DEL 1: VERDSKULTURMINNET BRYGGEN - Vestland fylke · 2019. 12. 28. · Verdskulturminnet Bryggen ligg på austsida av Vågen i Bergen. Dei før-ste bygningane i området vart reist

Foto

: An

n S

tein

dal

DEL 1:

VERDSKULTURMINNETBRYGGEN

1:1 GENERELL INFORMASJON

1:1:1 Lokalisering

Verdskulturminnet Bryggen ligg på 60˚ 25’ 48” nord og 5˚ 19’ 42” aust iBergen kommune i Hordaland fylke i Noreg.

FINLA

ØSTERRIKET

ITALIA

SVERIGE

NORGE

TYSKLAND

FRANKRIKEUNGARN

DANMARK

POLEN

TJEKKIA SLOVAKIA

ANDORRA

NEDERLAND

BELGIA

IRLAND

SERBIA

LITHAUEN

ESTLA

LUXEMBURG

BOSNIA

CROATIA

SLOVENIA

SVEITS

ENGLAND

SKOTLAND

Tampere

Vaasa

Skelleftea

Umea

Bergen

Sarajevo

Zagreb

Praha

København

Helsinki

Paris

Budapest

Riga

Vaduz (LICH.)

Vilniu

Monaco

Oslo

Warsaw

Bratislava

Stockholm

Wien

Brussel

Tallin

BerlinThe Hague

Ljubljana

London

1:1:2 Kortfatta skildring

Verdskulturminnet Bryggen ligg på austsida av Vågen i Bergen. Dei før-ste bygningane i området vart reist i mellomalderen og strekte seg påsitt mest omfangsrike mellom Bryggesporden og Dreggen og frå Vågenopp til Øvregaten.

Trebygningane som står att no er alle bygde etter storbrannen i 1702.Dei er bygde etter den mellomalderlege tradisjonen på staden medsamanhengande rekkjer av bygningar med smale passasjer i mellom.Den vanlegaste bygningstypen er tømra pakkbuer i tre høgder med eiindre kjerne som tente som lager og opne svalgangar mot passasjane.Gjennom arkeologiske utgravingar har vi fått kunnskap om utbyggingog utfylling ut i Vågen attende til tidleg på 1100-talet.

I bakre delen av Bryggen ligg ein rad steinkjellarar som skriv seg frå1400- og 1500-talet. Hanseatane dreiv handel frå Bryggen til Det tyskeKontor vart lagt ned omkring 1760. Det vart avløyst av det NorskeKontor (1754 - 1899). Etter dette var området nytta til småhandel oglager.

Brannar og riving har vore ein del av Bryggen si historie. Forfallet toktil etter at det Norske Kontor vart lagt ned og tørrfiskhandelen avvikla.Omkring 1900 vart den indre delen mellom Vetrlidsalmenningen ogNikolaikirkealmenningen riven. Bryggen vart freda etter “Lov um byg-ningsfreding” i 1927, men eksplosjonen i 1944 og brannar i 1955 og1958 truga med å sletta ut heile området. I dag står omlag ein fjerdedelav bygningsmassen att (62 bygningar inkl. Finnegården). Grunnenunder bygningane er automatisk freda. Kulturminne eldre enn 1536 og ståande byggverk eldre enn 1650 er automatisk freda etter kultur-minnelova §4.

Foto

: Kn

ut K

nu

tsen

1:2 KULTURELL INFORMASJON

1:2:1 Historisk oversikt

Dei gode hamnetilhøva i Vågen er ei av hovudårsakene til at Bergenallereie i mellomalderen var ein viktig europeisk handels og sjøfartsby.Det økonomiske tyngdepunktet i byen låg gjennom heile mellomalde-ren der Bryggen ligg i dag; på austsida av Vågen.

Den eldste registrerte bygningsmassen som vart reist her var naust-liknande stolpehus som låg i parallelle rekkjer opp frå stranda, somomkring år 1000 låg ca 140 meter lenger inne enn det som er kaifronteni dag. På midten av 1200 - talet hadde dette området ei tett bygnings-masse med omkring 30 “gårder” av lange husrekkjer. Vedlegg kart 1.2

Grunnlaget for all aktiviteten her var Bergen si rolle som omlastings-hamn for eksport av norsk tørrfisk til utlandet og som mottakshamn forimport av korn til Noreg. Dei katolske landa i Europa hadde behov fortørrfisk under fasta og utgjorde på den måten ein viktig marknad fornorsk tørrfiskeksport. Noreg på si side måtte importere store mengderkorn frå utlandet, hovudsakleg frå England og Baltikum. Det var stadigbehov for meir lagerplass på Bryggen etterkvart som handelsaktivitetenauka.

Det aukande aktiviteten på Bryggen gjorde at ein utvida bygnings-massen utover i sjøen. Det er under utgravingar på Bryggen funne sporetter ei kontinuerlig utbygging/utfylling frå den første påviste bygnings-massen og fram til gjenreisinga etter storbrannen i 1702. Det vil seie atein her hadde ein meir eller mindre kontinuerleg byggeprosess i 700-

Før brannen 1171.Illu

stra

sjon

: Per

Bæ

kken

800 år. Steinfylte bolverkskar; grovt lafta tømmerkasser, vart nytta tilsjølve utfyllinga. Oppå desse la ein krysslagde tømmerstokkar til funda-ment for bygningane. Etter brann eller i andre tilfeller der ein skullebygge på, la ein desse trefundamenta rett på grunnen og sette bygning-ane oppå dette. Utgravingar har vist at ein under dei bygningane somstår i dag har ein somme stadar over 10 tidlegare byggefasar i opp tilover 8 meter tjukke kulturlag. Utgravingane har også vist at brannar harherja Bryggen med ujamne mellomrom. Det er påvist minst sju brannarsom har øydelagt store delar av området. Vedlegg kart 2.8

Handelen på Bryggen vart omkring 1360 overteken av tyske kjøp-menn; hanseatane. Dei oppretta hanseatiske kontor i Bergen, Novgorod,Brugge og London og fekk etter kvart kontroll over nær sagt all importog eksport av varer i dei respektive byane. I Bergen var det framleiseksport av tørrfisk og import av korn som utgjorde hovudgrunnlaget fordenne handelsverksemda.

Hanseatane innretta sin organisasjon etter det bygningsmønsteretein allereie hadde på Bryggen med samanhengande rekkjer av byg-ningar med smale passasjer mellom. To husrekkjer med ei passasjemellom utgjorde ein “gård” som bestod av fleire “stuer”. På kaien fram-for Bryggen hadde kvar “gård” sine skur med tilhøyrande vippebommar.I desse skura kunne varer lagrast før dei vart frakta vidare oppover i “går-dene” Dei fleste husa i ein gård, som var i to eller tre høgder, var reistesom lager, men der var også enkle kontor og bustader for kjøpmenn,gesellar og drengar. Kvar “gård” hadde sitt eige forsamlingslokale;“schøtstuer” som fungerte som opphaldsrom og matsal for dei somarbeidde i “gården”. Like ved schøtstuene var det felleskjøken. På grunnav brannfaren var det berre i ei bygning i kvar “gård” der det var lov å haopen eld. I tillegg var der også ein rad steinkjellarar i bakkant av trebyg-

Før brannen 1332.Illu

stra

sjon

: Per

Bæ

kken

ningane som fungerte som brannsikre lager. Etter brannen i 1702 komdet eit forbod mot å reise bygningar i eit belte opp til Øvregaten.Tidlegare var området mellom steinkjellarane og Øvregaten for detmeste utbygd. Området som vart ledig etter forbodet vart brukt tilhagar for Kontoret. Området vert kalla “Kålhagene” og peikar attende påtida då det vart dyrka nyttevekstar her. I seinare tid tok desse haganemeir form av prydhagar.

