dilbilimleriaciklama

7/30/2019 dilbilimleriaciklama

1/26

Trkeve ngilizceFiilekimleriKarlatrmal Fiil ekimleri

VeFiillerdeat

Mustafa AKSUBu alma daha ok Trk Dili ve ngiliz Dili Edebiyat reticileri ve renicileri

iin hazrlanmtr.

Trke ve ngilizcede fiiller:ahsl fiiller:

Haber kipi (the indicative mood)Emir kipi (the imperative mood)Dilek kipi (subjunctive mood)Dilek art (desiderative mood)art kipi (conditional mood)htimal art (ifwithprobably/surely)Gereklilik/zorunluluk, olaslk, kabiliyet vs. kipleri ve

-mili(duyulan) haber (It is rumored that)ahssz fiiller (fiilimsiler):sim fiil (gerund)Sfat fiil (verbal adjective)Zarf fiil (adverbial gerund)

Fiillerde at:znesine gre:

Etken fiil (active verb)Edilgen fiil (passive verb)

Olgan fiil (inchoative verb and others)Nesnesine gre:Edilmi fiil (ergative verb and others or causative)retilmi fiil (causative)Ettirilmi fiil (causative)Ettirtilmi fiil (causative)Dnl fiil (verbs with reflective pronouns)te fiil (with and each other with verb structure)

Ve fiillerin olumlu, olumsuz, olumsuz soru, soru ekilleri.

www.dilbilimleri.net

2011

Ayane Kltr YaynlarTm haklar sakldr.


2/26

BU ES

Gzlem

Adr

ERN T

ci hocalar:

Prof. Dr. ZProf. Dr. AProf. Dr. EYrd. Do.

s: Emek

Tel: 021

w

HAKLA

eynep KOhmet Bicardoan BDr. A. Kas

li Subay

2 275 84 28

ww.d

I, 5846 S

KOR

RKMAZn ERCLAZ

m VARLI

Ayane

Evleri

sentepFaks: 0212

ilbili leri. et

YILI FK

NMAKT

VE SAN

DIR.

T ESER ER KAN NU LE

SUN

(ngiliz Dili ve Edebi at)

Kltr

evfik E

/ili S47 42 26 a

aynlar

snmez

ANBUanekultury

Paa Sk.Lyinlari@ho

9. Blok

mail.comNo: 8

1


3/26

2

Sayn reticiler ve deerli renciler,

Bu kitapk, Trk dili ve ngiliz dili zerinde eitim veren dilcilik camiasnda, zellikle

Trkede fiillerin ekimi ve fiillerde at hakknda alternatif dncelere temel oluturmak,

fiil ekimleri ve fiillerde at hakknda farkl bak alar oluturmak iin hazrlanmtr.

Bu kitapla, Trke ve ngilizcede fiil ekimleri ve fiillerde at ile ilgili problemlerin

zmne katk yaplmak istenmitir.

Kitapmzda Trke iin birok, ngilizce iin baz yeni terimler ve baklar

greceksiniz. almamzda problemler zerine kararllkla gidilmitir. Hedeflenen ey, hem

Trkiyede yabanc dil renimindeki sorunlarn giderilmesi hem de Trkenin daha kolay bir

ekilde renilmesi ve retilmesini salamaktr.

Teekkr eder kolaylklar dilerim.

Mustafa AKSU


4/26

3

Trke ve ngilizce Karlatrmal Fiil ekimleri

Trke ve ngilizcede tarza/zamana/ahsa gre fiillerin haber/art/dilek/emir kipleri ve ahsszfiiller; mastar/isim fiil/sfat fiil/zarf fiiller

Tabiatta madde olarak var olan ya da var olduu dnlen varlklarn, belirli birahsa ve zamanabal olarak birtarz/biimde aktif olarak cereyan eden hareketlerine fiil diyoruz.

ahs derken; harekete muhatap/konu olan herey/ahs/zamiri. (znesubject)Zaman (time) derken; hareketin gerekleme zamann; gemi (past), imdiki (present), gelecek (future), gemite kalmgelecek (future in past) zaman.Tarz/biim (aspect) derken; hareketin gerekleme eklini, sz konusu zamanda devam edip etmediini, hareketin ne durumdaolduunu, bitip bitmediini, ne biim bir hareket olduunu vs. kastediyoruz.

Haber kipi (the indicative mood) derken; konuan ahsn kendisi hakknda veya bir bakas hakknda bilgi sahibi olduu birdurumu bildirmesini,

r:Ali okula gidiyor Ali is going to school.art kipi (conditional) derken; konuan ahsn, sz konusu hareketin gereklemesinin birarta bal olduunu bildirmesini,

r: alrsa kazanacak.If he works, he will win.Dilekart kipi (desiderative mood)derken;konuan ahsn, gereklemi veya gereklememi isteinin birarta bal olmasn,r: Yerinde olsaydm bunu yapmazdm.If I were you, I shouldnt do it.

Dilek kipi (subjunctive mood) derken; konuan ahsn, gereklemi bir olay karsnda hayflanmasn,r:Keke yapmasaydn. I wish/if only you didnt do it.

veya gereklememi bir olayn kendi arzusuna gre sonulanmasn arzu etmesini,r:Ah! Bir zengin olsam. If I be a rich man.

Emir kipi (imperative mood) derken;konuan ahsn, bir istek, arzu, tavsiye olmakszn hareketi dikte ederek yaptrmakistemesini,

r: Otur! Sit down, Kalk! Stand up!kastederiz.

Mastar derken (infinitive); Tabiatta ahsa ve zamana bal olarak aktif halde bulunan hareketlerin/fiillerin ahsn ve zamann

arka planda tutup hareketi sabitleyerek sadece hareketin kendisinden bahsedilmesini,r: konumakto speak, beklemekto wait ,yazmakto writesim fiil derken (gerund); Hareketle kastedilen ii ya da genel olarak hareketi,

r: konumaspeaking, beklemewaiting,yazmawritingSfat fiil derken (participle/verbal adjective); Kardaki varln yapm olduu hareketle nitelendirilmesini,

r: konuanspeaking (man), alm olanhaving worked (man)Zarf fiil (adverbial gerund); Kardaki varln yapm olduu hareketin baka bir hareketle ilintili olmasn nitelenmesini,

r: konuarakby speaking, alpafterhaving worked, barmadanwithout shouting.

-mili haber ( duyulan) darken (It is rumored that); Konuan ahsn, herhangi birahs, zaman ve tarza bal olarak, fiilinhaber/art/ dilek/ dilekart/ olaslk/ gereklilik/ kabiliyetkipiyle veya mastar, isim fiil, sfat fiilekliyle, gereklemi veyagerekleecei kendisine bir sre nce bildirilmi bir hareketi duymu yahut renmi olduunu vurgulayarak habervermesini/bildirmesini

r: Bilinen haber; al-(-r, -yor, -m, -maktay)-m al-(-yor, -m, -makta ol-) -acakmr: art; al-(-sa, -r olsa, -iyor olsa, -m olsay-)-mr: al-(-mal, -iyor olamal, -m olmal-)-ym al-(-abilir, -iyor olabilir, -m olabilir-)-mi.r:Bu ii yapanapkal olanm (adam). En zararley sigara imekmi

kastederiz.

..

Haber kipi:


5/26

4

ahszamri

Gemi zaman d imdiki zaman Gelecek zaman Gemite gelecekti ahseki

Tarzlar/biim(aspect)

BenSenOBizSizOnlar

alr-d alr(-m) ... -m-(s)n--k/-z-(s)nz-lr

Genel tarz -r/-er

al-t al(emir kipi ) alacak(-m) alacak-t Dakik tarz

alyor-du alyor(-mu) alyor olacak(-m) alyor olacak-t Devam tarz -yor

alm-talt(-md,-nd)-yd-m-npt

alm(-m)alt(-m)/ alp (Azr.T)

alm olacak(-m) alm olacak-t Bitmi tarz -m

almaktay-d almakta(-ym) almakta olacak(-m) almakta olacak-t Devm etmekte - makta

Varlklara ait hareketlerin birbiimde/tarzda belirli birahsa ve zamana bal olarak tabiatta aktifhalde bulunduklarn sylemitik. ahs ve zamana bal olan bu hareketler;

1. Genel (common) herekettir: Trkede fiil kk veya gvdesine -r/-er taks eklenerek elde edilir.ngilizcede ise bu yap, (imdiki zamannn nc ahsnda fiilinin sonuna eklenen s/-es taks hari) yaln(simple) durumdadr. Yani, fiilin sonuna herhangi bir ek veya nne herhangi bir yardmc unsur getirilmez.

Anlam olarak: Bu tarz, bir hareketten genel olarak bahsetmek veya hareketin ne sklkla meydanageldiini belirtmek iin kullanlr.

r:Futbolu severim.I like football.Her hafta sonu sinemaya giderim.I go to the cinema every weekend (derken bir zaman

kastedilmez. Yani, gemite, imdide ve gelecekte her hafta sonu sinemaya gitmekten bahsedilmitir.

Fakat, gene de bu genel hareketin gemite kaldn belirteceksek, Trke iin -di gemi zamanekinden, ngilizce iin used to kalbndan yararlanrz.)Her hafta sonu sinemaya giderdim.Iused to go to the cinema every weekend.

Not: Srekli/daima/her zaman, arada bir seni dnyorum.Iam always thinking about you.gibi ifadeler yapca (-yor) devam tarznda olsa da anlamca genel tarzdr. Bu ifade biimiyle kii, hareketindevamlln deil, durumun devamlln bildirmek ister.

2. Dakik (concrete) bir defalk/noktasal harekettir: Trkede bu tarz iin tarz eki kullanlmaz.ngilizcede ise genel tarzda (common aspect) olduu gibi fiil yine yaln (simple) yapdadr. .

Anlam olarak: Bu ifade biiminde sz konusu hareket bir defaya mahsus gerekleir.r:Dn sinemaya gittim.I went to the cinema yesterday. (gemi)

.Dakik tarznimdiki zaman emir kipidir.Yarn sinemaya gideceim.I will go to the cinema tomorrow. (gelecek)

Not: Gider onu bulur, ve ona sylerim.I go and find him and I tell him. gibi gelecee dnkifadedeler yapca genel tarzda (-r/-er) kullanlsa da anlamca dakiktarzdr. Bu ifadeyle kii gelecekte icraedilecek dakik bir hareketin icra edilme zamann -r ekinin belirsizlik/ihtimal/genellik bildirme zelliklerinikullanarak gelecekte genele yayar.

Ayrca:Yarn Ankaradan dnyor.He is coming from Ankara tomorrow.gibi gelecee dnkplan veya devam eden bir beklentinin ifade edilmesinde kullanlan -yor devam tarz unsure, bu trdenifadelerde hareketin deil durumun devamlln bildirir. Bu cmle esasen, Yarn Ankaradan dnmesibekleniyoreklindedir.

3. Devam (progresive/continuous) ediyordur: Trkede fiil kk veya gvdesine -yor eki eklenerekelde edilir. ngilizcede ise be -ing unsurlaryla elde edilir.

Anlamca: Bir hareketin, sz konusu zamanda (o anda, o dakikada, ) devam edipetmediini/ yrtlp yrtlmediini bildiren tarzdr.

r: Sinemaya gidiyorum. (imdi)I am going to the cinema now.Sinemaya gidiyordum(gemi)I was going to the cinema (aradnda)Sinemaya gidiyorolacam(gelecek)I will be going to the cinema. (aradnda)


6/26

Buna gre; Trkede -yor eki imdiki zaman eki deil devam tarz ekidir. Hareketin veya durumun,sz konusu zamanda yrtldn/devam ettirildiini bildirir. Trkede sadece imdiki zamanlardazaman eki yoktur. Olmadndan da birtarz eki olan -yor devamllk eki ayn zamanda imdiki zaman dakarlar. Bu eksizlik durumu, imdiki zamanlardaki tm tarzlar iin geerlidir: alr, alyor, alm,almakta gibi. nc ahslarda fiillerin sfr eksiz kullanlmas gibi bir durum. Gidiyorum, Gidiyorsun,Gidiyor.?. Zaman ve ahs eklerindeki bu sfr eksizlik durumu, tarz eklerinde de karmza kar. Yani birfiilin hi tarz eki almam hali, dakik(concrete) tarz bildirir: al-t(-d zaman ekidir.), al (emir kipi),al-acak(-acak gelecek zaman ekidir) gibi. Ksaca fiillerahs eki bakmndan sfr eksiz olunca 3. tekilahs, zaman bakmndan sfr eksiz olunca imdiki zamanlar, tarz/biim/ekil bakmndan sfr eksizolunca dakik tarz, kip bakmndan sfr eksiz olunca haber kipini bildirirler. Her bakmdan eksiz oluncaise emir kipini bildirirler.

Not: rneklerimizden de grdnz gibi be fiili; imdiki zaman birinci tekil ahsta (Iben) am,nctekil ahslarda (he/she/ito) is, dierlerinde are;gemi zamanda: birinci tekil ve oul ahslarda (I, we

ben, biz) was, dierlerinde were olarak deiir.

4. Bitmi/ tamamlanm (perfect) tir: Trkede bu tarz -mi eki ile elde edilir. -mi eki bu tarzda -m durumda/bulunmaktaanlamndadr.ngilizcede ise have ed unsurlar kullanlr. (-ed taks fiilin dzenli bir fiil

olmas durumunda fiile eklenir. Dzensiz fiillerinse 3. halleri kullanlr.)Anlamca: Bu tarz herhangi bir hareketin sz konusu zamanda ne durumda olduunu tamamlanptamamlanmadn, gerekleip gereklemediini/ bitip bitmediini bildiren tarzdr.Ya da, ncesindeol(ma)mu bit(me)mi bir durum veya hareketin sz konusu zamanda bitip bitmemilii hususunda haber almak veyavermek iin kullanlan tarzdr.

r: devini bitirdin mi?Evet bitirdim(bitirmi durumdaym)._Yes, I have finished.Hayr bitirmedim (bitirmi deilim) _ No, I have not finished.Gitmemitim . _I hadnt gone ( Gone, go fiilinin 3. halidir.)

