DEMOKRASİ - · PDF filehiçbir Marksist/sosyalist sistemde demokrasi geli

DEMOKRASİ

“Demokrasi zaman zaman denenen diğer tüm yönetim

şekillerini hariç tutacak olursak mevcut en kötü yönetim

şeklidir”

Winston Churchill,

İngiltere Avam Kamarası

1947

Kavramın Kökeni Kökeni EskiYunan

Demos ‘halk’ anlamına gelir. Eski Yunan yazarları demos’uçoğunluk anlamında kullandı. Dezavantajlılar, fakirler, mülksüzkitle

Krasi, iktidar veya yönetim anlamına gelen kratos kelimesindentüremiş

Yani ‘demos tarafından yönetim’

Basitçe ‘halk tarafından yönetim’

Bu anlamda demokrasi siyasi eşitliği değil, fakirlerden yana birtarafgirliği ifade ediyordu

Aristo Demokrasi ile Politeia fikrini geliştirmiş

Kavramın Algılanması

Halkın yönetimi fikrine ilişkin ilk çıkış yeri olan Antik Yunan’da

bile olumsuz bir anlamı vardı.

Platon ve Aristo, demokrasi düşmanlarıdır.

Bilgeliğe karşın kitlelerin yönetimi olarak gördüler.

Cahil halkın kendi seçtiği yeteneksiz yöneticilerle yönetildiği çok

kötü bir rejim

Demokraside hiçbir erdeme yer yoktur. Sadece kişisel menfaatler

ön plandadır

19. yy.’a kadar “ayak takımının yönetimi”, “kitlelerin tiranlığı”

olarak görüldü

Kavramın Gördüğü Rağbet

Demokrasiye inanç ve destek siyaset tarihinin en çarpıcı ve önemli

olaylarından biridir.

Bugün herkes ‘demokrat’.

Liberaller, muhafazakârlar, sosyalistler, komünistler, anarşistler ve

hatta faşistler demokrasinin faziletlerinden dem vururlar.

20. yy.’ın sonlarından itibaren belli başlı ideolojilerin sarsılmasıyla

demokrasi ateşi iyice yükselmiştir

Sosyalizmin solması, kapitalizmin sorgulanmaya başlaması ile

demokrasi tek sağlam ilke olarak kalmıştır

Kavramsal Kargaşa Literatürde yüzlerce farklı tanımına rastlamak mümkün

Kavramsal kargaşanın esas sebebi ‘saygın’ bir kavram olmasından.

Kavramın arkasına sığınarak zayıf argümanları güçlendirme gayreti

Demokrasi ile yakından uzaktan alakası olmayan yönetimler biledemokrat olduklarını ispatlamaya çalışırlar

Bu popülarite onun anlamlı bir siyasi kavram olma özelliğiniyitirmesine yol açar

Hemen herkes tarafından ‘iyi bir şey’ olarak görülmesi

En çok rasgele kullanılan kavramlardan birisi

Herhangi bir kimseye herhangi bir şey ifade eden terim büsbütünanlamsız olma tehlikesi ile karşı karşıyadır

TANIM Demokrasi , kamusal kararların alınması ve siyasi

yöneticilerin belirlenmesi sürecinde vatandaşların etkilive sonuç veren mekanizmalar yoluyla söz söyleme,tercih belirtme hakkına sahip olduğu yönetim şeklidir.

Halkın katılımı ve iktidarın kötüye kullanımının engellenmesi demokrasinin varlık gerekçesidir

Bu amacı gerçekleştirecek demokrasiden daha ileri bir yönetim biçimi bugüne kadar bulunamamıştır

Abraham Lincoln: ‘halkın, halk tarafından, halk için yönetimi’ (1864)

Halkın Yönetmesi Halkın kendi kendini yönetmesi

Bu tanımda en belirgin husus demokrasinin yönetimi halka bağlamış olması

Bu durum siyasi ve ideolojik tartışmaları ve bir dizi sorunu beraberinde getirir

Halkın yönetmesi anlamına geliyorsa halk kimi yönetiyor? Halkın yönetilmesi ise halkı kim yönetiyor? Kendi kendini yönetimse bu nasıl olacak??