Det Hanseatiske kontor var eit reint mannssamfunn med eigen juris-diksjon og sitt eige skulesystem. I den mest aktive perioden forHansakontoret kunne det i høgsesongen, i sommarhalvåret, vere opptil2000 mann busett på Bryggen. Dei tyske mennene på Bryggen haddeikkje lov til å blande seg med lokalbefolkninga, gifte seg eller stifte fami-lie. Trass pålegget om ikkje å menge seg med lokalbefolkninga var detlikevel mange hanseatiske kjøpmenn som tok norsk statsborgarskap på1700-talet då Hansaforbundet si stilling ute i Europa tok til å bli svekka.Det er framleis mange Bergensnamn som har sitt opphav frå dei tyskekjøpmennene på Bryggen.

Dei første hanseatiske “handelsstuer” vart overtekne av nordmennallereie i 1630, og i 1740 var det berre 9 tyske “stuer” igjen. Den 17. okto-ber 1754 vart Det Norske Kontor stifta til avløysing for Det Tyske kontor.Drifta, dvs Hanseatisk regelverk og handelsform heldt seg uendra lengeetter overtakinga. Det same gjaldt bruken av tysk som daglegspråk.

Frå 1850-talet kom framveksten av den industrielle tidsalder til åprege også Bryggen. Den tradisjonelle nordlandshandelen med tørrfisktok etterkvart slutt. Nye verksemder flytta inn, og det gamle hamnekvar-talet vart snart uegna for dei nye krava om rasjonell transport og lagringav varer. Då Det Norske Kontor vart oppløyst 31. desember 1899 settedet punktum for ei gammal og særprega handelsform som hadde haldefram i nesten 800 år.

Hanseatiske handelsruter.

Illu

stra

sjon

: Asb

jørn

Her

teig

Samstundes som det Norske kontor i 1899 vart nedlagt fekk ein nyreguleringsplan for området. Dette resulterte i at den sørlege delen avBryggen, unntatt Finnegården, vart riven og erstatta av fem etasjes mur-bygningar.

Desse endringane førde til at ein fekk fokus på dei resterande trebyg-ningane på Bryggen, og i 1927 vart området mellomNikolaikirkeallmenning og Dreggsallmenningen freda etter “Lov umBygningsfredning.”

I 1944 eksploderte det nederlandske ammunisjonsskipet“Voorbode”, som var under tysk kommando, ved Festningskaien.Eksplosjonen gjorde stor skade på begge sider av Vågen og i delar av sen-trum. På Bryggen vart praktisk talt alle taka øydelagde. I ettertid har einfått kunnskap om at eksplosjonen også påførde fundamenta på Bryggenstore skader.

I 1955 braut det ut brann i Søstergården på Bryggen og dei fem nord-legaste gårdene vart totalskadde, og i 1958 vart delar avHolmedalsgården og Bellgården øydelagde av brann. Desse brannanesette i gang diskusjonen omkring brannsikring og behovet for ein størreinnsats for vern og bevaring av dei resterande delane av Bryggen.

På bakgrunn av oppgåvene og utfordringane i dette arbeidet vartBryggens Venner og Stiftelsen Bryggen stifta i 1962. (les kap. 1:4:3) Deter i alt 62 bygningar på Bryggen (inkl. Finnegården) og StiftelsenBryggen eig i dag 35 av desse. Mange av bygningane er sette i stand og erleigd ut til ulike føretak. At bygningane skulle vere i bruk har heile tidavore ein føresetnad for vernearbeidet på Bryggen.

Bryggestredet, den tverrgåande gata i bare del av Bryggen, vart opp-retta i 1965-67 som følgje av brannsikringskrav frå brannvesenet. I til-legg til å skulle fungere som tilkomstgate for utrykkingskøyrety utløyste

Før brannen 1955.Illu

stra

sjon

: Per

Bæ

kken

den og muligheiter for etablering av tracteurstedet og gav tilkomst forvaretransport til og frå området. (Vedlegg 1:4:3) I 1979 kom Bryggenmed på UNESCO World Heritage List.

I dag har vi kunnskap om at tilhøva for kulturlaga og fundamenta påBryggen ikkje er tilfredstillande. Råteprosessar fører til at både kultur-lag, fundament og bygningar sig. Dette er ei ny problemstilling somkrev store økonomiske og faglege ressursar for å løyse i tillegg til deiallereie eksisterande oppgåvene kring vern, bevaring og formidling.

Verdsarvemblemet symboliserer at verdsarvkonven-sjonen fokuserer både på natur og kulturarv.Symbolet er sett saman av ein sirkel, som represen-terer natur, og ein indre kvadratisk form som repre-senterer det menneskeskapte. Sirkelen og kvadratetheng saman og dannar eit rundt symbol som står forverda og som på same tid representerer vern.

Foto

: Ari

ld S

ætr

e

Bygningane framforRadisson SAS hotellet,nord for Bugården, erkopiar av dei som sto der før brannen i 1955.

1:2:2 Kultur og bygningar

Bygningane på Bryggen i dag står på tjukke lag av bygningsrestar ogavfall etter fleire hundre år med menneskeleg aktivitet. Gjennom arkeo-logiske utgravingar har vi fått kunnskap om utbygging og utfylling iVågen attende til tidleg på 1100-talet. Til utfyllinga har ein nytta stein-fylte bolverkskar; grovt lafta tømmerkasser, jord og anna avfall. Oppådesse la ein krysslagde tømmerstokkar til fundament for bygningane.Etter brann eller i andre tilfelle der ein skulle bygge på, la ein trefunda-menta rett på grunnen og sette bygningane oppå dette. Utgravingar harvist at under dei bygningane som står i dag har ein somme stadar over10 tidlegare byggefasar i opp til over 8 meter tjukke kulturlag.Grunnvatnet står ca 70 cm under bakken på Bryggen, noko som gjer atstore delar av kulturlaga står under vatn. Dei delane av kulturlaga somligg over grunnvassnivået og er eksponert for oksygenrikt overflatevatner svært utsette for råteskade. Dette skuldast m.a. utvasking av salt fråtømmeret. Dei delane av kulturlaga som ligg under grunnvassnivået harrelativt gode konserveringsforhold p.g.a. det lave oksygeninnhaldet igrunnvatnet. Det er difor viktig at ein har kontroll over grunnvassfor-holda på Bryggen.

BYGNINGARDen særeigne trearkitekturen ein ser på Bryggen i dag har sidan 1100-talet følgt det same bygningsmønsteret som er blitt gjenteke og utviklaover 8-900 år. Bygningsstrukturen er prega av ein felleseuropeisk bygge-tradisjon, medan materialbruk og konstruktive trekk har røter i einlokal norsk byggeskikk. Behovet for å gjenreise verksemda raskt etterein brann, i tillegg til dei kompliserte eigedomstilhøva, var truleg medpå å konservere dette bygningsmønsteret. Dette mønsteret var dessutangodt tilpassa sjøhandel og lagringsbehov. Hevdvunne konstruksjonar ogmaterialar var også med på å føre dette bygningsmønsteret frå mellom-alderen vidare. Vedlegg 1:4:4 Etter storbrannen i 1476 vart mange avbygningane ført opp i tre etasjer. Det bygningsmønster og den passa-sjeinndeling vi ser i dag er om lag det same som det som vart gjenreistetter 1476 brannen. Kaifronten slik vi kjenner den frå 1702 brannen ertruleg og frå gjenreisinga etter 1476 brannen.

Prinsippskisse, steinfylt bolverkskar.

Snitt gjennom Bryggen somviser grunnfjell, kulturlag,fundament og bygningar.

