יומא נע ריזא א מצות מדור מיוחד גליון ה' / מכתב הרה"ג אבד"ק122 שוי שליט"א מכתב הגה"צ אבד"ק תולדות רפאל קא / מכתב הרה"ג אבד"ק דאראג שליט"א להרבנים123 נחלת אהרן קרעמניץ שליט"א מכתב הרה"ג ר'/ 136 / מכתב הרה"ח מו"ה שמואל גרויס שליט"א125 הגאונים/ 138 יחיאל מיכל אינדיג שליט"א ונלוה אליו 'מכתבי המומחים'145 / ריווער דא רא לא קא רטיקלען: ערשטע פון סעריע א148 / .... לץ שמעקערס זא מכתב שקבלנו מאת אברך אחד:150 / "עושה חדשות בעל מלחמות" מאמר לשון הקודש:144 - 121 זייטן אידיש:153 - 145 זייטן
אריזאנע מצות • גליון ה' (5) מדור מיוחד גליון ה' (5)". דער פינפטער אויסגאבע אין די סעריע, הייבט יעצט אן צו ערשיינען מאנאטליך בעז"ה מדי חודש בחודשו, וואו עס ווערט געדרוקט פרישע בירורים פון חשוב'ע רבנים ותלמידי חכמים בביאור הענין פון די ברייטע שערורי' וועגן מצה מלוחה פון די יומא-אריזאנע ווייץ. דער אינהאלט: אין די לשה"ק'דיגע עמודים ווערן פארעפנטליכט: א בריוו פון הגה"צ רבי שמחה ישראל בלום שליט"א; א בירור פון הרה"ג ר' אפרים צבי שמילאוויטש שליט"א; א לענגערער בריוו פון הרב הגאון הגדול אבדק"ק דאראג שליט"א, דער עומד בראש המערכה בגאון ובעוז, וואו ער שטעלט קלאר און דעקט אויף פארשידענע פאקטן ארום דער מערכה. אויך איז דא א בריוו פון הרה"ח ר' שמואל גרויס שליט"א, געשריבן צו הרב ברוידא. נאכדעם, א בירור פון הרה"ג ר' יחיאל מיכל אינדיג שליט"א באגלייט פון בריוון און אויסצוגן פון מומחים.
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
אבד"ק הרה"ג מכתב / 122 שליט"א קאשוי רפאל תולדות אבד"ק הגה"צ מכתב נחלת אהרן קרעמניץ שליט"א 123 / מכתב הרה"ג אבד"ק דאראג שליט"א להרבנים הגאונים 125 / מכתב הרה"ח מו"ה שמואל גרויס שליט"א 136 / מכתב הרה"ג ר'
יחיאל מיכל אינדיג שליט"א ונלוה אליו 'מכתבי המומחים' 138 /
145 / ערשטע פון סעריע ארטיקלען: קאלאראדא ריווער 148 / מכתב שקבלנו מאת אברך אחד: זאלץ שמעקערס.... 150 / מאמר "עושה חדשות בעל מלחמות"
לשון הקודש:זייטן 121 - 144
אידיש:זייטן 145 - 153
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט
תלי"ת שזכינו ונתפרסם על ידינו דעת תורתם של הרבנים הגאונים שליט"א בדבר ההשתמשות בחיטי יאמא אריזאנע לחג הפסח, ונתעוררו רבבות אלפי ישראל לשמוע בקול מורים, והתנזרו ביו"ט פסח העבר ממצות שנאפו עם חיטים הללו, אשרינו מה טוב חלקינו.
אמנם אף לעת כזאת בעמדינו לאחר ימי החג העעל"ט, דבר בעתו מה טוב לפרסם את המציאות של חיטי יאמא אריזאנע והחששות החמורות הרובצים עליהם. כי הלא עוד מעט ועת הזמיר מגיע, וישראל קדושים ברנה יקצורו חיטים מהודרים עבור חג הפסח דשנה הבעל"ט. ולכן אמרנו להביא לבית הדפוס קמא קמא דמטא לידן בירורים שנכתבו על ידי הרבנים הגאונים ותלמידי חכמים חשובים שליט"א, ולהבדיל מכתבים שנתקבלו על ידי מומחים בשטח זה, אשר מדבריהם יתברר ויתאמת פעם אחר פעם, שהמים והקרקע באריזאנע מלוחים המה, וגם המצות שנאפו מחיטים הללו יש בתוכם כמות גדול של מלח, ונוסף על זה עצם הרעיון לקצור חיטים במקומות שאין מי גשמים יורדים שם, שהיא המצאה חדשה שלא שערום אבותינו, ואין לנו על זה שום מסורה וקבלה מרבותינו הקדושים זי"ע. ובהיות שכן, בטוחים אנו שדברינו אלה ישפיעו על כל בית ישראל להחזיק במסורת אבותיהם בידיהם, ויקצרו לצורך חג הפסח הבעל"ט רק חיטים הגדלים
על מי גשמים, כמו שנהגו אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע מדור דור.ויהא רעוא דנימא מילתא דתתקבל, ויועילו דברינו אלה להגיע ללבות בני ישראל, ולחזקם ללכת בדרך הסלולה לנו מאבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע, וזכותם יגן עלינו להישמר מכל מכשול חטא ועון, ולקיים כל מצות תוה"ק כתיקונם לעשות נחת רוח ליוצרינו ית"ש, מתוך שמחה ונחת והרחבת הדעת אכי"ר.
די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף
קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך
געצאלט דערפאר..."
וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט
אייערע מאדעס?
"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–
און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע
לחם מלשון הוא וש"מ ופירש"י התרגום שלפ"ד לחמם רתמים ושרש
ומזון עכ"ל, והיוצא מזה דיש מדבר מצד עצם מהות העפר שאינו
מצמיח, ויש מצד שריפת השמש, ויש אשר מצד מים שבה מגדל
יש ומ"מ מדבר, נקראים בשם כלם כלל בדרך אמנם פראית, גדולי
להם גם שמות נפרדים, אמנם פשוט דמאחר שהשמש שורף שם הרי
שרפת השמש עושה פעולתה אלא דגם מצד עצמה שממה היא הבן זה,
ויתורץ לך בזה כמה הערות אשר בדבריך ותן לחכם ויחכם עוד ולבאר
אין הפנאי בשו"א.
ומה שהארכת בשם צי' מן המצודות והתרגום פשוט כי כלם לדבר
אחד נתכוונו, והיינו כי יש צמאון ויש צמאון ר"ל יש באדם אשר צמא
תמיד למים מחמת כי אין מים במקום זה ורפואתו להביא מים בכל עת
הצריך לשתי' ואם לאו יצמא, ויש צמא הבא מחמת חולי אשר החום
בוער בקרבו ושורף כל ליחות ולא יועיל סתם מים להשקיט הצמאון כי
ישרף תיכף רק אולי ריבוי גדול אשר יכבה חולי החום, וכ"כ בארצות יש
ארץ הצמא תמיד למים, כי לא המטיר השם על פני האדמה במקום זה,
והרפואה לזה נאמר בכתוב והשקית ברגלך כגן הירק ויש צמאון הבא
מחולי השמש השורף כל ליחות ולא יועיל סתם המדה של מים הצריך
לגידול אלא ריבוי לרפאות חולי החום והיובש ונוסף לזה כעמיק'לס.
ולשון צחי אשר בתרגום שייך בתרווייהו, מ"מ לא מצינו לשון צי'
בסתם צמאון רק במקום שממה אשר הצמאון מחולי השמש השורף כל
ליחות ולא מצינו לשון צי' במקום ישוב אשר לא המטיר השם במקום
ההוא. וכמ"ש להדיא בשבילי האמונה ועוד חכמי התוכנים גדולי ישראל
אשר הבאתי ואשר לא הבאתי.
ומה שכתב שהם היו קודם שנתגלה ארצות הברית בדרום זה אינו
דאף קודם שנתגלה אמעריקא הי' בדרום ארצות מלאים כל טוב, וזהו מה
שהבאתי מנחמד ונעים וספר הברית דמהות הדרום אשר השמש שורף
שם ויש לה ביאור בספרי התכונה מגדולי ישראל וא' מהם בנחמד ונעים
אשר הבנ"י יעץ ללמוד בספרו.
לישוב הכין השם רפואה לשריפת גזר השם אמנם בארצות אשר
השמש והיינו העננים אשר חוצצים הרבה משריפת השמש ונחלי מים
אשר הכין השם לרפואת תוקפו של שמש ועוד, ובארצות אשר לא גזר
ולא הכין שם השם הרפואות שם השמש בתוקפו ושורף השם לישוב
כל חי וצומח ובצפון מקום הישוב השמש ממוזג ומרפא בכנפי' ומגדל
התבואה ואילו שמת לבך לזה לא היית כותב דמי כעורבא דמייתי נורא
לקיני', ועוד כמה הערות יבוארו ותן לחכם ולבאר א"א מאפס הפנאי.
וכאמור לא כל מדבר זהו סבתה והמדבר הגדול והנורא אשר הלכו
בה ישראל הי' בעצם מהות עפר אשר אינו מצמיח וכפי המבואר בספרי
קודש הוא מטעם שהי' משכן כל שרשי הקליפות שהם הפך ההשפעה
ומ"מ הובא לעיל דבמדבר פארן הי' גידול פראי וידעתי באמת כן גם
מחוקרי הטבע, אמנם לא מפיהן אנו חיים אלא מחכמי ישראל.
ומה ששינה רש"י לשונו בחולין פ"ח ע"א דבמימרא דרב נחמן בר רב
חסדא כתב רש"י ארץ מליחה ובמתניתא אהא דקתני במדבר פירש"י
ארץ צי' שאינו מצמיח המכוון פשוט דבמימרא דרב נחמן בר רב חסדא
מלחה, ארץ היותו מחמת מצמיח שאינו המכסה העפר במהות מיירי
ובמתניתא דקתני במדבר בא רש"י להשמיענו דלא רק מדבר שמהות
העפר שממה אלא אפילו אינו רק ארץ צי' ואילו אמר ארץ מליחה לא
ידענא זה, דבודאי מסתבר כי שרפת השמש עושה מליחה בתרווייהו אלא
מכתב הרה"ג אבד"ק נחלת אהרן קרעמניץ שליט"א
אפרים צבי שמילאוויטשאבדק"ק נחלת אהרן קרעמניץ
ברוקלין יצ"ו
בס"ד
אל כבוד ידידי בן אחותי האברך כמשמעו ומדרשו אב בחכמה רך בשנים מלא וגדוש בתורה ובחכמה
ויראתו קודמת לחכמתו ואין גומרין עליו את ההלל מורינו הרב ר' ..... שליט"א
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט
רע מלמעלה אלא מטר ונעשה גפרית וכו', ועיי"ש בנזה"ק שכתב בזה"ל
וז"ל וימטר ד' וזה מכוון למ"ש בילקוט וארא בענין הברד של מצרים
בתחלה מטר כשירד נעשה ברד שנא' וימטר ד' ברד למה שאין הרעה
דרה אצל הקב"ה המטר הי' יורד והי' הרוח נכנס בו ועושה אותו ברד
וכו' וכ"ה באש שהרוח סערה מערב בו כח אש מן האש היסודי ונהפך
וממילא כה"ג נמי משני הכא בסדום שלמעלה הי' מטר וגפרית לאש
ולמטה נהפך לאש וגפרית וכו' אבל לא לפועל אלא למטה שאין דבר רע
יורד מלמעלה וכו' עכ"ל ויש חולק שם אבל רש"י נקט כהך מ"ד. ומאחר
דגם המלח הי' חורבן הישוב ודאי כי לא ירד מן השמים אלא בירידתו
נעשה מלח ע"י האש השורפת.
בה מצא מציאה מה השגה שום לי אין נ"ד מיומא שהביא ומה
דבודאי נתקיימה גפרית ומלח אבל איך נעשה המלח אינו מבואר כלל
אבל מבואר לעיל שלא ירד מלח מן השמים אלא ע"י שרפת הארץ נעשה
המלח, ועכ"פ למאן דסבר כן וכ"כ רש"י כנ"ל. ומ"ש על החתם סופר מן
המד' ואוהחה"ק דהבאר העלה גנות ופרדסים, י"ל דהי' מעשה נסים ואין
נהנין ממעשה נסים ולכן לא נהנו ממנה, וא"ש ודו"ק היטיב.
והנה ע"כ דברנו מד"ת וכן הוא באמת המציאות בחוש באריזוינע מספר צריכין לגידול הצריכה המים ומלבד מליח, דהעפר יאמא גדול לרחוץ הקרקע מן המלח ועדיין אין הגידול כראוי אלא ע"י הכעמיקעל'ס כמו שהעידו האגריקולטור בפי', וגם הם הביאו זאת מן הפרופעסער שלהם, וגם העיד בפי' במכתבו שע"י חום הקלימאט עלול מי ההשקאה להפך למלח אלא שהוא מושגח )געמענידזשט(, מתאמרא משמי' דהרה"ק משיניאוו זי"ע אם אומר לך א' שהוא
בעל תשובה קודם תאמין שהי' בעל עבירה רח"ל והבן.
ואותו הפראפעסער כחו יפה לא רק על השגחה אלא גם להורות הוראה ומורה ובא אשר כח המלח אין לה פעולה על העיסה, ומי אלא נתיבותי' נודע לא אשר חימוץ בהלכות לשופט אותו שם ברוה"ק של חכמי הש"ס ולומדי תורתם לשמה, ועצם השתמשות פורה הוא שורש בעיסה המלח כח על פראפעסער בעדותו של ראש ולענה, ודבריו לא מעלה ולא מוריד, וכבר דברנו בזה בלוחות הראשונות דבודאי יש לחוש ואין להשנות ומ"מ אוסיף לאמר כי הפלגת
הסאדיעם מכחישו ואבארו, הנה הד"ח בת' ח"ב או"ח סי' ל"ט הקשה על המעי"צ דס"ל שמחמץ קודם שנגמר אלא אגב מדלייהו לא מחמצי
ותמה עליו דהא עשו פעולה בהחטים דחזינן שנגדל התבואה ע"י וא"כ
כמו שעשו המים פעולתן לגידול התבואה כמ"כ נמי עשו המים כח לחמץ
והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"
א פרייליכן פורים!
ותמצ
ע אנ
ריז א
מאיו
125
ה'ון
ליג
אח"ד שה"ט, בראשית דברי אפתח בדברי התנצלות על שאני חוזר
אודות במכתבים שליט"א הגאונים הרבנים של פתחם את ומשחר
השערוריא בענין חיטי יאמא אריזאנע, לאחר שכבר כתבתי בזה וביררתי
מכיון אולם העעל"ט, הפסח חג מקודם עוד בארוכה להלכה זה ענין
שלדאבונינו הוסיפו לפרסם בזה דברים שאין להם שחר, וגרמו בזה בלבול
המוחות בקרב הציבור, לכן הנני בא עוד הפעם בכתובים, ולבאר הדק
היטב בירור ההלכה והמציאות בנידון זה.
והיה כאשר ישאל השואל, מה תועלת בפרסום בירורים נוספים בענין
זה, הלא כבר חלפו עברו ימי החג, וגם אלו אשר בעוה"ר השתמשו בחיטי
יאמא אריזאנע, את אשר נעשה אין להשיב, ואם כן מה יועילו בירורי
הדברים על דבר שכבר עבר זמנו.
נחיצות ואדרבה אדרבה כי הוא, כך לא דבר של לאמיתו אמנם
מיוחדת יש לדברים הללו מכאן ולהלאה, כי עת הזמיר הגיע, ועוד מעט
בחדשי הקיץ הבעל"ט יעסקו ישראל קדושים עוה"פ במצות קצירת חיטים
לחג הפסח דשנת תשע"ב הבעל"ט, ושוב יעלה דיון זה על שלחן מלכים
מאן מלכי רבנן, ואם כי עד עכשיו היה הדיון על ענין של 'דיעבד' לאחר
שכבר קצרו משם בשנה שעברה, והיה בזה הפסד ממון מרובה וטירחא
יכול המתעקש לטעון שצריכים להפוך קצת בזכותם, והיה וכו' דגופא
אולם מכאן ולהבא הרי הוא בגדר של 'לכתחלה', ואם כן פשיטא שאין
בזה שום צד ונטיה להקל.
ולכן הנני משלח למע"כ הרבנים הגאונים שליט"א מכתב שערכתי
בנידון זה, שבו ביררתי הדבר כשמלה בעז"ה, ומצורף לזה כתבי מומחים
בשדה האגריגוקלטור, המתארים את סדר זריעת וגידול חיטים ביאמא
אריזאנע, וכל המעיין בם ישתומם עד כמה הדברים פשוטים וברורים,
שנתברר בלי שום ספק שהקרקע והמים ביאמא אריזאנע מלוחים המה,
ידי על הן נתאשר זה וכל הקרקע, פני על מלח של שכבה ונשאר
בעל ובהודאת המומחים, בכתבי וגם בעיניהם, שראו נאמנים עדים
ולכן בפנים, הקורא יראה כאשר ועוד, ועוד, המתירים, להרבנים דין
דבר פשוט שמוטל על כל אחד ואחד שיש בידו להשפיע, להודיע לאלו
לקצור ימשיכו לא שח"ו להזהירם אריזאנע יאמא בחיטי שהשתמשו
ביאמא אריזאנע, ויהיה חלקו ממזכי הרבים שאין חטא בא על ידם.
