolojiilesanatınbirlikteliğisanattaformunişlevilebirleşmesi-1919’dakurulanbirokulu,Bauhaus’uyaratmıştır.Popper,Bauhausilebirliktegelenikisorunsaladeğinir:Uygulamalıvegüzelsanatlarınınsentezininyarattığıortamınestetikdönüşümüvesanatilebilim,insanilemakinearasındakikarşılıklıilişkininveaşikârçelişkilerinte-mellendirdiğihomojenkültürünkuramsallaştırılması.BununlabirliktePopperelektroniksanatıetkileyendiğerüçakımaFütürizm(Gelecekçilik),Dadaizm’eveKonstrüktüvizmedeğinir.Fütürizm,dinamizmvehızıyüceltmesininyanında,evrendeki tümformlarveelementler için soyut denklikler bulmayagirişir veböylece sanat vebiliminkarışımı-na yol açar.Dadaistler endüstriyel uygarlığın bir eleştirisi olarakmakinenin anlamsıznitelikleriniortayakoymayagirişir.BununyanındaMarcelDuchampmakineestetiğiniinsanoğlunauygulamakonusundailkadımıatarveresimlerini(MerdivendenİnenÇıp-lak)kinetikelementlerinorganizasyonuolarak,hareketinsoyutsunumundazamanınveuzamın ifadesiolarakyorumlar.Ruskonstrüktüvistlerinegelindiğinde ise, sanatçılarınnitelikliteknisyenlervemühendislergibimodernendüstriyeltoplumdayerlerinialmalarıgerektiğidüşüncesibelirir(Canan,2015,s.30).
Sanayileşme,modernyaşamageçişvedahasonrasındafotoğrafalanındakigelişmelerdijitalsanatınzemininihazırlamıştır.Dijitalsanatalanındakiilkdenemeler1950’lerinor-talarındaABD’deBoeingCompanyveBellTelephoneCompanygibisanayikuruluşlarıile bilgisayar çalışmaları yapan üniversitelerde başlamış, kısa süredeGüneyAmerika,Kanada, Japonya ve çeşitliAvrupa ülkelerinde yaygınlaşmıştır.Başlangıçta, az sayıdasanatçınınkatılımıyla,dahaçokbualandauzmanlaşmışbilimadamlarıtarafındanüre-tilmiştir.Teknolojialanındauzmanlaşmışbilimadamlarıilesanatçılarıortakçalışmalarayöneltmekamacıyla1966’daNewYork’taAmerikanSanatveTeknolojiDeneyleri(EAT)adlıbirkuruluşoluşturulmuştur.BunuArjantin,İngiltere,YugoslavyaveJaponya’daku-rulanbaşkamerkezler
Bilgisayarenyaygınbiçimdecanlandırmafilmlerindeve1970’lerdegrafiksanatındakullanıldı.Grafik tasarımcısı, yaratıcı düşüncelerini kağıt ya da bilgisayar ekranı üze-rindegösterir.Baskıustasıdabudüşüncelerikitleselkullanımasunulmaküzeredeğişikişlemlerleçoğaltır.İştebuçoğaltılmasüreci,grafiktasarımabiriletişimsanatıözelliğika-zandırmaktadır.Birtasarımınçoğaltılarakbasılıbirürünhalinegelmesiyle;tasarımcınınişi(sayfadüzeni,fotoğraf,illüstrasyon,yazıkarakterivekağıtseçimi)genişbirkitleningözleriönüneserilir.Tasarımcı,ortayaçıkacakürününkalitesinivemaliyetinidenetle-yebilmekiçin,baskıteknolojisikonusundabilgisahibiolmalıdır.Dijitalsanatbugünçokgenişbirçerçevedeveçokçeşitliuygulamaalanlarındasanatın,sanatçınınvesanatsever-lerinbeklentilerinecevapvermektedir(Ak,2013,s.920).Popper,elektronikçağdasanatıelealdığı“ArtoftheElectronicAge”adlıkitabında,aslındabirçokfarklıkaynağındijitalsanatlarıntemeliolarakgösterilebileceğinisöylerbunlar:
etkileşimdir.Etkileşim,bireyinpasifbirkonumdanaktifbirdurumageçmesinisağlamış,kaynaktanalıcıyagönderilenbilgiakışı,çiftyönlüboyutkazanmışvealıcıdakaynakdu-rumunadönüşmüştür.Bilgiteknolojilerinininsanhayatıüzerindekietkileri,sanattakar-şılığınıbulmuşvemedyaaraçlarınıkullananisimlerdünyaüzerindeartmayabaşlamıştır.Genelolarak“dijitalsanatlar”adıverilenbualaniçerisinde,enbasitindenbirPaint-Shopya da Photoshop resminden oldukça karmaşık matematiksel fonksiyonlar aracılığıylakurgulananfraktalgörüntüyadaseslerevarıncayakadargenişbirolanaklarkümesininvarlığısözkonusudur.Bilgisayarkullanılarak,klasikanlamdaresimvesesduyularınınsanatsal kullanımına başvuran görüntüler, animasyonlar ve müzik üretilebilir (Kutup,2010,s.19).Dijitalresimlemeisebilgisayarortamındayazılımaracılığıylatuvalüzeri-neişlenendijitalçıktıolarakdeğerlendirilebilir.AlbertoSeveso,JaredNickorson,PabloAlfieri,PeteHarrison,ChuckAnderson,JericoSantander,CristiniaSiquieraGrezegorz
4. Kolaj ve Dijital Sanatta Anlamlandırma Temaları XX.yüzyılın tümünüetkileyecekolanbuhareketlerdekolajlardaönemlibiraraç
olmuştur.Kolajbirasemblaj(üçboyutlukolajheykel)20.Yüzyılsanatındailkdefakü-bistlertarafındanbulunmuşveDadaistlertarafındangeliştirilmişbirresimsanatıolaraktanımlanmıştır.Kolaj:Eldemevcuther türlüorganikyada inorganikhazırmateryalinbasılı,çizilivefotografikmalzemenin(imajın)öncedenbilinenhayatbağlamındankopa-rılıpalınarakyenibirbağlamahizmetedecekdoğrultudayenibirkurgusallıkkaygısıylabiryüzeyüzerineyapıştırmaişlemiolduğusöylenebilir(Ergün,2012,s.5).Kolajınöne-mi,gelenekselsanatınsınırlarınıkaldırması,sanatıherşeyeveheraracaaçmasıdır.Hertürlünesnevetekniğinkullanılması,modernsanatıngelişiminibelkideenfazlaetkilemişolaydır(Ögel,1977,s.33).Kolajınsanattarihçilerinceönemlibirnoktadakonumlanma-sısözüedileninşadaönemlibirkırılmanoktasıyaratmasındaaranmaktadır(Gombrich,1976, s.473).Kolaj ve fotoğraf etkileşimi açısındanbakacakolursak, fotoğrafların biraraya getirilmesi kolaj uygulamaları için bir örnek oluşturmuştur. 1900’lerde tekniğinolanaklarıylakullanılanbutürdenbirfotomontajkolajdöneminsanatçısınınelindemal-zemeveteknikaçısındanolabilirliklerigöstermektedir.20.Yüzyılınbaşındafotoğrafiçinsorunbuaktarımaracınınsanatolupolmadığıidiyse,yineaynıyüzyılınsonunda,karşı-sındabulduğumeseleyenidenbütünüylekendisiolupolmayacağıdır.Başkabirdeyişle,melezliğin'zorunlu'göründüğübirdönemdebiraktarımaracıolarakfotoğrafınvaroldu-ğundansözetmeninherhangibiranlamıvarmı,yoksayalnızcafotoğraflardangerçekli-ği,tarihi,belleği,varlığı,yokluğuimleyen,biziumutlandırıpumudumuzuboşaçıkarangündelikgörüntülerdenbaşkabirşeyyokmuelimizde?Hergeçengündahadijitalleşençağımızdageneleğilimfotoğraflarıkültürelandaçlarolarakgörmekvebütüniyiandaçlargibionlarıdamüzevearşivegöndermektir.Ama fotoğraflarkaranlığadoğru 'sessizceyolalırken'görseldünyanınnesneleriveözneleriolmaişlevlerini,modernistlerehitabe-denözelliklerbetimleyicilik,nesnellik,netlik,tekillik-temelalarakdeğilpostmodernistözellikleritemelalarakyerinegetirmektedirler.Sonyirmiyıldafotoğrafbuaçıdantemelvegeridöndürülemezbiçimdeyenidentanımlanmıştır.(Graundberg,A.,2002:19).Özel-liklemontaj,birbirindenkopukgörüntüleribirleştirerekeldeettiklerikompozisyonlarıPicasso’nunçiziminefotoğraf,birkaçyılsonrayinebirçiziminemüzebiletiyapıştırması,1911’deBraque’ınharflerisoyutelemanolarakresmesokmasıylageleneğekarşıgirişilentavır,AnalitikveSentetikKübizmolarakadlandırılanikidöneminarasındakiarayışola-raknitelendirilmiştir.Sonrakidönemlerdekâğıtyapıştırmalarıpekçokakımıvehareketideetkilemiştir(Demir,2012,s.7).“BambuSandalyeliNatürmort”(Resim1)adlıeser,kolajınresimdekullanımınadairilkörneklerdenbiridir.