Bitmi olacak _It will have finished.Not: Trkede -m eki bitmi tarzn imdiki zamannda kullanldnda ayn zamanda dakiktarzdaki bir hareketin rivayetindeki ekimli fiilin grntsne brndnden(alm), esasen gemitegereklemi/gereklememi bir hareketin sz konusu zamandaki bitmi/bitmemilii durumunun ifadeedildii perfect tarzn imdiki zamann elde etmek iin, gemile ilgili bir zaman szc kullanlmamaskouluyla gemi zaman ekinden ( -di ) de, yararlanlabilir.

r: Hi stanbula gittin mi? Gitmedim. (gitmi deilim)Gittim. ( gitmiim/ gitmi durumdaym)

Not : Have fiili imdiki zamanda nc tekil ahslarda (he/ she/ it_ O) has Gemi zamanda had olarak deiir.

Bu arada -m eki: Trkede -m eki tarz bildiren bir ek olmasndan baka duyulupsylenen hareketleri

(-ml haber) de bildirebilir. ml haberin konuan ahsn, sz konusu hareke konu kii/olay hakkndakihaberin kiinin kendisinden deil bir bakasndan haber alnd olduunu biliyoruz. almolacakm. Burnekte almtaki -m eki tarz, olacakmtaki -m eki ise rivayet eki grevindedir.

Gemi imdiki zaman Gelecek Gemitegelecek

Common/genel alr idiymi alrm .. ... Concrete/dakik altym alacakm alacakidiymi

Continuous/devam alyor idiymi alyormu alyor olacakm alyorolacak idiymi

Perfect/bitmi almidiymi almm almolacakm almolacakidiymiPerf. continuous almakta idiymi almaktaym almakta olacakm almakta olacakidiymi

Not: Bu izelgedeki mavi renkli -m eki -mli haber, siyah renkli -m eki bitmi (perfect) tarz ekidir. Yani bu durumda -m eki ikiyerde karmza kar. Birincisi durum veya bitmilik bildiren -m eki, ikincisi -mili (duyulmu) haber kategorisinde kullanlan -m eki.

5


7/26

6

Fiillerin duyulmu haber ekli bal bana bir fiil kategorisi olduu iin bir zamana bal her tarz fiile getirilebilir. Tabi imdiden unubelirtelim, duyulup haber verilen hareket ya da olay genelde gereklemi olaydr. Yani gemite kalm hareketlerdir. Duyulmu haber eki -m,hareketin biimine veya tarzna gre hemen her kipteki fiile getirilebilir. Kip derken haber kipi, art kipi, gereklilik kiplerinivs kastediyoruz. Veartk, duyulup haber verilecek hareket; genel tarzda -ermi, devam tarznda -yormu, bitmi tarzda -mm art kipinde -saym, -molsaym, -iyor olsaym gereklilik kipinde -malym, -m olmalym, -iyor olmalym... veya fiilin mastar halinde; En yararl sporyzmekmivs. Grdmz gibi rivayet eki belirli bir tarzdaki hemen her kipteki fiile getirilir.

Burada dikkat edilmesi gereken bir husus var. Trkede gemi zamanlarda gereklemi bir hareketin duyulan haberekli yaplrkenimdiki zaman unsurlar kullanlr. Buna gre, dakik tarzn gemi zamanndaki bir hareket (alt) duyulup haber verilince, gemi zaman eki(-d) kaldrld iin fiil yalnlar ve -m rivayet eki yaln yapdaki bu fiile ylece eklenir (alm). Eklenir fakat, -m rivayet eki alarakekime girmi bu fiil, grnt olarak perfect tarzdaki -m eki alm ekimli fiille tamamen benzerlik gsterir(alm). Bu da bir ifade

karmaas

na yol aar. Yukar

da da bahsettiimiz gibi bu durumu nlemek iin hareketin bitmi tarz

n

n imdiki zaman

nda, fiilin dakik tarz

n

ngemi hali (alt) kullanlr. Fakat dn, iki saat nce gibi gemilik bildiren bir zaman szc kullanlmaz. Ayrca, bu geici durum aynekilde gemie de (altydm/ altmd) tanabilir. Azerbaycan Trklerinin kulland Trkede ayn sorun p/-p(-pt/-ipti) ekleriylegiderilir. Geici durum demiken, bu durum alm olmal(-ym) ya da alm olabilir(-mi) gibi dier kiplerde sz konusu olmaz. Bitmitarzn rivayetini yapmak istediimizdeyse (almm) -m tarz ekini geri arrz.

Syle de aklayabiliriz; Dakik tarzn gemiindeki bir hareketi duyulan haber kipi yapmak iin bir fiile uyguladmzda(alt_alm) ifade bitmi tarznimdiki zamanyla tamamen benzerlik gsterir. Ve bu m duyulan haber kipi eki, bitmi tarzdaki m ekiniiter. Bu yzden bitmi tarzdaki fiil anlam bulanklna neden olmamak iin yerini fiilin dakik tarzdaki gemi haline (altm) brakr. Bitmitarz eki -m, -m durumda, -m bulunmakta gibi durum bildiren szcklerle kullanlrsa yerini koruyabilir.

ngilizcede -mili haberit rumored that kalbyla salanr. Bu yapnn kullanld ifadelerde habere konu hareket ya da olay hangitarz ve zamandaysa o tarzn tarz ve zamann belirleyici unsuruyla kullanlr. Yani, Trkedeki gibi gemi zamanlarda gereklemi bir hareket-mili haber kategorisine sokulurken imdiki zaman unsurlaryla ifade edilmez. Yukarda -idiymieklinde gsterdiimiz rnekler teorikanlamdadr elbette. Dediimiz gibi Trkede,giyer idiymi (it is rumored that he used to wear..) deilgiyermi Gittiymi(It rumored that hewent) deil,gitmi deriz. Buradan da u sonuca varrz. Trkede gidermi, gidiyormu, gitmimi, gitmekteymi ifadeleri hem gemi hemdeimdiki zamanlardaki hareketlerin mili habereklini bildirirken, gitmi ekimli fiili sadece dakik tarzn gemiindeki bir hareketin mili

habereklini bildirir. nk dakik tarznimdiki zaman emirdir. Fiilin emir halinin ise duyulan haberekli olmaz. Demek ki -m duyulan habereki sadece dakik tarzda gemilik bildirir yani imdilik bildirmez. Bu durumda da sadece buna bakarak mili haber ekini alm dakik tarzdakibir fiili renilen gemi zaman diye adlandrmak doru olmaz. Ki mi duyulan haber ekinin dier tazlardaki ekimli fiillerde de gemilikbildirebildiini sylemitik. Ksaca, ifade dakik tarzn gemiindeki bir hareketin duyulan habereklidir.

5. Devam etmektedir (still progresive/ perfect continuous): Trkede fiil kkne -mekte ekbirlemesi eklenir. Veya sre bildiren szckler kullanldnda -yor ekiyle de elde edilebilir. ngilizcede isehave been ing unsurlar kullanlr.

Anlamca: Bu tarz, ncesinde var olan/ olmayan ( balam/ balamam) bir durum veya hareketin szkonusu zamanda hala devam edip etmediini bildiren tarzdr.

r: ki saattir burada bekliyorum_I have been waiting in here for two hours. (beklemekteyim).r: yldr Ankarada otur(mu)uyorum/ oturma(ma)ktaym._I have been staying in Ankara for three years.

Buraya kadar varlklarn hareketlerinin ne biimde gerekletiini hareketlerin ne biim bir hareket olduunu belirttik, yani tarzn/

biimini belirttik...

Bunlardan baka bir biimde gerekleen hareketlerin hangi zamanda gereklemesi de vardr. Bu hareketler;

1. Gemi zamanda ( past time) kalmtr: Trke iin gemi zaman,-d gemi zaman ekiyle eldeedilir. ngilizcede ise:

Common aspectte used to kalb kullanlrd.Concrete aspectte fiillerin (bir dzensiz fiil deilse) sonlarna -ed taks eklenir.Continuous aspectte be fiilinin was/ were olarak deitiini sylemitik.Perfect ve perfect continuous tarzda have yardmc fiili had olarak deiiyordu.

Buna gre; Trkede gemi zaman eki sadece -d ekidir. -yordu, -erdi, -maktayd, -mt diye devam eden ekbirlemeleri fiilin tarza gre gemi halini bildirir. Artk fiillerin gemi zaman sadece -d ekiyle bildirildiine gre -diligemi zaman diyerek ayrca belirtmemize de gerek yoktur. Sadece gemi zaman demek yeterlidir.

Fiil kk+mi (alm) trndeki ifadeler dediimiz gibi ya gemi zamandaki dakik tarzn rivayetidir ya imdikibitmi tarzdr. Fiil + mi-ti (almt) trndeki ifadelerse bitmi tarzdaki bir hareketin gemi zamandaki ifadesidir.

Buna gre: Eer bir hareket -yordevam tarz ve -d gemi zaman ekini (-yordu) almsa demek ki hareket gemitedevam edenharekettir. Ya da -m tarz ekiyle gemi zaman salanmsa (-mt) hareket gemite bitmi harekettir. Veya-mekte ek birlemesiyle gemi zaman salanmsa (-mekteydi) demek ki hareket gemite devam etmekte olan harekettir.Yine, gemite genel(-erdi) ve gemite dakik (-di ) harekettir. Ve yine bu hareketler imdiki zamanlardaysa; imdikidevam eden, imdiki bitmi, imdiki devam etmekte olan veya genel harekettir. Gelecek zamanlardaysa (-ecek ekinialmsa); gelecekte devam eden, gelecekte bitmi, gelecekte devam etmekte olan, gelecekte dakik harekettir ve yinegemiteki gelecekte(ecekti); devam eden, bitmi, devam etmekte olan ve dakik harekettir.

r; almakfiilinin devam tarznn birinci tekil ahs gemi zaman. alyordumdur.Ya da; alyordum ekimli fiili, birinci tekil ahsn gemi zamanda devam ettirdii hareketi karlayan ekimli fiildir.


8/26

7

2. imdiki zamanlardadr (present time): Trkede imdiki zamanlarda herhangi bir zaman ekikullanlmaz. ngilizcede be (am, is, are) ve have fiillerindeki (has) deiikliklerin, imdiki zamann

belirlenmesinde herhangi bir katklar yoktur. Sadece dilek cmlesiyle bir ayrma yarar.r: Ah! I be a doctorAh! Bir doktor olsam,gibi.3. Gelecekte (future time) gerekleecektir: Trkede -ecekeki, ngilizcede ise birinci ahslarda

(I/we) shall ya da hepsinde will yardmc fiili kullanlr.4. Gemiteki gelecek (future in past time) zamandadr: Trkede bu zaman, gemi zaman eki

-d, gelecek zaman eki -ecekile birlikte kullanlarak (-ecekti) elde edilir. ngilizcede ise will yardmc fiiliwoulda dnr.

Bu arada, esasen hareketler yagemite, yaimdi, yagelecekte ya da (ileride artl cmleleriolutururken lazm olaca iin)gemite kalm gelecekte gerekleirler. Yani, eklerden yola ktmzda,

betarz/biimde gerekleen hareketlerin drt zamanda gerekletii, ve birtarzda/ biimde gerekleenbu hareketlerin drt zaman ile arpmyla, fiillerin habereklinin yirmiye yakn olduu, bu almasonucunda ortaya kmaktadr.

Trkede fiillerin ekimlerini, tarz ve zaman gz nnde bulundurarak dzenlediimizdezamankaymas, bileik zamanl ekimli fiil, katmerli bileik ekim gibi terimleri kullanmam oluruz.

imdiye kadar fiillerin tarz

n

ve zaman

n

olutururken kullan

lan ekleri genel olarak vermi olduk..

imdi ise birtarzda ve zamanda meydana gelen bu hareketleri gerekletiren ahs/ey/zamirleri vetalep etmi olduklarahs eklerini grelim. Trkede ahs ekleri ahs zamirleri kullanlmadan da cmledekiifadeyi tamamlayabilir. ngilizcede ise fiillere ahs eki eklenmez. Bu yzden fiiller mutlaka zamirleriyle

birlikte kullanlr. Zamirin ahs veya eyann yerini tutabilen, onlar temsil edebilen szck tr olduunubiliyoruz. Bu durumda, birtarza ve zamana gre haber verilen hareketi gerekletiren zamirler:

Tekildirler (tektirler):Ben (I) m

Sen (?) (s)n (-snli ekil imdiki ve gelecek zamanlarda kullan

l

r. Gidiyorsun, gidiyor olacaks

n gibi.)O (he/she/it)Biri (one) (ben, sen, o, Ali, Tekir, masa fark etmez, biri). Ve dier tekil zamirler.

Not:ngilizcede 2.tekil ahsn (senyou) dilbilgisi anlamnda karl yoktur. Bu boluu 2. oul ahs(sizyou) doldurur. Bu yzden de karmzdaki kii (sen) 2. tekil ahsla konuurken ikinci oul ahs (sizyou) ahs zamirinin gramer zellikleri kullanlr.Yani yardmc fiil oul olur (are/were).

ouldurlar:Biz (we) z/k(klekil, gemi ve gemite kalm gelecek zamanlarda kullanlr.gidiyorduk, gidecektik,gibi.)Siz (you) (s)nz (-snzli ekil, imdiki ve gelecek zamanlarda kullanlr.gidiyorsunuz, gidiyor olacaksnz, gibi.)