Illu

stra

sjon

: CA

D Q

ual

ity

og A

rild

Sæ

tre

Illu

stra

sjon

: Asb

jørn

Her

teig

Eldre sjøbunn GrunnfjellKulturlag. Utgraving etter 1955 brannen Kulturlag Fyllmasse

Antatt 1702 kaifront

0 koteNG0

Kulturlag

Dei bygningane som står i dag representerer ein sum av endringarinnan byggeskikk. Den viktigaste endringa skjedde kanskje i overgangentil den industrielle tidsalder. Arkitekturen som var tilpassa stapelhamne-funksjonar vart i byrjinga av 1900-talet delvis ombygd og tilpassa denindustrielle kulturen med småhandel, kontor og verkstadar.

Ei anna viktig endring var overgangen frå grindbygde hus med jord-gravne stolpar til innføring av lafteteknikken. Den første lafta byg-ningen ein kjenner til på Bryggen er frå tidleg på 1200-talet. Dette husethadde loft med opne svalgangar som er det same prinsippet som ein seri bygningane på Bryggen i dag. Dette er ein konstruksjonstype og eiplanløysing som er godt tilpassa eit bygningsmiljø der det er trongt omplassen. Det gav ei større loftsetasje og det var føremålstenleg når detgjaldt kommunikasjon mellom romma og mellom husa som låg etterkvarandre i rekke og rad. Lafteteknikken vart etterkvart den einerå-dande byggeteknikken på Bryggen.

Trebygningane som står att no er alle bygde etter storbrannen i 1702.Dei er bygde etter den mellomalderlege tradisjonen på staden medsamanhengande rekkjer av bygningar med smale passasjer i mellom.Den vanlegaste bygningstypen er tømra pakkbuer i tre høgder med eiindre kjerne som tente som lager og opne svalgangar mot passasjane.Taket er reist med ein enkel sperrekonstruksjon med grove bord somtrod, tekte med uglaserte teglpanner.

Dei fleste bygningane har arker på taket med vindehjul. Vindehjuletfungerte som vareheis og vart drive med handemakt. I bakre delen avBryggen ligg ein rad steinkjellarar som skriv seg frå 1400- og 1600-talet.Steinkjellarane er reist med solide murar og har dører av metall. Desseer etter tradisjonen brukt som brannsikre bygningar. Vedlegg 1:4:4, 1:4:5og 1:4:6

GATER OG ALLMENNINGARDei tre allmenningane på austsida av Vågen; Dreggsalmenningen,Nikolaikirkealmenningen og Vetrlidsalmenningen er ein del av eit gate-system som er omtala allereie i Magnus Lagabøte si bylov frå 1276.

Allmenningane var det offentlege motstykket til dei private passa-sjane på Bryggen. Dei første allmenningane var ganske smale, men vartetterkvart utvida for å fungere som branngater. Etter 1702 -brannen vartdet lovfesta at allmenningane skulle ha ei minste breidde på 100 alennede ved Vågen og 75 alen lenger oppe. På den tida strekte Bryggen segfrå Vetrlidsalmenningen i sør og til Dreggsallmenningen i nord. Deismale passasjane som gjekk frå kaien og til Øvregaten gjennom kvar“gård” vart først og fremst nytta til varetransport og vart dessutanstengde av med portar om natta. Det var allmenningane som vart nyttatil allmenn ferdsel mellom kaien og Øvregaten.

Behovet for transport av varer mellom kaiene og oppover i byen,samt behovet for allmenningar som branngater og offentleg område,har virka formgjevande for bygningsmønster og regulering både påBryggen og områda elles rundt Vågen. Vedlegg kart 3.1

Nikolaikirkealmenning.

Steinkjellar

Foto

: Ari

ld S

ætr

eFo

to: A

rild

Sæ

tre

1:3 INFORMASJON OM MILJØ

1:3:1 Klima

Bergen ligg i eit område prega av eit mildt kystklima med ein forholds-vis høg middeltemperatur på 7,7 C̊, og ein nedbørsnormal på ca 2250millimeter nedbør i året. Det milde og fuktige klimaet på vestlandet gjerat ein har ekstra store utfordringar i høve til bevaring av trekonstruksjo-nar både over og under bakken.

Temperatur

Nedbør

Gjennomsnittstemperatur

Normal pr. mnd 187 mm

20 C˚

15 C˚

10 C˚

5 C˚

0 C˚

300 mm

250 mm

200 mm

150 mm

100 mm

50 mm

0 mm

jan feb mar apr mai jun jul aug sep okt nov des

jan feb mar apr mai jun jul aug sep okt nov des

187 mm

7,7 C˚

1:3:2 Tekniske installasjonar

BRANNSIKRINGSprinklar og overrislingsanleggAlle bygningane i Verdskulturminnet er utstyrt med sprinklaranlegg.Sensorane i sprinklaranlegget vert utløyst ved ein temperatur på om lag70 grader celsius og brannvesenet vil då få direkte melding. Det er over-rislingsanlegg på alle bygningar på med unntak av bygningane bakBryggestredet. Overrislingsanlegget må koplast til manuelt. Det erStiftelsen Bryggen som har det daglege tilsynet og vedlikehaldet avsprinklar og overrislingsanlegget. Det er inngått avtale mellomStiftelsen Bryggen og det godkjende sprinklarfirmaet Sprinkler Vest omårleg kontroll av anlegget.

Manuelt brannslokningsutstyrDet er utplassert brannslokningsapparat, pulverapparat, på lett tilgjeng-elege og synlege stadar i alle dei freda bygningane på Bryggen. Alle somoppheld seg på Bryggen skal få orientering om kvar brannslokningsap-parata er plasserte i dei enkelte bygningane og om korleis dei skal bru-kast. Det i tillegg til pulverapparat plassert ut brannslangar enkeltestadar på Bryggen.

Automatisk brannalarmanleggDet er montert brannalarmanlegg med direkte tilknyting til brannvesenet i følgjande gårder:

• Bredsgården bygning II-e (heile huset)

• Bredsgården bygning I-d (heile huset)

• Bredsgården bygning II-c (1. og 2. etg.)

• Bredsgården bygning I-e (heile huset)

• Nordre Svendsgård bygning IV-f (heile huset)

• Søndre Svendsgård bygning V-e (heile huset)

• Nordre Svendsgård bygning IV-i (Bryggen Tracteursted)

• Søndre Svendsgård bygning V-g (Bryggen Tracteursted)

• Søndre Svendsgård bygning V-h (Bryggen Tracteursted)

Det er inngått avtale mellom Stiftelsen Bryggen og BergenBrannvesen om automatisk brannalarmanlegg i ovanfor nemnde bygg.Bergen Brannvesen forpliktar seg å sette i gong naudsynt slokking sosnart som mulig etter å ha motteke alarm.

Huseigar forpliktar seg til å halde alarmutstyret i orden til ei kvar tid.Det er inngått ei serviceavtale med firmaet ABB om årleg kontroll avutstyret.

Heile Enhjørningsgården er også utstyrt med automatisk brann-alarmanlegg. Dette melder direkte til Securitas når alarmen vert utløyst.

Stiftelsen Bryggen har det daglege tilsyn og vedlikehald av både over-risling, sprinklar automatisk brannalarmanlegg (for eigne bygningar)og manuelt brannslokningsutstyr. Kontaktperson i Stiftelsen Bryggen erPål Gangstøe tlf 47 01 58 35

OFFENTLEG VATN OG AVLØP:Bergen kommune, Tekniske tjenester, Vann og avløpsetaten har kartmateriale over både offentleg og privat vatn og avløp på Bryggen.

E-postadresse: [email protected]: 55 56 60 00

ELEKTRISK ANLEGG:Bergenshalvøens Kommunale Kraftselskap (BKK) har kartmateriale over det offentlegeelektriske anlegg på Bryggen.

