K S Stosunki polsko-litewskie w latach 1990–1995 – pocz¹tki wspó³pracy Wstêp Bardzo du¿y wp³yw na wzajemne relacje mia³a wspólna historia obu naro- dów i pañstw. Przez d³ugi czas, a szczególnie w pocz¹tkowym okresie odrodzenia narodowego na Litwie, problemy historyczne i ich odmienna interpretacja domi- nowa³y we wzajemnych kontaktach. Ró¿nice zdañ dotyczy³y w szczególnoœci: unii polsko-litewskiej, przy³¹czenia Wilna do Polski w 1922 r., relacji w okresie miêdzywojennym, dzia³alnoœci AK na WileñszczyŸnie w czasie II wojny œwiatowej, wzajemnych stosunkach polsko-litewskich w ramach Litewskiej Socjalistycznej Republiki Litewskiej. Wy¿ej wymienione problemy by³y wielokrotnie opisywane przez wybitnych badaczy. Nale¿y zaznaczyæ, i¿ kwestie historyczne maj¹ po dzieñ dzisiejszy wp³yw na wzajemne relacje . Na Litwie mieszka liczna (druga co do wielkoœci) polska mniejszoœæ narodo- wa. Tradycje pobytu Polaków na Litwie siêgaj¹ XIV–XV w., obecnie zaœ skupieni s¹ przede wszystkim w Wilnie i jego okolicach, a w wielu miejscowoœciach na WileñszczyŸnie stanowi¹ wiêkszoœæ. Bior¹c pod uwagê wy¿ej wspomniane kwe- stie historyczne i narodowoœciowe – mia³o to powa¿ny wp³yw na wzajemne rela- cje w koñcu XX w. Autor stara³ siê scharakteryzowaæ relacje polsko-litewskie w okresie 1990–1995 w sposób chronologiczny. Pokazano, w jaki kszta³towa³y siê stosunki polsko-litew- skie w wymiennym czasie i jakie czynniki o tym decydowa³y. Autor chcia³ pod- kreœliæ, i¿ tekst stanowi tylko przyczynek do dalszych prac nad podjêt¹ tematyk¹. W materiale wykorzystano liczne Ÿród³a z tego okresu w postaci dokumen- tów, tj. deklaracje, umowy, wyst¹pienia. Odwo³ano siê do artyku³ów naukowych, prasowych, a tak¿e do bogatej literatury przedmiotu.
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
K�������� S���������
Stosunki polsko-litewskie w latach 1990–1995
– pocz¹tki wspó³pracy
Wstêp
Bardzo du¿y wp³yw na wzajemne relacje mia³a wspólna historia obu naro-dów i pañstw. Przez d³ugi czas, a szczególnie w pocz¹tkowym okresie odrodzenianarodowego na Litwie, problemy historyczne i ich odmienna interpretacja domi-nowa³y we wzajemnych kontaktach. Ró¿nice zdañ dotyczy³y w szczególnoœci:unii polsko-litewskiej, przy³¹czenia Wilna do Polski w 1922 r., relacji w okresiemiêdzywojennym, dzia³alnoœci AK na WileñszczyŸnie w czasie II wojny œwiatowej,wzajemnych stosunkach polsko-litewskich w ramach Litewskiej SocjalistycznejRepubliki Litewskiej. Wy¿ej wymienione problemy by³y wielokrotnie opisywaneprzez wybitnych badaczy. Nale¿y zaznaczyæ, i¿ kwestie historyczne maj¹ podzieñ dzisiejszy wp³yw na wzajemne relacje�.
Na Litwie mieszka liczna (druga co do wielkoœci) polska mniejszoœæ narodo-wa. Tradycje pobytu Polaków na Litwie siêgaj¹ XIV–XV w., obecnie zaœ skupienis¹ przede wszystkim w Wilnie i jego okolicach, a w wielu miejscowoœciach naWileñszczyŸnie stanowi¹ wiêkszoœæ. Bior¹c pod uwagê wy¿ej wspomniane kwe-stie historyczne i narodowoœciowe – mia³o to powa¿ny wp³yw na wzajemne rela-cje w koñcu XX w.
Autor stara³ siê scharakteryzowaæ relacje polsko-litewskie w okresie 1990–1995w sposób chronologiczny. Pokazano, w jaki kszta³towa³y siê stosunki polsko-litew-skie w wymiennym czasie i jakie czynniki o tym decydowa³y. Autor chcia³ pod-kreœliæ, i¿ tekst stanowi tylko przyczynek do dalszych prac nad podjêt¹ tematyk¹.
W materiale wykorzystano liczne Ÿród³a z tego okresu w postaci dokumen-tów, tj. deklaracje, umowy, wyst¹pienia. Odwo³ano siê do artyku³ów naukowych,prasowych, a tak¿e do bogatej literatury przedmiotu.
Polska i Litwa znalaz³y siê po II wojnie œwiatowej w strefie wp³ywów ZSRR.Znacznie trudniejsza by³a sytuacja Litwy, która funkcjonowa³a jako Litewska So-cjalistyczna Republika Radziecka, stanowi¹c czêœæ ZSRR. Proces zmian w obydwukrajach przebiega³ odmiennie na prze³omie lat osiemdziesi¹tych i dziewiêædzie-si¹tych XX w. W wypadku Polski decyduj¹cy okaza³ siê „okr¹g³y stó³” i jego kom-promisowe decyzje z kwietnia 1989 r., nastêpnie wybory z 4 czerwca 1989 r. orazpowstanie rz¹du Tadeusza Mazowieckiego. Nowy gabinet stara³ siê sformu³owaækierunki dzia³añ w polityce zagranicznej w taki sposób, aby uwzglêdnia³y one za-chodz¹ce zmiany geopolityczne. Podkreœlano jednoczeœnie wagê relacji zeZwi¹zkiem Radzieckim. Minister spraw zagranicznych, Krzysztof Skubiszewski,mówi³: „Kluczow¹ spraw¹ polskiej strategii politycznej s¹ stosunki ze Zwi¹zkiemRadzieckim. Bêdziemy przestrzegaæ istniej¹cych uk³adów i opowiadamy siê zde-cydowanie za wzajemnym poszanowaniem interesów narodowych. Jednak¿eposzanowanie to nie narzuca ¿adnych ograniczeñ co do wyboru, b¹dŸ zmiany sy-stemu ustrojowego”�.