327DİJİTAL SANAT VE KOLAJ
Resim 1.P.Picasso,“BambuSandalyeliNatürmort”,1912.
fotoğrafları kültürel andaçlar olarak görmek ve bütün iyi andaçlar gibi
onları da müze ve arşive göndermektir. Ama fotoğraflar karanlığa
doğru 'sessizce yol alırken' görsel dünyanın nesneleri ve özneleri olma
işlevlerini, modernistlere hitabeden özellikler betimleyicilik, nesnellik,
netlik, tekillik- temel alarak değil postmodernist özellikleri temel alarak
yerine getirmektedirler. Son yirmi yılda fotoğraf bu açıdan temel ve geri
döndürülemez biçimde yeniden tanımlanmıştır. (Graundberg, A.,
2002:19). Özellikle montaj, birbirinden kopuk görüntüleri birleştirerek
elde ettikleri kompozisyonları Picasso’nun çizimine fotoğraf, birkaç yıl
sonra yine bir çizimine müze bileti yapıştırması, 1911’de Braque’ın
harfleri soyut eleman olarak resme sokmasıyla geleneğe karşı girişilen
tavır, Analitik ve Sentetik Kübizm olarak adlandırılan iki dönemin
arasındaki arayış olarak nitelendirilmiştir. Sonraki dönemlerde kâğıt
yapıştırmaları pek çok akımı ve hareketi de etkilemiştir (Demir, 2012,
s.7). “Bambu Sandalyeli Natürmort” (Resim 1) adlı eser, kolajın
resimde kullanımına dair ilk örneklerden biridir.
Resim 1. P.Picasso, “Bambu Sandalyeli Natürmort”, 1912.
Kolaj malzemesi olarak kullanılan, her türlü görsel kültür
unsurları toplumsal kimliği oluşturma yollarından biridir. Günümüzde
düşünce evrenimizi çepe çevre saran görüntüler, imgeler, bizimle
durmadan konuşmakta ve farklı çağrışımlarla bir yargıya varmamıza ön
ayak olmaktadır (Karadağ, 2004, s.41). Fotoğraf ve kolaj etkileşiminde
popüler kültür ve dönemin imgelerinin estetik malzeme olarak
328 / Dr. Merve YILDIRIM EKEV AKADEMİ DERGİSİ
almasada türler arasımelez eserlerin artmasınanedenolmaktadır.Yaratılanbumelezçalışmalarda,sanalkaraktervemekânların,gerçeklikalanınadâhilolduğubirsüreçbaş-lamakta,bilgisayaryazılımlarıylaikincilbirgerçeklikalanıolansanalgerçekliklerüre-tilmektedir.Oluşturulanbugörüntüler,aslında,Baudrillard’ınsimülakrıyerinegeçmekteveaslıolmayanbirkopyaolarakyaratılmaktadır.Bugörüntülerdeasılgerçekyokolmuşvebir simülakrum tarafındanyerleri alınmıştır.Orijinalinçoktankaybolduğusimülas-yon evresinde, görüntüler gerçek dünyadaki anlamlardan ve göndergelerden bağımsızolaraküretilmektedir.Üretilensanateserlerindeyadabilgisayaroyunlarındasimülatifanlatımlarınyoğunolarakkullanıldığıgözlenmekte,aslıolmayankopyalarvekişiliklerizleyenlerveyaoyunoynayanlar tarafından alımlanmakta, yeni yaşamsalgerçeklilerinkurulduğugözlemlenmektedir.Dijitalsanatyaklaşımıylabugünteknolojiylesanatın,ger-çeklesanallığın,yerleşikalgıyladuyuyitiminin,dolayısıyladüşügerçekmişgibiyaşatanyanılsamalara gönderme