Onlar (They ) lrBirileri (ones) (Biz, siz veya onlar, fark etmez birileri. Ve dier oul zamirler.

SONU: Fiilleri tarzna, ahsna ve zamanna gre blglemekle esasnda unu yapm oluruz: Eer siz bir yabancolsaydnz biz size Trkede fiillerin habereklini retirken yapmanz gerekenleri yle sralardk.

1. nce kullanacanz fiillerin tarzn belirleyin. Ki bu -r, -yor, m/-d, -mekte/yor eklerinden biri ya da hieksizdir(dakik/concrete tarz).

2. Zamann belirleyin. Yani, gemiteyse -d, gelecekteyse -ecek, gemite kalm gelecekteyse -ecekti ya da hieksiz olacaktr(imdiki zamanda/present times).

3. ahs zamirini ve ekini de koyarsnz artk Trkede basit bir cmle kurabilirsiniz. Aada tablolar bunu size

kolaylkla farkettirecektir.


9/26

8

Biz u ana kadar fiillerin tarzna, zamanna ve ahsna gre alm olduklarekilleri grdk. Buna greTrke ve ngilizcede fiillerin haberekli tablosu aadaki gibidir:

Trke ve ngilizcede fiillerin haber eklinin ekim tablosu

ahszamri

Gemi zamand(pasttimes)

imdikizaman(presenttimes)

Gelecekzaman(futuretimesshall/will)

Gemitegelecekti(futureinpasttimeswould)

ahseki

Tarzlar/ekil(aspect)

BenSenOBizSiz

Onlar

alrdHeusedtowork

al rHeworks

...

m(s)nk/z(s)nzlr

Geneltarz(common)

r/er

altHeworked(2)

al !Work!

alacakHewillwork

alacaktHewouldwork

Dakiktarz(concrete)

alyorduHewasworking

al yorHeisworking

alyor olacakHewill beworking

alyor olacaktHewouldbeworking

Devamtarz(continuous)

yor

being

almtHehadworked(3)

al mHehasworked(3)

alm olacakHewillhaveworked

alm olacaktHewouldhaveworked

Bitmi tarz(perfect)

m

haveed

almaktaydHehadbeenworked

al maktaHehasbeenworking

almakta olacakHewillhavebeenworking

almaktaolacaktHewouldhavebeenworking

Devmedipbitm.(perfectcont.)

makta

havebeening

Bu arada: Fiillerin habereklini gsteren bu tabloda dakik (concrete) tarzn imdiki zamannn pembekarakterlerle gsterildiini fark etmisinizdir. Bu durum yle aklanabilir: dakik tarzn imdiki zamanalworktur. Yani, fiilin hi ek almam kk halidir. Fiilin ek almam hali, kk hali emir halidir. Bu isefiilin haberekli deil, emirekli olarak incelenir. Genel (common) tarznngilizcesinde kullanlan used tokalb da bir yardmc fiil deildir.

Bu durumda bu iki hcreyi boaltp emir halinden kalan bolua common tarzdan kalan imdikizaman yerletirebiliriz. Bylelikle, ngilizce iin haberekli tablosunu yap bakmndan oturtturmu oluruz.ngilizcede common ve concrete tarzda fiillerin yaln (simple) yapl olmas, byle bir deiiklie imkanverir. Bylelikle ngilizcede fiillerin haberekli tablosu

ahszamiri



Gelecekzamanlar(futuretimesshall/will)

Gemitegelecekti(futureinpasttimeswould)

ahseki

Tarzlar(aspect)

BenSenOBizSiz

Onlar

alt

Heworked

alrHeworks

alacakHewillwork

alacaktHewouldwork

m(s)nk/z(s)nzlr

Simle

alyordu

HewasworkingalyorHeisworking

alyorolacakHewill beworking

alyor olacaktHewouldbeworking

continuous being

almtHehadworked

almHehasworked

alm olacakHewillhaveworked

alm olacaktHewouldhaveworked perfect

aspect haveed3

al

maktaydHehadbeenworked

al

maktaHehasbeenworkingal

maktaolacakHewillhavebeenworkingal

maktaolacaktHewouldhavebeenworking perfectcontinuous havebeening

al !Work!

imperative

Peki, fiilin emirekli nedir?

Emir (imperative): Konuan kiinin muhatabndan bir hareketi istek, rica, arzu olmakszn dikteederek yapmasn istemesidir. r: Otur!Sit down! Kalk!Stand up! gibi. Fiilin emireklinde muhatap,konuan kiinin karsndaki kii/hayvan ya da komut alabilecek eyadr/eyalardr. Yani, senyou veya sizyoudur.Sen ve sizise ikinci tekil ve oul ahs zamirleridir. Bu u demektir. Fiilin emirekli yalnz ikinciahslara ait bir durumdur. r: Otur! (sen) veya Oturun! (siz).te emirekli sadece ikinci ahslara ait

olduu iin baka birah

s ekim eki veya ah

s zamiri gerektirmez. Yaln

z, rnekte de grnd gibi,oul ikinci ahs (siz), tekil birinci ahstan (sen) ayrmak iin -n eki ilave edilir (ngilizcede you her ikiahs zamirini karlad iin byle bir fark olumaz).

nc ahs zamirlerine gelince, bu zamirlero (tekil) ve onlar (oul)ahs zamirleridir. Buzamirlerin emirekilleri de ikinci ahs zamirleri araclyla elde edilir. Yani biz, Otursun! veya Otursunlar!derken yine karmzdaki kii (sen) veya kiiler (siz) araclyla emri yerine ulatrmak isteriz.

Bu rneklerde unu demek istiyoruz: Otursun! (ona oturmasn syle) veya Otursunlar! (onlaraoturmalarn syle/syleyin) ite -sn ikinci tekil ahs ekim ekinin, nc ahs eki olarak grev almasnnnedeni budur. -lar eki ise nc oul ahs, -sun eki alm nc tekil ahs emireklinden ayrr.ngilizcede ise nc ahslara ynlendirilen emir fiilin mastar haliyle ifade edilir r: Tell him/them to sitdownOtursun! (Ona/onlara oturmasn/oturmalarn syle)

Emir, konuan kiinin hakim olduu, zerende hkm verme yetisine sahip olduu konularda kiininbu yetisini kullanmas durumudur. Konuan kii ise bendir veya konuan kiinin ierisinde bulunduu grup


10/26

9

bizdir. Konuan kii hkm veya direktif verme yetisine sahip olduu bir durumda kendine emretmez. Budurumda birinci ahslarn emirekli yoktur denilebilir. (yle) oturaym/oturalm, oturaym/oturalm(bari)trnde ifadeler biristek, birtercih belirtmek iin ya da gelen emri yerine getirirken kullanlan ifadelerdir.

Fiillerin istekhalinde ekimi ise yledir.Gideyimlet me goGidesinI let you goGidelet him/ her goGidelimlets go ( let us go)GidesinizI let you goGidelerlet them go

-se/-sa eki: Trkede bu ek, dilekve art eki olarak kullanlabilen bir ektir. art kipinin, bir eylemingereklemesinin bir baka eylemin gereklemesine bal olduu durum olduunu biliyoruz. Bu yzden deierisinde iki eylemin/yargnn var olduu bir bileik cmle oluturulmas gerekir. Bu cmlelerden biri esasanlam yklenmi yargy/durumu dieri ise bu yargnn olumasartn tar. Biz ncelikle tablomuzugrelim.

ahs

amiri Gemi zamanlar imdikizamanlar imdiki/Gelecekzaman Gemitegelecekzamanlarahseki

Tarzlar

BenSenOBizSiz

Onlar

al t ysa al r sa kazanr/kazanacakm(s)nz/k(s)nzlr

simplealsayd.kazanacakt

yap yor duysa(idiyse) yap yor sa yapyor(dur)/ yorolacakcontinuous

yapyorolsayd.yorolacakt

yap m t ysa(idiyse) yap m sa yapm(tr)/m olacakperfect

alm olsayd...kazanm olacakt

yap maktaydysa(idiyse) yap maktaysa(ise) yapmakta(dr)/maktaolacak Perfectcontinuousyapmaktaolsayd maktaolacakt

Not: Tarzlarn birinci satrlar bir bileik cmle oluturulmadan kullanlmaz. Mutlaka kendisinden sonra

ifadeyi tamamlayacak yarg

bildiren bir durumla beraber verilmelidir.

1. (art cmle imdiki zamanlarda)r: alrsa kazanrIfhe works, he wins. (simple present)

he will win. (simple future)2. (artl cmle gemi zamanlarda)

r: altysa kazanrIfhe worked, he probablywins. (simple present)

Not: Tarzlarn birinci satrndaki -se/-sa (if) ekli fiili tayan cmle gemi zamanda verilmi ve ana cmleimdiki zamanlarda kullanlmsa, cmle olaslk ifade eder. Bu ifade ekli iin Trkede -tr/-dr ekinden,nigilizcede ise bu ekleri karlyabilecekprobably gibi ihtimal anlaml szcklerden yararlanlr.

r: Dn ok altysaimdi uyuyor-dur.

Buna gre, altysa kazanr(-dr) derken, aslnda bir ihtimalden bahsederiz. Bu ihtimallik durumu, diertarzlarda tamamen ortaya kar.Dn ok altysaimdi oyuyor(diye brakamayz) -dur (uyumu-tur)diyerek ihtimal olduunu belirtiriz. Bylelikle ihtimal art olutururuz.

Tablodaki pembe karakterli ikinci satrlar ise art bildirme yannda bir dilek de bildirirler. Tekbalarna da kullanlabilirler. Tek balarna kullanldklarnda ise sadece dilek (subjunctive) bildirirler. Bizncelikle dilek-art (desiderative mood)bildiren durumlar grelim.

1. Dilekartl cmle gemi zamanlardar: alsaydkazanrd/kazanacaktIfhe worked, he should/would win.

Ifhe were in the school yesterday I would meet him


11/26

10

2. Dilekartl cmle imdiki zamanlardar: alsa kazanr/kazanacakIfhe works, he wins/will win.

Ifhe be in the scholl tomorrow, I will meet him.Sadece dilek(subjunctive)

r: Keke alsaydI wish he worked.Ah bir zengin olsam(If only) I be a rich man.

Not: Dilek ifadeleri, -se/-sa (if) eki olmadan da ifade edilebilir. Bunun iin fiillerin emireklinden(Allah forbid!Allah korusun!), dilek anlaml szcklerden de (I hope you winUmarm kazanrsn)yararlanlabilir.Not: art kipinin (birinci satrlarn) ngilizcesi ile habereklinin ngilizcesi arasnda herhangi bir yazmfark yoktur. Anlam farkn sadece ifart yapma unsuru karlar. Ifli cmle dilekart veya sadece dilekkipinde ise, habereklinin tm zel istisnai durumlar kaldrlr. Yani, simple present tensete nc tekilahslarda fiillere eklenen -s, present perfectte have fiilinin has ekli kaldrlr, be fiilinin gemi zaman

birinci ve nc ahslarndaki was ekli yine be fiilinin gemi zaman ekli were olarak kalr.

Eer yerinde olsaydm bunu yapmazdmIf I were (was deil) you, I wouldnt do it.Eer yarn evde olsa onu ziyaret edeceimIf he be (-esli deil) at home tomorrow, I shall visit

himNot: Yine, eer birartl cmle, dilekartl bir cmleyse ve de gemi zamanlardaysa demek ki sz konusuarta konu hareket gereklemitir. Yani olmas mmkn deil fakat konuan kii yine de dileini bildirmekister. Dolaysyla esas hareketin fiilinin de gerekleme olasl yoktur. Bu yzden de ikinci cmlegemitekalm gelecek zamanlarda kullanlr. ngilizcede ise bu durumu would karlar.

(2. satr) alm olsayd (demek ki almam) kazanm olacaktIf he had worked, he would heve win.(1.satr) Eer altysa (bilmiyorum) kazanr/kazanacakIf he worked, he probably wins.

If he worked, he will win..

Trkede -ebilir/-abilir, -meli/-malekleri de, konuan kiinin sz konusu olaya mdahale ettiidurumlar bildiren kipler ierisinde yer alr. Haber kipinde hadise, konuan kiinin kontrol dnda cereyaneder. Kii, sz konusu hareketin meydana gelieklini, kim tarafndan ne zaman meydana getirildiini haberverir sadece.Ali okula gidiyor. Dn sinemaya gittim gibi. -ebilir/-abilir ekiyle konuan kii, hakkndakonuulan kiinin ya da kendisinin sz konusu hareketi gerekletirebilecek g veya kabiliyete sahip olupolmadn bildirir. ngilizcede ise gemi zaman ekli could olan can modal fiili, yetenek ve kabiliyet

bildirir. r:Bu ii yapabilir/-di (yapabilecek gtedir)He can/coulddo it. Burada dikkat edilmesi gerekenbir husus var. Bu rneklerin Trke anlamlarna baktmzda ayn zamanda birihtimalin, birolaslnolduu da hissedilmektedir. Yani,Ali bu ii yapabilirAli can do itderken, bu ifade Alinin ii yapabilmegcnden baka, byle bir olasln olmasn da bildirebilir. Bu durum diertarzlarda tamamen olaslk

olarak kar

m

za

kar. rnekleyelim.

Yapyor olabilir/diHe can/could be doingYapm olabilir/diHe can/ could have done.