Üç temel sorunun cevabı gerekir:

Halk kimlerden oluşur

Halk hangi anlamda yönetecektir

Halka ait yönetimin sınırları nelerdir

Bunun en iyi çözümü monarşi ve aristokrasiyle karşılaştırmaktır: Bu iki yönetim tarzının tersine yönetimin çoğunluğa ait olmasıdır. (halkın çoğunluğu değil seçmenin çoğunluğu !!!!!!)

Halkın Yönetmesi Halk hiçbir konuda hemfikir olamaz

Halkın tamamı olmayacaksa o zaman bir kısmının yönetimindenbahsediyoruz

Bu kısım ‘çoğunluk’. Neden? Azınlık olması mantıklı değil

Azınlık ne olacak? Anayasalar bunun için.

Sayılar artınca herkes nasıl karar alacak? Fiziki imkansızlık. Temsilcilereyetki devri?

Temsilcileri kim denetleyecek?

Demokrasinin temel ilkesi siyasi eşitliktir

Siyasi gücün eşit ve geniş dağıtımı

Ancak bu gücü hangi organ ve grup dağıtacak? Yani kimler ‘halk’ı teşkil edecek?

Halk kimlerden oluşur?

Yunan şehir devletlerinde siyasi katılım 20 yaş üzeri erkek

vatandaşlarla sınırlıydı

Tüm kadınlar, köleler ve yabancılar dışta tutuluyordu

20. yy.’a kadar ve bu yy. içinde de mülk sahibi olma şartı

vardı ve kadınlar yine dışta idi

Batılı devletlerin çoğunda oy verme hakkı sınırlı idi

İngiltere 1928, İsviçre 1971.ABD zenciler 1960.Türkiye??

Çocukların dışlanması tüm demokratik sistemlerde devam

ediyor.

Akıl hastaları, mahkumlar, vs. gibi teknik sınırlamalar

Halk kimlerden oluşur?

Halk birbirine ortak çıkarlarla bağlı yekpare bir bütün

olamaz, istisnasız her toplumda fikir ayrılıkları ve çıkar

çatışmaları olur

Halk pratikte karşımıza çoğunluk ve azınlık olarak iki grup

halinde çıkar

Yönetme hakkı çoğunlukta, sayıca üstün olanın yönettiği

sistem.

Çoğunlukçuluğun sakıncaları???

Çoğulcu-çoğunlukçu farkı

Halk kimlerden oluşur?

Demokrasinin ‘siyasi eşitlik’ ve ‘çoğunluğun yönetimi’

prensiplerinin yanında onun ‘saygın’ yüzünü oluşturan asıl

unsur azınlık haklarının garanti altına alınması ve bunun için

geliştirilen yöntem ve mekanizmalardır

Anayasal demokrasi, çoğulcu demokrasi, özgürlükçü

demokrasi, radikal demokrasi gibi kavramlar azınlık haklarına

makul çözümler bulmak ve teminat altına almak içindir

Halk nasıl yönetmeli? Halk tarafından yönetim halkın kendi hayatını ve toplumsal

kaderini belirleyen hayati kararların alınmasına katılımını ima eder

Bu katılım çeşitli şekillerde olabilir

Doğrudan demokrasi: Referandumlar, kitle gösterileri, interaktif

tv’lerle karar verme sürecine doğrudan ve daimi katılım

Alternatifi: Temsili demokrasi (en yaygın)

Vatandaş karar almaktan çok kendi adına karar alıcıları seçer

Oy vermeye demokratik niteliğini kazandıran seçimin rekabetçi

olması, siyasetçilerin hesap verebilir hale getirmesidir

Demokrasinin Asgari KoşullarıBir yönetimin demokratik olup olmadığını değerlendirme kriterleri

(Moghaddam, 2014):

1- Şehir meydanı testi: Bir vatandaş yaşadığı şehrin meydanına çıkıp,

tutuklanma, hapse atılma veya fiziksel şiddete uğrama korkusu olmadan

özgürce konuşabiliyor mu?

2- İktidarı seçim sandığında göndermek: a) seçimlerin belirli

aralıklarla yapılması ve tekrar seçilmenin azami bir sınırı olması b)

seçimlerin uluslararası kabul görmüş standartlarda adil olarak yapılması

3- Azınlık hakları testi: Azınlık haklarının korunması, azınlıklara karşı

ayrımcı politikaların olmaması. Buradaki azınlıklar genel bir kategoridir.