Proces zmian dokonywa³ siê tak¿e w ZSRR, w tym na Litwie. Na pocz¹tku1990 r. dosz³o do wyborów do Rady Najwy¿szej Litewskiej SRR, a prowadzonawówczas kampania wyborcza wyraŸnie zapowiada³a prze³om w kwestii niepod-leg³oœci�. Wybory do Rady Najwy¿szej Litewskiej SRR odby³y siê 24 lutego 1990 r.;70 mandatów (na 133 mo¿liwych) zdobyli w nich kandydaci bezpartyjni jako kan-dydaci Sajudisu�.
Pierwsza sesja Rady Najwy¿szej Republiki Litewskiej rozpoczê³a siê 10 marca1990 r. Przewodnicz¹cym Rady Najwy¿szej zosta³ Vytaustas Landsbergis, nato-miast Lider Sajudisu stan¹³ na czele litewskiego parlamentu�. 11 marca 1990 r. RadaNajwy¿sza Republiki Litewskiej og³osi³a Akt Niepodleg³oœci�, przywracaj¹c jed-
noczeœnie nazwê Republika Litewska oraz god³o i znak pañstwa – Pogoñ�. Powróco-no równie¿ do Konstytucji Litwy z 12 maja 1938 r.� Parlament litewski zwróci³ siêponadto do wolnych narodów œwiata z proœb¹ o poparcie, pomoc i solidarnoœæ�.
11 marca 1990 r., podczas historycznego g³osowania Aktu Niepodleg³oœciw Litewskiej Radzie Najwy¿szej, polscy deputowani byli jedynymi, którzywstrzymali siê od g³osu�. Œciœlej rzecz ujmuj¹c – trzech Polaków g³osowa³o „za”,a szeœciu wstrzyma³o siê od g³osu��. By³o to wyrazem zaniepokojenia sytuacj¹mniejszoœci polskiej na Litwie. Nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e wp³ynê³o to negatyw-nie na wzajemne relacje��. Natomiast samo og³oszenie przez Litwê niepodleg³oœcizosta³o bardzo dobrze przyjête przez polskie spo³eczeñstwo��. Pewnym proble-mem by³a jedynie sytuacja Polaków na Litwie i artyku³owane wówczas kwestie –sprawa „autonomii” Wileñszczyzny, problemy szkolnictwa polskiego na Litwie,u¿ywanie jêzyka polskiego i inne��.
Rz¹d polski ju¿ 13 marca 1990 r. deklarowa³ poparcie dla prawa do samosta-nowienia Litwy, ale jednoczeœnie mia³ œwiadomoœæ pewnych ograniczeñ tegoprocesu. Dokumentem rz¹dowym by³o oœwiadczenie w sprawie deklaracjio przywróceniu pañstwa litewskiego, w którym popar³ on zamiar uzyskaniaprzez nie odrêbnej pañstwowoœci��. Wynika³o to z koncepcji tzw. dwutorowoœci –czyli popierania d¹¿eñ do samostanowienia republik radzieckich, ale w takim za-kresie, który nie nara¿a³ interesów polskich w relacjach z ZSRR��. W³adze polskie
w dalszym ci¹gu podkreœla³y trudn¹ sytuacjê prawno-miêdzynarodow¹. MszKrzysztof Skubiszewski mówi³ o tym w czasie wyst¹pienia sejmowego w kwiet-niu 1990 r., odnosz¹c siê do relacji z pañstwami wystêpuj¹cymi z ZSRR: „(…) kon-cepcja tych stosunków, szczególnie wobec uzyskiwania przez republiki samo-dzielnoœci w pewnych sprawach wymaga wypracowania. Trudnoœci¹ jest p³yn-noœæ ca³ego procesu, niemniej nad koncepcj¹ tak¹ pracujemy”��.
Jeszcze w marcu 1990 r. przyby³a do Wilna delegacja Obywatelskiego KlubuParlamentarnego pod przewodnictwem Bronis³awa Geremka. Prowadzono roz-mowy z delegacj¹ Sajudisu oraz dosz³o do spotkania z Vytautasem Landsbergisemi premier Kazimierà Prunskienë. 27 marca 1990 r. og³oszono Wspólny Komunikat,
w którym zapewniano o ostatecznym kszta³cie granic. Nie by³ to dokumentrz¹dowy, ale mia³ bardzo du¿e znaczenie polityczne. 26 listopada 1990 r. MSZprzekaza³o odpowiednikowi litewskiemu Aide Memoire w sprawie potrzeb mniejszo-
œci polskiej w Republice Litewskiej��. W³adze polskie popar³y ideê szerokiej autonomiijêzykowej i kulturalnej mniejszoœci polskiej na Litwie, ale nie opowiada³y siê zaautonomi¹ polityczn¹��.
Drugim kluczowym wydarzeniem by³a interwencja zbrojna w Wilnie koman-dosów radzieckich 13 stycznia 1991 r. W trakcie zajœæ zginê³o 14 osób, a wypadkiokreœlono mianem krwawej niedzieli�. Ju¿ 11 stycznia 1991 r. komandosi zajêli DomPrasy w Wilnie, d¹¿¹c do opanowania kluczowych litewskich mediów��. Te tragi-czne zdarzenia zbieg³y siê z podwy¿k¹ cen ¿ywnoœci, któr¹ w³adze Litwy og³osi³ykilka dni wczeœniej��. Spowodowa³o to kryzys rz¹dowy i dymisjê rz¹du KazimieryPrunskiene��. Fakt niezadowolenia spo³ecznego zosta³ wykorzystany przez do-wodz¹cych akcj¹ w Wilnie. Tragizm nocnych wydarzeñ z 12 na 13 stycznia 1991 r.uwypuklono w prasie ukazuj¹cej siê na Litwie��. Bardzo du¿e znaczenie mia³oudzielenie pomocy msz Litwy Algirdasowi Saudargasowi w czasie trwaj¹cej inter-wencji radzieckiej na Litwie. Minister Saudargas mia³ pe³nomocnictwa do utwo-rzenia rz¹du emigracyjnego w razie problemów w Wilnie��. W nastêpnychmiesi¹cach wp³ynê³o to na ocieplenie we wzajemnych relacjach.
Decyduj¹cy dla Litwy okaza³ siê nieudany pucz w Moskwie, po³¹czonyz prób¹ odsuniêcia od w³adzy Michai³a Gorbaczowa i przywrócenia starego syste-mu radzieckiego. Za³amanie przewrotu mia³o istotne znaczenie dla Litwy i in-nych pañstw ba³tyckich. Litwa w tych trudnych chwilach potwierdzi³a Akt
Niepodleg³oœci, a nastêpnie 27 sierpnia 1991 r. wprowadzi³a kontrolê graniczn¹i wizy. 6 wrzeœnia 1991 r. Rada Najwy¿sza ZSRR anulowa³a aneksjê pañstw ba³ty-ckich i ich wcielenie do ZSRR��. Fakt ten nale¿y uznaæ za formalne uznanie nie-podleg³oœci pañstwa litewskiego, a tak¿e £otwy i Estonii��. Warto zaznaczyæ, i¿ ju¿w koñcu sierpnia 1991 r. niepodleg³oœæ Litwy uzna³y pañstwa skandynawskie:Islandia, Szwecja, Norwegia i Dania��. Z Dani¹ i Norwegi¹ ad hoc przywróconostosunki dyplomatyczne. Systematycznie do w³adz litewskich nap³ywa³y infor-macje od innych pañstw o fakcie uznania niepodleg³oœci Litwy��.