אמנם ברצוני להעיר נקודה חשובה, כי ישנם כמה מהרבנים הגאונים
שליט"א אשר מרוב ענוונתנותם אומרים לנפשם כי לא יועילו דבריהם
לעורר את הציבור על המכשול הגדול שיש בחיטי יאמא אריזאנע, דהלא
חוות דעתם של הרבנים הגאונים שליט"א שחיטי יאמא אריזאנע אסורים
הם ידועה היטב בקרב הציבור, ואם כן ממה נפשך, אותם שכבר מצייתים
לפסקם של הרבנים הגאונים שליט"א ולא השתמשו בחיטים הללו עד
עכשיו, בלאו הכי לא יפרצו בזה ח"ו, רק יחזיקו בזה גם להבא בעז"ה
שנהגו כמו גשמים מי על גדלים שהחיטים במקומות ורק אך לקצור
כבר שלדאבונינו מי גיסא, ולאידך זי"ע, הקדושים ורבותינו אבותינו
התרגל ליקח מחיטים הללו, לא יועילו לכאורה מה שיפרסמו את ההלכה
והמציאות, כי הוא ימשיך להתעקש ולא יועילו לו שום טענות והוכחות.
חדא בדבר, תשובות ושתי צודקת זו טענה שאין הוא האמת אך
מצות לקחו שעברו שבשנים אף דעל למאות אנשים ראינו שלהדיא
שגדולי בראותם זו בשנה זה כל עם אריזאנע, יאמא מחיטי שנאפו
התורה וההוראה התיצבו בשער ופרסמו דעתם שחיטי יאמא אריזאנע
אסורים המה, תו לא נשתמשו בזה, רק לקחו מצות שנאפו מחטים שגדלו
על מי גשמים, וכל גידולו הוא על דרך שראינו במשך כל הדורות.
וכבר נודע בשער בת רבים, כי זכינו לכל זה על ידי מה שהרבנים
הגאונים שליט"א, אשר אלפי ישראל הולכים לאור הוראתם, גילו דעתם
שאסור לאכול בחג הפסח מצות שנאפו מחיטי יאמא אריזאנע, ואף שכמה
מבין הרבנים הגאונים שליט"א לא ביררו את הענין לעומקו ולרחבו כדי
לשואלים, שבודאי שומר דעתם גילו מקום ברורה, מכל הלכה לפסוק
נפשו ירחק ממצות שנאפו בחיטי יאמא אריזאנע, כי במקום שיש למצוא
מצות כשרות למהדרין בלי שום חשש ופקפוק, מי פתי יסיר הנה ליקח
מצות שרובץ עליהם איסור חמור מפי גדולי הפוסקים שליט"א, ודבריהם
קימו רובם ישראל, שרוב אמוני ציבור שלומי כביר אצל רושם עשו
וקבלו עליהם פסק דינם של הרבנים הגאונים שליט"א, ולא נגעו במצות
הללו כלל וכלל.
הרבנים גדולי מפי שיצאה ההוראה כנפים לה עשתה ובמיוחד
שליט"א, שאף אברך הסמוך על שלחן חותנו, אסור לו לאכול על שלחן
חותנו מצות שנאפו מחיטי יאמא אריזאנע, רק צריך להביא עמו מצות
לנו המקובלת דרך על גשמים מי על שגדלו מחיטים שנאפו כשרים
מאבותינו ורבותינו זי"ע, ויזהר שגם ילדיו הקטנים יאכלו רק מן המצות
מכתב הרה"ג אבד"ק דאראג שליט"א להרבנים הגאונים
אסרו חג הפסח שנת תשע"א לפ"ק
שלום וישע רב אל מעלת כבוד הרבנים הגאונים הצדיקים שליט"א גודרי גדר ועומדים בפרץ, יהי ה'
אלקינו עמנו כאשר היה עם אבותינו, להקים עולה של תורה ולהעמיד הדת על תלה מתוך נחת והרחבה
˘˙Ú˙˘˜"˘Ú˘˙""˜
Â˙ÂÂÂ"Â˙Â˙ÂÂÂÂÂ
""ÂÂÂ˙ÂÂ"˙
Â˙Â˙ÂÂ˙Â"˙ÂÂ
""˜˜
RABBI A. LAUFER 25 Ross St. Brooklyn N.Y. 11211
718-388-5080 – Fax. 388-4207
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט
לחתום יכול מלח, טעם בהם נרגש אריזאנע שחיטי בפירוש שהודה
על מודעה שכתוב בו שדברי המציאות שפרסמו האוסרים בענין חיטי
אריזאנע אינם נכונים, הלא הוא בעצמו הודה על זה, ורק סובר שיש
להתירם, ואם כן היאך יכולים להונות ציבור גדול של יראי ה' הרוצים
להדר במצות, ואינם רוצים להיכנס בשאלות חמורות הנוגעים לאיסור
חמץ בפסח ה"י.
מראשי אחד מאת ששאל אחד מאברך שמעתי כבר הזה וכענין
יתכן להתיר חיטים כאלו הלא הוא בעצמו ביחד עם החותמים, היאך
חבירו טעמו את החיטים, והרגישו בהם טעם מלח, וענה לו הרב, שמה
שמרגישין איננו 'מליחות', רק איזה 'חריפות' שישנו בחיטים הללו עכ"ד,
והדברים הללו מרפסין איגרא, דאם כן מדוע מעלימין כל זה מהציבור,
וצד האוסרים מסלפים את המציאות, וכותבים שאין כאן שום שאלה
הלא יכולים לכתוב שעל פי דעתם מותר להשתמש עם החיטים אף על
פי שנרגש בו מליחות, וכשכותבין שאין הדברים נכונים במציאות הלא
נעשה בזה עוולה גדולה מאוד לציבור המדקדקים שבודאי כאשר ישמעו
שיש כאן מחלוקת בהלכה, יענו ויאמרו מה לי ולצרה הזאת, ובטח לא
ישתמשו בחיטים הללו בחג הפסח.
יתבררו ויתלבנו הדברים בצירוף שני הצדדיםוכבר גיליתי דעתי כמה פעמים שהנני מוכן ומזומן לישב עם כל רב
ותלמיד חכם יהיה מי שיהיה ולברר לו הדבר כשמלה ביותרת הכבוד,
כידוע שהנני נמצא בקשרי ידידות עם כמה מהרבנים המתירים שליט"א,
ומעולם לא פגעתי חלילה בכבודם, ותמיד כשאנו נפגשים אנו שואלים
איש לרעהו לשלום בכבוד והערצה, ומדוע לא ישבו ביחד לדון בכל פרטי
ההלכה והמציאות של שאלה זו עד שיצא הדבר לאורה בעזהשי"ת. וכבר
היו כמה תלמידי חכמים שהבטיחוני שישבו עמי כדי לברר הדבר ביחד,
אך מעולם לא הגיעו, והדבר כואב מאוד מדוע בדבר חמור כזה לא ירצו
לברר הדבר ביחד, כדרך שנהגו אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע לאורך
כל הדורות, ועל ידי זה יתבררו כל הספיקות ויצא האמת לאור עולם.
ובאמת כי בכל שנה ושנה הנני מבקש מצד המתירים, שיסכימו ללכת
ביחד לאריזאנע, ולהתבונן מקרוב בכל פרטי הזריעה, הגידול, וההשקאה
בלי שום ספיקות, לאורה להוציא את האמת כדי שיוכלו שנהוג שם,
אולם מעולם לא נענו לבקשתי, ותמיד מדחים עם אמתלאות אחרות, וכך
נדחה הדבר משנה לשנה, ועדיין לא זכינו שיתבררו הדברים מקרוב על
ידי שני הצדדים ביחד באופן שלא ישאירו שום ספק.
וכמו כן בקשתי והפצרתי כמה פעמים, שאני מוכן ומזומן לילך עמהם
ועל כולנו, במעמד אריזאנע מיאמא החיטים שיטעמו קפילות לשלש
ידי זה נוכל לשמוע במו עינינו את חוות דעתם, אם מרגישין טעם מלח
בחיטים או לא, ועל זה ענו שאינם מסכימים לזה, רק שהם ילכו לבדם
את שטעמו הקפילות בשם אמרו כשהלכו כך ואחר קפילות, לשלש
החיטים ולא טעמו בו שום טעם מליחות, אולם הנני יודע בבירור מאחד
שהיה שמה, שהם אמרו דהן אמנם שלא מורגש בהם טעם 'מליחות',
אבל טעם 'חריפות' שפיר נרגש בהם עכ"ד, והקושיא נשאלת, מדוע לא
מפרסמים זה בקרב הציבור, רק הולכים ואומרים שאין בחיטים הללו שום
טעם שונה משאר החיטים הגדלים על מי גשמים.
כלל, דעתי על עלתה לא המערכה, בתחילת כי אגיד, והאמת
שיהיה בכלל ויכוח על פרטי המציאות של חיטי יאמא אריזאנע, כי כל
הדברים שהעליתי בזה הם דברים פשוטים וברורים שאין עליהם חולק,
בענין קצירת החיטים עוסק לי שבע שנים שהנני ובריך רחמנא שזה
והמסתעף, והוצאתי לאור כמה ספרים וקונטרסים ומכתבים וכו' לבאר
ענין זה והמסתעף, וכל הקוראים בהם יתנו עדיהן ויצדקו שאין בו פרט
אחד מתיאור המציאות שאיננה אמת לאמיתה, ושמעתי שגם הרבנים
המתירים בעצמם מודים לזה, ואם כן מדוע לא נשב ביחד ולברר שאלה
זו כמו שהיה נהוג בקרב ישראל כל הימים.
יוסיפו עוד לקצור חיטים ביאמא ולא ותקותינו חזקה שיחזרו בהם
שקבלנו באופן שמה גדלים שהחיטים במקומות יקצרו רק אריזאנע,
מאבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע, אמנם אם יתעקשו עוד לקצור שם, אזי
כדי שיתבררו הדברים על בוריין ולא יוכלו להעלים את מציאות הדברים,
הנני חוזר ומבקש שיסכימו צד המתירים ליסע ביחד עמי לאריזאנע, וכדי
שיצא הענין לאורה בלי שום טענות ומענות, יעשו כעין זבל"א, דהיינו
שיסע רב אחד מצד המתירים, וכמו כן יסע מצד האוסרים רב אחד שיש
לו מומחיות עשרות בשנים והיה לו שימוש אצל גדולי ישראל הקודמים,
ואני מוכן לסדר ההוצאות הכרוכים בזה, ובעז"ה כאשר יהיו שמה יוכלו
לראות עין בעין את כל מציאות הדברים, ויוכלו למסור לכל הציבור מה
לפסוק הלכה ברורה ויוכלו הרבנים הגאונים שליט"א בעיניהם, שראו
בענין חיטי יאמא אריזאנע, ולא יהיה המציאות שנוי במחלוקת.
אמנם כדי שיוכלו לברר הענין על נכון, מובן מאליו שאי אפשר ליסע
בזמן הקצירה לחוד, שהרי אז כבר לא רואים כלום מאופן ההשקאה,
רק צריכים להיות שם לכה"פ בפעם האחרונה שממלאים את השדות
ב'פלאדעד איריגעישאן', ומני אז, יבקרו שם לכה"פ פעם בשבוע עד זמן
הקצירה, כדי שיוכלו לראות מקרוב כל המתרחש בשדות בתקופה זו, ועל
ידי זה יוכלו בעז"ה לברר מציאות הדברים לעין כל, בלי להשאיר שום
ספיקות. כי מה תועלת יש כאשר שולחים שמה רבנים רבים עם פרסום
גדול ותמונות וכו' בשעת הקצירה, כאשר כבר נגמר כל סדר הזריעה,
הגידול, וההשקאה, הכי הערעור על חיטי אריזאנע הוא על אופן קצירתם,
הלא אנו דנים כאן על כל משך סדר זריעת החיטים וגדילתן, ואם כן
במקום שמוציאים הוצאות רבות כדי לכלכל את נסיעות הרבנים שליט"א
לשם בשעת הקצירה, טוב יותר שילכו שמה שלשה רבנים לבד בשעה
שיראו מה יפרסמו והמה החיטים, גדילת סדר לראות יכולים שעדיין
בעיניהם, והכל על מקומו יבוא בשלום.
ולתקן יכולים לפעול ונכפיל בקשתינו, כי מי שיש לו הצעה היאך
כוחינו לעשות בעז"ה, ובעז"ה נשתדל בכל יכול לפנות אלי זה, בענין
ובמיוחד אבקש ממעכ"ת שליט"א לאחוז מעשי אבותיכם בידיכם, כי זה
לפנים בישראל בכל פעם שהיה פירצה בכרם בית ישראל, או דבר חדש,
נהגו לכתוב כדת של תורה גלוי לכל העמים ונעשה מזה תורה שלימה
והוראה לדורות, עד כמה צריכין להתרחק מכל ענין אשר ריח חדשות
נודף ממנו, ובעז"ה יצא מזה תועלת גדולה מיד ולדורות. ואקוה שיכנסו
דבריי באזניכם, ולא יעלה על לבכם לומר מה אני שיהיו דברי נשמעין, כי
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט
בחנות גראסערי, ולא היה כתוב כלום על הקופסא אודות מקור מוצא
החיטים, אולם לאחר ששמע שבית אופה ההוא משתמש בחיטי יאמא
לו וקנה מצות אחרות, אך רצה לשאול אם מותר אריזאנע הלך מיד
להחזיר את המצות להחנות, או דילמא שמא יש לחוש שיחזור וימכרנו
לאיש אחר ויהיה בזה משום 'לפני עיור לא תתן מכשול' – כך שאל לפי
תומו. ואמרתי לו, שלפי ידיעתי כל החנותים מלאים וגדושים עם מצות
הללו, ואם כן אין בזה משום לפני עיור, כי מאחר שבלאו הכי ישנם מצות
כאלו די והותר שאינם יכולים למוכרם, אין כאן בית מיחוש, כי המצות
שהוא יחזיר אינם לא מעלים ולא מורידין.
לאפרושי מאיסוראאפיה בתי אלו על רמיא שחיובא אלה: מדברינו היוצא תמצית
שמוכרין מצות שנאפו מחיטי יאמא אריזאנע, לכתוב על הקופסא גלוי
לאור שההולכים כדי אריזאנע, יאמא מחיטי נאפו שהמצות ומפורש,
שנאפו מצות מלקנות ונזהרים שליט"א הגאונים הרבנים של פסקם
מחיטים הללו, ידעו להתרחק ממצות אלו, וחלילה לא יקנו אותם בלא
יודעים.
הדפיסו כתבי פלסתרובעוה"ר ירדו מדחי אל דחי, כי בראותם שישראל קדושים מבחינים
ביתם מצות שנאפו בתוך להכניס רצונם ואין אילן, לקלא בין תכלת
באופן המנוגד למסורת אבותינו ורבותינו, הוציאו לאור מכתבי פלסתר
הנקובים בשם 'שגיון לדוד' שנכתבה על ידי קלים וריקים, ויושבי קרנות
וכל איסור, ומחמת מיאוס מחמת מוקצים דבריהם וכל בה, מתענגים
כולה הוצאת שם רע ובזיון תלמיד חכם באופן בזוי מאוד ה"י. וגם שמעתי
שאף בקרב הציבור שלהם נעשה מהומה על שנמכר כתבי פלסתר הללו
בבתי מדרשות שלהם, כי כל מי שיש לו עדיין זיק של יראת שמים נפשו
סולדת מכתיבה שפלה כזו.
הודאת בעל דיןובאמת שכל דבריהם מופרכים מעיקרא עד שאין להיטפל בהם, ואין
בנוגע אחדים פרטים להבהיר ברצוני זה כל עם אך רוח. לדברי קץ
לקונטרס הנ"ל.
הם הדפיסו הללו, פלסתר כתבי שנדפס מקודם ימים איזה חדא,
בעצמם בקול רעש גדול שיש להם מכתב מהרה"צ מבאסטאן שליט"א
אודות הקצירה באריזאנע בימי מרן רביה"ק זי"ע. אך כבר הוכחנו אז
בבירור גמור שאין משם שום סרך ראיה, ואדרבה מדבריו מוכח להדיא
שקצרו אז דוקא במקומות שעד זמן הקצירה יורד שם גשם כרגיל. וראה
זה פלא כי בכתבי פלסתר הללו אכן לא חזרו והדפיסו את המכתב הנ"ל,
יודע היטב להבחין בין יאמא בראותם עד כמה מגוכך הדבר והציבור
אריזאנע לטוסאן אריזאנע. וזה ראיה נוספת עד כמה הם בעצמם יודעים
שאי אפשר להטעות את הציבור בדברי שוא והבל.
