Değerler Eğitiminde Bir Meslek Teşkilatı: Ahilik*isamveri.org/pdfdrg/D02500/2013_26/2013_26_KAYAU.pdfAhilik teşkilatı, yaşama geçirdiği ahiili değerleri ise fiitüvvetnamelerden

Değerler Eğitimi Dergisi © Değerler Eğitimi Merkezi

Cilt ll, No. 26,41-69, Aralık 2013

Değerler Eğitiminde Bir Meslek Teşkilatı: Ahilik*

Umut KAYA**

Özet- Değer eğitimi, kişinin verilmek istenen değeri davraruşa dönüştürdüğü takdirde

amacına ulaşiDJş sayılacağı bir süreci ifade eder. Bu bakımdan muhataba söz konusu

değer kavramlarının içeriğinin öğretilmesi kadar bı,ı değerin muhatap tarafindan içsel

leştirilip davraruşa aksettirilmesi de önem arz eder. Ahilik teşkilatı, bu değerleri bireyin

içselleştirmesinde ve davraruşa dönüştürmesinde önemli rol oynaiD.JŞ tarihe mal olmuş

bir meslelô sivil toplum kuruluşudur. Ahllik, bir meslek örgütü olduğu kadar, getirmiş

olduğu ahiakl öğretilerle birlikte ayru zamanda ahiili değerlerin günlük hayatın bütün

sahalarında yaşanmasını hedefiemiş yaygın bir ahlak eğitim merkezi mahiyetindedir.

Ahllik, bireye kendini taruma yollarını göstererek fıtratını korumasını ve bireyin yaşaiDJ

na evrensel ahlii.k değerlerini biikim kılınayı hedef edinen bir kurumdur. Ahilik teşkilatı,

yaşama geçirdiği ahiili değerleri ise fiitüvvetnamelerden a!IDJştır. Fütüvvetnamel~r,

ahilik teşkiliitırun adap, töre ve kaidelerini didaktik bir tarzda açıklayan ve toplumun

tamamen uyması istenilen ahlak kurallarını içeren birincil kaynaklardır. Ahilik teşkilatı,

ahiili değerlerin bireye kazandırılmasında fiitüvvetnamelerde yer alan metotlan kullan

IDJŞlard.ır. Gözlem ve model alma yolu ile öğrenme, örnek olma metodu, sohbet ile eği

tim, soru-cevap metodu bu metotlardan bazılarıdır. Alılde buluiıması gereken hasletlerin

detaylı bir şekilde aktanldığı fiitüvvetnamelere göre, ahilik teşkilatının ahlak eğitiminde

yer alan dört temel ilke iffet, şecaat, hilanet ve adalet iken, bunlara bağlı sekiz temel de

ğer ise cömertlik, tövbe, doğruluk, hidayet, alçak gönüllülük, emniyet, vefa ve öğüttür.

* Bu makale, 26-28 Ekim 20 ll ıarihleri arasında Osmangazi Üniversitesi'nce Eski§ehir'de düzenlenen Değerler Eğitimi Sempozyumu'nda sunulan bildirinin makale haline getirilmi§ şeklidir.

**Dr., Ba§bakanlık Osmanlı Ar§ivi

E-posta: umutka}'[email protected]

d ed 41

42

UmulKl!)·a

Ahilik teşkilatı, bu değerlerin bireye kazandınlmasında sosyal kontrolü etkin bir şekilde

kullanarak aynı zamanda günümüze de ışık tutmaktadır.

Anahtar Keliıneler- Ahlak, Değerler Eğitimi, Ahilik, Fütüvvetname

Değerler Eğitimi ve Ahilik

Değer, sözcük olarak en genel manada bir şeyin önemini belirlemeye yarayan

soyut ölçü, bir şeyin sahip olduğu kıymet, yüksek ve yararlı nitelik olarak tarif

edilmektedir. Günümüzde de değer kavramı, spordan ekonomiye, eğitimden si

yasete kadar birçok alaoda sıklıkla kullamlmaktadır. "Milli değerler", "sosyal

değerler", "dinl değerler" bu kullammlara örnek olarak verilebilecek terkipler

dir (Arslan ve Yaşar, 2007, s. 8). Eğitim alamoda ise bu terkip "değerler eğitimi"

olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu ayın zamanda, geleneğimizde faziletler olarak

nitelendirdiğimiz cömertlik, yard.ımseverlik, bilim, şefkat, merhamet gibi er

demlerin eğitimini içeren bir terkibin adıdır. Belki de söz konusu değerlerin git

tikçe zayıfladığının farkına vanlmasının bir sooucu olarak, değerler eğitimi her

geçen gün önemini arttıran bir konu olmaktadır. Halbuki geçmişte bu değerler,

mubatap hiç farkına varmadan, mubatabın gündelik yaşantısı içinde bireye ka

zandınlan davranış biçirnleriydi. Ancak günümüzde gelineo nokta, zayıflayan

sosyal ve insani ilişkiler artık bu davramşların gündelik yaşam içerisinde kazan

dırılınasına yetmemektedir. Okullarda bu konuda verilen eğitim ise, konunun

teorik olarak anlatılmasından öteye geçmemekte ve faziletierin davramşa dö

nüşmesi sürecine ilgisiz kalmaktadır. Hatta okullarda öğretilen bu değerler top

lum içinde tatbik edilme imkarn bulamamaktadır. Halbuki değerler eğitimi, ki

şinin verilmek istenen değeri davramşa dönüştürdüğü takdirde amacına ulaşmış

sayılacağı bir süreci ifade etmektedir. Bu bakımdan m ubataba söz konusu değer

kavramlarının içeriğinin öğretilmesi kadar bu değerin mubatap tarafından içsel

leştirilip davramşa aksettirilmesi de önem arz etmektedir. Bunun için değerlerin

davranışa dönüştürülmesi süreci değerler eğitiminin üzerinde sıkça durduğu bir

sorun olarak karşımıza çıkar. Bu değerlerin davranışa dönüştürülmesi sürecinde

kişinin çevresi önemli bir yer tutmaktadır. Kişi üzerinde bu değerlerin kazan

dınlmasında çevrenin nasıl rol oynadığı ahllik teşkilatı üzerinden incelenecek

olan bu çalışmada, ahlliğin el kitabı mahlyetinde olan futüvvetoamelerde geçen

değerler ile bu değerlerin davramşa yansıması sürecinde ahilik teşkilatının rolü

açı.klanacaktır. Bu yapılırken, öncelikle ahiliğin bedefieri ele alınacak, ahiliğin

eğitim esaslan incelenecek ve son olarak futüvvetoamelerde geçen değerler ile

d ed

Değerler Eğiliminde Bir Meslek Teşkilatı: Alıilik

alıllerin bu değerleri muhataba kazandınrken izledikleri metotlar vurgulanacak

tır.

Ahllik, İslam ahlakı ile Türk geleneklerini kaynaştıran bir düşünce sisteminin ·

mahsulüdür. Bu felsefeye göre kurulan ve geliştirilen teşkilatın, karakteristik

özellikleri bakımından Batı'daki meslek kurulu olan Loncalann (Corporation!

kooperatifçiliğin) meydana gelişinde de tesirleri olduğu araştırmacılar tarafın

dan ifade edilmektedir (Ekinci, ı 985, s. 3 ı). Değerler eğitimini de içine alan

ahlak eğitiminde, özellikle okullarda ahiili öğretilerin hayata geçirilmesi için

oluşturulan (Kızılay Kolu gibi) kol faaliyetleri de önemli roller üstlenmektedir

(Kazım Nami, 1925, s. 89-104). Benzer şekilde ahilik teşkilatı da kazanılan de

ğerlerin davranışa aksettirilmesi yönünden büyük bir önem arz eder. Bir meslek

örgütü olarak ahllik, hem kendi iç dinamikleri açısından ticari alaoda bir kontrol

mekanizması sağlarken, hem de ahiili açıdan müntesiplerinin değerleri öğren

mesine ve bunları bayata geçirmesine yardımcı olan bir sivil toplum kuruluşu

hüviyetine bürünmektedir. Bir sivil toplum kuruluşu olma~a beraber, ahiliğin

devlet desteğinden ve kontrolünden tamamen uzak olduğu düşünülmemelidir.

Ahller, etkili olduklan dönemde aynı zamanda devletin çok ihtiyacı olan askeri

güce katkıda bulunmak içiı). de organize edilmişler ve devlet adamlan tarafın

dan da desteklenmişlerdir. Bilhassa ilk dönem Osmanlı sultanlannın pek çok

AhYye vakıfta bulundukları bilinmektedir (Sarıkaya, 1999, s. 50).

Ahlak, soyut bir kavramdır. Ahiakın somut hali ise; ahiili faziletierin teori

alanından pratik alana zuhur etmesi yani davranış haline gelmesi ile gerçekleş

mektedir. Ahiakl faziletierin soyut halden somut hale geçirilmesinde önemli bir

rol oynayan, ahiili teşkilatlardan birisinin adı ise Ahlliktir. Bu bakımdan Abilik

teşkilatına, toplumsal ahlak kurallarının yaparak ve yaşanılarak kazanıldığı eği

tim kurumlan gözü ile bakılabilir (Sancaklı, 2010, s. 8). İlk bakışta bir meslek

örgütü gibi görünen Abilik kurumuna yaklaştıkça, kurumun özü ve esası edep

ve fazilet olan bir insanlık mektebine dönüştüğü görülmektedir.

Abilik ile ahlak ilişkisini en açık şekilde, alliliğin tarihi belgeleri olan

futüvvetnamelerde görmekteyiz. Fütüvvetnamelere göre, bu teşkilatın mensup

lan cömert, mütevazı, doğru ve vefalı olmak zorundaydılar ve hırsızlık, yalan

gıybet, hile, içki içmek gibi kötü alışkanlıklardan da men edilmişlerdir. Yuka

nda saydığımız hasletlerin, ahiili faziletler olduğu herhalde gözden kaçmaya

caktır. Bu haliyle ahilik kurumu, ahlak eğitiminin yapıldığı bir yaygın eğitim

kurumu olarak vasıflanabilir (Bayraktar, 2005, s. 89-90). Bu bakımdan allilik

teşkilatı gündelik hayatın sosyal işlerini düzenlemek için, isiamY değerlere bağlı

d ed 43

44

UmutKq)'a

bir Türk kültür ve ahlak sistemi ortaya koymayı, bunu da kurumlaştırmayı ve

işletmeyi başarmış bir teşkilattır (Günay, 2007, s. 184).

Ahiliğin Hedefleri

Ahiliğin temel hedefi hiçbir insanı aç ve açıkta bırakmamak ve onlara Allah'ın

biremaneti göZÜ ile bakarak zarar vermemektir. Ahilikte halka hizmet Hakk'a

hizmet olarak görülür. Ahilik insana manevi, ahlaki ve sosyal bayatın bütün

lüğünü telkin eder. Bu manada ahilik kurumunda bütüncül bir anlayış vardır.