W³adze RP zareagowa³y na te wydarzenia, wydaj¹c 26 sierpnia 1991 r. oœwia-dczenie, w którym wskazywano na mo¿liwoœæ nawi¹zania stosunków dyploma-tycznych z pañstwami ba³tyckimi. Polska uznawa³a pañstwowoœæ Litwy i innychkrajów regionu�. 2 wrzeœnia, w Wilnie, nast¹pi³a wymiana listów ministrówspraw zagranicznych dotycz¹cych ustanowienia stosunków dyplomatycznych,a 5 wrzeœnia dosz³o ostatecznie do ich nawi¹zania. Fakt, ¿e Polska by³a dopierosiedemnastym pañstwem, które uzna³o Litwê na forum miêdzynarodowym, ne-gatywnie wp³yn¹³ na pocz¹tkowy klimat wzajemnych relacji��. 27 listopada 1991 r.w Wilnie zosta³a otwarta ambasada polska i by³ to powa¿ny krok w stosunkachpolsko-litewskich��.
Wp³yw na wzajemne relacje mia³o po³o¿enie mniejszoœci polskiej na Litwie.Z jednej strony Polacy na Litwie artyku³owali pewne problemy, które nie by³yrozwi¹zywane, np. sprawy jêzykowe, z drugiej zaœ Litwini zarzucali im popiera-nie dzia³añ radzieckich na Litwie – czyli d¹¿enia do utrzymania Litwy w sk³adzieZSRR. Litwini zdecydowanie potêpiali propozycje autonomii Wileñszczyzny��,wiêcej – zdecydowali siê na rozwi¹zanie samorz¹du wileñskiego i solecznickiego,co spowodowa³o pogorszenie wzajemnych relacji. Ze strony polskiej i litewskiejwydano oœwiadczenia, które nie wp³ywa³y na poprawê sytuacji��. Poza tym, prio-
rytetem w realizacji polityki europejskiej by³a wówczas dla Litwy Skandynawia.Zdecydowanie wa¿niejsza, z punktu widzenia Litwy, by³a równie¿ sytuacja wew-nêtrzna Rosji. Mniejszoœæ polska traktowana by³a zaœ jako narzêdzie Moskwy��.
Polsko-litewska deklaracja z 13 stycznia 1992 r.
Na pocz¹tku 1992 r., w dniach 12–14 stycznia, dosz³o do wizyty msz KrzysztofaSkubiszewskiego w Wilnie. W trakcie wizyty delegacja spotka³a siê z przewod-nicz¹cym Rady Najwy¿szej RL, Vytautasem Landsbergisem��. 13 stycznia 1992 r.podpisano Deklaracjê o przyjaznych stosunkach i dobros¹siedzkiej wspó³pracy miêdzy
Republik¹ Litewsk¹, a Rzeczpospolit¹ Polsk¹��. Ze strony polskiej dokument podpisa³msz Krzysztof Skubiszewski, a ze strony litewskiej, szef dyplomacji, Algirdas Sau-dargas��. Msz Krzysztof Skubiszewski, w swoim przemówieniu w Radzie Najwy¿-szej Republiki Litewskiej podkreœla³, i¿ pomimo problemów Polska od 11 marca1990 r. popiera³a aspiracje narodu litewskiego do niepodleg³ego pañstwa, a od-nosz¹c siê bezpoœrednio do podpisanej deklaracji, powiedzia³: „Litwa i Polskamaja powód do zadowolenia z faktu, ¿e ju¿ dziœ dysponuj¹ nowoczesnym doku-mentem, jakim jest Deklaracja. Jej normy reguluj¹ stosunki w oparciu o standardyeuropejskie”��.
werennoœci oraz integralnoœci terytorialnej,– nieingerencja w sprawy wewnêtrzne,– powstrzymywanie siê od groŸby u¿ycia si³y,– rezygnacja roszczeñ terytorialnych,– próba stworzenia mniejszoœciom narodowym w miarê pe³nego zaspokojenia
potrzeb jêzykowych, kulturalnych, religijnych i oœwiatowych,– gwarancja u¿ywania imion i nazwisk w brzmieniu i pisowni jêzyka ojczystego,– niewykonywanie dzia³añ, które prowadzi³yby do zmian narodowoœciowych
– mo¿liwoœæ wspó³pracy ekonomicznej i naukowo – technicznej opartej na zasa-dzie wzajemnych korzyœci,
– konsultowanie siê we wszystkich kwestiach, które dotyczyæ mia³y stosunkówdwustronnych oraz wspó³dzia³ania na forum miêdzynarodowymDeklaracja stanowi³a pewn¹ próbê prze³amania wzajemnych lodów.
„Nawi¹zujemy dobr¹ wspó³pracê i posuwamy siê naprzód” – podkreœli³ ministerSaudargas. Minister Skubiszewski uzna³, ¿e deklaracja eliminuje „ró¿ne obawypodnoszone przez stronê litewsk¹”�. Po raz pierwszy zosta³y spisane okreœlonezasady, które mia³y prze³amywaæ obustronne bariery. Zwraca³y uwagê ogólniko-we zapisy deklaracji, lecz nale¿y wspomnieæ o wstêpnych ustaleniach szcze-gó³owych rozmów w nastêpnym okresie. W 1992 r. stosunki Polski z s¹siadamiuregulowane by³y ju¿ traktatami, natomiast z Litw¹ rozmowy dopiero siê zaczy-na³y��.
