Δίκαιο της Παιδείας: Η οργάνωση των Α.Ε.Ι. και το διδακτικό προσωπικό (διαγραμματική παρουσίαση άρ.

ΑΡΙΣΤΟΤΈΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣΑΡΘΡΟ 16 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Ν. 4009/2011

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:

ΠΙΚΡΑΜΕΝΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:

ΜΑΡΤΙΝΗΣ ΜΙΧΑΗΛ – Α.Ε.Μ.:55421

Θεσσαλονίκη 2013

Ι. Η οργάνωση της ανώτατης παιδείας

Σύμφωνα με το άρθρο 16 § 5 του Συντάγματος «Η ανώτατηεκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα πουαποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρηαυτοδιοίκηση. Τα ιδρύματα αυτά τελούν υπό την εποπτείατου Κράτους, έχουν δικαίωμα να ενισχύονται οικονομικά απόαυτό και λειτουργούν σύμφωνα με τους νόμους που αφορούντους οργανισμούς τους. Συγχώνευση ή κατάτμηση ανώτατωνεκπαιδευτικών ιδρυμάτων μπορεί να γίνει και κατάπαρέκκλιση από κάθε αντίθετη διάταξη, όπως νόμος ορίζει.»Από αυτά μπορούν να συναχθούν συμπεράσματα για:

α) τη νομική φύση υπό την οποία πρέπει να λειτουργούν ταΑνώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Α.Ε.Ι.),

β) τον τρόπο διοικήσεώς τους και

γ) το είδος εποπτείας που ασκείται επί αυτών.

Επιπλέον, ο ν. 4009/2011, όπως έχει τροποποιηθεί,προβλέπει περαιτέρω τη διάκριση της ανώτατης εκπαίδευσηςσε δύο τομείς: 1) τον πανεπιστημιακό που συμπεριλαμβάνειτα Πανεπιστήμια, τα Πολυτεχνεία και την Ανώτατη ΣχολήΚαλών Τεχνών και 2) τον τεχνολογικό που περιλαμβάνει ταΤεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και την Ανώτατη ΣχολήΠαιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (άρθρο 1)

1. Νομική φύση των Α.Ε.Ι.

Σύμφωνα με το εδάφιο α΄ της παραγράφου 5 του άρθρου 16του Συντάγματος η παρεχόμενη ανώτατη εκπαίδευση γίνεταιαπό νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Τα νομικά αυτάπρόσωπα διακρίνονται σε ιδρυματικού και σωματειακούτύπου, δηλαδή ενώ και οι δύο κατηγορίες έχουν ως σκοπότην ικανοποίηση ενός δημοσίου σκοπού ή συμφέροντος σταμεν πρώτα επικρατεί το στοιχείο της διαχείρισης ορισμένης

2

περιουσίας ή της παροχής υπηρεσιών στα δε δεύτεραυπερισχύει το στοιχείο της ένωσης προσώπων με κοινάχαρακτηριστικά.

Τα Α.Ε.Ι. εκ του Συντάγματος χαρακτηρίζονται ως ιδρύματακαι ο προβληματισμός που έχει απασχολήσει τη θεωρία αλλάκαι τη νομολογία είναι αν αυτός τρόπος ίδρυσης, οργάνωσηςκαι λειτουργίας ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τουςσκοπούς που καλείται να εκπληρώσει το Πανεπιστήμιο.Σχετικώς έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι πρέπει ναπροκριθεί ο ιδρυματικός χαρακτήρας των Α.Ε.Ι. διότικεντρικός σκοπός του Πανεπιστημίου η διεξαγωγή καιπροαγωγή της έρευνας και η παροχή ανώτατης παιδείας,σκοποί που εξυπηρετούνται σε πληρέστερο βαθμό με τηνοργάνωση των Α.Ε.Ι. ως ιδρυμάτων και όχι ως σωματείωνόπου ναι μεν εξυπηρετείται και με αυτά δημόσιος σκοπόςμέσω, όμως, της όσμωσης των συμφερόντων των μελών τους.Συνεπώς, εφόσον ο θεσμός του Πανεπιστημίου είναι ταγμένοςστη σε βάθος χρόνου εκπλήρωση των σκοπών αυτών, πρέπεικαι η λειτουργία και διοίκηση του να σταθμίζονται με βάσητο σκοπό αυτό.

Βεβαίως έχει βρει υποστηρικτές και η εκ διαμέτρουαντίθετη άποψη που θεωρεί ότι προέχων είναι ο χαρακτήραςτου Πανεπιστημίου ως σωματείου καθώς ο ιδεότυπος βάσειτου οποίου οργανώθηκαν τα πρώτα ευρωπαϊκά πανεπιστήμιαείναι η κοινότητα διδασκόντων και διδασκομένων πουυπηρετούν από κοινού την επιστήμη και έχουν αξίωση γιασυμμετοχή στα όργανα λήψης αποφάσεων και διοίκησης τουΠανεπιστημίου. Επίσης, αναφέρεται ότι η αντίθετη άποψηπερί ιδρυματικής μορφής υπονοεί ότι τα σωματείαπαραβλέπουν το δημόσιο συμφέρον που υπηρετούνπροτάσσοντας το ιδιοτελές συμφέρον των μελών τους, άποψηπου όμως παραθωρεί τη νομική μορφή των σωματείων ωςνομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, που είναι εκ του νόμουυποχρεωμένα να υπηρετούν το δημόσιο σκοπό για τον οποίοέχουν συσταθεί. Άλλωστε τα δημόσια ιδρύματα δεν έχουνμέλη αλλά χρήστες υπηρεσιών γεγονός που οδηγεί στην

3

αντιμετώπιση του προσωπικού των Α.Ε.Ι. ως δημοσίωνυπαλλήλων και των φοιτητών ως παθητικών αποδεκτών τωνυπηρεσιών που τους προσφέρονται.