Ahilik kurumu dini, manevi, ahlili, insani değerlerin yanında maddi, ekonomik

ve ticari süreçleri birbirinden ayırmadan ve aralannda çatışmalar, çelişıneler

meydana getirtıneden hepsini aynı çatı altında değerlendirrnektedir (Bayraktar,

2005, s. 91-93). Ahilik bir meslek örgütü olduğu kadar dinsel, siyasal ve eko

nomik yönleriyle ön plana çıkıp, ahlak eğitimi veren bir kurumdur CAltıntaş ve

Doğan, 2003, s. 60). Nitekim ahüerin, bulunduklan bölgelere tekke ve zaviye

nin yanında imkanlan ölçüsünde cami, medrese ve kütüphaneler yaptumalan

da bu hususu destekleyen bir gerçektir (Kazıcı, 2006, s. 69-71). Ahllik kuru

mu ve getirmiş olduğu öğretiler, ahiili bir eğitimden ayn düşünülmemelidir.

Ahilik, ahlaki erdemierin özellikle üretim ve ticaret hayatından başlamak sureti

ile gündelik hayatın bütün sahalannda yaşanmasını hedef alan bir eğitim kuru

mudur (Bayraktar, 2005, s. 94).

Ahilik SelÇuklular devrinde ortaya çıkmış ve özellikle Osmanlı devletinin

yükseliş devrinde etkili olmuş bir yaygın eğitim kurumu olarak tanımlanabilir

(Akyüz, 2001, s. 48). Akyüz'ün ifade ettiği gibi ahiliğin başlangıç devri her ne

kadar Selçuklular devri olarak gösteriise de; alıilik teşkilatının kökeni İslam

toplumunda hicretin ikinci yüzyılından beri bilinen, futüvvet birliklerinin bir

araya gelmesiyle kurulmuş olan Fütüvvet TeşkiHitı'na dayanır (Şahin, 2006, s.

299). Bu bakımdan Ahilik TeşkiHitı'nın, XIII. yüzyıldan daha erken zamanlar

da İran coğrafyasına kadar uzanan temelleri olduğunu söylemek mümkündür

(Ocak, 1996a, s. 129; Ocak, 1996b, s. 264). Ahilik ilk bakışta bir esnaf top

luluğu olarak görünse de etkilediği çevreye göz attığımızda, toplumun bütün

fert ve kurumları arasında iyi ilişkiler kuran herkesin huzur içinde yaşarnasım

sağlamaya çalışan bir kuruluş olarak gözümüze çarpar (Kılavuz, 2005, s. 615).

Ahilik kelime manası olarak, kardeşlik veya cömertlik manasma geldiğine

dair çeşitli görüşler vardır. Hasan Fehmi, ahi kelimesinin manasının kardeş

olarak verilmesindeki yanlışlığının İbn Battfita 'nın bu kelimeyi Arapça zannet

mesinden ortaya çıktığını öne sürmektedir. Ona· göre ahi baba kullanımı da bu

Değerler Eğiliminde Bir Meslek Tqkilôtı: Alıflik

hususu destekler mahiyettedir. Buna göre ahi kelimesi, ili, cömert manasını

ifade eden Türkçe bir kelimedir (Hasan Fehmi, 1928, s. 50). Bu kelime ile il

gili en kapsainlı tartışma A. Sait Aykut tarafından yapılmıştır. İbn Batrota'nın

Seyahatnamesini Türkçe 'ye çevirip değerlendirmelerde bulunan Aykut, konu

ile ilgili geniş açıklamalarından sonra kelimenin bir grubu idare eden reis, aga,

ağa manasma geldiğini ve ahi kelimesinin bölgesel şive ile söylenişi olan ahı

şeklinde okunması gerektiğini ifade etmektedir (İbn Battilta, 2004, s.LVI-LIX).

Ahiliğin kurucusu olarak kabul edilen zamanının önemli bilim merkezlerinde

eğitim görmüş Ahi Evran'ın eğitim-öğretim programı çerçevesinde insan eği

timinin önemini kavrayan ahller, ferdi gücü ölçüsünde ahlaki, dini ve mesleki

bilgi ve beceriler ile donatma yı, dünya ve ahiret mutluluğunu ve bireyin insan-ı

kamil derecesine ulaşmasını ahiliğin eğitimin amaçlan haline getirmişlerdir

(Kılavuz, 2005, s. 616).

Ahiliğin Eğitim Esasları

Ahiliğin eğitim esaslan, bireylere kendini tanı.ma yollannı göstermek, insanın

fıtratını korumak, kişiliğini geliştirmek, bireyde gizli kalmış yetenekleri ortaya

çıkartarak bildiklerini yaşamasını sağlamak ve yaşamlaona evrensel ahlak de

ğerlerini hakim kılmaktır. Bu doğrultuda ahilik teşkilatma bağlı olan gençlere

bir yandan meslek eğitimi verilirken, diğer taraftan ahiili ve dini eğitim veril

meye çalışılmıştır (Kılavuz, 2005, s. 61 7). Ahilik teşkilatındaki eğitim, terbi

ye için gerekli temel dersleri esas olan sistemli bir programla beraber teşkilat

içindeki çeşitli toplantı ve merasimlerde pratik olarak verilen, teşkilat adap ve

erkanını öğretrne ve yaşatmayı hedefleyen bir faaliyettir (Sarıkaya, 2002, s. 68).

Ahilik eğitiminde belli ahlaki değerlere sahip olmakla birlikte asıl önemli olan

bu değerlerin davranışlara aksettirilmesidir. Davranışlara dönüşmeyen değerler,

ahilikte sahip olunmamış değerler olarak kabul edilmiştir. Fütüvvetname yazar

larından Kaşani "İş/e doğru/anmayan her söz beyhudedir" diyerek bu konuya

dikkat çekmiştir (Kazıcı, 2006, s. 70). Bu bakımdan abiler, iş başında yapılan

eğitimin iş dışında yapılan eğitimle bütünleşmesini sağlamışlardır.

Ahilik teşkilatmda eğitimin üç sacayağı vardır; ahlak, bilim ve çalışma. "Hiç

ölmeyecekmiş gibi dünya için, yarın ölecekmiş gibi abiret için çalış" ilkesi

ni kendilerine rehber edinen ahiler, dünyada yaşamak için bilgi, sanat, ahlak,

karşılıklı yardımlaşma ve sosyal dayanışmanın; ahiret için de iman esaslarına

sımsıkı sanlmanın gerekli olduğunu savunurlar. Dünya ve ahiret anlayışını bir

likte bünyelerinde birleştiren bir düşünce yapısına sahip olan abiler, gündüzün

45

46

yapılan çırak eğitiminden sonra din ve ahlak eğitimi için ise zaviyelere giderler

di. Toplumun her kesimine açık olan zaviyelerde öğretilen ahlak kurallan daha

sonra tüm toplumun ortak değerleri olarak hayata geçirilirdi (Kılavuz, 2005, s.

621).

Eğitimde bütünlük ilkesi• çerçevesinde ahiler, eğitim sisteminde amaçlan

nı gerçekleştirebilmek için insanı bir bütün olarak ele alarak mesleki, dinl ve

içtimai bilgiyi aynı anda vermeye çalışmışlardır. Bu konuda ahilerin eğitimin

bütünlük ilkesi çerçevesinde eğitimin üç sacayağı olan beden, zihin ve karakter .

eğitimine, şahsiyet-duygu-düşünce-davranış bütünlüğü içerisinde yaklaştıklan

nı söyleyebiliriz. Hayatı, biri ahiret ve diğeri dünya olan iki kanatlı bir kuş gibi

düşünen ahller, davranışlannda iridal ile hareket edip başkalannın hakianna

riayet eden İslam inancı ile Türk örf ve adetlerini birleştiren bir insan-ı kamil

modeli meydana getirmeyi amaçlamışlardır (Ekinci, 1985, s. 35).

Yukanda yaygın eğitim kurumu olarak nitelendirdiğimiz Ahilik Teşkilatı

özellikle yetişkin eğitimi konusunda da öne çıkan bir eğitim kurumu olarak

göze çarpmaktadır. Bu doğrultuda modern eğitim tabiri ile "hayat boyu eğitim" ilkesini yüzyıllar önce uygulamışlardır. Alıller alıiiikın değişebilir olduğunu

düşündüklerinden kötü davranışlar ortaya koyan insaniann da davranışlannın

değiştirilebilmesi için eğitim hizmetlerinden yararlandınlması gerektiğini sa

vunmuşlardır.

İslam ahlak anlayışının arka planında bir ahiret inancı vardır. Ahlak öğreti

sinde, ahiret inancı otokontrolü sağlayan bir mekanizma görevi görür. Bu ba

kımdan ahller, ahlak eğitiminde olaylan bütüncül bir bakış açısı ile ele alarak,

sadece insaniann Allah ile olan ilişkisini düzenlemekle kalmayıp insanların bir

birleri ile ilişkilerini de düzenleyerek günlük hayattaki sorunlarına çözüm bulan

bir anlayış geliştirmişlerdir (Kılavuz, 2005, s. 619).

Fütüvvetnameler

Ahilik Teşkilatı, yaşama geçirdiği ahlaki kurallan futüvvetniimelerden almış

tır (Çakmak, 2005, s. 249). Ahi zaviyelerinde okutulan kaynaklar arasında

Türk Destanlan, Kutadgu Bilig, ahiliğin kurucusu sayılan Ahi Evran'ın tef

sir, hadis, kelam, fıkıh, tasavvuf, felsefe ve tıp ile ilgili kitaplannın haricinde

kaynağı Kur'an ve hadisler olan Ahiliğin ahlak nizamnamesi olarak da bili

nen fiitüvvetnameler okutulurdu (Demir, 2000, s. 371-372; Ekinci, 2008, s.

1 Eğitimde bütünlük ilkesi için bkz: Çamdibi, 2003:60-72.

Değerler Eğitiminde Bir j\lfeslek Te;!..ilatı.: Ahilik

73). Fütüvvetnameler, ahi ocaklannda sürdürülen eğitim ve öğretim açısından

önemlidir. Bu eserler, ahi ocağına intisap edenlerin inanç esaslan ve bu inanç

esasianna dayalı çalışma hayatianna dair prensipleri ihtiva etmektedir (Bay

ram, 2005, s. 142). Fütüvvetnamelerin bu kuruluşun bir nevi ahiili tüzüğü ol

duğu düşünüldüğünde fütüvvetnameleri incelemek daha bir anlam kazanacak

tır. Fütüvvetnameler, ahilik teşkilatının adap, töre ve kaidelerini didaktik bir

tarzda açıklayan, Kur'an ve hadisiere dayanan güzel ahlak ve ideal insan tipini

belirlerken aynı zamanda toplumun tamamen uyması istenilen ahlak kurallannı

içeren birincil kaynaklardır (Sarıkaya, 1999, s. 53-55). İlk başlarda Arapça ve

Farsça olan fütüvvetnameler, XIII. yüzyıldan itibaren Türkçe olarak da kaleme

alınmışlardır. Fütüvvet hakkında bilinen ilk müstakil eser, Ebu Abdurrahman

Muhammed b. Sülemi (öl. 1021)'nin Kitabu 'l-Fütiivve isimli eseridir (Şeker,

2006, s. 39-40).