E-postadresse: [email protected]: 810 30 700

1:3:3 Skader

1:3:3:1 Brann og eksplosjon

Bryggen i Bergen har vore utsett for fleire store brannar opp gjennomhistoria. Brannen i 1702 la heile bygningsmassen i oske og er dermed eitviktig tidsskilje for Bryggen slik den står i dag. Alle trebygningane påBryggen er frå etter 1702. Berre steinkjellarane bak bryggestretet ereldre.

I 1944 eksploderte ammunisjonsskipet “Voorbode” ved Festnings-kaien. Praktisk talt alle taka på Bryggen vart øydelagde i eksplosjonen,men sjølve bygningane fekk berre mindre skader. Etter eksplosjonenvart alle dei skadde og øydelagde taka reparerte og tekte med asbesthol-dige eternittplater. Ein har i seinare tid fått kunnskap om at eksplosjo-nen var årsak til skader i grunnen under Bryggen

I 1955 brann heile den nordre delen av Bryggen og i 1958 vart delarav Holmedalsgården og Bellgården øydelagt av brann (Vedlegg 2.8)

Etter eksplosjonen 1944.Brannen i 1955.

Foto

: Ber

gen

Hav

nev

esen

Kar

t: B

ækk

en G

rafi

sk

Omtrentlig bebygd områdeDagens gateløpDagens strandlinjeOmtrentlig brannutbredelse

1:3:3:2 Setningskader

Bygningsmassen på Bryggen har ikkje stabile fundament og grunntil-høve. Det er påvist at grunnen sig både i fasadane mot hamna, inne påBryggen i Bredsgården og Bugården. Ein går ut frå at setningane skul-dast råteprosessar i kulturlaga under bygningane. Målingar viser at detgenerelt er større setningar i bygningane enn setningar i grunnen påsame stad. Dette tillegget i setningane skuldast truleg auka råte av bol-verk i den umetta sonen øvst i kulturlaga. Nedbryting av trefundamentautgjer ein av dei største utfordringane for bevaringsarbeidet på Bryggeni dag. Tradisjonelt har fundamenta på Bryggen bestått av krysslagdetømmerstokkar av furu lagt rett på grunnen. Grunnen som trefunda-menta ligg på består av tjukke kulturlag som inneheld store delar orga-nisk materiale. Det er den øvste meteren som er i dårlegast stand dådenne er utsett for både vatn og luft, som er med på å framskunde råte-prosessen.

Under utgravingar og reparasjonsarbeid har ein likevel funne tøm-merstokkar lagde ned i 1702 som er overraskande godt bevarte.Analyser av desse tømmerstokkane viser alle høge konsentrasjonar avsalt. I laga som ligg under ein meter under overflata er tilhøva for beva-ring av organisk materiale langt betre. Det høge vass nivået med liteoksygen gjev gode tilhøve for bevaring av kulturlaga, som somme stadarer opp til 10 meter tjukke. Det er viktig å unngå oksygentilførsel til deilågareliggande kulturlaga, då det ville auke nedbrytingsprosessen i detorganiske materialet.

1702-kaien med sine bolverksfundament går om lag fram til der veg-bana går i dag. Over den gamle trekaien ligg der fire lag med brustein ogandre nyare masser. Vekta av dette er truleg og med på å auke setning-ane i området.

Trafikken over Bryggen, og særleg tungtrafikken, har i lag med deinemnde tilhøva hatt ein uheldig innverknad i høve til setningar i byg-ningar og kulturlag. Omlegginga av trafikken i juni 2003, frå indre delav kaien til den ytre delen som er solid fundamentert, er eit tiltak som ersett i verk for å forhindre ytterlegare setningskader.

I eit miljøovervakingsprogram initiert av Riksantikvaren, distrikts-kontor vest har grunnundersøkingar vist at ein har ekstra store set-ningar i bakre del av Bugården med setningar opp til 8 mm i året.

I dette området er det påvist senkning i grunnvatnet opp til 2,5meter. Endringar av grunnvassforholda er hovudårsaka til denne set-ningsproblematikken. Kontinuerlig overvåkning er nødvendig då desseforholda representerer dei største utfordringane vi står framfor påBryggen i dag.

1:3:3:3 Råteskader

Frå midten av 1800-talet og utover innhenta den industrielle tidsalderBryggen. Den tradisjonelle nordlandshandelen tok etterkvart slutt, ognye verksemder flytta inn. Dei gamle bygningane på Bryggen vart etter-kvart ubrukeleg i forhold til dei nye krava om rasjonell transport og lag-ring av varer. Dei nye reguleringsplanane for området krevde riving ogvedlikehaldet vart forsømt. Eksplosjonen i 1944 førde til store skadar påbygningane på Bryggen og særleg taka vart hardt medfarne. I åramellom 1944 og fram til Stiftelsen Bryggen starta sitt arbeid i 1962 vardet dårleg vedlikehald og mange bygningar forfall utan det nødvendigetilsyn og vedlikehald.

I dråpefalla mellom bygningane er det fleire stadar store råteskader.Dei tømra fundamenta over grunnvassnivået er og utsett for råte og ermedverkande årsak til setningar.

1:3:3:4 Skader som følge av endringar

Som følgje av at den industrielle tidsalder innhenta Bryggen vart detutover mot slutten av 1800-talet behov for å tilpasse bygningane til nybruk. Dei nye tilpassingane innebar mellom anna at det i mange byg-ningar vart tatt ut store opningar i tømmerveggane. Desse endringanehar ført til at ein har fått stabilitetsproblem fleire stadar på Bryggen.

Råte i laftenov.

Bygning som må støttast med skråstivere.

Foto

: Ari

ld S

ætr

eFo

to: A

rild

Sæ

tre

1:3:3:5 Tidevatn

Høgt tidevatn, eller springflo, utgjer frå tid til annan eit problem for deibygningane i fronten som ligg lavast. Særleg merkbart er dette for butik-kane i første etasje som får vassskader på varer og inventar. I den seinaretid har ein teke til å sjå nærare på forholda mellom tidevatn og råteska-der på tømra fundament. Det er mistanke om at tidevatnet, som går inn-over bolverksfundamenta i fronten, ikkje er saltvatn, men brakk ogferskvatn. Ferskvatn er den største trusselen mot bevaring av tømra bol-verksfundament då det vaskar ut eventuelt saltinnhald i tømmeret og ermed på å aksellerere nedbrytingsprosessar. Norsk Institutt forVannforskning NIVA er engasjert for å kartlegge tidevatnet sin rørsler idenne fremste delen av Bryggen.

Bjerknes Institutt for klimaforskning er engasjert for å sjå på kva einkan vente av eventuell permanent heving av havnivået dei neste 10 – 100år. Ei generell stigning av havnivået vil representere ein stor trussel forVerdskulturminnet Bryggen då dette inneber både hyppigare vassska-der og at større delar av det tømra bolverksfundamentet blir utsett forutvasking.

Springflo er eit årvisst fenomen.

Foto

: Las

se B

jørk

hau

g

1:3:4 Oversikt over tilstand

Det vil innan utgangen av 2005 bli gjennomført ein tilstandsanalyse foralle freda og verneverdige bygningar i Hordaland. Det er Bergen kom-mune v/Byantikvaren som er ansvarlig for gjennomføringa av tilstands-analysen på Bryggen. Tilstandsanalysen er basert på grundig skjematiskgjennomgang av alle rom i alle bygningar og vil kunne gje verdfullinformasjon om tilstand og om kvar ein har dei største antikvariske ver-diane. I tillegg til denne tilstandsanalysen er det gjort ei evaluering avProsjekt Tilstand som har overvaka setningsutviklinga på Bryggen. Deter til no gjennomført seks målerundar på setningspunkt på terrenget imåleprogrammet “Bryggen i Bergen. Overvåking av fasaden og setnings-kontroll”.

