De windmolen - Vakoverschrijdend werken › uploads › ...6 1.4 Evolutie van de windmolen 1.4.1 Situering in tijd a) Noteer het nummer van de volgende gebeurtenissen op de juiste

1

De windmolen

2

Symbolen in de cursus

Aardrijkskunde

I.C.T.

Biologie

geschiedenis

Fysica

godsdienst

wiskunde

L.O.

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 1: Wat zijn de voorouders van de windmolen? ..................................................................... 4

Hoofdstuk 2: Hoe werkt een windmolen? .............................................................................................. 7

Hoofdstuk 3: Welke energiebron is een windmolen? ............................................................................. 9

Hoofdstuk 4: Wie staat er in de schaduw? ............................................................................................ 11

Hoofdstuk 5: Rekenen met windmolens ............................................................................................... 16

Hoofdstuk 6: De gevolgen voor organismen van een ecosysteem in de buurt van een windmolen .... 19

Hoofdstuk 7: Waar zou jij een windturbine plaatsen in jouw buurt? ................................................... 25

Hoofdstuk 8: Windmolens als inspiratiebron ........................................................................................ 26

Hoofdstuk 9: Terugblik .......................................................................................................................... 27

Hoofdstuk 10: Bijlagen .......................................................................................................................... 28

Hoofdstuk 11: Bronvermelding ............................................................................................................. 31

3

Inleiding Wat weet jij al over windmolens? Maak een woordspin.

Wist je dat…

De eerste windturbine die elektriciteit kon produceren, werd ontworpen in 1887.

Bijna 7 Belgen op 10 geven de voorkeur aan hernieuwbare energiebronnen om in de huidige en

toekomstige energie- productie in ons land te voorzien. (Bron: IPSOS peiling uitgevoerd op vraag

van de hernieuwbare energiefederaties ODE, EDORA en BOP).

Een windturbine op land met een vermogen van 2 MW en een gemiddeld windaanbod in

Vlaanderen kan op 1 jaar gemiddeld 4.400 MWh groene stroom produceren. Dit is equivalent

aan het verbruik van gemiddeld 1.300 gezinnen.

15 juni is jaarlijks internationale “Dag van de Wind”! Wereldwijd worden dan rond windenergie

tal van activiteiten georganiseerd.

Eind 2013 stonden in België 678 windmolens: 153 in zee, 252 in Vlaanderen en 273 in Wallonië.

Allen samen goed voor een totaal vermogen van 1.722,87 MW.

Eind 2013 investeerden reeds meer dan 6.800 particulieren mee in onze windenergieprojecten

op land via de coöperatieve vennootschappen Aspiravi Samen en Limburg wind.

98% van het materiaal van een windturbine kan gerecycleerd worden op het einde van haar

levensduur. Enkel bepaalde delen van de wieken belanden bij het niet-gevaarlijk afval.

windmolens

4

Hoofdstuk 1: Wat zijn de voorouders van

de windmolen? 1.1 Oorsprong De allereerste windmolens zijn terug te vinden op het Aziatische continent, meer bepaald in China. Muurschilderingen werden gevonden die het gebruik van windmolens in de eerste twee eeuwen na Christus aantonen. Deze windmolens zijn helemaal anders dan dat we vandaag kennen. Dankzij een verticaal roterende as werden ze aangedreven. Deze techniek was enkel in China bekend en daarom begon het gebruik van windmolens in onze contreien pas eeuwen later. Het werd voornamelijk gebruikt voor irrigatie van velden, zoals u op deze potloodtekening kunt zien. Daarnaast was het ook een aandrijfmachine voor manufacturele

productie. Later, tijdens de Hoge Middeleeuwen, werden ze gebruikt om water te pompen en voor de

bewerking van industriële en landbouwproducten.

Daarna is het enkele eeuwen wachten op een volgend beeld van windmolens. In Perzië, grotendeels

het huidige Iran, zijn restanten gevonden uit de 7e eeuw. Ook deze werkte met een verticale draaias.

In Europa, en specifieker in onze streken,

verschenen de eerste windmolens in de

tweede helft van de 12e eeuw. De eerste

windmolens waren een zeer primitief

gegeven: de constructie bestond uit een

watermolen die geplaatst werden op een

centrale paal. Het rad was vervangen door

wieken en zo kon de wind ten volle gebruikt

worden.

Potloodtekening van Chinese windmolen

5

Het is belangrijk om te onthouden dat molens een hele evolutie

meegemaakt hebben in Noord-West Europa. Zogenaamde

“standerdmolens” bestonden al in de 11e eeuw, maar stond pas

op punt tegen het eind van de 12e eeuw. Deze werden

voornamelijk gevonden in het Nederlands landschap. Vandaag

de dag is dit nog altijd een typisch beeld van Nederland. De

meeste windmolens zijn vandaag wel inactief. De

“standerdmolen” dankt zijn naam aan het feit dat de kast van de

molen op een standerd of een grote paal staat. De dikke stam

zorgt voort een rustpunt voor de enorme houten constructie.

Later werden meer en meer molens geproduceerd voor meer en

meer functies. Door de komst van de stoommachine in de 18e

eeuw werd de windmolen minder gebruikt en geraakten er heel

wat windmolens in verval.

1.2 Functie toen Het is geen toeval dat er zoveel verschillende soorten molens zijn. Elke molen werd gebruikt voor een

specifieke verrichting of het produceren van een specifiek product. Naast enkele logische functies zoals

het malen van koren en het maken van papier hadden enkele windmolens ook functies die

ondertussen vergeten zijn. Zo heb je schelpzandmolens, zeemtouwersmolens, snuifmolens en

runmolens.

Tijdens de 17e eeuw, een eeuw waarin de toenmalige Noordelijke Nederlanden een bloeiperiode

kenden, was er ook een groot industrieel molengebied. Windmolens werden gebruikt om het hout uit

Scandinavië te zagen voor de scheepsbouw. Met de komst van de drukpers werden papiermolens ook

zeer belangrijk. Voor de verfindustrie werden zonnebloempitten gemalen en lijnzaad tot olie geslagen.