Fütüvvet, kelime anlamı olarak mertlik, yiğitlik, gençlik, kahramanlık, cömertlik gibi anlamlara gelmektedir. Kavram olarak fütüvvet ise, herhangi bir karşılık beklemeksizin başkalanna yardım ve iyilik etmek, başkalarını kendine tercih edip onlann menfaatlerini kendi menfaatinden üstün tutmak, toplumun ve fertterin mutluluğu ve kurtuluşu için kendini feda etmek gibi manalara gelmektedir (Çakmak, 2005, s. 251). Yiğitlik-kahramanlık (şecaat), cömertlik,

fedakarlık, iyi kalpli ve iyiliksever olmak, insana ve insanlığa karşı merhametli ve sevgi dolu olmayı fütüvvet terimi altında birleştiren tasavvufi anlayışta, fütüvvet dini ve ahiili manada bir insanda bulunması gereken olgunluğu ve

kemali ifade etmektedir.

Günümüzde, bazılannın müellifl.eri dahi bilinmeyen birçok fütüvvetname olduğu bilinmektedir. Bu eserlerin ortak noktalan ise ahlaktır (Demir, 2003, s. 54). Bu açıdan fütüvvetnamelere bakıldığında hemen hepsinde, nefsine hakim olmak, iyi huylu olmak, Allah'ın emirlerine uyup yasaklanndan kaçınmak, iyi

liksever ve cömert olmak, misafirperver olmak, bütün insanlara karşı muhabbet göstermek, onlara .yalan söylememek, onlan aldatmamak, iftira ve dedikodudan sakınmak, hak ve adaleti gözetmek, zulme ve haksızlığa karşı koymak gibi temel ahiili prensipierin yer aldığı görülür (Çağatay, ·1989, s. 158; Çağatay, 1990, s. 66-67).

Fütüvvetnamelerdeki Öğretim Yöntemleri

Ahllikte gözlem ve model alma yolu ile öğrenme, önemli bir meslekl ve ahiakl

eğitim metodu olarak kullanılmıştır. Ahilikte "şakird görmeyince öğrenemez"

kuralı gibi fütüvvetnamelerde de üstadın dini ve ahiili açıdan mükemmel ol-

d ed 47

48

UmutKaya

ması ve öğrencinin de üstadını (hocasını/ustasını) kendine örnek alarak dini,

ahlaki ve mesleki açıdan mükemmelliğe ulaşması istenirdi. Buna göre, ahilik

teşkilatında tekke ve zaviyelerde verilen nazari bilgiler, iş yerinde ustanın tatbi

katıyla görerek öğrenilirdi (Torun, 1998, s. 118). Bu açıdan fütüvvetnamelerde

"Ahi, öğrencisine öğreteceği şeyi kendi yapa ki öğrencisi de görüp öğrene"

denilmektedir. Ahlaki faziletierin muhataba kazandınlması, karşılıklı ilişkilere

dayalı olup daha çok örnek alma metodu ile gerçekleşir ki, ahiler de bu meto

du öğretim sistemlerinde uygulamaya çalışmışlardır. Bu tür öğrenme şeklinde,

öğrencilerin bir grup içinde olmalan ile şekillenen sosyal çevre, ders konulan

nın teorik olarak öğrenilmesi ile meydana getirilen etkiden daha olumlu tesirler

meydana getirmektedir. Bu açıdan karşılıklı ilişkilere dayalı bu öğretim siste

minde öğrenilen bilgiler ve tecrübeler, bir konunun içeriğinin sadece zihinde

tutulması ile öğrenilen bilgilerden daha kalıcı olmaktadır. Zira etkili eğitim ve

öğretim, mubtevadan çok öğrenmenin süreci ve öğrenci-öğretmen arasındaki

ilişkilerin niteliği ile yakından ilgilidir. Belli bir süreç içinde oluşan bu tür öğ

renme biçiminde, bilgiler geçmişten miras alınarak geleceğe aktanlan bir süreç

sonucunda öğrenilmekteydi (Kılavuz, 2005, s. 624).

Ahllik teşkilatma giren genç, bayatının her safhasında ahlaki eğitimi alıyor,

onlann tabiri ile terbiye görüyordu. Alıllerin katıldığı zaviyelerde eğitim ge

nelde sohbet ve merasimlerle yapılırdı. Sohbet ile eğitim2, fütüvvetnamelerde

üzerinde çokı;:a durolan bir konudur. Sohbet konusunda fütüvvetnamelerde ya

zılanlar, bu metodun zamanın ahlak eğitiminde önemli bir yer tuttuğunu bize

göstermektedir. Kaşani (öl.1329) Fiitiivvetname'sinde sohbet ile ilgili şöyle de

mektedir: "Bu yola giren sohbet/e faziletleri kazan u; onların adetlerini adet

edinir ve bunu meleke haline koı: Çünkü önde gidene uymaktan ve sohbetten

fazla nefse tesir eden yoldaştan başka, ruh açan hiçbir şey yoktur" (Gölpınarlı,

1949-1950, s. 290-291 ). Fütüvvetnamelerde, kemal sahibi olanlar ile sohbetin

fazilet ve edepleri kazandırdığı ifade edilerek olgun bilgili kişilerle sobbetin

önemi belirtilmektedir. Bu ilişkiyi Burgazl Fütüvveh1ame'sinde "Bülbiille soh

bet edenin yeri gül bahçesi, baykuşla sohbet edenin yeri viraneliktir" diyerek

anlatmaktadır (Gölpınarlı, 1953-1954, s. 134).

Ahllik teşkilatında merasimler de önemli bir eğitim aracı idi. Merasimlerde

eğitimler soru-cevap usulü ile oluyordu. Merasimlerde ahi şeyhl, alıiye bilme

si gereken konularda soru ·soruyor, ahi de onu cevaplıyor, bilmedikleri sorular

hakkında ise ahi şeyhi tarafından alıiye bilgi veriliyordu (Altıntaş ve Doğan,

2 Sohbeıin eğitim ve öğreı:imdeki rolü için bkz: Bozlmrt, 2006: 187-200.

d ed

Değerler Eğitiminde Bir iVJes/ek Te.;/..ilô.tı: Alıtlik

2003, s. 71). Bir Bektaşi fiitüvvetnamesinde geçen soru-cevaplardan bazılan

şu şekildedir: "Eğer s01·salar: Üstad-ı nefs nedir? cevap budur ki: Üçtiiı: Evvel

cevap budur ki: Sen seni ne ile bilirsin, ismin cismin ne ile mevcut idersin?

İkinci: Sen seni ne ile bu/ursun?" Üçüncü cevap o/dur ki: Ne ile Müsliimansm?

Cevab-ı evvel o/dur ki: İsmimi okumakta bilirim. İkinci budur ki: "Hak içinde

kendi ismim bile bilirim. " Üçüncü budur ki: Bir ayet bir/e Müslümanun" (Kök

sal ve Gıynaş, 2010, s. 410--411).

Merasim sırasında ahi şeyhinin, ahi adayına verdiği öğütleri de eğitim açı

sından unutmamak gerekir. Öğüt ile eğitim ahilik teşkilatı merasimlerinde sık

lıkla başvurulan bir yöntemdir. Şed kuşanma' sırasında ahiye: "Tanrı yolunu

hatırla, dinini göze!, çekinme yolunu s ıla tut, ahiret işlerine hazır/an, insanlarm

ayıplarını ört, kötü huylarını gideı; insafi ve ahiret yurdumt al" şeklinde veri

len öğütler ahi tarafından kulağa küpe yapılan öğütler olarak kaydedilmektedir

(Gölpınarlı, 1955-1956, s. 42).

Özetle, ahilik teşki latındaki eğitim, teşkilat adap ve erkanının öğretildiği,

Kur'an-ı Kerim okuma, tarih, musiki, tasavvuf gibi dersleri okuyarak, dinleye

rek, teşkilattaki çırak ve gerektiğinde hocalada birlikte tatbiki olarak öğretildiği bir eğitim şeklidir. Bu bakımdan ahilik teşkilatına sistemli bir halk eğitimi adını

vermek de mümkündür (Anadol, 1991, s. 96).

Alıide Bulunması Gereken Vasıfiar

Ahiliğin temel rükünleri ilim, amel, sabır Allah' a şükretmek ve ihlastır. Bw;ı.un yanı sıra aynı zamanda bir fiitüvvet erbabı olan ahi, temiz ahlaklı ve topluma örnek bir şahsiyet olarak İslam'ın şartlannı yerine getirmeli, dürüst yani ne aldatan ne de aldatılan olmalı, yalandan uzak durmalı, gıybet etmemeli, haramdan

uzak durmalıdır (Şahin, 2007, s. 183).

Fütüvvetnamelere göre, öğrenci çıraklık sürecince en az 124 adap ve erkan kaidesi öğrenirken, ustalıkta ise 740 adap ve erkanı bilmesi gerekli idi. Bu adap ve erkan kaidelerine bakıldığında çoğunun Hz. Peygamber (sav)'in hadislerinden alınmış ve halk arasında anane haline gelmiş sünnet motifleri olduğu görü

lür. Sancaklı, ahiliğin kökeni ne olursa olsun Kur'an-ı Kerim ve Hz. Peygamber (sav)'in hadislerine dayandığını ifade eder. Sancaklı'ya göre, bunu tespit edebilmek için ahiliğin ahlaki değerleri ile insani ilişkilerini Hz. Peygamber

(sav)'in hadislerini ile karşılaştırmak yeterlidir (Sancaklı, 201 O, s. 1-2, q-15).