Måleprogrammet vert utført av Bloms oppmåling AS. I vurderinga avtolkninga av setningsmålingar heiter det: “Målingene viser generelt atvertikale deformasjoner på bygg (“setningene i bygg”) jevnt over erstørre en setningene på terrenget på samme sted. Dette “bygningstilleg-get” i setningene kan muligens skyldes en økt forrotnelse av bolverk/tre-fundamenter i den umettede sonen (sigevannssonen) øverst ikulturlagene. Måleresultatene inne på Bryggen antyder at det er en klarsammenheng mellom setningshastighet og grunnvennsnivå, da set-ningshastigheten er størst der grunnvannsnivået er lavest ( størst tyk-kelse på umettet sone) og den avtar jevnt med tykkelsen på umettetsone. Den lave grunnvannsstanden skyldes trolig drenering av grunn-vann inn i byggegropen for SAS-hotellet. Langs fasaden er setningsutvik-lingen trolig i hovedsak styrt av krypprosesser.”

Dei to nemnde tiltaka vil til saman gje ein god oversikt over tilstandpå Bryggen både når det gjeld bygningar, grunn og fundament.

1:3:5 Planar

EKSISTERANDE PLANAR:1. Fredning

Verdskulturminnet Bryggen; grunnen, fundamenta og bygninganeer freda etter Kulturminnelova (1978). Bryggen i Bergen vart førstegang freda etter “Lov om bygningsfreding” i 1927 og tatt med påUNESCO si liste i 1979. Konvensjon om bevaring av verda si kultur ognaturarv vart vedteken 16. november 1972 på UNESCO si generalfor-samling, og ratifisert av Noreg 12.mai 1977. Konvensjonen omhand-lar bevaring av kultur- og naturarv som har framståande universellverdi.

2. Reguleringsplan for Bryggen (1985)Plan etter Plan og Bygningslova der Bryggen, Schjøtstuene,Mariakirken og Dreggs-allmenningen er regulert som spesialområdemed føremål bevaring (§25.6) Bergen kommune

3. Verne og Byformingsplan 1991Kommunedelplan etter Plan og Bygningslova §20.5. Bergen kommune

4. Rundt BryggenHer gjeld ei rekkje reguleringsplanar.

PLANAR UNDER ARBEID:1. Reguleringsplan for Vågen, kaiene og Bryggen

Plan etter Plan og Bygningslova (revisjon av planen frå 1985) derBryggen og indre del av Vågen vert regulert som spesialområde medføremål bevaring §25.6.Bergen kommune

2. BergensprogrammetSkansentunnelen Plan som skal redusere trafikk over Torget og Bryggen.Bergen Kommune

3. Bergenhus/SverresborgFreding av området som kulturmiljø med bruk av kulturminnelova.Riksantikvaren

1:3:6 Eigedomsforhold

Det var i følgje Stiftelsen Bryggen pr 31.12.99 ca 97 leigetakarar/føretakpå Bryggen. Stiftelsen Bryggen eig 35 av i alt 62 bygningar(inkl.Finnegården).Verdskulturminnet Bryggen består av følgjande eigedomar:

Eigar Eigedom Adresse Telefon

Stiftelsen Bryggen Søndre Bugård bygning abygning bbygning i

Bredsggården bygning 1abygning 1bbygning 1cbygning 1dbygning 1ebygning 1fbygning 2 a bygning 2 cbygning 2 ebygning 2 fbygning 2gbygning 2h

Svendsgården bygning 4fbygning 4gbygning 4 bygning 5 dbygning 5ebygning 5gbygning 5h

Jacobsfjorden bygning 6abygning 6b bygning 6cbygning 6dbygning 6fbygning 6gbygning 6hbygning 6-7abygning 6-7bbygning 6-7c

Bellgården bygning 7ebygning 7g

Holmedalsgården bygning 8abygning 8b

Stiftelsen Bryggen, Bredsgården,Bryggen 5003 Bergen

55552080

Enhjørningsgården a/s Enhjørningsgården bygning 3abygning 3bbygning 3cbygning 3dbygning 3ebygning 3g

Enhjørningsgården a/s, v Einar Børs,Postboks 204, Rådal 5858 Bergen

55130520

Holmedalsgården 1og 2

Holmedalsgården bygning 9a Holmedalsgården 1 og 2 c/o Richard Hansen, Little Milde 7,5259 Hjellestad

90181061

0 5 30

Niko

laik

irkea

llmen

ning

enNi

kola

ikirk

eallm

enni

ngen

Eigar Eigedom Adresse Telefon

Hans Hag Holmedalsgården bygning 8ebygning 9f

Hans Hag, Skjoldstølen 13, 5236 Rådal 55130686

Bellgården a/s Bellgården bygning 7abygning 7bbygning 7cbygning 7d

Bellgården a/s,Postboks 4123, Dreggen,5835 Bergen

55317040

Olav Thon Gruppen Svendsgården bygning 4abygning 4bbygning 4cbygning 4dbygning 4ebygning 5abygning 5bbygning 5c

Olav Thon Gruppen v/Kjetil Hauge,Bergen Storsenter,Strømgt. 8,5015 Bergen

55320579

Margrethe Storheim bygning 1-2abygning 2b

Margrethe Storheim,Marsvei 5, 5098 Bergen

55289572

Arendt Meyers Kjeller Nordre Bugård bygning g Johan Meyers eftf v/Jette Meyer,Postboks 4101, Dreggen, 5835 Bergen

55366632

Schjøtt på Bryggen Bredsgården bygning 1abygningbygningbygning

Schjøtt på Bryggen c/o Harald Viken,Postboks 4106, Dreggen, 5835 Bergen

55215100

Finnegården Finnegården Bergen Kommune,Byrådsleders avdeling,Seksjon for kunst og kultur