Ως συμπέρασμα θα πρέπει να λεχθεί ότι τα Α.Ε.Ι. διαθέτουνχαρακτηριστικά και από της δύο κατηγορίες νομικώνπροσώπων δημοσίου δικαίου, είναι δηλαδή μικτής φύσεως,όμως υπερέχει το σωματειακό στοιχείο καθώς στην αντίθετηπερίπτωση καθίστανται τα μέλη της πανεπιστημιακήςκοινότητας αντικείμενα - μέσα για την επίτευξη ενόςστόχου που έχει τεθεί να υπηρετεί πρωτίστως αυτούς,υποπίπτοντας σε τρομερή αντίφαση και ερχόμενο σε αντίθεσηκαι με το άρθρο 2 § 1 του Συντάγματος.

Διαγράμματα

Ι. Ανώτατη εκπαίδευση

Α.Ε.Ι. Τ.Ε.Ι.

(Πανεπιστήμια, Πολυτεχνεία, (Τεχνολογικά εκπαιδευτικά Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών) Ιδρύματα, Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε)

ΙΙ. Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ)

Σωματειακής μορφής Ιδρυματικής μορφής

(Ένωση προσώπων με κοινά χαρακτηριστικά) (Διαχείριση περιουσίας ή παροχή υπηρεσιών)

4

Ικανοποίηση δημοσίου σκοπού ή συμφέροντος

Α.Ε.Ι.= ΝΠΔΔ (πρωτίστως) σωματειακής + ιδρυματικής μορφής= Μικτή φύση

2. Τρόπος διοικήσεως των Α.Ε.Ι.

a) Εισαγωγή – Έννοια πλήρους αυτοδιοικήσεως

Σύμφωνα με το άρθρο 16 § 5 του Συντάγματος τα Α.Ε.Ι.διαθέτουν πλήρη αυτοδιοίκηση.

Ορισμός: Αυτοδιοίκηση σημαίνει την άσκηση διοικητικών αρμοδιοτήτωναπό διοικητική μονάδα που βρίσκεται εκτός του σώματος των άμεσωνκρατικών υπηρεσιών και είναι οργανωμένη ως ξεχωριστό νομικόπρόσωπο, που ορίζει μόνο του τα πρόσωπα που το διοικούν. Κατ’ άλλοορισμό: Αυτοδιοίκηση σημαίνει ότι τα Α.Ε.Ι. διαχειρίζονται μεαυτοτέλεια έναντι του κράτους τις υποθέσεις τους (σχετικές με τηνεπιστήμη) στο πλαίσιο που θεσπίζουν οι νόμοι.

Η αυτοδιοίκηση, με βάση τον παραπάνω ορισμό, αποτελείτη φυσική προέκταση και οργανωτική διασφάλιση τηςακαδημαϊκής ελευθερίας και επιτελεί δύο λειτουργίες: α)Συμβάλλει στην οργανωτική συγκρότηση των επιστημονικώνκοινοτήτων, καθώς προκειμένου να είναι δυνατή ηαυτοδιοίκηση του Πανεπιστημίου και να επιτευχθούν οισκοποί του απαιτείται αγαστή συνεργασία και συναδελφικήεπικοινωνία μεταξύ των μελών της πανεπιστημιακήςκοινότητας. β) Αποτελεί μέσο προστασίας απέναντι στιςπαρεμβάσεις στην επιστημονική διαδικασία και ως εκτούτου ισχυροποιεί το δικαίωμα της ακαδημαϊκήςελευθερίας.

Η αυτοδιοίκηση δε σημαίνει αυτονομία δηλαδή τηδυνατότητα θέσπισης κανονιστικών πράξεων ανεξαρτήτωςνομοθετικής εξουσιοδότησης. Τούτο συνεπάγεται ότι οι

5

Οργανισμοί των Α.Ε.Ι. δεν τίθενται σε ισχύ από αυτά,αλλά από τα νομοθετικά όργανα του κράτους και δεδεσμεύονται από τις γνώμες και εισηγήσεις των Α.Ε.Ι. Ηαυτοδιοίκηση των Α.Ε.Ι. είναι πλήρης, γεγονός που κατ’άλλους συνιστά ένα ιδιαίτερο καθεστώς μεταξύ «απλήςαυτοδιοικήσεως» και «αυτονομίας» προσδίδοντας στηνπανεπιστημιακή αυτοδιοίκηση ευρύτερες δυνατότητες καιεξουσίες σε σύγκριση με άλλους αυτοδιοικούμενουςθεσμούς που προβλέπει το Σύνταγμα1, ενώ κατ’ άλλους οσυγκεκριμένος προσδιορισμός δεν πρόσθεσε τίποτα νομικώςαξιόλογο, απλώς θέλει να υπογραμμίσει την ανεξαρτησίατων Α.Ε.Ι. απέναντι στο κράτος. Πάντως, ομοφώνωςγίνεται δεκτό ότι στην έννοια της αυτοδιοικήσεωςσυγκαταλέγονται η διοικητική καιοικονομική/δημοσιονομική αυτοτέλεια του Πανεπιστημίου.

b) Διοικητική αυτοτέλεια

Ορισμός: Η διοικητική αυτοτέλεια έγκειται αφενός στον τυπικό χωρισμότου διοικητικού προσωπικού του αυτοδιοικούμενου οργανισμού από τοπροσωπικό των άμεσων κρατικών υπηρεσιών, αφετέρου στηνανεξαρτησία έναντι των υπηρεσιών αυτών και στον ορισμό τωνπροσώπων που διοικούν τον αυτοδιοικούμενο οργανισμό και τηδιεξαγωγή του διοικητικού έργου.

Πτυχές της διοικητικής αυτοτέλειας: α) Το διδακτικόκαι διοικητικό προσωπικό που απασχολείται στα Α.Ε.Ι.είναι υπάλληλοι τους αν και μισθοδοτούνται από τοΚράτος. Πρέπει περαιτέρω να επισημανθεί ότι οικαθηγητές ασκούν δημόσιο λειτούργημα που τους διακρίνειαπό τους λοιπούς δημοσίους υπαλλήλους (άρθρο 16 § 6 τουΣυντάγματος)2.