Molen van Jetten: typisch beeld in het Nederlandse landschap.

6

1.4 Evolutie van de windmolen 1.4.1 Situering in tijd a) Noteer het nummer van de volgende gebeurtenissen op de juiste plaats op de tijdlijn:

1. Standerdmolens in onze streken

2. Stoommachines: verval van windmolens

3. eerste windmolens in China

4. “De Gouden Eeuw”: hoogdagen voor windmolenindustrie in Nederland

5. Windmolens in het Perzische Rijk

1.4.2 Situering in ruimte Door de eeuwen heen hebben windmolens een hele evolutie doorgemaakt. Dit gebeurde op

verschillende plaatsen in de wereld.

a) Verbind de letter van de plaats met de juiste omschrijving.

A Windmolens in het Perzische Rijk.

B Standerdmolens en de verdere evolutie.

C Eerste windmolen in China.

2

4 1 5 3

7

1.5 Functie nu Vroeger werden windmolens dus gebruikt voor tal van toepassingen in de landbouw en industrie. Nu

spreken we niet langer van windmolens maar van windturbines. Toch gebruiken we in het dagelijks

leven de beide termen door elkaar. De klemtoon ligt bij windturbines sterker op de productie van

elektriciteit, wat onmisbaar is geworden in ons leven.

Hoofdstuk 2: Hoe werkt een windmolen? 2.1 Onderdelen Een windturbine bestaat uit drie grote delen: de mast, de gondel en de wieken. a) Duid deze onderdelen aan op de afbeelding. b) Welke zoekstrategie gebruik je om het antwoord te vinden? Internet op IPad of tablet …

mast

gondel

wieken

8

c) Verbind elk onderdeel van de windturbine met de bijhorende functie.

mast draaibeweging doorgeven aan elektrische apparatuur

windenergie opvangen

gondel bevat belangrijkste onderdelen (o.a. elektrische generator)

ervoor zorgen dat de wind op grotere hoogte kan worden benut

wieken wieken dragen

2.2 Werking a) Bekijk het filmfragment via deze link (0:00 → 0:27).

http://www.schooltv.nl/video/windenergie-hoe-maken-ze-van-wind-elektriciteit/ b) Zet de stappen van de werking van een windmolen in de juiste volgorde. Nummer hiervoor de

stappen van 1 t.e.m. 4.

Stap Actie

4 De dynamo zet de windenergie om in elektriciteit. Met deze elektriciteit kunnen we een lamp doen branden, een smartphone mee opladen …

1 De wind blaast in de wieken.

3 Een dynamo binnen in de gondel van de windmolen draait mee.

2 De wieken draaien.

9

Hoofdstuk 3: Welke energiebron is een

windmolen? a) Bekijk het filmfragment.

http://www.schooltv.nl/video/windturbine-voor-en-nadelen-van-een-windturbine/#q=windturbine

b) Welke voor- en nadelen hebben windturbines? Noteer twee voordelen bij de positieve duim,

schrijf drie nadelen bij de duim omlaag.

1. Geen luchtvervuiling dus goed voor het

milieu.

2. Ze leveren stroom.

1. Geluidsoverlast: zoemend geluid

2. (Slag)schaduw van de wieken

3. Horizonvervuiling: lelijk in het landschap

3.1 Energiebron Een energiebron is datgene wat energie kan leveren. Een energiebron bevat dus energie.

Voorbeelden van energiebronnen zijn: steenkool, aardolie, aardgas, uranium, hout, boterham,

koolzaadolie, wind, zon, stromend water …

a) Welke energiebron gebruikt een windmolen?

De wind

We kunnen energiebronnen indelen in duurzame en eindige energiebronnen.

Met eindige energiebronnen bedoelen we energiebronnen die in een beperkte

hoeveelheid op de aarde aanwezig zijn en die we aan het opgebruiken zijn.

Duurzame energiebronnen zijn onuitputtelijke energiebronnen omdat ze

afhankelijk zijn van de zon of van de warmte binnenin de aarde.

b) Is de energiebron bij een windmolen eindig of duurzaam?

Duurzaam

10

3.2 Energieomzetting a) Noteer in de tabel welke energievorm er telkens beschreven staat. Kies uit: Stralingsenergie,

bewegingsenergie, elektrische energie, warmte en chemische energie.

b) Is er sprake van een energieomzetting? Zo ja, noteer deze energieomzettingen in een keten.

Ja. Bewegingsenergie bewegingsenergie elektrische energie

3.3 Horizonvervuiling a) Lees het artikel over horizonvervuiling in

bijlage. Beantwoord de volgende vragen. b) Wat is horizonvervuiling? Horizonvervuiling is een verstoring van het landschap door de mens. c) Welke gevolgen kan horizonvervuiling onder

de vorm van windmolenparken hebben voor de kust? De kusttoeristen blijven weg omdat er geen rust en natuur meer is. Dit heeft nefaste gevolgen voor de lokale economie die overleeft van het kusttoerisme.

Actie Energievorm

De wind waait Bewegingsenergie (windenergie) (+ warmte)

De wieken draaien (en de generator begint te werken)

Bewegingsenergie (+ warmte)

Er ontstaat elektrische stroom Elektrische energie (+ warmte)

Windmolenpark voor de Deense kust

11

Hoofdstuk 4: Wie staat er in de schaduw? 4.1 Hoe ontstaat schaduw? Schaduw ontstaat zodra een obstakel licht geheel of gedeeltelijk tegenhoudt. De plaatsen waar dit

gebeurt, noem je de schaduw van een voorwerp. Een ondoorschijnend voorwerp en een lichtbron

zijn voorwaarden om een schaduw te krijgen.

Er bestaan twee soorten schaduwen afhankelijk van de lichtbron.

schaduw bij zonlicht schaduw bij kunstlicht

a) Wat is het verschil tussen de lichtstralen bij zonlicht en

de lichtstralen bij kunstlicht?