5556878

Bugården 1-6

SEFRAK Gnr Bnr Bygning x y Kartplate

1201-0118-101 167 1638 Bygning Ag 267270 -40119 AG056-5-2

1201-0118-102 167 1672 Bygning Ba 267197 -40172 AG056-5-2

1201-0118-103 167 1672 Bygning Bb 267197 -40172 AG056-5-2

1201-0118-104 167 1636 Bygning Bi 267254 -40121 AG056-5-2

Bredsgården 1-7,

SEFRAK Gnr Bnr Bygning x y Kartplate

1201-0118-105 167 1630 Bygning 1a 267187 -40169 AG056-5-2

1201-0118-106 167 1631 Bygning 1b 267194 -40163 AG056-5-2

1201-0118-107 167 1632 Bygning 1c 267208 -40151 AG056-5-2

1201-0118-108 167 1633 Bygning 1d 267222 -40141 AG056-5-2

1201-0118-109 167 1683 Bygning1e 267236 -40125 AG056-5-2

1201-0118-110 167 1631 Bygning1f 267245 -40119 AG056-5-2

1201-0118-111 167 1626 Bygning 2a 267178 -40158 AG056-5-2

1201-0118-112 167 1628 Bygning 2b 267186 40153 AG056-5-2

1201-0118-113 167 1627 Bygning 2c 267196 40145 AG056-5-2

1201-0118-114 167 1666 Bygning 2d 267206 -40137 AG056-5-2

1201-0118-115 167 1633 Bygning2e 267217 -40127 AG056-5-2

1201-0118-116 167 1629 Bygning 2f 267235 -40111 AG056-5-2

1201-0118-117 167 1604 Bygning2g 267248 -40098 AG056-5-2

1201-0118-118 167 1604 Bygning2h 267248 -40098 AG056-5-2

Enhjørningsgården

SEFRAK Gnr Bnr Bygning x y Kartplate

1201-0118-119 167 1626 Bygning 3a 267195 -40133 AG056-5-2

1201-0118-120 167 1626 Bygning 3b 267195 -40133 AG056-5-2

1201-0118-121 167 1626 Bygning 3c 267195 -40133 AG056-5-2

1201-0118-122 167 1626 Bygning 3d 267195 -40133 AG056-5-2

1201-0118-123 167 1626 Bygning 3e 267195 -40133 AG056-5-2

1201-0118-124 167 1626 Bygning 3g 2671137 -40099 AG056-5-2

Svendsgården 1-5,

SEFRAK Gnr Bnr Bygning x y Kartplate

1201-0118-125 167 1622 Bygning 4a 267182 -40133 AG056-5-2

1201-0118-126 167 1622 Bygning 4b 267182 -40133 AG056-5-2

1201-0118-127 167 1622 Bygning 4c 267182 -40133 AG056-5-2

1201-0118-128 167 1622 Bygning 4d 267182 -40133 AG056-5-2

1201-0118-129 167 1622 Bygning 4e 267182 -40133 AG056-5-2

1201-0118-130 167 1624 Bygning 4f 267198 -40116 AG056-5-2

1201-0118-131 167 1625 Bygning 4g 267210 -40109 AG056-5-2

1201-0118-132 167 1603 Bygning 4i 267228 -40091 AG056-5-2

1201-0118-133 167 1622 Bygning 5a 267182 -40133 AG056-5-2

1201-0118-134 167 1622 Bygning 5b 267182 -40133 AG056-5-2

1201-0118-135 167 1622 Bygning 5c 267182 -40133 AG056-5-2

1201-0118-136 167 1624 Bygning 5d 267198 -40116 AG056-5-2

1201-0118-137 167 1623 Bygning 5e 267206 -40102 AG056-5-2

1201-0118-138 167 1603 Bygning 5g 267222 -40086 AG056-5-2

1201-0118-139 167 1603 Bygning 5h 267228 -40080 AG056-5-2

Jacobsfjorden 4-6 og 8

SEFRAK Gnr Bnr Bygning x y Kartplate

1201-0118-140 167 1613 Bygning 6a 267164 -40132 AG056-5-2

1201-0118-141 167 1614 Bygning 6b 267176 -40122 AG056-5-2

1201-0118-142 167 1615 Bygning 6c 267186 -40133 AG056-5-2

1201-0118-143 167 1613 Bygning 6d 267194 -40105 AG056-5-2

1201-0118-144 167 1614 Bygning 6e 267200 -40100 AG056-5-2

1201-0118-145 167 1615 Bygning 6g 267205 -40094 AG056-5-2

1201-0118-146 167 1603 Bygning 6h 267225 -40071 AG056-5-2

Midtbygningene

SEFRAK Gnr Bnr Bygning x y Kartplate

1201-0118-147 167 1616 Bygning 6-7a 267195 -40091 AG056-5-2

1201-0118-148 167 1603 Bygning 6-7c 267212 -40071 AG056-5-2

Bellgården

SEFRAK Gnr Bnr Bygning x y Kartplate

1201-0118-149 167 1617 Bygning 7a 267156 -40156 AG056-5-2

1201-0118-150 167 1619 Bygning 7b 267170 -40170 AG056-5-2

1201-0118-151 167 1620 Bygning 7c 267179 -40095 AG056-5-2

1201-0118-152 167 1617 Bygning 7d 267186 -40186 AG056-5-2

1201-0118-153 167 1618 Bygning 7e 267194 -40075 AG056-5-2

1201-0118-154 167 1603 Bygning 7g 267208 -40058 AG056-5-2

Holmedalsgården

SEFRAK Gnr Bnr Bygning x y Kartplate

1201-0118-155 167 1610 Bygning 8a 267154 -40115 AG056-5-2

1201-0118-156 167 1611 Bygning 8b 267169 -40096 AG056-5-2

1201-0118-157 167 1609 Bygning 6f 267180 -40088 AG056-5-2

1201-0118-158 167 1607 Bygning 8e 267179 -40076 AG056-5-2

1201-0118-159 167 1605 Bygning 9a 267142 -40144 AG056-5-2

1201-0118-160 167 1607 Bygning 9f 267179 -40076 AG056-5-2

1201-0118-161 167 1602 Bygning 6-7b 267225 -40071 AG056-5-2

1:4 VERNESTATUS FOR BRYGGEN

INNLEIING Dette kapittelet skildrar kva roller og ansvar dei ulike forvaltningsorgana har og kva status Bryggen har som verdskulturminne.

1:4:1 Ansvarsfordeling

1:4:1:1 Status som verdskulturminneBryggen i Bergen vart freda etter “Lov om bygningsfreding” i 1927 ogtatt med på UNESCO si liste i 1979. Konvensjon om bevaring av verda sikultur og naturarv vart vedteken 16. november 1972 på UNESCO sigeneralforsamling, og ratifisert av Noreg 12.mai 1977. Konvensjonenomhandlar bevaring av kultur- og naturarv som har framståande univer-sell verdi. Helleristningsfeltet i Alta, Urnes stavkyrkje og Røros er dei treandre norske kulturminna på UNESCO si liste.

Det er utarbeidd ei ordning med rapportering og evaluering avobjekta på lista. Bryggen i Bergen vart evaluert fyrste gong i 1994 ogandre gong i 2000 av ei ekspertgruppe frå ICOMOS.

1:4:1:2 Forvaltning etter kulturminnelovaBryggen i Bergen vart freda etter “Lov om bygningsfreding” i 1927. I dager Bryggen freda etter Lov om kulturminner av 9. juni 1978(Kulturminneloven) som gir vern av kulturminner både på land ogunder vatn. Lova sitt føremål går fram av paragraf 1:

“Kulturminner og kulturmiljøer med deres egenart og variasjon skalvernes både som del av vår kulturarv og identitet og som ledd i en hel-hetlig miljø- og ressursforvaltning. Det er et nasjonalt ansvar å ivaretadisse ressurser som vitenskapelig kildemateriale og som varig grunnlagfor nålevende og fremtidige generasjoners opplevelse, selvforståelse,trivsel og virksomhet.”

Myndet som antikvarisk styremakt er i dag lagt til Riksantikvaren forden automatisk freda grunnen og til Bergen kommune for bygnings-massen frå 01. 01. 04.

1:4:1:3 Forvaltning etter plan og bygningslovaFøremålet med Stiftelsen Bryggen sitt arbeid er å bevare dei gjenståandebygningane på Bryggen i tråd med kulturminnelova og i samarbeidmed Riksantikvaren. Stiftelsen Bryggen er den største private gårdeigarmed ansvar for 35 bygningar på Bryggen i dag.

Ei avtale mellom Hordaland Fylkeskommune og Stiftelsen Bryggendatert 31.10. 1997 slår fast følgjande:

“1. Formålet med avtalen er å avtalefeste utførelse, kvalitet og godt-gjørelse for de fellesoppgaver og tjenester som SB utfører ved Bevaringav Bryggen, som er en naturlig del av HF’s virkefel tsom forvaltnings-myndighet i hht. Kulturminneloven.”

“2. SB skal utføre tjenester for HFK innen drift, rådgivning og bistand,overvåkning, sikring, dokumentasjon og formidling, samt opparbeideog forvalte kompetanse innenfor de rammer som er angitt og eksempli-fisert i vedlegg 01 til denne avtalen. Ved utførelse av tilsyn rapportererSB direkte til fylkeskonservatoren” […]

“7. Utførelsen av tjenestene skal følge Kulturminnelovens formål og

de intensjoner som er nedfelt i «Management Guidelines for WorldCultural Heritage Sites», 1993 ICCROM, Roma. Når Bergen Kommune i2004 tek over mynde etter kulturminnelova må denne avtalen overflyt-tast og eventuelt reviderast.