1 Η ιδιαιτερότητα των Α.Ε.Ι. πηγάζει από το γεγονός ότι κριτήριο της υπαγωγής υποθέσεων στη αρμοδιότητα τους αποτελεί το είδος των υποθέσεων (καθ’ ύλην αυτοδιοίκηση) σε αντίθεση με την τοπική αυτοδιοίκηση όπου το κριτήριο είναι τοπικό. Αυτοδιοίκηση απολαμβάνει ακόμα η Εκκλησία και το Άγιο Όρος.2 Για περαιτέρω ανάλυση θέσης καθηγητών βλ. παρακάτω

6

β) Από τη διοικητική αυτοτέλεια των Α.Ε.Ι. απορρέει ηεξουσία τους να επιλέγουν τα όργανα τους.

γ) Δυνατότητα απόφασης για τις υποθέσεις τους με δικάτους όργανα. Τα Α.Ε.Ι. έχουν την αρμοδιότητα οργάνωσηςτων σπουδών και της πανεπιστημιακής έρευνας μέσω τηςεκπόνησης των σχετικών προγραμμάτων και κανονισμών.

δ) Επιλογή του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού.Στο δικαίωμα αυτό περιλαμβάνεται και η αποκλειστικήαρμοδιότητα των πανεπιστημιακών οργάνων να αποφασίζουναν, πόσες και ποιες θέσεις διδακτικού προσωπικού θαπροκηρύξουν. Ο Υπουργός Παιδείας μπορεί μόνο να ελέγξειτην κάλυψη της σχετικής δαπάνης. Συνεπώς είναιαντισυνταγματική οποιαδήποτε διάταξη επιτρέπει στηδιοίκηση το διορισμό καθηγητή χωρίς τη συγκατάθεση τηςοικείας σχολής ή των μελών της εισηγητικής επιτροπής ήτου εκλεκτορικού σώματος. Επιτρέπεται μόνο η έγκρισητης υποψηφιότητας ή εκλογής καθηγητή που δίνεταικατόπιν ελέγχου νομιμότητας.

ε) Απονομή των πανεπιστημιακών και ακαδημαϊκών τίτλων.

Αξίζει, όμως, να σημειωθεί ότι στη έννοια τηςδιοικητικής αυτοτέλειας δεν ανήκει η αρμοδιότητασυγχωνεύσεως ή κατατμήσεως Α.Ε.Ι. (άρθρο 16 § 5 εδ.γ’), όπως και η δυνατότητα καθορισμού των εισακτέων σταΑ.Ε.Ι., καθώς ο αριθμός τους καθορίζεται με απόφαση τουΥπουργού Παιδείας ανήκει δηλαδή σύμφωνα με τη νομολογίαστη διακριτική ευχέρεια του νομοθέτη. Στην εν λόγω θέσηασκείται κριτική από τη θεωρία διότι τυχόν μεγάλοςαριθμός εισακτέων δυσχεραίνει το διδακτικό έργο καιυποβαθμίζεται η λειτουργικότητα τους με αποτέλεσμα τηνκαταστρατήγηση της αυτοδιοίκησης.

c) Οικονομική/ δημοσιονομική αυτοτέλεια

Ορισμός: Οικονομική/δημοσιονομική αυτοτέλεια είναι η οικονομικήανεξαρτησία του αυτοδιοικουμένου οργανισμού, υπό την έννοια ότιμπορεί να έχει τη δική του περιουσία και δικά του έσοδα, να διαχειρίζεται

7

και να διαθέτει και τα δύο κατά δική του κατ’ αρχήν κρίση, να συντάσσειδικό του προϋπολογισμό και απολογισμό και να ασκεί το δικό τουδημοσιονομικό έλεγχο.

Τα Α.Ε.Ι. μπορεί να διαθέτουν οικονομική αυτοτέλεια,για την εκπλήρωση της αποστολής τους όμως δε είναιδυνατόν να στηρίζονται αποκλειστικά και μόνο στη δικήτους περιουσία, η οποία συνήθως είναι πενιχρή και άρααπαιτείται η αρωγή της πολιτείας. Για το λόγο αυτό τοάρθρο 16 § 5 εδ. β’ καθιερώνει το δικαίωμά τους σεοικονομική ενίσχυση, υποχρεώνει δηλαδή το κράτος προςπαροχή των απαραίτητων μέσων για κατασκευήυλικοτεχνικών υποδομών και πλήρωση θέσεων διδακτικούκαι διοικητικού προσωπικού. Η προαναφερθείσασυνταγματική πρόβλεψη δε θεμελιώνει αξίωση γιασυγκεκριμένα ποσά, μπορούν όμως τα Α.Ε.Ι ναδιεκδικήσουν αύξηση κονδυλίων, όταν τα διατιθέμενα ποσάδεν αρκούν για την εύρυθμη λειτουργία τους. ΤοΠανεπιστήμιο με αυτήν τη ρύθμιση καθίσταται έρμαιο στηνκρατική εξουσία και αποσβέννυται επί της ουσίας η όποιαδημοσιονομική αυτοτέλεια διαθέτει καθώς η χρηματοδότησήτου εξαρτάται από την καλή θέληση των κυβερνώντων.

d) Κρατική εποπτεία

Το άρθρο 16 § 5 εδ. β’ ορίζει ότι τα Α.Ε.Ι. τελούν υπόκρατική εποπτεία.

Ορισμός: ως κρατική εποπτεία νοείται η εκ μέρους των οργάνων τουκράτους παρακολούθηση και ο έλεγχος της δράσης των αυτοδιοικούμενωννομικών προσώπων.

Συνταγματικό όριο της πλήρους αυτοδιοίκησης τωνΠανεπιστημίων αποτελεί σύμφωνα με τη θεωρία και τηνομολογία η εποπτεία που ασκεί επ’ αυτών το Κράτος. Ηάσκηση της εποπτείας αυτής συνίσταται σε έλεγχονομιμότητας και όχι σκοπιμότητας και δεν επιτρέπεται νααπεμποληθεί ούτε νομοθετικά. Ο έλεγχος ασκείται από τωνΥπουργό Παιδείας σε όλες τις αποφάσεις, θετικές και

8

αρνητικές χωρίς να αποκλείεται να τίθεται νομοθετικάαποκλειστική προθεσμία μετά παρόδου της οποίας τοεποπτεύον όργανο καθίσταται κατά χρόνο αναρμόδιο.

Οι διαφορές της εποπτείας με τον ιεραρχικό έλεγχοέγκεινται στα εξής σημεία:

α) Η εποπτεία ασκείται από όργανο του κράτους επίοργάνου άλλου νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου.

β) Το εποπτεύον όργανο δεν αποτελεί ιεραρχικόπροϊστάμενο του οργάνου του Α.Ε.Ι., δεν υπάρχειεπομένως ιεραρχική σχέση που να συνδέει τα δύο όργανα.

γ) Εν αμφιβολία υπάρξεως δικαιώματος εποπτείας, ηαμφισβήτηση λύνεται υπέρ της κρατικής αυτοτέλειας. Εναντιθέσει με τον ιεραρχικό έλεγχο, όπου η αμφισβήτησηλύνεται υπέρ αυτού.

δ) Η κρατική εποπτεία ασκείται μόνο επί των ρητάοριζόμενων στο νόμο θεμάτων σε αντίθεση με τονιεραρχικό έλεγχο.

ε) Το εποπτεύον όργανο προβαίνει μόνο σε έλεγχονομιμότητας, ενώ το ιεραρχικώς προϊστάμενο όργανο έχειτην εξουσία να ελέγξει εκτός από τη νομιμότητα και τησκοπιμότητα της πράξης, εάν αυτή είναι ορθή, εύστοχη,λυσιτελής.

Διάγραμμα

Κρατική εποπτεία

(Μόνο έλεγχος νομιμότητας πράξεων)

Πλήρης Αυτοδιοίκηση Α.Ε.Ι. (όχι αυτονομία)

Διοικητική ΑυτοτέλειαΟικονομική/Δημοσιονομική Αυτοτέλεια (Αποφάσεις επί

9

ακαδημαϊκών και (Ξεχωριστή περιουσία, Σύνταξηερευνητικών θεμάτων – Εκλογή οργάνων)προϋπολογισμού-απολογισμού)

Εξαιρέσεις από αυτοδιοίκηση: 1) Όχι κατάτμηση –συγχώνευση Α.Ε.Ι.

2) Όχι ορισμός εισακτέων στις σχολές3) Όχι θέσπιση κανονιστικών πράξεων εκτός εάν υπάρχει

εξουσιοδότηση κατά το άρθρο 43 § 2 εδ. β΄.

ΙΙ. Το διδακτικό προσωπικό των Α.Ε.Ι

1. Βαθμίδες διδακτικού προσωπικού Α.Ε.Ι.

Ο ν. 4009/2011, όπως έχει τροποποιηθεί μέχρι σήμερα,ορίζει στο άρθρο 16 § 1 εδ.α΄ ότι το διδακτικό καιερευνητικό έργο στα Α.Ε.Ι. ασκείται από τους καθηγητές οιοποίοι διακρίνονται σε καθηγητές πρώτης βαθμίδας(καθηγητές), αναπληρωτές καθηγητές και επίκουρουςκαθηγητές. Από αυτούς οι Καθηγητές πρώτης βαθμίδας και οιΑναπληρωτές Καθηγητές εκλέγονται ως μόνιμοι, ενώ οιΕπίκουροι Καθηγητές εκλέγονται επί τετραετή θητεία ( οπρογενέστερος νόμος 1268/1982 έκανε λόγο για τριετήθητεία) βάσει του άρθρου 16 § 2 του ίδιου νόμου.

Συγκρίνοντας το νέο νόμο με τον προκάτοχο του(ν.1268/1982) γίνεται αντιληπτό ότι εξαλείφεται η μέχριπρότινος κατώτατη βαθμίδα μελών διδακτικού καιερευνητικού προσωπικού (ΔΕΠ) που ήταν οι Λέκτορες και ηνέα εισαγωγική βαθμίδα καθηγητών στο Πανεπιστήμιοκαθίσταται η βαθμίδα του Επίκουρου Καθηγητή. Ανακύπτουν,λοιπόν, ζητήματα σχετικά με το μέλλον των ήδηυπηρετούντων Λεκτόρων καθώς και των εκλεγμένων Λεκτόρωνπου δεν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία διορισμού τους. Ον. 4009/2011 στις μεταβατικές διατάξεις και συγκεκριμέναστο άρθρο 77 § 5 προβαίνει στην εξής πρόβλεψη: Οι μενμόνιμοι Λέκτορες διατηρούν τη θέση τους μέχρι την

10

αποχώρηση τους από την υπηρεσία ή την εξέλιξη τους στηβαθμίδα του Επίκουρου Καθηγητή, για την οποία μπορούν ναυποβάλλουν αίτηση μετά συμπληρώσεως τριετούς υπηρεσίαςαπό τη δημοσίευση της πράξεως διορισμού τους στο ΦΕΚ,όποτε και στις δυο περιπτώσεις οι θέσεις καταργούνται. Οιδε υπηρετούντες επί θητεία Λέκτορες, οι εκλεγέντες αλλάμη διορισθέντες καθώς και όσοι εκλεγούν βάσει προκηρύξεωςπου είχε εκδοθεί μέχρι τη δημοσίευση του ν. 4009/2011έχουν τη δυνατότητα να υποβάλλουν αίτηση εξέλιξης στηβαθμίδα του Επίκουρου Καθηγητή μέχρι δύο φορές εντόςεπταετίας από τη δημοσίευση της πράξης διορισμού στο ΦΕΚ.Αν κατά την πρώτη κρίση εκλεγεί άλλος υποψήφιος επέρχεταιαυτοδίκαιη λήξη της θητείας τους και αποχωρούν από τοΠανεπιστήμιο.

Διάγραμμα

Μόνιμοι: Μένουνμέχρι αποχώρηση ή εκλογή σε Επίκουρο

Λέκτορες

1.Επί θητεία Αίτηση

2. Εκλεγέντες που δεν διορίστηκαν για

3.Όσοι εκλεγούν βάσει προκήρυξης παλιού νόμου Επίκουρο

2. Η υπηρεσιακή κατάσταση των Καθηγητών

Το άρθρο 16 § 6 του Συντάγματος ορίζει ότι «Οι καθηγητέςτων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων είναι δημόσιοιλειτουργοί. Το υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό τους επιτελείεπίσης δημόσιο λειτούργημα, με τις προϋποθέσεις που νόμοςορίζει. Τα σχετικά με την κατάσταση όλων αυτών των

11

προσώπων καθορίζονται από τους οργανισμούς των οικείωνιδρυμάτων.»

Ο άμεσος χαρακτηρισμός των Καθηγητών ως δημοσίωνλειτουργών, αλλά και η με έμμεσο τρόπο εξομοίωση και τουλοιπού διδακτικού προσωπικού ως δημοσίων λειτουργών έχειεξέχουσα σημασία. Η συγκεκριμένη πρόβλεψη είναι σαφέσταταπιο προοδευτική εν συγκρίσει με τη ρύθμιση τουΣυντάγματος του 1952, το οποίο διατηρούσε και για τουςπανεπιστημιακούς την ιδιότητα του δημοσίου υπαλλήλου. Ηεκτεθείσα αλλαγή σημαίνει τη διαφοροποίηση τουυπηρεσιακού status των μελών ΔΕΠ από τους λοιπούςδημοσίους υπαλλήλους, στον κώδικα των οποίων δενυπάγονται, απολαμβάνοντας παράλληλα προσωπικής καιλειτουργικής ανεξαρτησίας.

Γενικά για λόγους εγγυήσεως της ακαδημαϊκής ελευθερίας,το Σύνταγμα παρέχει στα μέλη ΔΕΠ μία θέση sui generisαυξημένης ανεξαρτησίας που τους διαχωρίζει από τουςδημοσίους υπαλλήλους. Ο νομοθέτης δεν μπορεί νακαταργήσει ή έστω να περιορίσει τη διάκριση αυτή.

a) Προσωπική ανεξαρτησία

Το Σύνταγμα στο άρθρο 16 § 6 υποπαράγραφος 2 καθορίζειότι οι καθηγητές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων δενμπορούν να παυθούν προτού λήξει σύμφωνα με το νόμο οχρόνος υπηρεσίας τους παρά μόνο με τις ουσιαστικέςπροϋποθέσεις που προβλέπονται στο άρθρο 88 παράγραφος 4και ύστερα από απόφαση συμβουλίου που αποτελείται κατάπλειοψηφία από ανώτατους δικαστικούς λειτουργούς, όπωςνόμος ορίζει. Οι καθηγητές ομοιάζουν ως προς το σημείοτούτο με τους δικαστικούς λειτουργούς καθώς η παύση απότα καθήκοντα τους επέρχεται μόνο για τους περιοριστικάαναφερόμενους λόγους της ποινικής καταδίκης ή του βαρέοςπειθαρχικού παραπτώματος ή ασθενείας ή αναπηρίας ήυπηρεσιακής ανεπάρκειας και μόνο κατόπιν εκδόσεωςδικαστικής απόφασης. Γι’ αυτό και οι πανεπιστημιακοίείναι οι μόνοι έμμισθοι δημόσιοι λειτουργοί που, χωρίς να

12

είναι δικαστές, μετέχουν κατά το Σύνταγμα στη σύνθεσηανώτατων δικαστηρίων και συμβουλίων, ενώ από την άλλημεριά επιτρέπεται κατ’ εξαίρεση η εκλογή δικαστικώνλειτουργών ως μελών του διδακτικού προσωπικού ενός Α.Ε.Ι.

b) Λειτουργική ανεξαρτησία

Η λειτουργική ανεξαρτησία συνίσταται στο ότι οι καθηγητέςτων Α.Ε.Ι., ως φορείς της ακαδημαϊκής ελευθερίας, είναιελεύθεροι να καθορίζουν το αντικείμενο, περιεχόμενο καιμέθοδο της επιστημονικής τους έρευνα και διδασκαλίαςκαθώς και να εκφράζουν και να διαδίδουν τις επιστημονικέςτους απόψεις και ερευνητικές διαπιστώσεις χωρίς ναδεσμεύονται από ιεραρχικές διαταγές παρά μόνο από τοκαθήκον υπακοής στο Σύνταγμα. Αντιθέτως, οι δημόσιοιυπάλληλοι τελούν σε σχέση υποταγής και ιεραρχικήςεξάρτησης που σημαίνει υπακοή, εκτός του Συντάγματος καιτων νόμων, και στις οδηγίες των προϊσταμένων τους καιυπόκεινται σε αυξημένους ειδικούς περιορισμούς τηςελευθερίας της γνώμης και ασκήσεως των πολιτικώνδικαιωμάτων που απορρέουν από τη δημοσιοϋπαλληλική σχέση.

3. Εκλογή και εξέλιξη των μελών ΔΕΠ

a) Προσόντα εκλογής

Σύμφωνα με το άρθρο 17 § 1 του ν. 4009/2011 ελάχιστες προϋποθέσεις για την εκλογή σε θέση καθηγητή όλων των βαθμίδων είναι η κατοχή διδακτορικού διπλώματος και η συνάφεια με το γνωστικό αντικείμενο της προς πλήρωση θέσης είτε του αντικειμένου της διδακτορικής διατριβής είτε του ερευνητικού ή επιστημονικού εν γένει έργου του υποψηφίου. Εξαίρεση από την κατοχή διδακτορικού διπλώματος ορίζει η παράγραφος 2 του ίδιου άρθρου όπου αναφέρεται ότι η προϋπόθεση κατοχής διδακτορικού διπλώματος για κατάληψη θέσης καθηγητή δεν ισχύει προκειμένου περί γνωστικών αντικειμένων εξαιρετικής και αδιαμφισβήτητης ιδιαιτερότητας, για τα οποία δεν είναι

13

δυνατή ή συνήθης η εκπόνηση διδακτορικής διατριβής. Η κατοχή διδακτορικού διπλώματος από τον υποψήφιο συνεκτιμάται ως ουσιαστικό προσόν.