yapmaktadır.Yanılsama, gerçekliğin sanat yapıtında yenidenüretilmesidemektirvebireserdeimgeleringöndermeyaptıklarıgerçekliklerolarakde-ğerlendirilmektedir.Bubağlamdayenidenüretimyerleşikperspektifgerçekliğinyokolu-şunudagündemegetirmektedir.Sanatsalanlatımgenellikleberaberindepolitikanlatımıdagetirmektedir.Bubağlamda,toplumsaldeğişmeyadapolitikdeğişiklikyapmaküzerekasıtlıbirşekildeeylemyapanaktivistlerdijitalsanatiçindeoldukçayoğunolarakvarlıkbulabilensanatçılarolmaktadırlar.Eskidenberivarolanaktivistsanatçılarınbilgisayaryazılımvedonanımları, internet,mobil iletişimaraçları, fotoğrafmakinesivevideolargibidijitalleşenortamlarvasıtasıylaprotestovemuhalefetetmekonusundaözgürleştik-lerisöylenebilmektedir.Siyasikarşıtlıkdışındaaktivistsanatçılardin,feminizm,çevre,vejetaryenlikgibi toplumsalhareketleri destekleyerek, insanlarındavranışları üzerindedeğişimleryaratmayadaçalışabilmektedirler.Ayrıca,toplumsalhareketleridestekleyenyasadışı ancak şiddet içermeyendijital eylemleryapanhaktivistler (aktivisthackerlar)websiteleriniişgaletme,virüssaldırıları,bilgihırsızlığı,bilgisayarsistemlerinigöçert-megibiyöntemlerleprotestolarınısiberdünyadagerçekleştirmektedirler(Sağlamtimur,2010,s.229).
4.1. Dijital Sanatın İlk Örnekleri Bilimadamları,yalnızcabiraraçyadaortamolarakgörmedikleribilgisayarda,so-
yutbilgiyiyaratarak,yenisanalgörüntülerüretmişlerdir.1946yılındasilahvenükleerhesaplamalariçinelektronikveriişlemekapasitesinesahipilkbilgisayarENIAC(Elek-tronicNumericalIntegratorandComputer),ABD’libilimadamlarıtarafındangeliştiril-miştir.ENIACilebaşlayanilkbilgisayarörneklerindematematikselhesaplaryapılmayabaşlanmış,buhesaplamalarsonucundaeldeedilenverilerestetikamaçlardoğrultusundakullanılmıştır.Sanatbiçimleriiçindematematiksel,geometrik,bilimsel,soyutvetekno-lojik temeller,dijital sanatınbaşlangıcındaönemlikaynaklarıoluşturmuştur.Teknolojialanındauzmanlaşmışbilimadamları ile sanatçılarıortakçalışmalarayöneltmekama-cıyla1966’daNewYork’taAmerikanSanatveTeknolojiDeneyleri(EAT)adlıbirkuru-
329DİJİTAL SANAT VE KOLAJ
luşoluşturulmuştur.BunuArjantin,İngiltere,YugoslavyaveJaponya’dakurulanbaşkamerkezlerizlemiş,çeşitlisergilerdüzenlenmiştir.DijitalsanatınilköncülerindensayılanAmerikalımatematikçivesanatçıBenLaposky,1950’liyıllarınbaşındadalgaformla-rındanelektronikgörüntüleryaratmıştır.SoyutGeometrikResim,Kübizm,SenkronizmveFütürizmdenesinlenmişveçalışmalarını ilişkilendirdiği sanat formlarıarasındaOpSanat’ıgöstermiştir.