W trakcie wizyty z³o¿ono podpis tak¿e pod konwencj¹ konsularn¹��. 18 stycz-nia zawarto w Wilnie umowy o wspó³pracy pomiêdzy Radiem i Telewizj¹ obukrajów, a 24 stycznia w Warszawie zosta³a podpisana umowa dotycz¹ca ochronyœrodowiska. Ponadto ministrowie transportu Polski i Litwy ustalili otwarcie kole-jowego przejœcia granicznego w Trakiszkach i drogowego w Szypliszkach. 27 lute-go podpisano tak¿e umowy o wzajemnym handlu i wspó³pracy gospodarczej��.Efektem deklaracji by³y, otwarte w Warszawie i Wilnie, przedstawicielstwa dyp-lomatyczne obu pañstw. Zawarto wreszcie porozumienie o wspó³pracy i wymia-nie w dziedzinie kultury na lata 1993–1994 oraz umowê o pomocy prawneji stosunkach prawnych. Wspó³pracê podjê³y ministerstwa obrony narodowej.Problem stanowi³a wci¹¿ sprawa mniejszoœci narodowych, a tak¿e tryb prywaty-zacji ziemi na Litwie. By³ to czynnik kontrowersyjny, gdy¿ w³adze litewskie tra-ktowa³y okres 1920–1939 na Litwie jako okupacjê. Natomiast propozycjê zmianadministracyjnych i zapowiedŸ utworzenia tzw. „wielkiego Wilna” uznawano zaelement polityki antypolskiej. Problemem by³a równie¿ tzw. atestacja, czyli obo-
wi¹zek wykazania siê znajomoœci¹ jêzyka litewskiego przez pracowników pañ-stwowych, wprowadzony w czerwcu 1992 r., szczególnie dokuczliwy dlanauczycieli w polskich szko³ach. W rejonie Wilna, zamieszka³ego przez Polaków,sprzedawano ziemiê osadnikom, zmieniaj¹c w ten sposób proporcje narodowo-œciowe, co stanowi³o naruszenie deklaracji. Na Litwie nie uregulowano równie¿kwestii pisowni polskich nazwisk. Spraw¹ nie do koñca za³atwion¹ by³y wyborydo rad samorz¹dowych w rejonie wileñskim i solecznickim. Pomimo istniej¹cychproblemów, prowadzono rozmowy w sprawie traktatu polsko-litewskiego��. Jed-nak pewna niechêæ wobec Polaków by³a wyraŸnie akcentowana, co uniemo¿li-wia³o pocz¹tkowo podpisanie porozumienia miedzy oboma pañstwami��.
W pocz¹tkowym okresie, po podpisaniu deklaracji, stosunki dwustronne nieuleg³y poprawie. Spraw¹ kluczow¹ by³y problemy mniejszoœci polskiej na Litwie.Pomimo prowadzonych rozmów i wizyt trudno by³o osi¹gn¹æ kompromis.W po³owie roku dosz³o do wymiany ambasadorów��.
Istotnym wydarzeniem by³a pierwsza oficjalna wizyta premiera RL w Warsza-wie 29 wrzeœnia 1992 r., w trakcie której podpisano umowy o ochronie inwestycji,o zwalczaniu zorganizowanej przestêpczoœci, a tak¿e porozumienie o wspó³pracys³u¿b celnych i granicznych. Równoczeœnie prowadzono rozmowy w sprawachadministracyjno-samorz¹dowych oraz w kwestii wspó³pracy wojskowej. Prze³o-mowe okaza³y siê jesienne wybory na Litwie, w wyniku których w³adzê przejê³alewica litewska – Litewska Demokratyczna Partia Pracy na czele z AlgirdasemBrazauskasem��. Zmiana sytuacji politycznej na Litwie mia³a wp³yw na polepsze-nie stosunków polsko-litewskich.
W czasie swojego wyst¹pienia w parlamencie, 18 listopada 1992 r., msz Krzy-sztof Skubiszewski sygnalizowa³ rozpoczêcie prac na traktatem polsko-litewskim.W przemówieniu minister nie unika³ podejmowania problemów polskiej mniej-
szoœci na Litwie, przy czym zaznacza³: „powinna nast¹piæ odbudowa zaufaniai poszukiwanie sprawiedliwych rozwi¹zañ, tak¿e w kwestii mniejszoœci”��.
W 1993 r. dosz³o do zmian politycznych w Polsce. Parlament zosta³ rozwi¹zanyi zapowiedziano nowe wybory. Przemawiaj¹c w Sejmie 29 kwietnia 1993 r., mszKrzysztof Skubiszewski przypomnia³ Wysokiej Izbie o przes³aniu Litwie projektutraktatu i d¹¿eniu Polski do jego podpisania, podkreœli³ rolê specjalnychzwi¹zków Polski i Litwy, a tak¿e zaznaczy³, i¿ uleg³a poprawie sytuacja mniejszo-œci polskiej na Litwie i w dalszym ci¹gu nale¿y d¹¿yæ do jej polepszenia. O pañ-stwach ba³tyckich mówi³: „Polska bêdzie dalej rozwijaæ wspó³pracê polityczn¹i ekonomiczn¹ z tymi ponownie niepodleg³ymi i bliskimi nam pañstwami”��.
Jeszcze w 1993 r. rz¹dy obu pañstw podpisa³y kilka umów reguluj¹cych spra-wy praktyczne. Jedn¹ z tych spraw by³o otwarcie przejœcia granicznego Kalwaria-Budzisko, a nastêpnie rozszerzenie ruchu granicznego w tym miejscu. Wa¿neporozumienie dotyczy³o pomocy prawnej i stosunków prawnych w sprawach cy-wilnych, rodzinnych, pracowniczych i karnych. Istotna dla obywateli obu pañstwby³a umowa o ruchu bezwizowym�.
Traktat miedzy Rzecz¹pospolit¹ Polska a Republik¹ Litewsk¹ o przyjaz-nych stosunkach i dobros¹siedzkiej wspó³pracy z 26 kwietnia 1994 r.
Przez kolejne miesi¹ce 1993 r. trwa³y dosyæ napiête negocjacje. Zgodnie z usta-leniami pominiêto kwestiê oceny przesz³oœci stosunków polsko-litewskich. Litwini,w swojej wersji traktatu, zawarli potêpienie „polskiej okupacji Wileñszczyzny”
w okresie miêdzywojennym.W trakcie rozmów dosz³o do niefortunnych wyst¹pieñ pos³ów polskich i litew-
skich. Ze strony litewskiej opozycji ¿¹dano zajêcia bezkompromisowego stanowi-ska w negocjacjach z Polsk¹, a grupa polskich pos³ów chcia³a „co najmniej kultu-ralnej autonomii” dla Polaków na Litwie. 15 stycznia 1994 r. dosz³o nawet do
Polsko-Litewskiego Okr¹g³ego Sto³u��. Prze³omowe okaza³y siê rozmowy wys³an-nika�� prezydenta Lecha Wa³êsy w Wilnie, 2–3 lutego 1994 r., z prezydentemAlgirdasem Brazauskasem. Uda³o siê osi¹gn¹æ kompromis i niemal zakoñczyæ ne-gocjacje. Postanowiono, ¿e ocena przesz³oœci znajdzie siê w preambule traktatuoraz w przemówieniach prezydentów z okazji podpisania traktatu. 18 marca 1994 r.w Warszawie nast¹pi³o jego parafowanie przez ministrów spraw zagranicznychRP Andrzeja Olechowskiego i Litwy Povilasa Gylysa��.