De richting van de stralen verschilt. Bij zonlicht lopen ze evenwijdig, terwijl de lichtstralen bij kunstlicht vertrekken vanuit één punt en daarna alle richtingen uitgaan. Zowel de schaduw bij zonlicht als de schaduw bij kunstlicht

zijn projecties. Zijn de lichtstralen evenwijdig, dan spreken we

van een evenwijdige projectie.

b) Welke soort schaduw is een evenwijdige projectie?

Schaduw bij zonlicht.

Evenwijdige projectie

Het beeld na een evenwijdige

projectie vinden we volgens een

projectierichting 𝒂 op een

projectie-as 𝒃.

12

c) De evenwijdige stippellijnen duiden de stralen van de zon aan. Duid de schaduw van de boom

aan op grond.

d) Teken de schaduw van de windmolen op verschillende momenten van de dag. Let op, de

wieken draaien. De stippellijn duidt de projectierichting aan, de projectieas is de grond.

Merk op: omdat de wieken draaien, moet je eerst een cirkel rond de drie wieken tekenen met de gondel als middelpunt. Daarna teken je raaklijnen aan de cirkel, evenwijdig met de projectierichting.

Situatie 1

13

Situatie 2

Situatie 3

e) In welk(e) geval(len) staat het huis in de schaduw?

In situatie 3.

f) Beschrijf hoe deze situatie(s) er in de praktijk zouden kunnen uitzien?

Vroeg of laat op de dag, bij zonsopgang of bij zonsondergang.

4.2 Slagschaduw De draaiende wieken van windturbines kunnen in combinatie met de

zon een bewegende schaduw op hun omgeving werpen. Dit wordt

slagschaduw genoemd.

14

4.3 Getuigenis boze bewoner a) Lees de getuigenis van Natasja. Slagschaduw zorgt vaak voor problemen bij bewoners of werknemers die in de schaduw moeten

leven. Natasja Decuypere uit Izegem getuigt:

‘We hebben hier een veranda gebouwd naast onze keuken met grote ramen om te kunnen genieten

van veel licht en om gezellig in de keuken te eten', vertelt Natasja. ‘Het avondeten is zowat het enige

moment van de dag dat we eens samen met het hele gezin kunnen zijn. En net op dat moment

schijnt de zon in het voor- en het najaar zo irritant in de wieken.'

Het resultaat is een minidisco in huis, met telkens een fractie van een seconde zon en een fractie van

een seconde schaduw. Het resultaat is dat Natasja en haar gezin niet tot rust kunnen komen. ‘Je kunt

het vergelijken met autorijden in een laan met bomen waar de zon achter schijnt. Maar dan wel veel

langer en in je huis. Het doet iets heel raars met je hersenen. Ik heb hier al zitten huilen, omdat ik er

zo nerveus van word. We hebben nu zware gordijnen gehangen en we zitten nu overdag in het

donker.

b) Bekijk dit filmpje. Het illustreert hoe een slagschaduw in de woonkamer moet aanvoelen.

https://www.youtube.com/watch?v=TLFzFtXHWAg

c) Kan jij deze bewoner begrijpen? Zie jij bepaalde oplossingen voor dit probleem? Discussieer in

de klas aan de hand van een hoedendiscussie.

regisseur/leider ratio proces verdiepingsvragen samenvatting

emotioneel gevoel onderbuik ratio

Advocaat van de duivel negatief risico’s belemmeringen onmogelijkheden

positief uitdagingen kansen mogelijkheden

freewheelen/uitvinder creatief oplossingen out of the box alternatieven

objectief feiten cijfer informatie

15

4.4 Maatregelen slagschaduw Het is duidelijk dat niet iedereen even blij is met een windturbine

in de buurt. Slagschaduw kan voor onrust zorgen, zeker als die in

de woonkamer of op het bureau invalt.

Als de slagschaduw op een gevoelig object zoals woningen en

kantoren valt, gelden er enkele strenge regels.

Windturbines moeten namelijk voorzien worden van een

automatische stilstandvoorziening indien:

- De afstand tussen de woningen of andere gevoelige objecten en de windmolen minder dan

12 maal de wiekdiameter van de windturbine bedraagt.

- Er gemiddeld meer dan 17 dagen per jaar gedurende meer dan 20 minuten per dag

slagschaduw kan optreden.

a) Hoeveel uur per jaar mag er in het totaal slagschaduw zijn als er 17 dagen voor gedurende 𝟐𝟎

minuten per dag slagschaduw is?

17 ∙ 20 𝑚𝑖𝑛𝑢𝑡𝑒𝑛 = 340 𝑚𝑖𝑛𝑢𝑡𝑒𝑛 = 5 𝑢𝑢𝑟 40 𝑚𝑖𝑛𝑢𝑡𝑒𝑛 Er mag maximaal 5 uur en 40 minuten (ongeveer 6 uur) slagschaduw per jaar zijn in totaal.

b) Hoe groot moet de afstand tussen een kantoor en een windmolen minstens zijn als de wiekdiameter van de turbine 𝟏𝟒𝟑 𝒄𝒎 is?

143 𝑐𝑚 ∙ 12 = 1716 𝑐𝑚 = 17,16 𝑚 c) Hoe groot mag de wiekdiameter maximaal zijn als de afstand tussen de toekomstige

windmolen en een rusthuis 𝟐𝟒 𝒎 is? 24 𝑚

12= 2 𝑚

16

Hoofdstuk 5: Rekenen met windmolens 5.1 Afgelegde afstand van een wiek

a) Welke vlakke figuur kan je denkbeeldig rond de toppen van de

wieken tekenen?

Een cirkel. b) Op welke eigenschap steun je hiervoor? Door drie niet collineaire punten gaat juist één cirkel. Hierbij zijn de drie niet collineaire punten de toppen van de wieken en gebruiken we de gondel als middelpunt. c) Teken deze vlakke figuur op de windmolen aan de rechterkant.

