Top Banner
122 Partes de la ropa Partes de la ropa Partes de la ropa Partes de la ropa Partes de la ropa Le reqänib’äl atz’yäq Le reqänib’äl atz’yäq Le reqänib’äl atz’yäq Le reqänib’äl atz’yäq Le reqänib’äl atz’yäq 1. frunce mejb'äl retz'ab'alil 2. cuello uqul atz'yäq 3. adorno etz'ab'a'lil 4. doblez umejb'äl 5. paletón utob'otik / utasb’al 6. talle usuk'lil 7. bocamanga uxe' q'ab'aj 8. jareta ximb'äl 9. tirante tiqb'äl 10. bragueta tz'apib'äl 11. alforza etz'ab'a'lil / jekb'äl 12. cinturón ximb'äl pamaj 13. escote poch'uqul po't 14. manga uq'ab' atz'yäq 15. bolsa k'olib'äl 16. traslape ch'uqb'äl 17. pinza umej 18. pretina uk'a'malil 19. pernil raqan 20. ruedo umejb'äl raqän 21. puño uq'ab' atz'yäq
128

Diccionario Ilustrado k'Iche'

Jan 21, 2016

Download

Documents

Susana Garcia
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: Diccionario Ilustrado k'Iche'

122

Partes de la ropaPartes de la ropaPartes de la ropaPartes de la ropaPartes de la ropaLe reqänib’äl atz’yäqLe reqänib’äl atz’yäqLe reqänib’äl atz’yäqLe reqänib’äl atz’yäqLe reqänib’äl atz’yäq

1. fruncemejb'äl retz'ab'alil

2. cuellouqul atz'yäq

3. adornoetz'ab'a'lil

4. doblezumejb'äl

5. paletónutob'otik / utasb’al

6. talleusuk'lil

7. bocamangauxe' q'ab'aj

8. jaretaximb'äl

9. tirantetiqb'äl

10. braguetatz'apib'äl

11. alforzaetz'ab'a'lil / jekb'äl

12. cinturónximb'äl pamaj

13. escotepoch'uqul po't

14. mangauq'ab' atz'yäq

15. bolsak'olib'äl

16. traslapech'uqb'äl

17. pinzaumej

18. pretinauk'a'malil

19. pernilraqan

20. ruedoumejb'äl raqän

21. puñouq'ab' atz'yäq

Page 2: Diccionario Ilustrado k'Iche'

123

Page 3: Diccionario Ilustrado k'Iche'

124

1. hornoutujal kaxlanwa

2. campana de la chimeneajek'b'äl sib'

3. paletaq'axab'äl

4. aceiteja' manteka'

5. rodillouq'ab' ke'b'äl

6. panaderob'anal kaxlanwa

7. pankaxlanwa

8. ajonjolísajuk'

9. leñasi'

10. huevosaqmo'l

11. taza medidorapajb'äl läq

12. harinak'aj

13. azúcarki'risab'äl

14. salatz'am

15. margarinauk'ok'arisab'äl

La panaderíaLa panaderíaLa panaderíaLa panaderíaLa panaderíaLe b’anib’äl kaxlanwaLe b’anib’äl kaxlanwaLe b’anib’äl kaxlanwaLe b’anib’äl kaxlanwaLe b’anib’äl kaxlanwa

Page 4: Diccionario Ilustrado k'Iche'

125

16. levadurasipojsab'äl

17. batidortukb'äl

20. lata de hornearuch'ich'al kaxlanwa

18. cernidorchayub'äl / cha'b'äl

19. cucharapak'ab'äl

Page 5: Diccionario Ilustrado k'Iche'

126

La construcciónLa construcciónLa construcciónLa construcciónLa construcciónLe wokoj jaLe wokoj jaLe wokoj jaLe wokoj jaLe wokoj ja1. escalera

q'a'am

2. láminauwi ja ch'ich'

3. ladrilloporom xan

4. plomadaetab'äl raqanib'äl

5. albañilajtz'aq

6. cordelk'a'am

7. zanjaub'e ja'

construirwokoj ja

Otras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzij

contratoretal tzij

8. estacaaqan

9. andamioaq'anib'äl

10. barra de hierrorab'arik ch'ich'

11. mezcladorayujul uk'ajil tz'aq

12. azadónchakub'äl / asaron

13. mezclauk'ajil tz'aq

14. cementoraxk'ajab'äl

15. piochak'otib'äl

16. carretillacharareb'äl

17. piedrínixim ab'aj

maestro de obraskinïmal ajtz’aq

planilla de pagosretal tojonik

Page 6: Diccionario Ilustrado k'Iche'

127

18. palajokb'äl

19. planchach'uch'ujirsab'äl

20. niveljunamrisab'äl

21. cernidorchayub'äl / cha'b'äl

22. arenasaniyeb'

23. cuchara de albañilupak'ab'äl ajtz'aq

24. calchun

Page 7: Diccionario Ilustrado k'Iche'

128

Page 8: Diccionario Ilustrado k'Iche'

La tierra y el cieloLa tierra y el cieloLa tierra y el cieloLa tierra y el cieloLa tierra y el cieloLe uwäch ulew xuquje' le kajLe uwäch ulew xuquje' le kajLe uwäch ulew xuquje' le kajLe uwäch ulew xuquje' le kajLe uwäch ulew xuquje' le kaj

Page 9: Diccionario Ilustrado k'Iche'

130

1. estrellach'umil

2. cielokaj

3. relámpagoxkoyopa'

4. erupciónuchikonik xkanul

5. nievemuqulik sutz'

6. lluviajäb'

7. granizosaqb'äch

En el campoEn el campoEn el campoEn el campoEn el campoPa le tiko’nijib’älPa le tiko’nijib’älPa le tiko’nijib’älPa le tiko’nijib’älPa le tiko’nijib’äl

8. volcánxkanul

9. cataratautixixb'äl ja'

10. montañajuyub'

11. lagocho

12. pueblotinamit

13. vallelemelik ulew

14. casaachoch / ja

15. ranchok'imaja

16. tierraulew

17. cuevapek

18. sendero, extravíoramb'äl b'e

19. granerouwa'oq’ib'äl awaj

20. bosquek'iche'laj

21. campojuyub'

22. arco irisxkuq'ab'

23. camino de tierraulew b'e

24. puenteq'a'am

25. barrancosiwan

26. desiertochaqi'j ulew

27. vientonima kaqiq'

28. arbustoq'ayes

Page 10: Diccionario Ilustrado k'Iche'

131

29. pastoq'ayes

30. llanurali'anik ulew

31. oasisuk'iyib'äl joron

Page 11: Diccionario Ilustrado k'Iche'

132

1. tinajaq'eb'äl

2. nubesutz'

3. solq'ij

4. piedraab'aj

5. mosquitoüs

6. guacal/palanganalikb'äl / pak’b’äl

En el ríoEn el ríoEn el ríoEn el ríoEn el ríoPa le nima’Pa le nima’Pa le nima’Pa le nima’Pa le nima’

7. ropaatz'yäq

8. aguaja'/ joron

9. lavanderach'ajo'manel

10. cangrejotöq / xtöp

11. arenasinyeb'

12. orillauchi' (ja')

13. jabónch'ipäq

14. matorralq'ayes

15. mariposapenpen

16. baño (para ropa)uk'olib'äl ch'ajo'n

Page 12: Diccionario Ilustrado k'Iche'

133

Page 13: Diccionario Ilustrado k'Iche'

134

1. retorceryitz'onik

2. restregarb'achik

3. remojarmub'axik

4. lavarch'ajo'manik

5. ahogarji'ik / jiq’ik

6. cortar (leña)ramik si'

Aprovechando el ríoAprovechando el ríoAprovechando el ríoAprovechando el ríoAprovechando el ríoUchokonsab’exik le nima’Uchokonsab’exik le nima’Uchokonsab’exik le nima’Uchokonsab’exik le nima’Uchokonsab’exik le nima’

7. asolearsa'ik

8. mojarch'aqab'anik

9. tiritarb'arb'atinem

10. enjabonarkojik pa ch'ipäq

11. secarchaqi'jarik

12. tendersa'ik

13. bañaratinik

14. salpicarchaq'inik

15. saltarch'opinik / pixk'anik

La mujer restriega y retuerce laropa.

Kub’ach le atz’yäq xuquje’ kuyitz’le atz’yäq le ixöq.

La mujer deja la ropa en remojo.Kumub’a’ le atz’yäq le ixöq.

Los niños tiritan porque su ropaestá mojada.

Keb’arb’at le ak’alab’ rumal letew. Ch’aqal katz’yäq le ak’al.

La señora lava.Kch’ajo’man le chuchu’.

El niño se está ahogando.Ktajin kjiq’ le alaj ak’al.

El hombre corta leña.Kuramij si’ le achi.

La mujer enjabona la ropa.Kukoj le atz’yäq le ixöq pach’ipäq.

La mujer asolea la ropa.Kusa’ le atz’yäq le ixöq.

La ropa está tendida y se seca.Sa’l xuquje’ kchaqi’jar le atz’yäq.

El niño se baña.Katin le ak’al.

El sapo salta y salpica.Kch’opin xuquje’ kpixk’anikle xpëq.

Utilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzij

Page 14: Diccionario Ilustrado k'Iche'

135

Page 15: Diccionario Ilustrado k'Iche'

136

1. tendederosa'b'äl atz'yäq

2. molino de vientojek'b'äl kaqiq'

3. espantapájarospoy

4. becerroalaj wakax

5. vacaati't wakax

6. toroama' wakax

7. caballokej

La granjaLa granjaLa granjaLa granjaLa granjaKachoch tijowel täq chikopKachoch tijowel täq chikopKachoch tijowel täq chikopKachoch tijowel täq chikopKachoch tijowel täq chikop

8. ovejaati't chij

9. cabrak'isik'

10. chivochij

11. corralkoral

12. cerdoaq

13. granjerokajmanel chiköp

14. chiquero/porquerizaukoral aq

15. gansoyuq patax

16. gallinaak'

17. cisnechom patax

18. estanquetijb'äl joron

19. pollitoch'iw / wich'

20. galloama' ak'

21. chompipeno's

Page 16: Diccionario Ilustrado k'Iche'

137

Page 17: Diccionario Ilustrado k'Iche'

138

1. tronco (de fruta)kuta'm

2. frutouwach che'

3. ramauq'ab' che'

4. cortezarij che'

5. tronco (de árbol)kuta'm

6. pétalouxaq kotz'i'j

Las plantasLas plantasLas plantasLas plantasLas plantasLe tiko’nLe tiko’nLe tiko’nLe tiko’nLe tiko’n

7. espinak'ix

8. saviauwa'l che'

9. talloraqän tiko'n

10. florkotz'i'j

11. hojauxaq che'

12. hierbaq'ayes

13. raízurab' che'

14. gajouchikopil ri che'

15. semillaija'

16. cáscararij q'ayes

Page 18: Diccionario Ilustrado k'Iche'

139

Page 19: Diccionario Ilustrado k'Iche'

140

1. laboratorio espacialnuk'b'äl pa kaj

2. transbordadorq'axeb'äl

3. galaxiaupa kaj

4. satélite meteorológicoq'axenel tzij

5. cometatzaqch'umil

6. constelaciónjumulaj ch'umil

El espacioEl espacioEl espacioEl espacioEl espacioLe uwa kajLe uwa kajLe uwa kajLe uwa kajLe uwa kaj

7. órbitausutib'äl ulew

8. planetak'olaj pa kaj

9. satélitejek'b'äl tzij

10. cápsula espacialch'ich' pa kaj

11. astronautab'inel pa kaj

12. traje espacialajkaj atz'yäq

13. lunaik'

14. módulo lunarb'inel pa kaj

15. satélite de comunicacionesq'axeb'äl tzij

alunizajejalab’äl pa ik’

eclipseuyab’ utun

extraterrestreajkaj winäq

fuerza de gravedaduchuq’ab’ upam ulew

Otras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzij

Page 20: Diccionario Ilustrado k'Iche'

141

Page 21: Diccionario Ilustrado k'Iche'

142

Page 22: Diccionario Ilustrado k'Iche'

En la ciudadEn la ciudadEn la ciudadEn la ciudadEn la ciudadPa le nïma tinamitPa le nïma tinamitPa le nïma tinamitPa le nïma tinamitPa le nïma tinamit

Page 23: Diccionario Ilustrado k'Iche'

144

1. palacio nacionalrachochil tinamit

2. balcónka'yeb'äl

3. casaja / achoch

4. catedralrachoch tyox

5. esquinauch'u'k' b'e

6. calleb'e

7. fuentek'uwa'

El centro de la ciudadEl centro de la ciudadEl centro de la ciudadEl centro de la ciudadEl centro de la ciudadUnik’ajal tinamitUnik’ajal tinamitUnik’ajal tinamitUnik’ajal tinamitUnik’ajal tinamit

8. paso para peatonesb'inib'äl winäq

9. avenidautzal b'e

10. señal de tránsitok'utb'äl ub'e ch'ich'

11. parquímetrouxlab'äl ch'ich'

12. terrazauwi' ja

13. edificionimalaj ja

14. pareduwa xan

15. automóvilb'inib'äl ch'ich'

16. tráficoub'inem ch'ich'

17. semáforouq'axeb'äl ch'ich'

18. peatónb'inel winäq

19. portalwa'kateb'äl

Page 24: Diccionario Ilustrado k'Iche'

145

Page 25: Diccionario Ilustrado k'Iche'

146

1. avanzarb'inik

2. tropezarcheq'inik

3. rodearsutinik

4. lustrartz'ajik xajäb'

5. recorrerwa'katenik

6. apurarkowixik

7. molestarchoqonenik

Visitando el centro de la ciudadVisitando el centro de la ciudadVisitando el centro de la ciudadVisitando el centro de la ciudadVisitando el centro de la ciudadOpanem pa unik’ajal tinamitOpanem pa unik’ajal tinamitOpanem pa unik’ajal tinamitOpanem pa unik’ajal tinamitOpanem pa unik’ajal tinamit

8. pitarxut'inik

9. cederya'onik

10. esquivartzalanik

11. sujetartoq'anik

12. cruzarq'axenik

13. ladrarwaynajik

El carro avanza por la avenida y el motoristaesquiva el agua.

Kb’in pa le utzal b’e le ch’ich’ xuquje’kupak le b’insal kaxlan kejeb’äl le ja’.

Los niños rodean el árbol y uno tropiezacon la raíz del árbol.

Kkisutij rij le che’ le ak’alab’, jun kucheq’ijraqän chi uwa le rab’ che’.

María molesta a su hermano.Kuchoqona’j le ali María le uxib’äl.

El muchacho lustra los zapatos del turistaque recorre el parque.

Kutz’aj uxajäb’ le wa’katinel achi, le ak’alle kab’in pa le unik’aj tinimit.

La gente se apura a tomar el bus.Kkikowij le winäq che uk’amik le ch’ich’ ereb’älwinäq.

El policía pita con el gorgorito y cede el paso a losniños.

Kuxut’ij uxut’ib’äl le ajchajil tinamit,kuya’ kib’e le ak’alab’.

La señora sujeta su bolsa, el anciano cruza la calle yel perro ladra.

Kutoq’aj le uk’olib’äl jasa täq re le ixöq, kuq’axej letata’ le uxo’l b’e xuquje’ kwaynaj le tz’i’.

El canasto se cayó de la carreta cuando el señor la jaló.Xtzaq kan le chakach pa le kare’t jampa’ le tata’xujek’o.

Utilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasChe’qakojone nik’aj tzijChe’qakojone nik’aj tzijChe’qakojone nik’aj tzijChe’qakojone nik’aj tzijChe’qakojone nik’aj tzij

14. caertzaqik

15. jalarjek'onik

Page 26: Diccionario Ilustrado k'Iche'

147

Page 27: Diccionario Ilustrado k'Iche'

148

1. trajenïm atz'yäq

2. bufandach'uqb'äl chi'aj

3. chumpakaxlan ch'akat

4. corbataretz'ab'a'lil qulaj

5. camisaxa'aj

6. chaquetaxyal

7. calzonetaatinib'äl

Almacén de ropaAlmacén de ropaAlmacén de ropaAlmacén de ropaAlmacén de ropaNima k’ayb’äl atz’yäqNima k’ayb’äl atz’yäqNima k’ayb’äl atz’yäqNima k’ayb’äl atz’yäqNima k’ayb’äl atz’yäq

8. calzónto'q

9. sosténxekeb'äl

10. blusakaxlan po't

11. faldakaxlan uq

12. pantalónwex / saka'w

13. cinchoximb'äl

14. suéterkaxlan koton

15. pantalonetaalaj wex

16. camisetaatz'yäq tasb'äl

17. calzoncilloto'q

18. vestidoatz'yäq

19. calcetapisb'äl raqän ixöq

20. calcetínpisb'äl raqän achi

Page 28: Diccionario Ilustrado k'Iche'

149

Page 29: Diccionario Ilustrado k'Iche'

150

1. refrigeradorajorob'sab'äl

2. vitrinailb'äl jas täq

3. pichelru'cha xa'r

4. vajillauk'iyal läq

5. antenajek'b'äl choq'ab'il

6. ventiladoryab'äl kaqiq'

Almacén para el hogarAlmacén para el hogarAlmacén para el hogarAlmacén para el hogarAlmacén para el hogarNima k’ayb’äl jas täqNima k’ayb’äl jas täqNima k’ayb’äl jas täqNima k’ayb’äl jas täqNima k’ayb’äl jas täq

7. vidriorepq'un ab'aj

8. calculadorak'utul ajlab'äl

9. jarrónnima xa'r

10. televisork'utb'äl wachib'äl/ taluwäch

11. relojilb'äl upaq'ij

12. radiojek'ol tzij / talutzij

13. batidorake'b'äl

14. estufakaxlan tzakb'äl

15. lavadorakaxlan ch'ajo'nib'äl

16. grabadorak'olol tzij

17. cafeterameq'isab'äl

18. horno de microondaskaxlan meq'sab'äl

19. tostadorwotz'otz'ib'äl

20. olla de presiónpoq'owisab'äl

21. cunakusul

22. lavaplatosch'ajb'äl läq

Page 30: Diccionario Ilustrado k'Iche'

151

Page 31: Diccionario Ilustrado k'Iche'

152

1. ópticab'aq'ib’äl / wachaj

2. veterinariakunab'äl awaj

3. libreríak'ayb'äl wuj

4. jugueteríak'ayb'äl etz'ab'a'l

5. salón de bellezasokab'äl wi'aj

6. zapateríak'ayb'äl xajäb'

7. joyauje'lal etz'ab'a'lil

El centro comercialEl centro comercialEl centro comercialEl centro comercialEl centro comercialNima’q k’ayb’äl jaNima’q k’ayb’äl jaNima’q k’ayb’äl jaNima’q k’ayb’äl jaNima’q k’ayb’äl ja

8. joyeríak'ayb'äl etz'ab'a'lil

9. floristeríak'ayb'äl kotz'i'j

10. restaurantekaxlan wa'b'äl

11. gradas eléctricascharareb'äl q'a'am

12. garitaq'ateb'äl ch'ich'

13. barreraq'ateb'äl

14. supermercadonïm ja k'ayb'äl

Page 32: Diccionario Ilustrado k'Iche'

153

Page 33: Diccionario Ilustrado k'Iche'

154

1. motocicletakaxlan kejeb'äl

2. grúajek'b'äl ch'ich'

3. camionetillaalaj ereb'äl winäq

4. trenjurujik ch'ich'

5. motonetakaxlan kejeb'äl

Medios de transporteMedios de transporteMedios de transporteMedios de transporteMedios de transporteB’inib’älB’inib’älB’inib’älB’inib’älB’inib’äl

6. paneltz'apital ch'ich'

7. bicicleta de repartokaxlan jachb'äl

8. carroch'ich'

9. bicicletakaxlan kejeb'äl

10. trailercharareb'äl ch'ich'

11. camioneta agrícolajuyub'äl ch'ich'

12. microbúsereb'äl winäq

13. picopalaj ch'ich'

14. camiónkoral ch'ich'

15. camionetanïm ereb'äl winäq

Page 34: Diccionario Ilustrado k'Iche'

155

Page 35: Diccionario Ilustrado k'Iche'

156

1. retrovisorilb'äl rij

2. tableroilb'äl retal

3. palancak'exb'äl chuq'ab'

4. escapereleb'äl sib'

5. parabrisassu'b'äl musmul

6. bomperuq'ateb'äl

7. timónb'insab'äl

Partes del automóvilPartes del automóvilPartes del automóvilPartes del automóvilPartes del automóvilLe nuk’maninäq le ch’ich’Le nuk’maninäq le ch’ich’Le nuk’maninäq le ch’ich’Le nuk’maninäq le ch’ich’Le nuk’maninäq le ch’ich’

8. baúlch'uqb'äl

9. pidevíatab'äl q'axem

10. placaretal rajlab'alil

11. rueda / llantasutib'äl

12. acumulador / bateríaq'aq'ob'irsab'äl

13. capóch'uqb'äl

14. varilla del capóchapab'äl

15. motorranima ch'ich'

16. radiadorq'axeb'äl jorob'sab'äl

Otras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzij

varilla del aceiteetab’äl

carburadorq’axeb’äl

distribuidorjachanel

fajaupasil

filtro de aceiteuja’rsab’äl

líquido de frenosuja’al uq’atb’äl ch’ich’

bobinaq’axeb’äl q’aq’ob’irsab’äl

Page 36: Diccionario Ilustrado k'Iche'

157

Page 37: Diccionario Ilustrado k'Iche'

158

billete wuj pwäq

El dineroEl dineroEl dineroEl dineroEl dineroRi pwäqRi pwäqRi pwäqRi pwäqRi pwäq

moneda ch'ich' pwäq

cincuenta centavos nik'aj maq'uq'

veinticinco centavos job' ukak'al ch'ich' pwäq

diez centavos lajuj ch'ich' pwäq

cinco centavos job' ch'ich' pwäq

un centavo jun ch'ich' pwäq

Page 38: Diccionario Ilustrado k'Iche'

159

cinco quetzales job' maq'uq'

diez quetzales lajuj maq'uq'

veinte quetzales juk'al maq'uq'

cincuenta quetzales lajuj ukak'al maq'uq'

cien quetzales job'k'al maq'uq'

un quetzal jun maq'uq'

Page 39: Diccionario Ilustrado k'Iche'

160

1. cámara de vídeojek'b'äl wachib'äl

2. fotocopiadoraelesab'äl wach wuj

3. secretariatz'ib'anel

4. folderto'b'äl wuj

5. faxesab'äl uwa tzij

El bancoEl bancoEl bancoEl bancoEl bancoUk’olib’äl pwäqUk’olib’äl pwäqUk’olib’äl pwäqUk’olib’äl pwäqUk’olib’äl pwäq

6. guardia de seguridadch'ajinel

7. clientek'olol pwäq

8. ventanillak'exb'äl

9. bóvedak'olib'äl pwäq

10. lapicerotz'ib'ab'äl

11. cajeroajlal pwäq

12. endosoq'axanik wuj pwäq

13. talonario de chequesuwujil tojb'äl

14. cenicerok'olib'äl chäj

15. macetakotz'i'jab'äl

Page 40: Diccionario Ilustrado k'Iche'

161

Page 41: Diccionario Ilustrado k'Iche'

162

1. libreta de ahorrowuj chajil pwäq

2. recibo de teléfonouwujil tojb'äl ch'aweb'äl

3. chequewujil pwäq

4. firmajuch'b'i'aj

Documentos bancariosDocumentos bancariosDocumentos bancariosDocumentos bancariosDocumentos bancariosUwujil pwaqilUwujil pwaqilUwujil pwaqilUwujil pwaqilUwujil pwaqil

Otras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzij

hipotecaya’b’äl

interésral pwäq

pagarétojb’äl

préstamoqajb’äl / qajo’nik

5. huella digitalretal uwiq'ab'aj

6. recibo de aguauwujil tojb'äl joron

cuentauwujil uk’olib’äl pwäq

visa de chequesnik’ob’äl uwujil pwäq

7. boleta de depósitoruqxa'nib'äl pwäq

8. recibo de luzuwujil saqil

Page 42: Diccionario Ilustrado k'Iche'

163

Page 43: Diccionario Ilustrado k'Iche'

164

1. policíachajil tinamit

2. delincuentemakunel

3. sirenaroq'ib'äl ch'ich'

4. rejatz'apich'ich'

5. armaq'aq'

6. revólver / pistolaalaj kamisab'äl

La policíaLa policíaLa policíaLa policíaLa policíaLe chajil tinamitLe chajil tinamitLe chajil tinamitLe chajil tinamitLe chajil tinamit

7. esposasximb'äl elaq'om

8. gorgoritokaxlan xul

9. cartuchopisb'äl ub'aq' q'aq'

10. cincho de policíauximb'äl chajinel

11. llavetorb'äl uchi' ja /jaqib’al

12. radio transmisorch'aweb'äl

Otras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzij

asaltoeläq’

celdako’ksab’äl

condenaq’atoj tzij

justiciaq’atoj tzij

proteccióntob’anik

seguridadilawachinik

13. cadenach'ich' yuqb'äl

14. garrotech'ami'y

15. candadolaweb'äl uchi' ja

16. radiopatrullach'ich' chajil tinamit

Page 44: Diccionario Ilustrado k'Iche'

165

Page 45: Diccionario Ilustrado k'Iche'

166

1. apartado postalukojonil taqom wuj

2. casillerok'olib'äl taqom wuj

3. cartataqom wuj

4. saco de correspondenciajachb'äl wuj

5. telegrafistaajch'awel taqom wuj

6. telégrafoch'aweb'äl wuj

Correos y telégrafosCorreos y telégrafosCorreos y telégrafosCorreos y telégrafosCorreos y telégrafosUjachb’äl taqom wujUjachb’äl taqom wujUjachb’äl taqom wujUjachb’äl taqom wujUjachb’äl taqom wuj

7. carterojachal wuj

8. buzónk'olib'äl taqom wuj

9. sobrerijpisb'äl wuj

10. encomiendaoqxa'n

11. tarjeta postalwachib'äl wuj

12. correspondenciataqb'äl wuj

13. máquina de escribirkaxlan tz'ib'ab'äl

14. telegramaläj taqom wuj

15. tintatz'ajb'äl

16. porteadorajuxb'äl wuj

17. lacrekaqaq'ol

18. bolsa de carterouk'olib'äl jab’chal wuj

Page 46: Diccionario Ilustrado k'Iche'

167

Page 47: Diccionario Ilustrado k'Iche'

168

En el telegramaEn el telegramaEn el telegramaEn el telegramaEn el telegramaUpam laj taqom wujUpam laj taqom wujUpam laj taqom wujUpam laj taqom wujUpam laj taqom wuj

6. nombre del destinatarioub'i' k'ulwuj

7. dirección del destinatarioretal k'ulunel wuj

8. lugar y fecharajlab'älil q'ij

9. cuerpo del telegrama, mensajeuq'alajisaxik taqkilal

10. firma, nombre del remitentejuch'unik / ub'i' taqonel

En la cartaEn la cartaEn la cartaEn la cartaEn la carta Upam taqom wujUpam taqom wujUpam taqom wujUpam taqom wujUpam taqom wuj

11. fecharajlab'alil q'ij

12. saludorutzil wach

13. cuerpo de la cartaucholajil tz'ib' wuj

14. despedidajachoj ib'

15. firmajuch'

CorrespondenciaCorrespondenciaCorrespondenciaCorrespondenciaCorrespondenciaTaqom wujTaqom wujTaqom wujTaqom wujTaqom wuj

En el sobreEn el sobreEn el sobreEn el sobreEn el sobre Pa rij pisb'älPa rij pisb'älPa rij pisb'älPa rij pisb'älPa rij pisb'äl

1. remitentetaqonel wuj

2. sello postalretal taqkil

3. destinatariok'ulunel wuj

4. paísnïm tinamit

5. direcciónetal ja

Page 48: Diccionario Ilustrado k'Iche'

169

Page 49: Diccionario Ilustrado k'Iche'

170

1. motobombachupb'äl q'aq'

2. humosib'

3. bomberochupul q'aq'

4. hachaikäj

5. fuegoq'aq'

6. llamauxaq q'aq'

Los bomberosLos bomberosLos bomberosLos bomberosLos bomberosLe e ajchupul q’aq’Le e ajchupul q’aq’Le e ajchupul q’aq’Le e ajchupul q’aq’Le e ajchupul q’aq’

7. uniformetziyaqib'äl

8. mangueraq'axeb'äl joron

9. visorilb'äl

10. cascoto'b'äl jolomaj

11. tanque de oxígenok'olib'äl kaqiq'

12. bota de huletob'o täq xajäb'

13. unidad de rescatetob'anel ch'ich'

14. casacato'b'äl atz'yäq

15. extintorchupb'äl

16. guantepisb'äl q'ab'aj

Page 50: Diccionario Ilustrado k'Iche'

171

Page 51: Diccionario Ilustrado k'Iche'

172

1. mecánicoutzirsanel ch'ich'

2. expendedorjachanel

3. cisternanima k'olib'äl

4. fosaujulal ch'ich'

5. islach'aqap ulew pa ja'

6. calibrador de aireukaqiq'al ch'ich'

La gasolineraLa gasolineraLa gasolineraLa gasolineraLa gasolineraK’ayb’äl uja’ ch’¡ch’K’ayb’äl uja’ ch’¡ch’K’ayb’äl uja’ ch’¡ch’K’ayb’äl uja’ ch’¡ch’K’ayb’äl uja’ ch’¡ch’

Otras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzij

dieseluja’ al ch’ich’

galónetab’äl uja’ch’ich’

gasolinauja’al ch’ich’

lubricantepilb’äl ch’ich’

7. limpiavidriossu'b'äl

8. pañotak'alib'äl

9. aceite para carroumanteka'il ch'ich'

10. infladorya'b'äl kaqiq'

11. bomba para gasolinak'olib'äl uja' ch'ich'

12. compresortz'ajb'äl

13. pisteroq'axeb'äl

14. tonelnima k'olib'äl

15. tapónch'uqb'äl

Page 52: Diccionario Ilustrado k'Iche'

173

Page 53: Diccionario Ilustrado k'Iche'

174

1. cafeteríak'ayb'äl k'atan

2. meserojachanel

3. puerto librek'ayib'äl jas täq

4. teléfono públicoch'aweb'äl tinimit

5. pasaporteuwujil q'axch'aqap

6. pasajerob'inisaxel

7. maletaeqa'n

En el aeropuertoEn el aeropuertoEn el aeropuertoEn el aeropuertoEn el aeropuertoPa le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’Pa le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’Pa le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’Pa le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’Pa le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’

8. etiquetaretal

9. boleto aéreotojb'alil ajxik' ch'ich'

10. mochilakaxlan chim

11. computadorak'olol choltzij / kematz’ib’

12. maleterok'olib'äl eqa'n

13. diario / periódicoq'alajisanel tzij wuj

14. pilotob'insanel

15. aeromozakajmanel

16. carro maleterocharareb'äl jas täq

17. portafolios / atachék'olib'äl wuj

18. maletíneqab'äl jas täq

19. baúlkaxonal

Page 54: Diccionario Ilustrado k'Iche'

175

Page 55: Diccionario Ilustrado k'Iche'

176

1. cabina de controlilb'äl ja

2. hangarq'ateb'äl

3. avionetach'uti ajxik' ch'ich'

4. escalerapaqalib'äl / q'a'am

5. montacargaq'axeb'äl

En la pista de aterrizajeEn la pista de aterrizajeEn la pista de aterrizajeEn la pista de aterrizajeEn la pista de aterrizajePa le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’Pa le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’Pa le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’Pa le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’Pa le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’

6. helicópterolaj ajxik' ch'ich'

7. ala de aviónuxik' ajxik' ch'ich'

8. cola de aviónuje' ajxik'ch'ich'

9. aviónajxik' ch'ich'

10. pista de aterrizajeuqajib'äl ajxik'ch'ich'

Page 56: Diccionario Ilustrado k'Iche'

177

Page 57: Diccionario Ilustrado k'Iche'

178

1. anunciarq'alajisanik

2. volarxik'ik'enik

3. aterrizarqajem

4. despedirjachanik ib'

5. viajarwa'katenik

6. abrirjaqik

7. registrartzukunik

Visitando el aeropuertoVisitando el aeropuertoVisitando el aeropuertoVisitando el aeropuertoVisitando el aeropuertoRilik le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’Rilik le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’Rilik le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’Rilik le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’Rilik le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’

8. cerrartz'apinik

9. colocarya'ik

10. llegaropanik

11. revisarnik'oxik

12. barrermesonik

13. lloraroq'ik

La aerolínea anuncia la hora del vuelo.Kya’ ub’ixik le releb’äl le ajxik’ ch’ich’.