מתי הוא 'זמן גידול החיטים'ועוד ברצוני להדגיש כאן נקודה נחוצה מאוד, כי המתירים מביאים
ראיה מהמודעות של קהל יטב לב דסאטמאר שנדפסו במכ"ע 'דער איד',
ובגליון 'המאור' בשנות תשכ"ז – כ"ט כשלקחו החיטים ממדינת אריזאנע,
יורדים שם גשמים כל משך ושם מבואר שמעלת אריזאנע הוא שאין
'זמן גידול החיטים', ומזה רוצים לפשוט שלא זו בלבד שאין יורדים שם
גשמים בשעת הקצירה, רק גם אין גשמים יורדים שם במשך כל ימות
השנה מתחילת הזריעה ועד סופו.
אמנם האמת הוא שזה טעות גדול מאוד, שהם מנסים לבלבל בזה את
הציבור שאינם מכירים סדר ואופן גידול החיטים. דהנה, החיטים נזרעים
בתקופת החורף, אך אין מתחילים לצמוח עד יומי דניסן שאז הניצנים
הארץ. פני על קטנים עשבים צמיחת לראות ומתחילים בארץ, נראו
ו' טפחים, - ה' לגובה עד ליגדל אייר מתחילים הקנים דחודש וביומי
ועדיין לא צומחים בהם החיטים רק הם קנים בעלמא, ורק ביומי דסיון
מתחילים החיטים עצמם לצמוח בתוך השבלים, וזמן גדילתם נמשך כד'
וה' שבועות משעה שהתחילו החיטים לצמוח, עד שקוצרים אותם בימי
תמוז. ונמצא שכל הזמן שהחיטים נמצאים על פני השדה הוא לא יותר
מארבע עד חמש שבועות לערך.
ולפי זה מובן, דמה שכתוב במודעות הנ"ל שאין יורדים גשמים בשעת
'זמן גידול החיטים' הכונה בזה שאינו יורד גשמים בזמן קצר הנ"ל, אבל
אין בזה שום משמעות שאין גשם יורד במשך כל זמן הזריעה, ואדרבה
ממה שנאמר שם שאין יורד גשמים ב'שעת גידול החיטים', מוכח להדיא
שבשאר זמנים אכן יורד גשם, והחיטים גדלים על מי גשמים בלי שום
שינוי מהחיטים שהשתמשו בהם אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע בכל
הדורות, וכל זה ברור למבין בלי שום ספק.
ובאמת כל מה שמצליחים לטשטש בזה את דעת הציבור הוא רק
בשביל שסתם אנשים אינם יודעים הידיעות הנחוצות בסדר גידול החיטים,
ודין גרמא שמתבלבלים מכל מה שאומרים להם, אך מי שהוא בקי קצת
ואדרבה ראיה, התחלת שום מכאן שאין יודע החיטים גדילת בטבע
מנוסח המודעה עוד משמע להיפך, וכמו שכתבנו.
ובעז"ה עוד נשוב לבאר ענין זה וכל המסתעף מזה בארוכה במכתב
המיוחד לזה, ויתברר הדבר באריכות, בראיות שאין עליהם תשובה.
*
וכדבר הזה ממש, הוא מה שתלו עצמם בדברי שו"ת שבט הלוי )סוף
סי' נ'( שכתב וז"ל: כבודו כתב מהשאלה, דהמדובר כאן בחטים שברור
שלא נפלו עליהם גשמים לעולם והם הכי מהודרים, אם כן מצד חימוץ
ותערובת אין מקום לדון כאן עכ"ל. הנה כל בר בי רב הרגיל בספרי
הפוסקים יודע שכאשר הפוסקים העוסקים בהלכות כשרות החיטים לחג
הפסח, מזכירים ענין נפילת גשמים על החיטים, כונתם לנפילת גשמים
לאחר שנתייבשו החיטים וראויים לקצירה, ואין כונתם כלל לומר שלא
נפלו מים על חיטים הללו מתחילת הצמיחה, וכל זה פשוט וברור שאין
מה לפלפל בזה, אולם אפילו לפי דבריהם שמשמעות דבריו הוא שלא
ירדו גשמים על החיטים הללו כלל וכלל, לכל היותר יש לפשוט מכאן
שלקחו חיטים ממקום שאין גשמים יורדים בשעת גידול החיטים עצמם,
דהיינו מזמן שהתחילו החיטים לצמוח בתוך השבלים ועד זמן הקצירה,
כתב שהרי כלל, גשם זו בשדה ירד שלא בזה הכונה שאין ופשיטא
במפורש דמיירי כאן ב'חיטים' שברור שלא נפלו עליהם גשמים וכו'.
וכן הוא במה שמביאים ראיה משו"ת קנין תורה )סי' פ"ג( שמביא
דברי השואל שיש הידור בחיטי אריזאנע מאחר שכמעט אין יורדים שם
גשמים ולפיכך לא שכיח בהו מצומחות ומבוקעות עיי"ש, והנה כי כן, גם
הנידון שם הוא לומר שמאחר שכמעט אין גשמים יורדים שם על החיטים,
לפיכך לא שכיחי בהו מבוקעות או מצומחות, ואף הוא לא נחית כלל אם
החיטים גדלים בלי מי גשמים או לא, רק התייחס למה שנוגע לענין חשש
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט
והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"
א פרייליכן פורים!
ותמצ
ע אנ
ריז א
מאיו
131
ה'ון
ליג
תהלוכות בית האופה. ופוק חזי מאן גברא רבא קמסהיד עליה ה"ה פוסק
הדור מרן הגאון בעל מנחת יצחק זצ"ל שכתב בהסכמתו לשו"ת מנחת
דוד וז"ל: הנה זה זמן רב אשר מכיר אני את הרה"ג חו"ב טובא יו"ש
מוה"ר דוד הכהן ראזענבערג שליט"א מברוקלין וכו' וראיתי כי יורד הוא
ולברר הלכה ויודע לפלפל בדברי הש"ס והפוסקים לעומקו של הלכה,
למעשה, ועכשיו שלח לי איזה כרכים עם חדושיו להלכה למעשה בענינים
העומדים על הפרק, וראיתי את אשר כתוב עלי ספר בירור כמה ענינים
בהשכל ודעת תורה וכו' ורבים ילכו לאורו, ויורה להם הדרך ילכו בה עד
כי יבוא לציון גואל צדק בב"א, עכ"ל.
אולם בנוסף לזה, זכה בית האופה לעמוד תחת השגחתו התמידית
פריעדמאן מנשה חיים ישראל רבי המפורסם הצדיק הגאון כ"ק של
מסדר ופרט פרט כל על בעצמו שמפקח סאטמאר, ראב"ד שליט"א
האפיה, ושואלין אותו כל דבר כקטון כגדול. ובנוסף לזה עוד שולח מידי
שבוע בשבוע את בנו הרב הגאון המפורסם ר' לייבוש שליט"א דומ"צ
הוראותיו פי על נעשה דקהלתינו, לפקח על עסק האפיה שיהיה הכל
על צד היותר טוב, וגם כ"ק אדמו"ר מסאטמאר שליט"א מבקר שם מדי
שבוע בשבוע, ובמשך כל חדשי החורף בית האופה פתוח מדי יום ביומו
כבר שליט"א ומפורסמים חשובים רבנים והרבה ומבקש, שואל לכל
אופים שם במשך עשרות בשנים ביחד עם אנשי קהלתם, לשביעת רצון
יראי ה'. ואינו מובן כלל היאך יכולים להוציא כתבי פלסתר על ת"ח
וגדול בתורה ויראת שמים כהגאון הנ"ל שליט"א.
*
הרבנים מאת מכתבים שני הנ"ל פלסתר בכתבי נתפרסמו עוד
הלוי שבט אב"ד שליט"א וואזנער בנציון רבי הרה"ג ה"ה הגאונים
במאנסי נ.י., והרה"ג רבי ישראל צבי ברוידא שליט"א רב דקהל שערי
אורה, ועורכי כתבי פלסתר הנ"ל העמידו את מכתביהם לבסוף, כהדין
גרמיזא הבאה לאחרונה, ואין כאן המקום להאריך ולהשיב על הפרטים
שנזכרו במכתבים הנ"ל, ובעז"ה עוד אחזור פרשתא דא, במכתב מפורט
שאכתוב אל מע"כ הרבנים הנ"ל שליט"א, להוכיח עד כמה שגו ברואה.
אך נקודה אחת אזכיר כאן, כי מכתב הרה"ג אב"ד שבט הלוי שליט"א
מיועדת אלי, אמנם לאמיתו של דבר שלא שלח מכתב זה לידי כלל, לא
באופן אישי ולא על ידי פעקס וכו', ונתפרסם רק בהכתבי פלסתר הנ"ל,
ולא זו בלבד אלא שכתב בזה"ל: "ובפרט שגם מע"כ ביקש והפציר בי
כמה וכמה פעמים" עכ"ל, במקום שלא דיברתי עמו אפילו פעם אחת,
וד"ל.
צריכים לעשות כל טצדקי לאפרושי מאיסוראוהנה, לאחר חג הפסח התקשר עמי הגה"צ רבי שמחה ישראל בלום
שליט"א אב"ד תולדות רפאל קאשוי ואמר לי שצריכין ליתן שבח והודיה
שנאפו מצות מאכילת ישראל אלפי רבבות ניצלו שבעז"ה להשי"ת
מחיטי יאמא אריזאנע, וגם זכינו לראות במו עינינו עד כמה נשמרים
בשמירה עליונה מן השמים, כאשר הולכין בדרך הסלולה לנו מפי הצדיקים
הקודמים זי"ע, כי אותם שנטו מני הדרך וחידשו להם דרך חדש בקצירת
ביאמא שקצרו שהאנשים גם ומה מאוד, חמור באופן נכשלו חיטים,
אריזאנע מזלזלים בצדיקים הקודמים, ובאים להטיל מום בקדשים כאילו
שהם לא היו יודעים ומכוונים כראוי להאכיל לבני ישראל מצות כשרים
ומהודרים לחג הפסח רח"ל מהאי דעתא, ואדרבה נהפוך הוא כי בעוה"ר
נכשלו המה באופן חמור מאוד, ובפרט לאחר שבשנה זו נתברר באופן
ברור וגלוי שאי אפשר להכחישו, שהמים שבנהר קאלאראדא שמשקים
ממנו את השדות ביאמא אריזאנע מלוחים הם, ומשאירים שכבה של
מלח על הקרקע לאחר ההשקאה, וכן הקרקע מלוחה היא וכו' וכל זה
נתברר ונתאמת בלי להשאיר צל של ספק, ואם כן זה מחסדי השי"ת
עלינו שזיכנו לעורר את בני ישראל שינזרו עצמם מחיטים פסולים הללו.
אמנם לעומת זה עורר הגה"צ הנ"ל שליט"א, שעיקר פרסום הדברים
בקרב הציבור, הרי נעשה על ידי ה'ביילאגע' שפרסמנו בעיתון החרדי
'דער איד', ועל ידי זה הגיעו הדברים לרבבות שלומי אמוני ישראל בכל
נמצאים שעדיין בחשבון, ליקח צריכים גיסא מאידך אך כולו. העולם
גדר בעדם שלא ובני תורה, שגדרו ה' יראי גדול של במחנינו ציבור
להכניס בביתם שום עיתון יהיה מה שיהיה, ודין גרמא שלא הגיעו להם
כל פרטי הדברים, ועד היכן חמור הדבר של השתמשות בחיטי יאמא
אריזאנע לחג הפסח, ואכן שמועה שמענו מכמה אנשים שנכשלו בשביל
זה באכילת מצות הללו בחג הפסח.
וסיפר הגה"צ הנ"ל, שהיה מעשה בבן תורה אחד הי"ו, שבסוף החג
היה לו מחסור במצות, ולפיכך השתמש ביום אחרון של פסח במצות
שנאפו מחיטי יאמא אריזאנע, והרגיש בהם טעם של מלח וכאב לו מאוד
הדבר. וכן אירע בבית אחד שכאשר אכלו הכזיתים בליל התקדש חג
הרגישו בני הבית שישנו טעם מלח במצה, וגם הם לא ידעו מעיקרא
עד כמה חמור הדבר, וכאשר יסופר באריכות במכתב אשר שלח ידו
שנית הגה"צ הנ"ל לבאר בכל פרטי המציאות וההלכה של חיטי יאמא
אריזאנע, ועומד להופיע בעז"ה בקרוב.
ולפיכך עורר הגה"צ הנ"ל שליט"א כי אם ח"ו ימשיכו בשנה הבעל"ט
להשתמש בחיטים הללו, חיובא רמיא לפרסם בעז"ה בכל היכולת ובכל
האופנים האפשריות, שאין להשתמש במצות כאלו, ולא ינוחו ולא ישקוטו
עד שנזכה להביא ידיעה זו בלשון הקודש ובשפת אידיש לכל בית יהודי,
עד שידעו כולם מקטן ועד גדול חומר הדבר.
ובנוסף לזה הציע הגה"צ הנ"ל דכדי למנוע כמה מהמכשולות שאירעו
בשנה זו על ידי שקנו מצות בבתי אפיה שמוכרים מצות שנאפו מחיטי
'מפרסמין עושי מצוה', לפרסם יאמא אריזאנע, לכן מן הנכון בבחינת
בעז"ה רשימה מפורטת מכל הבתי אפיה שאופים מצות לאחב"י המדקדקים
בכשרות, ומשתמשין אך ורק בחיטים מהודרים שגדלים על מי גשמים
על דרך שנהגו אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע, ולעומת זה לפרסם גם
שמות הבתי אפייה שמשתמשין בחיטי יאמא אריזאנע, ובעז"ה יהיה בזה
תועלת גדול להציל נפשות בני ישראל מלהיכשל באיסורים חמורים ה"י,
דזה ברור כי שום יהודי אשר יראת ה' נוגעת בלבבו אין ברצונו ליקח
מצות שגדולי התורה והיראה אשר אלפי ישראל הולכים לאורם אומרים
הקודמים הצדיקים רבותינו על לעז גם שמוציאים ומה לאוכלם, שלא
האמיתיים זי"ע, כאילו שהם לא הידרו ח"ו אחר מצות מהודרים שלפי
שיטת המחבר הם אסורים, וצריכים לברוח ממחשבה זו כבורח מהאש
הבוער, וכל היראים את דבר ה' בודאי שיקחו רק מצות כאלו שהשתמשו
בהם אבותיו ורבותינו מדור דור זי"ע, עכת"ד הגה"צ הנ"ל שליט"א.
אמנם תקותינו חזקה שלא יגיעו הדברים לידי כך, וילמדו תועים בינה,
ומודים דרבנן היינו שבחייהו, ולא ימשיכו לקצור ביאמא אריזאנע, רק
במקומות שגדילים על מי גשמים כמו שנהגו אבותינו ורבותינו הקדושים
זי"ע במשך כל הדורות.
אל נא אחי תרעווטרם אכלה את דברי, יהיו נא דברי לרצון לפני כל קהל עדת ישראל
שנתגדלו בדרך הסלולה לנו מאבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע, ומיום עומדם
על דעתם השרישו בהם התבטלות והכנעה לפני הצדיקים הקודמים זי"ע,
וכל משאת נפשם הוא להידבק בדרכיהם וללכת באורחותיהם המביאים
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט
לך', ואמר, לא לבד מה שקבלת על עצמך, אלא אפי' 'איש אמו ואביו
תיראו' לקיים מה שקיבלו הם על עצמן, ולא לבד בשארי דברים אלא
אפי' 'את שבתותי תשמורו' מה שהוא רק ענין שביתה וביטול מלאכה
נמי ישמרו קבלת אבותם עכל"ק.
ועל פי דרכו בקודש של החת"ם סופר זי"ע, שהפסוקים דהכא מיירי
שלא לשנות ממסורת אבותינו ורבותינו, נפרש סמיכות הפסוקים קדושים
תהיו וכו' איש אמו ואביו וכו', דהנה הפסוק 'קדושים תהיו' בא לומר
שחייב כל איש יהודי לקדש עצמו במותר לו כמו שהאריך בזה הרמב"ן
בקדושה ולהרבות וסייגים, גדרים להוסיף רמיא שחיובא והיינו ז"ל,
וטהרה כל אחד ואחד כפי השגת ידו, ואם כן יתכן שיהיו אנשים אשר
בבואם לקדש עצמם ולהוסיף חומרות וגדרים, ירצו להתחכם על אבותיהם
הקדושים, ולהחמיר באופנים חדשים שהם נגד קבלתינו ומסורתינו, ולכן
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט
חוצה אל אור הלבנה, והנה שם כתוב פירוש 'ויהי ערב ויהי בקר' והוא
אומר, כי כאשר היה בקר יום שני, אז עלה יום אחד שלם, כי הלילה
הולך אחר היום. וכמעט קט קרעתי בגדי בראותי זה הפירוש הרע, וגם
קרעתי זה הפירוש, כי אמרתי טוב לחלל שבת אחת, ולא יחללו ישראל שבתות הרבה אם יראו זה הפירוש הרע, גם נהיה כלנו ללעג ולקלס בעיני הגוים, ואתאפק בעבור כבוד השבת, ואדור נדר אם אתן
שנת לעיני אחר צאת יום הקדוש, עד שאכתוב אגרת ארוכה לבאר מתי
ראשית יום התורה, להרים מכשול ולהסיר פח ומוקש וכו' עיי"ש בארוכה
שהאריך בזה, ובאוחה"ק על הפסוק הנ"ל מזכיר מעשה זו, והובא גם כן
בספה"ק דברי יואל )פר' בראשית דף ק"ו(.