3 Eski esnaf t~kilao 1..-uruluşlannda ahlnin, ahiliğe ve sanata bağlılığıru göstermek üzere merasimle sanndığı kuşak bağlaması, bkz: Şemseddin Sami, 1989, s. 71.

d ed 49

50

UmulKa)'a

Fütüvvetnamelerde yer alan dini ve ahlaki kurallardan bazılan Allah'a, me

leklerine, kitaplarına, peygamberlerine, alliret gününe, hayır ve şerrio Allah'tan

geldiğine iman etmek gibi imani; bazılan namazı dosdoğru kılmak, zekat ver

mek, oruç tUtmak, hacca gitmek gibi ibadetle ilgili esasiann yanında, bazılan

da Allah Tea la 'ya, peygamberine ve müminlere samimi davranmak, anaya-ba

baya iyilik ve ilisanda bulunup yakın akraba yı ihmal etmemek, arkadaşianna ve

komşulanna iyi davranmak, sabah ve akşam zikirlerine müdavim olmak, riyayı

terk etmek, temizliğe riayet etmek, Allah'ın hoşnut olduğu ahlaka ulaşmak için

çalışmak, büyüklere karşı hürmetli olmak, affetmek, kendisinden aşağıda bulu

nanlara karşı şefkatli olmak, sözünde ve işinde adalet içinde olmak, yumuşak

sözlü olup ehl-i bakla oturup kalkmak ve hüsn-i zanda bulunmak, iyi huylu ve

güzel ahlaklı olmak, işinde ve hayatında doğru ve güvenilir olmak, ahdinde,

sözünde ve sevgisinde vefalı olmak, sözünü bilmek, hizmette ve verınede ayı

nın yapmamak, yaptığı iyilikten karşılık beklememek, güler yüzlü ve tatlı dilli

olmak, hatalan yüze vurmamak, dostluğa önem vermek, kötülük edenlere iyi

likte bulunmak, hiç kimseyi azarlamamak, dedikoduyu terk etmek, komşulanna

iyilik etmek, insaniann işlerini içten, gönülden yapmak, başkasının malına hı

yanet etmemek, sabır eWi olmak, cömert, ikram ve kerem sahibi olmak, daima

hakkın yanında olmak, öfkesine hakim olmak, suçlu ya yumuşak davrarırnak, sır

saklamak, gelmeyene gitmek, dost ve akrabayı ziyaret etmek, içi, dışı, özii, söZÜ

bir olmak, kötü söz ve hareketlerden sakınmak, maiyetinde ve hizmetindekileri

korumak ve gözetmek, elini, sofrasını ve kapısını açık tutmak, dilini, gözünü

ve belini bağlı tutmak, makam ve mevki sahibi iken mütevazı olmak, güçlü ve

kuvvetli olunca affetınek, ikramda ve iyilikte bulununca başa kakmamak, nefsi

ne hakim olmak, Allah' ın emirlerine uymak, yasaklanndan sakınmak, iyi kalp li

ve misafirperver olmak, yalan söylememek, iftira ve dedikodudan sakınmak,

adaletli olmak, zulme, zalime ve haksızlığa karşı koymak gibi ahiili esaslan

içermektedir (Kılavuz, 2005, s. 625; Pala, 2007, s. 5).

Fütüvvetnamelerde yer alan bu aWill değerler kolaydan zora doğru uzanan

bir yöntemle muhataba kazaadınlmaya çalışılıyordu. Kolaydan zora doğru me

todu, Ahl Evran tarafından da benimseyerek kullanılmıştır. Ahi Evran, iş yerle

rindeki işçileri, çıraklan dini ve ahiili yönden eğitmek için ele aldığı eserlerde

basitten mürekkebe doğru bir tertip içinde halk tipi eserler yazmıştır (Bayram,

2005, s. 144).

Alliliğin el kitabı mahiyetinde olan fiitüvvetoamelerde yer alan, alıide bu

lunması gereken bu vası.flann İslam ahlak felsefesindeki faziletiere benzerliği

ded

Değerler Eğitiminde Bir Meslek Te;kiltitı: Alıilik

dikkat çekicidir. Bu bakımdan ahilik teşkiHitını İslam ahlak prensiplerinin ete

kemiğe bürünmüş, topluma sirayet etmiş ve davranışa dönüşmüş şekli olarak

niteleyebilir; ahilikteki fiitüvvet idealinin İslamiyet'in telkin ettiği tüm güzel .

ahlak esaslanru kapsarlığını ve bir insan-ı kamil yetiştirmeyi arnaçiayıp bu bağ

lamda bir fazıl toplum modeline doğru yol aldığını söyleyebiliriz. Bu şekilde bu

alıiili meziyetler ile ahilik teşkilatında İslam'ın ruhuna uygun dünya ve alillet

dengesini gözeten, sosyal olaylara duyarlı, toplumda söz sahibi aktif ve dinamik

bir şahsiyetin inşası hedef alınmaktadır (Sarıkaya, 1999, s. 66).

Ahlak eğitiminde, kazandırılmak istenen prensipierin davranışa dönüşüp alış

kanlık haline gelmediği takdirde bir anlam ifade etmeyeceğini daha önce be- ·

lirtmiştik. Ahilik teşkilatı da muhatabına ahlaki ve dini eğitimi bu doğrultuda

vermeye özen göstermiştir. Ahller, ahiili öğretilerini günlük hayatta karşılaşı-.

Ian olaylarla birlikte uygulamalı olarak vermeye çalışırlardı. Ahilik teşkilatının

kurucusu Ahi Evran da eserlerinde sık sık ilimsiz arnelin fayda vermeyeceğini,

kişinin ilmi ile amil olması gerektiğini ve kişinin ilmini uyguladığı ölçüde mak

bul insan olacağını savunur (Bayram, 1991, s. 136; 1995, s. 38). Bu doğrultuda

teşkilatta yemeklerden sonra yapılan dualar, dini ve ahiili sohbetler, okunan

kitaplar, söylenen ilahller hep bu eğitimin günlük hayatın genel akışı içinde yeri

geldikçe verilmeye çalışıldığının bir göstergesi durumundadır (Sarıkaya, 1999,

s. 61; Kılavuz, 2005, s. 622; Kazıcı, 2006, s. 63).

Alıllerde bulunması istenen temel özelliklere baktığımızda bu özellikle

rin fiitüvvetnamelerde üç temel ahlaki prensip içinde toplandığını görürüz.

Fütüvvetnamelerde geçen ifadelere göre; bir ahinin üç şeyi açık, üç şeyi kapalı

olmalıdır. Ahinin eli (cömert), kapısı (konuksever) ve sofrası açık; gözü, beli ve

dili kapalı olmalıdır. Ahilik teşkilatının sadece esnaflara has bir örgüt olmadı

ğını daha önce söylemiş idik. Ahllik, fiitüvvetnamelerde yer alan ilkeleri kabul

eden herkese açık olduğundan, yukanda zikrettiğimiz özellikleri, topluma ka

zandırmak istenilen temel değerler olarak görebiliriz (Çağatay, 1990, s. 12-13;

Çakmak, 2005, s. 251). Peygamber Efendimiz (sav)'in "Müslüman, diğer Müs

lümanlarm elinden ve dilinden zarar görmediği kimsedir" (Tirmizi, İman/12;

Nesa!, İman/8) hadis-i şerifini kendilerine düstur alan bu anlayış hiç şüphesiz

dayanmış olduklan ahlak aıilayışını da ortaya koymaktadır.

Soykut, (1971, s. 89) bir ahinin hangi vasıfl.ara haiz olması gerektiğini ise

şöyle özetlemiştir:

sı

52

UmutKll)•a

"Ahi, vicdanın kendi üzerine gözcü koyan adamdır. Helalinden kazanan,

yerine ve yeterince harcayan, ölçü tartı ehli olan, yararlı şeyler üreten ve

yardım edendir. Kalbi Allah'a, kapısı yetmiş iki millete açık olan, mürüvvet

ve rı'i~rhamet üzere olup cömertliği esas alan, ahlaJo ana sermaye edinip akıl yolunda yürüyen, ilim isteyen ve ilmi ile amel edip yararlı çalışmayı elden

bırakmayan kişiler ahllerdir. Fütüvvet erkanınca yiğitlik niteliklerine ulaş

mış, ayrıca bir sanat öğrenmiş, Allah'ın varlığına ve birliğine inanmış, Hz. Muhammed (sav)'in elçiliğini kabul edip sünnetlerine uymuş, din ehli ile

sohbet ve muhabbete yönelmiş kişiler, ahlJikte ilerlemiş olanlardır."

Ahilik ve Değerler Eğitiminde Sosyal Kontrolünün Yeri

Ahilik teşkilatında verilen ahlak eğitimi, ahlak eğitim ve öğretiminin, öğretim

müfredatlarında daha yer almaya başlamadığı zamanlarda, ahlak eğitiminin na

sıl verildiği konusunda bir fikir vermesi açısından önemlidir. Bir ustanın yanına

çırak olarak girmek isteyen genç aynı zamanda ahi olan ustasını "yol atası", bu

meslekte ilerlemiş kalfasını da "yol kardeşi" seçerek abilik teşkilatma girerdi.

Böylece teşkilata giren çırak ustasının yanında mesleğin inceliklerini öğrenir

ken hem "yol atası" olan ustasının yanında ahiili olarak eğitiliyor hem de ahi

zaviyesindeki toplantılara katılarak fiitüvvetnamelerde belirten şekilde ahlak

eğitimi alıyordu. Ahi teşkilatıoda eğitim gündüz işyerinde iş başında eğitip bi

linçlendirmek, geceleri de ahi zaviyelerinde (sosyal ve ahlaki yönden) eğitilip

bilinçlendirme şeklinde olmak suretiyle teori ve pratiğin yan yana olduğu bir

süreci ihtiva ediyordu. Bir yandan yemek yeme, sofra düzenleme, giyim ku

şam ve oturup kalkmaktan hasta ziyaretine kadar günlük hayattaki hareket ve

davraruşların kuralları öğretilirken diğer taraftan da doğru nedir, nasıl doğru

olunur, hangi davranışlar doğru değildir gibi teorik konular öğretiliyordu (Ka

zıcı, 2006, s. 65-67). Teşkilat mensubunun hayat tarzı da teşkilatta öğretilen

bu dini-ahlaki kurallar doğrultusunda şekiilenerek evrensel ahlak değerlerille

bağlı, kendisini tanıma ve tanıtma yolunu bilen, kabiliyetlerini kullanabilen,

insanlık fıtratını koruyan kişilik sahibi bir insan olması hedefleniyordu (San

kaya, 2000, s. 6). Ahlak (değerler) eğitirninde, kişi faziletin ne demek olduğu

nu öğrendikten sonra söz konusu faziletin nasıl icra edildiğirıi de görmelidir.

Bu, söz konusu faziletin kökleşip yerleşmesinde önemli bir yer tutar. Örneğin,

babasının başkalarına yardım ettiğirıi sürekli görerek büyüyen bir çocuk, bü

yüdüğünde de aynı fedakarlıklan yaparken zorlanmaz, bunu bir görev kabul

Değerler Eğitiminde Bir Meslek Tqkillitı: Ahflik

eder. Abilik teşkilatında da ahller, usta-çırak ilişkisi sayesinde ahiili faziletleri

görerek öğrenmekte ve itiyat haline getirmekteydil er.