El avión vuela y la avioneta aterriza.Kxik’ik’ le ajxik’ ch’ich’ xuquje’ kqaj le alajajxik’ ch’ich’.

María molesta a su hermano.Kuchoqona’j le ali María le uxib’äl.

Los pasajeros viajan.Kewa’kat le b’insaxelab’.

José se despide de Dora mientras ella llora.Le a Chepe kub’ij b’ena che le ali Dora, are’karaq’ej uwach.

La señora barre el piso mientras Ana abraza a su hijo.Kumes upa ja le ixöq xuquje’ kulaq’apuj le ralle al Na’.

Juan coloca la maleta y el guardia la registra.Kuya’ le req’a’n le a Xwan le chajine katzukunchi upam.

El policía abre la maleta.Kujäq le k’olib’äl eqa’n la chajinel.

El pasajero cierra su valija.Kutz’apij uk’olib’äl ureq’a’n le b’insaxel.

El pasajero llega al aeropuerto.Kopan le b’insaxel pa le uqajb’äl ajxik’ ch’ich’.

Utilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasChe’qakojone nik’aj tzijChe’qakojone nik’aj tzijChe’qakojone nik’aj tzijChe’qakojone nik’aj tzijChe’qakojone nik’aj tzij

14. abrazarlaq'apuxik

Page 58: Diccionario Ilustrado k'Iche'

179

Page 59: Diccionario Ilustrado k'Iche'

180

1. jaulatz'apib'äl

2. barroteq'ateb'äl

3. estatuatz'aq wachib'äl

4. visitanteula'

5. pajarerakochoch tz'ikin

En el zoológicoEn el zoológicoEn el zoológicoEn el zoológicoEn el zoológicoPa le kachoch le awajPa le kachoch le awajPa le kachoch le awajPa le kachoch le awajPa le kachoch le awaj

6. cuidadorchajinel

7. bebederotijb'äl joron

8. guíak'amäl b'e

9. grupomolaj

10. vallaq'ateb'äl

11. caballitokej etz'ab'a'l

12. fotógrafoesanel wachib'äl

13. bateajukub'

14. piletatijb'äl joron

Page 60: Diccionario Ilustrado k'Iche'

181

Page 61: Diccionario Ilustrado k'Iche'

182

1. tigre / jaguarb'älam

2. rinocerontenïm aq

3. monok'oy

4. bisonteajq'ayes wakax

5. canguropixk'anel chköp

6. zorrillopar

7. coyoteutiw

MamíferosMamíferosMamíferosMamíferosMamíferosTu’nel täq chiköpTu’nel täq chiköpTu’nel täq chiköpTu’nel täq chiköpTu’nel täq chiköp

8. leónkoj

9. elefantetix

10. gorilanïm k'oy

11. jirafayuquyik uqul

12. osotew tz'i'

13. panteraq'eqa b'alam

14. cebraukej juyub'

15. venadomasat

16. jabalí / coche de monteraq juyub'

17. hipopótamoraq ja'

18. mapacheq'awinäq

19. murciélagosotz'

Page 62: Diccionario Ilustrado k'Iche'

183

Page 63: Diccionario Ilustrado k'Iche'

184

1. palomapalomax

2. canarioq'an chochi

3. águilakot

4. cuervoqo'ch

5. gavilánxik

6. codornizsaqkorowach

AvesAvesAvesAvesAvesRapapinel täq chiköpRapapinel täq chiköpRapapinel täq chiköpRapapinel täq chiköpRapapinel täq chiköp

7. guacamayakaqix

8. colibrí / gorrióntz'unun

9. lechuzaxpa’ch

10. lorok'el

11. tecolotetukur

12. tucánq'anano's

13. pingüinosaq'eqlow

14. avestruznïn raqän patäx

15. pavo realnima no's

16. zopilotek'uch

17. cóndornimaxik

18. flamingokaqayuq patäx

Page 64: Diccionario Ilustrado k'Iche'

185

Page 65: Diccionario Ilustrado k'Iche'

186

1. lagartoayin

2. rayaajxik' kär

3. pez espadajisik' kär

4. iguananïma xpa'ch

5. camaleónnima xpa'ch

6. cobraajpalaj kumätz

Reptiles, anfibios y pecesReptiles, anfibios y pecesReptiles, anfibios y pecesReptiles, anfibios y pecesReptiles, anfibios y pecesJururen chiköp, xmatuq’ xuquje’ kärJururen chiköp, xmatuq’ xuquje’ kärJururen chiköp, xmatuq’ xuquje’ kärJururen chiköp, xmatuq’ xuquje’ kärJururen chiköp, xmatuq’ xuquje’ kär

7. víborachom kumätz

8. salamandraxtalon

9. lagartijaxpa'ch

10. culebrakumätz

11. sapoxpëq

12. ranaxtutz'

13. tiburónnïm kär

14. anguilakär kumätz

15. caballito de marukej plo

16. cocodrilonima xpa'ch

17. tortugakok

18. pezkär

Page 66: Diccionario Ilustrado k'Iche'

187

Page 67: Diccionario Ilustrado k'Iche'

188

1. ratab'ayi's

2. chinchillakaxlan kuk

3. puerco espínk'ixa aq

4. ardilla voladoraaqxik' kuk

5. ardillakuk

RoedoresRoedoresRoedoresRoedoresRoedoresK’uxunel täq chiköpK’uxunel täq chiköpK’uxunel täq chiköpK’uxunel täq chiköpK’uxunel täq chiköp

6. taltuzab'a

7. lirónk'ixa ch'o

8. conejoimul

9. ratónch'o

10. marmotak'ixa b'a

11. cotuzatukuy

12. liebrenïm imul

13. cobayakut ch'o

14. tepeizcuinte / tepezcuintlek'ixa par

15. castoraja' chiköp

Page 68: Diccionario Ilustrado k'Iche'

189

Page 69: Diccionario Ilustrado k'Iche'

190

1. mosquitoüs

2. moscaamolo

3. saltamontessak'

4. libélulatopotik

5. cucarachaxi'l

6. hormigasanik

InsectosInsectosInsectosInsectosInsectosAlaj xik’ik’el täq chiköpAlaj xik’ik’el täq chiköpAlaj xik’ik’el täq chiköpAlaj xik’ik’el täq chiköpAlaj xik’ik’el täq chiköp

7. mantisxk'a'y

8. grillolol

9. abejaawonon

10. mariposapenpen

11. avispasta'l

12. tórtola / mariquitasirir

13. orugaxjut

14. gorgojolem

15. cigarraxikik'el

16. luciérnagachupi q'aq'

17. escarabajosirir

Page 70: Diccionario Ilustrado k'Iche'

191

Page 71: Diccionario Ilustrado k'Iche'

192

1. hocico / trompatza'maj

2. picotza'maj

3. plumaxik'

4. alaxik'

5. pezuñaixk'äq

Los animalesLos animalesLos animalesLos animalesLos animalesLe e chiköpLe e chiköpLe e chiköpLe e chiköpLe e chiköp

amamantartu’nik

arañarrak’ik

arrastrarchararenik

Otras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzij

atacarch’ayanik

aullarawu’nik/wu’nik

cazarchapik

gruñirrak’ik

piarwich’inik

rugirawu’nik

6. pataaqanaj

7. peloismal

8. bigoteisma'ch / ismalchi’j

9. colmilloware'aj

10. pieltz'u'mal

11. tetatu'

12. garraixk'äq

13. colaje'

14. lenguaaq'

15. escamajalanik

16. conchat'ot'

Page 72: Diccionario Ilustrado k'Iche'

193

Page 73: Diccionario Ilustrado k'Iche'

194

1. sombrillapanab'äl

2. carpaatz'yäq ja

3. equilibristaajxeko'pinel

4. trapecistach'op winäq

El circoEl circoEl circoEl circoEl circoRi elesab’äl wächRi elesab’äl wächRi elesab’äl wächRi elesab’äl wächRi elesab’äl wäch

5. bandak'iyal uwäch q'ojom

6. espectadorka'yenel

7. látigoaseyar

8. domadorqasanel

9. sombrero de magoupuwi' jo's

10. magoajosonel

11. bailarinaajxojoj ali

12. payasoelesal wach

Page 74: Diccionario Ilustrado k'Iche'

195

Page 75: Diccionario Ilustrado k'Iche'

196

1. montarkejenik

2. llevark'amik b'ik

3. entrenartijoxik

4. armarwokonik

5. dirigirk'amoj b'e

6. practicartijoxik ib'

7. reírtze'nik

Disfrutando en el circoDisfrutando en el circoDisfrutando en el circoDisfrutando en el circoDisfrutando en el circoUki’kotemal le elesab’äl wachUki’kotemal le elesab’äl wachUki’kotemal le elesab’äl wachUki’kotemal le elesab’äl wachUki’kotemal le elesab’äl wach

8. divertirki'kotenik

9. inflarxut'inik

10. alimentartzuqtzub'exik

11. atravesarq'axenik

12. asearch'ajch’ajenek

13. derramartixonik

El señor lleva los animales.Kuk’am b’i le chiköp le achi.

El niño infla el globo y atraviesa el patio.Kuxut’ij retz’eb’a’l le ak’al xuquje’kuq’axej le uwa ja.

Los muchachos arman la carpa.Kkiyok kachoch le alab’om elesal wäch.

El señor dirige el trabajo.Kuk’am ub’e’al chak le achi.

Los niños se divierten.Keki’kot le ak’alab’.

El enano se ríe y la bailarina practica.Ktze’n le ko’l raqän winäq xuquje’ kutijoj rib’ le ajxajoj.

El domador entrena al tigre y un hombre monta elcaballo.

Kutijoj le koj le chajil rech xuquje’ kkejen le achi chrij leukej.

José asea la tabla mientras la muchacha alimenta a losperros.

Kuch’aj le tz’alam le a Xep Ke’utzuqtzub’ej le e tz’i’ leali.

La niña derrama el agua.Kutix joron le alaj ali.

Utilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzij

Page 76: Diccionario Ilustrado k'Iche'

197

Page 77: Diccionario Ilustrado k'Iche'

198

1. canastaq'ateb'äl

2. net / reduk'at etz'anem

3. árbitroilawachinel

4. equipomolaj etz'anel

5. golokik ko’laj

6. canchaetz'anib'äl

El centro recreativoEl centro recreativoEl centro recreativoEl centro recreativoEl centro recreativoRi b’anib’äl etz’anemRi b’anib’äl etz’anemRi b’anib’äl etz’anemRi b’anib’äl etz’anemRi b’anib’äl etz’anem

baloncestok’olq’ab’aj

fútboletz’an k’olaj

nataciónmuxanik

voleibolk’olq’ab’aj

Otras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasOtras palabrasNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzijNik'aj chik tzij

7. trofeoch'akoj rech etz'anem

8. graderíotantob' / tantub’

9. futbolistaajetz'anel k'olaj

10. porteroq'atenel

11. redk'at

12. porteríaokib'äl k'olaj

13. trampolínk'aqb'äl muxanib'äl

14. nadadormuxanel

15. piscinamuxanib'äl

Page 78: Diccionario Ilustrado k'Iche'

199

Page 79: Diccionario Ilustrado k'Iche'

200

1. patearkojik aqän

2. saltarch'opinik

3. atajarq'atenik

4. amarrarjat'inik / ximik

5. empujarch'ikminik

6. lanzark'aqanik

Haciendo deporteHaciendo deporteHaciendo deporteHaciendo deporteHaciendo deporteUb’anik etz’anemUb’anik etz’anemUb’anik etz’anemUb’anik etz’anemUb’anik etz’anem

7. sudarelik pa k'atän

8. nadarmuxanik

9. correrxik'anik

10. pedalearsutinik

11. perdertzaqanik

12. ganarch'akanik / ch’ekenik

13. entregarjachanik

14. festejarb'anik nimaq'ij

15. bucearmuxanik

El niño patea una pelota.Kukoj aqan le ak’al chi rech le k’olaj.

Las niñas saltan en el patio.Kech’opin le alaj täq alitom chi uwa le ja.

El portero ataja la pelota.Nruuq’at k’olaaj ja q’atooneel.

Los niños se amarran las cintas.Kkijat’ij le uk’a’mal kixajäb’ le ak’alab’.

Los jóvenes se empujan.Kkich’ikmij kib’ le alab’om.

La niña lanza una piedra.Kuk’äq jun ab’aj le alaj ali.

Utilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzij

Page 80: Diccionario Ilustrado k'Iche'

201

Page 81: Diccionario Ilustrado k'Iche'

202

1. audífonoch'awib'äl xikinaj

2. afichewachib'äl

3. cabina de locuciónch'awib'äl

4. tocacintask'olib'äl tzij

5. teléfononaj ch'awib'äl

6. locutorch'awinel

7. atrilk'olwuj q'ojom

El estudio de radiodifusiónEl estudio de radiodifusiónEl estudio de radiodifusiónEl estudio de radiodifusiónEl estudio de radiodifusiónLe ch’awib’äl pa kaqiq’Le ch’awib’äl pa kaqiq’Le ch’awib’äl pa kaqiq’Le ch’awib’äl pa kaqiq’Le ch’awib’äl pa kaqiq’

8. cantanteb'ixonel

9. partiturak'oltz'ib' q'ojom

10. pianojininik q'ojom

11. bocinareleb'äl tzij

12. micrófonoch'awib'äl ko

13. funda para discoch'uqb'äl ketik'olb'ix

14. discoketik'olb'ix

15. agujab'aq

16. tocadiscosb'insal ketik'olb'ix

17. apuntadortz'ib'anel

18. caseteuk'olb'ix

19. casetera/grabadorak'olib'äl tzij

Page 82: Diccionario Ilustrado k'Iche'

203

Page 83: Diccionario Ilustrado k'Iche'

204

1. llamarsik'inik

2. contestark'ulunik uwäch tzij

3. marcarkojik retal

4. apuntartz'ib'anik

5. grabark'olomisaxik

Trabajando en elTrabajando en elTrabajando en elTrabajando en elTrabajando en elestudio de radiodifusiónestudio de radiodifusiónestudio de radiodifusiónestudio de radiodifusiónestudio de radiodifusiónChakunem pa le ch’awib’älChakunem pa le ch’awib’älChakunem pa le ch’awib’älChakunem pa le ch’awib’älChakunem pa le ch’awib’äl

Pedro llama por teléfono.Ksik’in le Lu’ pa le ch’awib’äl q’axeb’äl tzij.