Fakat ille de bir yetenek ve gten bahsedeceksekbe able to -a gc olmakanlamndaki bu kalptanyararlanrz. rnekleyelim.

Yap-abilir/abildiHe is/was able to do it.Yapabilmi/tiHe has/had been able to do it.

Not: (be able to, simple tarzlarda bir defalk g ve yetenei bildirir. Can/could ise g ve yetenek anlamndagenellik bildirir)


12/26

11

Not:Can/could soru cmleleriyle kullanldnda izin veya rica anlamn verir. Aynen Trkede olduu gibi.Yani biz,Kapy aabilir misin?Can you open the door? derken bir ricada, kapy aabilir miydin?Couldyou open the door? derken daha kibar bir ricada bulunmu oluruz. Eer bu cmleleriKapy aabilirmiyim?Can I open the door? diye sylemi olursak, anlamdan da anlald zere, bir izin alma isteini

bildirmi oluruz. Bu arada, izin alma istei, gemi zaman ekli might olan may modal fiili ile de eldeedilebilir. May modal fiili, olmakanlamnda mmknlk bildiren bir modal fiildir. Yani biz daha resmi vedaha kibar bir rica veya izin alma isteinden bahsedeceksek yine -ebilir/-abilir anlamndaki bu modalfiillerden yararlanmalyz.

r: Girebilir miyim? (girmek mmkn m/olar m? (Azerice)May I come in?Girmek olmaz! (Azerice) (mmkn deil)No you may not.

Not: rnekten de grld gibi, bir resmiyet, kibar bir yasak sz konusudur.r: ieklere dokunmak olmaz! (Azerice)You may not touch the flowers.

May/might modal fiilleri olumlu cmlelerde tamamen olaslk bildirir.Yine, ingilizcede must -meli/-mal modal fiili, esasen gereklilik bildiren bu modal fiildir ve tpkcan

ve may modal fiilinde olduu gibi, hem Trke anlamndan da anlald zere, olaslk anlamn verebilenbir modal fiildir. Olaslsimple tarzda da verebilen mustn olaslk anlam dier tarzlarda tamamen ortayakar. rnekleyelim;

Simple tarz: He must goGitmeli (gitmesi gerekir-gereklilik),He must be at homeEvde olmal (ok nce yola kt eve varmtr)Continuous tarz:He must be sleepingUyuyor olmal (ok yorgundu uyuyordur)

Perfect tarz:He must have finished his homeworkdevini bitirmi olmal (Annesi oynamasnaizin vermise, demek ki devini bitirmitir)

Bu arada, simple tarz dnda mustn gereklilik anlamn vermediini de grdk. Peki diertarzlarve zamanlardaki gereklilik? te bu durumda have/has to, -mekzorunda kalmak, -mal olmakanlamnda

bu boluu doldurur. Bu arada -mal olmak. Yapmal oldu (yapmak zorunda kald) ifadesine TrkiyeTrkesinde rastlanmaz. Biz fiil ekim tablosunda Trkenin yapsna uygun gelecei iin bu durumuAzerbaycanl Trklerin kullandekilde gstereceiz

He had to do itBunu yapmak zorunda kald yapmal oldu

He will have to do itBunu yapmak zorunda kalacak yapmal olacak.Not: -ebilir/-abilir eki, her iki modal fiilin (can/may) anlamn ayn anda verdiinden bu konuyla ilgilitabloya ngilizce tarafndan bakmak daha yararl olacaktr.

-ebilir/-abilir _can( be able to)/ may (olaslk / yetenek )

ahszamiri



Gelecekzamanlar(futuretimes)

Gemitegelecekti(futureinpasttimes)

ahseki

Tarzlar(aspects)

Ben

Sen

O

Biz

Siz

Onlar

al(may)abilir/amazd al(may)abilir/amazOlaslk

Kabiliyet m(s)nk/z

(s)nzlr

common Can/may

alabildi alabil(m)ir/amaz Kabiliyet alabilecekti(gcyetecek) concrete beableto(birdefalna)

alyorolabilirdi

alabiliyordu

alyorolabilir

alabiliyor

Olaslk

Kabiliyet alyorolabilecekti(gcyetecek)continuous

Can/maybeing

Snrlfiillde devamtarzyok.alm olabilirdi

alabilmiti

alm olabilir

alabilmi

Olaslk

Kabiliyet alm olabilecekti(gcyetecek)Perfect

aspect

Can/mayhave ed

beabletohave ed

almaktaolabilirdi

alabilmekteydi

almaktaolabilir

alabilmekte

Olaslk

Kabiliyetalmaktaolabilecekti(gcetecek)perfect

continuous

Can/mayhavebeen ing

Snrlfiillde devamtarzyok.

-meli/-malmust/have to (olaslk/gereklilik/ zorunluluk)

ahszamiri



Gelecekzamanlar(futuretimes)

Gemitegelecekti(futureinpasttimes)

ahseki

Tarzlar(aspects)

Ben

Sen

O

Biz

Siz

almalyd almalOlaslkZorunluluk almalolacakt (zorundakalacakt) m

(s)nk/z

(s)nz

simplemust

hadhave/has to

alyorolmalyd

almaloluyordu

alyorolmal

almaloluyor

Olaslk

Zorunlulukalyorolmal olacakt(zorundakalacakt)continuous

mustbeing

meli/malsnrlfiildir

alm olmalyd

almalolmutu

alm olmalalmalolmu

OlaslkZorunluluk alm olmalolacakt (zorundakalacakt) perfectaspect

musthave ed3

havetohave ed3


13/26

12

Onlar almaktaolmalyd

almalolmaktayd

almaktaolmal

almalolmakta

OlaslkZorunlulukalmaktaolmalolacakt(zorundakalacakt)

lr perfectcontinuous

musthavebeen ing

meli/malsnrlfiildir

Bu arada deinmemiz gereken bir konu var. ngilizcede fiiller snrl (stative) ve snrsz (dynamicverbs ) fiiller olmak zere iki blm altnda da incelenirler. Stative verbler yani durum gsteren fiiller, temelanlamlar itibariyle continuoustarzlarda kullanlmazlar.Knowbilmek/tanmak, understandanlamak, gibi.Bunun gerekesi udur. Gerektende bu trden fiillerin temel anlamlarna bakarsak devam ettirilemeyecekfiiller olduunu anlarz. Yani,Ben bu konuyu biliyorum/tanyorum I know this subject. Derken devamllk

kastedilmez. Bireyi ya biliyorsunuzdur ya da bilmiyorsunuzdur. Bireyi yapmak zorunda kalmak (have to)veya yapabilmeye gc olmak da (be able to) ayn trdendir. Bunun iin continuous ve perfectcontinuoustarzlarda kullanlmazlar. Peki biz Trkede niin kullanrz?

Ben bu adamimdi tanyorum deil,Ben bu adamimdi tandm deriz. Yine,Ben bu adam iki yldrtanyorum. Ya da sadeceBen bu adam tanyorum deriz. Byleliklede hareketin deil tanma durumunundevam ettiini bildirmi oluruz. Bu fiiler snrl fiil olduklarndan ifade bir anlatm bozukluuna neden olmaz

ahssz fiiller:ahssz demekle sz konusu fiilin bir faili olmamas durumunu kastediyoruz. imdiyekadar bahsetmi olduumuz fiilleri, biri veya birileri ya yapm ya yapyor ya yapacak ya da yapmalydlar.Bundan sonraki ksmda ise fiillerin failsiz hallerini, fiillerin mastar, isim fiil, sfat fiil, zarf fiil olarakkullanlmalarn greceiz. Buna gore:

Mastar (infinitive) nedir? Trkede mastar, fiilin kk veya gvdesine -mek/-makeki, ngilizcede ise tomastar yapma unsuruyla elde edilir.

Herhangi birahsa ve belirli bir zamana bal olarak tabiatta ekimli halde bulunan, varlklara ait i,olu, durum veya hareketleri bildiren fiillerin kendilerinden bahsetmek veya ayn cmle ierisinde bir bakafiille kullanmak iin ekimlilik unsurlarnn (ahs/zaman) kaldrlp sabitlenmesine mastar denir.

Fiiller tabiatta ya gemite (altHe worked) ya imdi (alyorHe was working) ya da gelecek(alacakHe will work) zamanda birahsa bal olarak (O/Ali) aktif haldedirler. Biz bu haldeyken fiillerin

kendilerinden bahsedemeyiz. rnein:Baar

yor inanmakt

r. Veya O al

acak istiyor. Diyemeyiz. Buyzden ncelikle sz konusu fiili/hareketi mevcut ekliyle sabitlemeyiz. (almak istiyor.) Ancak bu ekildehareketin kendisinden bahsedebilir ve bir cmle ierisinde ekime girip yklem olarak grev alm bir bakafiille beraber kullanabiliriz. Fiillerin mastar halleri bir cmlede;

zne (subject) olarak:Baarmak inanmaktr. To succeed is to belive.Yklem (verb predicative ) olarak:Baarmak inanmaktr. To succeed is to believe.Nesne olarak (object):Bugn ok alma(k)-y- planladndan hemen alma(k)-y-a balad.

Because he planned to stady very hard today, he started to study.rneklerde de grld gibi, herhangi bir hareketin ahssz olarak bir cmlede zne, nesne veya yklemolarak kullanlmas, hareketin mastar haline getirilmiekliyle mmkn oluyor. Yukarda vermi olduumuz

mastar rnekleri genel tarz rnekleridir. Bunlardan baka fiillerin mastarlanm halinin devam, devam edipbitmi ve bitmi tarzlar da vardr. Trkede fiilin mastar halinin gelecek zamanlar da vardr. Btn bubilgileri bir tablo zerinde gsterirsek.

-mek/-mak mastarlk ekinin tarz ve zamana gre ekim tablosu

ahszamiri

Gemizamanlar

imdikizamanlar Gelecekzamanlar Gemitegelecekzamanlar

ahseki

Tarzlar

almakto work

yapacakolmak mnsmznzlr

Simple

alyor olmak

tobeworkingyapyor olacakolmak

continuous

alm olmaktohavework

yapm olacakolmak perfect


14/26

al makta olmak

tohavebeenworkingyapmaktaolacakolmak

Perfectcontinuous

rnekler:Deime-k(m/n/si/miz/niz/leri) gerek.

Onunla ayn ortamda alyor olmakbana ikence gibi geliyor.O anda orada bulunmu olma(k)n hereyi berbat etti.Bu mutluluu tadacak olma(k)m beni heyecanlandryor.

sim fiil (gerund) nedir? Trkede -me/-ma ekinin,ngilizcede ise -ingtaksnn fiillere eklenmesiyle eldeedilir.

Herhangi birahsa ve belirli bir zamana bal olarak tabiatta ekimli halde bulunan, varlklara ait i,olu, durum ve hareketleri bildiren fiillerdengenel olarakbahsetmek veya hareketle kastedilen iivurgulamak amacyla, fiillerin ekimlilik unsurlarnn (ahs/zaman) kaldrlarak onlar bir i ismi gibikullanp hareketten genel olarak bahsetmeye isim fiil (gerund) denir. r: konuma, bekleme, arama, oturma.

Gerektende fiiller, hareket halindeyken ilik de bildirirler. u rneklere bir gz atalm ncelikle.ok sinirlendi ve sigara imeye baladveya Birazdan almay dnyor/planlyor.Geen yl sigara imeye baladveya On sekizinden sonra almay dnyor. almaktan holanmyor.

Trkede yazm olarak herhangi bir farklln olmad bu rneklerde aslnda anlamca nemli

farklarn olduu, cmlelerin anlamlarna bakldnda anlalmaktadr. Birinci rneklerde hareket, bir zamandilimi ierisinde cereyan eden bir harekettir ve hareketi gerekletiren kii, hareket halindeyken hayal edilir.kinci rneklerde ise hareketten genel olarak bahsedilir ve hareketle kastedilen itir. Yani,geen yl sigaraimeye balad derken,sigaraya balad,sigara ime iine balad denmek istenmitir.

Yukardaki rneklerde -i, -e, -den hallerinde verilmi alt izili ifadelerde herhangi bir yazmdeiiklii olmadn da gryoruz. Bu durum Trkenin eklemeli dil olmasndan kaynaklanan birdurumdur. Eklemeli dillerde gramer unsurlarnn szcklere eklendiini, Trkenin de sondan eklemeli birdil olduunu biliyoruz. Aslnda bu rnekler,

1. Sigara ime(k--)-y-i Sigara ime(k--)-y-e Sigara ime(k)-ten2. Sigara ime-(y)-i Sigara ime-(y)-e Sigara imek-ten

eklindedirler. Bu benzeme, -y- harfinin kaynatrma veya yumuatma grevinde kullanlmasndandr. simfiilin -den halindeyse (2. rnek, pembe karekterli yaz) fiilin mastar halinin kullanlmas, zaman balacylailgili karkl nlemek maksadyladr. Yani biz, Sigara ime-den holanmaz desek,sigara iecek ve sonraholanacakanlaml bir cmle olutururuz ki, bu da demek istediimiz ey olmaz. sim fiillerin yalnhallerinde de ayn durum sz konusudur. Yani biz, Sigara imek sala zararldrdeil de Sigara ime

sala zararldrdesek, bu kez olumsuzluk eki -me/-ma eki ile ayrt edemezdik ve iki ayr cmleoluturmu olurduk. Trkede birbiriyle kaynaan bu durum ngilizcede mastar iin to mastar yapmaunsuruyla isim fiil iin -ing taksyla ayrt edilir. Fiillerin genel durumlarndan, bir ilikten bahsedilmesi isimfiil durumu (gerund) olarak adlandrlr. sim fiil iin rnekler;

indirme bindirme yeri ( iinin yapld yer)oturma odasliving room, bekleme odaswaiting room (oturmak, beklemek iin yaplm oda)

..Yeri gelmiken fiilden isim (verbal noun) den de sz edelim. Fiil artk mutlak bir isimdir. Birahs/tarz/zaman yoktur. sim oul ekini alabilir. Trkede fiilden isim yapma eki genellikle -i/ -u ekidir.ngilizcede ise yine -ing ekidir.

kmak kmak/to go outgoing outexitgirmekgrimegiri/to enterentering(an) entrydvmekdvmedv/fightfightingfightyrmekyrmeyry /to walkwalking(a) walkinganlamakanlamaanlay/to understandunderstandingan understanding

Ayrca, kullanmda -ma/-ma ekli veya eksiz isimler de vardr.

yazmakyazmayaz/to writewritinga writingkomakkomakou/to runrunninga running/ rice

13


15/26

konumakkonuma (ii/faaliyeti)konuma/nutuk (nceden hazrlanp konuulan eyler.r:Babakan bir konuma yapacakThe prime minister will make a speech.