26 kwietnia 1994 r. w Wilnie zosta³ zawarty traktat miedzy Rzecz¹pospolit¹Polsk¹ a Republik¹ Litewsk¹ o przyjaznych i dobros¹siedzkich stosunkach. Doku-ment podpisali prezydenci Polski i Litwy – Lech Wa³êsa i Algirdas Brazauskas.W Sejmie litewskim przemawiali obaj prezydenci. Prezydent Brazauskas powie-dzia³: „Litwa nie zrezygnuje ze swego pryncypialnego stanowiska, ¿e Wilno i Wi-leñszczyzna by³y przed wojn¹ czêœci¹ Polski tylko faktycznie, a nie de iure”.Podkreœla³ jednak znaczenie osi¹gniêtego kompromisu. Prezydent Wa³êsa uzna³,¿e „zgoda Or³a i Pogoni bêdzie fundamentem dla pomyœlnoœci i polskich i litew-skich domów”. Zaznaczy³ równie¿, ¿e „ka¿dy naród ma prawo do w³asnej ocenyswej historii”��. Na spotkaniu z Polakami mówi³ „To Wy, Polacy i Litwini – musiciesiê dogadaæ. Wyjœæ sobie naprzeciw”��. W czasie tej wizyty znacz¹cym wydarze-niem by³o odwiedzenie cmentarza na wileñskiej Rossie przez Lecha Wa³êsêi Algirdasa Brazuaskasa��.
Traktat sk³ada siê z preambu³y oraz 27 artyku³ów��. We wstêpie zawarto m.in.zapisy dotycz¹ce historii Polski i Litwy, które stanowi³y pewien kompromis. Tekstpreambu³y mówi³ o „z³o¿onoœci historii naszych narodów”, a jednoczeœnie o „wie-lowiekowej bliskoœci Polaków i Litwinów”��. Odniesiono siê tak¿e do historii XX w.Ca³oœæ traktatu mo¿na podzieliæ na kilka grup tematycznych. W pierwszych arty-ku³ach wystêpowa³y zapisy zwi¹zane z suwerennoœci¹ pañstw i nienaruszalno-œci¹ granic. Poruszone zosta³y tak¿e kwestie bezpieczeñstwa. Nastêpna czêœædotyczy³a wspó³pracy m.in. w ramach Rady Pañstw Morza Ba³tyckiego. Spotka-nia szefów pañstw i rz¹dów mia³y odbywaæ siê regularnie przynajmniej raz doroku, podobnie jak konsultacje ministrów spraw zagranicznych obu pañstw.
Dalsze zapisy dotyczy³y wspó³pracy gospodarczej, samorz¹dowej, transgra-nicznej. Mia³a ona obj¹æ tak¿e transport, infrastrukturê transportow¹, po³¹czeniatelefoniczne, teleksowe i inne, jak równie¿ ochronê œrodowiska i racjonalne wy-korzystanie zasobów naturalnych.
Wiele miejsca poœwiecono prawom cz³owieka, a szczególnie prawom mniej-szoœci narodowych. Znaczn¹ czêœæ spraw zwi¹zanych z ¿yciem mniejszoœci naro-dowych uszczegó³owiono. Kolejne artyku³y dotyczy³y:– swobody pos³ugiwania siê jêzykiem narodowym w ¿yciu prywatnym i pub-
licznym,– mo¿liwoœci pobierania nauki jêzyka narodowego,– utrzymywania i zak³adania instytucji, organizacji lub stowarzyszeñ kultural-
nych, religijnych, oœwiatowych i innych,– praktykowania w³asnej religii,– swobody kontaktów w kraju i za granic¹,– stosowania imion i nazwisk w brzmieniu jêzyka mniejszoœci narodowej,– dzia³ania w ¿yciu publicznym na szczeblu lokalnym i pañstwowym.
Strony traktatu za³o¿y³y, ¿e bêd¹ d¹¿yæ w przysz³oœci do sytuacji, w którejjêzyk mniejszoœci narodowej móg³by staæ siê jêzykiem jednostek administracyj-no-terytorialnych. Podkreœlono równie¿ mo¿liwoœæ dostêpu do œrodków masowegoprzekazu. W zapisach traktatu zwraca³y uwagê nastêpuj¹ce sprawy: kwestia odszu-kania, zidentyfikowania i zwrotu dóbr kultury, które zosta³y wywiezione z Polskib¹dŸ z Litwy; rozwój wspó³pracy miêdzy ró¿nymi rodzajami szkó³, wy¿szymiuczelniami, instytucjami naukowymi; uznawanie okresów studiów i dyplomówszkó³ wy¿szych; ewentualne wprowadzenie w przysz³oœci polonistyki i lituanistykiw szko³ach wy¿szych obu pañstw; upowszechnianie prasy, ksi¹¿ek, przekazów au-diowizualnych; wspó³praca w dziedzinie ochrony zdrowia; ochrona prawna woj-skowych i cywilnych cmentarzy, grobów i miejsc pochówku; wspó³pracaw dziedzinie zwalczania zorganizowanej przestêpczoœci i terroryzmu��.
Pomimo podpisania traktatu polsko-litewskiego, nie usta³y istniej¹ce sprzecz-noœci. WyraŸnie mo¿na to by³o zaobserwowaæ podczas ratyfikowania traktatuw parlamentach obu krajów, a szczególnie w Sejmie litewskim. Wœród tamtej-szych partii istnia³y du¿e rozbie¿noœci stanowisk, g³ównie w kwestii historycz-nych odniesieñ�.
Polski parlament ratyfikowa³ traktat jednomyœlnie. W parlamencie litewskim19 pos³ów by³o przeciw, a 8 wstrzyma³o siê od g³osu. Osi¹gniête porozumienie,bêd¹ce wyrazem historycznych kompromisów, nale¿y uznaæ za prze³omowe dlawzajemnych stosunków��. Msz Andrzej Olechowski podkreœla³ fakt uregulowa-nia traktatami stosunków ze wszystkimi s¹siadami Polski��.
Ju¿ po podpisaniu traktatu nast¹pi³y wizyty ró¿nych przedstawicieli parla-mentu i rz¹dów��. W sprawach gospodarczych przebywa³ na Litwie premierWaldemar Pawlak. 26 listopada 1994 r. dosz³o do wymiany dokumentów ratyfika-cyjnych. Systematycznie rozwija³y siê tak¿e kontakty kulturalne��.