1:4:1:4 SamarbeidspliktaI følgje Foreskrift om faglig ansvarsfordelig etter kulturminneloven medendringar sist av 29.05.2000, §3, inneber samarbeidsplikta mellom for-valtingsnivåa:> At instansane som er nemnde i føreskriftas § 1 (Riksantikvaren

og Fylkeskommunen) har underretningsplikt overfor kvarandrei saker av gjensidig interesse og

> At dei skal innleie samarbeid og involvere kvarandre når det ernaudsynt og tenleg. Det er opp til forvaltningsinstansane sjølv ådefinere kva som er naudsynt og tenleg. Regionalt må det utar-beidast rutinar som fungerer. Samarbeidsgruppa vil være eitegna forum for å ta opp og løyse eventuelle samarbeidsproblem.

1:4:2 Offentleg forvaltning

1:4:2:1 Den norske statVerdskulturminnet Bryggen er freda etter Lov av 9. juni 1978 nr. 50 omkulturminner (kulturminneloven) og er oppført på UNESCO si liste oververdskulturminne (World Heritage List)

KULTURMINNELOVEN§1 “Kulturminner og kulturmiljøer med deres egenart og variasjon skalvernes både som en del av vår kulturarv og identitet og som ledd i enhelhetlig ressursforvaltning. Det er et nasjonalt ansvar å ivareta disseressurser som vitenskapelig kildemateriale og som varig grunnlag fornålevende og fremtidige generasjoners opplevelse, selvforståelse, trivselog virksomhet. Når det etter annen lov treffes vedtak som påvirker kul-turminneressursene, skal det legges vekt på denne lovs formål”

WORLD HERITAGE CONVENTIONVed ratifikasjonen av the World Heritage Convention, har den norskestat teke på seg ansvaret for å bevare verdskulturminnet.

Artikkel 4: “Each State Party to this Convention recognizes that theduty of ensuring the identification, protection, conservation, presenta-tion and transmission to future generations of the cultural and naturalheritage referred to in Articles 1 and 2 and situated on this territory,belongs primarily to that state.”

MILJØVERNDEPARTEMENTETMiljøverndepartementet skal ivareta regjeringa sin miljøvernpolitikk.Ansvaret for kulturminneforvaltinga i Miljøverndepartementet er tillagtKulturminneavdelinga.

RIKSANTIKVARENRiksantikvaren er som direktorat for kulturminneforvaltningMiljøverndepartementets rådgivande og utøvande faginstans for forvalt-ning av kulturminne og kulturmiljø. Direktoratet skal gi faglige bidragtil departementets arbeid med kulturminnevern. Riksantikvaren haransvar for at den statlige kulturminnepolitikken blir gjennomført, oghar i denne samanheng eit overordna faglig ansvar for den regionalekulturminneforvaltningas arbeid med kulturminnevern.

1:4:2:2 Hordaland fylkeskommuneHordaland Fylkeskommune har med delegasjon av ansvar og myndeetter Kulturminnelova tilsynsansvar for freda bygningar i Hordaland.Frå 01.02.04 fekk Byantikvaren ansvar for Kulturminneloven i BergenKommune.

1:4:2:3 Bergen kommuneBergen kommune har med delegasjon av ansvar og mynde etterKulturminnelova tilsynsansvar med bygningsmassen i verdskulturmin-net Bryggen frå 01.01 2004. Bergen kommune har og gjennom sam-funns- og arealplanlegginga etter plan og bygningslova eit sentraltverkemiddel for å ta vare på kulturminne og kulturmiljøinteresser.Søknad om dispensasjon etter Kulturminnelova rettast til Byantikvareni Bergen Kommune.

1:4:2:4 Samarbeidsgruppa for verdskulturminnetSamarbeidsorgan etablert i følgje tilråding i ICOMOS-evalueringa frå1994. Der deltek Miljøverndepartementet, Riksantikvaren, Hordalandfylkeskommune, Bergen kommune, Stiftelsen Bryggen og BryggenPrivate Gårdeierforum.

1:4:3 Bryggens Venner og Stiftelsen Bryggen

Bryggens Venner og Stiftelsen Bryggen vart stifta 27 november 1962.Etter brannen i 1958 gjekk debatten om bevaring eller sanering høgtmellom antikvarar, kommunale styresmakter og private eigarar. Detvart i denne perioden lansert forslag frå Bergen kommune som gjekkinn for alt frå total eller delvis bevaring til total sanering. I BryggensVenner sine vedtekter heiter det : “ …skal arbeide for en verdig bevaringav den gjenstående del av Bryggen i Bergen som kulturhistorisk minnes-merke.

Foreningen skal herunder opprette en egen stiftelse, “StiftelsenBryggen”, som etter nærmere bestemmelser i Stiftelsens vedtekter skalsøke å få overdradd de gjenstander og eiendommer på Bryggen og drivedisse overensstemmende med foreningens formål. Foreningen skalarbeide i nøye samarbeid med Stiftelsen.

Stiftelsen Bryggen har som formål: “…overtagelse og drift av denbevarte del av Bryggen i Bergen, nemlig Holmedalsgården, Bellgården,Jacobsfjorden, Svendsgården, Enhjørningen, Bredsgården, samt gjenstå-ende del av Bugården etter retningslinjer som bl.a oppfyller krav som ersatt i Lov om bygningsfredning av 3.desember 1920, jfr Lov av 17. juli1925 nr.6. Hensikten er å bevare de bygninger som har antikvarisk verdived a) Omfattende vedlikehold og restaurering. b) Sanering av den delav den økonomiske virksomhet som drives i bygningene og som ikke erforenelig med Stiftelsens formål.c) Innpassing av bedrifter og virksom-heter som antas naturlig å høre hjemme her.d) Å skape et allsidig ogmest mulig integrert kulturhistorisk miljø under felles ledelse og admi-nistrasjon. Alle antikvariske tiltak skal skje i samråd med de antikva-riske myndigheter”.

Bryggens Venners raskt veksande medlemstal synleggjer det storeengasjementet for bevaring av Bryggen. Foreininga vart på kort tid einav Bergens største private organisasjonar med over 1000 medlemmar.Den raskt aukande bevaringsinteressen hadde klar samanheng med denden offentlege debatten som pågjekk. Gjennom Bryggens Venner sittarbeid vart folk medvetne om kva verdi Bryggen i Bergen hadde for byenog folket.

Stiftelsen Bryggen er i dag den største private gårdeigar med ansvarfor 35 bygningar på Bryggen. Ei avtale mellom HordalandFylkeskommune og Stiftelsen Bryggen datert 31.10. 1997 slår fast føl-gjande:

“1. Formålet med avtalen er å avtalefeste utførelse, kvalitet og godt-gjørelse for de fellesoppgaver og tjenester som SB utfører ved Bevaringav Bryggen, som er en naturlig del av HF’s virkefelt forvaltningsmyndig-het i hht. Kulturminneloven.”

“2. SB skal utføre tjenester for HFK innen drift, rådgivning og bistand,overvåkning, sikring, dokumentasjon og formidling, samt opparbeideog forvalte kompetanse innenfor de rammer som er angitt og eksempli-fisert i vedlegg 01 til denne avtalen. Ved utførelse av tilsyn rapporterer

SB direkte til fylkeskonservatoren”[…]“7. Utførelsen av tjenestene skal følge Kulturminnelovens formål og

de intensjoner som er nedfelt i “Management Guidelines for WorldCultural Heritage Sites”, 1993 ICCROM, Roma.”