ÖncülerdenkabuledilenbirbaşkasanatçıvematematikçiHerbertW.Franke,1956’dayaptığıilkçalışmalarıolan“ElektronikSoyutlamalar”BenLaposky’ninçalışmalarıilebüyükbenzerlikgöstermiştir.DahasonraiseyönetmenolanJohnWhitneySr’ninçalışmalarıdikkatçekmiştir.DeneyselfilmlerüretenWhitney,sanatsalamaçlarınıgerçekleştirmekiçingerekli teknolojikvematematikselyeteneklerinigeliştirmiştir.BuilkörneklerdensonraCharlesCsuri,MichaelNoll,FriederNake,EdwardZajec,KennethKnowlton’aaitdijitalçalışmalargörülmektedir(Sağlamtimur,2010,s.219).Enalışılma-mışbilgisayarsanatüretimlerindenbiri,bilgisayarlarıprogramlamak,80’lerinbaşlarındaressamlıkkariyerinibırakan,başarılıbirİngilizsoyutressamolanHaroldCohen’eaittir.Amacı, kendi çalışmasında kullandığı sanatsal kompozisyonun kurallarını bilgisayaraöğretmektirvebuamaç,“AARON”isimli(ArtificialIntelligence/YapayZekâ)birprog-ramlasonuçlanmıştır.Başlangıçta,büyükbirbuzdolabıboyutundaminibilgisayarlarüze-rindeçalışmış,1983’teLondra’daTateGaleri’debutarzdasergiyapmıştır(King,2002,s.90).Dijitalsanatınözeltarihinebakarsak,fotoğrafvegörsellikalanındaçokgüçlübirokul olanAlmanStuttgartTeknikYüksekOkulu, ilk kezNewYork’daHowardWiseGallery’de bilgisayar sanatı sergileri açmaya başlamıştır. 1968’de ise, LondraÇağdaşSanatlarEnstitüsü-ICA’daAvrupa’da ilk bilgisayar sanatı sergisi açılmış, arkası çeşit-lenerek, güçlenerek gelmiştir (Çizgen, 2007, s.69). 1986’dan sonraPaint programları,programlamadilibilmeyensanatçılarınkullanımınauygunhalegelmiş,1987isedijitalçalışansanatçılar içinoldukçakullanışlıolanPhotoshopprogramıThomasKnoll tara-fındangeliştirilmeyebaşlamıştır(Telli,2009,s.2).1990’lıyıllardainternetinvegörüntüişlemeprogramlarınınyaygınlaşmasıyla“dijitalsanat”dahaçokkişininyaratıcılığınıveyarattıklarınıpaylaşmasınısağlamıştır.Bualtyapıların,programlarıngelişmesiveyay-gınlaşmasıyladijital sanat,özgüngörüntüortamlarındanheykel sanatına,dijitalenste-lasyondanperformansa,video,müzikvesessanatına,dijitalanimasyonagenişlemiştir.BilgisayarteknolojisidenilincegözardıedilmemesigerekenbirülkeolanJaponya’danönemlieserlerveren“DigitalArt”sanatçısıYoshuyukidikkatçekmektedir.Abe,yapıtla-rındageometriknesneleri,çoğunlukladahiperbolikveparabolikyüzeylerilerastlantısalöğelerinoluşumsüreçlerinikonualmıştır.Yıllardırbirçokuluslararası“ElektronikSanat”sergisindeyapıtlarıyeralanAbe’nindekonuhakkındabirçokyayınıbulunmaktadır(Tel-li,s.2).
araç, ortam veya konu olarak kullanılabilme seçimi yaratmıştır
(Sağlamtimur, 2010, s.221). Dijital sanat dijital sistemlerin analoglara
göre hız, kalite ve performans bakımından üstünlüğü var. Dijital medya,
birbirinden farklı medya platformlarında kolayca naklediliyor, kolayca
yönlendiriliyor, ağ kurabiliyor, saklanabiliyor, uzaktan erişilebiliyor ve
dağıtılıyor, saklama ve nakil süreçlerinde bozulmaya karşı daha
dayanıklı, kalitesinden bir şey kaybetmeden sonsuz sayıda
çoğaltılabiliyor (Creeber, Martin, 2009, s. 2).
