Dental Safety Goal 2010

คณะอนกรรมการศกษาและพฒนามาตรฐานดานความปลอดภยการใหบรการทางทนตกรรมทนตแพทยสภา

Thai Dental Safety Goals & Guidelines 2010แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางทนตกรรม

Dental Safety

Safe Dental Treatment

Safe Communicatio

n

Safe Record

Safe Infectio

n Control

สอสารใหเขาใจปลอดภยเรองรกษาหมดปญหาดานICพรอมมการบนทก

หลกการในการนำาไปปฏบต

เอกสารน เปนขอเสนอแนะทางวชาการ อนเปนแนวทางใหผประกอบวชาชพนำาไป

ประยกตใชใหเหมาะสมกบขอจำากด ความสามารถและบรบทอน ๆ ของตนเองและสถานบรการ

เนนการนำาไปประยกตใชในคลนกทนตกรรม ทงทเปนสถานบรการของรฐและเอกชน

เอกสารนจะมการทบทวนและปรบปรงใหเขากบสถานการณ อยางนอยทก 2 ป

Thai Dental Safety Goals & Guidelines 2010 3

คำานำา

ความปลอดภยของผปวยในการรบบรการดานสขภาพเปนปญหาทประเทศตาง ๆ

ทวโลกใหความสำาคญ และองคการอนามยโลกไดประกาศใหความปลอดภยของผปวยเปน

ความทาทายทสมาชกทวโลกตองยดถอปฏบต (Global Patient Challenge)

ความปลอดภยของผปวยทมารบบรการดานทนตกรรมเปนสงทสงคมและประชาชน

คาดหวงจากทนตแพทย ดงจะเหนไดจากขาวสารทปรากฏบนหนาหนงสอพมพและสอ

มวลชนตาง ๆ เมอเกดปญหาขน และนอกจากนคดฟองรองทนตแพทยมายงทนตแพทยสภา

ในชวงระยะเวลา 10 กวาปทผานมามจำานวนมาก เปนปญหาเรองความปลอดภย เชน

การถอนฟนผดซ การถอนฟนแลวผปวยเสยชวตหรอพการ เปนตน เหตการณเหลาน

จะสงผลกระทบทรนแรงตอวชาชพโดยรวม ไดทำาใหประชาชนเกดความไมมนใจในการรบ

บรการ หรอมการตงคำาถามเกยวกบความปลอดภย ทำาใหมการตรวจสอบทเขมงวดขนจาก

องคกรเอกชนและหนวยราชการทเกยวของ สงตาง ๆ เหลานไมเปนผลดกบวชาชพ ดวยเหตน

ทนตแพทยสภาจงไดใหความสำาคญกบเรองความปลอดภยในการรบบรการทนตกรรม

จงไดจดตงอนกรรมการขนเพอศกษามาตรฐานความปลอดภยในการใหบรการทางทนตกรรม

เพอเปนแนวทางใหทนตแพทยนำาไปใชหรอประยกตใชใหเหมาะสมกบขอจำากด ความสามารถ

และบรบทอน ๆ ของทนตแพทย ทงในสถานบรการของรฐและเอกชน

แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยน ไดผานการทำาประชาพจารณ การทดลอง