El locutor contesta el teléfono.Kuk’ulaj uwäch tzij le ch’awinel pa naj ch’awib’äl.

El locutor marca el disco.Kukoj retal le ch’awinel le ketik’olib’äl b’ix.

El locutor apunta en un papel.Ktz’ib’an le ch’awinel chi uwa jun wuj.

El locutor graba el programa.Kukolomaj le ch’awinel le kresaj le q’ojom.

La señora acompaña a su hijo.Kachi’lan le chuchu’ chi rech le ral.

Los niños ensayan una canción.Kaketa’maj le ak’alab’ jun b’ix.

Juana canta una canción.Kub’ixaj jun b’ix le ali Xwa’n.

La guitarra suena.Kchojlin le q’ojom.

Los niños escuchan la radio.Kkitatab’ej le ak’alab’ le ch’awib’äl.

Utilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasUtilicemos las palabrasChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzijChe’qakojo le tzij

6. acompañarb'e'ik / achi'lanik

7. ensayareta'manik

8. cantarb'ixonik

9. sonarchojlinik

10. escuchartatab'enik

Page 84: Diccionario Ilustrado k'Iche'

205

Page 85: Diccionario Ilustrado k'Iche'

206

1. escenariob'anib'äl k'utunsab'äl

2. pantallauwach tzu'b'äl

3. telónch'uqb'äl

4. carteleratzijob'äl wuj

5. taquillak'ayib'äl okib'äl

En el cineEn el cineEn el cineEn el cineEn el cinePa le k’utb’äl uwäch atz’yäqPa le k’utb’äl uwäch atz’yäqPa le k’utb’äl uwäch atz’yäqPa le k’utb’äl uwäch atz’yäqPa le k’utb’äl uwäch atz’yäq

6. linternasaqib'äl

7. butacatem

8. acomodadorya'ol t'uyulib'äl

9. boletookib'äl wuj

10. porteroq'atenel

11. poporopok'ilim ixim

12. billeterak'olib'äl pwäq

13. chocolatekab'

14. paquetepisom jas täq

15. golosinamunib'äl

Page 86: Diccionario Ilustrado k'Iche'

207

Page 87: Diccionario Ilustrado k'Iche'

208

1. anclato'b'äl ujukub' plo

2. barcoujukub' plo

3. marplo

4. lanchaujukub' cho

5. muelleq'a'm

6. olaub'ulq'u'tem ja'

El puerto y la playaEl puerto y la playaEl puerto y la playaEl puerto y la playaEl puerto y la playaRi kelib’äl ujukub’ plo xuquje’ uchi’ ploRi kelib’äl ujukub’ plo xuquje’ uchi’ ploRi kelib’äl ujukub’ plo xuquje’ uchi’ ploRi kelib’äl ujukub’ plo xuquje’ uchi’ ploRi kelib’äl ujukub’ plo xuquje’ uchi’ plo

7. cayucojukub'

8. red de pescaruk’at kär

9. boteujukub' ja'

10. espumawosow / woqow

11. gaviotauchikopil plo

12. conchaalaj t'ot'

13. salvavidastob'ab'äl

14. sandaliaperaj xajäb'

15. playauchi' plo / cho

16. anzuelochapb'äl kär

17. caracolt'ot'

Page 88: Diccionario Ilustrado k'Iche'

209

Page 89: Diccionario Ilustrado k'Iche'

210

Page 90: Diccionario Ilustrado k'Iche'

211

a (p.16) paa través (p.16) rumalabdomen/vientre (p. 100) pamajabeja (p. 190) awononabierto (p. 26) jaqalikabono (p. 62) uchoq’ab’il tiko’nabrazar (p. 178) laq’apuxikabril (p.42) ukaj ik’abrir (p. 178) jaqikabundante (p. 24) k’iaburrir (p. 29) k’istajem k’u’xajaceite (p. 74 y 124) aseetoaceite para carro (p. 172) umanteka’il ch’ich’acelga (p. 60) saqichajacidez estomacal (p. 97) utzatzalaj pamajácido (p. 25) ch’ämacólito (p. 66) chajil tyoxacomodador (p. 206) ya’ol t’uyulib’äl

acompañado (p. 36) achi’lamacompañar (p. 204) b’e’ik achi’lanikacostar (p. 92) q’oyob’anikacumulador/batería (p. 156) q’aq’ob’irsab’älachiote (p. 76) k’oxob’adoquín (p. 51) tz’aquxa’l b’eadorno (p. 122) etz’ab’a’lilaeromoza (p. 174) kajmanelafiche (p. 202) wachib’älafirmar (p. 32) q’alajisanikaflojar (p. 25) cho’pijinikagachar (p. 78) pachalemagenda (p. 48) ucholb’äl chakagosto (p. 43) uwajxaq ik’agradar (p. 24) mayi’jab’älagricultor (p. 62) tikonelagua (p. 132) ja’/joronagua gaseosa (p. 76) kaxlan jorön

AAAAA

GlosarioGlosarioGlosarioGlosarioGlosario Rilib’al Rilib’al Rilib’al Rilib’al Rilib’al

Page 91: Diccionario Ilustrado k'Iche'

212

agua medicinal (p. 74) jorob’sab’älaguacate (p. 60) ojáguila (p. 184) kotaguja (tocadiscos) (p. 202) b’aqaguja (coser) (p.118) b’aj oq’sab’ semichahogar (p. 134) ji’ik/jiq’ikahogo (p. 94) jiq’emahorrar (p. 31) k’olikajeno (p. 24) rech täjajonjolí (p. 124) sajuk’ala (p. 192) xik’ala (de avión) (p. 176) uxik’ ajxik’ ch’ich’alambre (p. 110) yuqch’ich’alambre espigado (p. 62) k’ixaq’ateb’älalbañil (p. 126) ajtz’aqalcachofa (p. 61) k’ixtub’ ichajalcalde (p. 48) ajkalte re tinamitalegre (p. 24) ki’kotemalalergia (p. 96) k’aqatalfiler (p. 118) b’aq chapb’älalfiletero (p. 118) k’olib’äl b’aqalfombra (p. 64) su’b’äl aqanajalforza (p. 122) etz’ab’a’lil/jekb’älalgodón (p. 72) b’ot/metalgodonero (p. 80) ajk’ay b’ot kab’alimentar (p. 196) tzuqtzub’exik

almohada (p. 86) ch’akatalmohadilla (p. 4) su’b’äl leptz’ib’altar (p. 66) b’anib’äl ch’awemaltavoz (p. 48) ukowib’äl ch’awib’älalto (p. 24) nïm raqänalunizaje (p. 140) jalab’äl pa ik’allá (p. 16) je la’allí (p. 16) chila’amamantar (p. 192) tu’nikamarillo (p. 20) q’änamarrar (p. 200) jat’inik / ximikamigdalitis (p. 97) k’ax upaqulajampliar (p. 33) nimarsaxikampolla (p. 97) poq’anaranjado (p. 20) q’anq’öjanciano (p. 25) ri’jancla (p. 208) to’b’äl ujukub’ ploancho (p. 25) nïm uwächandamio (p. 126) aq’anib’älandas (p. 64) teleb’äl tyoxanemia (p. 97) no’jin yab’ilangosto (p. 25) la’j uwächanguila (p. 186) kär kumätzángulo (p. 22) xukutantebrazo (p. 98) ukowil q’ab’ajantena (p. 150) jek’b’äl choq’ab’il

Page 92: Diccionario Ilustrado k'Iche'

213

anteojos (p. 70) lemowachajantiácido (p. 74) qasab’äl q’oxomantiguo (p. 32) ojer/najtiranunciar (p. 178) q’alajisanikanuncio (p. 52) ya’ol ub’ixikanzuelo (p. 208) chapb’äl käraño (p. 43) junab’apagar (p. 68) chupikaparato de rayos X (p. 88) elesab’äl wachib’älaparecer (p. 25) k’utwachinikapartado postal (p. 166) ukojonil taqom wujapio (p. 60) k’alraqan ichajapostar (p. 82) etz’ab’enikapoyar (p. 82) q’a’lemapreciar (p. 29) loq’oxikaprender (p. 2) eta’manikapretar (p. 25) jat’inikaprobar (p. 2) ch’akanik/ch’ekenikapuntador (p. 202) tz’ib’anelapuntar (p. 204) tz’ib’anikapurar (p. 146) okowixikaquél (p. 16) la’/la le’aquí (p. 16) waralarado (p. 62) juqb’älarañar (p. 192) rak’ikárbitro (p. 198) ilawachinel

árbol (p. 6) che’arbusto (p. 130) q’ayesarco iris (p. 130) xkuq’ob’ardilla (p. 188) kukardilla voladora (p. 188) aqxik’ kukarena (p. 127 y 132) saniyeb’argolla (p. 80) ch’utisetarma (p. 164) q’aq’armar (p. 196) wokonikarrastrar (p. 192) chararenikarriate (p. 70) b’inib’älarrodillar (p. 68) xukulemarroz (p. 76) arosarveja (p. 60) karawa’n kinäq’asalto (p. 164) eläq’asear (p. 196) ch’ajch’ajenekaserrar (p. 112) raminikasistente (p. 88) tob’anelasolear (p. 134) sa’ikáspero (p. 34) k’ixasta (p. 2) raqan läkamastronauta (p. 140) b’inel pa kajatacar (p. 192) ch’ayanikatajar (p. 200) q'atenikatar (p. 35) ximikatender (p. 78) kajmanik

Page 93: Diccionario Ilustrado k'Iche'

214

aterrizar (p. 178) qajematomizador (p. 74) kunab’äl kapitz’ikatornillar (p. 113) b’atz’inikatravesar (p. 196) q’axenikatril (p. 202) k’olwuj q’ojomatrio (p. 64) uwa tyoxaudífono (p. 202) ch’awib’äl xikinajaullar (p. 192) awu’nik/wu’nikausente (p. 33) man k’o täjautomóvil (p. 144) b’inib’äl ch’ich’avanzar (p. 146) b’inik

avenida (p. 144) utzal b’eavestruz (p. 184) nïn raqän patäxavión (p. 176) ajxik’ ch’ich’avioneta (p. 176) ch’uti ajxik’ ch’ich’avispa (p. 190) sta’laxila (p. 100) uxe’ teleb’ajayudar (p. 92) tob’anikazadón (p. 62 y 126) chakub’äl/ jokb’äl / asaronazúcar (p. 124) ki’risab’älazul (p. 20) ti’ xar

balcón (p. 144) ka’yeb’älbaloncesto (p. 198) k'olq'ab'ajbanano (p. 56) ankane’ybanca (p. 66) t’uyulib’älbanco de trabajo (p. 111) otoq’ab’äl ajanelbanda (p. 194) k’iyal uwäch q’ojombandera (p. 2) läkam

bacín (p. 87) b’anb’äl chulujbailarina (p. 194) ajxojoj alibajalengua (p. 90) qaseb’äl aq’bajar (p. 37) xulanembajo (estatura) (p. 24) la’j raqänbajo (preposición) (p. 16) chi uxe’balanza (p. 52 y 58) pajb’äl

BBBBB

Page 94: Diccionario Ilustrado k'Iche'

215

banquillo (p. 87) tantob’ / laj tembañar (p. 134) atinikbaño (para ropa) (p. 132) uk’olib’äl ch’ajo’nbaranda (p. 86) ka’yeb’älbarato (p. 26) ko’l rajilbarbilla/mentón (p. 100) uxe’ ebarco (p. 208) ujukub’ plobarniz (p. 110) tz’ajb’äl/repq’ub’älbarnizar (p. 113) penik/repq’usanikbarra de hierro (p. 126) rab’arik ch’ich’barranco (p. 130) siwanbarreno (p. 110) k’otib’älbarrer (p. 178) mesonikbarrera (p. 152) q’ateb’älbarrote (p. 180) q’ateb’älbáscula (p. 72) pajb’älbasurero (p. 72) k’olb’äl mesbata (p. 86) toqotik atz’yäqbatea (p. 180) jukub’batería (p. 76) uchuq’ab’il q’ojombatidor (p. 125) tukb’älbatidora (p. 150) ke’b’älbaúl (automóvil) (p. 156) ch’uqb’älbaúl (equipaje) (p. 174) kaxonalbebedero (p. 180) tijb’äl joronbeber (p. 54) qumunik

becerro (p. 136) alaj wakaxberenjena (p.60) q’ëqichajbesar (p. 82) tz’umaxikbicicleta (p. 154) kaxlan kejeb’älbicicleta de reparto (p. 154) kaxlan jachb’älbigote (p. 192) isma’ch / ismalchi’jbillete (p. 158) wuj pwäqbilletera (p. 206) k’olib’äl pwäqbisonte (p. 182) ajq’ayes wakaxblanco (p. 20 y 26) säqbledo (p. 60) tesblusa (p. 148) kaxlan po’tbobina (p. 156) q’axeb´äl q’aq’ob’irsab’älbobina (de papel) (p. 72) k’olib’äl su’b’äl wujboca (p. 88 y 98) chi’ajbocamanga (p. 122) uxe’ q’ab’ajbocina (p. 202) releb’äl tzijboleta de depósito (p. 162) ruqxa’nib’äl pwäqboleto (p. 206) okib’äl wujboleto aéreo (p. 174) tojb’alil ajxik’ ch’ich’bolsa (plástico) (p. 52) chimbolsa (bolsillo) (p. 122) k’olib’älbolsa de cartero (p. 166) uk’olib’äl jab’chal wujbolsa para hielo (p. 74) k’olib’äl jorob’isab’älbolsa térmica (p. 74) k’olib’äl meq’ina’bolsón (p. 2) k’olib’äl wuj

Page 95: Diccionario Ilustrado k'Iche'

216

bomba para fumigar (p. 62) kojb’äl/kunab’älbomba para gasolina (p. 172) k’olib’äl uja’ ch’ich’bombero (p. 170) chupul q’aq’bomper (p. 156) uq’ateb’älbonito (p. 26) je’lborrador (p. 4) su’b’äl tz’ib’borrar (p. 10) chupu/yojik tz’ib’bosque (p. 130) k’iche’lajbota (p. 114) tob’otik xajäb’bota de hule (p. 170) tob’o täq xajäb’bote (transporte marítimo) (p. 208) ujukub’ ja’bote (de pintura) (p. 111) ch’ich’ k’olib’älbotín (p. 114) jurujik xajäb’botiquín (p. 90) k’olib’äl kunab’älbotón (p. 118) chapb'äl atz'yäqbotón del alcalde (p. 48) retal ajkalte re tinamitbóveda (p. 160) k’olib’äl pwäq

bragueta (p. 122) tz’apib’älbravo (p. 26) ch’u’j/k’a’nbrazo (p. 100) q’ab’ajbreve (p. 35) ko’lbróculi (p. 61) raxpo’rbrocha (p. 110) tz’ajab’älbronquitis (p. 97) nïm ojbucear (p. 200) muxanikbueno (p. 27) utzbuey (p. 62) wakaxbufanda (p. 148) ch’uqb’äl chi’ajbulto (p. 52) eqa’nbuñuelo (p. 80) ch’ilch’ilbuscar (p. 78) tzukunikbutaca (p. 206) tembuzón (p. 166) k’olib’äl taqom wuj

caballito (p. 180) kej etz’ab’a’lcaballito de mar (p. 186) ukej plocaballo (p. 136) kej

cabello (p. 98) wi’ajcabeza (p. 98) jolomajcabina de control (p. 176) ilb’äl ja

CCCCC

Page 96: Diccionario Ilustrado k'Iche'