Resim 4.PeteHarrison,dijitalart
332 / Dr. Merve YILDIRIM EKEV AKADEMİ DERGİSİ
İngilterelisanatyönetmenivedijitalsanatçısıolanPeteHarrisonçalışmalarındaFo-toğraflar üzerinde kendi dünyasını yaratarak ışık oyunlarıyla şekilleri amacına uygungerçekçibiranlatımlayorumlar.Çalışmalarındaendüstrininhızınıfütüristbiryaklaşımlasunar.Renklivesüperdengelikompozisyonlaragösterdiğiyetenek,aynızamandabirçokdijitalsanattutkununudaheyecanlandırıpveilhamverir.Dijitalsanattarihininenpopü-leröğretilerindenbirini tanımladıve insanların“Aeiko tarzı”olarakadlandırdığı şeyi,ünlüdinamikaydınlatmateknikleriylebirleştirerekyaygınveyerdeğiştirmeetkilerininbirkarışımıolaraktanımladı.Harrison,trendleribelirlemeyevedijitalsanatınsınırlarınıçeşitliplatformlardazorlamayadevamedenbirsanatçıdır.
ve çözülme yaratır. Bu olguyu en çarpıcı biçimde ele alan, John
Heartfield’in fotomontajlarıdır. Bu çalışmalar anti-faşist görsel
kültürün en etkili örneklerini oluşturur. Resim 4. ‘Yaşasın tereyağı
bitmiş’ adlı çalışma tipik bir örnektir. Savaşın sonuçlarıyla yüzleşen
Almanya ekonomisinin kötüye gidişi sonucunda baş gösteren yiyecek
kıtlığının faydalarını anlatan Herman Goring‘in “Demir bir ülkeyi her
zaman güçlendirir. Tereyağı ve domuz ise sadece insanları şişmanlatır”.
Söylemine gönderme yapmaktadır.
Resim 1 John Heartfield Hurrah, There's No Butter Left 19 Aralık
1935.
Fotomontajı salt kışkırtıcı görsel bir atmosfer yaratmak için
kullanıyorlardı. Anarşist eğilimlerin politik ağırlığını taşıyan kışkırtıcı
imgesel fragmanlar, gazete parçaları, harfler ve sözcüklerden oluşan
teknik yapı “typophotomontage” olarak adlandırmışlardır.
Resim 5.JohnHeartfieldHurrah,There'sNoButterLeft19Aralık1935.
334 / Dr. Merve YILDIRIM EKEV AKADEMİ DERGİSİ
Resim 6.RaoulHausmann'TatlinatHome',1920(kolaj)
Mekanikimajçoğaltmadijitalgörüntülemevemanipülasyonteknikleriyledahailerigitmiştir.Sanallık artıkher alandavedüzeydeyerleşikgerçeğinyerini almış, sanatsalüretimdeönplanaçıkmıştır.BerlindadagrubundanRaoulHausmann‘ınyaptığıkolajlarve asemblajlar, savaşın ve saldırganlık ruhunun rasyonel aklın iflasının bir göstergesiolarakgörülür.
Resim 7.RaoulHausmann,DadaConquers(1920)
22
Resim 2 Raoul Hausmann 'Tatlin at Home', 1920 (kolaj)
Mekanik imaj çoğaltma dijital görüntüleme ve manipülasyon
teknikleriyle daha ileri gitmiştir. Sanallık artık her alanda ve düzeyde
yerleşik gerçeğin yerini almış, sanatsal üretimde ön plana çıkmıştır.
Berlin dada grubundan Raoul Hausmann‘ın yaptığı kolajlar ve
asemblajlar, savaşın ve saldırganlık ruhunun rasyonel aklın iflasının bir
göstergesi olarak görülür.
Resim 7. Raoul Hausmann, Dada Conquers (1920)
22
Resim 2 Raoul Hausmann 'Tatlin at Home', 1920 (kolaj)
Mekanik imaj çoğaltma dijital görüntüleme ve manipülasyon
teknikleriyle daha ileri gitmiştir. Sanallık artık her alanda ve düzeyde
yerleşik gerçeğin yerini almış, sanatsal üretimde ön plana çıkmıştır.