Budowanie wspó³pracy – droga do strategicznego partnerstwa
Podpisanie traktatu wp³ynê³o na o¿ywienie wzajemnych relacji. Prze³omoweznaczenie mia³a pierwsza oficjalna wizyta prezydenta Litwy, Algirdasa Brazauska-sa, w Polsce w dniach 17–18 lutego 1995 r. Jej efektem by³a Wspólna deklaracja prezy-
dentów Polski i Litwy o umocnieniu stosunków. Potwierdzono tak¿e chêæ dalszejwspó³pracy. Prezydent A. Brazauskas wysun¹³ propozycjê utworzenia wspólne-go batalionu wojsk pokojowych. Nastêpnie w Polsce przebywa³ 11–12 maja 1995 r.minister obrony Litwy Linas Antanas Linkevicius��. W³adze litewskie wyraŸnieby³y aktywne w tym zakresie.
Z kolei na Litwie mia³a miejsce w dniach 15–16 wrzeœnia 1995 r. wizyta pre-miera Józefa Oleksego. W jej efekcie podpisano umowê o wspó³pracy transgra-nicznej. Rozmowy dotyczy³y tak¿e umowy o wolnym handlu oraz poparciaPolski dla starañ Litwy o cz³onkostwo w organizacji CEFTA��. Rozwija³a siê tak¿ewspó³praca parlamentarna. Jej efektem by³o powo³anie parlamentarnego zespo³uds. monitorowania realizacji postanowieñ Traktatu��.
Rz¹dy pañstw negocjowa³y kolejne umowy. Jedn¹ z wa¿niejszych spraw by³ouregulowanie granicy pañstwowej. Problemy w podpisaniu stosownego porozu-mienia wynika³y z trudnoœci odwo³ania siê do podstawy prawnej. Ostateczniedokonano wspólnej kontroli przebiegu granic, a umowê podpisano 5 marca 1996 r.��
Kontynuowano rozmowy w sprawach wojskowych. Pañstwa wspó³pracowa³yw ramach programu „Partnerstwo dla Pokoju”. Pomoc Polski polega³a na przeka-zaniu Litwie sprzêtu wojskowego. Zapowiadano tak¿e utworzenie batalionu pol-sko-litewskiego. Rozpoczêto równie¿ rozmowy o powo³aniu Euroregionu„Niemen”, który mia³ obejmowaæ obszary Polski, Litwy, Bia³orusi oraz Rosji (Ob-wód Kaliningradzki)��. Rz¹dy przygotowywa³y tak¿e umowê o wolnym handlu�.Rozmawiano wreszcie o wspólnych problemach mniejszoœci narodowych��.
Podpisano tak¿e porozumienia dotycz¹ce przejœæ granicznych – nast¹pi³ootwarcie ruchu osobowego, autobusowego i ciê¿arowego na przejœciu granicz-nym Budzisko–Kalwarija i Ogrodniki–Lazdijai oraz rozszerzenie ruchu granicz-nego w kolejowym przejœciu granicznym Trakiszki–Szestokai o miêdzynarodowyruch towarowy��. Wa¿ne by³o tak¿e porozumienie w sprawach celnych��, w spra-wach bezpieczeñstwa j¹drowego�� czy obejmuj¹ce wspó³pracê w morskiej ¿eglu-dze handlowej��. W 1995 r. kontynuowano kierunki w polityce zagranicznejzapocz¹tkowane jeszcze w 1989 r. Msz W³adys³aw Bartoszewski podkreœla³ dobrekontakty robocze z Litw¹��.
W pierwszym okresie odbudowy pañstwowoœci litewskiej z punktu widzeniageopolitycznego wa¿na by³a sytuacja w ZSRR. Dopiero po sierpniowym puczuw Moskwie oficjalnie nawi¹zano polsko-litewskie stosunki dyplomatyczne. Pro-wadzona przez Polskê polityka dwutorowoœci mia³a swoje uzasadnienie. Ostate-cznie 5 wrzeœnia 1991 r. formalnie wznowiono obustronne relacje. Wp³yw nakszta³towanie siê wzajemnych stosunków mia³o po³o¿enie mniejszoœci polskiejna Litwie.
W nastêpnym okresie stworzono ramy prawne, na podstawie których budo-wano wzajemne relacje. Pierwszym symbolicznym dokumentem by³a Deklaracjao przyjaznych stosunkach i dobros¹siedzkiej wspó³pracy miêdzy Republik¹Litewsk¹ a Rzeczpospolit¹ Polsk¹ z 13 stycznia 1992 r. Nastêpnie przygotowywa-no traktat, który ostatecznie podpisano 26 kwietnia 1994 r. – Traktat miedzyRzecz¹pospolit¹ Polska a Republik¹ Litewsk¹ o przyjaznych stosunkach i do-bros¹siedzkiej wspó³pracy. Litwa by³a ostatnim z s¹siadów Polski, z którym pod-pisano taki akt. Gdy toczy³y siê trudne rozmowy traktatowe, w 1993 r. i napocz¹tku 1994 r. podpisano i przygotowano liczne porozumienia u³atwiaj¹cewspó³pracê polsko-litewsk¹; zawarto umowy o wspó³pracy transgranicznej,przejœciach granicznych, granicy pañstwowej. Rozpoczêto przygotowaniaw sprawie budowy polsko-litewskiego batalionu wojskowego. Porozumienia obej-mowa³y tak¿e sprawy gospodarcze – wolny handel, kwestie celne, ¿eglugowe i inne.
W latach 1991–1995 r. stworzono fundamenty polsko-litewskich relacji. Pokompromisie politycznym na najwy¿szych szczeblach w³adzy, systematycznierozwi¹zywano sprawy praktyczne, poszerzano tak¿e obszary wspó³pracy. Wspó-lne cele i interesy w polityce zagranicznej obu pañstw powodowa³y, i¿ w niedale-kiej przysz³oœci zaczêto pos³ugiwaæ siê pojêciem – strategiczne partnerstwo.
Pomimo dobrych relacji polsko-litewskich nie rozwi¹zano licznych wówczasproblemów mniejszoœci polskiej na Litwie. Sprawy mniejszoœci w obu pañstwachby³y jednak¿e monitorowane przez strony. Wynika³o to chocia¿by z zobowi¹zañtraktatowych. Jednak problemy Polaków na Litwie wraca³y w rozmowach parla-mentarnych, rz¹dowych czy prezydenckich.