Een groot deel van de windturbines in Vlaanderen hebben een

ashoogte van ongeveer 100 𝑚 en een wiekdiameter van 80 𝑚.

d) Hoe groot is de totale hoogte van deze windturbine

maximaal?

100 𝑚 +80 𝑚

2= 100 𝑚 + 40 𝑚 = 140 𝑚.

e) Hoeveel meter legt het puntje van zo’n wiek af in één toer? We berekenen de omtrek van de cirkel rond de toppen van de wieken met de gondel als middelpunt. De lengte van de wiek is gelijk aan de straal. De diameter van de wieken is 80 𝑚, dus de straal is 40 𝑚. 𝑂𝑚𝑡𝑟𝑒𝑘𝑐𝑖𝑟𝑘𝑒𝑙 = 2 ∙ 𝜋 ∙ 𝑟 = 2 ∙ 𝜋 ∙ 40𝑚 = 251,3274123 𝑚 ≈ 251 𝑚

f) Wat is de afstand van de cirkelboog tussen de drie wieken?

De omtrek van de volledige cirkel is gelijk aan 251 𝑚 De wieken verdelen de cirkel in drie cirkelbogen

die even lang zijn, dus 251 𝑚

3= 83,66 … 𝑚 ≈ 84 𝑚

g) Hoe groot is de hoek tussen de drie wieken?

Een volledige cirkel beslaat 360°. De drie wieken verdelen de cirkel in drie even grote hoeken, dus 360°

3= 120°

17

5.2 Hoogte van een windturbine bepalen a) Ga op zoek naar een windturbine bij jou in de buurt. Beantwoord de volgende vragen.

b) Waar staat de windturbine die je in

gedachten hebt?

verschillende antwoorden mogelijk

c) Hoe groot is de ashoogte van de

windmolen?

verschillende antwoorden mogelijk

d) Wat is je zoekstrategie?

Een internetbron De hoogte benaderen via gelijkvormigheid … e) Heb je net zoals Thales geen

internetgegevens voor handen, dan kan je

gebruik maken van gelijkvormigheid en

schaduwen. Hoe ga je te werk? Maak ook

een figuur.

Je bepaalt de lengte van de schaduw van de

windmolen met een lintmeter of per voet.

Je bepaalt ook de lengte van je eigen schaduw

op datzelfde moment. Vervolgens meet je je

eigen lengte.

Uit de eigenschappen van gelijkvormige

driehoeken (overeenkomstige zijden zijn

evenredig) kan je de volgende evenredigheid

afleiden:

𝑙𝑒𝑛𝑔𝑡𝑒 𝑗𝑒𝑧𝑒𝑙𝑓

𝑙𝑒𝑛𝑔𝑡𝑒 𝑒𝑖𝑔𝑒𝑛 𝑠𝑐ℎ𝑎𝑑𝑢𝑤=

𝑙𝑒𝑛𝑔𝑡𝑒 𝑤𝑖𝑛𝑑𝑚𝑜𝑙𝑒𝑛

𝑙𝑒𝑛𝑔𝑡𝑒 𝑠𝑐ℎ𝑎𝑑𝑢𝑤 𝑤𝑖𝑛𝑑𝑚𝑜𝑙𝑒𝑛

Na het kruisproduct vind je de lengte van de windmolen.

Hoe deden ze dat in 600 voor Christus?

Lang geleden had Thales ook geen internet om

de hoogte van een piramide op te zoeken. Maar

dat was niet erg, want de zon scheen. Volgens

de legende berekende Thales de hoogte van de

piramide van Cheops uit de lengte van de

schaduw en daarbij maakte hij gebruik van

gelijkvormige driehoeken. Hij ging als volgt te

werk.

Buiten de schaduw van de piramide plaatste hij

zijn staf die 6 voet lang was. De staf had een

schaduw van 9 voet. De schaduw van de

piramide was 720 voet lang. Bereken nu zelf de

hoogte van de piramide in voet en in meter.

(Een voet is 30 𝑐𝑚 lang.)

18

f) Hoe lang is elke wiek van de windturbine?

verschillende antwoorden mogelijk

g) Wat is je zoekstrategie?

Een internetbron De hoogte benaderen via gelijkvormigheid … h) Hoe kan je de lengte van een wiek benaderen als je niet over internetgegevens beschikt? Maak

een figuur.

Analoog aan oefening e.

i) Bereken van deze windturbine hoeveel meter het puntje van een wiek aflegt in één toer.

2 ∙ 𝜋 ∙ 𝑟 = verschillende antwoorden mogelijk

19

Hoofdstuk 6: De gevolgen voor

organismen van een ecosysteem in de

buurt van een windmolen

6.1 De vispopulatie in een windmolenpark op

zee a) Lees de tekst. Ecologen hebben de gevolgen van het windmolenpark voor het Noordzee-ecosysteem bestudeerd. Als gevolg van de overbevissing kreeg het kabeljauwbestand de laatste decennia forse klappen. Jonge exemplaren werden nog zelden waargenomen. Daar blijkt nu verandering in te komen sinds de installatie van het windmolenpark op de Thorntonbank in 2008. Aan de voet van de windmolens wordt in het Belgische deel van de Noordzee sinds 2012 opnieuw heel wat jonge kabeljauw waargenomen. Onderzoekers wijzen erop dat de beschermende omgeving van de windmolens, waar niet gevist mag

worden, een kraamkamerfunctie vervult. Jonge vissen kunnen er opgroeien in een omgeving met

voldoende voedsel en schuilmogelijkheden voor hun natuurlijke vijanden. Behalve de kabeljauw

hebben ook andere vissoorten er hun opmars ingezet, zoals de tongschar en pladijs. Heel wat

vissoorten voeden zich met organismen die op de palen en betonblokken leven. Ze blijken zelfs een

forsere groei te kennen dan op andere plaatsen in de Noordzee. Dat geldt ook voor de grijze garnaal

of Noordzeegarnaal en andere kreeftachtigen. Dankzij het rijke voedselaanbod zijn er in de buurt van

de windmolens opnieuw zeehonden, witsnuitdolfijnen en bruinvissen gesignaleerd. (D'Haeninck,

Cauwenberghs, & Van Werde, 2013)

b) De tekst gaat over de interactie tussen organismen en het milieu, meer bepaald over:

1. de invloed van organismen op het milieu 2. de invloed van het milieu op organismen

c) In welk ecosysteem werd het onderzoek naar de kabeljauwpopulatie gevoerd? De Thorntonbank in de Noordzee. d) Waarom verminderde de kabeljauwpopulatie sterk voor 2012? Door overbevissing.