Sosyal kontrol, resmi kanun ve müeyyidelerin dışında insanların birbirlerini

sosyal baskı oluşturarak denetlemeleri ve uyarmalandır. Özelde ticaret hayatın

da, genelde de toplumsal bayatta böyle bir denetim ve kontrol mekanizması ge

liştirilemediği için, bugün birçok sıkıntılar yaşanmaktadır. Abllik, her a.şarnada uyguladığı eğitim ile sosyal kontrolün daha az sorunlu olarak işlemesini temin

ettiği gibi, bu kontrole gönüllü katılırnın da temel zeminini oluşturmuştur. Bu

eğitim süreci ile üye, ilke ve normlan yadsımadan içselleştirrniş, daha sonraki

süreçte ise pratik olarak uygulamıştır. Bir üst makama olan bağlılık (usta-kalfa

çırak), alıiyi belli bir düzeye gelinceye kadar o kontrol mekanizması içerisinde

sosyal normlarla uyumlu hale getirmektedir. Ahiliğin bu norm ve kurallan ile .

sağladığı sosyal kontrolün' basit bir emir sistemi ile gerçekleşmeyeceği kısa

bir akıl yürütme ile anlaşılabilir. Çünkü resmi bir emir olmadan bu kontrolün

sağlanması, ancak eğitim ve içselleştirrne süreci ile mümkündür. Bu bağlamda

ahllikte, eğitimin sosyal kontrolü sağlamada önemli bir fonksiyonu olduğu ka

bul edilmelidir (Tekin, 2006, s. 223-229). İşte ahllik, bu şekilde mensuplarının ·

müşahhas bir makama hesap verme durumunda olduklarmdan dolayı, kontrollü

ve prensipli bir insan tipini hedeflemekteydi (Demirci, 1992, s. 83). Abiili fazi

letierin kazanılması ve reziletierden kaçınılması için toplum içinde dini, kanuni,

toplumsal ve vicdani müeyyideler kullanılagelmiştir. Herkesin çalışmasını iste

rnek, işsize iş bulmak, herkesi meslek sahibi yapmak, muhtaçlara yardım etmek

ve fütüvvetnamelerde geçen ahlaki görevler çoğu zaman kanunsal bir müeyyide

ile desteki en( e )mezler. Bu görevler kişinin vicdanına bırakılır lar. Alıller ise ken

di aralannda kurmuş olduklan teşkilat sayesinde dini argümanlan da kullanmak

suretiyle sosyal müeyyideyi harekete geçirerek toplum içinde bir nevi otokont

rolü sağlamış ve en azından kendi mensuplan için bu görevleri yapmalannı

sağlamıştır.

Bununla beraber ahlaki değerlerin her zaman sosyal kc;mtrol veya kişinin vic

danİ kanaatleri ile muhataba kazaadınlması mümkün olmayabilir. Vicdani ka

naat her insanda aynı derecede olamayacağı gibi, terbiye ve cehalet de vicdani

hükümleri etkileyebilir. Aynı şekilde sosyal kontrol neticesinde toplum vereceği

kararlarda da zaman zaman yanıla bilir. Bu bakımdan aWa.kın tam bir mü·eyyide

ye ihtiyaç duyduğımu; o müeyyidenin de din olduğunu belirtmek gerekir. Pey

gamberimiz (sav) "Hikmetin başı, Allalı korkusudur" (Tirmizi; Feyzu'l-Kadir,

4 Ahilikte iç kontrol mekanizmasının nasıl işlediği ile ilgili olarak bkz: Kütükoğlu, 1984, s. 9-15.

d ed 53

54

UmutKa;•a

3/574) buyurmakla, her iyiliğin Allah korkusundan doğduğunu bildirrnektedir.

Allah korkusu, insanı her türlü kötülükleri yapmaktan men eden bir yaptının

kuvveti dir. Milli şairimiz Mehmet A.kif' de, ablak.ı iyi ve yüce kılan şeyin, be

şer bilgisi ve vicdanı olmadı~, d ine iman etmenin insanda oluşturduğu Allah

bilinci, buna bağlı olarak ortaya çıkan Allah korkusu ve Allah' ın nzasına ay kın

davranmaktan çekinme duygusunun ahiala yücelttiğini ve iyileştirdiğini şu şe

kilde dile getirmiştir (Ersoy, 2001, s. 286):

''Ne irfandır veren ahlaka ulviyet ne vicdandır

Fazilet hissi insanlarda Allalı korkusundandır.

Yüreklerden çekilmiş farz edilsin bavfı Yezdan'ın

Ne irfanın kalır tesiri kat'iyyen ne vicdanın"

Fütüvvetnamelerde Yer Alan Ahlaki Değerler

Ahlak eğitiminin am~cı, fiitüvvetnamelerin hemen hepsinde çok açık bir şekil

de yer almaktadır. Fütüvvetnamelerde insanın önemi, yaratılmışlann en değer

Iisi olduğu ve bütün insaniann değerli oluşu ifade edilip, insanın iyi sıfatlarla

donatılmışken zamanla bu özelliklerini kaybettikleri, fiitüvvetnamelerde yer

alan bilgilerle ise insanın sahip olduğu bu iyilik kuvvetlerini kuvve halinden

fiil haline getirmeyi ve kişinin kendi gücünün farkına varmasının hedeflendiği

anlatılmaktadır (Altıntaş ve Doğan, 2003, s. 71).

Ahiliğin ahlak eğitiminin temelinde, akıl ve bilgi yer almaktadır. Ahllik

teşkilatındaki ahlaki eğitimle ilgili "Fazilet (erdem) bi/inecek, bilinmezse itaat

edilemez ve fazilet elde edilemez; hayır ve şer bi/inecek. Akılsızfiitiivvet olmaz.

Bilgi, akılla elde edilb: Akıl, bilgi ile olgunlaşu: Akıl başlangıçtu; bilgi olgun

luk. Akıl olmaymca olgunluk olmaz" denilmek suretiyle ahlak eğitiminde bilgi

nin önemine dikkat çekilmiştir (Altıntaş ve Doğan, 2003, s. 73).

Fütüvvetnamelerde yer alan değerlerin bilinebilmesi için aklın gerekli olduğu

ifade edildikten sonra fiitüvvetnamelerde yer alan dört temel ilke ve bunları ta

mamlayan sekiz değere geçilmektedir. Bu sekiz değer öğretilirken bunlan!l Zlt

lan olan reziletierde okuyucuya öğretilerek öğretim pekiştirilmektedir. Ahllik

teşkilatının ahlak eğitiminde yer alan dört temel ilke iffet, şecaat, hikmet ve

adalet, sekiz değer ise cömertlik, tövbe, doğruluk, hidayet, alçak gönüllülük,

emniyet, vefa ve öğüttür. Fütüvvetnamelerde kişiyi erdeme götürecek değerle

rin, aslında o değere götüren iki zıt özelliğin ortası; yani itidali olduğu üzerinde

durulmaktadır. Bu konuda fiitüvvetnamelerdeki amacı Kaşan1, "insanın bütün

kuvvet ve melekelerini ifrat ve tefNtten koruyıp itidale ulaştumaktır" şeklinde

d ed

Değerler EğiLiminde Bir Meslek Te;kiliitı: Ahilik

açıklarken (Gölpınarlı, 1949-1950, s. 268) Semnani de "Bu dört faziletin her

biri iki aşağılık sıfat arasındaki orta yol (itidal)dur" demektedir (Gölpınarlı,

1949-1950,s.300ı

Fütüvvetnamelerde bu ilkelerden sırası ile şu şekilde bahsedilmektedir:

İffet İlkesi

Kaşaru, iffeti, kişinin akla ve şeriata uyup heva ve hevese uymamak, adilikle

aşağılığın gjderilmesi, ifrat ve tefritten çekinilmesi olarak tarif etmektedir. Ona

göre iffet ilkesi, ne şehvet ve hırsı tamamen yok eder ne de insam ona düşkün

hale bırakır. İffeti şehvetin üstün gelmesi ile şehvetin yatışması arasındaki du

rum olarak tarif eden Kaşani, iffetin eğitimle açığa çıkan bir haslet olduğırnu

belirtmektedir (Gölpınarlı, 1949-1950, s. 270).

Fütüvvetnamelerde iffet ilkesine bağlı değerler olarak tövbe ve cömertlik de

ğerleri zikredilmektedir. Semnani, eserinde futüvvete ilk adımın iffetle olacağı

nı belirterek, iffetin ilk adırmnın ise tövbe olduğunu ifade etmiştir (Gölpınar

lı, 1949-1950, s. 300) Geleneksel İslam ahlak felsefesinde fazilet ve rezileder

silsilesi5 içinde rastlayamadığımız tövbe değeri fiitüvvetnamelerde şehvet ve

lezzete ait olan şeyleri yapmamaya ve daha önce heva ve hevese uyularak işle

nen ve insana sevimli gelen böyle şeyleri işlememek için söz vermek şeklinde

tarif edilmektedir. Hz . .Adem'in işlediği hata yüzünden Rabbine yalvarması ise

fiitüvvetnamelerde tövbe örneği olarak verilmektedir.

İffete bağlı olarak açıklanan diğer bir erdem ise cömertliktir ( Altıntaş ve Do

ğan, 2003, s. 7 6). Fütüvvetnamelerde huyların en yücesinin bağışlamak, en üstü

nünün ise cömertlik olduğırndan bahsedilmektedir. Cömertliğin ah! teşkilatımn

en önemli değerlerinden birisi olduğu defalarca vurgulanan futüvvetnamelerden

İlyas bin Allmed'in eserinde, dünyada insanların en yücesinin cömertler oldu

ğırndan bahsedilmektedir. Ahrned'e göre cömertlik, kişinin malını kardeşlerin

den muhtaç olanlara bağışlamasıdır. Kişinin dostlarına ~arşı ilisan ve ker~mi

terk etmesi ise zulümdür, onlara karşı haksızlıktır (Gölpınarlı, 1949-1950, s.

272-273). Fütüvvetnamelerde gereken şeyi vermek, karşılık beklemeden ve

bir maksat gütmeden vermek şeklinde açıklanan cömertlik erdemine Hz. Mu

hammed (sav)'in cömertliği örnek olarak gösterilmektedir (Altıntaş ve Doğan,

2003, s. 77).

5 İbn l\1iskeveyh ve Kınalızade'nin ana faziledere bağlı olarak ortaya çıkan tii.li fazileder şeması için bkz: Kuduer, 1989, s. 276-281; Ok-tay, 2005, s.l81-186.

d ed 55

56

Umut Ki!Ja

Şecaat İlkesi

Şecaat ilkesi, futüvvetnamelerde kızgınlık ile korkaklık arasındaki orta yol ola

rak tarif edilmektedir. Şecaat ilkesine bağlı iki değer ise, tevazu ve emniyet

değerleridir. Tevazu, şecaa~ ilkesinin ilk basamağı olarak kabul edilir. Teva

zuya, kibirlenme, haset, kin ve hiddet gibi kötü huylardan annmakla ulaşılır.