Dokumenty: Aide Memorie w sprawie potrzeb mniejszoœci polskiej w RepubliceLitewskiej. Dokument msz RP z 26 listopada 1990 r.; Akt Rady Najwy¿szej Republiki
Litewskiej w sprawie odrodzenia niepodleg³ego Pañstwa Litewskiego, 1990; BartoszewskiW., 290 dni ministra spraw zagranicznych. Fragmenty wyst¹pienia po¿egnalnego
W³adys³awa Bartoszewskiego przed korpusem dyplomatycznym w Warszawie 11 grudnia
1995 r., [w:] Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1996; „Deklaracja o przyjaznych sto-
sunkach i dobros¹siedzkiej wspó³pracy miedzy Republik¹ Litewsk¹, a Rzeczpospolit¹
Polsk¹”, 1992; Odezwa Rady Najwy¿szej Republiki Litewskiej do narodów œwiata, 1990;Informacja o antykonstytucyjnej dzia³alnoœci wileñskiej rady rejonowej; Informacja o anty-
konstytucyjnej dzia³alnoœci solecznickiej rady rejonowej; Wnioski komisji badania anty-
konstytucyjnej dzia³alnoœci solecznickiej rady rejonowej i rady osiedla Snieczkus w rejonie
ignaliñskim, ich organów i funkcjonariuszy, 1991; Komunikat informacyjny o pierwszej
sesji Rady Najwy¿szej Republiki Litewskiej pierwszej kadencji, 1990; Konwencja konsular-
na miêdzy Rzeczypospolit¹ Polsk¹ a Republik¹ Litewsk¹ sporz¹dzona w Wilnie w dniu 13
stycznia 1992 r.; Porozumienie w formie wymiany not miêdzy Rz¹dem RP i Rz¹dem Repu-
bliki Litewskiej o rozszerzeniu ruchu granicznego w drogowym przejœciu granicznym
Budzisko–Kalwaria dla posiadaczy paszportów dyplomatycznych wszystkich pañstw,
a tak¿e dla osób zatrudnionych w Ambasadzie i Konsulatach Rzeczypospolitej Polskiej
w Republice Litewskiej oraz Ambasadzie i Konsulatach w Rzeczypospolitej Polskiej, 1993;Porozumienie w formie wymiany not miêdzy Rz¹dem Rzeczypospolitej Polskiej a Rz¹dem
Republiki Litewskiej o otwarciu ruchu osobowego, autobusowego i ciê¿arowego na przej-
œciu granicznym Budzisko–Kalwarija oraz na przejœciu Ogrodniki–Lazdijai, 1996; Poro-
zumienie w formie wymiany not miêdzy Rz¹dem Rzeczypospolitej Polskiej a Rz¹dem
Republiki Litewskiej o rozszerzeniu ruchu granicznego w kolejowym przejœciu granicznym
Trakiszki–Szestokai o miêdzynarodowy ruch towarowy, 1995; Porozumienie miêdzy
Rz¹dem Rzeczypospolitej Polskiej a Rz¹dem Republiki Litewskiej o wspó³pracy i pomocy
wzajemnej w sprawach celnych, 1995; Przemówienie ministra spraw zagranicznych RP
Krzysztofa Skubiszewskiego wyg³oszone na posiedzeniu Rady Najwy¿szej Republiki Litew-
skiej, 1992; Skubiszewski K., Polityka zagraniczna i odzyskanie niepodleg³oœci. Przemó-
wienia. Oœwiadczenia, wywiady 1989–1993, Warszawa 1997; Traktat miedzy Rzeczpo-
spolit¹ Polska a Republik¹ Litewsk¹ o przyjaznych stosunkach i dobros¹siedzkiej
wspó³pracy, 1995; Umowa miêdzy Rz¹dem Rzeczypospolitej Polskiej a Rz¹dem Republiki
Litewskiej o wzajemnym handlu i wspó³pracy gospodarczej, 1992; Umowa miêdzy Rz¹dem
Rzeczypospolitej Polskiej a Rz¹dem Republiki Litewskiej o miêdzynarodowych przewozach
drogowych, 1992; Umowa miêdzy Rz¹dem Rzeczypospolitej Polskiej a Rz¹dem Republiki
Litewskiej w sprawie przejœæ granicznych, 1992; Umowa miêdzy Rzeczypospolit¹ Polsk¹
a Republik¹ Litewsk¹ w sprawie popierania i ochrony inwestycji, 1992; Umowa miêdzy
Rz¹dem Rzeczypospolitej Polskiej a Rz¹dem Republiki Litewskiej o cywilnej komunikacji
lotniczej, 1992; Umowa miêdzy Rz¹dem Rzeczypospolitej Polskiej a Rz¹dem Republiki Li-
tewskiej o komunikacji kolejowej przez granicê pañstwow¹, 1992; Umowa w formie wymia-
ny not miêdzy Rz¹dem RP i Rz¹dem Republiki Litewskiej o otwarciu punktu przejœcia
granicznego Kalwaria – Budzisko, 1993; Umowa miêdzy RP a Republik¹ Litewsk¹ o pomo-
cy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych, pracowniczych
i karnych, 1993; Umowa miêdzy Rz¹dem RP i Rz¹dem Republiki Litewskiej o ruchu bezwi-
zowym, 1993; Umowa miêdzy Rz¹dem RP a Rz¹dem Republiki Litewskiej o wspó³pracy
transgranicznej, 1995; Umowa miêdzy Rzeczypospolita Polsk¹ a Republik¹ Litewsk¹
o wspólnej granicy pañstwowej, stosunkach prawnych na niej obowi¹zuj¹cych oraz
wspó³pracy i wzajemnej pomocy w sprawach granicznych, 1996; Umowa o wolnym handlu
czypospolitej Polskiej a Rz¹dem Republiki Litewskiej o wczesnym powiadamianiu o awarii
j¹drowej oraz o wspó³pracy w dziedzinie bezpieczeñstwa j¹drowego i ochrony radiologicznej,1995; Umowa miêdzy Rz¹dem Rzeczypospolitej Polskiej a Rz¹dem Republiki Litewskiej
o wspó³pracy w morskiej ¿egludze handlowej, 1995; Ustawa o nazwie i godle pañstwa, 1990;Ustawa Republiki Litewskiej „O przywróceniu dzia³ania Konstytucji Litwy z 12 maja
1938 roku”, 1990; Wyst¹pienie Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Lecha Wa³êsy, 1994.