20

e) Geef twee redenen waarom de installatie van het Thorntonpark de kabeljauwpopulatie opnieuw deed aangroeien.

1. In de omgeving van de windmolens mag niet gevist worden. 2. De windmolens dienen als kraamkamer met voldoende voedsel en schuilmogelijkheden.

f) Duid de ligging van het Thorntonpark aan met een rood kruis op de kaart. De coördinaten van

het windmolenpark zijn 51°32’N 2°55’E. g) Welk hulpmiddel ga je gebruiken om het antwoord te vinden? De atlas met de kaart van België Internet …

21

h) Welke van de onderstaande vissen is de kabeljauw? Omcirkel die in het blauw. i) Via welke zoekstrategie ben je het antwoord te weten gekomen? Internet Een encyclopedie over vissen kabeljauw opzoeken

(forel)

(kabeljauw)

(zalm)

(paling)

j) Welke andere vissoorten zijn ook aan een opmars bezig?

- tongschar - pladijs - grijze garnaal of Noordzeegarnaal - andere kreeftachtigen - zeehonden - witsnuitdolfijnen - bruinvissen

k) Stel zelf een eenvoudige voedselketen met drie schakels op voor het Noordzee-ecosysteem. Vb.: organismen op palen kabeljauw bruinvis

22

6.2 Vogels in de buurt van windmolens Niet alleen vissen ondervinden de gevolgen van een windturbine in hun habitat, ook vogels doen dat.

a) Bekijk de foto’s.

(Foto’s: Joris Everaert)

b) Wat roepen deze beelden bij jou op? Afschuw, boosheid, angst … c) Wat zou het probleem kunnen zijn voor vogels die leven in de buurt van een windturbine?

Formuleer een veronderstelling. Vogels vliegen tegen de wieken van een windmolen, worden onthoofd of door midden gesneden. d) Controleer of je veronderstelling klopt. Welke bronnen gebruik je hiervoor? Internetbronnen, een artikel uit een tijdschrift, een gesprek met een natuurgids of de stadsdiensten …

23

e) Klopt de veronderstelling? Zo nee, formuleer het echte probleem voor de vogels. - De veronderstelling klopt - Vogels vliegen tegen de wieken van een windmolen, worden onthoofd of door midden gesneden.

f) Welke andere nachtdieren zouden op dezelfde manier kunnen omkomen? Vleermuizen

6.3 Geluidsoverlast voor dieren Geluiden zijn trillingen. Sommige geluiden zijn sterk, anderen zwak. Zo kunnen bepaalde geluiden

schadelijk zijn voor het gehoor. In bijlage 2 vind je meer info over geluid in de decibelschaal. Ook de

figuur op de volgende bladzijde geeft je meer informatie.

a) In welke eenheid wordt geluid uitgedrukt?

Decibel (𝑑𝐵) b) Hoeveel bedraagt de geluidssterkte vlak naast een windturbine?

Vlak naast een windturbine bedraagt de geluidssterkte ongeveer 105 𝑑𝐵. c) In welke zone situeren we deze geluidssterkte: in de veilige zone, de gevarenzone of de

absolute gevarenzone?

De gevarenzone. d) Waarmee kan je het geluid vlakbij een windturbine vergelijken? Geef drie voorbeelden

Het komt ongeveer overeen met: - een autoclaxon vlakbij - een grasmaaier - een boormachine.

e) Welke invloed kan dit hebben op dieren die in de buurt van windturbines leven?

De dieren kunnen afgeschrikt worden door het geluid en kunnen naar een andere habitat trekken.

(Vreugdenhil & Dirksen, 2012) (Smit, 2013)

24

Het zoemende geluid schrikt niet alleen dieren af, maar dat kan ook mensen verstoren in hun slaap

bijvoorbeeld. Daarom bestaan er enkele regels in verband met geluidsoverlast door windturbines.

De wettelijk toegestane geluidnorm voor windturbines is een niveau van 47 𝑑𝐵 op de gevel van een

woning. Bij het berekenen van het geluidniveau bij woningen voor een specifiek project wordt het

niveau wel vertaald in afstanden op een kaart; dit worden geluidcontouren genoemd

f) Hoeveel 𝒅𝑩 mag er maximaal op de gevel van een huis terechtkomen? 47 𝑑𝐵. g) Op hoeveel meter van de gevel van een huis moet een windturbine van 𝟏𝟎𝟓 𝒅𝑩 minstens

staan om aan deze voorwaarde te voldoen? Op ongeveer 300 𝑚.

25

Hoofdstuk 7: Waar zou jij een windturbine

plaatsen in jouw buurt?

Beeld je in dat je de burgemeester van je stad of gemeente bent en een windmolen wilt plaatsen.

Je kan niet zomaar van vandaag op morgen een windturbine neerpalen in de buurt. Je moet daarbij

namelijk rekening houden met bepaalde factoren. Die factoren zijn onder andere:

- slagschaduw

- gevaar voor dieren

- geluidsoverlast

Er zijn nog andere invloedsfactoren, maar daar houden

we even geen rekening mee. Jij moet nu een plaats uit

de buurt uitkiezen om een windturbine te bouwen. Je

zal dus rekening moeten houden met de drie

invloedsfactoren en welke functie een bepaald stuk

grond heeft (bewoond gebied, natuurgebieden …).

a) Duid de gekozen plaats aan op een platte grond.

b) Waar zoek je een platte grond?