Κατά τη νομολογία του ΣτΕ σε περίπτωση που προκηρύσσεται θέση για μερικότερο γνωστικό αντικείμενο του Τομέα, αρκείη κατοχή διδακτορικού διπλώματος στο γενικότερο γνωστικό αντικείμενο.

Στο νόμο δε γίνεται περαιτέρω εξειδίκευση τωναπαιτούμενων προσόντων για την εκλογή ή εξέλιξη στη θέσημέλους ΔΕΠ, ούτε υπάρχει προοδευτική διαφοροποίηση τωνπροσόντων όσο ανεβαίνει κανείς καθηγητικές βαθμίδες, σεαντίθεση με το ν. 1268/1982 όπου γινόταν αναλυτικήκαταγραφή των προσόντων για κάθε βαθμίδα ξεχωριστά.Πλέον, ορίζεται ότι τα προσόντα θα καταγράφονται από τονΟργανισμό του Πανεπιστημίου (άρθρο 5 § 2 περ. ε’), αλλάμέχρι να συμβεί αυτό ορθό θα ήταν να ανατρέχει κανείςστον προηγούμενο νόμο προκειμένου να εντοπίσει τα κρίσιμαπροσόντα που απαιτούνται ανάλογα με την υπό κατάληψηθέση.

Μελετώντας τον ν. 1268/1982 μπορεί να εντοπίσει τρειςκύριες κατηγορίες προσόντων:

i) Την εκπαιδευτική/επαγγελματική δραστηριότηταΓια τη μέχρι πρότινος εισαγωγική βαθμίδα του Λέκτορααπαιτούνταν διετής διδακτική πείρα σε Α.Ε.Ι. τουεσωτερικού ή εξωτερικού ή αναγνωρισμένο επαγγελματικόέργο σε σχετικό επιστημονικό πεδίο ή διετής εργασία σεερευνητικό κέντρο. Για τις επόμενες βαθμίδες απαιτούντανη παρέλευση χρόνου αυτοδύναμης διδασκαλίας στοαντικείμενο του Τομέα. Μετά την κατάργηση της βαθμίδαςτου Λέκτορα ορθό είναι να εφαρμοστούν οι προϋποθέσεις πουτίθενται γι’ αυτούς στη βαθμίδα του Επίκουρου Καθηγητήμιας και πλέον αυτή είναι η εισαγωγική βαθμίδα και ως εκτούτου δε θα πληρούν την προϋπόθεση της αυτοδύναμηςδιδασκαλίας.

14

ii) Τις επιστημονικές δημοσιεύσεις Όλες οιεπιστημονικές εργασίες που καταθέτουν προς αξιολόγηση οιυποψήφιοι πρέπει να αποτελούν πρωτότυπες συμβολές στηνεπιστήμη και άλλοτε πρέπει να εκπονηθούν αυτοδύναμα καιάλλοτε μπορούν να εκπονηθούν σε συνεργασία με άλλουςεπιστήμονες.

iii) Την αξιολόγηση του επιστημονικού έργου του υποψηφίουΣε κάθε βαθμίδα αξιολογείται το επιστημονικό έργο καιεκτιμώνται οι προοπτικές εξέλιξης των υποψηφίων.

Διάγραμμα

Προσόντα εκλογής μελών ΔΕΠ

Βαθμίδες Εκπαιδ./Επαγγ.

Δραστηριότητα

Δημοσιεύσεις Αξιολόγησηέργου

Καθηγητές 6 χρόνιααυτοδύναμηςδιδασκαλίαςαπό δ.δ. ήεργασία σεερευνητικόκέντρο/

επαγγελματικότομέα+

Διδακτικήεμπειρία

μεταπτυχιακώνή επίβλεψηενός/ μέλος

συμβουλευτικήςεπιτροπής δύοδιδακτορικών

Πρωτότυπεςδημοσιεύσεις

σεεπιστημονικάπεριοδικά απότις οποίες

κάποιες πρέπεινα είναι

επιστημονικέςμονογραφίες

Διεθνήςαναγνώριση γιατη συμβολή τουστην πρόοδο

της επιστήμης+

Χρήση καιαναγνώριση

έργου του απόάλλους

ερευνητές

ΑναπληρωτέςΚαθηγητές

4 χρόνιααυτοδύναμηςδιδασκαλίαςαπό δ.δ. ή

Πρωτότυπεςδημοσιεύσεις

σεεπιστημονικά

Συμβολή με τοέργο του στηνπρόοδο τηςεπιστήμης

15

εργασία σεερευνητικόκέντρο/

επαγγελματικότομέα

περιοδικά απότις οποίες

κάποιες πρέπεινα είναι

επιστημονικέςμονογραφίες

+Αναγνώριση από

άλλουςερευνητές

ΕπίκουροιΚαθηγητές

2 χρόνιαεκπαιδευτικής

πείραςΣε ελλ. Α.Ε.Ι.

ή τουεξωτερικού

ήεργασία σεερευνητικόκέντρο/

επαγγελματικόκλάδο

2 πρωτότυπεςδημοσιεύσεις

σεεπιστημονικάπεριοδικά

αυτοδύναμα σεσυνεργασία

ήεπιστημονικήμονογραφία

εξαιρουμένηςτης

διδακτορικήςδιατριβής

Θεμελίωση μετο έργο τουικανότηταςδιδασκαλίας

+ προοπτικώνακαδημαϊκήςεξέλιξης

Κώλυμα εκλογής: Ο υποψήφιος για εκλογή σε θέση καθηγητήοποιασδήποτε βαθμίδας πρέπει απαραιτήτως να έχειολοκληρώσει τουλάχιστον έναν από τους τρεις κύκλουςσπουδών εκτός του ιδρύματος στο οποίο επιθυμεί να εκλεγεί( προπτυχιακές, μεταπτυχιακές, διδακτορικό) εκτός αν έχειαποδεδειγμένα εργαστεί για τουλάχιστον τρία έτη σε άλλοΑ.Ε.Ι. ή ερευνητικό κέντρο της ημεδαπής ή της αλλοδαπής.Δεν επιτρέπεται η εκλογή σε θέση καθηγητή ή η απασχόλησημε την ιδιότητα του εντεταλμένου διδασκαλίας στο ίδρυμαόπου ο υποψήφιος έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα πριντην πάροδο τριών τουλάχιστον ετών από τη λήψη τουδιδακτορικού διπλώματος. (άρθρο 18 § 5)

b) Διαδικασία εκλογής – εξέλιξης

16

Σύμφωνα με το άρθρο 18 §§ 2-3 του ν. 4009/2011 η εκλογή καθηγητή γίνεται με ανοικτή διαδικασία, ύστερα από προκήρυξη της θέσης.