4- Bağımsız yargı: Bütün bu yukarıdaki ilkeler ancak bağımsız yargının

bulunduğu bir ülkede sağlanabilir.

DEMOKRASİ MODELLERİ

Genellikle batı toplumlarının çoğunda, demokrasi genel oya

dayalı rekabetçi seçimlerin yapıldığı demokrasi şekli tek meşru

şekil olarak kabul edilir

Bazen bu demokrasi anlayışı liberal demokrasi ile ifade

edilmektedir

Modellerin her biri kendi versiyonunu sunar ve bir dizi rakip

demokrasi teorisi ve modeli ortaya koyar.

Liberal demokrasinin kendisi dahi birbiriyle rekabet eden liberal

görüşler düşünüldüğünde yanıltıcı olabilir. Farklı versiyonları

vardır

DEMOKRASİ MODELLERİ

Klasik demokrasi-Temsili Demokrasi

Totaliter Demokrasi

Halk demokrasisi

Katılımcı Demokrasi

Gelişmeci Demokrasi

Müzakereci Demokrasi

Radikal Demokrasi

Militan Demokrasi

Sürdürülebilir Demokrasi

Liberal Demokrasi

Klasik Demokrasi

Eski Yunandaki Atina siyasi sistemine dayanır

Şehir devleti

Doğrudan demokrasi, halkın yönetime doğrudan katılması

Tek ve saf ideal demokrasi modeli olarak tarif edilir

Modern dünyada çok sınırlı uygulaması imkanı mevcuttur. İsviçre

Kantonları en bilinen örneği

Tüm kararlar tüm vatandaşların üye olduğu Meclis veya Ecclesia

tarafından alınıyor (500’ler kurultayı)

Kamu görevlileri dönüşümlü olarak kura ile seçiliyor

Günümüzde uygulanabilir örneği temsili demokrasi

Totaliter Demokrasi Despotizme verilen diğer bir isimdir. Sistemin sadece adı

demokrasi.

Her demokraside halk (seçmen) genelde iki ana siyasalkanada ayrılır.

Hiçbir demokraside seçimleri kazanan parti %85-90 gibioranlarla seçim kazanmaz (Hile yoksa)

Bu yönetim sisteminde halk temsilcilerini seçmez. İktidarsahipleri halkı temsil ettiklerine inanarak kendilerini seçtirir

İktidar sınırsız ve süresizdir

Toplum iktidarı şekillendirmez, iktidar toplumuşekillendirme iddiasındadır

Halk Demokrasisi 2. Dünya Savaşı sonrası Sovyet modeli şeklinde yaygınlaşan

Ortodoks komünist rejimlerden gelmektedir

Marksist geleneğin ürettiği çeşitli demokrasi modelleriniifade eder

Kendi içindeki farklılaşmaya rağmen ana özelliği liberaldemokrasilere açık bir karşıtlık söz konusu

Marksistler, liberal ve parlamenter demokrasiyi, burjuva vekapitalist demokrasi olarak görür

Bir demokraside Marksist/sosyalistler olabilir amahiçbir Marksist/sosyalist sistemde demokrasigelişmemiştir.

Halk Demokrasisi Demokrasinin egaliteryen (eşitlikçi) yaklaşımı Marksistleri

bu fikre yönlendirmiştir.

Eşitliği zahiren sağlayan siyasi demokrasinin aksine,zenginliğe ortaklaşa sahip olma yoluyla sosyal eşitlikhedefine ulaşmayı ifade eder

Sadece siyasi hakların genişletilmesinden ziyade iktisadiözgürleşmeye ulaşmayı amaçlar

Burjuva demokrasisi yerine proleter demokrasi

20. yy. uygulaması Lenin’in fikirleri

Uygulama öyle mi? Aynı soru bu sefer farklı şekilde:Komünist partiyi kim denetleyecek?

Katılımcı Demokrasi

Liberal demokrasiye getirilen eleştirilerin temel

noktası halkın katılım ve yönetiminin sözde

kalmasıdır.

