8/2/2019 denz tamaclk
1/16
1
DENZYOLU TAIMACILII
GR
Gerek uluslararas gerekse de yurtii ticarette gittike kzan rekabet ortamnda
firmalar maliyetlerini azaltarak daha kazanl bir ekilde faaliyetlerini srdrebilmek iin
eitli yollara bavurmaktadr. Firmalarn byle bir tutum izlemelerinde bavurduklar bir
faktr olarak lojistik, gittike daha fazla nem kazanan bir faaliyet alan olarak karmza
kmaktadr. Lojistik, genel anlamda hammaddenin kaynandan alnarak rn haline
dntrlp bunun nihai tketiciye ulatrlmas ve hatta bozulma, krlma gibi nedenlerle
tekrar satcya iade edilmesi srelerinin tamamn kapsamakla beraber lkemizde daha ok
tamaclk ve depolama faaliyetleri olarak anlalmaktadr. Byle bir dncenin olumasnda
lojistik faaliyetlerin iinde en nemli faaliyetin tamaclk olmas ve Trkiyedeki lojistik
hizmetlerini eskiden nakliyecilik hizmeti salayan firmalarn gerekletirmesi etkili olmutur.
Tama modlar arasnda denizyolu tamacl dier tama modlarna gre daha az
maliyetli olduu gibi daha gvenlidir. Bu yzden mevcut artlar altnda heryere denizyolu
tamacl kullanlarak tama yapmak mmkn deildir- denizyolu tamacl dier tama
modlarna gre daha ok kullanlmaktadr.
8/2/2019 denz tamaclk
2/16
2
1.DENZYOLU TAIMACILII
Denizyolu tamacl, uluslararas tamaclkta en ok kullanlan tama eklidir.
Denizyolu tamacl tarifeli ve tarifesiz denizyolu tamacl olmak zere ikiye
ayrlmaktadr. Dnyada d ticaret hacminin yaklak deer olarak 2/3, miktar olarak
denizyolu ile tarifeli olarak tanmaktadr. Bunun nedeni, tarifeli denizyolu tamaclnda
tanan mallarn kymetli olmas ve sunulan hizmetlerin tarifesiz denizyolu tamaclna
gre daha dzenli ve iyi olmasndandr (Shipping Economics, 1996; 8).1
Denizyolu tasmaclg ile ok byk miktarda kuru yk, likit ve gaz,
konteynerlenebilen malzemeler tasnmaktadr. Bunlara ek olarak, hz faktrnn ok nemli
olmadg dsk degerli rnlerin tasnmasnda da denizyolu tasmaclg tercih edilmektedir.
ekil 1.Tama Trlerinin zelliklerine Gre Karlatrlmas
Kaynak: Erdalanc, 2003
ekil 1 de tama trleri eitli zellikleri ( maliyet, hz, hizmet vb.) itibariyle
karlatrlmtr.Bu ekilde de grdmz gibi denizyolu tamacl maliyet asndan
dier ama trlerine gre ok dktr.Her nekadar hz konusunda dierlerine gre yava
olsa da maliyetinin dk olmasve ok eitli rlerin tanabilir olmas tercih sebebi
olmaktadr.
1Gizem Elbirlik, Trk Lojistik Sektrnde Denizyolu Tamaclnn nemi ve Sorunlar,Dokuz Eyll
niversitesi,2008.
8/2/2019 denz tamaclk
3/16
3
Denizyolu tamacl, etkili ve ucuz bir tamaclk yntemi olduundan, uluslararas
ve hatta ktalar aras tamaclkta byk bir yere sahiptir.(Baird, 2001; 103). Yksek
miktarlarda yk tanabilmesi, enerji tketiminin azl gibi nedenlerden dolay tama
maliyetlerinin dktrve bu yzden en ekonomik tama modudur. En nemli avantaj, ok
byk hacimli rn tamasn saglamasdr (Yldztekin, 2002; 18).Gvenilirlii yksektir.
Denizyolu tasmacl, karayoluna gre yedi kat, demiryoluna gre iki buuk kat daha ucuz;
yakt tketimi bakmndan da, karayolundan drt kat, demiryolundan iki kat daha ucuz bir
tamaclk yntemidir (Ylmaz, 1990; 63). Ancak tm bu avantajlarnn yannda dezavantaj
da vardr. Liman, iskele gibi pahal tesislere ihtiya duyulmaktadr, ulam annkurulmas
ky ve limanlarla ilgilidir. Yava bir tamaclk yntemidir (Baird, 2001; 107).