Google Maps, website van de gemeente of stad, stadsbibliotheek … c) Motiveer in een tiental regels waarom jij daar een windmolen zou plaatsen.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

26

Hoofdstuk 8: Windmolens als

inspiratiebron

8.1 Kunst als protest Kamargurka, een Vlaamse kunstenaar, maakte op 35 meter hoogte een kunstwerk op één van de

funderingspalen van de windmolens voor de Thorntonbank. Het stelt de edelman Don Quichot de la

Mancha voor, naar een roman uit 1600. Don Quichot vocht tegen windmolens alsof het reuzen waren.

Hier zette Kamagurka de ridder op een vis in een gevecht tegen de opwarming van de planeet.

8.2 Breakdance In de breakdance bestaat er een basisbeweging die de ‘windmill’ heet. a) Bekijk het filmpje waarin verschillende variaties van deze beweging na elkaar te zien zijn. https://www.youtube.com/watch?v=4Lf9CoTh_Kk Je ziet achtereenvolgens: 1. Normal windmill 2. Barrel Windmills 3. Belly Mills 4. German Windmills/Airplane Windmills 5. Baby Mills/Munch Mills 6. Nutcracker Mills 7. Jumping Windmils 8. Lotus Windmills 9. Tombstone Windmills

27

Hoofdstuk 9: Terugblik a) Wat heeft jou het meeste verrast over windturbines?

b) Wat wist je al?

c) Wat wist je nog niet?

28

Hoofdstuk 10: Bijlagen 10.1 Krantenartikel horizonvervuiling

Actiegroepen protesteren tegen 'horizonvervuiling' door windmolenparken in

Noordzee: 'Er zijn alternatieven'

NOORDWIJKERHOUT - De geplande windmolenparken voor de kust van Zuid-Holland houden de

gemoederen nog aardig bezig. Tientallen horecaondernemers en tegenstanders van de plannen

protesteerden dinsdag tijdens een zogenoemde inloopbijeenkomst in Noordwijkerhout, die

georganiseerd werd door de rijksoverheid. 'Het is schrikbarend!', foetert Bram Mol. Hij is

hoteleigenaar in Noordwijk aan Zee.

Zandvoort, Katwijk en Noordwijk krijgen het meest last van de drie windmolenparken die aan de

horizon van de Noordzee moeten verrijzen. De in totaal zevenhonderd energie-opwekkers verpesten

volgens de protestanten het uitzicht aan de kust. 'Het is een kwalijke verstoring van de natuur',

meent Marie José Fles, duurzaamheidswethouder in Noordwijk. 'Natuurlijk ben ik voor schone

energie, maar daar zijn ook alternatieven voor.'

De actiegroepen zien de windmolens liever bij IJmuiden-Ver, een windmolenpark op zestig kilometer

van de kust. Volgens de huidige opzet komen de molens op iets meer dan achttien kilometer van de

kustlijn, waardoor je bij helder weer een lange haag van witte molens kan waarnemen.

29

'Toeristen komen voor rust en natuur'

De zichtbaarheid van de molens kan negatieve gevolgen hebben voor de lokale economie, denken de

actievoerders. 'Toeristen komen voor de rust en de natuur en dat ga je veranderen als je die parken

aanlegt’, zegt Albert Korper van de actiegroep Verontruste Kustbewoners. ‘Dit gaat veel geld kosten,

want toeristen zullen wegblijven.'

De bewoners hebben tot begin juni om een zogenoemde zienswijze in te dienen bij de rijksoverheid.

30

10.2 Decibelschaal met gehoordrempel, gevaargrens en pijngrens

(Bron: BIOgenie 3.2)

Hoe interpreteer ik de decibelschaal?

De decibelschaal heeft een speciale schaalverdeling: per tien 𝑑𝐵 die er bijkomt, wordt de

geluidsintensiteit tienmaal groter. Plus tien op de decibelschaal komt overeen met maal tien

voor de geluidsintensiteit. Een geluid van 70 𝑑𝐵 is tienmaal sterker dan een geluid van 60 𝑑𝐵 en

honderdmaal sterker dan een geluid van 50 𝑑𝐵.

31

Hoofdstuk 11: Bronvermelding Actiecomité redhaspengouw. (sd). Stop windturbines. Opgehaald van ACTIECOMITÉ

REDTHASPENGOUW: https://stopwindturbines.wordpress.com/geluidsoverlast/ Admin. (2011, april 8). Important Salmon Fishing Tips You Need To Know. Opgehaald van Fishing

Planet: http://www.fishingpla.net/important-salmon-fishing-tips-you-need-to-know/ Almeidah. (2015, april 15). a simple tree. Opgehaald van openclipart:

https://openclipart.org/detail/217188/a-simple-tree Aragon, L. (2012, september 9). Wind Turbine Line Art. Opgehaald van Sweet Clip Art:

http://sweetclipart.com/wind-turbine-line-art-1190 Berings, G., Brackeva, J., D'hollander, K., Luyckx, K., Meerschaert, K., Ruben, N., . . . Verbrugghe, F.

(2015). Memoria concreet 3. Kalmthout: Pelckmans uitgeverij. Boender, E. (2014). Voedselrelaties. Opgehaald van Slideplayer: http://slideplayer.nl/slide/2900083/ Bongaerts, A., Boulet, S., De Veuster, I., Karsmakers, A., Maesen, P., Nelesen, M., . . . Weltjens, E.

(2013). Eureka! 1B Handleiding. Mechelen: Plantyn nv. Coppens, P., Descheemaeker, V., Gijbels, G., Jansen, T., Janssen, P., Janssens, S., . . . Schepers, J.

(2008). Pienter derde jaar - Leerboek a voor leerweg 5. Wommelgem: Uitgeverij Van In. Creemers, L., Desloovere, K., Maes, B., Sleurs, W., Standaert, R., Vanheeswijck, H., & Van Woensel, C.