Fütüvvetnamelerde tevazu sahibi kimse, herkese insafla muamele eden, fakat

kimseden insaf beklemeyen kişi olarak tarif edilmektedir (Gölpınarlı, 1949-

1950, s. 313). Fütüvvetname yazarlarından Zerkub da eserinde, tevazu sahibi

kimseyi halka acıyan, onları esirgeyen, ayıpları örten, herkesin gönlünü hoş

eden olarak açıklamaktadır. Ona göre tevazu sahibi kimse ayıplan örten, eşik

gibi ayaklar altına döşenen kimsedir; asla kötü söz söylemez, asla kötü görmez

(Gölpınarlı, 1949-1950, s. 242).

Emniyet, şecaat ilkesinin diğer değeridir. Eminlik; insana emanet edilen şey

leri korumak, onları ebiine vermek ve balkın sırlarını başkalanndan saklamak

tır. Kaşani, emniyet değerini hem kişinin kendisinin korkmaması, hem de insana

emanet edilen şeyleri korumak, onları ebiine vermek ve halkın sırlarını başkala

nndan korumak olarak tarif etmektedir (Gölpınarlı, 1949-1950, s. 282). ZerkUb

ise, emniyetin tarifini herkes hakkında iyi düşüneeli olmak, insanlan elinden ve

dilinden emin bulundurmak olarak verdikten sonra, şüphenin korku ve ıstırabı

doğuracağını, eınniyete ulaşınayan kimsenin ise daima ürkek ve korkak biri

olarak gönlünün kötüleşeceğini belirterek, aynı zamanda bu duygulada başa

çıkmanın yollarını da göstermektedir (Gölpınarlı, 1949-1950, s. 236). Ahiler

"Ecelin mukadder olduğunu ve ömiir miktarının tayin edilmiş bulunduğunu do

layısı ile her olacak şeyin ezelde takdir edildiği anlaşılır ve hiçbir düşmandan

korkulmaz" diyerek kendilerinin eminlik konusundaki eğitilmelerini Allah'tan

başka hiç kimseden korkmama temeli üzerine oturtmaktadıdar (Gölpınarlı,

1949-1950, s. 236; Gölpınarlı, 1949-1950, s. 277).

Hikmet İlkesi

Fütüvvetnamelerde en çok geçen ilkelerden birisi hilanet ilkesidir. Seınnaru,

bikmeti cerbeze ile aptallık arasındaki itidal olarak tarif etmektedir. Kılşam de

hikmetten maksadın maddeyi olduğu gibi anlamak, işlerde doğru ve gerçeğe

uygun şekilde davranmak, söz ve iş doğruluğıınu meleke haline getirmek ola

rak belirtmektedir (Gölpınarlı, 1949-1950, s. 278-302). Hikmetin ilkesinin iki

değeri ise doğruluk ve hidayettir.

d ed

Değerler Eğitiminde Bir Meslek Tqkilôlı: Ahilik

Doğruluk; h.ikriletin dayanağı ve ilk basamağıdır. Fütüvvetnamelerde doğru

luk; hayırların mayasının bamuru şeklinde tarif olunmaktadır (Gölpınarlı, 1949-

1950, s. 2772280). Doğruluk hakkında her fırsatta mubataplarına öğüt veren

futüvvetnameler, doğruluk konusunda sık sık Kuran'ı Kerim'de geçen "Em

redildiğin gibi dosdoğru of' (Hüd Suresi, 1 lll 12) ayet-i kerimesine atıfta bu

lunmaktadır. Peygamber Efendimiz (sav)'in yalan söyleyenle mürüvvet olma2:

badis-i şerifi hatırlatılarak doğruluk değerinin yüksek bir makam olduğundan

bahsedilmektedir (Gölpınarlı, 1949-1950, s. 280).

Hidayet değeri de hikmet ilkesinin diğer bir değeridir. Hidayet, ci vanmertleri

bezeyen, güzelleştiren yücelten ve olgunluğa ulaştıran beğeniimiş güzel huy

ve adetlerle, temiz sıfatlan ve iyi sıfatlarla seçilmiş edepleri tanımaya, bilmeye

yol bulmak olarak tarif edilir. Hidayetten fikir isabeti, rey düzgünlüğü, söz doğ- .

ruluğu, amel iyiliği meydana geldiği vurgulanarak hidayetin güzel ile çirkini

ayırt edip kişiyi kötülüklerden arındınp güzel ve iyiye yönelttiğinin üzerinde

durularak, bu değerin önemi vurguianmaktadır (Gölpınarlı, 1949-1950, s. 262).

Adalet İlkesi

Adalet ilkesi, futüvvetnamelerde her şeyden hakkını almak, her şeyin hakkını

vermek olarak tarif edilmektedir. Adalet ilkesi aynca bütün üstünlüklerin top

lanması ve kuvvetlerin birbiri ile uyuşması ve uzlaşması ile basıl olan bir değer

olarak tanıtılarak da bu ilkeye ulaşmanın yönü çizilmektedir. Adaletin ifrat ve

tefritten ibaret olan iki tarafın arasında bir ortalama hali (itidal) olup diğer bütün

ilkelerin adaletin altında bulunduğu vurgusu (Gölpınarlı, 1949-1950, s. 300)

futüvvetnamelerde geçen adalet tanımının (diğer ilkelerin tanımlarında olduğu

gibi) klasik İslam felsefe geleneğinin tanımının aynısı olduğu dikkate değerdir. Fütüvvetnamelerde adalet ilkesi ile ilgili olarak, huyun adaletle düzeleceği ve

olgunlaşacağı üzerinde çokça durulmaktadır. Bu konuda Kaşani; adaletin bütün

kuvvetleri yerli yerinde tutacağım, eo güzel surette düzene sakacağını ve adale

tin faydasının kişinin sadece kendisini değil, bütün halkı kapsayacağını belirt

mektedir (Gölpınarlı, 1949-1950, s. 281). Ona göre adalet tahakkuk etmeyince

kalpler kötülüklerden kurtulamaz, ileri gidemez ve olguulaşamaz (Gölpınarlı,

1949-1950, s. 268). Adalet ilkesinin futüvvetnamelerde geçen iki önemli değeri

vefa ve nasihattir. Semnani de bu konuda, "öğüt ve vefa adalete aittir" diyerek bu hususa dikkat çekmektedir (Gölpınarh, 1949-1950, s. 300).

Vefa, adalet ilkesi için sahip olunması gereken değerlerdendir.

Fütüvvetnamelerde bu husus dile getirilirken aynı zamanda, adalet ilkesinin

57

58

UmutKqya

ikinci değeri öğüt metodu kullanılmaktadır. Burgazi, güzel huyların vefa göstermekle tamamlanacağını, vefanın yaratılış kuvvetinin kemali ve olgunluğu olduğunu belirttikten sonra okuyucusuna "Fütiivvet vefadu; ahf kendi yoldaşma

dahivefa kzla'' diyerek öğüt vermektedir (Gölpınarlı, 1953-1954, s. 121). Nasui ise bu konuda okı.ıyucusuna söğüt ağacını örnek vererek, söğüde yapraklawp meyve vermediğinden dolayı hilaf (yalan söyleyen, sözünde durmayan) de_ndiğini belirtmektedir. Ona göre, vaadinden dönmez söZÜ Allah indinde en makbul

sözlerden biri olduğundan, sözünde durmaya azami gayret gösterilmelidir (Gölpınarlı, 1949-1950, s. 324).

Fütüvvetnamelere göre, eğitimde doğru değerler muhataba öğretilirken, ayw

şekilde bunların zıtlan olan şeyler de verilmelidir. Kendisini üstün görmek, benliğini ön plana almak, israf etmek, gevşeklik, yumuşaklık, övünmek gibi huyların, öncelikle oluşmaması; eğer oluşmuşsa giderilmesi için çalışılmalıdır ( Altıntaş ve Doğan, 2003, s. 81) ki, bu metot modern anlamda koruyucu hekimlik• uygulamasıdır. Koruyucu hekimlikte kişinin ilk önce bu tür kötü huylan

hiç edinmemesi, eğer bu kötü huylar kişinin bünyesine sirayet etmişse de bu

huyların karşısında yer alan iyi huylar ile bu huylarm tedavisi yoluna gidilir.

Allilik eğitiminde belli başlı ahlak değerlerine sahip olmak önemli olmakla

beraber asıl önemli olan bu değerlerin öğrenilmesinden ziyade davranış hali

ne getirilmesidir. Davrawşa dönüşmeyen bu değerler, sahip olunmamış olarak kabul edilir. Bu konuda Gaybi, "Beline kuşak kuşahnaktaki amaç bütün bu ni

telikleri amele getinnektil; yalmz bilmek değildi!~' diyerek bu konunun önemini vurgulamaktadır (Gölpınarlı, 1955-1956, s. 103). Kaşani de ayw şekilde "İş/e dağm/anmayan her söz beyhudedir" diyerek bu noktaya temas etmektedir

(Gölpınarlı, 1949-1950, s. 282).

Sonuç

Sonuç olarak, ahilikte eğitiminin en önemli kısmı, edinllen ahialan ve iyi değerlerin topluma yansıtılmasıdır. Herkesin daha fazla para kazanmak için di<lindiği bir yaştan itibaren, kendinden önce başkalannı düşünme gibi fevkalade insani

ve İslami bir değeri müntesipleri arasında yaymak, yerleştirmek ve uygulamaya çalışmak önemli bir eğitim ve öğretim hizmetidir. Bulunduklan bölgelere gerek mensuplan tarafından açılan tekke, zaviye, medrese ve kütüphanelerle, gerekse el kitaplan büviyetinde olan fütüvvetnamelerle toplumun eğitilmesinde önemli

6 İslam ahlak felsefesi geleneğinde ruh sağlığını korumanın ilk yolu olarak koruyucu hekimlik uygulaması önerilir. Konu ile ilgili bkz: Kuduer, l989:293-29i.

ded

Değerler Eğitiminde Bir ıvieslek Tqkilô.IL" Alıilik

bir rol oynayan ahilik teşkilatı, toplum içinde değerlerin öğretiJip davranışlara aksettirilmesinde önemli bir rol üst! enmişlerdir. Ahllik, günümüzde her ne kadar

misyon ve viZyonunu tamamlayıp tarihe mal olmuş bir kurum olarak görünse

de ahlliğin evrensel ilke ve prensipleri asla kaybolmayacak değerlerdir. Bu ilke

ve prensipler günümüzde de üzerinde önemle durulması gereken değerlerdir.

Bugün bizlere düşen, ahilerin zamanlannda başarı ile uygulamış olduklan bu

ilke ve prensipleri zamanımıza güncellemek, bu prensipierin günümüzde nasıl

tatbik edilebileceğini tartışmak ve elde edilen sonuçlann günümüz toplumuna

faydalı olacak şekilde günümüze nasıl uyarlanacağını ortaya koymaktır. Çünkü arnlik içinde günümüzün önemli sorunlanndan olan birlikte yaşama, dayanış

ma, oto-kontrol, iffet, hikmet ve adalet gibi birçok değeri bünyesinde barındır

mış bir teşk.ilattır.