והנה מעולם היה הדבר לפלא בעיני, מדוע הוצרך רבינו האבן עזרא
ז"ל לחלל את השבת עבור פירוש זה, ואם כדי להציל את ישראל מלקבל
פירוש משובש זה, היה יכול להטמינו במקום משומר, ולקרוע אותו עם
צאת השבת, כי מה יתן ומה יוסיף אם יקרע את הספר ביום השבת עצמו
או ימתין עד מוצאי שבת.
]הנה בעצם ההלכה אם רשאי לשרוף ספרי מינים בשבת, כבר כתב
במפורש בשו"ת הרשב"א )ח"א סי' תט"ז( בתשובה אודות לימוד ספרי
פיליסופיא וז"ל: והספרים ההם אשר עשו ישרפו בשבת לעיניהם עכ"ל.
כתב 'המלאך', המכונה זצ"ל לעווין דוב אברהם רבי הצדיק והגאון
במכתב )אוצר אגרות קודש מכתב פ"ד( להביא ראיה לדברי הרשב"א
ממה שאמרו חז"ל )פסחים דף מ"ט ע"ב( דעם הארץ מותר לנחרו אפילו
ביום הכיפורים שחל להיות בשבת עיי"ש, וגם מביא שם את דברי האבן
עזרא באיגרת השבת, ומסיים עלה: ואם כי רוב דבריו )של האבן עזרא(
בפירושו ובספריו הם בדרך חידה ומליצה, אבל דברי אלה הם פשוטים
כמשמעם שכן הלכה עכ"ל.
אולם ראה בספר עמודי ארזים להגריא"ז מרגליות זצ"ל )מהדו' ירושלים
תשנ"ד( שנספח בסופו חליפות מכתבים עם גדולי ישראל בענין זה אם
מותר לשרוף ספרי מינים בשבת, ומראים פנים לכאן ולכאן עיי"ש[.
אסור לילך אחר דרך המתחכמיםפעם בכל דהנה עמוקה, כוונה בזה שיש בדעתי עלה כעת אמנם
מצות להמציא כדי התוה"ק בדברי ומשתמשים מתחכמים כשקמים
חדשות, ואופנים חדשים היאך לקיים מצות התורה, ולעומתם יוצאים יראי
ה' ומשיבים מלחמה השערה, תמיד ישנם אנשים תמימי לב הסוברים
לתומם דמסתמא יש כאן מחלוקה להלכה בין שני דיעות, ואלו ואלו דברי
אלקים חיים, ואף מאנשים כאלו המבינים הענין על בוריו, ויודעים שהבל
יפצה פי המתחדשים, ישנם האומרים דמכל מקום נכון לירא שמים לצאת
ידי שניהם דהלא אין הפסד בדבר, ואם כן מהיות טוב להחמיר על עצמי
כחומרי כל הדיעות, והיינו שבכניסת השבת אתחיל לשבות ממלאכה מיד
ערב שבת קודש עם חשיכה, אך ביציאתו אחמיר עלי כשיטה החדשה
האוסרת עשיית המלאכה במשך כל הלילה, כי הלא המחמיר בודאי לא
הפסיד, אבל לפי האמת זהו הירוס גדול מאוד כי בזה מכירים בדברי
הפושעים עוקרי התורה, ולאט לאט נכנס ההשפעה בלב האדם שאולי
הם צודקים, ובאים על ידי זה לקבל את דבריהם ולהימשך אחריהם בכל
דרכיהם.
ולפיכך בא רבינו האבן עזרא ז"ל ועשה מעשה לקרוע את הפירוש
הרע הזה בעצם יום השבת, באופן שיש בה חילול שבת, כדי שעל ידי זה
יכירו וידעו כל יושבי תבל, כי אין כאן שני דיעות בהלכה זה לעומת זה,
רק יש כאן מחלוקה בין דרך התורה שקבלנו ממשה רבינו מפי הגבורה,
הקדושה תורתינו בקדושת הכופרים עול פורקי רשעים של דרך ובין
ורוצים להדיח את ישראל ממצות השי"ת, ועל ידי שיחלל את השבת כדי
לבטל דיעה מסוכנת זו, יהיה ניכר שאין לשיטה חדשה זו שום שייכות
אל האמת ואל דעת תורתינו הקדושה, אדרבה מיוסדת על כפירה ומינות,
ולפיכך עשה מעשה לקרוע את הספרים על ידי חילול שבת דוקא, והבן.
ובזה יש לפרש קשר הפסוקים 'איש אמו ואביו תיראו ואת שבתותי
תשמורו', דהנה בדרך כלל כתוב בתוה"ק 'יום השבת' וכדומה, וכאן מכנה
התוה"ק את יום השבת 'שבתותי' – השבתים שלי, דהנה מכיון שבפסוקים
אלו מרומז עד היכן הדברים מגיעין שלא לשנות באופן קיום המצות ממה
שקבלנו מאבותינו הקדושים, ואף ה'קדושים תהיו' צריך להיות באופן של
'איש אמו ואביו תיראו', לכן ממשיך הפסוק לומר דעל ידי כך תזכו ל'ואת
שבתותי תשמורו', שתשמרו את השבתים שלי דוקא, דהיינו שהשבתים
שלכם יהיו באותו אופן שאני ציויתי לעשות ולשמור, ולא ידיחו אתכם
לילה ולהוסיף להחמיר אפילו השבת שביתת אופן לשנות עול פורקי
אחת לשמירת השבת, כי אם מתחילים להתחכם על אבותינו ורבותינו
הקדושים תוצאותיו מי ישורנה, ובהתחכמות כאלו יכולים לירד מדחי אל
דחי, עד לכדי חילול את יום השבת קודש, ולקבוע את יום השבת באופן
שלא יהיה נקרא 'שבתותי', רק שבת שהמציאו פורקי עול, ואין לה שום
שייכות עם קדושת השבת שניתנה לישראל בהר סיני.
ובעצמה בכבודה באה שהשבת הנ"ל, רב במעשה וכשמתבוננים
להתחנן מהאבן עזרא ז"ל שיחוס על כבודה, ויחגור מתניו ללחום מלחמת
התורה הקדושה ולא ישא פני איש, עכצ"ל שמחבר הפירוש הרע הזה
היה אדם גדול בענקים שהיו לו ראיות חזקות וברורות לדבריו, כי בלאו
די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף
קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך
געצאלט דערפאר..."
וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט
אייערע מאדעס?
"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–
און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע
והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"
א פרייליכן פורים!
ותמצ
ע אנ
ריז א
מאיו
135
ה'ון
ליג
הכי לא היה שום חשש שיתקבלו דבריו אצל שלומי אמוני ישראל, ולא
היתה השבת צריכה לבקש מהאבן עזרא ז"ל ולהתחנן על נפשה, ומדהיה
חשש שיתבטלו ישראל משמירת השבת, בודאי שהיה כאן מלחמה כבידה
עם אדם גדול מאוד, שבנה יסודו על איתן החלמיש, עד שהיתה השבת
צריכה לבקש בעצמה מהאבן עזרא ז"ל, והיה האבן עזרא צריך לעשות
מעשה ולחלל את יום השבת כדי להוציא מלבן של ישראל, שלא יחשבו
כחודו של מחט קורטוב של אמת אפילו רק אף מחשבה קלה שיש
בדברי האפקורסים, רק ידעו נאמנה שכל דבריהם הבל הבלים אין בהם
ממש.
בעיניהם, חכמים אנשים שבאים לענינינו הדברים מתאימים ומה
ואומרים שמה שנהגו אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע היה בשביל שעת
הדחק, ומתגאים לומר שמזמן מתן תורה לא היה בישראל חיטים מהודרים
כמו שהמציאו הם, ואין לך זלזול גדול מזה מראשונים כמלאכים זי"ע,
ולכך צריכין לידע שאין כאן פלוגתא בין שני דיעות, רק מצד אחד עומדת
ומצד שני זי"ע, ועלבון רבותינו הקדמונים הירוס הדת דיעה שיש בה
עומדת דעת תוה"ק שחלילה לנו לזלזל בדבר שנהגו בו אבותינו ורבותינו
הקדושים זי"ע במשך אלפי שנים, ודי בזה למבין.
*
ומכאן הקריאה יוצאת אל מע"כ הרבנים הגאונים שליט"א שכמה מהם אינם רצונם להתערב בענין התלוי במחלוקת, אמנם יתבוננו נא בנפשם
בהיאך אנפין יעלו קמי מלכא כאשר ישאלו אותם היכן הייתם כשחיללו את כבוד אבותיכם הקדושים זי"ע, האם מחיתם על כבודם, לכן אזרו חיל
לקנאות את כבוד אבותינו ורבותינו הקדושים זי"ע, ושכרכם אתכם מן השמים.
ואסיים בתפלה קדם מרן די בשמיא שיזכו כל בית ישראל להיזהר ממשהו חמץ ולקיים מצות מצה כתיקונה על דרך שקיימו אותה אבותינו ורבותינו
הקדושים זי"ע במשך כל הדורות, ויזכינו הקב"ה בשנה זו ובכל השנים הבעל"ט לחיטים מהודרים בכל המקומות שיקצרו שמה לצורך מצות מצוה,
ובזכות זה נזכה עוד בשנה זו להקריב קרבן פסח בפסח שני בירושלים עיה"ק, ובעז"ה נזכה להיות בשנה הבאה בירושלים ונאכל שם מן הזבחים ומן
הפסחים מתוך שמחה וחדוה בהתרוממות קרן התורה וישראל, ובהתגלות כבוד שמים עלינו בב"א.
והנני בזה דושת"ה באה"ר וברגשי כבוד כערכם הרם והנשא
אברהם לויפעראבדק"ק דאראג
בעמח"ס האשל ברמה על התורה ומועדי השנה — ושו"ת ועל מס' סנהדרין — מכות — הוריות — ולולבי שביעית —קצירת חטים ג"כ — מגלגלים של מצה — מצה מלוחה
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט
והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"
א פרייליכן פורים!
ותמצ
ע אנ
ריז א
מאיו
137
ה'ון
ליג
בטיב כל השמות הנרדפים הללו, רק את זאת אני יודע ואוכל לאשר כמי
שיש לו נסיון רב בחיטים, כי במצות יאמא אריזאנע נרגש טעם מליחות.
)ובמאמר המוסגר יצויין, כי בבדיקות הלאבאראטאריעס נתברר כי אף
אחוז ה'קלארייד סאדיום' הנמצא בחיטי יאמא אריזאנע, הוא גבוה הרבה
יותר משאר חיטים, ואכמ"ל(
ולקחתי מהם והיה מונח אז על השלחן קופסא עם חיטי אריזאנע,
חריפות של להם שאני מרגיש בהם בברירות ואמרתי אותם וכססתי
מלח, ולקח גם כהדר"ג מהם וכסס אותם, ואמר שהוא איננו מרגיש כלום,
והוסיף ואמר שיתכן שזה בשביל שהיה לו מיחוש על הגרון מלפני זמן
ובשביל זה איננו מרגיש. אחר כך שאל אותי ר' ד. ג. אם יכול ליתן לי
שתי חתיכות מצות האחת מאריזאנע ואחת שלא מאריזאנע, ואוכל לומר
איזה מהן הוא המלוחה, והסכמתי על זה, וטעמתי שתי החתיכות ואמרתי
שגם אמרתי השניה ועל מלח, טעם בה מרגיש שהנני הראשונה על
בזה אני מרגיש מליחות, אך יתכן שהמליחות שאני מרגיש הוא בשביל
שנשאר לי טעם מהמצה הראשונה בפה. אז הם אמרו לי שהדבר הוא
להיפך שהראשונה שהרגשתי בה טעם מלח הוא לא מאריזאנע, והשניה
מאריזאנע, אך אני עמדתי על משמרתי שבמצה הראשונה הרגשתי טעם
מלח, ובשניה הרגשתי גם כן, אך יתכן שזה משום טעם הנשאר בפה
וכנ"ל. וכהדר"ג עמד שם כל הזמן ולא אמר כלום, ונפרדנו לשלום.
והנה מע"כ מביא עובדא זו במכתבו, ואעתיק את לשונו אות באות:
ואספר לו עובדא שהייתי נוכח שם, שבשעת שאפיתי המצות, נכנס אדם
אחד, ונעשה פולמוס אודות חיטי אריזאנע, ולקח אדם אחד חתיכת מצה
ושברה לשנים, ונתן לאותו אדם ואמר הגד נא לי איזה מהם הוא משל
אריזאנא ואיזה לא, ואמר – אחר שטעם – זה מאריזאנא וזה לא, בו בזמן
שהיו שניהם מחתיכת מצה אחת ששברוה לשתים, וזה היה בפני כמה
אנשים, וחסנו עליו ומחמת הכבוד לא סיפרנו לו איזה "מבינות" הגיד,
ואיזה "קפילא" הוא, אלה "קפיליך" ישראל עכ"ל.
ואני בעניי לא ידעתי מדוע מסלפים המעשה שהיה, כי אני מעולם
מלוחה שהאחת אמרתי רק לא, והשניה מלוחה שאחת אמרתי לא
היא, ובהשניה גם כן מורגש טעם מלח, רק יתכן שהוא מחמת המצה
הראשונה, ולא חסו אז על כבודי כלל, רק אמרו לי )מה שלפי דברי מע"כ
היו מאריזאנע( שהראשונה וגם השניה שניהם הוא שקר, שהראשונה
הוא לא מאריזאנע והשניה מאריזאנע, ואני לא נתפעלתי מזה ועמדתי
וכעת לדון. יש השניה ועל בבירור, מלוחה שהראשונה בדעתי איתן
שכהדר"ג גילה לנו את האמת כי שניהם היו מאריזאנע, הלא נתברר
לעיני השמש בלי שום ספק שמצות אריזאנע מלוחים המה, ו'אלה קפיליך
ישראל' היכולים בעז"ה להבחין בין מצה מלוחה לשאינה מלוחה.
וביותר הנני מתמה מאוד על שהדר"ג במכתבו, הרבה להתקיף את
הרה"ג מדאראג שליט"א בריבוי דברים שאין כאן לא דובים ולא יער
וכו', בו בזמן שאני שמעתי בבירור במו אזני יוצא מפי כהדר"ג שליט"א
שחיטי אריזאנע יש בתוכם כמות גדול של סאדיום יותר מחיטים רגילים,
רק דעת כהדר"ג שסאדיום אינו מחמיץ, והנה כמובן שאני אינני מחוה
דעתי בענין הלכה אם סאדיום מחמיץ או לא, אבל לפי זה הו"ל להרבנים
המתירים לומר ולגלות דעתם ברבים שעל אף שחיטים הללו הם משונים
משאר חיטים דעלמא ויש בהם סאדיום, עם כל זה אין בזה חשש ויאכלו
ענוים וישבעו, ומדוע מסלפים המציאות ואומרים שאין כאן שום התחלת
שאלה וכל הערעורים בשקר יסודם בו בזמן שגם כהדר"ג מודה לעיקרי
מציאות הדברים.
ומה מאוד יכאב לבי על ההשמצות שכתב כהדר"ג שליט"א על הרב
אינטערסים ריב בשביל לחרחר כונתו כאילו הגאון מדאראג שליט"א
ופאליטיק וכו', וכל מי שיודע ומכיר את המציאות מקרוב יוכל לומר בפה
מלא שלא מיני' ולא מקצתי', אדרבה ואדרבה, יודע אני בעצמי שאף
על פי שעוררתי אותו כמה פעמים, לא היה ברצונו להכניס עצמו בכל
ענין זה וכמו שכתבתי לעיל, ורק בראותו שאין איש התחיל לעסוק בזה,
ואין לו מזה שום הנאת ממון או כבוד כידוע, אדרבה הוא סופג מזה צער
ועגמת נפש ובזיונות כידוע לכל, ועם כל זה עומד על משמרתו ומתגבר
כארי למען כבוד תוה"ק.
האופה בבית בשנים רבות זה שעובד כמי להעיד אוכל זה ואת
דקהל יטב לב, שאין כאן שום התחרות ו'קאמפאטישאן' בין הבתי אפיה,
אפיה בתי כל בין וריעות שלום ואחוה אהבה שררה מעולם אדרבה
ואפילו לאחר השערוריא של חיטי אריזאנע, יארק, בניו החרדים כאן
עדיין עוזרים אחד את השני, ומתיעצים זה עם זה כשיש איזה קושי או
שאלה, ואין כאן שום כונות כספיות חלילה, ובפרט הרה"ג הנ"ל אין לו
שום הרווחת ממון מבית אפיה שלנו ולא משום בית אפיה שבעולם, וגם
איננו עוסק בנתינת השגחות על בתי אפיה, וממש לא מובן מה שהדר"ג
מרעיש את העולם שיש כאן נגיעות וכו', אשר כל בי רב יודע שטענה
זו אין לה יסוד כלל.