Gittikçe çeşitlenen toplumsal yapıda temsil

mekanizması zayıflamakta bazı grupların temsili

yetersiz kalmaktadır (ör. kadınlar)

Katılımcı demokrasinin ana vurgusu halkın

katılımı üzerinedir

Katılımcı Demokrasi

Katılımcı demokrasinin ana vurgusu halkın katılımı

üzerinedir.Temel varsayımları

Demokrasiler sıradan halkın etkili olamayacağı derecede genişve karmaşık bir hal almıştır

Liberal demokrasiler taahüt ettikleri hayat tarzını

gerçekleştirememişlerdir

İktidar eşitsiz dağıtılmıştır

Liberal demokrasilerde siyasi yükümlülüklerin tanımlanması

konusundaki güçlükler

Sadece oy verme şeklinde değil karar alma sürecinde doğrudan

katılımı savunur

Gelişmeci Demokrasi Katılımı genişleterek özgürlüğü genişletme ve kişisel gelişimi destekleme

Bireyin ve topluluğun gelişimine odaklanmıştır

J.J. Rousseau

Vatandaşlar ancak içinde yaşadıkları topluluğun hayatının şekillendirilmesine sürekli

katılması halinde özgürdürler

İngiliz halkı sadece parlamento üyelerini seçerken hür, onlar seçilir seçilmez

köleleştirilmiştir

Genel irade sadece ne istediğini sormak değil

J.S. Mill

Katılımcı topluma övgü

Bütün anahtar kurumlar, açık, hesaba çekilebilir, adem-i merkeziyetçi

Platon’u izleyen Mill çoklu bir oy verme sitemi öneriyordu: Vasıfsız işçi 1, vasıflı işçi 2,

yetişmiş kişiler ve donanımlı meslek grupları 5, 6 oy

Çoğunluğun tiranlığına duyulan liberal korku

Radikal Demokrasi

Sosyalistler ve radikal demokratların benimsediği alternatif bir anlayış.

Radikal demokrasi: Sosyal varoluşun bütün alanına uygulanabilir olması.

İnsanların kendi hayatlarını etkileyen her türlü kararlara katılma temel

hakkına sahip oldukları kabul edilir. Demokrasi kısaca bunu yapmayı sağlayan

kollektif bir süreçtir.

Refahın kamusallaştırılması, iktisadi hayatın demokratikleşmesi

Bu yüzden sosyalistler sadece siyasal demokrasi yerine sosyal demokrasi ve

endüstriyel demokrasiyi savunur

Benzer şekilde feministler de özel hayatta demokrasi ister

Bu yaklaşımda demokrasi özgürlüğün düşmanı değil dostudur. Bu ilkeler göz

ardı edildiğinde baskı ve sömürü ortaya çıkar

Müzakereci Demokrasi

Toplumda bireylerin ve grupların her konuda müzakere

halinde bulunması

Tartışma ve müzakere forumları her alana ve konuya

yayılmalı. Tüm toplumsal kararlar yaygın ve sürekli

müzakerelerle alınmalı

Meşruiyetin bu şekilde daha fazla sağlanacağı fikri

Fikrin en önemli savunucusu Jurgen Habermas

Militan Demokrasi ve Sürdürülebilir

Demokrasi

Demokrasinin kendini nasıl koruyacağı, kendisine yönelik tehditleri nasıl bertaraf edeceği fikrinden ortaya çıkmıştır

Militan demokrasi, bu koruma işinin temel hak ve özgürlükleri sınırlayarak yapmasına verilen isimdir. Paradoksal bir durum ortaya çıkar. Demokrasinin korunması için özgürlüklerin sınırlandırılması!!!Yerine savaşan demokrasi, mücadeleci demokrasi kavramları da kullanılır

Militan demokrasinin, demokrasiyi sınırlandıran tavrına karşın sürdürülebilir demokrasi kavramı önerilmektedir. Demokratik sistemin bekasını demokratik sisteme hayat veren şartların sürdürülmesine bağlar. Demokratik dinamiklerin yaşatılması anlayışı.

Liberal Demokrasi

Teoriler üzerine tartışmalar olsa da günümüzde asıl konu

demokrasinin pratikte nasıl işlediğidir.

Bugün dünyada egemen olan ve bir ideal olarak yüceltilen

‘liberal demokrasi’ anlayışıdır ve genel kabul görmüştür

Liberal demokrasi bir ideoloji olarak liberalizm ile bir siyasal

metot, teknik, yöntem ve süreç olarak demokrasinin

uzlaşımıdır.

Demokrasi ideoloji midir??

Liberal olmayan demokrasiler var mıdır??