1.2. Dnya Denizcilik Sektr
lkeler aras ticaretin yaplmasn saglayan ulastrma, insan ve esyann birnoktadan
diger noktaya tasnmas veya hareketini ifade etmektedir. Ulastrmasektrnn alt
sistemlerinden birisi olan deniz tasmaclg, ogunlukla birden fazlalke arasnda
gereklestirilen, uluslararas bir nitelige sahip bir tasmaclk yntemidir. (Beresford vd.,
2003; 50).
ekil 2. Yllar tibariyle Uluslararas Deniz Ticareti
Kaynak:UNCTAD, Review of Maritime Transport, United Nations Publication, New
York and Geneva, 2006, s.17
8/2/2019 denz tamaclk
4/16
4
Denizyolu tamacl, dnya ticaretinin % 92sini omuzlamaktadr. lkeler ve ktalar
arasnda tanan yk miktar da yedi milyar tondur (Akten, 2005: 16). Gerek gelimi gerekse
gelimekte olan lkeler bu sektre eitli desteklerle yatrm yapmaktadrlar. Bu yatrmlarn
en nemli sebeplerinden birisi; ncelikle d ticaret yklerinin ulusal filo ile tanmasn
gerekletirerek, lkeye dviz tasarrufu salamasdr. Diger taraftan, lkeler aras yaplan
tamalardan da lkeye direkt dviz kazandrlmas ana amalardandr.
ekil 3. Ulatrma sistemlerine gre yatrmlar (Bin TL)
Kaynak:www.dpt.gov.tr
Dnyada gelien genel ekonomik faaliyetlerin bir sonucu olarak, denizcilik sektrn
oluturan konular ve faaliyetler ortaya kmaktadr. Bu sebepten dolay, dnya genelindeki
ekonomik ve siyasi faaliyetler zerindeki olumlu veya olumsuz gelimeler, denizcilik
sektrn dorudan etkilemektedir (Craig, 2000; 12). rnein; 1990da balayan Krfez
Krizi, denizcilik sektrndeki olumlu gelimeleri durdurmu ve olumsuz bir ekle sokmutur.
Krfez Krizi boyunca siyasi istikrarszln dnya ticaret ve ekonomisinde yaratt
duraklama sonucunda, elik retiminde bir azalma olmutur. Bu da, denizyolu tamaclna,
deniz cevheri tamaclndaki d olarak yansmtr.2
Tm endstriler ierisinde en ok deniz tamaclnn bir uluslararas endstri alan
oldugu gryaygndr (Farthing,1987; 3).Dnya deniz ticareti bir endstridir ve uluslararas
deniz tamacl da bu endstrinin bir alt koludur (Omdan, 1991; 5). Devlet Planlama
Tekilat, uluslararas deniz tamacl faaliyetlerinin kendi ierisinde 4 alt blmden
olutuunu belirtmitir: (Devlet Planlama Tekilat, 2006a; 9).
2Gizem Elbirlik, Trk Lojistik Sektrnde Denizyolu Tamaclnn nemi ve Sorunlar,Dokuz Eyll
niversitesi,2008.
8/2/2019 denz tamaclk
5/16
5
Kabotaj sahalarnda yk ve yolcu tamalar,
thal, ihra, yabanc limanlar aras ve transit yk tamalar, d hat yolcu
tamalar,
Gllerve nehirlerdeki yk ve yolcu tamalar,
Ky emniyeti ve gvenlik.
1.3. Denizyolu Tamacl Trleri
Denizyolu tamacl, hitap edilen alana gre, kabotaj tamacl ve yktamacl; hizmetin srekliliine gre dzenli ve dzensiz tamaclk; tanan ykn trne
gre ise kuru yk ve sv yk tamacl olarak snflandrlmaktadr.
1.3.1. Hitap Edilen Alana Gre Denizyolu Tasmaclg Trleri
Kabotaj Tamacl
Trkiyenin liman ve iskelelerinden yklenen ve yine Trkiyenin liman ve
iskelelerine boaltlan Kabotaj Kanunu gereince Trk gemileri tarafndan yaplan denizyolu
tamalarna kabotaj tamalar denir (nalm, 2005; 87).