ואסיים את מכתבי בתקוה שכהדר"ג יבין את הדבר לאישורו, ואם
חלילה בהמשך מכתבי פגעתי בכבודו הרם, נא לדוני לכף זכות כי כבר
שאין בראותי לי חרה והיטב צערו, על נתפס אדם אין חז"ל אמרו
ובודאי שאיזה טעות סופר נפלה כאן, הדברים מתפרסמים כפי שהיו,
ועכ"פ יעזור ה' שיזכה כהדר"ג להמשיך בהרבצת תורה והוראה כאות
נפשו מתוך שמחה ונחת והרחבת הדעת כל הימים עד ביג"צ בב"א.
הכו"ח ביום הנ"ל,
הק' שמואל גרויסבלאאמו"ר הרה"ח רבי משה ז"ל
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט
והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"
א פרייליכן פורים!
ותמצ
ע אנ
ריז א
מאיו
139
ה'ון
ליג
הפסח, חג עבור אחרי עכשיו חדש דבר ששמעתי מה לזה נוסף
מתאמרי מפומייהו דהרבנים הגאונים שליט"א דאף אם הקרקע מלוחה
בטבע, אבל כיון שהמלח מעכב ומפסיד את הזריעה כידוע, אי אפשר
שהגידולים יונקים מהמלח, כי השרשים לא יתנו לעבור רק מה שהוא
טוב לגידול הנטיעות.
שליט"א הגאונים מהרבנים הרבה לעצת להקשיב סיבבוני זה כל
לילך ולבקר בעיר אריזאנא להתוודע בהמציאות ולהכיר מקרוב בכל מה
דמתרחיש שם, ואח"כ לעבור על פרשתא דא בספרי הפוסקים, ובכן יצא
הדבר לאשורו, ועפי"ז חשבתי דרכי ואמרתי אלכה נא השדה ואלקטה
והתכוננתי כבר הזה, הגדול ואראה את המראה נא ואסורה בשבלים
לסדר הנסיעה, ובעיקר התקשרתי עם המומחים באריזאנא כדי שבעת
שהותי שם יהי' לי האפשרות לפגוש עמהם ולעמוד על יסודם של דברים
בביאור המציאות ככל הצורך.
אמנם כשצלצלתי אותם ודברתי עמהם בענינים הללו ורציתי לסדר
בנוגע לברר רוצה שאני שהשאלות לי אמרו הפגישות, לכל זמנים
ל"סייענטיסט" אין יכולים לראותם כלל, וכל מה שיסתכלו על פני השדה
לתור היא הענין להבהרת שנצרך ומה אלו, לידיעות כלום יועיל לא
ולחקור אצל מומחים היותר גדולים ולרכוש ידיעות על זה, וזהו רק ע"י
הטעלעפאן או מכתבים וכדומה.
אח"ז התחלתי לעסוק בהענין, ואגב פעם אחת ע"י סיבה התמכרתי עם
רב אחד שיש לו קהלה באריזאנא כחמשה ועשרים שנה וכשדיברתי עמו
בהענין אמר לי שהגם שהוא בקי היטב בכל הסביבה וכבר ראה שדות
הרבה, אבל בעניני נטיעות אינו בקי לגמרי, אבל יש אדם אחד בקהלתו
שהוא מומחה גדול, ועשה לי קשרים עמו והוא הי' לי לעזר, ועשיתי הרבה
השתדלות להשיג הידיעות שנדרש לזה וכל הידיעות שהרכשתי הי' רק
ע"י הטעלעפאן ומכתבים. ומזה נראה בעליל אף שדרים שמה הרבה שנים
אין לו שום בקיאות כלל, וכש"כ כשנוסעים לשם על זמן קצר וד"ל.
ומעתה אני אומר לכל מי שרוצה להזמין את מי שהוא לבוא לאריזאנא
אפשר שאי הנחוצות ידיעות כל לו שיהי' מבלי הדברים, לברר כדי
לבררם כשעומד שם כדומן על פני השדה, באמרם שבזה שיבקרו שם
יכולין לראות המציאות, הבל יפצה פיהו.
*
והנה באמת יש ללמד זכות על הרבנים הגאונים המתירים שליט"א,
מאוד ונתפעלו לשם נסעו מקודם יודעים, בלא הסדר הפכו המה כי
מהנטיעות כה יפים שיכולים לנטוע במדבר כזה, וגם נפגשו שם במומחים
להם ספרו גם אריזאנא העיר את ומפארים משבחים והמה גדולים
גדולות ונצורות שנעשה על ידם והראו להם סדר הנטיעות וההשקאות
וכדומה,, ושבאמת יש שם ממה להתפעל, ובודאי אמרו להם ג"כ שיש
מלח בהקרקע ועובדים קשות להיפטר מזה אבל חלק קטן הסתירו מהם,
והוא, שגם אחר כל הפעולות שעושין לרחוץ המלח, עדיין נשאר מלח
הרבה יותר מדי ליכנס בהחיטים כמות גדולה כפולה ומכופלת, מבחיטים
שגדילים על מי גשמים, שזו היא מטבע הקרקע דשם, וכתוצאה מזו לא
הי' שייך בכלל לדרוש אם המלח נכנס דרך השרשים להחיטים או לא, כי
לא ידעו אז ממלח הנשאר בהקרקע כלל, שיהי' להם ממה לדאוג.
*
חסרון מחמת שנתהו' הזאת המהפכה כל כשראיתי לעצמי ואני
ידיעה, ונתתי בלבי לתור ולחקור בהענין, עלה בדעתי שאפשר שמקודם
הי' כדאי להכיר מה טיבו של אריזאנא מפני שזה יכול לסייע להבין כל
הענין בטוב.
העיר ARIZONA נתייסד לעיר אצל הממשלה לפני תשעים ותשע
COUNTIES. YUMA שנים 1912 למספרם, ויש בה שישים ושמונה
רק הים מדרגת גבוה והיא העיר, מכל נמוך היותר היא COUNTY
8000 הים גבוה מדרגת היותר היא FT.. ALPINE COUNTY 141
אריזאנא שלישי שני ..FT 2423 היא FT.. TUCSON COUNTY
YUMA .נחשב למדבר והיא נובע מהכמות מועטת של ירידת גשמים
COUNTY שוכנת בקרן דרומית מערבית, לצד WEST אצל הגבול של
העיר CALIFORNIA, ולצד SOUTH חמש עשרה מיל קרוב לגבול
EAST לצד YUMAרחוק מ MEXICO. TUCSON CITY מדינת
מכתבי המומחים
]החוקר[ Eaton כתב שנטיעות הגדילים במלח המעורב ]בקרקע[ שכיח שמראיתם כרגיל, ורק כשמשוים אותם עם
אחרות שגדלו במצבים דומים ואשר אין בהם מלח, יכולים לראות שחסר סכום מהגידול.
יכול לדמות לעצמו שנטיעותיו שגדלו על קרקע מלוחה, שהם ברואים, אבל באמת לפי"ז בעל שדה או בעל בית
שגדילתם להיות יכול
U.-ה אצל לאחרונה, מועטת.
S. Regional Salinity
Laboratory הוכיחו שתנאים
את לשנות יכולה מלוחים,
נטיעות, של הפנימית מהותו
סימנים שרואים קודם
חיצונים.
1
מכילים , קאלאראדא[ מנהר]כמו אלו ש, מים שמשתמשים בהם לאיריגעישאן Imperialבהמקום . של מים(.Acre-ft) ' עיקער'מלח לכל (Ton) 'טאן'בערך ו
Valley (קאלאראדא'על יד הנהר , מקום במדינת קאלאפארניע') עיקער 5-צריכים לכן מובן שלחמשת טאן של על. Alfalfaקרקע בכל שנה להנטיעה ' עיקער'מים ל
, צריך להיות איזה סדר להעביר המלח, מלח לכל עיקער שניתוסף בכל שנה. שיגרום שלא יהא אפשר לצמוח, שלא יתוסף כל כך מלח על פני הקרקע
כדי שחלק מהמים של , לסיבה זו צריכים לדרך שהמים יכולה לצאת שם .הנאסףכדי להעביר המלח , איריגעישאן ירד לתחת שטח השרשים
2
>>>>>
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט
קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן
ח. גרינוואלד
יומא אריזאנע מצותגליון ה'
140
MILE 240 לערך.
.TUCSON “13וב ,YUMA “2-3בשנה זו היתה יורדת גשמים ב
YUMA היא עמוקה ביותר מכל השכנים אשר סביבותיה, והחמה
זורחת שם בכח כמעט בכל ימות השנה, ומדת החום גבוה יותר מכל
העיר אריזאנא ומגעת לפעמים עד 140°.
SOUTH עוברת כל משך קצה הגבול בצד COLORADO RIVERה
מ WEST לNORTH עד LOS VAGES, )וכמעט בכל שטח ההיא היא
והולכת נתעקמת ושם ,)CALIFORNIAל ARIZONA שבין הגבול
מצד WEST לצד EAST עד לאחר GRAND CANYON ושם חוזרת
ונתעקמית לצד NORTH והולכת עד סוף הגבול של אריזאנא והלאה
לעיירות אחרות.
שאר מכל כמה פי גדולה היותר היא COLORADO RIVERה
לצד הגבול לכל שטח שאצל מים והיא מספקות נהרות שבאריזאנא,
WEST, ושטח גדול לצד NORTH, ובכל שארי השטחים מספקין מים
WELLS – להקרקע מתחת שחופרין המעיינות ומן המושכין מנהרות
GROUND WATER, באיזה מקומות הן עמוקין הרבה ובאיזה מקומות
אינם עמוקין הרבה.
*
בהמדבריות שיורדת שם מעט גשמים והחום גבוה, הקרקע מלוחה,
יש גשמים( מי )לאפוקי מטה של מימות שבכל מהטבע נובע והיא
בהן מלח, הן רב הן מעט בין אם נרגש בהם טעם המלח בין אם לא
נרגש, וכשנתייבש המים נשאר המלח יבש, ולפי טבע הבריאה מששת
ימי בראשית, כל מים שנשפך על הקרקע ונתייבש אח"כ וכן כל מיני
רטיבות שבקרקע מאיזה מקור שהיא, בין מן הנהרות העוברת ומרטיבין
את הקרקע מן הצדדין על שטח רחוקה עד כמה שמבליע ומרטיב שם
עפ"י הטבע, ובין מעינות שתחת הקרקע GROUND WATER שבוקעת
ועולה ומרטיב את הקרקע )חוץ מי גשמים( שנתייבש מעדיף עוד מלח
יותר עמוקה נכנסת יובש החום גובה מדת החום שאז ולפי להקרקע,
וכן בהקרקע, המלח תתרבה שם הנמצא הרטיבות ומייבש בהקרקע
חוזרת חלילה בלי הרף מששת ימי בראשית, מים ולחות ורטיבות באים
ומתייבשים, והיות שהמלח אינו כלה זו היא הגורמת שהקרקע נעשית
בטבעה גוש מלח ממש.
)J.A.W.W.A. Vol.33 No.5( משנת ויש אריכות גדול מהממשלה
1941 למספרם, שדואגים מאוד על מצב המלח הגרוע יותר משנה לשנה
ועובדים קשות למצוא עצות לזה, וכשאני שאלתי עכשיו מכמה מומחים
מה עשו לזה עד היום ענו לי שהם חושבים שאין מה לעשות לזה.
*
ביומא מדת החום גבוה מכל העיר אריזאנא מסיבות הנזכרים לעיל,
ובצירוף עם יובש האויר היא הנותנת שהארץ שם מלחה ביותר מכל
העיר אריזאנא שלפי דרגת המלח שבקרקע שם היא נכנס בהגידולים.
ודיברתי עם כמה מומחים בהאוניבערסיטי דשם ואמרו שבודאי כן
הרחיצה לאחר גם השרשים בשטח הרבה מלח שנשאר שמכיון הוא
והנקיון, ברור שהמלח נכנס בהחיטים, ומשום זה דרגת המלח בהחיטים
..N.Y היא גבוה פי כמה מדרגת המלח שבחיטים של YUMAשב
ומחמת היא, כן בודאי הזריעה ומפסיד מעכב שידוע שהמלח ומה
צריכין מעט, רק או כלל מלח לסבול יכולים אינם הנטיעות שרוב
להשקיע ממון הרבה לספוק מים הרבה מאוד עם CHEMICALS וגם
לעשות DRAINAGE SYSTEMS עמוק בהקרקע להוציא המלח משם,
ויש מצבים שגם אחרי כל זאת יופסדו הזרעים.
נקראים והם מסויים מלח כמות לסבול שיכולים נטיעות יש אבל
SALT TOLERANT או SEMI-SALT TOLERANT ולנטיעות אלו
אין צריכין להשקיע כ"כ ממון, וההשקעה תלוי לפי דרגת המלח שיכולין
לסבול.
החיטים נמנים בין אלו הנטיעות שיכולים לסבול דרגת מלח גבוה.
*
מאז בריאת שמים וארץ הטביע הבורא הטבע בעולם שהצמחים יהי'
גדילים על מי גשמים וע"י זריחת השמש, מי גשמים אין בהם שום מלח
וכדברי רז"ל והם עושים שתי פעולות, א. שמשקים את הקרקע לזריעה
ונותנים בהגידולים כל הכוחות הנדרשים, ב. שמנקים את הקרקע מכל
מיני מליחות וחלודה, ובכן הזרעים גדילים בריאים וטובים.
בYUMA זורחת החמה בכח כמעט בכל ימות השנה, ובעבור זה יש
שם האפשרות לזרוע בכל ימות השנה, אבל לעומת זה מחלת הקרקע
מכתבי המומחים
ההיזק של מלח נראים יותר, ע"י שרואים
מה שנתרחש, ע"י עלים שרופים. זה מתהווה
ע"י נבלעים כשמלח שבתוך המים שבקרקע
השרשים, ונאספים בתוך העלין של הנטיעה.
האסיפה של המלח מוסיף והולך, עד שנעשה
בקצה חלקים במיתת יוצא והפועל למזיק,
העלה. שריפת-מלח מתהווה גם כשיש בהמים
זה, במקרה מלח. הרבה העלים על הנזרק
נבלע המלח בתוך העלין מאליה, ונאסף בו עד
למדריגה שנעשה למזיק בתוך הנטיעה.
Toxic effects of salts are more noticed because of the visibility of the occurrence through scorched leaves. This occurs when salts within the soil water are absorbed by the roots and accumulate within the plant's leaves. The concentration of the salt continues to increase and eventually becomes toxic, resulting in tissue death of leaf tips and margins. Salt burn can also occur when water high in salts is sprayed onto the leaves In these cases, the salt is absorbed into the leaf through the surface, and accumulates to a toxic level within the plant cells.
די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף
קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך
געצאלט דערפאר..."
וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט
אייערע מאדעס?
"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–
און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע
והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"
א פרייליכן פורים!
ותמצ
ע אנ
ריז א
מאיו
141
ה'ון
ליג
ובכדי שבה, מהמלח למאוד עד תקיפה שם
כמובן לרפאותה משקיעין בה ממון הרבה, אבל
אי אפשר להפוך הטבע, וכל כמה שמשקיעין בה
לנקות המלח עדיין הקרקע נשארת מלוחה במדה
גדושה מאוד ונכנסת להגידולים. החיטים הגדילים
איטאליע למדינת בעיקר נמכרים YUMAב
שגדילים החיטים מוכרים ובמדינתינו ,ITALY
על מי גשמים.
עוד מלפני כארבעים שנה היו זורעים חיטים
לאפיית לחם BREAD WHEAT, ומני אז 1972
DURUM WHEAT לנטוע התחילו למספרם
והיא חיטים מיוחדים למעשה קדרה PASTA והם
וברבות השנים כל נטיעות של חיטים ב קשים,
YUMA הם רק DURUM WHEAT ונמכרים
בעיקר למדינת איטאליע ITALY למעשה קדירה
.PASTA
גם אם מביאים חיטים הגדילים בN.Y. וזורעים
אותם בYUMA מקבלים מדת מלח גבוה מהמלח
DURUMוצומחים קשים כ SALT TOLERANT שבקרקע מפני שהמה
W H E A T לגרגרים נחלקין אותם וכשכוססין
ם י ק כמו ד כלל נדבקים אינם אבל
,.N.Yבהחיטים שגדילים ב
גם קשים נשארים וגם
היטב, שלעסו לאחר
וכל זה מחמת ריבוי
המלח הנכנס בהם.