(2010). VOET @2010. Brussel: Ludy Van Buyten. Cruz, L. (2011, augustus 14). Bboy Windmill Variations/Examples/Complimation. Opgehaald van

Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=4Lf9CoTh_Kk De Bruyckere, Y. (2013, februari 8). Sneller dan de schaduw. Opgehaald van gentblogt.be:

http://www.gentblogt.be/2013/02/08/sneller-dan-zijn-schaduw De Hengelsport Specialist Van Nederland. (2015, april 10). Kabeljauw in Noordzee laatste 8 jaar

verdrievoudigd. Opgehaald van hengelsportinfo: http://www.hengelsportinfo.com/kabeljauw-in-Noordzee-laatste-8-jaar-verdrievoudigd

De Scheemaeker, K., Evens, L., Rombouts, J., Van Nevel, C., & Van Wynsberghe, H. (2012). NW voor jou (onderzoekseditie) - Katern 6 - Voortplanting bij de mens. Wommelgem: Uitgeverij Van In.

Delcour, R., Deltour, A., De Scheemaeker, K., Evens, L., Gabriël, K., Rombouts, J., . . . Van Wynsberghe, H. (2013). NW voor jou (onderzoekseditie) - katern 3 - Energie en structuurverandereningen van stoffen. Wommelgem: Uitgeverij Van In.

Deloddere, N., De Wilde, N., Elias, L., Tytgat, P., & Verniers, T. (2009). Delta nova 3b - handleiding - leerweg 5. Mechelen: Plantyn.

Deloddere, N., De Wilde, N., Elias, L., Tytgat, P., & Verniers, T. (2009). Delta Nova 3B - leerweg 5. Mechelen: Plantyn.

Deltour, A., & Devoldere, L. (2014-2015). Biologie vakstudie 3. Gent: Arteveldehogeschool. Denecker, J., Quaghebeur, A., & De Smedt, M. (2010). Bio Natuurlijk 4 Werkboek. Mechelen: Plantyn. D'Haeninck, L. (2007). BIOgenie 2 - leerboek. Antwerpen: Uitgeverij De Boeck. D'Haeninck, L., & Dekeersmaeker, L. (2013). BIOgenie 3.2 leerboek. Berchem: Uitgeverij De Boeck. D'Haeninck, L., Cauwenberghs, P., & Van Werde, K. (2013). BIOgenie 4.2. Berchem: Uitgeverij De

Boeck. Evens, L., Deltour, A., Gabriël, K., Valkeners, D., & Van Wynsberghe, H. (2004). BIO voor jou 1

leerboek. Wommelgem: Uitgeverij Van In. Evens, L., Deltour, A., Gabriël, K., Vanginderhuysen, C., Van Nevel, C., & Van Wynsberghe, H. (2005).

Bio voor jou 2 - leerboek. Wommelgem: Uitgeverij Van In. Everaert, J. (sd). Windturbines en vogels in Vlaanderen: voorlopige onderzoeksresultaten en

aanbevelingen. Opgehaald van Instituut voor natuurbehoud: https://data.inbo.be/purews/files/274437/17055.pdf

Fix Fisch B.V. (2015). Forel. Opgehaald van fix fisch: http://www.fixfisch.nl/produkten/Forel/40

32

Flaticon. (2015). Internet icon. Opgehaald van Freepik: http://www.freepik.com/free-icon/responsive-design-symbol_773233.htm

Gevers, P., De Langhe, J., De Wilde, L., Roels, G., & Vercauter, H. (2002). Delta 3B - leerboek - 5 lesuren. Wolters Plantyn.

Graphic Resources LLC. (2010-2015). Freepik Selection. Opgehaald van freepik: http://www.freepik.com/

Greenpeace. (2008, september 2). Windmolenparken in de Noordzee zijn cruciaal in strijd tegen klimaatverandering. Opgehaald van Greenpeace: http://www.greenpeace.org/belgium/nl/nieuws/nieuws/offshore/

gsmeets. (sd). Vissen op paling. Opgehaald van Hengelsport: http://www.gsmeets.be/Hengelsport/Vissen_op_paling/vissen_op_paling.htm

Hart en co BV. (2013). Electriciteit. Opgehaald van 1 2 3 eco: http://123eco.nl/duurzame-energie/ Het Nieuwsblad. (2012, juni 2). Buren worden gek van slagschaduw windmolens. Opgehaald van Het

Nieuwsblad: http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20120601_00170047# Hillewaert, H. (sd). Windmills D1-D4 (Thornton Bank). Lycaon. Holvoet, J. (sd). STOP.WINDMOLENS.AVELGEM: de uitspraak is ook voor u van belang ! Opgehaald

van Digitale regio Kortrijk: http://www.drk.be/persberichten/stopwindmolensavelgem-de-uitspraak-is-ook-voor-u-van-belang

Kamer van Koophandel. (sd). Akoestisch onderzoek. Opgehaald van Pondera consult: http://ponderaconsult.com/akoestisch-onderzoek/

Kamer van Koophandel. (sd). Slagschaduw onderzoek. Opgehaald van Pondera consult: http://ponderaconsult.com/slagschaduw-onderzoek/

leerplan secundair onderwijs - Biologie - tweede graad ASO - wetenschappen, sportwetenschappen, wetenschappen-topsport. (2012, september 1). Opgehaald van Katholiek onderwijs vlaanderen: http://ond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Biologie-2012-004.pdf

Limburg win(d)t. (sd). Hoe wordt de kracht van de wind omgezet in groene stroom? Opgehaald van Limburg win(d)t: http://www.limburgwindt.be/uploads/limburgwindt/FILE_47B96BDD-1D35-43DA-BE56-AD64956E2813.PDF

Moosey's Country Garden. (2015). Aquilegias. Opgehaald van Moosey's Country Garden: http://www.mooseyscountrygarden.com/perennial-plants/perennial-aquilegia.html