217

cabina de locución (p. 202) ch’awib’älcabra (p. 136) k’isik’cadena (p. 164) ch’ich’ yuqb’älcadera (p. 100) utza’m achaqcaer (p. 146) tzaqikcafé (bebida) (p. 76) miq’sab’äl / kape / k’atäncafé (color) (p. 20) k’aqo’jcafetera (p. 150) meq’isab’älcafetería (p. 174) k’ayb’äl k’atancaja (p. 52) kaxoncaja de herramientas (p. 111) k’olib’äl chakub’älcaja de lustrador (p. 70) uchokonsab’äl tz’ajal xajäb’cajero (p. 160) ajlal pwäqcal (p. 127) chuncalambre muscular (p. 97) cho’kej / kumatzcalceta (p. 148) pisb’äl raqän ixöqcalcetín (p. 148) pisb’äl raqän achicalculadora (p. 150) k’utul ajlab’älcalendario (p. 43) ajlab’äl q’ijcalibrador de aire (p. 172) ukaqiq’al ch’ich’caliente (p. 31) k’atancalificación (p. 2) ajlab’alil tijonikcalzón (p. 148) to’qcalzoncillo (p. 148) to’qcalzoneta (p. 148) atinib’älcalle (p. 144) b’e

cama de hospital (p. 86) yuqulib’äl ch’atcamaleón (p. 186) nima xpa’chcámara de vídeo (p. 160) jek’b’äl wachib’älcámara fotográfica (p. 70) elesal wachib’älcamilla (p. 90) teleb’äl yawab’caminar (p. 68) b’inemcamino de tierra (130) ulew b’ecamión (p. 52 y 154) ereb’äl ch’ich’/koral ch’ich’camioneta (p. 154) nïm ereb’äl winäqcamioneta agrícola (p. 154) juyub’äl ch’ich’camionetilla (p. 154) alaj ereb’äl winäqcamisa (p. 148) xa’ajcamiseta (p. 148) atz’yäq tasb’älcamote (p. 60) ïscampana (p. 2) tzilin ch’ich’campana de la chimenea (p. 124) jek’b’äl sib’campanario (p. 64) usik’ib’äl tyoxcampanilla (p. 70) tzilin ch’ich’campo (p. 130) juyub’canario (p. 184) q’an chochicanasta (p. 198) q’ateb’älcanasto (p. 52) chakachcancel (p. 90) ch’uqb’älcancha (p. 198) etz’anib’älcandado (p. 164) laweb’äl uchi’ jacandela (p. 66) kantela/kotz’i’j

Page 97: Diccionario Ilustrado k'Iche'

218

cangrejo (p. 132) töq/xtöpcanguro (p. 182) pixk’anel chköpcanica /cinco (p. 6) b’olitcantante (p. 202) b’ixonelcantar (p. 68 y 204) b’itza’m / b’itzchil / b’ixonikcapó (p. 156) jupch’uqb’älcápsula (p. 74) rab’arik kunab’älcápsula espacial (p. 140) ch’ich’ pa kajcara (p. 99) palajäjcaracol (p. 208) t’ot’caramelo (p. 76) kab’carburador (p. 156) q’axeb’älcargador (p. 64) eqal tyoxcargar (p. 54) eqanikcaries (p. 88) uchikopil ware’ajcarne (p. 58) ti’ijcarne molida (p. 58) jok’om ti’ijcarnicero (p. 58) ajk’ay ti’ijcaro (p. 26) nïm rajilcarpa (p. 194) atz’yäq jacarpeta para escritorio (p. 48) ch’uqb’äl chakiteb’carpintero (p. 110) ajanelcarreta (p. 52) charareb’älcarreta para medicinas (p. 86) charareb’äl kunab’älcarretilla (p. 126) charareb’älcarretilla de helados (p. 70) kolb’äl jorob’sab’äl

carro (p. 154) ch’ich’carro maletero (p. 174) charareb’äl jas täqcarta (p. 166) taqom wujcartel (p. 4) perepik wujcartelera (p. 206) tzijob’äl wujcartero (p. 166) jachal wujcartucho (p. 164) pisb’äl ub’aq’ q’aq’casa (p. 130 y 144) achoch / jacasaca (p. 170) to’b’äl atz’yäqcáscara (p. 138) rij q’ayescasco (p. 170) to’b’äl jolomajcasete (p. 202) tatimb’al siintacasetera/grabadora (p. 202) k’olib’äl tzijcasillero (p. 166) k’olib’äl taqom wujcastigar (p. 27) b’anoj k’axcastor (p. 188) aja’ chiköpcatarata (p. 130) utixixb’äl ja’catedral (p. 144) rachoch tyoxcatorce (p. 39) kajlajujcayuco (p. 208) jukub’cazar (p. 192) chapikcebolla (p. 60) sib’o’ycebra (p. 182) ukej juyub’cedazo (p. 62) q’ateb’älceder (p. 146) ya’onikceja (p. 98) rismal b’aq’wachaj

Page 98: Diccionario Ilustrado k'Iche'

219

chiquero/porqueriza (p. 136) ukoral aqchivo (p. 136) chijchocolate (p. 206) kab’chompipe (p. 136) na’schorizo (p. 58) pisom ti’ijchuchito (p. 52) tumi’n/lakatamalchumpa (p. 148) kaxlan ch’akatchupar (p. 78) tz’ub’anikchurro (p. 80) wotz’ kaxlanwacielo (p. 130) kajcien (p. 39) jo’k’alcierre (p. 118) tz’apib’älcigarra (p. 190) xikik’elcigarro (p. 76) sik’cilindro (p. 23) b’olob’ikcinco (p. 38) jo’ob’cincuenta (p. 39) lajuj roxk’alcincho (p. 148) ximb’älcincho de policía (p. 164) uximb’äl chajinelcinta (p. 114) ximb’äl xajäb’cintura (p. 98) ximb’älcinturón (p. 122) ximb’äl pamajcírculo (p. 23) ketekik / setesikciruela (p. 56) sirwe’lcisne (p. 136) chom pataxcisterna (p. 172) nima k’olib’äl

celda (p. 164) ko’ksab’älceleste (p. 20) saqsöjcemento (p. 126) raxk’ajab’älcenicero (p. 160) k’olib’äl chäjcentavo (p. 158) ch’ich’ pwäqcepillar (p. 112) su’ nik / ch’ajanikcepillo (p. 110) josb’älcepillo dental (p. 88) su’b’äl ware’ajcepillo para lustrar (p. 114) su’b’äl xajäb’cerca (p. 16) chi unaqajcercano (p. 27) naqajcerco (p. 62) q’ateb’älcercha (p. 118) xekeb’äl atz’yäqcerdo (p. 136) aqcereza (p. 57) k’uxk’ab’elcernidor (p. 125 y 127) chayub’äl/cha´b’älcerrado (p. 26) tz’apitalikcerrar (p. 178) tz’apinikcerveza (p. 76) tzamcésped (p. 6) uwa säqchaqueta (p. 148) xyalcheque (p. 162) uwujil pwäqchicharrón (p. 58) watz’otz’ ti’ijchile (p. 60) ikchile pimiento (p. 60) nïm ikchinchilla (p. 188) kaxlan kuk

Page 99: Diccionario Ilustrado k'Iche'

220

claro (p. 27) säqclavar/martillar (p. 113) b’ajinikclavo (p. 111) chikb’äl/klawuxcliente (p. 160) k’olol pwäqcobaya (p. 188) kut ch’ocobra (p. 186) ajpalaj kumätzcobrar (p. 54) toq’inik/ta’onik rajilcoco (p. 56) kokacocodrilo (p. 186) nima xpa’chcodo (p. 100) ch’u’kajcodorniz (p. 184) saqkorowachcola (p. 192) je’cola de avión (p. 176) uje’ ajxik’ch’ich’colgar (p. 121) xek’eb’anikcolibrí/gorrión (p. 184) tz’ununcólico (p. 97) yitz’näq pamajcoliflor (p. 60) saqpo’richajcolirio (p. 74) kunab’äl b’aq’wachajcolmillo (p. 192) ware’ajcolocar (p. 178) ya’ikcolumpio (p. 6) seyo’pib’älcomer (p. 10 y 54) wa’imcomerciante (p. 70) ajk’aycometa (p. 140) tzaqch’umilcómodo (p. 27) utz k’olemcompartir (p. 82) komonexik

completo (p. 28) tz’aqatcomponer (p. 29) kolomaxikcomprar (p. 54) loq’o’manikcompresor (p. 172) tz’ajb’älcomputadora (p. 174) k’olol choltzij / kematz’ib’comulgar (p. 68) santyoyirsanemconcha (caparazón) (p. 192) t’ot’concha (mar) (p. 208) alaj t’ot’condena (p. 164) q’atoj tzijcóndor (p. 184) nimaxikconejo (p. 188) imulconfesar (p. 68) q’alajisan makajconfesionario (p. 66) q’alajisab’äl makajconfeti (p. 8) kab’confundir (p. 82) sachikcongelador (p. 58) jorob’isab’älcono (p. 23) tub’utikcono de hilo (p. 118) b’ak’om b’ätz’conocido (p. 29) kach’ob’ik/ch’ob’otalikconstelación (p. 140) jumulaj ch’umilconstruir (p. 126) wokoj jacontar (p. 78) ajilanikcontemplar (p. 82) mayi’janikcontestar (p. 204) k’ulunik uwäch tzijcontra (p. 16) chi utzalcontrato (p. 126) retal tzij

Page 100: Diccionario Ilustrado k'Iche'

221

controlar (p. 12) ilinik/ilonikcorazón (p. 98) anima’corbata (p. 148) retz’ab’a’lil qulajcordel (p. 126) k’a’amcoro (p. 66) ub’ix tyoxcorona (p. 88) retz’ab’alil ware’ajcorral (p. 136) koralcorrer (p. 10 y 200) xik'anik / xik'anikcorrespondencia (p. 166) taqb’äl wujcortadura (p. 95) sokotajikcortar (p. 120) raminik/qupixikcortar (leña) (p. 134) ramik si’corteza (p. 138) rij che’cortina (p. 66) ch’uqb’äl uchi’ jacorto (p. 28) la’j raqäncosecha (p. 62) uwach tiko’ncoser (a máquina) (p. 120) t’iso’manikcostal (p. 62) koxtarcosturera (p. 118) t’iso’manelcotuza (p. 188) tukuycoyote (p. 182) utiwcrayón (p. 4) tz’ajb’älcrema (p. 75) k’ok’irsab’älcrucifijo (p. 66) k’ajoloxel ripomcruz (p. 64) ripb’älcruzar (p. 146) q’axenik

cuaderno (p. 4) tz’ib’ab’äl wujcuadrado (p. 23) kajib’ uxkutcuadro (p. 66) uk’olib’äl wachib’älcuarenta (p. 39) kak’alcuatro (p. 38) kajib’cuatrocientos (p. 39) juq’ob’cubeta (p. 116) k’olib’älcubo (p. 23) waqib’ uwächcubrecama (p. 86) rij k’ulcucaracha (p. 190) xi’lcucurucho (p. 64) eqal tyoxcuchara (p. 125) pak’ab’älcuchara de albañil (p. 127) lekupak’ab’äl ajtz’aqcucharón (p. 6) pak’ab’älcuchillo (p. 58) ramb’äl ti’ijcuello (ropa) (p. 122) uqul atz’yäqcuello (parte del cuerpo humano) (p. 100) qulajcuenta (p. 162) uwujil uk’olib’äl pwäqcuerda (p. 6) k’a’amcuero (p. 114) tz’u’umcuervo (p. 184) qo’chcueva (p. 130) pekcuidador (p. 180) chajinelculebra (p. 186) kumätzcuna (p. 150) kusulcurar (p. 93) kunanik

Page 101: Diccionario Ilustrado k'Iche'

222

dar (limosna) (p. 68) uya’ik tob’anikde (p. 16) echdébil (p. 28) saqtub’/ma kowilaj täjdedal (p. 118) uwi’ q’ab’ajdedo (p. 100) uwi q’ab’ajdedos del pie (p. 100) uwi’ aqanajdelantal (p. 52) tasb’äl/lante’rdelante de (p. 16) chi uwächdelgado (p. 30) xaxdelgado (constitución) (p. 35) b’aqdelincuente (p. 164) makuneldemanda (p. 52) k’i loq’o’manelab’dentadura postiza (p. 88) uk’axel ware’ajdentista (p. 88) elesal ware’ajdepósito de agua (p. 116) k’olib’äl joronderramar (p. 196) tixonik

desagradar (p. 24) mayi’jab’äl täjdesaparecer (p. 25) sachanikdesatar (p. 35) kirikdescomponer (p. 29) yojixikdescongestionante (p. 74) elesab’äl q’oxomdescoser (p. 121) kirik/solikdesde (p. 16) chila’desdichado (p. 37) b’isoneldesenredar (p. 35 y 54) solikdesfilar (p. 12) t’ikoj aqanajdesgarre muscular (p. 97) q’ajem / retijoldeshacer (p. 31) yojinikdesierto (p. 130) chaqi’j ulewdesmayo (p. 94) sachemdesmejorar (p. 31) nimatajikdesocupado (p. 32) maj kub’ano

curvo (p. 22) kotokik

DDDDD

curita (p. 74) tasb’äl kunab’älcurso (p. 2) ub’i’ tijonem

Page 102: Diccionario Ilustrado k'Iche'

223

desordenado (p. 32) yojom/yujumdespachar (p. 78) ya’ik / kajmanikdespacho (p. 48) eqele’nib’äldespedida (p. 168) jachoj ib'despedir (p. 178) jachanik ib’despeinado (p. 36) kichom wi'aj / xik’ixik wi’ajdespertar (p. 29) k’astajemdespreciar (p. 29) itzelaxik/itzel kil widesprender (p. 82) juruxikdestinatario (p. 168) k'ulunel wujdestornillador (p. 110) elesab’äldesvestirse (p. 37) elesanik atz’yäqdetener (p. 12) q’atenikdevolver (p. 78) tzalixikdía (p. 43) q’ijdiario/periódico (p. 174) q’alajisanel tzij wujdiciembre (p. 43) kab’lajuj ik’dichoso (p. 37) ki’koteldieciséis (p. 39) waqlajujdiente (p. 88) ware’ajdiesel (p. 172) uja’ al ch’ich’diez (p. 39) lajujdiez mil (p. 39) oxq’o’ ukach’uwi’difícil (p. 28) k’ax ub’änikdinero (p. 52) pwäq

dirección (p. 168) etal jadirección (escuela) (p. 2) k’amb’e jadirectora (p. 2) k’amäl b’edirigir (p. 196) k’amoj b’edisco (p. 202) ketik'olb'ixdisfraz (p. 8) jalwachdisparar (p. 82) k’aqanikdistribuidor (p. 156) jachaneldivertir (p. 29 y 196) ki’kotenikdoblar (p. 121) mejik / b’uxikdoblez (p. 122) umejb’äldoce (p. 39) kab’lajujdoctor /médico (p. 86) ajkun / kunaneldolor (p. 95) q’oxowikdomador (p. 194) qasaneldomingo (p. 43) wuq q’ij / toq’ijdormir (p. 29) waramdorso de la mano (p. 100) rij q’ab’ajdos (p. 38) ka’ib’ / këb’doscientos (p. 39) lajuk’aldulce (sabor) (p. 25) ki’dulce (confite) (p. 8) kab’durazno (p. 56) tura’sduro (p. 27) ko