Kaynakça

Akyüz, Y. (2001). Türk eğitim tarihi. İstanbul: Alfa Yayınları.

Altın taş, A. & Doğan, H. (2003). Osmanlı esnaf tapibinin ahlak eğitimi ve. değerleri

(Fütüvvetnamelere göre). Türk Dünyası Araşhrmaları, 146, 59-83.

Anadol, C. (1991). Türk-İslam medeniyetinde Ahilik kiiltiinl ve fiihlvvetndmeler,

Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları.

Arslan, Z. Ş. & Yaşar, F. T. (2007). Yükselen değer kavramı üzerine eleştirel bir

yaklaşım. DEM Dergi, l, 8-11.

Bayraktar, L. (2005). Ahilik ve ahlak. I. Ahf Evran-ı Veli ve Ahilik Araştırmaları

Sempozywnu, Kırşehir: Gazi Üniversitesi Ahilik Kültürünü Araştırma

Merkezi Yayınları.

Bayram, M. (1991). Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının kuruluşu. Konya: Damla

Matbaacılık.

Bayram, M. (1995). Tasavvufi düşüncenin esaslan (Ahi Evren). Ankara: TDV

Yayınları.

Bayram, M. (2005). Bir eğitim ve öğretim ocağı olarakAhi Teşkilatı. i. Canan (Eel).

İslam 'da Aile ve Çocuk Terbiyesi II içinde (ss. 139-145). İstanbul: Ensar

Neşriyat.

Bozkurt, N. (2006). Yetişkin eğitim ve öğretim metodu olarak sohbet. M. F. Bayrak

tar (Ed.). Yetişkinlik Dönemi Eğitimi ve Problemleri içinde (ss. 187-200). İstanbul: Ensar Neşriyat.

Çağatay, N. (1989). Bir Türk Kurumu olarak Ahi/ik. Ankara: Türk Tarih Kurumu

Yayınları.

d ed 59

60

Umu/Ka;·a

Çagatay, N. (1990). Ahilik nedir? Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınlan.

Çakmak, M. (2005). Ahiliğin dini-tasavvufi temelleri. I. Ahf Evran-ı Veli ve Alıilik

A1-:aştırmaları Sempozyumu I içinde (ss.249-260). Kırşehir: Gazi Üniversitesi Ahilik Kültürünü Araştırma Merkezi Yayınlan.

Çamdibi, M. (2003). Din eğitiminde insan ve hayat. İstanbul: Çamlıca Yayınlan.

Demir, G. (2000). Osmanlı Devleti 'nin kuruluşu ve Ahi/ik. İstanbul: Ahi Kültürünü Araştırma ve Eğitim Vakfı Yayınlan.

Demir, G. (2003). Alıilik ve demokrasi. İstanbul: Ahilik Araştırmalan Yayınlan.

Demirci, M. (1992). Ahllikte tasavvufi boyut: Fütüvvet. İzmir Dokuz Ey/ii/ Üniver

sitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 7, 83-90.

Ekinci, Y. (2008). Ahi/ik. Ankara: Özgün Matbaacılık.

Ekinci, Y. (Ocak-Şubat-Mart 1985). Eğitim kurumu yönüyleAhi birlikleri. Diyanet

Dergisi.

Ersoy, M. A. (200 1). Safahat. (haz. M. Ertuğrul Düzdağ). Ankara: Çağn Yayınlan.

Göl pınarlı, A. (1949-1950). İslam ve Türk illerinde fütüvvet teşkilatı ve kayııaklan, İ.Ü İktisat Fakültesi Mecmuası, ll(l-4).

Gölpınarlı, A. (1953- 1954). Bıngazi'nin Fütüvvetnamesi. İ.Ü. İktisat Fakültesi

Mecmuası, I5 (1-4).

Gölpınarlı, A. (1955-1956). Şeyh Seyyid Gaybi Oğlu Şeyh Seyyid Hüseyin'in Fütüvvetname'si. , İ. O. İktisat Fakültesi Mecmuası, I7(1-4).

Günay, Ü. (2007). Ahiliğin dini ve sosyal yönleri. ll. Ahi Evran-ı Veli ve Ahflik

Araştımıaları Sempozyumu, Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi Ahilik Kültürünü Araştırma Merkezi Yayınlan.

Hasan Fehmi (1928). Ahilere dair halktaki bilgiler. HalkBilgisi Mecmuası, I, An

kara.

İbn Battı1ta (2004). İbn Battfita Seyahatnamesi. (çev. A. S. Aykut). İstanbul: Yapı

Kredi Yayınlan.

Kazıcı, Z. (2006). Ahilik ve yetişkinlik dönemin eğitimindeki yeri. M. F. Bayraktar (Ed.). Yetişkinlik Dönemi Eğitimi ve Problemleri içinde (ss.57-76). İstanbul: Ensar Neşriyat.

Kazım Nami (1925). Mekteblerde ahlôkı nasıl telkin etme/i? İstanbul: Kanaat Matbaası.

Kılavuz, M. A. (2005). Ahilik kurumunda din ve ahlak eğitimi anlayışı. I. Ahi

Evran-ı Veli ve Alıilik Araştınnaları Sempozyumu içinde (ss. 615-628). Kırşehir: Gazi Üniversitesi Ahilik Kültürünü Araştırma Merkezi Yayınlan.

d ed

Değerler Eğitiminde Bir Meslek Te;kilôtı: Alıilik

Köksal, M. F. & Kamil,A. G. (2011). Bir Bektaşi Fütüvvetnamesi. TürkKültürü ve

lfacı Bektaş Veli Araştu1na Dergisi,59, 403-422.

Kur'an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlan.

Kutluer, İ. (1989). İslamfelsefesi tarihinde ahlak ilminin teşekkülü. Yayımlanmamış

doktora tezi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Kütükoğlu, M. ( 1984 ). Osmanlılarda esnaf içi kontrol mekanizmasının işleyişi . .XX Ahilik Bayramı Kongresi Tebliğleri, Kırşehir: Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar

Konfederasyonu Yayınlan.

Ocak, A. Y. (1996a). Türkiye'de ahilik araştırmalanna eleştirel bir bakış. I. Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyumu Bildiri/eri, Ankara: Kültür

Bakanlığı Yayınlan.

Ocak, A. Y. (1996b). Fütüvvetname. DİA, 13.

Oktay, A. S. (2005). K malızade Ali Efendi ve Ahlôk-ı Al af. İstanbul: İz Yayıncılık.

Pala, A. (2007). Türk Kültür Tarihinin bir kaynağı olarak Burgazi Fütüvvetnamesi.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 44.

Sancaklı, S., (2010). Ahilik ahlakının oluşumunda hadislerin etkisi. İ.Ü. ilahiyat

Fakültesi Dergisi,l(1), 1-28.

Sankaya, S. (1999). Osmanlı devletinin ilk asırlannda toplumun dini yapısına allllik

açısından bir bakış denemesi. S. Demirel Üniversitesi İl ah iyat Fakültesi Der

gisi, 6 (Kuruluşunun 700. Yılında Osmanlı Özel Sayısı), 49-67.

Sarıkaya, S. (2000). Ahiliğin dünya görüşünü oluşturan dini-ahiald değerler.

İnsan Bilimleri Araştırmaları Dergisi, (17). Arayışlar -İnsan Bilimleri

Araştırmaları, 9(17), 1-13.

Sankaya, S. (2002). XIII-XVI Asırlardaki Anadolu'da Fiitiivvetnamelere göre dinf

inanç motif/eri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınlan.

Soykut, R. (1971). Orta yol Ahflik. Ankara: Esnaf ve Sanatkarlan Konfederasyonu

Eğitim Yayınlan.

Şahin, H. (2006). ~elçuklular devrinde Ahiler. Anadolu Selçukluları ve Beylikler

Dönemi Uygarlığı!. A. Y. Ocak (Ed.), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı

Yayınlan.

Şahirı, H. (2007). Osmanlı Devletinin kuntluş döneminde dini zümreler.

Yayımlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler En

stitüsü, İstanbul.

Şeker, M. (2006). Fütüvvetnamelerin kültürel özellikleri. Türk-İslam Medeniyeti

Akademik Araştll?nalar Dergisi,], Konya.

Şemseddin Sami (1989). Kamiis-ı Türkf. İstanbul: Enderun Kitabevi.

d ed 61

62

UmutKa.;•a

Tekin, M. (2006). Bir sosyal kontrol aracı olarak Ahilik ve toplumsal dinamikleri.

Selçuk Oniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 21, 219-235.

Torun, A. (1998). Türk Edebiyatında Türkçe Fütiiwet-nameler üzerine bir ince

leme,,Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınlan.

d ed

Journal of Values Education © Center for Values Education

Vol. l l , No. 26, 41-69, December 2013

In Values Education a Profession Organization: Akhism

Umut KAYA*

Introduction

Value education means a process that a person will be counted, to have reached .

to the object ifhe converts the value into behavior. Akhism organization is non

formal education center as well as a non-goverrnnental organization. Purpose

of akhism is to give the universal moral values to the individual. These values

were taken from the futuvvetnames (moral books of akhism ) by akhism. Futuv

vetnames are primary sources of akhism. These books deseribe akhism 's man

ner, custom, principle with didactic style. Akhism organization teach the moral

values to members with education methods such as observation, conservation,

model-taking and question-answer.

Values Education and Akhism

Value, as the word' in the most general sense, is deseribed as a measure, high

and useful qualities to define the importance of somethiı;ıg and high and useful

qualities. To day, the concept of value is often used in many fields from sport

and economics to education an~ politics . "National values", "social values",

"religious values" are compounds that can be given as examples of this usage

(Arslan & Yaşar, 2007, p. 8). The composition is usedas "values education" in

*Dı;. Republic of Turkey Prime lv.finistry Oıtoman Archives

Address for correspoodeoce: B~bakanlık Osmanlı Arşivi, Kağıthane /İstanbul

E-ınail: [email protected]

d ed 63

64

UmutKqya

the area of education. Value education includes virtue education like genero

sity, helpfulness, kindness, compassion. Akhism is product of a thought system uniting the Turkish traditions with Islamic morals. In addition to this, akhism has also aflected to establish guild organizations in the westem world (Ekinci, 1985,p.31).