ปฏบตในหนวยงานทงของภาครฐและเอกชน และนำาเสนอใหวพากษวจารณในเวทการประชม

วชาการหลายครง จนไดแนวทางทสามารถปฏบตได ดงทปรากฏในหนงสอเลมน โดย

ทนตแพทยสภาหวงวาจะเกดประโยชนตอสมาชกอนจะชวยสรางความเชอมนและศรทธา

ของประชาชนตอวชาชพ

ทนตแพทยสภาขอขอบคณอนกรรมการฯ และทกทานทมสวนทำาใหแนวทาง

ปฏบตเพอความปลอดภยเลมนสำาเรจ และจดพมพเปนรปเลมเพอใหสมาชกไดศกษาและ

นำาไปปฏบตตอไป

ศาสตราจารยพเศษ พลโทพศาล เทพสทธา

นายกทนตแพทยสภา

แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางทนตกรรม4

คำานำา

ทนตแพทยสภาไดแตงตง อนกรรมการศกษาและพฒนามาตรฐานดานความ

ปลอดภยทางทนตกรรมขน เพอทบทวน สรปรวบรวมองคความรและแนวปฏบตทางทนตกรรม

เพอความปลอดภย โดยหวงวาขอแนะนำาเหลานจะถกนำาไปศกษาเทยบเคยง และประยกตใช

ตามบรบทของแตละสถานบรการ ไมไดถอเปนมาตรฐานทตองปฏบตตามในทกกรณ

คณะอนกรรมการฯ ไดพยายามรวบรวมแนวปฏบตทดจากประสบการณการปฏบตจรง

ของทนตแพทยทวไปและผเชยวชาญทงภาครฐและเอกชน และไดสรปขอเสนอแนะทคดวา

เหมาะสมทสด โดยจดลำาดบความสำาคญ กำาหนดรายละเอยดการปฏบตใหสอดคลองกบ

ความสะดวกในการนำาไปใช และไดเสนอ (ราง) Thai Dental Safety Goals & Solutions

2009 ซง Thai Dental Safety Goals & Solutions 2009 ไดผานการทำาประชาพจารณ

โดยนำาไปทดลองใชในคลนกนำารอง 30 แหง เพอประเมนความเหมาะสมในการปฎบต

และเผยแพรในขาวสารทนตแพทยสภาฉบบพฤษภาคม-มถนายน 2552 เพอใหทนตแพทย

ไดรบทราบและนำาไปประยกตใช และเปดรบความคดเหนทางเวบไซตทนตแพทยสภา

นอกจากนไดถกนำาเสนอและสอบถามความเหนจากทนตแพทยผเขารวมฟงการบรรยาย

ในการประชมวชาการทนตแพทยสมาคมปลายป 2552 และสอบถามความคดเหนจาก

ทนตแพทยและทนตบคลากรภาครฐในจงหวดรอยเอดและสรนทรอกดวย

คณะอนกรรมการไดรวบรวมและนำาความคดเหนทไดจากการทำาประชาพจารณ

ทงหมดปรบปรงเสนอเปน “แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางทนตกรรม หรอ Thai

Dental Safety Goals & Guidelines 2010” ซงสาระสำาคญผานการพจารณาเหนชอบ

ความปลอดภยฉบบน ไดผานการปรบปรงและกลนกรองมาอยางถถวน หวงวาสมาชกจะ

สามารถนำาไปประยกตใชใหเหมาะสมกบบรบทในการบรการ เพอใหเกดความปลอดภย

สงสดกบทงผรบและผใหบรการ

ทนตแพทยชมพล ชมะโชต

ประธานอนกรรมการการศกษาและพฒนามาตรฐาน

ดานความปลอดภยทางทนตกรรม

Thai Dental Safety Goals & Guidelines 2010 5

แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางทนตกรรมThai Dental Safety Goals & Guidelines 2010

Safe Communication : สอสารเพอการรบรและความเขาใจ

SC 1 ผปวยและญาตเขาใจวธการรกษา ทางเลอกในการรกษา ผลลพธและ

ความเสยงทอาจเกดขน

SC 2 ผปวยและญาตรบทราบถงคาใชจายทจะเกดขนตามแผนการรกษาท

วางแผนรวมกบทนตแพทย กอนการรกษา

SC 3 เมอมภาวะแทรกซอนหรอความไมสมบรณของการรกษา ผปวย ญาต

หรอผปกครองตองไดรบทราบและเขาใจปญหาทเกดขน รวมทงพยากรณ

โรคและแนวทางการรกษาทจะไดรบ

Safe Dental Treatment : ใหการรกษาอยางปลอดภย

SD 1 ถกคน ถกตำาแหนง

SD 2 ผปวยมความพรอมดานสขภาพรางกายในการรบการรกษาทางทนตกรรม

SD 3 ผปวยไดรบการวนจฉยทเหมาะสมและไดรบการรกษาทปลอดภย

SD 4 ผปวยทมความเสยงตอการเกดภาวะฉกเฉน ไดรบการรกษาภายใตบคลากร

ทมความสามารถ ความพรอมของอปกรณ ยา

SD 5 ผปวยเดกควรไดรบการควบคมการเคลอนไหวเพอประโยชนทางการแพทย

(Medical Immobilization) อยางเหมาะสมและปลอดภย

Safe Infection Control : การควบคมการตดเชอ

SI 1 การสวมเครองปองกนการตดเชอ (Protective Barriers)

SI 2 การเตรยมเครองมอทใชบำาบดรกษาผปวย (Instrument Processing)

SI 3 การดแลพนผวในบรเวณทใหการรกษา (Surface Asepsis)

SI 4 ในการใหการรกษาผปวยทวไปควรยดหลกของ Standard Precautions

Safe Record : บนทกขอมลสำาคญครบถวน

SR 1 มการบนทกเวชระเบยนทแสดงถงความเหมาะสมในการตรวจวนจฉย

การประเมนผปวย การใหรกษา การใหขอมลผปวยและญาตเพอวางแผน

การรกษาทมความซบซอน และการใหขอมลเมอเกดภาวะแทรกซอนหรอ

ความไมสมบรณของการรกษา

แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางทนตกรรม6

Safe Communication

สอสารเพอการรบรและความเขาใจ

SC 1 ผปวยและญาตเขาใจวธการรกษา ทางเลอกในการรกษา ผลลพธและความเสยง

ทอาจเกดขน

1. ควรมกระบวนการใหขอมลและรบคำายนยอม (Informed Consent) หรอบนทกขอมล

ทไดใหแกผปวยกอนการรกษาลงในเวชระเบยนอยางละเอยดครบถวนและใหผปวยลง

รายมอชอรบทราบ ในกรณทเปนหตถการทมความเสยงสง หรอคาดวาอาจมภาวะ

แทรกซอนหลงการรกษา มการพยากรณโรคไมดหรออาจไมไดตามความคาดหวงของ

ผปวย เชน การทำารากฟนเทยม (Dental Implant) การผาตดในหรอนอกชองปาก

การจดฟน การใชการควบคมการเคลอนไหวเพอประโยชนทางการแพทย (Medical

Immobilization) ในผปวยเดก เปนตน (เพอเตอนผใหการรกษาใหขอมลทจำาเปน และ

ยนยนวาผปวยหรอผปกครองไดรบทราบขอมลดงกลาวแลว)

2. ในผปวยทมความยงยากซบซอนในการรกษา สงเสรมใหทนตแพทยทำาแผนการรกษา

เปนลายลกษณอกษรรวมกบผปวย (Dental Treatment Plan)

3. ในผปวยทมความยงยากซบซอนในการรกษา เชน ตองใหการรกษาโดยทนตแพทยตงแต

2 ทานขนไป สงเสรมใหมการระบแพทยเจาของไขเพอเปนผบรหารจดการใหผปวยได

รบการรกษาทตอเนองไดอยางเหมาะสม และทำาหนาทชวยใหการสอสารมประสทธภาพ

และเกดประโยชนกบผปวยมากทสด

SC 2 ผปวยและญาตรบทราบถงคาใชจายทจะเกดขนตามแผนการรกษาทวางแผนรวม

กบทนตแพทย กอนการรกษา

1. ตองจดใหมการเอกสารแสดงอตราคารกษาพยาบาลทผปวยและญาตเขาถงไดงาย

2. ควรจดใหมระบบการแจงการคารกษาอยางเหมาะสมกอนทจะใหการรกษาแตละครง

Thai Dental Safety Goals & Guidelines 2010 7

SC 3 เมอมภาวะแทรกซอนหรอความไมสมบรณของการรกษา ผปวย ญาตหรอผ

ปกครองตองไดรบทราบและเขาใจปญหาทเกดขน รวมทงพยากรณโรคและแนวทางการรกษา

ทจะไดรบ

1. เมอมภาวะแทรกซอนเกดขนขณะใหการรกษาควรพจารณาแจงใหผปวย ญาต หรอ

ผปกครองทราบโดยเรว

2. ควรอธบายภาวะแทรกซอนหรอความไมสมบรณของการรกษา พยากรณโรค และแนวทาง

การรกษาใหผปวย ญาตหรอผปกครองไดเขาใจอยางชดเจน และบนทกการอธบาย

ในเวชระเบยน

3. ควรพจารณาสงตอหรอปรกษาผเชยวชาญ หากเกนความสามารถของผใหการรกษา

หรอผปวยรองขอ

แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางทนตกรรม8

Safe Dental Treatment

ใหการรกษาอยางปลอดภย

SD 1 ถกคน ถกตำาแหนง

1. การเรยกผปวยเขารบการรกษา สงเสรมใหใชตวบงชอยางนอย 2 ตว เชน ถามชอ

นามสกล และวนเกด หรอ ถามชอ-นามสกล กบดบตรประชาชน เปนตน และตอง

มการทวนสอบโดยผใหการรกษาอกครง

2. การสงตอเพอการถอนฟน สงเสรมใหมการระบซฟน อยางนอย 2 วธ เชน สงถอนฟน

#16 และ 6 หรอ ใชการทำาเครองหมาย (Mark Site) ในภาพรงสวนจฉย (X-ray)

หรอ แบบจำาลองฟน (Dental Model) รวมดวย

3. ในการใหการรกษาแตละครง ควรมการระบตำาแหนงหรอซฟนทจะทำาการรกษารวมกบ

ผปวยหรอผปกครองกอนใหการรกษาทกครง

SD 2 ผปวยมความพรอมดานสขภาพรางกาย ในการรบการรกษาทางทนตกรรม

1. สงเสรมใหวดความดนโลหตและชพจรผปวยทมอายตงแต 20 ปขนไปทกราย ในการ

มารบบรการครงแรกและกอนการรกษาทางทนตกรรมแตละครงในกลมผปวยหรอ

หตถการทมความเสยงสง

2. สงเสรมใหมการซกประวตความเจบปวยและประวตการใชยาซำาทกครงทมารบบรการ

หรออยางนอยในกลมผปวยหรอหตถการทมความเสยงสง

3. ในผปวยทมโรคทางระบบ สามารถใหการรกษาทนตกรรมได หากผปวยอยในระหวาง

การรบการรกษาจากแพทย และควบคมโรคไดด โดยพจารณาจากการซกประวต

การตรวจรางกาย ผลการตรวจอน ๆ และหรอ การรบรองจากแพทยผใหการรกษา

หรอพจารณาสงตอเพอการรกษาทเหมาะสมตอไป

Thai Dental Safety Goals & Guidelines 2010 9

4. ในผปวยโรคทางระบบทควบคมโรคไดไมด หรอไมอยในระหวางการรกษาจากแพทย

ควรสงปรกษาแพทยทกครงกอนใหการรกษาทางทนตกรรม

5. ผปวยทมความจำาเปนตองหยดหรอปรบการใชยาบางชนดทผปวยใชอยกอนใหการรกษา

ทางทนตกรรม เชน ยาละลายลมเลอด เปนตน ควรปรกษาแพทยกอนทกครง

หมายเหต :

หตถการทมความเสยงสง หมายถง หตถการททำาใหเกดการบาดเจบของเนอเยอใน

ชองปาก ในระดบทสงผลตอระบบการทำางานสำาคญอน ๆ ของรางกาย ทงจากหตถการเอง

หรอจากความเครยด ความกงวลตอหตถการของผปวย ตวอยางของหตถการดงกลาว

ไดแก การถอนฟน การผาตดในชองปาก การรกษารากฟนทยากและใชเวลานาน เปนตน

ผปวยทมความเสยงสง หมายถง ผปวยทมโรคทางระบบหรอมสขภาพไมแขงแรง

ซงการรบบรการทนตกรรมอาจสงผลตอความปลอดภยของผปวย

SD 3 ผปวยไดรบการวนจฉยทเหมาะสมและไดรบการรกษาทปลอดภย

1. ควรมการตรวจวนจฉยดวยภาพรงสวนจฉย (X-ray) ตามมาตรฐานของการรกษาทาง

ทนตกรรมแตละสาขา

2. สงเสรมใหมการถายภาพรงสวนจฉย (X-ray) กอนการถอนฟน โดยเฉพาะอยางยง

ควรกำาหนดใหมการถายภาพรงสวนจฉย (X-ray) กอนถอนฟนทกครงในกรณตอไปน

ฟนกรามซท 3

ฟนบนตงแตฟนเขยวถงฟนกรามใหญ ทรากหกขณะถอนฟน (ใหถายภาพรงส

วนจฉย (X-ray) ดความสมพนธกบโพรงอากาศแมกซลลา (Maxillary Sinus)

กอนแคะรากฟนทหก)

ฟนทมลกษณะและอาการทางคลนกทแสดงถงการมพยาธสภาพทอาจเกดภาวะ

แทรกซอนรนแรงหลงการถอนฟน เชน เนองอกหรอมะเรง (Benign and

Malignant Tumors)

แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางทนตกรรม10

3. ในผปวยผใหญ การฉดยาชาเสนประสาทอนฟเรย อลวโอลา (Inferior Alveolar Nerve

Block)

ควรหยดสงเกต หรอ ดดกลบ (Aspirates) เพอดวามเลอดไหลยอนขนมาจาก

ปลายเขมทเขาไปในเสนเลอดหรอไม กอนเดนยาชาทกครง โดยการหยดสงเกต

เลอดไหลยอน จะใชไดในกรณเขมทมขนาดเทากบ 27 (Gauge 27) หรอใหญกวา

ไมควรแทงเขมเขาไปจนสดความยาว เพอปองกนความเสยงการหกของเขม

ทบรเวณรอยตอกบสวนทเปนพลาสตก

4. ควรมระบบการจดการ เพอใหแนใจวาผปวยจะไดรบยาชาทเหมาะสมกบสภาพรางกาย

ของผปวย เชน การใหผชวยทนตแพทยขานชอเพอทวนสอบชนดของยาชา กอนสงให

ทนตแพทยทกครง

5. กรณทมการสงตอผปวยไปรบการรกษาทสถานพยาบาลอน ๆ ควรเขยนใบสงตอเปน

ลายลกษณอกษร พรอมทงแนบหลกฐานอนๆทจำาเปน เชน ภาพถายรงส แบบจำาลองฟน

ชนสวนฟนทถกถอนและรากหก เปนตน

SD 4 ผปวยทมความเสยงตอการเกดภาวะฉกเฉน ไดรบการรกษาภายใตบคลากรทม

ความสามารถ และมความพรอมของ อปกรณ ยา

1. บคคลากรทกคนควรไดรบการฝกอบรมเรองการชวยฟนคนชพเบองตนอยางนอย 1 ครง

ในระยะเวลา 2 ป

2. ควรมแนวทางปฏบตเพอรองรบภาวะฉกเฉนเปนลายลกษณอกษร

3. ควรจดใหมยาและอปกรณเพอรองรบภาวะฉกเฉนในผปวย โดยพจารณาตามมาตรฐาน

สถานพยาบาลของกองประกอบโรคศลป

4. ควรมระบบตรวจสอบยาและบำารงรกษาอปกรณ ใหมความพรอมใชเมอเกดภาวะฉกเฉน

Thai Dental Safety Goals & Guidelines 2010 11

SD 5 ผปวยเดกควรไดรบการใช การควบคมการเคลอนไหว เพอประโยชนทางการแพทย

(Medical Immobilization) อยางเหมาะสมและปลอดภย

1. เดกทมโรคทางระบบรวมดวย ซงภาวะความเครยดอาจมผลตอภาวะความปลอดภยของ

คนไข ควรมการประเมนและวางแผนการรกษารวมกบแพทยผเชยวชาญหรอแพทย

ผใหการรกษา และพจารณาเรองการสงตอเพอการรกษาทเหมาะสมหากพบวามความ

เสยงสง

2. เมอมการควบคมการเคลอนไหว เพอประโยชนทางการแพทย (Medical Immobiliza-

tion) ในผปวยเดกทไมใหความรวมมออยางมากในการรกษา สงเสรมใหมการการใช

อปกรณหอตวเดก (Papoose Board) ในขนาดทเหมาะสมจะมความปลอดภยกวา

การใชคนชวยจบ

3. ผใหการรกษาควรมการสงเกตการหายใจของผปวยตลอดการรกษา และหยดการรกษา

และประเมนผปวยทนทถาพบความผดปกต และในกรณทใชอปกรณหอตวเดก (Papoose

Board) การเปดแผนปดหนาอกเอาไวจะชวยใหสงเกตการหายใจของผปวยไดงายขน

4. ในผปวยเดกควรใชแผนยางกนนำาลาย (Rubber Dam) ในหตถการทมความเสยงทจะ

มนำาหรอสงแปลกปลอมตกลงไปในทางเดนหายใจ เชน การอดฟน การรกษารากฟน

เปนตน

แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางทนตกรรม12

Safe Infection Controlการควบคมการตดเชอ

SI 1 การสวมเครองปองกนการตดเชอ (Protective Barriers)

เพอปองกนการตดเชอระหวางผปวยและผใหการรกษา กำาหนดใหดำาเนนการดงตอไปน

1. ควรลางมอใหสะอาดกอนสวมถงมอ และหลงจากถอดถงมอ หรอลางมอดวยแอลกอฮอล

เจลในกรณทใหการรกษาตอเนองและมอไมสกปรก

2. ถงมอตองใชครงเดยวทง และภายหลงการใชงานแลวถอเปนขยะตดเชอ

3. ถงมอทใชในงานศลยกรรม สงเสรมใหใชชนดปลอดเชอและมความหนา สำาหรบงาน

ถอนฟนงาย ๆ อาจพจารณาใชถงมอตรวจ (Examination Glove) ได

4. สงเสรมใหใชแมสค (Mask) ทมประสทธภาพในการกรองมากกวา 95% สำาหรบอนภาค

ขนาด 0.3 ไมครอน

5. ควรสวมแวนตา หรอ แผนปองกนใบหนา (Face Shield) ทกครงทมละอองฝอย

(Aerosol) ในระหวางการรกษา และใชรวมกบแมสค (Mask) เสมอ โดยสงเสรมให

ใชแวนทมขอบปดทงดานขางและดานบน

6. สงเสรมใหสวมเสอกาวนทมแขนยาว คอปด หลกเลยงการมแถบผา เขมขด หรอกระเปา

ซงเปนทเกบกกสงสกปรก

SI 2 การเตรยมเครองมอทใชบำาบดรกษาผปวย (Instrument Processing)

1. หากเปนเครองมอทผานการใชงานแลว การนำากลบมาใชใหมตองผานการทำาความสะอาด

และฆาเชอ หรอทำาใหปลอดเชอ จนแนใจวาเครองมอเหลานนจะไมทำาใหเกดการแพร

กระจายเชอระหวางผปวย โดย

เครองมอททำาใหเกดความเสยงในการตดเชอสง เชน เครองมอทใชในงาน

ศลยกรรมหรอศลยปรทนต ตองทำาใหปลอดเชอเทานน

เครองมอททำาใหเกดความเสยงในการตดเชอปานกลาง เชน กระจกสองในชองปาก

Thai Dental Safety Goals & Guidelines 2010 13

เครองมออดฟน แกวนำา ตองฆาเชอหรอทำาใหปลอดเชอ

เครองมอทไมไดใชในชองปาก หรอสมผสกบผปวย ตองทำาความสะอาดหรอ

ฆาเชอกอนนำากลบมาใชใหม

2. เครองมอทผานการฆาเชอหรอทำาใหปลอดเชอแลวสงเสรมใหบรรจในหอหรอซองหรอ

ภาชนะทเหมาะสม ซงจะสามารถรกษาภาวะปลอดเชอได และจดเกบในภาชนะหรอ

สถานททเหมาะสมจนกวาเครองมอจะถกนำาออกใชงาน

3. ควรมหรอตดออโตเคลฟเทป (Autoclave Tape) บนทกหอเครองมอกอนนำาไปทำาให

ปลอดเชอ

4. สงเสรมใหใสตวบงชทางเคมในหอเครองมอทางศลยกรรม และศลยปรทนตทกหอกอน

นำาไปทำาใหปลอดเชอ

5. สงเสรมใหทำาการทดสอบดวยสปอร (Spore Test) กบเครองทำาใหปลอดเชออยางนอย

สปดาหละ 1 ครง เพอใหแนใจวาเครองทำางานไดอยางมประสทธภาพ

6. สงเสรมใหเลอกใชเครองมอชนดใชครงเดยวทง หากไมสามารถนำาเครองมอมาฆาเชอ

หรอทำาใหปลอดเชอได

SI 3 การดแลพนผว ในบรเวณทใหการรกษา (Surface Asepsis)

1. พนผวทตองสมผสในระหวางใหการรกษา เชน ดามปรบไฟ ปมปรบเกาอทนตกรรม

(Dental Unit) สงเสรมใหใชวสดทเหมาะสมคลมพนผวนนกอนใหการรกษา หรอทำา

ความสะอาดและฆาเชอภายหลงจากการใหการรกษาผปวยแตละราย เพอมใหเกด

การแพรกระจายเชอระหวางผปวย

2. พนผวทไมเกยวของกบการรกษาโดยตรง เชน พนผวโตะ ผนงหอง ควรเชดทำาความ

สะอาดดวยนำาสบ ในกรณทมเลอดหรอเสมหะ หนอง หลงจากทำาความสะอาดแลว

สงเสรมใหเชดดวยนำายาฆาเชออกครง

3. กอกนำาทใชในบรเวณทใหการรกษาควรเปนชนดทไมใชมอปดเปด

หมายเหต :

ไมใชแอลกอฮอลเปนสารฆาเชอทางทนตกรรม และไมควรใชกลตาราลดไฮด

(Glutaraldehyde) ในการฆาเชอบนพนผว

แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางทนตกรรม14

SI 4 ในการใหการรกษาผปวยทวไปควรยดหลกของ Standard Precautions

1. ในการรกษาผปวยโดยทวไปใหยดหลกการของ Standard Precautions ไมควรใหการ

รกษาผปวยวณโรคทอยในระยะตดตอ (Active TB) เวนแตในกรณฉกเฉน ในกรณท

สงสยวาผปวยทมาขอรบการรกษาเปนวณโรคในระยะตดตอ ควรสงไปพบแพทยเพอ

ตรวจรกษากอนใหการรกษาทางทนตกรรม และหากจำาเปนตองใหการรกษาผปวยท

เปนวณโรคในระยะตดตอควรดำาเนนการดงน

ใหการรกษาเปนรายสดทาย

แยกใหการรกษาในหองทมอากาศถายเทไดสะดวก

แมสค (Mask) ทใชในการรกษาควรเปนหนากากอนามยชนดเอน 95 (N95)

2. เพอปองกนการไหลยอนกลบของนำาลายในทอดดนำาลาย

ควรแจงผปวยมใหปดรมฝปากหรอดดหวดดนำาลายในระหวางใหการรกษา

สงเสรมใหหลกเลยงการใชหวดดกำาลงสงรวมกบหวดดนำาลายในเวลาเดยวกน

3. สงเสรมใหกำาหนดมาตรการในการควบคมการตดเชอภายในสถานพยาบาลใหชดเจน

และแจงหรอใหความร คำาแนะนำา แกผปฏบตงาน หรอผทเกยวของจนนำาไปปฏบต

ไดอยางแทจรง

4. ถงมอ สำาล ผากอส แมสค (Mask) และอน ๆ ทปนเปอนเลอดหรอนำาลาย หรอขยะ

มคมทผานการใชงานแลว สงเสรมใหนำาไปกำาจดโดยถอเปนขยะตดเชอ

5. ในการถายภาพรงส ควรสงเสรมใหมการปองกนการตดเชอ และแพรกระจายเชอ

อยางเหมาะสม

หมายเหต :

อางองจากหนงสอ การควบคมการตดเชอทางทนตกรรม ทนตแพทยสมาคม

แหงประเทศไทยฯ

Thai Dental Safety Goals & Guidelines 2010 15

Safe Recordบนทกขอมลสำาคญครบถวน

SR 1 มการบนทกเวชระเบยนทแสดงถง ความเหมาะสมในการตรวจวนจฉย การ

ประเมนผปวย การใหรกษา การใหขอมลผปวยและญาตเพอวางแผนการรกษาทมความ

ซบซอน และการใหขอมลเมอเกดภาวะแทรกซอนหรอความไมสมบรณของการรกษา

1. ควรมการบนทกผลการซกประวตความเจบปวย ประวตการใชยาของผปวยในการมา

รบบรการทกครง

2. ควรมการบนทกผลการวดสญญาณชพ และผลการตรวจทางหองปฏบตการลงใน

เวชระเบยนทกครงทมการตรวจวด

3. ควรบนทกชนดของยาชา ปรมาณยาชาและความเขมขนของยาบบหลอดเลอดทใชทกครง

4. สงเสรมใหบนทกการขอคำาปรกษาจากวชาชพทนตแพทยหรอวชาชพอน ๆ และขอสรป

ทไดรวมกนทกครง

5. สงเสรมใหการบนทกเวชระเบยนทแสดงใหเหน ความสอดคลองของการรกษากบการ

วนจฉยและอาการทางคลนก ตลอดจนมการประเมนซำาเปนระยะ มการแปลผลการสง

ตรวจภาพรงสวนจฉย (X-ray) และการตรวจทางหองปฏบตการ

6. เมอเกดภาวะแทรกซอนขณะใหการรกษา ควรบนทกรายละเอยดของการเกดภาวะ

แทรกซอนและการใหการรกษาเพอแกไขภาวะนน ลงในเวชระเบยนรวมถงบนทกสงท

เราไดใหขอมลกบผปวย

แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางทนตกรรม16

Standard Precautions คออะไร

และทำาไมตองใช Standard Preautions

Standard Precautions เปนมาตรการทนำามาใชเพอควบคมการตดเชอ ดวยเหต

ทวาผปวยบางรายไมยอมแจงวาตนเองเปนโรคตดเชอ หรอบางครงผปวยเองกไมทราบวา

ตนเองเปนโรคตดเชอ ดงนนในหลกของ Standard Precautions จะใหการดแลผปวยทกคน

เหมอนกน โดยถอวาเลอด สารคดหลงของรางกาย ผวหนงทเปนแผล และเยอเมอก

(Mucous Membrane) ของผปวยเปนสารตดเชอ มาตรการของ Standard Precautions

จะครอบคลมในเรองของการลางมอ การสวมเครองปองกนการตดเชอ การจดเตรยม

เครองมอทใชในการรกษา การปองกน และจดการกบอบตเหตตาง ๆ ทอาจเกดขนในขณะ

ทำางาน การดแลพนผวและสงแวดลอมทเกยวของกบการรกษา เปนตน

หตถการใน HIV Positive ใชหลกการเดยวกบ Active TB หรอไม

การรกษาผปวยทเปน HIV Positive ซงเปนโรคทสามารถตดตอถงกนไดทางเลอด

และสารคดหลงของรางกายจะดำาเนนไปเหมอนกบการรกษาผปวยทวไปตามหลกการของ

Standard Precautions

สำาหรบผปวยทเปนวณโรคในระยะตดตอ เนองจากโรคนนอกจากตดตอกนทาง

เลอดหรอเสมหะทปนเปอนเชอแลว ยงสามารถตดตอถงกนไดทางลมหายใจ ดงนนจงจำาเปน

ตองปองกนมใหเกดการแพรกระจายเชอทางอากาศดวยอกทางหนง ดงนนนอกเหนอจาก

การใชมาตรการ Standard Precautions แลว จำาเปนตองใชมาตรการของ Transmission

Based Precautions หรอการแยกใหการรกษาซงมาตรการในการดำาเนนการทสมบรณ

ตองใชคาใชจายในการดำาเนนงานคอนขางสง จงแนะนำาวาหากไมใชกรณเรงดวนหรอฉกเฉน

แลวควรจะเลอนการรกษาทางทนตกรรมทสามารถรอไดออกไปกอนจนกวาภาวะของโรค

ไมอยในระยะตดตอจงจะพจารณาใหการรกษา

ไขขอของใจ IC

Thai Dental Safety Goals & Guidelines 2010 17

การทำา Spore Test สปดาหละครง และการใช Chemical Indicator ทกหอ

การตรวจสอบทางชวภาพ (Biological Monitoring) หรอการทดสอบดวยสปอร

(Spore Test) ควรทำาสปดาหละครง มวตถประสงคเพอตรวจสอบใหแนใจวาเครองทำาให

ปลอดเชอยงทำางานไดอยางมประสทธภาพดอย ซงกระบวนการในการทำากไมไดยากเยนอะไร

เพราะกระบวนการทำากไมแตกตางจากการทำาเครองมอใหปลอดเชอ หากพจารณาในแง

ของคาใชจายกไมไดแพงมากอยางทหลาย ๆ คนกงวล เพราะคาเครองทใชในการอนเชอ

ราคาไมเกน 10,000 บาทซงกใชไดนานเหมอนเครองออโตเคลฟ สวนคาใชจายสำาหรบหลอด

ทดสอบ 2 หลอดราคาประมาณ 50 บาท ซงเงนจำานวนนเมอเฉลยออกมาตอเครองมอท

ใชกบผปวย 1 คนกไมนาจะเกน 2 บาท และเนองจากเรามไดทำาการทดสอบดวยสปอรใน

ทกรอบหรอทกหอเครองมอ การใสตวตรวจสอบทางเคมในหอเครองมอโดยเฉพาะเครองมอ

ทมความเสยงในการทำาใหเกดการตดเชอสง ซงไดแกเครองมอทมการแทรกเขาไปในสวน

ของเนอเยอหรอชนของกระดก เชน เครองมอในงานศลยกรรม เครองมอรกษาโรคปรทนต

หรอเครองมอขดหนปนกจะเปนตวชวยยนยนแนชดวาเครองมอในหอนน ๆ ไดรบความรอน

แรงดนไอนำาและเวลาในการทำาใหปลอดเชอตามเกณฑทจะทำาใหเกดการทำาใหปลอดเชอ

ไดจรง อนจะทำาใหผปวยเกดความปลอดภย และหากมกรณการรองเรยนวามการตดเชอ

จากการทำาฟนหรอมการตรวจสอบกระบวนการทำาใหปลอดเชอของทนตแพทยซงมปรากฏ

แลวในตางประเทศ กจะทำาใหทนตแพทยเราสามารถใหการชแจงและมหลกฐานทสามารถ

ปกปองตนเองได

การระบวนหมดอายบนหอเครองมอ

เนองจากสภาวะปลอดเชอของเครองมอทผานการทำาใหปลอดเชอแลวไมไดขน

กบปจจยเรองเวลา (Not Time Related) แตขนกบสงอบตการณทเกดขนกบซองหรอหอ

เครองมอมากกวา (Event Related) เพราะตราบทหอเครองมอยงอยในสภาพทดไมมการ

ฉกขาดหรอเปยกนำาหรอสงปนเปอนใด ๆ หอเครองมอนนกควรจะยงคงสามารถรกษาสภาวะ

ปลอดเชอของเครองมอทอยภายในหอได

ขอมลสำาคญอยางหนงทควรระบบนหอเครองมอทนำาไปทำาใหปลอดเชอ คอ วน

เดอน ป ททำาใหปลอดเชอ และหมายเลขเครองทใชทำาใหปลอดเชอ (ในกรณทมเครองท

ใชทำาใหปลอดเชอหลายเครองในสถานพยาบาลเดยวกน) ทงนเพราะหากการตรวจสอบ

แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางทนตกรรม18

ทางชวภาพหรอการทดสอบดวยสปอรของเครองทำาใหปลอดเชอใหผลเปนบวกเมอใด

กหมายความวาการทำาใหปลอดเชอในชวงทผานมาหลงจากการตรวจสอบครงกอนลมเหลว

จำาเปนตองเรยกเครองมอทผานการทำาใหปลอดเชอไปแลวในชวงเวลาดงกลาวคนกลบมา

ดำาเนนการทำาใหปลอดเชอใหม

ทำาไมไมควรใชกลตาราลดไฮด (Glutaraldehyde) เชดพนผว

กลตาราลดไฮดจดเปนสารฆาเชอทมประสทธภาพสงสามารถฆาเชอไดทกชนด

รวมถงสปอรของแบคทเรย แตสารฆาเชอทเหมาะสมสำาหรบการฆาเชอบนพนผวในทาง

ทนตกรรม ควรเปนเพยงชนดทมประสทธภาพปานกลางซงสามารถฆาเชอวณโรคไดก

เพยงพอแลว ดงนนการนำากลตาราลดไฮดมาใชในกรณนจงเปนการเลอกใชทไมเหมาะสม

เปรยบเสมอนการนำารถยนตนงสวนบคคลมาขนของ นอกจากนประสทธภาพในการฆาเชอ

ของกลตาราลดไฮดคอนขางชา และไอระเหยยงเปนพษตอผวหนงระบบทางเดนหายใจ

ทำาไมไมใชแอลกอฮอล (Alcohol) เปนสารฆาเชอบนพนผวทางทนตกรรม

ไมควรใชแอลกอฮอลเปนสารฆาเชอบนพนผว (Disinfectant) ทางทนตกรรม

เนองจากเหตผลตาง ๆ ดงน

แอลกอฮอลไมมประสทธภาพในการฆาเชอในภาวะทม Tissue Protiens และ

Glycoprotiens ซงพบในเลอดและนำาลาย

แอลกอฮอลไมมคณสมบตในการทำาความสะอาดทด (ซงเปนขนตอนทสำาคญ

กอนการฆาเชอ) ในภาวะทมสารอนทรยตกคางอย เพราะเมอแอลกอฮอลสมผสกบสาร

อนทรยจะทำาใหสวนของโปรตนทถกทำาลาย ไมสามารถละลายนำาไดและยดตดแนนกบ

พนผว ปกคลมสวนของเชอจลนทรยทมอย ทำาใหการฆาเชอตองใชเวลานานขน

แอลกอฮอลสามารถระเหยไดทำาใหประสทธภาพในการฆาเชอถกจำากดลงไป

เนองจากความเขมขนของแอลกอฮอลเปนปจจยสำาคญตอประสทธภาพในการฆาเชอ

ถาความเขมขนของแอลกอฮอลมากกวา 70 เปอรเซนต กจะทำาใหเกดขบวนดไฮเดรชน

(Dehydration) ของโปรตนในเชอจลนทรย ซงจะทำาใหการฆาเชอตองใชเวลานานขน

ดงไดกลาวแลวขางตน

คณะอนกรรมการศกษาและพฒนามาตรฐาน

ดานความปลอดภย การใหบรการทางทนตกรรม

ทนตแพทยสภา

ทปรกษา

ทนตแพทยทองนารถ คำาใจ

ทนตแพทยไพศาล กงวลกจ

ทนตแพทยอดเรก ศรวฒนาวงษา

คณะกรรมการ

ทนตแพทยชมพล ชมะโชต [email protected]

ทนตแพทยหญงกลยา รตนปรดากล [email protected]

ทนตแพทยหญงศศธร สธนรกษ [email protected]

ทนตแพทยเขมทต สขกอน [email protected]

ทนตแพทยศภชย กรตวทยานนท [email protected]

ทนตแพทยหญงวรวรรณ คโนทย [email protected]

ทนตแพทยหญงจนดา พรหมทา [email protected]

ทนตแพทยหญงเยาวพา จนทรบตร [email protected]

ทนตแพทยหญงวรางคณา อนทโลหต [email protected]

ทนตแพทยฉตรชย มาแกว [email protected]

ทนตแพทยหญงอชฎ ประเดมด [email protected]

ทนตแพทยววฒน ฉตรวงศวาน [email protected]

บรรณาธการฝายศลป : ทนตแพทยหญงภควด เจรญงาม

ทนตแพทยณฐธพฒน บรพธานนทร

ศลปกรรม : บรษท โปร กราฟกซ จำากด โทร. 0-2183-6169

จดพมพโดย : บรษท อส ออกส จำากด โทร. 0-2944-8887

Dental SafetySafe Dental TreatmentSafe Communication

Safe RecordSafe Infection Control

สอสารใหเขาใจ ปลอดภยเร องรกษา หมดปญหาดาน IC พรอมมการบนทก