Page 103: Diccionario Ilustrado k'Iche'

224

eclipse (p. 140) uyab’ utunedificio (p. 144) nimalaj jaejote (p. 60) raxa kinäq’elástico (p. 118) yuqatz’ yäqelefante (p. 182) tixelevar (p. 82) paqab’sanikelote (p. 60) äjempacar (p. 78) pisonikempeine (p. 101) tij aq’anajempezar (p. 28) jeqonikempujar (p. 36 y 200) paqchixik / ch’ikminiken (p. 16) paenano (p. 36) ko’l raqänencaje (p. 118) q’o’b’äl uchi’encender (p. 68) tzijikencía (p. 88) ra’ ware’ajencoger (p. 36) jek'ikencolar (p. 113) nak’b’älencomienda (p. 166) oqxa’nenchufe (p. 110) t’iqb’äl q’aq’endoso (p. 160) q’axanik wuj pwäqenero (p. 42) nab’e ik’enfermera (p. 86) tob’anel ajkun

enfermo/paciente (p. 72 y 86) yawab’engrapadora (p. 4) chapb’älenhebrar (p. 120) nimikenjabonar (p. 134) kojik pa ch’ipäqenredar (p. 35) b’ak’ik / putzu’yensamblar (p. 113) wokonikensayar (p. 204) eta’manikenseñar (p. 10) k’utunikentero (p. 20) junentierro (p. 51) chupuj b’i’aj/muqu’nikentrar (p. 37) okementre (p. 16) chi uxo’lentregar (p. 200) jachanikentrenar (p. 196) tijoxikenvolver (p. 54) pisonikenyesar (p. 92) b’atz’ikequilibrista (p. 194) ajxeko’pinelequipo (p. 198) molaj etz’anelerupción (p. 130) uchikonil xkanulescalera (p. 126 y 176) q’a’am / paqalib’älescalofrío (p. 97) b’arb’atik / b’irb’itikescama (p. 192) jalanikescape (p. 156) releb’äl sib’

EEEEE

Page 104: Diccionario Ilustrado k'Iche'

225

escarabajo (p. 190) sirirescaso (p. 24) man k’i’ täjescenario (p. 206) b’anib’äl k’utunsab’älescoba (p. 6) mesab’älescobilla (p. 116) alaj mesab’älescoger (p. 54) cha’onikescoltar (p. 12) terne’nikescote (p. 122) poch’uqul po’tescribir (p. 10) tz’ib’anikescrito (p. 48) nimalaj tz’ib’escuadra (p. 110) etab’äl uxkutilescuchar (p. 204) tatab’enikescupelo (p. 95) utz’ikin tz’i’ése (p. 16) la’/ la le’esfera (p. 23) surusikesfigmómetro (p. 86) etab’äl yub’uwemespalda (p. 98) uche’l ijespantapájaros (p. 136) poyespecia (p. 76) ukunel rikilespectador (p. 194) ka’yenelespejo (p. 72) ilb’äl ib’/lamesperar (p. 68) iye’nikespina (p. 138) k’ixespinilla (p. 101) uwa ch’ekajesposas (p. 164) ximb’äl elaq’omespuma (p. 208) wosow / woqow

esquina (p. 144) uch’u’k’ b’eesquivar (p. 146) tzalanikestaca (p. 126) aqanestanque (p. 136) tijb’äl joronestante (p. 72) k’olb’äl k’ayijestatua (p. 180) tz’aq wachib’äléste (p. 16) wa’/we ri’estetoscopio (p. 86) na’b’äl yub’uwemestirar (p. 36) yuqikestómago (p. 98) pamajestrella (p. 130) ch’umilestudiar (p. 92) solonikestufa (p. 150) kaxlan tzakb’äletiqueta (p. 174) retalexamen (p. 2) pajb’äl k’utunikexaminador (p. 2) pajal tijonikexaminar (académico) (p. 2) pajanikexaminar (médico) (p. 93) q’atunikexpendedor (p. 172) jachanelexprimidor (p. 56) yitz’b’älextenso (p. 35) nïmexterior (p. 35) chi rijextintor (p. 170) chupb’älextractor (p. 56) yitz’b’älextraño (p. 29) kach’ob’ täjextraterrestre (p. 140) ajkaj winäq

Page 105: Diccionario Ilustrado k'Iche'

226

fácil (p. 28) k’ax ta ub’anikfaja (de carro) (p. 156) upasilfaja (mecánica) (p. 116) atz’yaqib’älfalda (p. 148) kaxlan uqfamilia (p. 80) jun ja winäqfarmacéutica (p. 72) ajk’ay kunab’älfarol (p. 70) ya’b’äl saqilfax (p. 160) esab’äl uwa tzijfebrero (p. 42) kab’ ik’fecha (p. 168) rajlab'alil q'ijfeo (p. 26) itzelfertilizante (p. 62) ya’b’äl uchuq’ab’ tiko’nfestejar (p. 200) b'anik nimaq'ijfiebre (p. 94) q'aq'a tewfiel (p. 66) nimanelfigurín (p. 118) etz’ab’a’lilfiltro de aceite (p. 156) uja’rsab’älfino (p. 34) ch’uch’ujfirma (p. 162 y 168) juch’b’i’aj / juch’flamingo (p. 184) kaqayuq patäxflauta (p. 8) su’/xul

flor (p. 138) kotz’i’jflorero (p. 64) kotz’i’jab’älfloristería (p. 152) k’ayb’äl kotz’i’jfolder (p. 160) to’b’äl wujformón (p. 110) tz’uqub’fosa (p. 172) ujulal ch’ich’fósforo (p. 76) tzijb’älfotocopiadora (p. 160) elesab’äl wach wujfotografía (p. 48) wachib’älfotógrafo (p. 180) esanel wachib’älfractura (p. 96) q’ajikfracturado (p. 72) q’ajinäqfreír (p. 82) k’ilinikfrenos (p. 88) kolonsib’äl ware’ajfrente (p. 98) rij wachajfrente a (p. 16) chi uwächfresa (p. 57) tiktukanfrijol (p. 76) kinäq’frío (p. 31) joronfrunce (p. 122) mejb’äl retz’ab’alilfruto (p. 138) uwach che’

FFFFF

Page 106: Diccionario Ilustrado k'Iche'

227

fuego (p. 170) q’aq’fuente (p. 144) k’uwa’fuera de (p. 16) chi rijfuerte (p. 28) kowilajfuerza de gravedad (p. 140) uchuq’ab’ upam ulew

gabacha (p. 58) tasb’äl / atz’yäqgafete (p. 86) etal eqele’ngajo (p. 138) uchikopil ri che’galaxia (p. 140) upa kajgalera (p. 52) rab’arik jagalón (p. 172) etab’äl uja’ch’ich’gallina (p. 136) ak’gallo (p. 136) ama’ak’ganar (p. 200) ch’akanik / ch’ekenikgancho (p. 58) xekelib’äl ti’ijganso (p. 136) yuq pataxgarganta (p. 98) qulajgarita (p. 152) q’ateb’äl ch’ich’garra (p. 192) ixk’äq

garrote (p. 164) ch’ami’ygasa (p. 86) saqapisb’älgasolina (p. 172) uja’al ch’ich’gastar (p. 31) sachikgaveta (p. 72) upa ra’ chakiteb’gavilán (p. 184) xikgaviota (p. 208) uchikopil plogigante (p. 36) nïm raqängirar (p. 82) sutinikglobo/vejiga (p. 8) xut’im etz’ab’a’lgol (p. 198) okik ko’lajgolosina (p. 206) munib’älgolpe (p. 95) uraqik k’axgoma (p. 4) nak’b’äl

fumar (p. 78) sik’anikfunda para disco (p. 202) ch’uqb’äl ketik’olb’ixfutbol (p. 198) etz'an k'olajfutbolista (p. 198) ajetz’anel k’olajfutillo (p. 80) k’aqetz’ajnem

GGGGG

Page 107: Diccionario Ilustrado k'Iche'

228

gordo (p. 35) chomgorgojo (p. 190) lemgorgorito (p. 164) kaxlan xulgorila (p. 182) nïm k’oygorro (p. 86) t’o’ygotero (p. 74) tz’ujb’äl kunab’älgrabadora (p. 150) k’olol tzijgrabar (p. 204) k’olomisaxikgrada (p. 6) tantub’gradas eléctricas (p. 152) charareb’äl q’a’amgraderío (p. 198) tantob’ / tantub’grado (p. 2) ch’aktijonikgranada (p. 56) karna’tgranadilla (p. 56) karna’tgrande (p. 27) nïmgranero (p. 130) uwa’oq’ib’äl awajgranizada (p. 70) jorob’sab’älgranizo (p. 130) saqb’ächgranjero (p. 136) kajmanel chiköp

granos (p. 116) ub’aq’ tiko’ngrifo (p. 116) torb’äl ja’grillo (p. 190) lolgritar (p. 34) raqoj chi’ajgrúa (p. 154) jek’b’äl ch’ich’grueso (p. 30) pimgruñir (p. 192) rak’ikgrupo (p. 180) molajguacal/palangana (p. 132) likb’äl/pak’b’älguacamaya (p. 184) kaqixguante (p. 170) pisb’äl q’ab’ajguardar (p. 54) k’olikguardia de seguridad (p. 160) ch’ajinelguayaba (p. 56) keq’guía (p. 180) k’amäl b’egüicoy (p. 60) ) mukungüisquil (p. 61) ch’imaguitarra (p. 8) tziniq’ojom

HHHHH

habitación (p. 86) warab’äl yawab’hacer (p. 31) wokik

hacer (ruedos) (p. 121) b’änik uchi’hacer (ojales) (p. 121) uq’o’ik/uk’ob’ik

Page 108: Diccionario Ilustrado k'Iche'

229

hacia (p. 16) je wa’hacha (p. 170) ikäjhachuela (p. 58) alaj ikajhangar (p. 176) q’ateb’älharina (p. 124) k’ajhebilla (p. 114) tz’apib’al xajäb’heladero (p. 70) ajk’ay jorob’sab’älhelicóptero (p. 176) laj ajxik’ ch’ich’hemorragia (p. 95) kik’hierba (p. 138) q’ayeshilo (p. 118) b’ätz’hilvanar (p. 120) rak’ikhinchazón (p. 96) sipojikhipo (p. 97) tzuruk’ /tok’oxhipopótamo (p. 182) raq ja’

IIIII

hipoteca (p. 162) ya’b’älhocico/trompa (p. 192) tza’majhoja (p. 138) xuxaq che’hombro (p. 100) teleb’ajhorma (p. 114) retal xajäb’hormiga (p. 190) sanikhorno (p. 124) utujal kaxlanwahorno de microondas (p. 150) kaxlan meq’sab’älhoyo (p. 114) jul/teq’huella digital (p. 162) retal uwiq’ab’ajhuerto (p. 62) tikb’äl ichajhueso (p. 58) b’aqhuevo (p. 124) saqmo’lhumo (p. 170) sib’

ichíntal (p. 61) uxe k’ixidentificador (p. 48) q’alajisab’äliguana (p. 186) nïma xpa’chimagen (p. 64) tyox

imperdible (p. 118) kayeb’äl atz’ yäqincienso (p. 64) q’olincómodo (p. 27) ma utz täj k’olemincompleto (p. 28) man tz’aqat täj

Page 109: Diccionario Ilustrado k'Iche'

230

infarto (p. 97) rax kamikinfección (p. 97) ch’a’kinflador (p. 172) ya’b’äl kaqiq’inflar (p. 196) xut’inikinformar (p. 12) q’alajisanikinhalador (p. 74) kunab’äl upa tza’majinjerto (p. 57) nak’tiko’ninsecticida (p. 62) kamsab’äl uchikopil tiko’ninsignia del alcalde (p. 48) retal eqele’ninsomnio (p. 97) ma kok ta waran

instrumento (p. 88) chokonisa’ninterés (p. 162) ral pwäqinterior (p. 35) chi upaminterrumpir (p. 12) kichikinterruptor (p. 116) chupb’älinútil (p. 34) chokonsab’äl täjinyección (p. 72) toq’ojinyectar (p. 92) toq’onikirrigador (p. 86) ja’b’älisla (p. 172) ch’aqap ulew pa ja’

JJJJJ

jaula (p. 180) tz’apib’äljirafa (p. 182) yuquyik uquljocote (p. 57) q’inomjoven (p. 25) k’ajoljoya (p. 152) uje’lal etz’ab’a’liljoyería (p. 152) k’ayb’äl etz’ab’a’liljueves (p. 43) ukaj q’ij / juq’ijjugar (p. 10) etz’anik

jabalí (coche de monte) (p. 182) raq juyub’jabón (p. 74 y 132) ch’ipäqjalar (p. 36 y 146) jek’ik / jek’onikjamón (p. 58) lejom ti’ijjaqueca (p. 97) q’oxom jolomajjarabe (p. 74) ja’ kunab’äljareta (p. 122) ximb’äljarrón (p. 150) nima xa’r

Page 110: Diccionario Ilustrado k'Iche'

231

jugo (p. 52) uwa’al uwa che’juguetería (p. 152) k’ayb’äl etz’ab’a’ljulio (p. 43) uwuq ik’junio (p. 42) uwaq ik’

labio (p. 99) chi’ajlaboratorio espacial (p. 140) nuk’b’äl pa kajlacre (p. 166) kaqaq’ollado (p. 23) utzalaj / uxkutladrar (p. 146) waynajikladrillo (p. 126) porom xanlagartija (p. 186) xpa’chlagarto (p. 186) ayinlago (p. 130) cholámina (p. 126) uwi ja ch’ich’lancha (p. 208) ujukub’ cholanzar (p. 200) k’aqaniklapicero (p. 160) tz’ib’ab’ällápiz (p. 4) che’ tz’ib’ab’äl

largo (p. 28) nïm raqänlata de hornear (p. 125) uch’ich’al kaxlanwalátigo (p. 194) aseyarlavadero público (p. 51) uch’ajo’nib’äl tinamitlavadora (p. 150) kaxlan ch’ajo’nib’ällavamanos (p. 90) ch’ajb’äl q’ab’ajlavandera (p. 132) ch’ajo’manellavaplatos (p. 150) ch’ajb’äl läqlavar (p. 134) ch’ajo’ maniklazo (p. 76) kolöb’leche (p. 76) uwa’l tz’um / le’chlechuga (p. 60) raxichajlechuza (p. 184) xpa’chleer (p. 10) sik’in wuj

LLLLL

junto (p. 31) tunulikjunto a (p. 16) ruk’justicia (p. 164) q’atoj tzij

Page 111: Diccionario Ilustrado k'Iche'

232

lejano (p. 27) näjlengua (p. 88 y 192) aq’lengua (zapato) (p. 114) aq’ xajäb’lento (p. 31) no'jimalleña (p. 124) si’león (p. 182) kojlevadura (p. 125) sipojsab’ällibélula (p. 190) topotiklibrería (p. 152) k’ayb’äl wujlibreta de ahorro (p. 162) wuj chajil pwäqlibro (p. 4) sik’ib’äl wujlicuadora (p. 56) jok’b’ällicuar (p. 54) jok’onikliebre (p. 188) nïm imullija (p. 110) ch’uch’ujirsab’ällijar (p. 113) ch’uch’ujirasaniklima (p. 110) ja’rsab’äl/b’amb’äl pa uchi’ ch’ich’limón (p. 56) limonaxlimpiabotas / lustrador (p. 70) tz’ajal xajäb’limpiavidrios (p. 172) su’b’ällimpio (p. 30) säqlínea (p. 22) juch’linterna (p. 90 y 206) ka’yeb’äl / saqib’äl

líquido de frenos (p. 156) uja’al uq’atb’äl ch’ich’lirón (p. 188) k’ixa ch’olistón (p. 118) kaxlan xaq’apliviano (p. 32) tzoyllama (p. 170) uxaq q’aq’llamar (p. 204) sik’inikllanura (p. 131) li’ anik ulewllave (p. 164) torb’äl uchi’ ja / jaqib’alllegar (p. 178) opaniklleno (p. 30) nojinäqllevar (p. 196) k’amik b’ikllorar (p. 30 y 178) oq’ej / oq’iklluvia (p. 130) jäb’locutor (p. 202) ch’awinellonganiza (p. 58) pisom ti’ijloro (p. 184) k’elloroco (p. 60) ichajlotería (p. 80) etz’anach’akojlubricante (p. 172) pilb’äl ch’ich’luciérnaga (p. 190) chupi q’aq’luna (p. 140) ik’lunes (p. 43) nab’e q’ij / luq’ijlustrar (p. 146) tz’ajik xajäb’