פעמים כמה
חיטים זורעים
כדי רק ביומא
להשאיר שלא
זריעה בלי הקרקע
שלא להובירה, מפני
ACRE של ששוויות
600$ נמוך היא חיטים
לערך ויש נטיעות ששווין של ACRE עולה עד 4,000$, וכאמור שבחיטים
.SALT TOLERANT אין צריכים להשקיע הרבה מפני שהמה
הנה נשאר בקולמוסי הרבה פרטי המציאות שבררתי מפי המומחים
הרבה עוד לבאר אוסיף ובעזהי"ת תפסת, מועט ותפסת כתבם, ומפי
שיתבררו שאחר דעתי שלפי ובפרטיות, בכלליות שנתבררו דברים
כביעתא פשוט דבר יהי' תורה, של כדת הדברים המציאות ויתלבנו
בכותחא שאסור להשתמש בחיטי יאמא אריזאנא, ופגול הוא לא ירצה,
ואקוה שמעכ"ת שליט"א יעשה כל טצדקי שלא ימשיכו לקצור ביאמא
אריזאנא ושלום על ישראל.
כל מה שכתבתי לעיל המה בכתובים בהמקורות שתחת ידי, מקצתם
נעתקו בגליון זה ומקצתם יועתקו בגליונות הבאים בעזהשי"ת, והנני מוכן
להראותם לכל מי שירצה.
והנני בזה חותם בכל חותמי ברכות
יחיאל מיכל אינדיג
מכתבי המומחים
Where soil salinity is somewhat higher than normal, crop rotation includriecse and cotton as the main summerCrops and wheat and clover as the main winter crops. All these crops have proven to be tolerant or Semi-tolerant to salinity.
זורעים אחרות, מבמקומות מעט יותר בהקרקע שהמלח היכא
בין זמן נטיעה אחת לשניה, אורז וצמר גפן לנטיעה העקרית בימות
כל נטיעות אלו הראו שיכולין לעמוד, או לעמוד במקצת, בפני המלח.
מכתבי המומחים
מבחיטים מלח יותר יהי' YUMA-ב שגדלו בחיטים
ובהמים יארק, משום כמות המלח בהקרקע, בניו שגדלו
ששופכים בהשדות ב-YUMA, הוא יותר גבוה מנא יארק.
בהקרקעות ב-YUMA יש יותר מלח מבקרקעות בניו
הקרקע[ ]מן המלח העברת בהם שאין )1 משום: יארק,
מועטת הגשמים שירידת מכיון הגשמים, מחמת הבא
כמות בה יש בהשדות ששופכים המים )YUMA. 2-ב
מלח גדולה מבמקומות אחרות, ומיתוספת מלח להקרקע
מהמים.
Wheat grown in Yuma, AZ would have more salt than wheat grown in New York due to higher content of salt in the soil and irrigation water in Yuma. Soils in Yuma have more salt than soils in New York due to 1) less leaching of salt from rainfall, since rainfall is less in Yuma, leaching is transport of salt through the soil profile by the action of water, 2) the irrigation water in Yuma has a relatively high salt content and salt is added to the soil from the irrigation water.
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט
קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן
ח. גרינוואלד
יומא אריזאנע מצותגליון ה'
142
שימור מהיזק של מלחSalt Damage Protection
רוב הקרקעות והמים שבאריזאנע מלוחים, משונה מעיירות רטובים, שבהקרקעות שבהם יש 'זויערשטאפ' )Acid(. הכוונה ומאטריאלן מעצים, אפר ,Lime-ב להשתמש יכולים שאין דומים ל'מתק' את הקרקע. במקומם צריכים לעשותם 'זויער'
)Sour( ע"י שמוסיפים 'זויערשטאפ'.
פראבלעמען לנטיעות הבאים ע"י מלחשבנטיעות חולי זה Lime Induced Chlorosis Roses, Citrus, Gardenias, Camellious, אצל שכיח,
Pyracantha, Petunias, Vibornom, Eucalyptus, California Cherry, Peaches andApricots. כמה נטיעות אחרות מראים הנ"ל[ ]החולי Chlorosis של סימנים שבנטיעות העלים אם שלהם. בהעלים ומראה ירוקים גידים בהם יש שלך געי"ל בין הגידים, אז בלי ספק שיש לך
.Chlorosis פראבלעים שלעם שבא רציני פראבלעם עוד Salt( שרוף-המלח הוא המליחיות Mulberry שבאילני בהעלין )Burnהקיץ, ימות במשך אחרות. ואילנות געי"ל, למראה יתהפכו שהעלין יתכן ואח"כ נשרפים שפת העלין. )אפילו אם אין מתהפכים למראה געי"ל, מ"מ אתה יכול לראות שריפת העלין(. העלין שעלה השריפה אם רב, במספר יפלו כך, בהם
קשה.
כיצד מלחים מתאספים בעפרזה שאין דרך נכון שירדו ויצאו המים בעפר, מלח אסיפת ממהרת מהעפר, בפרט בעציץ. לכן כל עציץ שמשתמשים בה, יהי' לה נקבים שמים יכולים לצאת מים הרבים. ממים להיפטר כדי דרכם, משאיר ל'גאז', שמתהפך עפר שעל
מלחים סמוך לראש העציץ.מקום לתוך יורדים אלו מלחים
השרשים, כשמשימים בה מים עוד הפעם. כשסיבוב זו חוזרת על עצמה כמה פעמים, הנטיעות שבהעציץ, יהיו מראים בעתיד
סימנים של שריפה.נטיעות של השרשים במקום והשריפה המלח אסיפת לדוגמא, כהוגן. שלא 'איריגעישאן' ע"י באים לבית, שמחוץ כשבעל הבית ממלא במים בראש העציץ בג' מינוטן, המים יורד 'פיס' לתוך העפר. בכל איריגעישאן, העציץ מתמלא 3 למטה שבעפר המים אבל פיס. 3 למטה יורדת והמים מינוטן, בג' מלמעלה שמתהפכת לגאז, משאיר מלחים אחריהם, והמלחים יביאו כאלו נוספים השקאות פיס. 3 למטה יורדים כן גם
לאסיפת מלח בהשטח שלמטה 3 פיס.
די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף
קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך
געצאלט דערפאר..."
וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט
אייערע מאדעס?
"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–
און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע
והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"
א פרייליכן פורים!
ותמצ
ע אנ
ריז א
מאיו
143
ה'ון
ליג
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט
קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן
ח. גרינוואלד
יומא אריזאנע מצותגליון ה'
144
May 9, 2011 להרב מיכל,
הנה יש שדיברנו, בשעה שביקשת מה כפי .Yuma-אינפארמאציע בענין מלח בהקרקע כאן ב Colorado River הנהר הי' שנים כמה במשך בעת מאריזאנע, חלקים וכמה Yuma את שוטף שהי' הפשרת שלגים בקאלאראדא, ונתמלא הנהר.
מלח )ppm 350 מלוח שבנהר שהמים היות בהמים( כשהמים יושבת על הקרקע, נתהפך המים וזה ומיניראלן. מלחים אחריה ומשאיר ל'גאז',
הסיבה שהקרקע שלנו מלוח. מעת שעשו כותלים, אין הנהר שוטפת עוד, אבל
המים שעושים בהם 'איריגעישאן' עדיין מלוחים. המלח להעביר רחיצה עושים ב'אגריקולטור' מהקרקע. בעלי השדות יכולים ליקח חלק מהקרקע ללאבאראטארי, שיעשו עליהם בדיקה לראות מהו
דרגת המלח בהם*.אינו יודע בדיוק דרגת המלח בהמים שבהקרקע, אבל אני חושב שזה פחות מהמים שבהנהר. אני חושב בהמים המלח נפחת יותר, לעומק שנכנסים שכל שבקרקעות. ליותר ידיעות מדויקים בענין זה, אתה
.Reclamations יכול להתקשר עם האפיס של
* כאן נתאשר עוד הפעם, שאינם יכולים להעביר המלח מהקרקע לגמרי, רק ממעטים אותם שיהיו ראוי לזריעה, ושולחים לבדוק דרגת המלח שנשאר
בקרקע.
---------- Forwarded message ----------From: Stacey <[email protected]>Date: Mon, May 9, 2011 at 2:34 PMSubject: Info on Salitity in Yuma Arizona
Dear Rabbi Mechel,
As you requested during our conversation here is information on salts in the soil (soil salinity) here in Yuma. Over many years the Colorado River flooded Yuma and many other parts of Arizona when snow melted in Colorado and the river became full. Since the river water is salty (350 parts per million of salt in the water), as the water sits on land it evaporates and leaves behinds salts and minerals. This is why our soil is salty. Due to dams and levees the river does not flood anymore but the water we use to irrigate is still salty. In agriculture they practice leaching to remove the salts from the soil. Farmers can take their soil to a lab and have it tested to see what the salt levels are. I’m not sure the salinity of our ground water but I believe it is less than the river water. I also think that the deeper you go the less salty ground water gets. For more accurate information in this area you might want to contact the Bureau of Reclamations. Have a nice day, Stacey BealmearExtension AgentUrban HorticultureThe University of Arizona Yuma County Cooperative Extension(928) 726-3904
די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף
קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך
געצאלט דערפאר..."
וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט
אייערע מאדעס?
"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–
און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע
והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"
א פרייליכן פורים!
ותמצ
ע אנ
ריז א
מאיו
145
ה'ון
ליג
פארווארטמיר הייבן אן איצט א סעריע ארטיקלען איבער די זאלציקייט אין די קאלאראדא ריווער, ארויסצוברענגן די דאקומענטירטע פאקטן איבער די הויכע מאסן סאדיום אריין גייט דאס אז קלאר צייגן שטודיעס וויאזוי און וואסער, די אין זאלצן און די אין אריין שטארק גאר דרינגט און אפעקטירט עס און ערד, די באזאלצט און
געוואוקסן. נאכ'ן אנהייבן אביסל צו טאן און נאכגיין דעם ענין — צו וואס מ'איז אנגעקומען זאלציגן טעם אין א ווען איינער האט טועם געווען און געשפירט בלויז דרך אגב, די ווייצלעך פון יומא, אריזאנע, וועלכע ווערן באוואסערט מיט וואסער פון די טייך סוף. להם כמים שאין סוגיא, ממש ריזיגע א איז דאס אז ארויס זיך שטעלט —
צענדליגער פארשונגען זענען שוין דורכגעפירט געווארן אין די לעצטע אכציג יאר ריזיגע פון פראבלעם דעם ארויס קלאר ברענגן זיי און טעמע, די אויף איצט ביז מאסן זאלץ און סאדיום אין די טייך, און אז דאס דרינגט אריין אין די געוואוקסן און
ווייצלעך, און שטערט זייער קוואליטעט. ווען מען הייבט אן צו טאן דערין, דערזעט מען זיך אין א הויפן פון דאקומענטן פון וועלכע מ'קען ציטירן, און עס איז שווער צו באשלוסן וואו אנצוהייבן און וואו דא אזוי פיל קלארע באריכטן איז יוכלו, והם לא יכלה הזמן ווייל ממש צו ענדיגן, אויף דעם ענין. מיר וועלן זיך אבער פרובירן צו קאנצענטרירן, און בעז"ה אין לויף פון א סעריע ארטיקלען אראפצולייגן טייל פון די באווייזן עד היכן הדברים מגיעים, ווי
קלאר דער פאקט איז כשמש בצהרים.ווי מער מ'קוקט אריין דערין, לאזט זיך נישט גלייבן אז מען האט זיך אריינגעלאזט אין אזעלכע שאלות חמורות, פון נוצן ווייץ וואס איז געוואקסן מיט אזעלכע זאלציגע וואסערן, וואס דרינגט אריין אין די געוואוקסן. דער מגן אברהם — ווי באוויסט — ברענגט להלכה דעם מרדכי וואס זאגט אויף דעם מורא'דיגע דיבורים, פון וואס עס כאפט אן א ציטער און א פחד: "האוכל מצה מלוחה כאוכל חמץ גמור." אין אידיש: אזוי איז ווי ער עסט עכטע חמץ." און אזוי "ווער עס עסט געזאלצענע מצה איז
גע'פסק'נט אין נאך פילע פוסקים. אז דא אויב מ'אינטרעסירט זיך און מ'וויל עכט נאכגיין די זאך, זעט מען שנעל האנדעלט זיך פון א ריכטיגע שאלה פון חמץ גמור. ס'איז ממש תסמר שערות ראש אז מ'האט ארייגעפירט א ציבור אין אזעלכע ערנסטע שאלות פון חמץ ממש, מיט
וואס די יומא, אריזאנע ווייץ זענען פארבינדן.איין לימוד זכות אויף די רבנים וואס האבן זיך צוגעשטעלט צו די ווייץ איז, אז זיי זענען נישט געווען באקאנט מיט'ן מציאות, ווייל קוקנדיג אויף די תבואה פונדרויסן קען עס אויסקוקן שיין און געהעריג, אבער אינעווייניג זענען זיי שווער אפעקטירט
פון די זאלץ. אזוי ווי עס שרייבט א פארשער אין אן אויסגאבע פון די פעדעראלע אגריקולטור
ווייטער זאגט די שטודיע אז נישט בלויז וואס זאלץ רעדוצירט דעם שניט, נאר:
סעליניטי רעגיאנעלע אמעריקאנער די אין לעצטנס, "גאנץ קען אומשטענדן געזאלצענע אז געווארן אויפגעוויזן איז לאבארעטאריע, טוישן דעם אינערליכן יסודות'דיגן געבוי )אנאטאמיע בלע"ז( פון געוואוקסן
בעפאר דרויסנדיגע סימפטאמען דערקענען זיך."
סעריע ארטיקלען אהערצושטעלן די קלארע פאקטן ארום די זאלציקייט אין די קאלאראדא ריווער, און דער אפעקט וואס עס ברענגט אויף די געוואוקסן,
וועלכע זענען ברור כעיני השמש דורך צענדליגער און הונדערטער דאקומענטן פון פארשער און עקספערטן
קאלאראדאריווער
1
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט
קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן
ח. גרינוואלד
יומא אריזאנע מצותגליון ה'
146
און קיין עקספערטיז נישט האבן וואס רבנים אז פארשטענדליך איז דעריבער, באהאווענשאפט אין אגריקולטור האבן נישט דערקענט די פראבלעמען אין די ווייץ, טראץ וואס אינעווייניג איז תחתיה תעמוד הבהרת, די זאלץ דרינגט אריין אין די ווייץ, און עס מאכט עס אומנאטורליך און אז עס זאל זיין גאנץ אנדערש ווי געווענליכע
ווייץ, עד כדי חמץ גמור.שנעל זיך שטעלט נאכגיין, ערנסט עס און טעמע, די אין אריינקוקנדיג אבער ארויס עד היכן הדברים מגיעים, און אזוי ווייט אז פארשער זאגן אז פארמער אליין היינט ארבעטן זיי פראבלעם. דעם מעסטן נישט קענען און נישט אפט באגרייפן אויף נייע טעכניקן צו קענען מעסטן די זאלציקייט אין די זאמדען, כדי עס צו פרובירן
טיילווייז ארויסצואוואשן צו מינימיזירן די אפעקטן אויף די תבואות.דורכאויס די סעריע וועט זיך קלאר ארויסשטעלן אז דער איבערגעאיילטער שריט פון מאנכע, זיך ארויפצוכאפן אויף עפעס וואס האט מעגליך אויסגעזען ווי א הידור, איז געווען א געפערליכער גרייז און מכשול. מ'איז אריינגעשפרינגען אין עפעס וואס מ'הייבט זיך נישט אן אויסצוקענען, און ווען מען הייבט נאר אן אביסל מעיין צו זיין, ארויף פרישע ערנסטע שאלות חמורות עד כדי חמץ גמור ממש. און קומען אלץ געשפורט האט איינער ווייל אגב, דרך געווארן נתגלה נאר איז ענין גאנצער דער זאלציקייט. און ווער ווייסט מיט וויפיל אנדערע חששות מ'פארפלאנטערט זיך, ווייל
מ'האט נישט געהעריג יורד געווען לעומקן של דברים.די גאנצע זאך פון זוכן חדשות האט זיך אנגעהויבן פון מענטשן וואס האבן מערער געווען אויף וואס מ'האט געגעסן ביז היינט, זאגנדיג ר"ל אז שקר נחלו לנו אבותינו, עד כדי כך אז מ'האט געקענט שרייבן אין א חיבור אז אונזערע עלטערן האבן געגעסן מצות וואס אליבא דשולחן ערוך איז חמץ — דברים שאסור לשומעם און אזא חיבור
איז דינו בשריפה.אז מיט אזעלכע דעות נפסדות, האט מען ליידער האט מען מן השמים געוויזן נישט קיין סייעתא דשמיא און מען ווערט פארפלאנטערט אין חמץ גמור ממש, מיט
אזעלכע זאכן וואס מ'האט זיך בכלל נישט געכאפט נאכצוקוקן.