Liberal Demokrasi

Liberal Demokrasi

Demokrasinin temsili ve dolaylı biçimi

Siyasi eşitlik prensibine dayanan düzenli seçimlerle iktidarın

belirlenmesi

Rekabete dayanan seçimlerle sürdürülür

Rekabet siyasi çoğulculuk, hoşgörü ve çatışan fikirlerin

özgür biçimde var olması ile gerçekleşir

Devlet ile sivil toplum arasında ayrım vardır

Ekonomik hayatın piyasa kurallarına göre organizasyonu,

özerk grup ve çıkarların meşru kabul edilmesi

Uygulamada Demokrasi: Farklı

Görüşler, Liberal Demokrasi

Liberal demokrasi şekli de farklı teorisyenler tarafından farklı

şekillerde yorumlanmaktadır. Bu yorumlar:

Çoğulculuk (Plüralizm)

Seçkincilik (Elitizm)

Korporatizm

Yeni Sağ

Marksizm

Çoğulculuk (Plüralizm)

Plüralist demokrasi kavramı çok sayıda parti arasındaki

rekabetçi seçimlere dayanan demokratik sistemi anlatmak için

bazen liberal demokrasi ile birbirinin yerine kullanılır

Halkın taleplerini dile getiren örgütlü grup ve çıkarların,

hükümetin sorumluluğunu sağlama kapasitesine dayanarak

işleyen bir demokrasi

Bu yönüyle parlamenter demokrasiye ve çoğunlukçuluğun

tüm biçimlerine karşı bir alternatif olarak görülebilir

Çoğulculuk (Plüralizm)

Sağlıklı bir plüralist demokrasinin şartları şunlardır:

Siyasi güç birbiriyle rekabet eden gruplar arasında

bölünmüştür ve özellikle elit gruplar yoktur

Üyelerine karşı hesaba çekilebilir liderleri olan grupların

yüksek derecede bir iç uyumu vardır

Gruplara bir dizi erişim noktası sunmak için yeterince

parçalanmış nötr bir hükümet aygıtı vardır

Elitist Yaklaşım

Siyasi iktidarın imtiyazlı bir azınlığın elinde yoğunlaşma

eğilimine işaret eder.

Sosyalizm gibi egaliteryan (eşitlikçi) fikirlerin bir eleştirisi

olarak gelişmiştir.

Sosyal varoluşun kaçınılmaz bir boyutu olarak (müessif ama

tedavi edilebilir) elit yönetim gerçeğine dikkat çeker

Valfredo Pareto, Geanato Mosca, Robert Michels gibi klasik

elitistler, demokrasinin çılgınca bir aldanıştan başka bir şey

olmadığını, siyasi gücün her zaman ayrıcalıklı bir azınlık

tarafından, yani elitler tarafından kullanıldığını iddia ederler

Elitist Yaklaşım

Mosca (1957-1941), Yönetici Sınıf (1939) isimli eserinde

bütün toplumların yöneten sınıf ve yönetilen sınıf olmak

üzere iki sınıftan oluştuğunu, yönetim için gerekli

kaynakların eşit olmayan bir biçimde dağıtıldığını,

parlamenter demokratik bir sistemde bile örgütlü bir

azınlığın her zaman kitleleri kontrol ettiğini iddia etmiştir.

Elitist Yaklaşım

Pareto ise yönetimin ihtiyaç duyduğu niteliklerin şu iki

psikolojik tipten olduğunu savunmuştur: Tilkiler (kurnazlıkla

yönetenler ve kitlelerin rızasını bu yolla manipüle edenler) ve

aslanlar (genellikle zor kullanma ve şiddetle egemen olanlar)

Michels ise demokratik olan ve olmayan bütün örgütlerde

iktidarın, ilgisiz alt-tabakanın olmaktan ziyade organize eden

ve kararları alan küçük bir grubun elinde yoğunlaştığına

dayanan bir fikri savundu. (oligarşinin tunç yasası)

Elitist Yaklaşım Klasik elitistler demokrasinin bir masal olduğunu savunurken

modern elitist teorisyenler belirli siyasi sitemlerin demokrasinin

ne kadar gerisine düştüğünü göstermeye çalıştılar

C. Wright Mills: ABD’deki iktidar yapısına ilişkin tespitleri var.

İktidar Seçkinleri (1956) isimli eseri çok ses getirdi. Birbiri ile

bağlantı halindeki önde gelen grupların hakimiyetinde bir ABD

portesi çizmiştir. İktidar seçkinleri: a) büyük iş çevreleri (özellikle

savunma sanayii ile ilgili) b) ordu ve c) Başkanın etrafındaki onu

kuşatan siyasi klikler

Bunlardan oluşan üçlü bir yönetim.