Berlin dada grubundan Raoul Hausmann‘ın yaptığı kolajlar ve
asemblajlar, savaşın ve saldırganlık ruhunun rasyonel aklın iflasının bir
göstergesi olarak görülür.
Resim 7. Raoul Hausmann, Dada Conquers (1920)
335DİJİTAL SANAT VE KOLAJ
Resim 8. EugeniaLoli,Oneofthe50water-nymphNereids,motherofachilles.
Yenimedyaprofesörü,RichardRogersiseyenimedyanınüçanaözelliğinietkileşim(interaction),kitlesizleştirme(demassification)veeşzamansızlık(asynchronity)olaraksıralar.Rogers,etkileşimsayesindealıcıvevericininkarşılıklıolarakbirbirlerindenet-kilendiklerini,kitlesizleştirmesayesindedebüyükbirkullanıcıgrubuiçindeherbireyleözelmesajdeğişimiyapılmasınınolasıkılındığınıvurgular.Rogers,yenimedyanınaynıandalıkgerekliliğiniortadankaldırarakbireye istediği zamandamesajgöndermeveyaalma imkânı sağladığından eş zamansızlık (asenkron) özelliği taşıdığını ortaya koyar(Rogers’tanAktaranAydoğan,2013,s.217).Dijitalsanattakolajtekniğiuygulamalarınınenönemliözelliğideetkileşiminçiftyönlüboyutkazanarakalıcıyıdakaynakdurumunadönüştürmesidir.
ivmesikazanmıştır.Dijitalteknolojilerinimkânvearaçlarıylayaratılansanatsalürünleriçağdaşhayatınvazgeçilmezortamlarındanbirihalinegetirmiştir. Bilgisayaryazılımınıvedonanımınıkullanarakelektronikortamdagörselveyaişitselsanateserlerininüretimiolarakgörülendijitalsanat,Dijitalsanatınçoğaltılabilirveyenidenüretilebilirolmasınınyanında,dijital sanat, bir araçveortamolarakkullanılandijital teknolojilervasıtasıy-la simülasyon,yapayyaşam,manipülasyon, etkileşimgibi farklı anlatımsal içeriklerlekendinizenginleştiripfarklılaştırmaktadır.Vegünümüzdebilimveteknolojiyleçoksıkıbiçimdeiçiçegeçmişbirsanatsalanlatımbiçimidir.Dijitalsanatveeserlerinidahaiyikavrayabilmek için, dijital teknoloji ve çağdaş sanat ilişkisini, eserlerin nasıl ve han-giteknolojilerleüretildiğini,dijitalsanatçınıniçdünyasınıveanlatımtarzınıirdelemekgerekir.Günümüzdedijitalgörüntülemeve fotoğraf,dijitalheykel,dijitalenstalasyon,performans,müzikveses,animasyon,sanalvegenişletilmişgerçeklik, internetveağ,filmvevideoçalışmalarıkendibaşınayadainternetüzerindeyaratılanetkileşimortamıileoluşturulansanatsalüretimbiçimlerinedönüşmüştür.ChristianePaul’unyaptığıbusınıflamanındışındadijital sanat ve elektronik ortamdaüretilen sanat kapsamı altındafotoğrafikmanipülasyon,çokluortamprojeleri,dijitalresim,fractalsanat,algoritmiksa-nat,etkileşimlisanat,sistemlersanatı,dijitalşiir,dijitalefektler,videooyunsanatı,pikselsanatıgibifarklıisimleraltındafarklıanlatımbiçimlerikategorizeedilebilmektedir(Sağ-lamtimur,2013,s.229).