די זאלציקייט אין קאלאראדא ריווער �
די בויען אנגעהויבן קאליפארניע האט צוריק יאר אכציג איבער מיט 'מעטראפאליטען וואסער דיסטריקט אקוועדאקט', וואס ציעט וואסער הונדערטער מיילן, פון די קאלאראדא ריווער, צו דרום קאליפארניע. אין די פאלגנדע יארן זענען אונטערגענומען געווארן שטודיעס אויף די וואסערן, און צי און ווי אזוי מ'קען עס
נוצן.וויבאלד אין דרום קאליפארניע איז די סארט וואסער געווען א נייע זאך, האט מען זינט דעמאלט עס אנגעהויבן גרונטליך צו שטודירט, ווי אזוי עס וועט אפעקטירן די פעלדער, און נאך היינט גייען אן שטודיעס און פרואוון צו באזייטיגן די אפעקטן און
שאדנס פון די ריזיגע קוואנטומס זאלץ אין די פעלדער.דרום פאר וואסער ריווער קאלאראדא די צושטעלן מיט צוזאמענהאנג אין אסיסטענט דעמאלטיגער דער מעגיסטאדט, סי. אסקאר האט קאליפארניע, עלף אן ארויסגעגעבן ביורא, פלאנצונגען אגריקולטור'ס פעדעראלע די פון שעף די פון וואסערן ווייך-געמאכטע פון באנוץ "דעם איבער שטודיע בלעטערדיגע רייע א אויף באזירט איז באריכט זיין היים-גארטענס." פאר ריווער קאלאראדא עטליכע פריערדיגע די פון געפינסן וויסנשאפטליכע און שטודיעס, פעדעראלע
יארן, אינאיינעם מיט דעם באאמטער'ס געפינסן. שטוינענדע זיינע און באריכטעט ער וואס זאכן די פון טייל זענען פאלגענד
געפינסן איבער די אנדערשקייט פון די קאלאראדא ריווער:
במשך צענדליגער וואכן האט די פעדעראלע רעגירונג גענומען עקזעמפלארן פון די קאלאראדא ריווער, און עס האט זיך ארויסגעשטעלט, שרייבט דער באריכט, וועט האבן פלענט אן צו קאליפארניע'ס אויסווייכונג וואס קומט וואסער אז "די דיסאלווד )טאטאל הארטקייטן צולאזטע ).p.p.m( מיליאן פער טיילן 750 בערך אין דרויסנדיגע כעמיקאלן די סך הכל באדייט וועלכע קורצן, אין TSD סאלידס, די וואסער(, 38 פראצענט סאדיום און 350 ביז 400 פי.פי.עם. )טיילן פער מיליאן סך
"באוואסערונג וואסער פון די קאלאראדא ענטהאלט ארום א טאן פון זאלץ אין יעדע אקער פיס פון וואסער )אן אקער פיס וואסער איז ארום 1211 טאן(," און עס
באצייכנט די וואסער אלס "סעליין וואסער," ד.ה. געזאלצענע וואסער.
די שווערע זאלץ קאנצענטראציע �אויף פעלדער צוליב די וואסער
וואס פאסירט מיט די וואסער? א טייל דערפון — זאגט דער באריכט — וועפט אויס; א גרויסער טייל גייט אריין אין די זאמד און פון דארט קומט עס אן אין די
געוואוקסן; און טייל גייט אראפ אונטער די טיפקייט פון די ווארצלען. דאס שאפט א פראבלעם, אז די וואסער לאזט איבער אסאך זאלציקייט אין די
ערד, זאגט דער באריכט:
אין די סעריע ארטיקלען בעז"ה האפן מיר לפקח עינים, דורך מעתיק זיין דאקומענטן צוביסלעך, וועלכע צייגן די קלארע מציאות'ן אויף יעדן וואס מ'נוצט די קאלאראדא טייך די געזאלצענקייט אין פון ופרט, פרט אין די פעלדער; דער פאקט אז די וואסער דרינגט אריין אין די ערד, און די זאמד ווערט געפערליך געזאלצן; און דער פאקט אז די זאלציקייט דרינגט אריין אין די תבואה און פירות און אפעקטירט זיי גאר שווער, ביז זיי ווערן קיין נישט בכלל מ'האט וועלכע אויף געוואוקס סארט משונה'דיגע א מסורה, און נאך דערצו זענען זיי געזאלצן אויף וואס פוסקים זאגן אז דאס
איז חמץ גמור ממש.
דאס זענען פאקטן וואס מ'האט פרובירט צו לייקענען, אבער אויף יעדע איינע פון זיי זענען דא צענדליגער און הונדערטער הוכחות פון פארשער, רייע א דורכאויס — צוביסלעך וועלן מיר באריכטן. און עקספערטן ארטיקלען מחודש לחודש — אראפברענגן טייל פון זיי, מיט די האפענונג וואספארא ערנסטע זאל איינזען מיט וויסן דעם אמת ווילן וואס די אז שאלות און איסורים זיי זענען פארבינדן, און די וואס ווילן פארהוילן דעם
ווערן זאלן פארמיטן ויה"ר שילמדו תועים בינה, און אידישע קינדער צו שריט ריכטיגע די נעמען מועד בעוד נאך זאלן און מכשולות, פון שניידן די ווייצן פון פעלדער וואס וואקסן נאטורליך, אויף רעגן וואסער, אזוי ווי עס האבן זיך געפירט אבותינו ורבותינו זי"ע שוין פאר פילע יארן, און מ'זאל נישט אפנויגן פון זייערע וועגן און הנהגות קיין זיז כל שהוא. די אז מי לסמוך, על האט מען וועג אויסגעטרעטענעם אויף'ן גייענדיג וועט בעז"ה און מען ודקדוקיה, בכל פרטיה אויסגעהאלטן זענען ווייצן האבן די ריכטיגע סייעתא דשמיא צו קענען אפהיטן דעם קומענדיגן יום
טוב פסח כהלכתו ככל משפטו וחקתו.
די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף
קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך
געצאלט דערפאר..."
וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט
אייערע מאדעס?
"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–
און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע
והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"
א פרייליכן פורים!
ותמצ
ע אנ
ריז א
מאיו
147
ה'ון
ליג
און געווארן, פארלאזט זענען לאנד באוואסערטע פון אקערס "באדייטענדע געפאר אין איז באוואסערט, איצט ווערט וואס מערב, אינעם טייל גרויסער א אומפראפיטבארע צו ווערן רעדוצירט זאל ארויס גיט עס וואס קוואנטום די אז
שטאפלען, צוליב די געזאלצענע אומשטענדן."
די אפעקטן פון זאלץ אויף געוואוקסן �
נישט בלויז וואס די זאלץ שעדיגט די פעלדער מ'זאל נישט קענען פלאנצן דערין, זיי און געוואוקסן, די אין זאלציקייט די אריין דרינגט דערין מ'פלאנצט ווען נאר קומען אפט ארויס שוואכער און געשעדיגט, און גאנץ אנדערש ווי געווענליכע פון די סארט תבואות. ווי דער פאלגנדער פאראגראף — וואס מיר האבן שוין אויבען
ציטירט — לויטעט קלאר:
איז לאבארטאריע, סעליניטי רעגיאנעלע יו.עס. די אין לעצטנס, "גאנץ דעמאנסטרירט געווארן אז געזאלצענע אומשטענדן קענען טוישן דעם אינערליכן יסודות'דיגן געשטעל פון פלאנצונגען בעפאר מ'זעט אן דרויסנדיגע סימפטאמען."
אריין דרינגט זאלץ די אז וויסנשאפטלער, די פון מיינונג קלארע א איז דאס געוואוקסן, נאטורליכע די ווי אנדערש גאנץ דאס איז בכלל און תבואה, די אין און די אטאנאמי )דער יסודות צוזאמענשטעל פון יעדע זאך( קען אין די תבואות וואס מיר די חטים צו נישט דומה אז דאס איז בכלל געטוישט. דאס הייסט זיין האבן א מסורה, און מען לאזט זיך אריין אין א נייע זאך וואס מ'האט קיינמאל נישט
דורכגעטאן, און אשר לא שערום אבותינו.
קען מען גענצליך ארויסוואשן �די זאלץ פון די פעלדער?
כדי צו פארמינערן די שאדנס פון די אנגעזאמעלטע זאלצן — זאגט דער באריכט — איז קלאר אז מען מוז ארויסוואשן די זאלץ פון די זאמד וואס די וואסער לאזט די אימפעריאל אין אלפאלפא פעלדער אויף אן ווייזט עס ביישפיל אלס איבער.
"עס איז אפען פארשטענדליך אז דאס, מיט פינף טאנען זאלץ פער אקער וואס ווערט צוגעלייגט יערליך, מוז זיין עפעס פראוויזיעס צו באזייטיגן די זאלץ, אדער וועט זיך אזוי פיל זאלץ אנזאמלען אינעם אויבערפלאך פון די זאמד אז עס וועט אויס פעלט צוועק דעם פאר )פלאנצונגען(. אגריקולטור דערין אוממעגליך זיין צו ארויסשווענקן זאל וואסער באוואסערונג די פון טייל א אז — ארויסשעפונג אנגעזאמעלטע די אוועקצופירן ווארצלען, די פון טיפקייט דעם אונטער אראפ,
זאלצן."העכערע פיל בלייבן אלץ נאך וועט אויסשווענקן, גוט עס נאך אפילו אבער מאסן זאלץ אין די זאמד ווי געווענליך, און די מאסן זענען נאך אפילו העכער ווי די זאלץ אין די קאלאראדא ריווער, וויבאלד זיי זאמלען זיך אן פון ריזיגע קוואנטומס
וואסער. דער באריכט לויטעט:
"קעלי )א פארשער וועלכער האט פארפאסט א באריכט וועגן די טעמע( האט די ארויסוואשונג גוטע מיט איז ריווערסייד, נעבן זאמד, גוטן א אויף אז געוויזן קאצענטראציע פון זאלץ אין די זאמד פייכטיקייט געווען ארום דריי מאל אזוי גרויס ווי די קאנצענטראציע פון די אריגינעלע באוואסערונג וואסער. אין זאמדען וועלכע זאלצן און געשטערט אויסשווענקונג די ווערט דורכוואשבאר, ווייניגער זענען זאמלען זיך אן ממילא קען די קאנצענטראציע אין די זאמד פייכטיקייט ווערן זייער
גרויס." *
המקצת, מן מקצת א בלויז ארטיקל איצטיגער דער איז געזאגט ווי ווערן עס ווי פארשונגען פארשידענע די פון גאפל, שפיץ אויף'ן באשטעטיגט קלאר און דייטליך די: ריזיגע מאסן זאלץ אין קאלאראדא ריווער; די נאך גרעסערע קוואנטומס זאלץ וואס זאמלען זיך אן דערפון ווי שטארק דאס די פעלדער; די פעלדער; די שווערע שאדנס פאר אין אנערקענען נייע ברואים; פארשער זיין ממש ענדערט די געוואוקסן צו אז זיי אליין און איבערהויפט די פארמער קענען נאכנישט אפשאצן דעם פארנעם פון די זאלציקייטן; נישט אלץ זעט מען די אפעקטן פונדרויסן, מען ווען אפילו אנדערש; גאר זיין תבואות די קענען אינעווייניג אבער נוצט די פארשידענע מעטאדן ארויסצואוואשן די זאלץ, גייט עס נישט
גענצליך ארויס.
אין ערשיינען אי"ה וועלן וועלכע ארטיקלען, סעריע די פון לויף אין ווייטער מיר וועלן מאנאטן, קומענדיגע די אין אויסגאבעס חודש'ליכע אונזער אין שוין ליגן וועלכע דאקומענטן צאל ריזיגע די פון ציטירן באזיץ — און וואס מער מען קוקט אריין אין די טעמע וואקסט די הויפן די אין ממש חמץ פון חששות געפערליכע די איבער — דאקומענטן ווייצן, וואס די וואס האבן עס אימפארטירט און זוכן עס צו פארשפרייטן האבן בכלל נישט נאכגעפארשט און האבן זיך בכלל נישט געקימערט צו
דערגיין וואס זיי ברענגן דא.
בארירט. דא האבן מיר וואס טעמעס די וישפוט הקהל ירא אדרבה, קאמפליצירטע ריזיגע א איז דאס אז געפונען לייכט גאנץ וועט יעדער א זיך צו פארטיפן דערפון און עס פארלאנגט וואס פעלט אויס טעמע, בכלל זיי האבן באנעמען. צו געהעריג עס מומחה'שאפט שטארקע איז וואס הידור, נייעם א פראקלאמירן אייער פונקטן די אדרעסירט פארבינדן מיט ערנסטע שאלות און חששות אויף וואס מ'האט נישט קיין מסורה? אדער האבן זיי געזוכט צו שפרינגען און צייגן אז זיי זענען בעסער ליידער און פארקוקט אלעס זיי האבן דעריבער און פריערדיגע, די פון
אריינגעשלעפט אידן אין אזא ערנסטע זאך.
פארזעצונג קומט בעז"ה, מיט נאך שטוינענדע דאקומענטן, וואס עס לאזט זיך נישט גלייבן וואס פאר א הארבע זאכן מ'האט ליידער פארזען די פאר אנטפלעקט נישט עס מ'האט און איגנארירט, חלילה אדער חשוב'ע רבנים וועלכע האבן געמיינט אז מ'איז גאר אויפגעקומען מיט אן
אזוי גערופענעם הידור.
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט
קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן
ח. גרינוואלד
יומא אריזאנע מצותגליון ה'
148
זאלץ שמעקערס...לכבוד די עסקנים און ארויסגעבער פון די 'יומא אריזאנע אויסגאבעס'
ס'איז שוין טאקע נענטער צו פסח שני ווי פסח ראשון, דאך וויל איך אייך מיטטיילן עפעס א דאקומענט אין וואס איך האב מיך פערצופאל נייע טעכניק אויף וואס באאמטע אין יומא, אריזאנע, ארבעטן צו אידענטיפיצירן און אנגעשטויסן, מיט אינטרעסאנטע איינצעלהייטן וועגן א מעסטן זאלץ אין די פעלדער. אילו לא ראיתי לא האמנתי ווי אזוי מאנכע פרובירן צו זאגן אז "לא דובים ולא יער," יומא מיט זאלץ האבן נישט קיין שייכות, בעת די דארטיגע באאמטע ברעכן זיך קאפ ווי אזוי צו לעזן דעם פראבלעם. איך שיק מיט דעם דאקומענט, וואס ווייזט אויף קלאר
און דייטליך דעם שווערן פראבלעם פון זאלציקייט אין יומא.
דער דאקומענט איז א טייל פון די 'וואסער קוואליטעט און מענעדזשמענט, און זאמד רעסורסען שטודיעס,' דורכגעפירט דורך די פעדעראלע אגריקולטור דעפארטמענט'ס אגריקולטור ריסטוירטש סערוויס.
אין אז יער" ולא דובים "לא איז מומחים היימישע געוויסע לויט אז אינטרעסאנט איז עס אריזאנע איז פאראן זאלץ, און דאס "האט נישט קיין שייכות צום מציאות הענינים." מאנכע זאגן
גאר אז די ערד איז דארט זיס, און עס וואקסט געהעריג ווי איבעראל.
זיך געקענט שפארן זיי זיך נישט געוואנדן צו די מומחים, וואלט'ן אגריקולטור באאמטע האבן עס איז א שאד אז די פעדעראלע און יומא די שווערע הארעוואניע און ריזיגע געלטער וואס זיי לייגן אויפצוקומען מיט נייע טעכנאלאגיעס פאר די "זאלץ שמעקערס." אנשטאט וואלט מ'געקענט מאכן אן אסיפה, מיט שיינע בילדער, און די גאנצע זאלץ וואלט צורינען, און עס וואלט מקויים געווארן וימתקו המים מיט די זאמד
אינאיינעם. א שאד אז די רעגירונג באאמטע האבן נישט קיין שכל צו וועלכע עקספערטן זיך צו ווענדן...
אגב איז אינטרעסאנט צו באטאנען וואס דער באריכט באטאנט ווייטער אז טראץ וואס דער פראבלעם פון זאלץ איז באוואוסט, ווייסט מען נאכנישט דעם ריכטיגן פארנעם דערפון, און פארמערס ווייסן אויך נישט געהעריג אפצושאצן זייערע פעלדער. די נייע טעכנאלאגיע צילט זיי צו
העלפן דערמיט.
עס ציטירט דעניס על. קארווין, אן עי.אר.עס. זאמד סייענטיסט, אז: "אין די צייט וואס עס איז פאראן א וואקסנדע באוואוסטזיניקייט פונעם פראבלעם פון זאלציקייט אינעם ראיאן, ווייסן מיר נאכנישט ווי ערנסט עס איז ווירקליך. עס איז נישט פאראן קיין איצטיגער חשבון פון זאלציקייט
אומשטענדן דורכאויס דאס לאנד."
אבער אט די היימישע עקספערטן ווייסן שוין אלעס, און ווייסן אז דאס איז בכלל נישט קיין אישו. די רעגירונג דראפעט זיך אויף גראדע ווענט מיט נוצן זאלץ שמעקערס צו קענען רייניגן
די פעלדער.
ווי זאגט די וועלט: ווען עס וואלט נישט געווען מיינער – ווען עס וואלט זיך נישט געהאנדעלט פון חמץ אין פסח – וואלט איך אויך געלאכט.