Akhism isa non-governmental organization, goverment's support and control to this organization should not be forgetten. White they are contributing to the state's military forces, statesmen supported them. Especially it is known that . first period Ottoman Sultans made many devotions to akhi foundations (San

kaya, 1999, p. 50). Morality is an abstract concept. Akhism makes this concept tangible. In this regard this organization can be regarded as a moral educational institution (Sancaklı, 2010, p. 8).

lt is possible to see in the most obvious way the relationship between akhism and moral in the futuvvetnames which are the histoncal documents of Akhism. According to the futuvvetname, members of these organizations must be ge

nerous, huınble, honest and faithful. In the same way, bad habits such as theft,

lie, gossip, cheating, drinking were banned for his members (Bayraktar, 2005, p. 89-90). Akhism has established a Turkish culture and moral system which based on Islamic values to regulate social affairs of everyday life (Günay, 2007,

p. 184).

Akhism.'s Targets

The main goal of Akhism is to help people and not to leave them as hungry. According to them, people are entrusted by God. Akhism inculcates spiritual,

moral and sociallife's integrity. In this sense, Akhism organization has a bolistic understanding (Bayraktar, 2005, p. 91-93). Akhism isn 't only a professional organization. This organization has religious, political, economic and educaticnal aspects (Altıntaş & Doğan, 2003, p. 60). Therefore, they built dervish

lodges, mosques, madrasas and libraries in their enviroments (K.azıcı, 2006, p. 69-71 ). Akhism organization emerged in the Seljuk Period and was effective in the rise of the Ottoman Empire era (Akyüz, 2001, p. 48). At the same time, it is possible to say that akhism organization has a basic extending to the geography

of Iran (Ocak, 1996a, p. 129; Ocak, 1996b, p. 264). With education programme of Akhi Evran who was founder of the organization, akhis increase religious, moral and vocational knowledge and airn to their happiness in the world and the Hereafter (Kılavuz, 2005, p. 616).

d ed

In Viılues Education a Projession Organization: AJJıism

Akhism's Education Essentials

Akhism 's ed~cation principles are to show to roads of self-recognition indivi

duals, protect huınan nature, enhance the personality, reveal the hidden talents

of individuals and provide universal moral values. In this direction this organi

zations has tried to give both vocational education and moral and religious edu

cation to its members (Kılavuz, 2005, p. 61 7). In this organization, main target

is transformatian of knowledge in to behavior. Because if information does not

transform to behavior, it is meaningless (Kazıcı, 2006, p. 70). Hence, ak:hism

have preferred practical education (Sankaya, 2002, p. 68). In this organization

there are three pillars of education: moral, science and work. They (aklıis) has

followed this sentence: "Li ve as if you were to die tomorrow. Work as if you

were to live forever." (Kılavuz, 2005, p. 619-621). A.khism adopts the principle .

of integrity in education. For this reason, they have taught vocational know

ledge with religious and moral knowledges together and they have combined

Islamic rules and Turkish customs and traditions (Ekinci, 1985, p. 35).

Futuvvetnames

Futuvve means manliness, bravery, youtb, beroism, generosity (Çakmak, 2005,

p. 251). Futuvvetnames are moral books of ak:hism organization (Çakmak,

2005, p. 249; Demir, 2000, p. 371-372; Ekinci, 2008, p. 73). There are the basic

principles of akhism organization (Bayram, 2005, p. 142). Futuvvetnames were

written in Arabic, Persian and Turkish. These books explain customs and rules

of this organization with didactic style. First futuvvetname is Kitabu'l-Fütüvve

and its writer is Ebu Abdurrahman Muhammed b. Sülemi (Sankaya, 1999, p.

53-55; Şeker, 2006, p. 39-40). Today, many futuvvetname's writer is unknown.

The common po int of these books is moral (Demir, 2003, p. 54). These books

include moral orders and prohibitions such as philanthropy, generosity, hospita

lity, mendacity~ cheating, slander, gossip (Çağatay, 1989, p. 158; Çağatay, 1990,

p. 66-67).

Teaching Methods in Futuvvetnames

Observation and learning through model-taking was usedas an important voca

tional and moral education method in akhism organization. Akhi has learned by

seeing (Torun, 1998, p. 118). Education was often done with conversation and

ceremonies in this organization.

d ed 65

66

UmutKaya

Kaşani says about conversation in his futuvvetname: "Akhi acquires virtues by

conversation and takes their habits and makes it faculty ... " (Gölpmarlı, 1949-

1950, p. 290-291).

In this orğimization the ceremony was also an important educational tool. Qu

estion-answer method was usedin these ceremonies (Altmtaş & Doğan, 2003,

p. 71). During these ceremonies, akhi sheikh gives some advice to akhi. Advice

isa frequently usedan educational method (Gölpmarlı, 1955-1956, p. 42).

The Characteristics of the Akhi

The basic principles of Akbism are science, performance, patience, thanks to

Allah, ikhlas (Şahin, 2007, p. 183). According to futuvvetnames, wbile an akhi

leams 124 manners and conduct rules during apprenticeship, an akhi must know

740 manners and conduct rules during mastery (Sancaklı, 2010, p. 1-2,13-15).

In the futuvvetnames. some of the religious and moral rules are believe in Allah,

pray, kindness to parents, geniality, patience and generosity.

According to phrases offutuvvetnames, akhi's three things (hand-door-dinner

table) must be clear, three things (eye-waist-tongue) must be closed (Çağatay,

1990, p. 12-13; Çala:nak, 2005, p. 251).

Akhism and The Place of Social Control in Values Education

In akhism organization, vocational and moral education was made by master

apprentice relationship. With this method, akhi bad leamed many subject from

eating to geoerosity. lt was given theory with practice in this education (Kazı cı,

2006, p. 65-67). In this organization, akhi had leamed moral virtues through the

master-apprentice relationship. The purpose of the organization is to educate

individuals who have universal moral values and protect the human nature (Sa

rıkaya, 2000, p. 6).

Social control is control and alert in the community except for formal laws

and sanctions. Akhism bad provided voluntary participation to social control

witb its educatin system. In this process, master-beadworkers-apprentice rela

tionship had played an important role (Tekin, 2006, p. 223-229; Kütükoğlu,

1984, p. 9-15). Akbism aimed to controlled and principled human type with this

relationship (Demirci, 1992, p. 83). However, social control may not always

work successfully. It should be remembered that the real sanction is religion and

fear ofGod. In this subject Propbet (sav) said that "Head ofwisdom is the fear

d ed

In Values Education a Profession Organization: Aklıisın

ofGod" (Tirmizi; Feyzu'l-Kadir, 3/574). Fear ofGod isa saıiction force which

banned from ev il. (Ersoy, 2001, p. 286).

Moral Values in Futuvvetna.nıes

There are intellect and laıowledge on the basis of moral education of akhism.

In this connection, in the futuvvetnames :"Virtue wi/1 be known; if not known,

virtue can not be achieved ... "(Altmtaş & Doğan, 2003, p. 71-73). There are

four basic principles and eight values in futuvvetnames. Four basic principles

are chastity, courage, wisdom and justice. Eight values are generosity, repentan

ce, righteousness, salvation (hidayet), humility, safety, fidelity and admonition.

These values take place between two opposite things that the name is sobriety

(Gölpınarlı, 1949-1950, p. 268;300).

Chastity

Chastity means to comply to intellect and sharia, not to comply to lust and de

sires and keep away from excesses and tephrite (understatement). Chastity isa

value released by education_. According to futuvvetnames, generosity and re

pentance are values dependent to chastity (Gölpınarlı, 1949-1950, p. 270; 300).

Repentance value is to promise about giving up carnal behavior. Geoerosity

is to donate properties to needing brothers, to give necessary thing and to give

witbout waiting any returo (Gölpınarlı, 1949-1950, p. 272-273).

Courage

In futuvvetnames, courage is deseribed as mid-way between anger and cowar

dice. Cour~ge's values are humility and safety. Humility is accepted as courage

principle's first step. A person can attain to this value with isolation from bad

habits such as proud, envy, hatred andanger (Gölpınarlı, 1949-1950, p. 313).

Safety is other value of courage principle. Safety is to protect deposit things, to

give them to deserving ones and keep seeret senesi ofpeople (Gölpınarlı, 1949-

1950, p. 282).

Wisdom

Wisdom is deseribed as mid-way between craftiness and stupidity. Wisdom me

ans understand correctly, correct behaviour, make truth a habit in all works and

d ed 67

68

UmutKa;·a

words (Gölpınarlı, 1949-1950, p. 278-302). Wisdom's values are righteousness and salvation (hidayet). Righteousness is first step and basis of the wisdom. Riglıteousoess is deseribed as dough of goodoess in futuvvetnames (Gölpınarlı,

1949-1950', p. 277-280). In this subject in futuvvetnames there are many reference from 112. Qur'anic verses of Hud "Therefore stand fum (in the straight

Path) as thou art coınmanded ... " (Hiid Sura, 1111 12) Salvation is other value of wisdom principle. Salvarian is deseribed as a habit embellishing braves. True view, true word and nice behavior consist from this value (Gölpınarlı, I 949-

1950, p. 262).

Justice

Justice principle is deseribed in futuvvetnames as taking the right from every

thing and giving the right to everything. Justice is a mid-way between excesses and tephrite. Justice does not give benefit to only self-person but alsa gives benefits to all people. Justice's values are fidelity and adınanition (Gölpınarlı,

1949-1950, p. 281; 300). Fidelity is integral of good habits and thepeakof

creation. According to futuvvetnames, adınanition is One of the most important moral educational methods (Gölpınarlı, 1953-1954, p. 121).

Conclusion

Akhism may be defined as both vocational organization and informal education

institutioo. Akhism had taught vocatioo to its members as vocational organiza

tion. In the same time they had taught moral virtues to i ts members as informal

education institutions. Akhis had educated this subject to i ts members in dervish

lodges, mosques, madrasas and libraries with futuvvetnames. Akhi organization

had used educarianal principles and methods in moral education. These princip

les and methods are observation, conservation, model-taking, question-answer,

adınanition and from easy to difficult.

Futuvvetnames are handbook for akhism about moral education. According

to futuvvetnames, there are four basic principles ( chastity, courage, wisdom and

justice) and eight values (generosity, repentance, righteousness, salvation, hu

rnility, safety, fidelity and admonition) Akhism had paid attention to refiection

of moral values to society. Akhis bad used principle of integrity for this. In this

way, they had taugbt both vocational and moral knowledge.

ded

In Viılues Educalian a Profession Organization: Aklzism

Akhis have given great importance to self-eontrol in the cornmunity. Accor

ding to·akhism, the most important element of self-eontrol is fear of Allah. Fear

of Allah provides both the implementation of moral virtues and self-eontrol in

the comrnunity.

Consequently, although akhism is a historic organization which had been

completed i ts vision and mission, their principles are universal. Today, we must

learn and teach these principles and values and convey to future generations.

Keywords- Moral, Values Education, Akhism, Futuvvetname

d ed 69

Değerler Eğitiminde Bir Meslek Teşkilatı: Ahilik*isamveri.org/pdfdrg/D02500/2013_26/2013_26_KAYAU.pdfAhilik teşkilatı, yaşama geçirdiği ahiili değerleri ise fiitüvvetnamelerden

Documents