Çağımızdabilimveteknolojininhızlıgelişimi,bilgibirikimininenüstdüzeyeulaşması,yenikavramlarınvefarklıgörseldeğerlerinoluşmasıyenimedyasanatıolarakdaisimlendirilendijitalsanatın,disiplinlerarasıyaklaşımlarda,sanat,ta-sarımveteknolojiilebirlikteifadegücübulmasısanatınsayısallaştırılmışverilerleküre-selleşmesayesindeheryereulaşılabilirhalegelmesiveüretilensanateserlerininsayıla-mayacakkadarçokolasılıkiçindeüretilmesinedefırsatsunmuştur(Yazgaç,2012,s.287).Kolaj elemanı olarak fotoğraf yada fotoğrafik imgeler, sanatsal gelişmeler ve tüketimçağındaki teknolojik ilerlemeler ileplastik sanatlarınçağdaşoluşumlarındaönemlibirrolalmıştır.Sayısızkaynaktan,aynıadlı türlüçeşitliliktedosyalarıçağırarakalternatifbirgrafikarayüzüoluşturmak,dolayısıylailetininsabitliğivekaynağıntekliğiöneminiyitirmektedir.Verileringörselleştirilmesiyadaakışlarınınharitalarhalinegetirilmesi,ile-tişimdeverilerincisimsizleştiğini,süreklibirakışiçindeolduğunuveizleyicitarafındanfiltrelenebileceğiniyadatekrardüzenlenebileceğinigöstermektedir.Budurumdabizlereizleyicinintercihinin,görselseçimininveiçeriğemüdahalegücününyeniteknolojilerle
337DİJİTAL SANAT VE KOLAJ
somutlaşmasınıgöstermektedir.Dijitalsanatınsüreklikendiniyeniliyorvegüncelliyorolmasıdayenigörseldeğerlerinoluşmasınaolanaksağlamaktadır.Budoğrultudagelişendinamiklerin,çağdaşsanatçılardagörüntüvesesboyutugibitemelöğelerinbirlikteliğinioluşturandijital sanat, sanatçılar tarafından tercihedilmesindeönemlietkenlerdenbiriolmaktavedijitalsanatıncazibegücünüarttırmaktadır.Dijitalsanatı,çağındeğerlerinegörefarklıbirgözleyenidenoluşturmakayrıbirönemkazanmaktadır.Farklıdisiplinlerinbirarayagelereküretimyapabildiğibiralanıkapsamasınedeniyledetakımçalışmasınıbaşarıyla sürdürebilecekekiplerinoluşmasıdijital sanatıngelişimi içingereklidir.Fel-sefesiyle, tasarımıyla formlarıyla, renkleriyle ve yapay zekayla ortaya konan kolaj veasamblajlarlarıyladijitalsanatyenidünyanınbakışaçısınıpolitizeederkensanatıyenidenanlamlandırmaktadır.
Aydın Üniversitesi Dergisi,26,Altunay,A.(2012).Bir sanat yüzeyi olarak ekran.İstanbul:YeniMedyaYayınları.Akay,A.(2005).Sanatın durumları.İstanbul:BağlamYayınları.Akın,C.(2015).Dijital sanatlarda etkileşimsellik, Türkiye’de etkileşimsel dijital sanatla-
rın konumu üzerine bir inceleme,(DoktoraTezi).YüksekÖğretimKuruluUlu-salTezMerkezi’ndenedinilmiştir.(TezNo.398467)
Kutup,N.(2010).İnternetvesanat,yenimedyavenetart,Muğla Üniversitesi XII. Aka-demik Bilişim Konferansı Bildirileri,10-12Şubat.
King,M.(2002).Computersand modern art: Digital art museum. creativityan cognition. Eds: Ernest Edmonds, Linda Candy, Terence Kavanagh, Tom Hewett,LougboroughUniversity,NewYork:ACMPres.
Manovich,L. (2003). Introduction to new media reader. The new media reader. Edt.NoahWardrip- Fruin andNickMontfront. London:MIT PressTomHewett,LougboroughUniversity,ACMPres:NewYork.
Sağlamtimur,Z.Ö.(2010).Dijitalsanat,Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,10(3),217-229
Jonathan,C.(2004).Gözlemcinin teknikleri,İstanbul:MetisYayınları.Wilson,L.(2003).Interactivity or interpassivity: A question of agency in digital play,
SanatYayınları.Telli,H.(2006).Noktalar senfonisi. Dijital art,Ankara:GranitYayınları.Yılmaz,O.(2016).Heykeldesoyutlaşanbedenimgeleri.MSKU Eğitim Fakültesi Dergisi,