Not: Bu rnekleri vermekle aslnda unu vurgulamak istiyoruz: -me/-ma ekini alm her fiil, bir isim fiilolmaz. Ya da her fiilin de fiilden isim (verbal noun) olabilmesi iin -i /-u ekini almas gerekmez. Fakat,-i/-u eki, mastar ve fiilimsi (gerund) eki deildir..

Sfat fiil (perticiple) nedir? Varlklarn yapm olduklar hareketlerle/ fiillerle nitelendirilmesidir.

ahszamiri

Gemizamanlar

imdikizamanlar Gelecekzamanlar Ge.gel.zamanlar

ahseki

Tarzlar

alkan/srngen/utanmaz/

hardworking/reptile/shamelessyapacakolan/kacak kan

simple

al yorolan/alan/srnen

workingyapyor olacakolan

continuous

al m olan/alm/srnm

havingworkedyapm olacakolan

perfect

al maktaolan/alan(birsredir)

..

yapmaktaolacakolan Perfect

continuous

Krl-abilir/-maz ihtimali ol(may)anDvl-esi/-meli -mesi gereken

Tabloda da grld gibi, her rnekten sonra noktalar var. Noktalar, sfat fiillerden sonra gelerekvarlklara ad olmu isimleri temsil eder. Yani, alkan rencia hard working student, srngen hayvanareptile pet, utanmaz ada a shameless man gibi. Mavi karakterler, sfat fiil yapma ekleridir. Bu ekler, sfatfiillerin tarzlarn belirler.

Sfat fiiller ve niteledikleri isimler, cmlede tamlama (sfat tamlamas) olarak grev alrlar. Tamlayanile tamlanan arasna her hangi birahs eki getirilmez. Yani biz, alkanm adam diyemeyiz. SadecealkanmI am hardworkingdediimizde ise yklemi sfat olmu bir cmle olutururuz. Tandkadam,

bildiksoru, tartlmadkey trnde ifadeler. Aslnda tandk adamdarken, tand-(k)-m/-n/-/-mz/-nz/-lar adam demek isteriz. Bu ise, bir sfat tamlamas oluturmaz. Karmzdaki varl sz konusu hareketlekastedilen bir zellii ile de nitelemez. Onu arabilirsin, tandk biridirYou can invite him, because he issomeone that I know (tandm biridir) gibi. Benim onu tanmam, onun bir zellii deildir. Sadece benveya biz onu tanyoruzdur o kadar. Grld gibi, ngilizcede bu durum bir bileik cmle araclylasalanr. Ve eer, Tandk biridirdeil de Tannm biridirHe is aknown person deseydik, o zamantanmak fiiliyle karmzdakini nitelendirerek sfat fiil oluturmu olur, sz konusu fiili bir sfat fiil olarakkullanm olurduk..

Zarf fiil (Adverbial gerund) nedir?Tabiatta madde olarak var olan ya da var olduu dnlen varlklarn belirli birahsa ve zamana

bal olarakbirbiimde/ tarzda aktif olarak cereyan eden hareketlerine fiil demitik.Fiiller veya hareketler tabiatta bu artlarda cereyan ederken, sradan bir hareketten ayrmak iin bir

ksm zellikleriyle birlikte de anlabilirler. Ve biz bu ayrt edici zelliklere zarf deriz. Konutu_ Nasl konutu?Akc (bir ekilde) konutu. Hzl (bir ekilde) kotu. abuk (bir ekilde) yoruldu. Gibi. Bylelikle hareketin naslgerekletiini de katarak ifadeyi daha da belirgin hale getirmi oluruz.

Tabiattaki fiiller zarflaryla anlabildikleri gibi bir baka hareketle de anlabilirler. Veya bir bakahareketle ilintili olabilirler. Ve bu hareketler zarflarda olduu gibi cmlenin yklemindeki fiilin veyahareketin ne ekilde gerekletiini bildirirler. Bu durumda ortada iki hareket vardr. Yani zarf fiil demekleiki ayr hareketi kastederiz. Ve haliyle zarf fiillerde esasen fiil olduklar iin birer biime/ tarza bal olurlar.

Yani, zne esas fiille kastedilen hareketi devam ettiriyorken veya bitirmiken v.s zarf fiille kastedilen

14


16/26

15

hareketi de ya aynekilde devam ettiriyordur, ya da zarf fiille kasdedilen hareketi bitirmi olarak esas fiilidevam ettiriyordur veya ettirmi veya ettirmektedir vs.

Bararakkonuma ! Ya da,Barmadan konu !Dont speakon shouting! (barma-y-lan) Speakwithout yelling (barmakszn)

Dersini al(may)p(al(ma)m birekilde/al(ma)m olarak) geldi. Ya da,Dersini almadangelmi.Yine;De kalka yayorum. Gle gle git. Bilirbilmezkonuma! Svp sayp durmak. Sayklayarakuyumak. alrbirekilde brakmak.

Zarf fiilde dikkat edilmesi gereken ey udur. Bir kere zarf fiilde ahz ve zaman kasti yoktur. Ya esasfille bir beraberlik/dolanmlk/katklk veya berabersizlik durumu bildirilir. Zarf fiille kastedilen hareket

bitmi olarakta olsa esas fiille kastedilen hareketle bitmilik durumuyla/bitmi vaziyette birliktedir. Yani,Bararak konutu. Derken konumann barmal birekilde gerekletiini veya barma hareketini bnyesindebarndrdn kastederiz. Barmadan konutuda ise bu kez hareketin barma(k)sz/ sakin bir ekildegerekletii veya byle bir hareketin fiilin bnyesinde olmadn kastederiz.Dersini almadan gelmite de ayndurum vardr. Bu ifade,Dersini al(ma)m birekilde geldi.eklinde de sylenebilir. Dersini alp gelmiteise zarf filldeki hareket bitik bir vaziyette esas fiille birliktedir. Ksaca, Konukan adamda nasl ki bir fiil sfatgibi grev alyorsa, bararak/barmal konumak, barmadan/barmakszkonumakta da fiil bir zarf gibi grev alr.

Not: Trkede -iken, -dka, -den nce/-dan sonra, -dktan sonra, -den beri(-eli,-al), -er-mezv.s ekleri birer zaman bildirip iki ayr yargy balad iin balayc (conjunction) eklerdirler. nk birhareketin esas fiille kastedilen hareketten nce veya sonra veya ayn anda gereklemesi, esas fiile bir zellikkatmaz veya fiilin nasl gerekletiini bildirmez. Yani, hareketlerin gerekletii zamanlar hareketin birzellii deildir. Ve bu ekler hareketin ne ekilde cereyan ettiini veya nasl bir hareket olduunu deilsedece esas cmlenin fiiliyle yardmc cmlenin fiilinde kastedilen hareketlerin birbiriyle olan zaman ilkisinikurarlar.

Aada greceiniz gibi bu ekler, bileik/komplex(clauses) cmlelerin yan cmleciklerde bahsedilenhareketin esas cmledeki hareketle ncelik, sonralk, ayn andalkvs. durumlar bakmndan tamamlayan(conjunction) balaycdrlar.

When_ -dnda, -nca When I went to the party, Ill call you._Partiye gidince (gittiimde/gittiim zaman) seni arayacam.While_-iyor iken While I was going to the cinema the film begun._Sinamaya giderken film balad.

After_ -dikten sonra After I went to the cinema, the film begun_ Sinemaya gittikten sonrafilm balad.After V-ing_F-ma-dan sonra After comleting this form, give it to th secretary_Bu formu doldurmadan sonra (-dktan sonra) sekretere ver.

Bu ifade Trkede yok.Fakat teorik olarak mmkndr.Before V-ing_F-ma-dan nce Plese put out all lights before leaving the office_Ofisten ayrlmadan nceklar sndrn.

Before_-den nce The film had began before I went to the cinema._Sinemaya gittikten nce(gitmeden/gitmemi) film balamt.Bu ifade Trkede yok. Fakat teorik olarak mmkndr

Now that_-m iken Now that we went to the cinema the film begun._Sinemaya gelmiken film balad.As soon as_...-ir .mez As soon as I went to the cinema, the film began._Sinemaya gidergitmezfilm balad.Untill/till_-e dein The film had begun, until(till) I went to the cinema._Sinemaya gitmeye dein (ene dek) film balad.

By the time_-e yakn By the end of the meal, everybody was drunk_Yemek bitimine yakn herkes sarhotu.Since_ -den beri(-al,-eli) I have not been slepping well, since I went to the cinema._Sinemaya gideliuyuyamyorum.

No sooner than_-ylan/ilen No sooner I had gone to the cinema than the film starded_Sinemaya gitmemle birlikte (gitmeimlen) film_-le yakn ara balad.(balamas bir oldu)

Trke ve ngilizcede fiillerinznesine gre etken, edilgen, olgan, dnl, iteekilleriNesnesine Gre edilmi, retilmi, ettirilmi, ettirtilmi, geili, geisiz ekilleri

znesine gre:

Etken (active) derken: Yklemdeki hareketin cmlenin znesi tarafndan yapldn. znenin aktif/etkin olduunu:Ali Veliyi dvdEdilgen (passive) derken: znenin bakasnca yaplm mdahaleler karnda tepkisini veya geirdii dnm: Veli dvld.Olgan (inchoative)derken:znenin doalvs etkiler karsndaki tepkisini veya geirdii dnm: (Kap) ald/rdDnl (reflective) derken: znenin etkin olarak yapm olduu bir hareketi kendine dndrdn:Dvd-dvnd. Ykand.te(reciprocal)derken: Hareketin zneler tarafndan paylald durumu:Aliyle Veli dvt. Ya da; znenin karsndaki nesneden

karlk alarak veya beraber yaptn: Ali Veli ile dvt/koutu kastederiz.


17/26


18/26

17

bring)kma (-den)Nereden?: Uzakla(tr)t

Grdmz gibi, eklemeler hemen her tr fiile getirilebilmekte.

yle balayalm. Aslnda tabiattaki geisiz hareketler, znede vuku bulur. Yani hareket znededir.Nesnesiz filler de buna dahildir. Kedi ld. Bu rnekte ld demekle kastedilen hareket, bir zne olankedininin zerinde cereyan eder ortaya kar. zne, kendisinde vuku bulmu bir hareketi kendiside

yapabilir/yaratabilir/meydana getirebilir/direbilir. Bunu yaptnda da znenin karsnda bir nesne vardr.Trkede bu durumu oluturmak iinet/-r/-treklemeleri kullanr. Bu eklemelerle zne, sze konu olanhareketi ortaya koyar (-dir) ortaya karr (-ur), eder, yapar, meydana getirir. Ve bylelikle hareketi nesnesinetayarak fiili geili nesne gerektiren fiiller gurubuna sokar.

DoduDo-urdudoum yapt Kedi yavru dourdu.Kedi ldKedi fareyi l()drd.

Ya da hareketi nesne zerinde etkin hale getirerekUyu/uyuttu, by/byt

Not 1: Eklemeler her zaman fiilleri nesneli fiillere dndrmek iinde kullanlmaz elbette. zne bazen doal hareketleri vb.fiilletirirken de bu eklemelerden yararlanabilir. ks-rd, psk-rd, fk-rd, ba()-urdi, del-irdi, l-drd, ft-trd, ot-urdugibi. Bu fiillerin nesneli hale getirilmesi ise ayn eklemelere -teklemesinin katlmasyla elde edilir:ks-rtt, psk-rtt, fk-rtt, ba-urtti, del-irtti, l-drtt, ft-trtt, ot-urttu gibi. Bylelikle filler nesneli hale gelmi olur. Hatta bazlar bunun iin -tekialmazlar bile: sp-rd gibi.

Bu arada ngilizce iin ergative verb diye bir terimden bahsedeceiz. Trkede yukardakieklemelerin yazm kurallarna gre hemen her fiile getirilebildiini gryoruz. ngilizcede bu durumdanesnesiz fiillerdeget/make/have (ileride greceiz) gibi unsurlar da kullanlmaz.

Bahsedelim. ngilizcede nesne talep etmeyen fiillerin bir ksmnn kullanld cmlelerde nesneolmadndan, nesneli hale getirirken, yani oldurganlatrlmas yaplrken cmleye sadece nesne konulur.