Uluslararas Tasmaclk
Uluslararas deniz tamaclnda uluslararas rekabet sz konusu olup, tama hizmeti
uluslararas piyasa koullarna gre yrtlr. Tamacln balang ve biti noktalar ile
yolculuk lke snrlar dnda gereklemektedir.
1.3.2. Hizmetin Srekliliine Gre Denizyolu Tamacl Trleri
Dzenli (Lineer) Tamaclk
Lineer tamaclnda dzenli, srekli hizmet sz konusudur. Bu hizmet trnde
zamanlama esastr. Gemiler seferlerini ve hizmetlerini belirli bir tarifeuyarnca srdrrler.
Hangi limanlara ne zaman ugranaca sefer programlarndabelirtilir. Lineer tamalarnda
hizmet tramp tamaclna gre daha pahaldr.Bunun nedeni lineer tamaclnda,
gemilerin ykten nce hizmeti esas tutmalardr (ncaz ve Alkan, 2003; 398).
8/2/2019 denz tamaclk
6/16
6
Dzensiz (Tramp) Tasmaclk
Tramp tamacl, yk olan limanlar arasnda hizmetin yaplmas eklinde ortaya
kar, dzensiz bir tama eklidir. Lineerr tamaclnda hizmet esas iken, tramp
tamalarnda yk temeldir. Tramp tamalar ounlukla iki liman arasnda yaplr. Yk
nerede ise orada tramp hizmeti oluur. Tramp tamalar ekonomik deeri dk dkme
ykleri kapsar (ncaz ve Alkan, 2003; 398).
Denizyolu Tamaclnda Konferans
Uluslararas denizyolu tamaclnda serbest ticaret ilkeleri geerlidir. Bu nedenle
iletmeler arasnda rgtenmeler ve dzenlemeler olumutur.
Konferans; dzenli hat tamacl yapan denizyolu iletmelerinin; ortak tama
artlar ve navlun oranlar uygulayarak, aralarndaki rekabeti ortadan kaldrmak ve
konferansn dnda kalan tayclara kar gerekli stnlk salamak amacyla oluturduklar
rgtlenmelerdir.3
1.3.3. Tanan Ykn Trne Gre Denizyolu Tamacl Trleri
Kuru Yk Tamacl
Kuru yk tamaclnn konusunu maden cevheri, kmr, gbre, tahl, fosfat gibi
rnler oluturur. Kuru dkme yk, ykleme ve tamaynnden, geminin gvenlii
ynnden baz tehlikeler arz eder. Gemi iletmesinin bu tehlikeleri nlemek iin gereken
tedbirleri almas gerekmektedir.
Sv Yk Tamacl
Sv yk tamacln ham petrol, petrol rnleri, su, kimyasal maddeler, sv gazlar
oluturur. Tm deniz tamaclnda en byk tama tonajn (yaklak yarsn) sv yktamacl oluturmaktadr. Kimyasal maddeler genellikle tehlikeli yk grubu iinde olup
hem tama emniyeti ve hem evre koruma ynnden problem yaratabilen maddelerdir (ncaz
ve Alkan, 2003; 399).
3
Il Mende Pekdemir, Denizyolu Yk Tamacl; Ynetim ve Organizasyonu, stanbul niversitesi iletmeFakltesi Yayn No:251, stanbul, 1991.
8/2/2019 denz tamaclk
7/16
7
1.4.Denizcilikle lgili Uluslararas Kurulular
Dnyada denizcilikle ilikisi dolayl ya da dolaysz yoldan olmak zere almalarn
srdren ve deniz ticaretini kalkndrmaya ynelik politikalar reten eitli rgtler
mevcuttur.
Denizcilikle ilgili uluslararas kurulular aagdaki gibi sralanabilir:
IMO (Uluslararas Denizcilik rgt)
UNCTAD (Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma Konferans)
OECD (Ekonomik Kalknma ve birligi rgt)
WTO (Dnya Ticaret rgt)
ILO (Uluslararas alsma rgt)
2.TRK DENZYOLLARI
Denizyollarmz yelkenli andan makineli tatlar ana 1827 ylnda girmitir.Bu
tarihte tersane iin ilk buharl gemi satn alnmt.Makineli deniz tatlaryla deniz ticaretine
giriimiz ise 1843 ylnda gereklemitir. Bu tarihte Bahriye Nezareti Marmara Blgesi
nde zmit Gemlik Tekirda iskeleleri arasnda bir vapur iletmeye balad. Bu vapura
Seyribahri deniliyordu.Bu olay Trk deniz ticaretinin balangc sayabiliriz .Ayn yl bu
hatlara bir vapur daha katld , Eserihayr adnda bir vapur iletilmeye baland.