Liberal demokrasi bir göz boyamadan ibaret der.

Elitist Yaklaşım

Rekabetçi Elitizm (Anthony Downs)

Seçmenler hangi elitin yöneteceğine karar verebilirler ama

iktidarın her zaman bir elit tarafından kullanılacağı gerçeğini

değiştiremezler

Demokratik bir siyaset modeli olarak rekabetçi elitizmin en

azından liberal demokratik siyasi sistemin işleyişine daha

uygun bir meziyeti vardır.

Korporatist Yaklaşım

Kökeni faşist İtalya’da işletme yönetici ve çalışanlarının

hükümet eliyle bütünleştirilmesi yoluyla ‘birleşik devlet’

inşa etme çabalarına kadar gider

Neo-korporatizm: Örgütlü çıkarlara imtiyazlar verilmesine

ve onların karar alma sürecine kurumsal katılımlarına ilişkin

Batı poliarşilerinde mevcut olan bir eğilim

Korporatif sistemde bireylerin görüşleri ve çıkarları,

rekabetçi seçim mekanizmaları sistemindekinden daha iyi

şekilde ifadesini bulur

Korporatist Yaklaşım Bir çok yorumcu korporatizmi demokrasiye yönelik tehdit

olarak görür.

Çünkü korporatizm hükümete ulaşma ayrıcalığına sahip grupların lehine işler

İçerdekiler kendilerini politik olarak ifade edebilirken dışardakiler için bu mümkün değildir.

Korporatizm devletin faydasına işler. Hükümetin muhatap aldığı örgütler onların üyelerine disipline etmek veya radikal talepleri süzgeçten geçirmek için kullanılabilir

Böyle grupların liderleri topluma hesap verme kaygısı olmadan kayda değer siyasi güç kullanabilirler.

Yeni Sağ Yaklaşım 1970’lerden itibaren ortaya çıkan yeni sağ yaklaşım, demokratik aşırı

yüklenme dedikleri bir tehditten bahseder

Sınırlandırılmamış bir grup ve seçmen baskısı ile siyasetin felç olmasına vurgu yaparlar

Ekonominin hükümetin müdahalesizliği ile mükemmel yürüyeceği görüşü

Ancak korporatizm tehlikesi, belirli grupların ve iktisadi çevrelerin baskısı, bu grupların talepleri ile hükümete hakim olması, ona dikte etmsine imkan tanır der.

Seçim siyaseti ve rekabet, iktidarın kazanma arzusu, verilen vaatlerle kendi kendini tahrip edici bir sürece dönüşmektedir

D. Marquand: ‘çocuklar için çikolata ne ise büyükler için demokrasi odur’

Demokrasiyi korumak isteyen bir yaklaşımdır

Demokrasinin Paradoksları

1. Plato’nun paradoksu. Halk kendi iradesi ile yönetme yetkisini demokratik

olmayan yönetime devretmek isterse?

Özgürlüğü kullanıp, özgürlüğe yüz çevirmek isterse

Örn: Modern Avrupa’daki faşist eğilimlerin oy artışı

Popper bu paradoksa şöyle bir cevap geliştirmiştir: ‘Siyasal kurumları nasıl

örgütleyelim ki, kötü ya da yeteneksiz yöneticilerin daha fazla zarar vermeleri

engellenebilsin?’

Yani kim yönetmeli sorusundan çok, iktidarın etkin denetimi ön plana

çıkmaktadır

Popper, paradoksun çözümü için çoğulculuğa ve anaysa denetimine götürür

2. İstikrar ve Adalet paradoksu. Seçim sistemlerinin temel açmazı olan istikrar ve

adalet ilkeleri arasında yaşanan paradoks. Yönetemeyen demokrasi durumu.

3. Çatışma ve uzlaşma paradoksu. Siyasetin çatışma ve uzlaşma üzerine inşa

edilmesi. Çok sert rekabet sonucu toplum içi kutuplaşmalar.