Ali byd Ali grew up.Ali Veliyi byttAli growed Veli

rneimizden de grdmz gibi growed deimemitir. te ergative fiil dediimiz ey budur. Yani yaln

haliyle geili/nesneli hali aras

nda bir fark olmayan fiil. Dier nesnesiz fiillerin nesneli hale getirilmesindefiil tamamen deiir. Ve oldurganlam fiilin yaln haldeki fiille ayrm bu ekilde salanr.Ali diedAli ld.Ali killedVeliAli Veliyi ldrd gibi

Konumuza tekrar dnersek, -et/-r/-tr eklemeleriyle yaln haliyle znede cereyan etmi geisiz birhareketin, bu kez zne tarafndan bir nesne zerinde ortaya karlmasna veya zneye geirilmesine veyatanmasna oldurganlk denir. Trkede fiil grnt olarak edilmi fiil grntsndedir. Ve grdk kingilizcede ya fiilin ekli deiir ya da fiil nesneli bir fiil gibi (ergative) kullanlr.

Bu arada -et/-urt/-dirt eklemelerinden (retilmi fiil) bahsedelim. zne, -ur/tr eklemesiylenesnesiyle birlikte ortaya karm olduu veya -dir ile ortaya koyduu bir hareketi edip/itip brakr.

ldrttAli farey-i l()drtt. (Veliye)

DourttuKadn inei dourttu (Veterinere)

imdilik rneklerimizin anlam zelliklerini bir kenara koyarak yapm olduumuz yapsal ilemibasit bir mantkla aklayalm. Aslnda durum udur: zne, nesneli/nesnesiz, geili/geisiz hemen her fiilebu eklemeleri uyarlarken fiillerin bu trden zelliklerine bakmaz. Sadece znenin yapmak istedii birhareket vardr. rnein -r eklemesiyle zne bir hareket meydana getirir/ortaya karr/yaratr. ks-rd/etti/yapt, sp-rd gibi. rneklere dikkat edersek, birincisinde hi nesne yoktur bile. zne ks-rmtrsadece. kincisinde ise zne bir yeri sprr. Sprrken de kan doal sesi fiilletirir. Bylelikledesp-rdm, bu fiili ortaya kardm/sp-ettim demek ister. Ve de bu etme/urma taktiini her fiile uygular.

Do-urdum, doy-urdum/ettim gibi. Ayn durum -dr,-et eklemeleri iin de uygulanr. l-drdm. Yani, l-ettim/yaptm/-i ortaya kardm/dirdim. Yine l-rdm de denilebilir. Neyi? Fareyi l()-drdm. Uyu-

ettim(uyutum)gibi. Biz -r/-dir eklemeleriyle grnt kazanm, bir ekle brnm fiillere edilmi fiil


19/26

18

diyelim. Fakat dediimiz gibi bu sadece bir grntdr. retilmi fiil dediimiz fiillerde de ayney vardr.Yani edip brakma, retip brakma vardr. l-dr-ettim. (edip braktm)gibi

Ksaca; -ur eklemesiyle zne bir hareketi ortaya karr/yapar ve bu hareketin sonucunda ise ortadabir nesne vardr (do-urdu) ya da yoktur (ks-rd). -dir eklemesiyle de zne bir hareketi meydana getirmi,ortaya koymutur ve yine bu harkeketin sonucunda ortada bir nesne vardr (l-drd) veya yoktur(l-drd)veya ii yaptrd bir nesne vardr (krdrd). Ve yine t(et) eklemesiyle de aynekilde. Fakat -t eklemesi -ur/-tir eklemesinin eklenemedii durumlarda fiil kkne eklenir hatrlayalm. Yine -t(et) eklemesyle deartk -ur/-dir etmi olduu bir hareketi yine sadece edip brakr. Yani, -dr/-r-etip brakr. Biz buaklamada sadece bir taktikten, yapsal bir ilemden, bir grntden bahsetmi olduk.

yle de bakabiliriz: Eer siz, ldm, uyudum, doydum, anladm, rendim, kandm, inandm,gvendim, sevindim, korktum, skldm, bktm, usandm gibi kendinizde cereyan eden veya kendinize dnkgeisiz bir hareketi, karnzdaki nesneye dndrmek veya nesneniz zerinde cereyan etmesini istiyorsanz,yani fiilinizi geili bir fiil haline dndrmek istiyorsanz, nasl ki ldrmaktaki l -tr/-dir -diyseniz,barmaktaki bay -r/-ur-duysanz, doymaktaki doyu, lmekteki l de ayn ekilde -run/-trn.Yalnz, fiil kk sesliyle bitiyorsa bunu yapmayn nk sesli harften nceki harfler bir varla ad olmu isimolabilir ve sesli harfi de onun hal eki olabilir. Bu durumda bir hareket deil bir eya ortaya karmolursunuz.

Yani: Oku-turdu derseniz oku trmek, ok yapmak, ok yaratmak gibi bir anlam

kabilir. -et fiilini/eklemesini bu yzden kullanrz. Oku-et (okut), by-et (byt) gibi. Artk bir hareketi -r/-et/-trmsnz. Amacnz karnzdaki nesnenizdi. yleyse bu harekete nesnenizi de katarsanz ifadeleriniz;

Fareyi l()-drdm, bebei doy(u)-urdum/ye-dirdim, ocuu by-ettim rneklerinde olduu gibiekillenmi olur. Bylelikle de fiilleri oldurganlatrm (ergative verbs or others) olursunuz. ngilizcedeburaya kadarki ksm ya ergatif fiillerle ya da fiillerin eklinin deimesiyle karlanr. rendi (tolearn)/retti(to teach), grd (to see)/gsterdi (to show), gitmek(to go)/gttrmek (to take), gelmek (tocome)/ge(l)tirmek (to bring).

Ayn eyi yaln haliyle zaten nesnenize dndrm veya geirmi olduunuz geili fiillerinkullanld ifadelerdeki nesnenizle de yapabilirsiniz. Aliyi yaz()-drdm, mektubu yaz()-drdm gibi.

Grdnz gibi, ilem ayn

ilem. -d

rmay

yapan yine sizsiniz. Fakat bu arada nesneniz yazma iinikendisi yapmtr bile veya ikinci bir nesne ie karm, nesneniz zerinde hareketi uygulamtr ya da sizbyle olsun istediniz. yle veya byle, siz sadece hareketi ve nesneyi bir araya getirin, ortaya karn veyaortaya koyun. Fiillerinizin geililik-geisizlik zellikleri, ifadedeki yargy tamamlayacaktr. Yani, benyazmyorum da mektubu yaz()dryorsam ya daAliyi yaz()dryorsam demekki ben sadece hareketi-dirmiimdir o kadar. Hareketin gerek faili ise ya nesnem ya da belli belirsiz bakasdr. Bunu ise yle

belirleriz.Mektubu yazdrdm derken yazma iinin biruur gerektirmesi, mektubun kendisini yazamayacangsterir. Demekki mektubu bir bakasna yazdrmmdr. Aliyi yazdrdm da ise Alinin mektubu yazmauuru, akli ve fiziki kabiliyete sahip olmas mektubu Alinin yazdn gsterir.

Ne demitik? Oldurganlatrlm fiilde fiil geili hale dnmtr. Fakat hareketin znesi yinesizsiniz. -ur/-dir eklemesinden sonra -(e)t eklemesini eklerseniz hareketi -r/-dir-etip brakmsnzdr

demek. Veya itip kendinizden uzaklatrmsnzdr. Yine fiille kastedilen hareketin bilinlilik veyabilinsizlik durumuna gore, ya nesnenize hareketi yaptrtm, nesnenizi harekete drtmsnzdr ya danesneniz zerinde bir bakas hareketi gerekletirmitir. Yani, Aliyi yazdrtmsanz demekki hareketi Aliyapm, siz ise onu harekete itmisinizdir. Mektubu yazdrtmsanz demek ki birisine mektubu yazdrtm,sadece harekete sebep olmusunuzdur.ngilizcede ise Trkedeki gibi eklemeler olmadndan, konu, sebep

fiilleri (causative) bal altnda incelenir. Ve geili fiillerin nesnesine eklenen -dr/-t veya drteklemeleriniget/make/have fiilleri karlar.

Artk bundan sonra fiillerimizi ettirilmi veya ettirtilmi hale getirebiliriz. Trkede bunun iinetmek fiilinin ettirmek, ettirtmekekilleri kullanlr. Bu durumlarda zne, imdiye kadar yapm olduumuzoldurganlatrma veya ettirme ii iin bir adm geriye ekilir. Aynekilde, hareketi ettirir veya ettirtir.

Ettirgen:(birini/ bireyi) l-dr-(e)ttrd. Nesne bilinsiz ise (fareyi) bir bakasna ldrttrd,Bilinli ise, ya bir bakasna nesnesini ldrttrd, ya da nesnesini iknayla birey


20/26

ldrttrd.Ettirtgen:(birini/ bireyi) l-dr-(e)ttrtti. Bilinsiz ise nesnesini (fareyi) bir bakasna ldrttrtt.

Bilinli ise, nesnesini ya bir bakasna ldrttrtt ya da nesnesini zorla bireyldrttrtt

ft -tr ldr-ot -ur f-r/-le, ksr, fkr, br.sp -r Syrd

Fiil

kk

Edilmi/r-lm/Dirilmi fiil

ret-ilmi/TretilmiFiil

zne birnesnegeridedir

Ettirilmi/rettirilmi/TrettirilmiFiil

Ettir-t-ilmi fiil

Direktsebep

Harketi nesnesine tarTayan

Tamay nesnesine iter..?..ten

Dolylsebep

Tamay bakasna ettirir.Tattran

tattrmay iter..?..ttiren

l -drAli farey-i l()drd Ali farey-i ldrtt -(e)t-tr Ali Veliye fareyi ldr(e)ttrd Ali fareyi ldrttr(-i, i)ttdoy -ur Aye olunu doyurdu Aye olunu doyurtdu -(e)t-tur Aye olunu kocasna doyurtturdu Aye olunu doyurtturtduuyu -(e)tAye bebeini uyuttu --------------------- -(e)t-tur Aye kocasna bebeini uyu(e)tturdu Aye bebeini uyutturttuit/get -r Ali antasn gtrd Ali antasn gtrtt -(e)t-tr Ali antasn arkadana gtrttrd Masay gtrttrtt

gel -tir Ali antasn getirdi Ali antasn getirtti -(e)t-tir Ali antasn arkadana getirttirdi Sandalyeleri getirttirttido -ur Aye bebeini dourdu --- Bu hareket itilmez --- -(e)t-tur Ebe Ayeyi dour(e)tturdu Ebe Ayeyi dourtturttugr -? Emlak evi gsterdi Ali evi gstertti -(e)t-tur Ali emlakya evini gsterttirdi Ali evini gsterttirttir -(e)t Ali duay Ayeye retti -------------------- -(e)t-tur Hoca Aliye dua rettirdi. Hoca duay rettirtdianla -(e)tAli Veliye konuyu anlatt -------------------- -(e)t-tur Ali konuyu Veliye anlattrd Ali konuyu anlattrtt

bil -dir Ali haberi Veliye bildirdi Ali haberi bildirtti -(e)t-tur Ali haberi Veliye bildirttirdi Ali haberi bildirttirttikr -dr Ali Veliye cam krdrd. Ali Veliye cam krdrtt. -(e)t -tur Ali Veliye cam krdr(e)ttrd Ali Veliye cam krdrttr(i)tt.yaz -dr Ali Veliyi mektup yazdracak Ali Veliyi mektup yazdrtacak -(e)t-tir Ali mektubu Veliye yazdrttrd Ali mektubu yazdrttrtd

r -dr Ali Veliyi duvar rdrd Ali Veliyi duvar rdrtt Ali duvar Veliye rdrttrd Ali duvar rdrttrttkes -tir Ali Veliye aac kestirdi Ali Veliye aac kestirtdi -(e)t-tir Ali Veliyi aa kestir(e)ttirdi Ali aac kestirttirttia -tr Ali Veliye kanal atrd Ali Veliye kanal atrtt -(e)t-tr Ali Veliye kanal atrttrd Ali Veliye kanal atrttrtd

zet:-t, -r, -dr eklemeleri genellikle:Tabii sesler veya baka bireyden bir fiil var eder. VeyaVar olan fiille kastedilen hareketin zneden kp nesneye tanmasn, veya hareketin zneden

nesneye gemesini/trans etmesini salar. Ve buna gre zne;Bu eklemeleri yaln halleriyle geisiz, kendinde cereyan eden hareket bildiren fiillere eklediinde

hareketi nesneye geirir ve fiilleri oldurgan fiil yapar. Yani, lmez ldrr. Yaln haliyle zaten geili olannesneli bir fiile eklediinde ise bu kez neyi yaptysa onu yapmaz, ayneyi nesnesine yaptrr (ettirgen). Yani,Yazmaz yazdrr.

-urt, -drt eklemesiyle de tm bunlar oldurgan veya ettirgenlikte ne yapmsa edip brakr ya da birbakasna yapmas iin iter. ldrtt, yazdrtt. Bu durumda fiiller tamamen ettirgendir.

-ettir eklemesiyle de zne tm bu ldrme veya yazdrma ii iin bir nesne geri ekilir. Veya arayabir baka nesne/adam sokarak hareketi yaptrrr. ettirt eklemesiyle de araya bir baka nesne/adam sokmayeder brakr veya iter.

Trkede -l, -n eklemeleri (Edilgenlik)Trkede l eklemesi, hemen her fiile getirilebilir. Fiillerin bir sesliyle veya -l harfiyle bitmesi

durumunda -n eklemesinden istifade olunur.Kestikesildi, Okuduokun(ul)du, Sildisilindi gibi. Bu ksack bilgiden sonra Hemen her fiile getirebilir dediimiz bu eklemelerle ekillenmi fiillerde, bir kendinden olma veya

kendiliinden (doal sebepler, vb) olma, bir de bir bakas tarafndan yaplma (edilgenlik) anlam vardr.

19

Kendinden olma (olgan fiilinchoative verb) fiiller tabii ki her durumda bu eklemelerle salanmaz.Bir ksm fiiller yaln halleriyle ayn duruma karlk verebilirler. -l ve -n ekiyle oluturulan kendinden olmalfiillere, zld, zld, ald, dirildi, bzld, yaland, serinledi, sadeleti, patlad, atlad, pasland,

bozuldu fiilleri; yaln halleriyle kendiliinden olma bildiren fiillere, kt, rd, dodu, yand, piti,yumuad, kurudu, koktu fiilleri rnek verilebilir. ngilizcede ise kendiliinden olmal fiillere inchoative


21/26

20

verbs denir. Bu fiillerin kullanld ifadelerde bir nesne yoksa, hareketin znenin kendisinin zerindecereyan etmi olduu vurgulanr.

r: The door openedKap ald derken, hareket, zne (kap)nin kendinde vuku bulmu ya daortaya kmtr. Bylelikle kendinden olma anlam salanmtr.

Bir bakasnca yaplma anlam da, yani edilgenlik(passive)durumu da, Trkede ayn eklemelerlesalanr.

r:Ali Veliyi dvd. Yani, Veli dvld. Ya da:Ali dvld gibi.Ali dvld. ileAli ykld arasndaki anlam fark;

Her iki fiil de -i halinde nesneli olmasna ramen, rneklerin birincisi (dvld) bir bakasncayaplm bir hareketi, ikincisi ise (ykld) kendiliinden olan bir hareketi bildirir. Bylelikle de olaya znetarafndan baktmzda rneklerdeki hareketler, znenin (Ali) iradesi dnda gerekletii iin zne, fiillerlekastedilen hareketlere sebep olan etkiler karsnda pasif kalmtr. Ve de znenin dvlmesine veyklmasna neden olan mdahalenin/etkinin faili belirtilmedii iin de bu fail mehul/bilinmeyenolmutur.Hem cmle iin bu fail nemli de deildir. Sohbet sadece Alinin dayak yemi olmasndan gitmektedir. Yani,karmzda sadece dv-lm biri (Ali) vardr. Ya da yk-lm bir aa.

Edilgenlik Trkede -l ve -n eklemeleriyle, ngilizcede be + verb3 kalbyla salanr.

rnekler:Cam krldThe glass was broken (mehul bir kiinin ta atp vurmasyla)Ali dvldAli was beaten (yani, zne dv-ilmise demekki mehul biri/birileri dayak atm, Ali dedayak yemi )

rnekler (inchoative verb):Ali yorulduAli got tired. Ya da;yorgun/yorulmu adama tired man)

Baka bir adan: nmzde bir ifade var ve bu ifade, bir zne ve bir yklemden olumaktadr.rneimiz Mektup yaz-ld veya yaz-lm mektup olsun. Bir baka rnek: Kap a-ld. Ya da a-lm/akkap. Her iki rnekte de ayn eklemeler kullanlm olmasna ramen, birincisinden bakasnca yaplm birhareket (edilgenlik), ikincisinden kendiliinden olma (olgan) anlamnn ortaya ktn fark etmisinizdir.

Peki, bu farkn sebebi ne? Aslnda durum udur: Bu rneklerde zneye bakmak lazm. zne, yklemdekifiille kastedilen hareketi eyleyebilecek zellikte midir? (Eyleyebilir mi derken, mevcut zellikleriyle kendini,sz konusu hareketle kastedilen duruma doru evirebilir mi veya dnm geirebilir mi? Yani,kendiliinden sz konusu harektle hallenir mi?).Mektup yaz-ld derken yazmak eylemi bir uur veya bir

bilin gerektirdiinden, znesinin bu bilince veya uura sahip olmasn talep eder. Yani mektup kendiliindenyaz-lamaz(yazl hale dnemez), iz-ilemez, at-lamaz, sat-lamaz. Bu yzden de bu ifadede bakasncayaplm bir mdahalenin olduu ve de edilgen halli bir ifade olduu cmlenin anlamndan anlalr. Yani

biz, yazan mektup (Jazan gat)ta desek bir ey deimez. Yani mektubun kendisi, yazma eyleminigerekletiremeyeceine gore, demekki bir bakas mektubu yazmtr.

Bir atasz: Bir tilk terisin ikile soymasBir tilkinin derisi iki kez soyulmaz.Bir tilki derisini iki kez soymaz (grld gibi soymak fiili, -il eki olmadan da edilgenlik

bildirebilmektedir)Kap aldThe door opened-kap at rneinde ise kapnn kendiliinden alabilirlik zellii,

kendiliinden olma anlamn verir. Bakasnca bir mdahale sz konusu deildir. Eer bakasnca birmdahale durumu varsa bunu yapmak iin bu birini belirtiriz. Falanca tarafndan deriz. Ve de edilgen atl

bir fiil olduunu bu ekilde belirleriz. Kap renciler tarafndan aldThe door was opened by thestudents.

Bununla unu demek istiyoruz: Her-l, -n eklemesiyle ekillenmi fiil edilgen atl fiil deildir. Yada kendinden olmal fiillerdeki (ald) eya (pencere), nasl ki o veya bu sebepten hareketi kendinde

balatyorsa, geili fiillerin nesneside ayn ekilde -l eklemesiyle, etkiye sebep olan kii veya zamirdenbamsz olarak hareketi kendinde balatr. Yani, kendi tarafndaki cmlenin kurucu eleman olur.

Devam edelim. Kazaksk-lemedii/sk-lyor olmad srece yani, kazak kendinde bir dnm/

reaksyon balatmad srece bir bakas kaza skemez. Demekki hareketi kazak balatr. Eer kazakskk


22/26

21

bir kazak/krk bardak/izik arabaya dnmse demek ki eya kendinde balatt dnmntamamlamtr. Bylece, zne dardan veya doal sebeplerle gelen etkiler veya mdahaleler karsnda

pasif, fakat grnt olarak hareketin/reaksiyonun balatcs, eyleyeni olduu iin ve de harekete konu unsurolduu iin cmlenin znesidir. p z-ld/kes-ildi/koptu, aa yk-ld, demir pas-land, sars-ld, kas-ld,

sz-ld, dz-eldi, syr-ld, kim dir-ildi?, sar-ld, dar-ld, yor-uldu, bo-uldu, dur-uldu, savr-uldu, devr-ildi, kvr-lddier rneklerimiz olsun.

Bir geisiz fiil rnei:Aliye inandlar/ gvendiler. Veya,Aliyeinan-ld/gven-ildi. Yani,Aliyeinam geldi /gvengeldi.

Nesne -- -y- -- -y-

Bu arada deinilmesi gereken bir konu var. Edilgen yapl cmlelerin ykleminde yer alan fiille kastedilenharekete konu olan kii zamir/eya, cmlede zne grevindedir ve hareketin eyleyenidir. Szde zne diyeadlandrmamak gerekir. Peki, zne nedir? Bir cmlenin ykleminde yer alan fiilde kastedilen hareketinmuhatab olan kii/ey/zamir/konu/durum (subject) dur.

ngilizcede bir fiilin edilgen halini olutururken be+verb3 formlnden yararlanlr.r: Ali beat VeliAli Veliyi dvd (znesi etkin fiil/aktif haldeki hareket)

Veli was beaten (V3)Veli dvld (pasif zne)zneye bir hareketle mdahale edilmesiyle znenin etkisizletirilmesi pasiflik olarak adlandrlrd.

Bu etki karsnda vermi olduu tepkiyle, kastedilen hareketin sahibi/eyleyeni grnt olarak zne olsa da,hareket znenin iradesi dnda gerekletii iin zne, hareketi bir bakma kendinde bulur. Yani zneye grehareket kendinde vuku bulmu ya da kendine yk olmutur.

te, -n harfi kendine/zne dndrme, kendine ykleme anlamn veren bir ek olduundan, nlharfle biten fiillerin edilgen yaplarnn oluturulmasnda kabilecek karmakl nlemede kullanlr.

Oku-n-(ul)-du, ta-n-(l)-d, temizle-n-(il)-di gibi.Bu arada -n ekinin dnllk saladndan da bahsetmiken unu da belirtelim. Bu halde

ekimlenmi fiilde, zne bir hareketi kendine ynlendirmi veya dndrmtr. Bu trdeki fiillere dnlfiil (reflexive verb) denir. zne bu durumda hem ii yapan fail, hem de iten etkilenmi nesnegrntsndedir. Dediimiz gibi, bir hareketin dnllk halini -n harfi karlar.

r: Ali dvndAli fought himself. (Ali kendini dvd)rnekte de grnd gibi, ngilizcede fiillere ek eklenmediinden fiillerin dnl halindekidurumunu dnllk zamirleri karlar.

Ite fiiller: te fiil, karlkl yaplan hareketlerin ifadesinde fiillerin alm olduu ekildir. Grmek-grmek, bulmak-bulumak, selamlamak-selamlamakgibi.

ngilizcede bu durum each other, zamirleriyle salanr.r: Ali and Veli beat each otherAli ve Veli vurutular.

Grdmz gibi - ekinin kullanlmasyla ite fiil elde edilir. Tabi bu arada, her ite fiil karlklhareketleri ifade etmez. Beraber yapma anlamn da verebilir. Koumak gibi. Yine, ite fiillerin burayakadarki rneklerinin fiil kklerine baktmzda her birinin aslnda tek bana gerekletirebilecek fiiller

olduklarn gryoruz. Bunlardan baka tek bana gerekletirilemeyecek fiiller de vardr. Barmak,tartmakgibi. r: Ali ve Veli tarttAli and Veli discussed.

Buna gre Trkede Fiillerin Ettirgen Ve Oldurgan hallerini Gsteren Tablo

ttirt-ilmi Ettir-ilmi ret-/ tret-ilmi -dir/-r/-et Yaln

KestirttirtmekKestirttirtilmek

KestirttirmekKestirttirilmek

KestirtmekKestirtilmek

Kestirmekkestirilmek

KesmekKesilmek

EtkenEdilgen

-i hali (akuzatif)Neyi? Kimi? Nereyi?

esneli

iller

DokundurtturtmakDokundurtturtulmak

DokundurtturmakDokundurtturulmak

DokundurtmakDokundurtulmak

DokundurmakDokundurulmak

DokunmakDokunulmak

EtkenEdilgen

-e hali (datif )Neye? Kime? Nereye?

KarttrtmakKarttrtlmak

KarttrmakKarttrlmak

artmakartlmak

KarmakKarlmak

KamakKalmak

EtkenEdilgen

-den hali (ablatif)Neyden? Kimden?Nereden?

Dvtrttrtmek

Dvtrttrtlmek

Dvtrttrmek

Dvtrttrlmek

Dvtrtmek

Dvdrtlmek

Dvtrmek

Dvtrlmek

Dvmek

Dvlmek

Etken

Edilgen

-ile hali (enstrumental)

Neyle? Kimle?


23/26

SordurtturtmakSordurtturtulmak

SordurtturmakSordurtturulmak

SordurtmakSordurtulmak

SordurmakSordurulmak

SormakSorulmak

EtkenEdilgen

-i (geili)_-e/-den/-ile (d.t)Neyi?_ Kime?/ Nereye?

Dolayltmleli

ldrttrtmekldrttrtlmek

ldrttrmekldrttrlmek

ldrtmekldrtlmek

ldrmekldrlmek

lmek

Etken

Yaln hal (nominatif)Ne? Kim?

esnesiz

iller

UlatrttrmakUlatrttrlmak

UlatrttrmakUlatrttrlmak

UlatrtmakUlatrtlmak

UlatrmakUlatrlmak

UlamakUlalmak

EtkenEdilgen

Ynelme haliNereye?

Gtrttrtmek(Tr.T)Gtrttrtlmek

Gtrttrmek (Tr.T)Gtrttrlmek

Gettirtmek (Azr.T)Gettirtilmek

Gettirmek (Azr.T)Gettirilmek

GitmekGidilmek

EtkenEdilgen

Ynelme / AyrlmaNereden? Nereye?

UzaklatrttrtmakUzaklatrttrtlmak

UzaklatrttrmakUzaklatrttrlmak

UzaklatrtmakUzaklatrtlmak

UzaklatrmakUzaklatrlmak

UzaklamakUzaklalmak

EtkenEdilgen

Ayrlma haliNereden?

BulundurtturtmakBulundurtturtulmak

BulundurtturmakBulundurtturulmak

BulundurtmakBulundurtulmak

BulundurmakBulundurulmak

BulunmakBulunulmak

EtkenEdilgen

Bulunma haliNerede?

.Geili ve geisiz fiiller (transitive and intransitive verbs)

Yukarda fiilleri sordurduklar sorularna gre snflandrrken bir nesne gerektiren fiiller ve nesnegerektirmeyen fiiller diye iki gruba ayrmtk. Nesnesiz ve i akuzatiflik (belirtme) hali hari dier nesnelifiiller geisiz fiillerdir. Bu trden fiillerde hareket znededir. Fiil rneklerimiz;

Nesnesiz (intransitive):Nominatif (yaln hal) Kim?/Ne?: ld, patlad, atlad, byd, rd, doydu, dodu.