Bunun zerine bu ilerle uraacak bir idarenin kurulmas gerekli grld. Bylece
Bahriye Naziretine bal Fevaid-i Osmaniye kuruldu (1845). Fevaid-i Osmaniye 1870
ylna kadar srd ; bu arada ad deierek dare-i Aziziye oldu.1878 ylnda da dare-i
Aziziye ad dare-i Mahsusa ya evrildi. Bu idare 32 yl altktan sonra kaldrld ; yerine
1910 ylnda Osmanl Seyrisesefain daresi kuruldu.Bu idarenin ad da 1923 ylnda Trkiye Seyrisefain daresine evrildi ve ktisat Vekaletine baland.Bu arada irket-
Hayriye Fenerler daresi zmir Rhtm irketi Can Kurtarma daresi Hali irketi Gemi
Kurtarma irketi Trabzon Liman letmesi ve Van Gl letmesi kuruldu.Ayrca
Vapurculuk irketi adnda zel bir irket de meydana geldi.1933 yl hazirannda Trkiye
Seyirsefain daresi de kaldrld.Trk kylar arasnda dzgn posta seferleri iletme tekeli
Denizyollar letmesi daresine verildi.Istanbul ve dolaylar yakn kylar servisi de Akay
letmesine devredildi.1937 ylnda bu idarelerde kaldrld.Liman iletmesi fabrikalar vb.gibi btn deniz iletmeleri birletirilerek Denizbank kuruldu. Ksa bir sre sonra 1938de
8/2/2019 denz tamaclk
8/16
8
Denizbank da kaldrlarak yapsndaki iletmeler birer idare haline getirildi. Bunlardan
dzgn posta seferleri ve ilepilik ileriyle, stanbul ve evresi yakn kylar servisleri
Devlet Denizyollar letmesigrevlendirildi. 1943 ylnda bu idareler de kaldrld.Devlet
Denizyollar ve Liman letme Genel Mdrl kuruldu. Denizyollar daresi eldeki gemi
tonajn iki katna yakn oranda artrd ; zel ilepilik ilerinin gelimesine yardm etti. Bu
arada liman tesis ve aralar da modernletirildi . zellikle kmr ykleme-boaltma ii iin
en modern aralarla geni bir kr alan meydana getirildi. 1964te Denizcilik Bankas bir
kamu iktisadi kuruluu haline getirilmitir.
2.1.Deniz Ticaret Kanunu
Trkiyede ilk kez 1864 ylnda Fransz kanunlarndan aktarlarak yannland.Bu kanun
1929 ylna kadar yrrlkte kald.13 mays 1929 tarih ve 1440 sayl kanunla deitirildi. Bu
yeni kanun da Alman kanunlarndan aktarlmtr.Bu kanunda denizcilik nizamlar gemi
iletme ve yk tama ilemleri, yolculuk koullar sigorta hkmleri, bor ve rehin gibi ticari
hkmler vb. gibi maddeler belirlenmitir.
2.2.Kabotaj Kanunu
Kabotaj,bir devletin kendi limanlarna deniz ticareti konusunda tand ayrcalktr.
Trkiyede;Kapitlsyonlar erevesinde yabanc lke gemilerine tannan kabotaj ayrcal
Lozan Bar Antlamas ile 1923 ylnda kaldrld.Ardndan; 1 Temmuz 1926'da Kabotaj
Kanunu yrrle girdi.4
2.3.Denizyolu Tamaclnda Freight-Forwarder
Freight Forwarderlar dnya ticaret hacminin bymesi,artan yk trafii ile birlikte
yklerin konsoliadsyonu ve uzmanlklar sayesinde denizyolu tamaclnn nemli
unsurlarndan biri haline gelmitir.5
Freight Forwarder tamaclk faaliyetleri grupta deerlendirilebilir:
Komple konteyner tamalar (FCL), Parsiyel tamalar(LCL), Dier tama ve hizmetler.
4
http://tr.wikipedia.org/wiki/5: Metin anc, Murat Erdal, Uluslararas Denizyolu Eya Tamaclnda Freight Forwarder, Uluslararas
Tamaclk Ynetimi, stanbul, 2003.
8/2/2019 denz tamaclk
9/16
9
Freight Forwardern temel faaliyet alan vardr:
hracat Tamalar: lke iinden gelen ykleri toplamak, yurtdna gnderilmesini
salamak,
thalat Tamalar: lke dndan gelen ykleri teslim almak, datmn yapmak,
Transit Tamalar: lke dndan gelen ve bir baka lkeye gnderilmesi planlanan
ykleri teslim alarak, tama sreleriyle ilgilenmektir.
2.4.Denizyolu Tamaclnda Sorumluluklar
Bu tamaclk tr ulusalnormlardan ok, uluslararas normlara gre hareket etmekte
ve bu alandaki kural ve ynetmelikler uluslararas rgtler tarafndan oluturulmaktadr.6
Gnderici ve alc farkl hak ve sorumluluklara sahiptir.ki taraf arasnda yaplmas gereken
szlemelermevcuttur.
2.5.Denizyolu Tamaclnda Balca Belgeler
Denizyolu tamaclnda kullanlan balca belgeler unlardr:
Gemi naa veya Sat kontratlar (Shipbuilding or Sales Contract)
Anlama Takriri (MOAMemorandum of (Agreement)
GemiKiralama Kontratlar (Charter Parties)
Konimento (Bills of Lading)
n anlama (Booking Note)
Ykleme Makbuzu (Mates Receipt)
Kargo Manifestosu (Cargo Manifest)
2.5.1.Konimento
Konimento, ya da tama senedi (en:bill of lading) zerinde ykleyici, alc,ihbar
mercii den balyarak her trl bilginin yerald kymetli evraktr. Gemiye yklenilen bir
maln teslim alndn gsteren ,gnderenin ve alcnn adlarnn yazl olduu hukuki
6Cengiz Kaptanolu, Avrupa Birlii ve Denizcilik Sektr, Deniz Ticaret Odas Dergisi, Haziran 2002, s:11.
8/2/2019 denz tamaclk
10/16
10
belgedir.Maln alcsna genellikle nceden gnderilenbu belge , alcnn mal zerindeki
mlkiyet hakkn gsterir.Alc ,bu belge olmakszn mallar teslim alamaz.7
Konimentonun ana fonksiyonlar:
Ykleme makbuzudur,
Maln Mlkiyetini belirler,
Tama Kontrat yerine geer.
T.T.K. Md.1098 gre konimentoda olmas gereken bilgiler;
Tayann ad ve soyad / Ticaret unvan, Kaptann ad ve soyad, Geminin ad ve tabiiyeti, Ykletenin ad ve soyad / Ticaret unvan, Gnderilenin ad ve soyad / Ticaret unvan, Yklemenin yaplaca liman, Tahliyenin yaplaca liman veya buna dair talimat alnacak yeri,
Gemiye yklenen veya tanmak zere teslim alnan mallarn;
* Cinsi,
* ls,
* Say, tart veya adeti,
* Markalar,
* Haricen belli olan hal ve maliyeti,
Navluna ait artlar, Tanzim olunan nshalar.
2.5.2.Denizyolu Konimentosu
Devir ynnden e ayrlr:
7http://tr.wikipedia.org/wiki/
8/2/2019 denz tamaclk
11/16
11
Nama yazl (Straight B/L) Emre yazl (Order B/L) Hamiline yazl (Bearer B/L)Gemiye yklenip yklenmemeyi belirtmesi asndan ikiye ayrlr:
Tesellm Konimentosu (Received for Shipment B/L) Ykleme Konimentosu (on Board B/L)zellikli Konimentolar;
Tek konimento
Kombine Tama Konimentosu ok modlu tama konimentosu Konteyner konimentosu Dzenli hat konimnetosu Ksa konimento Tanker konimentosu Ciro edilemez konimento Kira szlemesi ile tanan yklerin konimentosu
(Bkz.EK.1.Konimento rnei)
2.6.Denizyolu Tamaclnda Riskler
Yaam kayb
atmalar
Karaya oturma
Dibe Vurma
Batma
8/2/2019 denz tamaclk
12/16
12
Yangn
Makine hasar
Saldrlar ve Korsanlar
Kargohasarlar
nc ahslara kar mali mesuliyetler
Kurtarma ve ekme ilemleri
Deniz ve evre kirlilii
2.7.Denizyolu Tamaclnda Sigortalar
Gemi naa Sigortas
Tekne ve Makina sigortas
Sava riski sigortas
Kira kayb sigortas
Koruma ve Tazminat sigortas
Koruma ve Tazmin (P&I) Klpleri neleri karlar ?
Kargo hasar ve alacak haklar
Kaak yolcular
nc taraf sorumluluklar ve kontrat alacaklar
Mrettebat haklar, hastalklar, lmler ve yaralanmalar
Deniz kirlilii ve evrede meydana gelen hasarlar
Finansal sorumluluklar
atma ve karaya oturma hasarlar
Batk karlmas
Hkmet mdahaleleri / cezalar vs.
8/2/2019 denz tamaclk
13/16
13
Yaam kutarma ve gemi kurtarma ilemleri
Liman techizatlarna ve alt yapya verilen hasarlar
Hasarve kayplar nlemek iin yaplan ihtiyati masraflar
H&M polieleri tarafndan karlanmayan hasarlar
2.8.Denizyolu Tamaclnda Temel Szleme Tipleri
Freight Forwardern mteilerle yapt Hizmet Szlemesi Uluslararas alanda Freight Forwarderlar arasndaki Acentelik Szlemesi
Gemi Acentesi ve Gemi letmesi arasndaki Szlemelerdir.
2.9.Denizyolu Yk Tama Aralar (Gemiler)
Ticaret gemileri, tadklar yke gre deiik zelliklere sahiptirler. Farkl byklkte ve
tasarmda ticari gemiler kullanlr. Bu zellikler gznne alndnda ticaret gemileri iki
ana gruba ayrlr:
Tama niteleriyle yk tayan gemiler, Dkme yk gemiler.
nite haline getirilmi yk tayan gemiler; Konteyner Gemileri Ro-Ro Gemileri Dkme yk gemileri ise; Genel kargo tayan ilepler Tankerler Kmr, yem, gbre vb. dkme ykler iin OBO Gemileri Sv veya gaz halindeki ykler ile LPG-LNG gaz tayan gemilerdir.
8/2/2019 denz tamaclk
14/16
14
2.10.Denizyolu Tamaclnda Ykler
Sv ve kuru olmak zere iki ana gruba ayrlabilir. Sv ykler; petrol, kimyasal ve
bitkisel yalar, gazlar; kuru ykler ise; maden cevheri, hububat gibi ambalajsz dkme ykler
olabilecei gibi, ambalajl ykler de olabilir.
2.11.Denizyolu Tamaclnda Tama niteleri
Denizyolu tamaclnda kullnalan tama nitelerini sandklar, paletler ve
konteynerler olarak sayabiliriz.
Sandklar:Standart l ve arlktaolmamalar nedeniyle kombine tamaclkta en
az kullanlan tama nitesidir.
Paletler: Yklerin tek bir nite haline getirilerek tanmasn salayan alak
platformlardr. ISO konteyner paletleri konusunda standart boyutlar kabul etmitir.
Konteynerler: Dayankl ve uzun mrl olmas ynleriyle tama srecinde nemli
bir ilev stlenmektedir.
8/2/2019 denz tamaclk
15/16
15
EKLER
Deniz Konimento rnei
8/2/2019 denz tamaclk
16/16
16
KAYNAKA
anc,M., Erdal, M., Uluslararas Tamaclk Ynetimi, stanbul, 2003.
anc,M., Erdal, M., Lojistik Ynetimi, stanbul, 2003.
http://www.mevzuat.net/fayda/dokumanlar.htm
http://www.sanalda1numara.net/denizcinin-dokumanlari/46864-deniz-yollari-nedir.html
www.dpt.gov.tr
http://www.msxlabs.org/forum/deniz-bilimleri/71124-turk-denizcilik-tarihi.html
http://www.denizhaber.com/index.php?sayfa=yazar&id=5&yazi_id=100163
www.wikipedia.org
www.tcmb.gov.tr
www.tuik.gov.tr
www.belgeler.com