Για την εξέλιξή τους, οι επίκουροι και οι αναπληρωτέςκαθηγητές έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν την προκήρυξηθέσης στην επόμενη βαθμίδα ύστερα από παραμονή στηβαθμίδα που κατέχουν, οι μεν αναπληρωτές για τέσσερα έτη,οι δε επίκουροι καθηγητές για έξι έτη. Στην περίπτωσηαυτή, η προκήρυξη της θέσης είναι υποχρεωτική. Τογνωστικό αντικείμενο της θέσης καθορίζεται στην προκήρυξημε βάση τις ανάγκες της σχολής και το γνωστικόαντικείμενο του υποψηφίου που ζητά την εξέλιξη, σεσυνδυασμό με το συνολικό επιστημονικό και ερευνητικό έργοτου, όπως αυτό προβάλλεται στην αίτησή του. Αν οιεπίκουροι και οι αναπληρωτές καθηγητές δεν εξελιχθούνστην επόμενη βαθμίδα, έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν εκνέου την προκήρυξη της θέσης μετά από παρέλευση τριώντουλάχιστον ετών από τη λήψη της απόφασης για τη μηεξέλιξή τους.

Ο νέος νόμος άλλαξε άρδην τον τρόπο επιλογής και εξέλιξηςτων καθηγητών σε σύγκριση με τον προγενέστερο ν.1268/1982 που προέβλεπε τριμελή εισηγητική επιτροπή πουδιοριζόταν από το εκλεκτορικό σώμα, το οποίο στη συνέχειαβάσει της ειδικά αιτιολογημένης εισήγησης της επιτροπής3,όπου παρουσιαζόταν και αξιολογούταν το έργο και ηπροσωπικότητα των υποψηφίων προέβαινε στην εκλογή τουκαταλληλότερου υποψηφίου.

Η νέα διαδικασία προβλέπει (άρθρο 19) επταμελή επιτροπήπου αποφασίζει για την εκλογή ή εξέλιξη των υποψηφίων. Ηεπιτροπή απαρτίζεται από 4 μέλη που ανήκουν κατά κανόναστα μητρώα εσωτερικών μελών του ιδρύματος καισυγκεκριμένα της οικείας σχολής ή τμήματος, όμως, είναιδυνατόν να προέρχονται και από μέλη που υπάρχουν σταμητρώα εξωτερικών μελών. (Τα μητρώα εσωτερικών και

3 Η εισηγητική έκθεση αποτελεί προπαρασκευαστική πράξη στη διαδικασίαεκλογής και στερείται εκτελεστότητας.

17

εξωτερικών μελών καταρτίζονται και επικαιροποιούνται κάθεδύο έτη ανά γνωστικό αντικείμενο από τη κοσμητεία κατόπινεισηγήσεως της γενικής συνέλευσης των τμημάτων τηςσχολής. Στα μητρώα εγγράφονται μόνο Καθηγητές καιΑναπληρωτές Καθηγητές.) Τα υπόλοιπα 3 μέλη προέρχονταιυποχρεωτικά από τα μητρώα εξωτερικών μελών, από τα οποίατουλάχιστον 1 μέλος είναι μέλος ΔΕΠ ομοταγούς Α.Ε.Ι. τουεξωτερικού. Τα εσωτερικά και εξωτερικά μέλη της επιτροπήςαναπληρώνονται από ίσο αριθμό εσωτερικών και εξωτερικώνμελών, αντιστοίχως.

Η επταμελής επιτροπή αφού συγκροτηθεί νομίμως διορίζειυποχρεωτικά 2 καθηγητές, κατά κανόνα, της αλλοδαπής καιαν αυτό δεν είναι εφικτό της ημεδαπής, που ανήκουν σταμητρώα των εξωτερικών μελών καθώς και 2 καθηγητές καθ’υπόδειξη του υποψηφίου που ανήκουν στα μητρώα τωνεσωτερικών μελών και δεν είναι τακτικά ή αναπληρωματικάμέλη της επιτροπής. Οι 4 αξιολογητές υποβάλλουν γραπτέςαξιολογήσεις όπου εκθέτουν το έργο των υποψηφίων και τηνπροσωπικότητα τους βάσει των οποίων θα αποφασίσει και ηεπιτροπή.

Ακολουθεί η συνεδρίαση της επιτροπής, μετά από πρόσκλησητου Κοσμήτορα της σχολής, όπου για να υπάρξει απαρτίααπαιτείται να είναι παρόντα περισσότερα από τα μισά μέλητης (δηλαδή 4) από τα οποία τουλάχιστον ένα δεν είναιμέλος του ιδρύματος. Η επιτροπή επιλέγει τον Πρόεδρο τηςαπό τα εσωτερικά μέλη της και στη συνέχεια ψηφίζει καιεπιλέγει τον καταλληλότερο υποψήφιο καθώς και τον δεύτεροκαταλληλότερο με πλειοψηφία του συνόλου των μελών (εάνυπάρχει) συντάσσοντας αιτιολογημένο πρακτικό για τηναπόφαση της.