Page 112: Diccionario Ilustrado k'Iche'

233

maceta (p. 160) kotz’i’jab’älmachete (p. 62) choyb’älmadera (p. 110) che’/tz’alammaestro (p. 2) ajtijmaestro de obras (p. 126) kinimal ajtz’aqmago (p. 194) ajosonelmaleta (p. 174) eqa’nmaletero (p. 174) k’olib’äl eqa’nmaletín (p. 174) eqab’äl jas täqmalo (p. 27) itzel/ma utz täjmalla (p. 62) q’ateb’älmamá (p. 2) nanmamey (p. 56) q’ork’awexmandar (p. 30) taqanikmandíbula (p. 99) uxe’ chi’ajmanga (p. 122) uq’ab’ atz’yäqmango (p. 56) mankmanguera (p. 170) q’axeb’äl joronmanguera de riego (p. 62) ja’b’äl tiko’nmanija (p. 86) sutib’älmano (p. 98) q’ab’aj

manso (p. 26) ma ch’u’j täjmanteca (p. 76) manteka’mantequilla (p. 76) manteka’mantis (p. 190) xk’a’ymanto (p. 64) ratz’yäq tyoxmanzana (p. 56) mansa’nmañana (p. 44) aq’ab’ilmapa (p. 48) retal uwäch ulewmapache (p. 182) q’awinäqmáquina de coser (p. 118) t’iso’mib’älmáquina de escribir (p. 166) kaxlan tz’ib’ab’älmar (p. 208) plomarcar (p. 204) kojik retalmarcar (costura) (p. 120) retalmarchante (p. 52) ajk’ay / loq’ominelmareo (p. 97) petanik wachajmargarina (p. 124) uk’ ok’ arisab’älmariposa (p. 132 y 190) penpenmarmota (p. 188) k’ixa b’amartes (p. 43) ukab’ q’ij / maq’ijmartillo (p. 110) b’ajib’äl

MMMMM

Page 113: Diccionario Ilustrado k'Iche'

234

marzo (p. 42) rox ik’masa (p. 116) q’ormáscara (p. 8) k’ojmatorral (p. 132) q’ayesmatrimonio civil (p. 51) k’ulanem pa q’atb’ältzijmayo (p. 42) ro’ ik’mayonesa (p. 76) ukunel rikilmecánico (p. 172) utzirsanel ch’ich’mecapal (p. 52) patänmedicamento (p. 86) kunab’älmedicina (p. 72) kunab’älmedio día (p. 44) nik’aj q’ijmedir (p. 112 y 120) etanikmejilla (p. 99) utz’u’mal palajäjmejorar (p. 31) utzirsaxikmelón (p. 56) q’ansurche’membrillo (p. 56) amprinomenudo (p. 58) utz’aqatib’äl ti’ijmes (p. 43) ik’mesa de noche (p. 86) chaq’ab’il chakiteb’mesero (p. 174) jachanelmeter (p. 54) nimik/minikmetro (p. 111 y 118) etab’älmetro de pared (p. 90) etab’äl uwa xanmezcla (p. 126) uk’ajil tz’aqmezcladora (p. 126) yujul uk’ajil tz’aq

microbús (p. 154) ereb’äl winäqmicrófono (p. 202) ch’awib’äl komiércoles (p. 43) rox q’ij / miq’ijmil (p. 39) lajk’al roxq’ob’misal (p. 66) uwujil ch’ab’älmitad (p. 20) panik’ajmochila (p. 174) kaxlan chimmoderno (p. 32) k’ak’modista (p. 118) jeqomanelmódulo lunar (p. 140) b’inel pa kajmojar (p. 134) ch’aqab’anikmolestar (p. 146) choqonenikmolinero/molendero (p. 116) ke’l tzimolino de carne (p. 58) jok’b’äl ti’ijmolino de viento (p. 136) jek’b’äl kaqiq’moneda (p. 158) ch’ich’ pwäqmonitor (p. 86) q’alajisab’älmono (p. 182) k’oymontacarga (p. 176) q’axeb’älmontaña (p. 130) juyub’montar (p. 196) kejenikmora (p. 57) kutanmorder (p. 82) qarinik / ti’onikmoretón (p. 97) q’eqarikmoronga (p. 58) ukik’el aqmorral (p. 4) chim

Page 114: Diccionario Ilustrado k'Iche'

235

mosca (p. 190) amolomosquito (p. 132 y 190) üsmostrador (p. 72) q’alajisab’äl k’ayijmostrar (p. 36 y 78) k’utik / k’utunikmotobomba (p. 170) chupb’äl q’aq’motocicleta (p. 154) kaxlan kejeb’älmotoneta (p. 154) kaxlan kejeb’älmotor (p. 156) ranima ch’ich’mucho (p. 33) k’i

NNNNN

muela (p. 88) ka’muelle (p. 208) q’a’mmuleta (p. 72) toq’ab’äl che’muñeca (p.6) ala’smuñeca (parte del cuerpo) (p. 100) uqul q’ab’ajmurciélago (p. 182) sotz’murmurar (p. 34) xuruxutemmúsico (p. 70) ajq’ojommuslo (p. 100) tyo’jilal

nabo (p. 60) napuxnadador (p. 198) muxanelnadar (p. 200) muxaniknaranja (p. 56) alanxaxnariz (p. 98) tza’majnatación (p. 198) muxaniknegar (p. 32) owaniknegro (p. 20 y 26) q’ëqnet/red (p. 198) uk’at etz’anemnieve (p. 130) muqulik sutz’niña (p. 2) alaj ali

niño (p. 2) ak’alníspero (p. 57) q’anitz’nivel (p. 127) junamrisab’älnixtamal (p. 116) tzinoche (p. 44) chaq’äb’noviembre (p. 43) ujulajuj ik’nube (p. 132) sutz’nuca (p. 100) rij qulajnudo (p. 6) k’oximnueve (p. 39) b’elejeb’nuevo (p. 33) k’ak’

Page 115: Diccionario Ilustrado k'Iche'

236

oasis (p. 131) uki’iyib’äl joronobedecer (p. 30) nimanikobservar (p. 12) ka’yenikocote (p. 76) chäjoctubre (p. 43) ulajuj ik’ocultar (p. 36) ch’uqikocupado (p. 32) k’o upatanocho (p. 38) wajxaqib’oferta/ganga (p. 52) qasam rajil k’ayijofrecer (p. 52) chi’nik/tzujunikoído (p. 98) xikinajojo (p. 98) b’aq’wachajola (p. 208) ub’ulq’u’tem ja’olla (p. 6) b’o’jolla de barro (p. 52) t’uy

olla de presión (p. 150) poq’owisab’älombligo (p. 100) muxu’xonce (p. 39) julajujóptica (p. 152) b’aq’ib’äl / wachajórbita (p. 140) usutib’äl ulewordenado (p. 32) tunum / nutumordenar (p. 12) cholajinikoreja (p. 98) xikinajórgano (p. 66) uq’ojom tyoxorilla (p. 132) uchi’ (ja’)oruga (p. 190) xjutoscuro (p. 27) q’ëqu’moso (p. 182) tew tz’i’oveja (p. 136) kati’t chij

OOOOO

PPPPP

pacífico (p. 34) kame’l pagar (p. 54) tojonik

Page 116: Diccionario Ilustrado k'Iche'

237

pagaré (p. 162) tojb’älpaís (p. 168) nïm tinamitpajarera (p. 180) kochoch tz’ikinpájaro (p. 80) chiköp / rapapinel chiköppajilla (p. 56) jiq’b’alpala (p. 127) jokb’älpalacio nacional (p. 144) rachochil tinamitpalanca (p. 116) teleb’älpalanca (vehículo) (p. 156) k’exb’äl chuq’ab’paleta (dulce) (p. 8) kab’ che’paleta (madera) (p. 124) q’axob’älpaletón (p. 122) utob’otik/utasb’alpalma de la mano (p. 100) upa q’ab’ajpalo (p. 8) che’paloma (p. 184) palomaxpan (p. 124) kaxlanwapanadero (p. 124) b’anal kaxlanwapandereta (p. 8) setechiych’ich’panel (p. 154) tz’apital ch’ich’pantalón (p. 148) wex / xaka’wpantaloneta (p. 148) alaj wexpantalla (p. 206) uwach tzu’b’älpantera (p. 182) q’eqa b’alampantorrilla (p. 101) upam ch’ekajpantufla (p. 87) uxlanib’äl xajäb’paño (p. 172) tak’alib’äl

pañuelo (p. 72) su’tpapa (p. 60) saqwächpapaya (p. 56) q’anq’oq’papel (p. 4) wujpapelito (p. 75) alaj wujpaquete (p. 206) pisom jas täqparabrisas (p. 156) su’b’äl musmulparche (p. 74) nak'b'äl / tasb'äl kunab'älpared (p. 2 y 144) uwa xanparquímetro (p. 144) uxlab’äl ch’ich’partitura (p. 202) k’oltz’ib’ q’ojompasajero (p. 174) b’inisaxelpasaporte (p. 174) uwujil q’axch’aqappasar (p. 12) q’axempaso para peatones (p. 144) b’inib’äl winäqpasta dental (p. 88) uch’ipaqil ware’ajpasta para lustrar (p. 114) tz’ajb’äl xajäb’pastilla (p. 74) kok’aj kunab’älpasto (p. 131) q’ayespata (p. 192) aqanajpatear (p. 200) kojik aqänpatrón (p. 118) ilb’älpavo real (p. 184) nima no’spayaso (p. 194) elesal wachpeatón (p. 144) b’inel winäqpecho (p. 98) uwa k’u’xaj

Page 117: Diccionario Ilustrado k'Iche'

238

pedal (p. 118) b’insab’älpedalear (p. 200) sutinikpedir (limosna) (p. 68) utayik tob’anikpegamento (p. 114) nak’b’älpegar (p. 10) nak’ik wujpegar (botones) (p. 121) kojik chapb’älpeinado (p. 36) xiyom wi'ajpelear (p. 54) ch’o’jinikpelo (p. 192) ismalpelota (p. 6) k’olajpeluca (p. 8) jalwach wi’ajpentágono (p. 23) jo’ob’ uwächpequeño (p. 27) la’jpera (p. 56) lajpe’rperchero (p. 118) xekelib’äl atz’ yäqperder (p. 200) tzaqanikperforar (p. 113) k’otinikpernil (p. 122) raqanperote (p. 56) q’anpe’rpersiana (p. 90) q’ateb’älpersignar (p. 68) tewechi’nik ib’/ub’anik q’ab’ajperulero (p. 61) k’ixtu’lpesa (p. 90) pajb’alpesado (p. 32) alpesar (p. 54 y 92) pajanikpétalo (p. 138) uxaq kotz’i’j

pez (p. 186) kärpez espada (p. 186) jisik’ kärpezuña (p. 192) ixk’äqpiano (p. 202) jininik q’ojompiar (p. 192) wich’inikpicadura (p. 97) tiyo’nikpico (p. 192) tza’majpicop (p. 154) alaj ch’ich’pichel (p. 150) ru’cha xa’rpidevía (p. 156) tab’äl q’axempie (p. 99) aqanajpiedra (p. 132) ab’ajpiedrín (p. 126) ixim ab’ajpiel (p. 192) tz’u’malpierna (p. 98) a’pijama (p. 86) warab’äl atz’yäqpilar (p. 2) raqan japíldora (p. 74) tz’ub’ub’älpileta (p. 180) tijb’äl joronpiloto (p. 174) b’insanelpingüino (p. 184) saq’eqlowpintar (p. 10 y 113) tz’ajanikpintura (p. 110) tz’ajb’älpinza (p. 122) umejpiña (p. 56) matzati’/ch’oppiñata (p. 8) paxin b’o’j

Page 118: Diccionario Ilustrado k'Iche'

239

piocha (p. 126) k’otib’älpiscina (p. 198) muxanib'älpiso (p. 2) upa japista de aterrizaje (p. 176) uqajib’äl ajxik’ch’ich’pistero (p. 172) q’axeb’älpitahaya (p. 56) xarq’eche’pitar (p. 146) xut’inikpizarrón (p. 4) tz’oltz’ib’/leptz’ib’placa (p. 156) teretal rajlab’alilplancha (p. 118 y 127) ch’uch’ujirsab’älplanchador (p. 118) ch’uch’ujirsab’älplanchar (p. 121) ch’uch’ujirsanikplaneta (p. 140) k’olaj pa kajplanilla de pagos (p. 126) retal tojonikplanta del pie (p. 101) uxe’ aqanajplantilla (p. 114) upam xajäb’platanina (p. 80) wotz’anïm saq’ulplátano (p. 56) saq’ulplaticar (p. 78) tzijonikplato (p. 6) wa’b’äl/laqplaya (p. 208) uchi’ plo / choplomada (p. 126) etab’äl raqanib’älpluma (escribir) (p. 48) xik’ tz’ib’ab’älpluma (ave) (p. 192) xik’pobre (p. 33) meb’a’pocillo (p. 6) xa’r

poco (p. 33) pub’iq’policía (p. 164) chajil tinamitpoliomielitis (p. 97) sikirikpollito (p. 136) ch’iw/wich’pollo (p. 58) ti’j ak’pomada (p. 75) ch’uch’ujib’älpoporopo (p. 206) k’ilim iximpor (p. 16) rumalpordiosero/limosnero (p. 52) tol pwäqportafolios/ataché (p. 174) k’olib’äl wujportal (p. 144) wa’kateb’alportapapeles (p. 48) uk’olib’äl wujporteadora (p. 166) juxb’äl wujportería (p. 198) okib’äl k’olaj sutinikportero (p. 198 y 206) q’atenelpracticar (p. 196) tijoxik ib’premiar (p. 27) sipanik/tojtajempremio (p. 80) ch’akoj / sipanikprensa (p. 111) kayeb’älpresente (p. 33) k’olikpréstamo (p. 162) qajb’äl / qajo’nikpretina (p. 122) uk’a’malilprimero (p. 35) nab’eprivado (p. 33) k’o rojchaq’epropio (p. 24) rechprotección (p. 164) tob’anik

Page 119: Diccionario Ilustrado k'Iche'

240

proteger (p. 82) q’atenikpúblico (comunitario) (p. 33) rech tinamitpúblico (participantes) (p. 70) tatab’enelab’pueblo (p. 130) tinamitpuente (p. 130) q’a’ampuerco espín (p. 188) k’ixa aqpuerta (p. 2) uchi’ ja