Natuurpunt Gent. (sd). Projecten - soortbescherming. Opgehaald van Natuurpunt Gent: http://www.natuurpuntgent.be/projecten/soortbescherming/304-wilde-bijen

ntr:. (2011, juli 19). Windturbine - Voor- en nadelen van een windturbine. Opgehaald van Schooltv: http://www.schooltv.nl/video/windturbine-voor-en-nadelen-van-een-windturbine/#q=windturbine

omroepwest.nl. (2015, mei 20). Actiegroepen protesteren tegen 'horizonvervuiling' door windmolenparken in Noordzee: 'Er zijn alternatieven'. Opgehaald van Omroepwest.nl: http://www.omroepwest.nl/nieuws/2854873/Actiegroepen-protesteren-tegen-horizonvervuiling-door-windmolenparken-in-Noordzee-Er-zijn-alternatieven

Ondernemers Plein. (sd). Duurzame energie opwekken. Opgehaald van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland: http://www.rvo.nl/onderwerpen/duurzaam-ondernemen/duurzame-energie-opwekken

redux. (2013). AX1130 Polyester, piramide. Opgehaald van Redux Geluidsisolatie: http://www.redux.nl/index.php/ax1130.html

Sage, L. (2011, juli 26). "The Windmills of Your Mind" by Barbra Streisand (New!). Opgehaald van Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=cxPp-wRxNoc

Slagschaduw. (2007, februari 1). Slagschaduw? Shadow effects wind turbine. Opgehaald van YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=TLFzFtXHWAg

Smit, H. (2013, augustus 20). Duits onderzoek vleermuismoord windparken zoals geëist rechtbank Breda: resultaat 250.000 slachtoffers per jaar. Opgehaald van ClimateGate.nl: http://climategate.nl/2013/08/20/duits-onderzoek-vleermuismoord-windparken-zoals-geeist-rechtbank-breda-resultaat-250-000-slachtoffers-per-jaar/

33

Symbio 6. (2016). Zes denkhoeden. Opgehaald van Creatief Denken : http://www.creatiefdenken.com/denkhoeden.php

The blue sea food company. (sd). a whole crab. Opgehaald van The blue sea food company: http://www.devoncrab.com/index.php/english/blue-sea-crab/

Tydtgat, P., Goethals, C., Grieten, C., Putzeys, E., Sabbe, V., & Vandersteene, A. (2012). Matrix wiskunde 3 - basisboek 4 & 5 uur wiskunde - tekstboek. Kalmthout: Pelckmans Uitgeverij.

Van Hecke, E., Vanderhallen, D., & Callemeyn, J. (2004). Wolters' Algemene Wereldatlas. Groningen, Nederland: Wolters Plantyn.

Vandenbussche, K., Vergaert, A., & Verreycken, W. (2012). Fysica Xpert 3.1 Leerwerkboek. Kalmthout: Pelckmans Uitgeverij.

Vanopré, B., & D'Haeninck, L. (2013). BIOgenie+ 1 - leerwerkboek. Wommelgem: Uitgeverij De Boeck. Verge, R. (2008, mei 22). Windmolens voor de thorntonbank 2008. Opgehaald van Bloggen.be:

http://www.bloggen.be/megawerken/archief.php?catID=17447 Vertequip. (2013). Home. Opgehaald van vertequip.com: http://site.vertequip.com/ VILT vzw. (2012, juli 30). Kabeljauw herleeft dankzij windmolens op Thorntonbank. Opgehaald van

Vilt: http://www.vilt.be/Kabeljauw_herleeft_dankzij_windmolens_op_Thorntonbank VILT vzw. (2015, april 9). Populatie kabeljauw herstelt zich in de Noordzee. Opgehaald van Vilt:

http://www.vilt.be/populatie-kabeljauw-herstelt-zich-in-de-noordzee Vlaamse Onderwijsraad. (2011, maart 24). Advies over een stimuleringsplan voor wetenschappen en

techniek in het onderwijs. Opgehaald van VLOR: http://www.vlor.be/advies/advies-over-een-stimuleringsplan-voor-wetenschappen-en-techniek-het-onderwijs

VLIZ. (2013). Voedselketen in zee. Opgehaald van planeetzee: http://www.planeetzee.be/lesmodule-print/1

Vreugdenhil , S., & Dirksen, S. (2012, juni 27). Actueel. Opgehaald van Zoogdiervereniging: http://www.zoogdiervereniging.nl/effecten-van-windturbines-op-vleermuizen

vrt Ketnet. (2015). Computer of studeren? Opgehaald van Ketnet: http://www.ketnet.be/karrewiet/jouw-mening/050612-computer-of-studeren

vvkso. (2002, september 1). Leerplan secundair onderwijs - Wiskunde - Tweede graad ASO. Opgehaald van vvkso: http://ond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Wiskunde-ASO-2002-047.pdf

VVKSO. (2010, september 1). Leerplan Natuurwetenschappen - eerste graad - eerste/tweede leerjaar. Opgehaald van VVKSO: http://ond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Natuurwetenschappen-2010-001.pdf

vvkso. (2012, september 1). Leerplan secundair onderwijs - Aardrijkskunde - Tweede graad ASO. Opgehaald van vvkso: http://ond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Aardrijkskunde-2012-002.pdf

vvkso. (2012, september 1). Leerplan secundair onderwijs - Biologie - Tweede graad ASO. Opgehaald van vvkso: http://ond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Biologie-2012-004.pdf

vvkso. (2012, september 1). Leerplan secundair onderwijs - Fysica - Tweede graad ASO. Opgehaald van vvkso: http://ond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Fysica-2012-009.pdf

WebsInCloud. (2014). Ausmalbilder Häuser. Opgehaald van websincloud: http://www.aktivitaten.websincloud.com/ausmalbilder/hauser12.html

Wiegman, D. (sd). Spelen met licht en schaduw. Opgehaald van Froot: http://www.froot.nl/posttype/froot/spelen-met-licht-en-schaduw/

Wikipedia. (2015, augustus 10). Thorntonbank Wind Farm. Opgehaald van Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Thorntonbank_Wind_Farm