�� ���������� � � � � � ���������� ����������
.�������D �#�������
Literatura: B³aszczyk G., Dzieje stosunków polsko-litewskich od czasów najdawniej-
szych do wspó³czesnoœci, t. 1, Trudne pocz¹tki, Poznañ 1998; B³aszczyk G., Litwa
wspó³czesna, Warszawa–Poznañ 1992; B³aszczyk G., Litwa w latach 1988–1993: Próba
podsumowania, „Lithuania” (1994), nr 2 – 3; B³aszczyk G., Elity polityczne Litwy w la-
tach 1988–1992, „Obóz” (1993), nr 27; Brodowski L., Stosunki z Litw¹, [w:] Rocznik
Polskiej Polityki Zagranicznej 1995; Ceny zawieszono, rz¹d – w dymisji. Co dalej?, „Ku-rier Wileñski” 1991, nr 6; Cieplak P., Stosunki polsko-litewskie, [w:] Rocznik Polskiej
Polityki Zagranicznej 1992; Chodubski A. (red.), Przemiany spo³eczne, kwestie narodo-
woœciowe i polonijne, Toruñ 1994; Cz³onkowie Sejmu, wybrani w okrêgach jednomanda-
towch, „Kurier Wileñski” 1992, nr 230; Drodzy ludzie Litwy, „Kurier Wileñski” 1991,nr 4; Eberhardt P., Miedzy Rosj¹ a Niemcami. Przemiany narodowoœciowe w Europie
Œrodkowo-Wschodniej w XX wieku, Warszawa 1995; Firewicz A., Litwa po raz drugi,Toruñ 2001; Helnarski S. (red.), Nacjonalizm. Konflikty narodowoœciowe w Europie
Œrodkowej i Wschodniej, Toruñ 1994; Jagie³³o M., Lietuva – mûsø ðauksmas..., Vilinius1996; Jagie³³o M., Partnerstwo dla przysz³oœci. Szkice o polityce wschodniej i mniejszoœciach
narodowych, Warszawa 2000; Jakimowicz R., Polityczne aspekty stosunków polsko-lite-
wskich 1991–2003, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie” 2006,nr 706; Ko³ecka B., Stosunki z pañstwami ba³tyckimi, [w:] Rocznik Polskiej PolitykiZagranicznej 1996; Koœciñski P., Deklaracje i oczekiwania, „Rzeczpospolita” 1992, nr12; Kupicki R., Szczepanik K., Polityka zagraniczna Polski 1918–1994, Warszawa1995; Kuku³ka J., Traktaty s¹siedzkie Polski odrodzonej, Wroc³aw–Warszawa–Kraków1998; KuŸniar R., Droga do wolnoœci. Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej, Warsza-wa 2008; £omiñski B., Stolarczyk M. (red.), Polska i jej s¹siedzi w latach dziewiêædzie-
si¹tych. Polityczne i ekonomiczne aspekty wspó³pracy i integracji, Katowice 1998;£ossowski P., Litwa a sprawy polskie 1939–1940, Warszawa 1982; £ossowski P., Po tej
i tamtej stronie Niemna. Stosunki polsko-litewskie 1883–1939, Warszawa 1985; £ossowskiP., Mniejszoœæ polska na Litwie, „Sprawy Miêdzynarodowe” 1992, nr 7–12; £ossowskiP., Stosunki polsko-litewskie 1921–1939, Warszawa 1997; Malewicz P., Polska polityka
wschodnia w latach 1989–1991, Toruñ 2008; Mieczkowski R., Litewsko-polski traktat
zosta³ podpisany, „Znad Wilii” 1994, nr 9; Narbutt M., Poparcie nieobecnych, „Rzeczpo-spolita” (1994), nr 94; Narbutt M..,, Zgoda Or³a i Pogoni, „Rzeczpospolita” 1994,nr 98; Narbutt M.., Wojna na deklaracje, „Rzeczpospolita” 1994, nr 239; Niepodleg³a
Litwa trwa!, „Znad Wilii” 1991, nr 2; Noc przemocy, „Kurier Wileñski” 1991, nr 8;Okiñczyc Cz., Litwa a Polacy, „Znad Wilii” 1990, nr 4; Olechowski A., Europejska
opcja polskiej polityki zagranicznej, [w:] Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1995;Przywrócono stosunki dyplomatyczne z Dani¹ i Norwegi¹. Rz¹d Polski uznaje niepod-
leg³oœæ trzech republik ba³tyckich, „Kurier Wileñski” 1991, nr 168; Rada Pañstwa ZSRR
uzna³a niepodleg³oœæ krajów ba³tyckich, „Dzieñ Dobry” 1991, nr 70; Rzepiak M., Na
Wschodzie bez zmian, „Dziennik Ba³tycki” 1993, nr 29; Sienkiewicz J., Bez obietnic i de-
klaracji, „Kurier Wileñski” 1990, nr 43; Sidorkiewicz K., Niepodleg³oœæ Litwy w prasie
polskiej, „Magazyn Wileñski” 2002, nr 10; Sidorkiewicz K., Polacy wobec zmian za-
chodz¹cych na Litwie (w œwietle prasy polskiej i polskojêzycznej), [ w:] Acta Elblingensia,t. 2, Elbl¹g 2004; Sidorkiewicz K., Stosunki polsko-litewskie 1990–2004 w kontekœcie
po³o¿enia mniejszoœci polskiej na Litwie, „Szkice Humanistyczne” 2005, nr 1-2;Skrzyd³o A., Rozwój wspó³pracy transgranicznej i miêdzyregionalnej w latach
1994–1995, [w:] Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1996; Uznanie niepodleg³oœci Li-
twy, „Dzieñ Dobry” 1991, nr 69; Widacki J., Stosunki polsko-litewskie (od koñca lat
80-tych po dzieñ dzisiejszy), „Kultura” Pary¿ 1997, nr 11; Widacki J., Polska – Litwa.
Trudne pocz¹tki, „Lithuania” 2001, nr 1; Wisner H., Wojna nie wojna. Szkice
z przesz³oœci polsko-litewskiej, Warszawa 1978; Wisner H., Unia. Sceny z przesz³oœci
Polski i Litwy, Warszawa 1988; Wisner H., Litwa. Dzieje pañstwa i narodu, Warszawa1999; Wyniki wyborów do Sejmu. 25 paŸdziernika – Dzieñ Konstytucji RL, „Kurier Wileñski”1992, nr 215; Wybory do Sejmu Republiki Litewskiej, „Kurier Wileñski” 1992, nr 213;¯ukowski A. (red.), Polska polityka zagraniczna w procesie przemian po 1989 r.,Olsztyn 1999.
Strony internetowe: http://www.wilno.polemb.net/index.php?documentName=studia, (strona internetowa Ambasady Polskiej w Wilnie).
Abstract
Relations between Poland and Lithuania in 1990–1995– the beginning of cooperation