QQQQQ

RRRRR

quebrar (p. 10) paxinikquemadura (p. 96) k’atikqueso (p. 76) kexuquetzal (moneda) (p. 159) maq’uq’

quince (p. 39) jo’lajujquinientos (p. 39) jok’al ukaq’ob’quiosco (p. 70) tz’uqutz’ik ja

rábano (p. 60) käqwäch radiador (p. 156) q’axeb’äl jorob’sab’äl

puerto libre (p. 174) k’ayib’äl jas täqpuesto (p. 52) k’ayib’älpulmón (p. 98) potzpo’ypunto (p. 22) t’inpuño (p. 122) uq’ab’ atz’yäqpupitre (p. 4) chakiteb’pus (p. 97) puj

Page 120: Diccionario Ilustrado k'Iche'

241

radio (p. 150) jek’ol tzij / talutzijradio transmisor (p. 164) ch’aweb’älradiografía (p. 86) rachib’alilradiopatrulla (p. 164) ch’ich’ chajil tinamitraíz (p. 138) urab’ che’rama (p. 138) uq’ab’ che’rana (p. 186) xtutz’rancho (p. 130) k’imajarápido (p. 31) aninäqraspón (p. 95) sokotajikrastrillo (p. 62) mulib’äl mesrata (p. 188) b’ayi’sratón (p. 188) ch’oraya (p. 186) ajxik’ kärreceta (p. 72) uwujil kunab’älrecibo de agua (p. 162) uwujil tojb’äl joronrecibo de luz (p. 162) uwujil saqilrecibo de teléfono (p. 162) uwujil tojb’äl ch’aweb’älrecoger (p. 37) sik’ikrecorrer (p. 146) wa’katenikrecortar (p. 10) raminik/qupinikrectángulo (p. 23) räb’ uwächrecto (p. 22 y 37) suk / kolomred (lazo) (p. 52) k’atred (deportiva) (p. 196) k’atred de pescar (p. 208) uk’at kär

reducir (p. 33) ch’uti’narsaxikrefresco (p. 76) jorob’sab’äl animarefrigeradora (p. 150) jorob’sab’älregadera (p. 62) ja’b’älregatear (p. 52) qasan rajil k’ayijregistrar (p. 178) tzukunikregla (p. 4) juxb’älrehilete (p. 70) sutil etz’ab’a’lreír (p. 30 y 196) tze’nikreja (p. 164) tz’apich’ich’relámpago (p. 130) xkoyopa’reloj (p. 150) ilb’äl upaq’ijrellenar (p. 113) k’ojonikrelleno dental (p. 88) k’ojob’äl ware’ajremache (p. 118) kayeb’äl / tz’apib’älremitente (p. 168) taqonel wujremojar (p. 134) mub’axikrepartir (p. 10) jachanikrepollo (p. 60) rapo’yreposar (p. 93) uxlanikreprobar (p. 2) tzaqonikresfriado (p. 95) b’arb’atikrestaurante (p. 152) kaxlan wa’b’älrestregar (p. 134) b’achikretazo (p. 118) uchi’ atz’yäqretorcer (p. 134) yitz’onik

Page 121: Diccionario Ilustrado k'Iche'

242

retortijón (p. 97) yitz’emretrovisor (p. 156) ilb’äl rijrevisar (p. 178) nik’oxikrevólver /pistola (p. 164) alaj kamisab’älrevolver (p. 82) yuja’nikrezar (p. 68) b’ixik ch’ab’älrico (p. 33) q’inomrifle (p. 80) q’ijinob’äl ch’ijch’rinoceronte (p. 182) nïm aqriñón (p. 87) q’axeb’äl chulujrodear (p. 146) sutinikrodilla (p. 100) ch’ekajrodillo (p. 124) ja’ manteka’

rojo (p. 20) käqrollo (de papel) (p. 72) su’b’äl wujromper (p. 10) jixonik wujronda (p. 6) sutin etz’anemropa (p. 132) oksatz’ yäqrosado (p. 20) kaqköjrosario (p. 64) retal ch’ab’älrueda (p. 87) sutib’älrueda/llanta (p. 156) sutib’älrueda de Chicago (p. 80) nimasutib’älruedo (p. 122) umejb’äl raqänrugir (p. 192) awu’nikruido (p. 34) yojojem

SSSSS

sábado (p. 43) uwaq q’ij / saq’ijsábana (p. 86) nima su’tsacapuntas (p. 4) josb’älsacar (p. 54) elesaniksacar bocado (p. 112) josiksacar punta (p. 10) josik uwi’

sacerdote (p. 64) ajyuq’/paresaco de correspondencia (p. 166) jachb’äl wujsacristán (p. 66) to’l ajyuq’sagrario (p. 66) uk’olib’äl tyoxsal (p. 124) atz’amsal efervescente (p. 74) kunab’äl q’oxom pamaj

Page 122: Diccionario Ilustrado k'Iche'

243

salamandra (p. 186) xtalonsalchicha (p. 58) rab’arik ti’ijsalir (p. 37) elemsaliva (p. 88) chub’ajsalón de belleza (p. 152) sokab’äl wi’ajsalpicar (p. 134) chaq’iniksalsa de tomate (p. 76) uwa’l pïxsaltamontes (p. 190) sak’saltar (p. 134 y 200) ch’opinik / pixk’anik / ch'opiniksaludar (p. 78) ya’ik rutzil wächsaludo (p. 168) rutzil wachsalvavidas (p. 208) tob’ab’älsandalia (p. 208) peraj xajäb’sandía (p. 56) käq q’oq’sapo (p. 186) xpëqsartén (p. 80) q’anarisab’älsatélite (p. 140) jek’b’äl tzijsatélite de comunicaciones (p. 140) q’axeb’äl tzijsatélite meteorológico (p. 140) q’axenel tzijsavia (p. 138) uwa’l che’secar (p. 134) chaqi’jariksecretaria (p. 160) tz’ib’anelseguridad (p. 164) ilawachinikseis (p. 38) waqib’sello postal (p. 168) retal taqkilsemáforo (p. 144) uq’axeb’äl ch’ich’

semana (p. 43) wuq q’ijsemilla (p. 62 y 138) ija’sendero/extravío (p. 130) ramb’äl b’eseñal de tránsito (p. 144) k’utb’äl ub’e ch’ich’señalar (p. 10) k’utunikseparado (p. 31) jachatalikseptiembre (p. 43) ub’elej ik’serpentina (p. 8) raxkotoq’uq’serruchar (p. 112) raminikserrucho (p. 110) ramib’äl che’servilleta (p. 116) pisb’äl wasien (p. 98) rij xikinajsierra (p. 110) ramib’älsierra eléctrica (p. 111) ramib’äl ch’ich’siete (p. 38) wuqub’silencio (p. 34) tz’inilemsilla (p. 72) temsilla de ruedas (p. 90) b’insab’äl temsillón (p. 48) ch’uch’uj t’uyulib’älsillón dental (p. 88) q’a’lib’äl temsirena (p. 164) roq’ib’äl ch’ich’sobre (p. 166) rijpisb’äl wujsobre (preposición) (p. 16) pa uwi’sol (p. 132) q’ijsolo (p. 36) utukel / tukelamsombrero (p. 48) puwi’

Page 123: Diccionario Ilustrado k'Iche'

244

sombrero de mago (p. 194) upuwi’ jo’ssombrilla (p. 194) panab’älsonar (p. 204) chojliniksonreír (p. 78) tze’niksopa (p. 76) uwa’al ichajsorpresa (p. 8) mayi’jab’älsostén (p. 148) xekeb’älsostener (p. 82) chapiksuave (p. 27) ch’uch’ujsubir (p. 37) paqalemsucio (p. 30) tz’il

sudar (p. 200) elik pa k'atänsuela (p. 114) uparaqän xajäb’suero (p. 86) kunab’äl ja’suéter (p. 148) kaxlan kotonsujetar (p. 146) toq’aniksujetar (alfileres) (p. 120) chapaniksupermercado (p. 152) nïm ja k’ayb’älsupositorio (p. 75) kunab’äl q’aq’alsurco (p. 62) cholaj / taje’nsutura (p. 94) t’isb’äl sokotajik

TTTTT

tabla (p. 110) tz’alamtabla de control (p. 86) k’utunsab’ältablero (p. 156) ilb’äl retaltableta (p. 74) kab’ kunab’ältacón (p. 114) utak’alib’äl xajäb’talco (p. 74) k’aj kunab’ältalón (p. 101) uxkutil aqanajtalonario de cheques (p. 160) uwujil tojb’äl

taltuza (p. 188) b’atalle (p. 122) usuk’liltallo (p. 138) raqän tiko’ntanque de oxígeno (p. 170) k’olib’äl kaqiq’tapadera (p. 116) ch’uqb’ältapita (p. 114) uxe’ xajäb’tapón (p. 172) ch’uqb’ältaquilla (p. 206) k’ayib’äl okib’äl

Page 124: Diccionario Ilustrado k'Iche'

245

tarde (p. 44) b’enäq q’ijtarde (demorado) (p. 34) ma’ tamtarima (p. 8) nïm ch’attarjeta postal (p. 166) wachib’äl wujtaza medidora (p. 124) pajb’äl läqtecolote (p. 184) tukurtela (p. 118) atz’ yäqteléfono (p. 202) naj ch’awib’älteléfono público (p. 174) ch’aweb’äl tinimittelegrafista (p. 166) ajch’awel taqom wujtelégrafo (p. 166) ch’aweb’äl wujtelegrama (p. 166) läj taqom wujtelevisor (p. 150) k’utb’äl wachib’äl / taluwächtelón (p. 206) ch’uqb’ältemprano (p. 34) chanimtenaza (p. 110) kayeb’ältendedero (p. 136) sa’b’äl atz’yäqtender (p. 134) sa’iktenis (p. 114) atz’yaq xajäb’tepeizcuinte (tepezcuintle) (p. 188) k’ixa parterminar (p. 28) k’isikterraza (p. 144) uwi’ jateta (p. 192) tu’tiburón (p. 186) nïm kärtierra (p. 130) ulewtigre/jaguar (p. 182) b’älam

tijera (p. 118) qupib’äl / tijerixtimbre (p. 86) sik’ib’ältimón (p. 156) b’insab’ältinaja (p. 132) q’eb’ältinta (p. 166) tz'ajb'ältirante (p. 122) k’atiqb’ältirar (p. 37) k'aqiktiritar (p. 134) b’arb’atinemtiro al blanco (p. 80) jikak’oqoniktiza (p. 118) tz’aq juxb’ältoalla (p. 90) su’b’äl q’ab’ajtobillo (p. 101) umopil aqanajtocacintas (p. 202) k’olib’äl tzijtocadiscos (p. 202) b'insal ketik'olb'ixtomar (fotos) (p. 12) elesanik wachib’ältomate (p. 60) pixtómbola (p. 80) solok’olok’iktonel (p. 172) nima k’olib’ältorcedura (p. 94) mejeniktorcido (p. 37) kotolik / jech’tornillo (p. 111) t’ajib’ältoro (p. 136) ama’wakaxtorreja (p. 80) kab’ikaxlanwaytórtola/mariquita (p. 190) sirirtortuga (p. 186) koktos (p. 97) qulaj / oj

Page 125: Diccionario Ilustrado k'Iche'

246

tostador (p. 150) wotz’otz’ib’ältractor (p. 62) jururb’ältráfico (p. 144) ub’inem ch’ich’trailer (p. 154) charareb’äl ch’ich’traje (p. 148) nïm atz’yäqtraje espacial (p. 140) ajkaj atz’yäqtrampolín (p. 198) k'aqb'äl muxanib'ältransbordador (p. 140) q’axeb’ältrapecista (p. 194) ch’op winäqtrapo (p. 116) peraj atz’yäqtras (p. 16) chi rijtraslape (p. 122) ch’uqb’ältrazar (p. 112) juch’iktrece (p. 39) oxlajujtreinta (p. 39) lajuj ukak’altren (p. 154) jurujik ch’ich’

trépano (p. 110) sutib’ältres (p. 38) oxib’trescientos (p. 39) jo’lajuk’altriángulo (p. 22) oxib’ uxkuttrípode (p. 80) chakab’ältriste (p. 24) b’isob’ältrofeo (p. 198) ch'akoj rech etz'anemtrompo (p. 6) trompu’tronco (de árbol) (p. 138) kuta’mtronco (de fruta) (p. 138) kuta’mtronco (parte del cuerpo ) (p. 100) uche’al ijtropezar (p. 146) cheq’iniktucán (p. 184) q’anano’stuerca (p. 111) t’ajib’älturista (p. 70) wa’katineltusa (p. 52) jo’q

último (p. 35) uk’isb’älun cuarto (p. 20) jun ukal

un millón (p. 39) oxch’uwi’ ruwaqk’ala’un octavo (p. 20) jun uwajxäq

UUUUU

Page 126: Diccionario Ilustrado k'Iche'

247

ungüento (p. 75) ji’ib’älunidad de rescate (p. 170) tob’anel ch’ich’uniforme (p. 170) tziyaqib'äluno (p. 38) jun

uña (p. 110) jurub’ sab’älútil (p. 34) chokonsa’b’äluva (p. 56) anwach che’

VVVVV

vaca (p. 136) ati’t wakaxvacío (p. 30) tolonik/k’o ta upamvacunar (p. 93) toq’onikvajilla (p. 150) uk’iyal läqvalla (p. 180) q’ateb’älvalle (p. 130) lemelik ulewvara edilicia (p. 48) eqeleb’äl ch’ami’yvarilla del aceite (p. 156) etabälvarilla del capó (p. 156) chapab’älvaso (p. 56) qumub’älveinte (p. 39) juk’alveinticinco (p. 39) jo’ob’ ukak’alvenado (p. 182) masatvenda (p. 86) pisb’äl / tasb’älvendar (p. 93) pisonik

vendedora (mercado) (p. 52) ixöq ajk’ayvendedora (dulces) (p. 70) ajk’ay kach’vender (p. 54) k’ayinikventana (p. 2) ilb’älventanilla (p. 160) k’exb’älventilador (p. 150) yab’äl kaqiq’verde (p. 20) rax / k’elverdulera (p. 60) ajk’ay ichajvestido (p. 148) atz’yäqvestirse (p. 37) kojik atz’yäqveterinaria (p. 152) kunab’äl awajviajar (p. 178) wa’katenikvíbora (p. 186) chom kumätzvidrio (p. 150) repq’un ab’ajviejo (p. 33) q’e’l

Page 127: Diccionario Ilustrado k'Iche'

248

viento (p. 130) nima kaqiq’viernes (p. 43) ro’ q’ij / wiq’ijvinagre (p. 76) ch’am ja’violento (p. 34) ch’u’jvioleta (p. 20) xarq’ëqvisa de cheques (p. 162) nik’ob’äl uwujil pwäqvisitante (p. 86 y 180) ilonel / ch’awinel / ula’visor (p. 170) ilb’äl

YYYYY

vitamina (p. 74) ya’b’äl chuq’ab’vitral (p. 66) ka’yeb’älvitrina (p. 150) ilb’äl jas täqvolar (p. 178) xik’ik’enikvolcán (p. 130) xkanulvoleibol (p. 198) k'olq'ab'ajvómito (p. 95) xa’wem / xo’j

ZZZZZ

yagual (p. 116) ixpache’k/iskitu’yyeso (p. 90) saqktz’ib’ab’älyeso (tiza) (p. 4) saqtz’ib’ab’äl

yuca (p. 60) tz’inyunta (p. 62) charareb’äl wakax

zanahoria (p. 60) q’anichaj zanja (p. 126) ub’e ja’

Page 128: Diccionario Ilustrado k'Iche'

249

zapatería (p. 152) k’ayb’äl xajäb’zapatero (p. 114) b’anäl xajäb’zapato (p. 114) xajäb’zapote (p. 56) tulul

zopilote (p. 184) k’uchzorrillo (p. 182) parzurcir (p. 121) b’änik uchi’