Έπειτα, διορίζεται ο πρώτος επιλεγείς δεν αποδεχθεί τοδιορισμό του ή αρνηθεί να αναλάβει καθήκοντα ή συντρέχεικώλυμα διορίζεται ο δεύτερος (εάν υπήρξε), με πράξη τουΠρύτανη, η οποία εκδίδεται μέσα σε δύο μήνες από τηδιαβίβαση του σχετικού φακέλου από τον Κοσμήτορα σε αυτόν

18

και κατόπιν ελέγχου νομιμότητας της εκλογής ή εξέλιξης.(άρθρο 20 § 1).

Διάγραμμα

4μέλη: Είτε από το Α.Ε.Ι. όπου λαμβάνει χώρα η

εκλογή, είτε από άλλο Α.Ε.Ι. εσωτερικού ή εξωτερικού

Επταμελής Επιτροπή 2 μέλη: Από άλλο Α.Ε.Ι εσωτερικού

ή του εξωτερικού

3 μέλη

1 μέλος: Από Α.Ε.Ι. αλλοδαπής

Ι. Ορισμός Αξιολογητών (όχι μέλη της επιτροπής)2 καθηγητές Α.Ε.Ι αλλοδαπής ή ημεδαπής + 2 καθηγητέςτου Α.Ε.Ι. όπου γίνεται η εκλογή ή η εξέλιξη

ΙΙ. Συνεδρίαση – Αξιολόγηση – Επιλογήυποψηφίου: α) Απαρτία με 4 4 τουλάχιστον μέλη και 1από αυτά άλλου Α.Ε.Ι.

β) Επιλογή Προέδρου από εσωτερικά μέλη Α.Ε.Ι.

γ) Αξιολόγηση υποψηφίων επί τη βάσει και τωνγραπτών αξιολογήσεων των αξιολογητών

19

δ) Ψηφοφορία και απόφαση καταλληλότερου υποψηφίου μεπλειοψηφία συνόλου μελών

4. Αξιολόγηση καθηγητών

Οι καθηγητές πρώτης βαθμίδας και οι αναπληρωτέςκαθηγητές, εφόσον δεν έχουν υποβάλλει αίτηση για εξέλιξη,των Α.Ε.Ι. αξιολογούνται κάθε πέντε έτη ως προς τοερευνητικό, εκπαιδευτικό, διδακτικό και επιστημονικό έργοτους, καθώς και ως προς την εν γένει προσφορά τους στοίδρυμα, από επιτροπές αξιολόγησης με βάση αντικειμενικάκριτήρια, όπως, ιδίως, το συγγραφικό έργο, η συμμετοχή σεσυνέδρια και ερευνητικά προγράμματα και η ποιότητα τουεκπαιδευτικού έργου, τα οποία καθορίζονται ειδικότεραστον Οργανισμό. Για τη συμπλήρωση της πενταετίας δενλαμβάνεται υπόψη ο χρόνος που διανύθηκε σε θέση πρύτανη,αναπληρωτή πρύτανη ή κοσμήτορα, ύστερα από αίτηση τωνενδιαφερομένων, καθώς και ο χρόνος αναστολής καθηκόντων.Η αξιολόγηση των ως άνω καθηγητών των Πανεπιστημίων καιτων Τ.Ε.Ι. πραγματοποιείται από επιτροπές πουαποτελούνται από τρεις ερευνητές ή καθηγητές πρώτηςβαθμίδας άλλων Πανεπιστημίων ή Τ.Ε.Ι., αντίστοιχα, τηςημεδαπής και της αλλοδαπής, με διεθνώς αναγνωρισμένοεπιστημονικό έργο συναφές με το έργο των αξιολογουμένων,που επιλέγονται από τα μητρώα του εσωτερικών καιεξωτερικών μελών. Η αξιολόγηση στηρίζεται ιδίως σε έκθεσηδραστηριοτήτων για την παρελθούσα πενταετία και έκθεσηπρογραμματισμού για την επόμενη πενταετία, βάσει τηςοποίας γίνεται η επόμενη αξιολόγηση του καθηγητή. Οιεκθέσεις που αναφέρονται στο προηγούμενο εδάφιοσυντάσσονται από τον υπό αξιολόγηση καθηγητή. Για τηναξιολόγηση συντάσσεται έκθεση, στην οποία λαμβάνεταιυπόψη και η αξιολόγηση του διδακτικού έργου από τουςφοιτητές.Αν η αξιολόγηση είναι θετική, ο αξιολογούμενος μπορεί ναεπιβραβεύεται σύμφωνα με τις διαδικασίες του άρθρου 22.Καθηγητές των οποίων η αξιολόγηση είναι εξαιρετικάαρνητική, μπορεί, με ειδικά αιτιολογημένη απόφαση της

20

οικείας κοσμητείας, που εκδίδεται ύστερα από εισήγηση τουκοσμήτορα, να αποκλείονται εφεξής: α) από τη συμμετοχή σε επιτροπές επιλογής ή εξέλιξηςκαθηγητών,β) από τη διδασκαλία σε μεταπτυχιακά προγράμματα καιγ) από την επίβλεψη και την εξέταση διδακτορικώνδιατριβών. Στις περιπτώσεις αυτές η διαδικασία αξιολόγησηςεπαναλαμβάνεται το αργότερο σε τρία έτη, εκτός αν οκαθηγητής ζητήσει να αξιολογηθεί νωρίτερα.

Βασική Βιβλιογραφία

1. Δίκαιο της Παιδείας, Βασίλειος Σκουρής-Ευαγγελία Κουτούπα, Σάκκουλας Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2009, έκδοση 4η

2. Συνταγματικό Δίκαιο-Ατομικά Δικαιώματα, Πρόδρομος Δαγτόγλου, Σάκκουλας Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2012, έκδοση 4η

3. Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, Κωνσταντίνος Χρυσόγονος, Νομική Βιβλιοθήκη 2006, έκδοση 3η

4. Η ακαδημαϊκή ελευθερία, Παναγιώτης Μαντζούφας, Σάκκουλας Αθήνα-Θεσσαλονίκη 1997, διδακτορική διατριβή

5. Η συνταγματική κατοχύρωση της ακαδημαϊκής ελευθερίας, Αριστόβουλος Μάνεσης, Ανάτυπο από «Ο Πολίτης», Αθήνα 1977

21