(yer tmleli)Ynelme (-e hali)Nereye?: UlatYnelme AyrlmaNereye?/Nereden?:gitti, geldi,

kma (-den)Nereden?: Uzaklat vs. fiilleriydi.Geili fiiller ise, hareketin zneden nesneye getii fiillerdir. Ve de cmlede bir veya birden ok nesnetalep ederlerler. Geili fiilleri iki guruba ayrabiliriz. Bunlar, zorunlu olarak bir nesne talep eden fiiller ve zorunluolarak iki nesne talep eden fiillerdir. Aada bir nceki sayfalardan buraya kopyaladmz fiil rneklerinigreceksiniz. Parantez iindeki mavi karakterli yazlar, fillerin sonradan iki nesneli fiil haline nasl geldiini gstermesi

bakmndan nemlidir. Demekki -t,-r,-dr eklemeleri nesneli fiillere eklendiinde cmlede iki nesnegerektirirler. Dier iki nesneli fiillerse; neyi?kime?/ kimden?/kimle?: vermek, sormak, gibi fiillerdir.

Nesneli (transitive)Akuzatif (-i hali) Kimi? Neyi?:Yaz(dr)d, ta(t)d, tan(t)d kes(tir)ti, yle(t)di rendi(to learn)/retti(toteach),(geili fiil)grd (to see)/gsterdi (to show), anlad (to understand) anlatt (to tell),bildi(know)/bildirdi(to speech),

Not: Eklemeler geili fiillere eklendiinde fiil ift nesne gerektiren fiiller gurubuna dahil olur. Bu fiiller, -iakusatif halinde bir nesne zerinden -e veya -den halinde bir nesneyle etkileimde bulunulduunu gsterenfiillerdi.

Datif (-e hali) Kime? Neye? Nereye?:Bak(tr)mak, dokun(dur)mak, inan(dr)mak vs.Ablatif (-den hali) Kimden? Neyden? Nereden?:Holan(dr)mak, bk(tr)mak, kork(ut)mak, saknmak vs.Enstrumental (ile hali) Kimle?, Neyle?:Bar(tr)t, sava(tr)t, dv(tr)t, tart(tr)t vs.

Burada da undan bahsedelim. Geili fiillere (-i halinde) nesne alabilen fiiller demek ya da, kimi? Neyi?sorularna cevap veren unsura nesne demek?

Bir fiilin geili olmas demekle znenin, karsnda durup nesne grevinde yer alan bir isimle fiilinetkileiminden bahsediyoruz. Ve bu etkileimin sonucunda ,yani znenin yapm olduu etki sonrasndanesnenin vermi olduu tepki kastedilir.

Ali cam krd (Neyi krd?). Bu cmlede cam bir nesnedir ve Neyi? Kimi? Sorularna da cevapvermitir. Ve hareket bir etki tepki sonucunda meydana gelen hareketler (fiiller) snfnda olduu iin gei

bildiren fiildir. Bu etki ve tepki ile cmlede bir nesnenin var olduu da bilinir. Ve yine bu durumda zne,nesne zerinde etkindir. Bir baka rnek;Ali cama dokundu. Yine,Ali camdan uzak durdu. Bu cmlelerde

22


24/26

23

.......................

Buraya kadar gelmiken, asl

nda cmle konusunda ilenmesi gereken cmlelerin olumlu, olumsuz,soru ve olumsuz soru ekillerini de grm olalm. Ve artk yava yava fiillerle ilgili gramer bilgisini aayukar tamamlam olalm.

imdiye kadar fiillerin hep olumlu ekillerinin ekimini grdk. Bunlardan baka fiillerin olumsuz,olumsuz soru ve soru ekilleri de vardr. ncelikle ngilizceden balayalm. ngilizcenin genel olarak analitik

bir dil yapsna sahip olduunu syledik hep ve analitik dillerde gramer kategorilerini olutururken eklerdendeil szck ya da yardmc szcklerden yararlanldn da syledik.

ngilizcede fiillerin bal bulunduu cmlelerin olumlu, olumsuz, soru ve olumsuz soru ekilleri, hemanalitik hem de sentetik (eklerle) usulle oluturulabilir. Bunlar ayrk ve ksa yazm diye iki kategorideincelerler. ncelikle unu hatrlayalm, yardmc unsurlar ahs, zaman ve tarz bildiren unsurlardr.ngilizcede will/shall ve would/should, gelecek zaman ve gemite kalm gelecek zamanlarn belirleyici

unsurudur. Bu arada Trke ve ngilizcede fiillerin imdiki zamanlarnda kullanlan tarz unsurlar aynzamanda imdiki zamanlarn zamann belirleyen unsurlardr. ngilizcede gemi zamanlarda ise, yardmcfiillerin gemi zamannn dzensizliinden yararlanlr (bewas were), (have/had -ed) ya da analitik usuluygulanr (dzenli fiillerin basit (simple) yapltarzlarnda olduu gibi) (worked). imdiki zamanlarda be vehave fiili ahsa gre deiir ( beam, is, are ). Be fiilinin bu deiimi, tarz ve zaman asndan herhangi birneme sahip deildir, tpk gemi zaman nc ahsnda was olmas gibi. Tarza gre fiillere getirilmiayrk yardmc unsurlar ve eklerini grmtk. Bunlar (yardmc unsurlar ekler deil) devam tarznda be,

bitmi tarzda have, hala devam etmekte olan tarzda have beendir. Buraya kadar yardmc unsurlarhatrlam olduk. Bunlar birzaman birtarz veya ahs bildirir. Ve yine bunlar her ne olursa olsun yardmcfiildirler. Biz burada bu yardmc fiillerden birincisiyle ilgileneceiz. Tabi ki ille de bir yardmc fiil olmasda gerekmiyor. Bu, bir modal fiil de (must, may, can, couldvs) olabilir. Bizim iin zneden sonra birinci

unsur olmas kafi hatta bir yardmc unsur olmakszn oluturulan cmlelerde mantmz oturtturmak iinyardmc unsurumuzu (zneden sonraki birinci olmas iin) sonradan koyacaz. ngilizcede cmlelerinolumsuz, olumsuz soru, ve soru ekillerini iki bakmdan ele alacaz dedik. Bunlardan birincisi ayrk usul(analitik) ikincisi, bitiik usul (sentetik) yani ksa yazm ekli. Ayrk usulle balayalm.

ncelikle tablolarmzda yer almayan bir eyden bahsedelim. Simple (basit, yaln) yapl tarzlardayardmc fiil kullanlmadn grrsnz ki, bu yzdensimple (yaln) yapl denir. Peki, bize bir yardmc fiilgerekti? te simple yaplarn imdiki ve gemi zamanlarnn olumsuz, olumsuz soru ve soru ekillerioluturulurken, gemi zaman ekli did olan do fiilini yardmc fiil olarak kullanlrz ve imdiki zamanlarnnc ahslarnda fiillere eklenen -s/-es taksn da bu fiile tarz.

unu da bilelim: ngilizcede fillerin olumsuzluklarn yapmak iin not olumsuz yapma unsuru kullanlr.Ayrk usul ile balayalm;

de cam, nesnedir. Sadece zneyle olan etki tepki ilkisinde farkllklar olmutur. Fakat nesne yine denesnedir. Yani, neye? kime?kimden? kimle? sorularna cevap vermekle nesne nesnelikten kmaz. Neye?kime? sorularn dolayl tmle de (indirect object) sordurabilir.

imdi dolayl tmle hakknda konualm. Fiiller, anlam zelliklerine gre incelendiinde baz fiillernesnelik bakmndan bir nesne bazlar iki nesne talep ederler. Grd (neyi?), dokundu (neye?), utand(neyden?), dvt (kiminle?) fiilleri bir nesne talep eden fiillerdendir. Vermek (neyi-kime?), almak(neyi? kimden), sormak (neyi? kime?) fiilleri ise, grld gibi, iki soru veya iki nesne talep ederler. te,iki nesne talep eden fiiller, birini dorudan fakat -ihalinde(direct object), dierini dolayl olarak (indirectobject) zneyle ilikiye sokar. Yani zne, -i halindeki bir nesne araclyla -e veya -den halindeki birnesneyle etkileime geer. Ali gl Ayeye verdi. Neyi, kime verdi? Gibi. Buradan, her neye? kime?sorusuna cevap e, dolayl tmle deildir ve her nesnenin neyi? kimi? sorularna cevap vermesi gerekmezyargsna varabiliriz.

Nesne, znenin bir hareketi gerekletirebilmek iin karsna ald ya da karsnda durup zneninbir hareketi gerekletirmek iin temasa getii, etki veya tepkide bulunduu, etkileime girdii eya/hayvan/insan/durum/konu, ya da kendisinden uzaklalp bir btn olarak grlebilen, hakkndakonuabildiimiz yer. Bu tanmla ilgili yazmza www.dilbilimleri.net adresinden, ngilizce makaleler

blmndeki cmlenin eleri hakkndaki yazmza bakabilirsiniz.
http://www.dilbilimleri.net/http://www.dilbilimleri.net/


25/26

1. ngilizcede cmlelerin olumsuz eklini olutururken olumsuzluk unsuru not, ayrk olarak cmleninbirinci yardmc fiilinden sonra konur. r: I have not been working. I do not work. I will not work, gibi.

2. ngilizcede cmlelerin olumsuz soru ekillerini olutururken notolumsuzluk unsuru yerinde kalrve birinci yardmc fiil znenin nne alnr. r: Have you not been working? Do you not work? Will you not work?

3. ngilizcede cmlelerin soru ekli oluturulurken birinci yardmc fiil znenin nndedir. r: Haveyou been working? Do/did you work? Will/would you work? Can/must you work? Is he/am I/are youworking? gibi.

Ve bitiik usul ksa yazm:1. ngilizcede cmlelerin olumsuz ksa yazllarn olutururken, not olumsuzluk unsuru -nt olarak

birinci yardmc fiile ilitirilir. Im not hari. r: I havent been working, I dont work, You mustnt work, gibi.2. ngilizcede cmlelerin olumsuz soru ksa yazllarn olutururken, birinci yardmc fiile bitiik -nt

kalb birinci yardmc fiille beraber cmlenin bana ekilir. r: Havent you been working? Dont youwork? Mustnt you work? gibi.

Not: ngilizcede cmlelerin soru ekillerinin herhangi bir ksa yazm ekli yoktur. Bunun yerine unubilelim. Olumlu cmleler de birinci yardmc fiil, eer bir sesli harfle bitmiyorsa birinci (bitiyorsa son ikiharfi) son harfi cmlenin znesine birletirilir.

r: Youre working. Id (would) have worked. Ill (will/shall) work, Ive (have) been working.Not: Simple yapl tarzlarn imdiki ve gemi zamanndaki olumlu cmlelerde yardmc fiil

kullan

lmad

ndan, olumlu cmlelerin k

sa yaz

m

yoktur. Devam tarz

n gemi zaman

ndaki was

n sonharfi, werein son iki harfi imdiki zamanlardaki is ve are ile ayn olduundan ve dier her eyin aynolmasndan tr gemi zamanlarn devam tarznda ksa yazm uygulanmaz.

Trkede ise cmleleri olumsuz yaparken -me/-ma ekinden yararlanlr. -me/-ma eki, fiil edilgen biryapda deilse fiil kknden hemen sonra gelir: Yapmyordu, yapmrd (Azr.), yapmazd (Trkiye Trkesi),yapmayacakt, yapmamaktayd, yapmamalyd vs.

Eer fiil, olmak fiiliyle ekime girmise -me/-ma olumsuzluk eki, olmak fiiline de ayn andagelebilir. Bu durumda iki olumsuzluk olumlu yargy bildirir. Yapmam olmayacak(yani yapm olacak).

Soru halindeyse -m/-mu ekinden yararlanlr. -m/-mi/-mu/-m soru eki, gemi zaman ve gemitekalm gelecek zamanlarda -di gemi zamanlk ekinden nce gelir. Yapyor muydun? yapacak mydn?imdiki ve gelecek zamanlarda ise, ahs ekinden nce gelir. Yaparmsn?Yapacakmsn? gibi.

--------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------Trkede fiil ekleri ve genel zelliklerine toplu bir bak.

ekil/tarz ekleri:-r (, he/ she/ it V-s) -yor (be Ving)-mi (have V3)-mekte(have been Ving)

Zaman ekleri:-di ( ? ) -ecek (shall/will)-ecekti(should/would)

ahs ekleri:

24

-m ( )-sn ( ) ( ) Haber kipi ekleri.-z/ -k ( )-snz ( )

-lr ( )-sn (Tell him/his to ) Emir kipi ekleri.


26/26

-snlr (Tell them to)-eyim (Let me )

25

-esin (I let you )-e (Let him/his) stek kipi ekleri.-elim (Let us )-esiniz (I let you )-eler (Let them )

Kip ekleri:-meli (must/ have to)-ebilir (can/could/be able to)

(may/might)-se/-sa (if)-(i)mi (It is rumored that)

at ekleri:-r/-ur 1. Tabiat seslerinden vb. geili veya geisiz fiiller yapar: Ba()-rd(etti), ssp-rd(yapt), l-drd,-tr/dr 2.zne, kendisiyle ortaya km bir hareketi bu kez kendisi bir nesneyle ortaya karr: l-dr, uyu-t, do-ur-t 3. zne, nesnesine bir hareketi ricayla/zorlanmadan yaptrr:yaz-drdm, kaz-drdm, konuturdum

-rt/trt --- zne, bir hareketi nesnesiyle ortaya karmay bakasna edip brakr/iter: ldrttm, dourttum,Veya nesnesini bir harekete zorlar:yazdrttm, kazdrttm, konuturttum,-ettir zne -rmeyi/-drmay nesnesine ettirir.-ettirt zne -retmeyi/-diretmeyi edip brakmay iter.-il (be V3)-n (reflective pronouns)- (each other)

Soru ve olumsuzluk-me (not)-mi? ( )

dilbilimleriaciklama

Documents