1:4:4 Bryggen private gårdeierforum

Bryggen Private Gårdeierforum (BPG) vart stifta 28.02.2000 og er, somnamnet seier, ei samanslutning av private gårdeigarar på Bryggen. BPG,som eig 26 av dei 61 bygningane på Bryggen, skal ivareta dei private går-deigarane sine interesser, vere høyringsinstans i saker som vedgårBryggen, samt diskusjons og handlingsforum for det å vere gårdeigar påBryggen. BPG samarbeider med Stiftelsen Bryggen om å utføre felleste-nestar som sikring og vedlikehald.

1:4:5 DET HANSEATISKE MUSEUM OG SCHØTSTUENE

Det Hanseatiske Museum har som målsetting å samle, konservere ogarbeide med materiale for handel og kultur på Bryggen i Bergen. Museetsine hovudområde er historia kring det Tyske Kontor i Bergen og Detnorske kontor. Museet tek, i tillegg til formidling av det hanseatiskehandelsnettverket, sikte på å drive formidling av alle sider av kultur påBryggen gjennom utstillingar, publikasjonar og opplysingsarbeid. Deter Bergen Kommune som eig Det Hanseatiske Museum ogSchøtstuene.Det hanseatiske Museum og Schøtstuene hadde i 1999 til-saman 86524 besøkande. Bryggens Museum og Hanseatisk Museum harein felles guida tur gjennom begge musea og Bryggen.

1:4:6 Stiftelsen Bryggens Museum

Bryggens museum er ein stiftelse som er oppretta for å fungere som for-midlar av mellomalderarkeologisk materiale frå vestlandet. Museet sinesamlingar av arkeologisk materiale er eigd av universitetet i Bergen(UIB) som og er fagleg samarbeidspartnar. Museet har fast samarbeidmed middelaldersamlinga, og med professor og hovudfagsstudent iarkeologi/middelalder ved Arkeologisk institutt, UIB. Formidlinggjennom utstillingar, omvisningar, foredrag, kåseri og andre aktivitetarstend sentralt i verksemda ved Bryggens Museum. Museet presenterer isi faste utstilling utviklinga av bygningsstrukturen på Bryggen frå deieldste bygningane ein kjenner til frå 1100 – talet og fram til brannen i1702. Funn frå arkeologiske utgravingar på Bryggen vert og presentert idei faste utstillingane. Bryggens Museum hadde i 2001 39.804 besø-kande.

1:4:7 Prosjekt Bryggen

Prosjekt Bryggen har som målsetting å ruste opp verdskulturminnetBryggen til eit nivå som er i samsvar med kulturminnet sin høge statusog der ein kan halde fram skjøtselen med vanleg vedlikehald. Dette vilseie at dei planlagde og godkjende tiltaka skal utførast etter høgasteantikvariske krav, og i samsvar med styresmaktene for kulturminne-vern.

Den norske stat har eit forpliktande ansvar gjennom sin ratifikasjonav verdsarvkonvensjonen, og prosjektet har i hovudsak vore finansiertgjennom statlege løyvingar.

Prosjekt Bryggen gjeld i første rekkje vern og sikring av Bryggen, meninneheld og perspektiv på oppbygging av restaureringskompetanse ognettverksbygging.

Tidsramma for gjennomføring av prosjektet er førebels på 31 år (frå2000), og er delt inn i følgjande fasar; førebuing (2 år), oppstart (2 år),gjennomføring (25 år) og avslutning (2 år).Den lange tidsramma på pro-sjektet har samanheng med praktiske utfordringar og faglege krav tilarbeidet.

Verdkulturminnet omfattar totalt 62 bygningar, 23 restaurerte og 36urestaurerte. Dei restaurerte bygningane treng berre vanleg vedlikehaldog er haldne utanfor prosjektet. Mesteparten av dei urestaurerte byg-ningane (38 stk) ligg i den midtre og fremre delen av Bryggen, og det erdesse som har trong for omfattande vøling. I tillegg kjem trong forarbeid i passasjane og dråpefalla mellom bygningane og istandsetjing avpassasjedekka.

Den norske stat er ansvarleg for at Verdsarvkonvensjonen blir følgdopp. Staten v/Miljøverndepartementet sitt direktorat, Riksantikvaren, eroppdragsgjevar for Prosjekt Bryggen. Bergen kommune v/Byantikvarenhar forvaltningsansvaret for dei freda bygningane etter kulturminne-lova og skal godkjenne alle tiltak i prosjektet som krev dispensasjon fråkulturminnelova.

Riksantikvaren har ansvaret for den automatisk freda grunnen Kml §4. Stiftelsen Bryggen er, med velfungerande organisasjon, høge faglegenivå og 40 år lange røynsle med vern av Bryggen utførande part.Stiftelsen fører dessutan tilsyn med Bryggen etter avtale medFylkeskommunen fram til 01.01.04. Mange av tiltaka i prosjektet krevsøknad etter Plan og bygningslova og vert handsama av BergenKommune.

1:4:8 Adresser og telefonnummer

Byantikvaren,Avdeling for miljø og byutvikling,Bergen Kommune,Postboks 77005020 BergenTlf: 55566508

PlanavdelingenAvdeling for miljø og byutvikling,Bergen Kommune,Postboks 77005020 BergenTlf:55566200

Bryggen Private Gårdeierforumv.Kjetil HaugeOlav Thon ShoppingStrømgaten 8,5015 BergenTlf: 90571603

Riksantikvaren, distrikskontor vest,Bryggens MuseumDreggsalm. 35003 BergenTlf: 55369690

RiksantikvarenDronningensgt. 13Postboks 8196 DepN-0034 OsloTlf:22940400

Stiftelsen BryggenBredsgården,Bryggen5003 BergenTlf: 55552080

Prosjekt BryggenBredsgården,Bryggen5003 BergenTlf: 55552080

Hordaland FylkeskommuneKultur og idrettsavdelingenPostboks 79005020 BergenTlf: 55239188

1:5 VEDLEGG

0 5 30

Niko

laik

irkea

llmen

ning

enNi

kola

ikirk

eallm

enni

ngen

VI f

IX g

VI g

III f

IV h VI-V

II b VI

I fVI

I f

VI f

VI-V

II b

VI g

0 5 30

Niko

laik

irkea

llmen

ning

enNi

kola

ikirk

eallm

enni

ngen

Flytta byggFlytta byggFlytta bygg

Revet bygning

Bygning som vart flyttaBygning som vart flyttaBygning som vart flytta

Bryggestredet vart etablert i1965-67 for å sikre tilkomst forbrannutrykningskøyretøy. Deifleste av bygningane vart rivne,men tre av dei vart flytta tilledige tomter på Bryggen.Bygning VIf vart flytta til brann-tomta i nordreHolmedalsgården. Bygning VIgvart flytta inntil VIe ogStolpehuset, VI-VIIb vart flytta tilsøndre Holmedalsgården.

1:5:1 Flytta og revne bygg

0 5 30

Niko

laik

irkea

llmen

ning

enNi

kola

ikirk

eallm

enni

ngen

Restaurerte bygninger 1962-2005

Utbedring av fundamenter≤ 50%

Utbedring av hoved-konstruksjoner i vegg inkl. bjelkelag ≤ 50%

Utbedring av utvendig kledning, vinduer o.l,≤ 50%

Utbedring tilbakeføring av tak, ≤ 50%

1:5:2 Restaurerte bygningar

Illu

stra

sjon

: E. M

ørk

Prinsippskisse av bakvegg i tømra lagerbygning påBryggen.

1:5:5 Prinsippskisse vegg

Prinsippskisse open svalgang, 1. etg.

Illu

stra

sjon

: E. M

ørk

Bjelkelag

Smidde boltar

Krokvaksne kne

Lafta tømmer

Bolverk

Opplengjar

1:5:6 Prinsippskisse svalgang

1:6 KART FRÅ BYANTIKVARENSKULTURMINNEGRUNNLAG FOR VÅGEN,KAIENE OG BRYGGEN