מיט דעם וועל איך שליסן מיין בריוו, ויותר מה שכתוב לפניכם וועט איר טרעפן אינעם בייגעלייגטן דאקומענט. איך בין נתפעל געווארן ווי שטארק דאס צייגט אז ווען מ'האלט זיך צו דרכי אבות און מסורת אבותינו ורבותינו זי"ע ווערט מען פארהיטן פון מכשולות, וואס אנדערש פאלט נישט ביי צו קוקן דערויף און מ'פארזעט עס לייכט. האפענטליך וועלן אט די קלארע פאקטן איבערצייגן אויך די וואס האבן יא גענוצט די ווייצן, אז עס לוינט זיך נישט מתחכם צו זיין, ווייל מ'קען אריינפאלן און ביטערע מכשולות, נאר אנשטאט זאלן זוכה זיין בדרכי אבות וואס נאר אזוי האט
מען די סייעתא דשמיא נישט אריינצופאלן מיט פארזען איסורים חמורים.
ויה"ר אז איר זאלט זוכה זיין אנצוגיין מיט די עבודת הקודש און בעז"ה קענען פורש זיין אידן פון די געפערליכע איסורים און חששות וואס זענען קלאר אין די ווייצן, והמקום יהא בסעדכם.
הכותב למען שמירת המצוות,
נ.מ.ג.
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט
קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן
ח. גרינוואלד
יומא אריזאנע מצותגליון ה'
150
ס'איז באקאנט דאס ווארט פון הייליגן חת"ם
"עושה זאגן: מיר וואס דעם אויף זי"ע סופר חדשות בעל מלחמות", אז יעדע נייע ערפינדונג וואס מ'טוט היינט ערפינדן משנה צו זיין פון די ארגינעלע די אקעגן מלחמה א איז השם מצות יעדע התורה". מן אסור "חדש הקדושה. תורה נייע ערפינדונג, נישט בלויז אויב מ'האט ערפינדן נייע ערפינדן וועלכע די אויך נאר קולות, נייע וואס די מסורה אין אידישקייט קעגן "חומרות" בגדר אויך איז ישראל, כלל ביים מקובל איז
פונעם איסור חדש אסור מן התורה.
תשובה א אין שרייבט סופר חת"ם דער
)יורה דעה סימן י"ט( אז ס'איז זייער שווער צו מ'האט להקל. אפילו ישראל מנהג א צעברעכן אייביג געזוכט צו פארענטפערן די אלטע מנהגי ישראל אפילו לקולא, ווי מיר זעען אין די פוסקים פארענטפערן צו געווען מטריח זיך מ'האט אז דעם מנהג היתר פון עסן חדש פאר'ן עומר, אלץ כדי צו פארענטפערן דעם מנהג. ווייל מ'טאר זיך קיינמאל נישט איילן צו פארדייען אן איסור און דער הוא, תורה ישראל מנהג היתר. כל שכן א
מקום בכל התורה, מן אסור חדש אז איז כלל ובכל זמן, והישן ומיושן משובח ממנו.
אייביג מיר האבן שבתורה ענינים אלע ביי
געוואוסט אז דער אלטער אויסגעטרעטענער וועג זענען רבי'ס און עלטערן אונזערע וואס אויף געגאנגען, איז דער זיכערסטער וועג. אפילו אויב מיר מיינען אז מיט אונזער אייגענעם פארשטאנד קענען מיר ערפינדן בעסערע און שענערע וועגן, זיין וועט וואס אומשטענדן, היינטיגע די לויט איז עס ווי הלכה, פי על אויסגעהאלטן מער די פון עלטערן און רבי'ס אונזערע ביי געווען אלעמאל אידן האבן דאך דורות, פריערדיגע געוואוסט אז מיר קענען זיך היינט נישט פארלאזן זייער איז וועלכעס פארשטאנד, אונזער אויף קליין און שוואך. מיר קענען קיינמאל נישט זיין די מיט אויסגעהאלטן זיין וועט עס אז זיכער קורץ איז שכל אונזער ווייל ערפינדונגען. נייע צו זיין א חכם הרואה את הנולד די עווענטועלע ארויסקומען. דעם פון וועלן וואס פראבלעמען דער איז וועג גאראנטירטער בעסטער דער אבותינו וועלכן אויף וועג אויסגעטרעטענער
ורבותינו הקדושים האבן געטרעטן. ווי דער פסוק )שיר השירים א'( זאגט: "אם לא תדעי לך היפה בנשים צאי לך בעקבי הצאן ורעי את גדיותיך על
משכנות הרועים".
זיין מיט זיך מחמיר א איד מעג פאר כאטש
פרישע חומרות, ווי בעלי נפש האבן זיך אייביג צוגעגאנגען חומרות די זענען געווען, מחמיר מיט די גרעסטע מאס רעספעקט צום אלטן מנהג פון כלל ישראל להקל. מ'האט נישט מוציא לעז האט איד ערליכער אן ציבור, אויפ'ן געווען זענען וואס אנדערע אויף אראפגעקוקט נישט נוהג לקולא און ער האט נישט שטאלצירט מיט זיין מנהג לחומרא. אזוי ארום האט מען געהאט מיט דורכפאלן נישט מ'זאל אז דשמיא סייעתא
די חומרות.
אויב אבער גייען די חומרות צו מיט התחכמות און הוצאת לעז אויף די פריערדיגע דורות, האט זיך עס קיינמאל נישט אויסגעלאזט גוט. ווייל דער בעל גאוה וואס שטאלצירט מיט זיין פרומער פון אבותיו ורבותיו, האט זיכער נישט קיין סייעתא
דשמיא צו ווערן אפגעהיטן פון מכשולות.
אריזאנאווייץ
ווען עס האט זיך אין די לעצטע יארן אנגעהויבן ווייץ נעמען צו חומרא די איבער שערוריא די אויף מצות פאר פסח אויסשליסליך פון אריזאנא, געווען לעז מוציא וואס מאנכע האבן דעם נאך אויף גאנץ כלל ישראל — און אויף אלע רבנים פון פריערדיגן דור — אז מ'שניידט די ווייץ פאר די מצות צו שפעט אין שטעט וואו עס רעגנט, ווען די ווייץ איז געצייטיגט אין די זאנגען. צוליב די פאלשע הוצאת לעז האבן מאנכע אנגעהויבן צו זוכן מהדר צו זיין צו נעמען ווייץ וואס וואקסן אינעם מדבר יומא, אריזאנא, וואו עס רעגנט כמעט קיינמאל נישט. יענע האבן פרובירט איינצורעדן די מאסן אז דארט געפינט מען בכלל נישט קיין רעגנט דארט וויבאלד מבוקעות, און מצומחות
נישט.
אז ברבים געפרעדיגט גאר האבן מאנכע
געמוזט יאר יעדעס רבנים די האט היינט ביז זיין צו מתיר טאש" פון "היתר א ארויסנעמען דאס ווייץ אין וועלכן עס געפינען זיך מצומחות, עס האבן רבנים די נאר בששים, ביטול דורך רחמנא — עם. המון פאר'ן אויסגעזאגט נישט
והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"
א פרייליכן פורים!
ותמצ
ע אנ
ריז א
מאיו
151
ה'ון
ליג
זיך זיי איצט האבן — אבער ליצלן מהאי דעתא בארימט אז עס איז זיי געלונגען אהערצושטעלן ווייץ וואס איז נאך נישט געווען זינט די וועלט
שטייט, עס האט נישט קיין שום חשש חימוץ.
א אין אנגעוויזן מיר האבן דעמאלט נאך
מתחדשים אזעלכע פון שעדליכקייט די מאמר, וואס זענען מוציא לעז אויף די גדולי ישראל פון וועלן זיי אז שטאלצירן דורך הקודמים, דורות זיין בעסער און פרומער ווי די פריערדיגע דורות, בקיום המצוות. וועגן זיי ערפינדן בעסערע און מיר האבן אנגעוויזן אויף די ווערטער פון ספה"ק ווי ה'( יחוד המעשה פרק )שער חובת הלבבות ער שרייבט אז די חכמת התורה אויב מ'פירט עס יעדע צו רפואה עס א איז וועג ריכטיגן אויפ'ן פארקריכט תורה די דורך אבער אויב ווייטאג, גרעסטע די עס איז וועג, ריכטיגן פונעם מען ווייטאג וואס האט נישט קיין רפואה. דערפאר איז די תורה הקדושה געגליכן צו פייער כמש"כ "הלא כה דברי כאש", ווייל עס דערלייכט די אויגן מיט איר ליכטיגקייט, אבער זי פארברענט מיט אירע פלאמען די וואס פארקריכן פונעם ריכטיגן וועג.
הלבבות חובת דער ווארענט — דערפאר
די פון קלוגער האלטן נישט זיך זאלסטו —זיך פרובירן נישט זאלסט דורות, פריערדיגע וויאזוי בעסער פארשטייסט דו אז איינצורעדן אהערצושטעלן דאס אידישקייט ווי די פריערדיגע האבן פארשטייסט דו וואס אלעס ווייל דורות, זיי אויך שוין פארשטאנען. ס'איז מעגליך אז זיי האבן אויך געזען ווייטער די חסרונות וואס וועלן פון דעם ארויסקומען. דאס וואס דו זעהסט נישט גוטס דאס נאר זעסט דו שכל. קורצן דיין מיט און נישט דאס שלעכטס וואס וועט ארויסקומען
פון דעם.
דער חובת הלבבות שרייבט בזה"ל:
"על כן הזהר שלא תטה אשורך מדרך האבות על ותסמוך הבדיאות, אל הראשונות ונתיבות ואל בסברתך. ותתבודד בעצתך ותתיחד שכלך תחשוד אבותיך במה שמסרו לך מאופני טובותך, ואל תסתור עצתם במה שהורו אותך, כי אין עצה שתעלה בדעתך שלא קדמוך לדעתה, ועמדו על כל מה שמביאה אליו מטוב ורע, ואפשר שקדם בתחלתה, ההיא המחשבה יושר אופן לדעתך ממנה יהי' אשר ההפסד אופן ממך ונעלם יושרה תראה ישובך במיעוט ואתה באחריתו, החכם ואמר הפסדה. ואופני טעותה תראה ולא )משלי כ"ב( אל תסג גבול עולם, ואמר )שם י"א( שמע בני מוסר אביך, ואמר )שם ל'( במי שמאשים אבותיו דור טהור בעיניו ומצואתו לא רוחץ, דור
אביו יקלל, ואמר עין תלעג לאב" עכלה"ק.
ופירש בטוב הלבנון, דור טהור בעיניו: רואה
עצמו בעיניו טהור ונקי יותר מהדורות הקודמים
ומבקש מעשים להצטדק יותר מדורות הראשונים. ומצואתו לא רוחץ: אף הליכלוך והטינופת לגמולי מחלב לא רחץ עצמו מהם, כלומר עובר עוונות
ידועות לתשב"ר. עכ"ל.
מורי ערנסטע עלטערע די ווען פאראיאר
הוראה האבן אויפמערקזאם געמאכט אקעגן זוכן אין מדבר א פון ווייץ נעמען ווי חדשות, נייע אריזאנא שלא שערום אבותינו ורבותינו נ"ע, וואס איז עלול צו האבן פראבלעמען, האבן די רבנים באמת נאך נישט געהאט קיין קלאר בילד איבער די פילע פראבלעמען פון חשש חימוץ וואס זענען באמת דא ביי די אריזאנא ווייץ. די ערליכע מורי פאר געהאט נאר הדור האבן מאורי און הוראה זייערע אויגן דעם חובת הלבבות'ס ווארענונג, אז מ'טאר נישט חושד זיין די פריערדיגע דורות אז ריכטיגע די איבערגעגעבן נישט אונז האבן זיי מיר וואס אלעס אז פארשטיין מ'דארף וועגן, זיי נאר געוואוסט. אויך זיי האבן היינט ווייסן האבן שוין דעמאלט געזען די פראבלעמען וואס קענען דערפון ארויסקומען, וואס מיר מיט אונזער
קליינעם שכל פארשטייען עס נישט.
די אז ארויסגעשטעלט זיך האט למעשה
וועלכע האבן ערפינדן די המצאות "מתחדשים" יומא, אריזאנא, אין מדבר ווייץ שניידן גיין צו האבן אריינגעשלעפט טויזנטער אידן אין ערנסטע מתחכמים די ממש. חמץ איסור פון חששות אז זיין צו לעז מוציא פרובירט האבן וועלכע כלל רוב פון גענוצט ווערט וואס ווייץ דאס נייעם א געשאפן האבן זיי נישט, טויג ישראל מין ווייץ וועלכער האט פיל מער פראבלעמען ווי אין באנוצט ווערן וואס ווייצן אלגעמיינע אלע אידישע בעקערייען אין אמעריקע און איבער די נישט וואקסט עס וויבאלד ווייל וועלט. גארער אין מדבר נאטורליך קיין ווייץ בארץ לא זרועה מוזן זיי ערפינדן פארשידענע תחבולות צו מאכן דארט וואקסן ווייץ, און דאס מאכט חששות פון
חמץ, ר"ל.
פאקטן זענען שוין היינט קלאר, אז נישט די
ווייץ אריזאנא א.ג. די אין מען טרעפט בלויז ומבוקעות מצומחות מער פיל פערצענטועל און שטעט אנדערע פון ווייצלעך אלע אין ווי איז מבוקעות פון פראצענט דער וואו לענדער, מאל מער פיל דא איז עס און ווייניגער, פיל
ששים.
דער פאקט איז אז דער אריזאנא ווייץ וואקסט אין א פוסטן מדבר, וואו בדרך הטבע קען דארט נישט וואקסן ווייל ס'איז אן ארץ לא זרועה. מען ערליי פארשידענע מיט אנפילן פעלד דאס מוז שארפע כעמיקאלן און זאלץ, וואס מאכט די ערד נישט ס'רעגנט ווי אזוי — דערצו און וואקסן. ימים מיט ערד דארטיגע די אנפילן מען מוז —
נישט שנעל איינגעזאפט, ווערן וועלכע וואסער
און די פעלדער ווערן באוואסערט ביז דריי וואכן
פאר'ן שניידן, ווען די זאנגען שטייען שוין און
זענען פול. און דערצו בושעווען אין יענעם מדבר
אז גורם איז אלעס דאס וואס ווינטן, שטארקע
און אראפ זיך בייגן ווייץ–זאנגען די פון אסאך
פאלן אריין אין וואסער, און עס קומט לידי חשש
חימוץ. אזוי אז די פראבלעמען פון חשש חימוץ
זענען פילפאכיג מער ביי די אריזאנער ווייץ וויי
ביי אלע אנדערע ווייץ איבער די וועלט.
מיר זענען נישט דא אויסן צו פסק'נען הלכות
למעשה, צי ס'איז טאקע חמץ אדער נישט. טייל
חמץ חשש א האט עס אז האלטן הוראה מורי
האלטן אנדערע בדיעבד, אפילו אסור איז וואס
איסור, קיין נישט עס איז בדיעבד כאטש אז
זאך איין לכתחלה. אויסגעהאלטן נישט עס איז
א.ג. די וואס פראבלעמען די קלאר: אבער איז
ווי מער פילפאכיג זענען האבן ווייץ אריזאנא
אהבת דער נישט ווען ווייץ. אנדערע אלע ביי
וואס וואס פארבלענדט די אויגן פון די הנצחון
האבן גענומען יענע ווייץ, ווי חז"ל זאגן: "עביד
אינש לאחזוקי די בערי'" — לאחר המעשה האט
מען שוין א נגיעה זיי צו בארעכטיגן — ווען נישט
די נגיעה וואלט קיינער נישט גענוצט די דאזיגע
ווייץ.
דאס איז דער קלארסטער באווייז אז מיר האבן
היינט נישט קיין רעכט זיך אריינצולאזן אין נייע
היינטצייטיגע ערפינדונגען בדרכי קיום המצוות,
אונזער ווייל שונות. בתחבולות המצאות דורך
שכל איז צו קורץ צו קענען אויסרעכענען וויפיל
פראבלעמען דאס וועט עווענטועל ברענגען.
בלויז ווען מ'גייט אויפ'ן אלטן וועג אויף וואס
געגאנגען, זענען עלטערן און רבי'ס אונזערע
זיכערן א אויף מ'גייט אז גאראנטירט מען איז
מצוות די אויס מען שטעלט אבער אויב וועג,
נישט מען קען שכל, אייגענעם אונזער לויט
אויסרעכענען צו וואס פאר א פראבלעמען מ'וועט
אלץ אנקומען.
אין קומענדיגן פארזעצונג אי"ה:
נישט זיין פרומער פון אבותינו ורבותינו הק'
יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם
עקסקלוסיוון אינטערוויו.
א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען
וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די
סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,
און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן
בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע
פונעם אינטערעסאנט מער איינס
כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.
זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און
רודער ביים שטייען וועלכע די מיט
און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט
מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.
פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן
וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך
פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."
"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט
לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.
וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך
וועל זיך האלטן צו דעם."
פון וואו נעמט איר די אלע
בייפאלן?
"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער
און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע
שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן
מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע
מיטלען!"
וויאזוי פארשפרייט איר די נייע
מאדע אזוי בליץ–שנעל?
טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט