Veilig Voedsel Veel mensen maken zich, mede door alle publiciteit, wel eens zorgen over resten bestrijdingsmiddelen in groente en fruit, hormonen in vlees en de gevolgen van dierziektes zoals BSE. Feit is dat onveilig voedsel een veel minder groot risico is voor de gezondheid dan overgewicht of roken. De kans dat iemand ziek wordt van bestrijdingsmiddelen in voedsel is zeer klein. En de risico’s van bacteriën en virussen kunt u zelf beperken door bewust en hygiënisch om te gaan met uw eten. Met deze Veilig Voedsel Wijzer geeft het Voedingscentrum inzicht in mogelijke problemen met ons voedsel, de controle daarop en wat u zelf kunt doen om de risico’s te beperken. Welke maatregelen worden er genomen? Een bestrijdingsmiddel doorloopt een uitgebreide toelatingsprocedure voordat het mag worden toegepast. Na toediening van het middel moet een bepaalde tijd worden gewacht met de oogst. Ook is er een norm voor de maximale hoeveelheid bestrijdings- middel op groente en fruit na de oogst. De hoeveelheid nitraat die voor mag komen in groente, is aan een maximum gebonden. Diepvriesspinazie en -andijvie bevatten minder nitraat dan verse. Zie groente en fruit. Er wordt nader onderzoek gedaan naar de vorming van acrylamide en de risico’s voor de gezondheid. Er zijn nog geen wettelijke normen. Voor schimmelgifstoffen (zoals aflatoxine en DON) bestaan normen. De teler kan de schimmelgifstoffen beperken door op tijd te oogsten, de oogst goed te drogen, vochtvrij op te slaan en niet in aanraking te laten komen met de aarde. Zie aardappelen. Er gelden Europese normen voor dioxines. Normen voor PCB’s zijn in de maak. Maatregelen voor een schoner milieu helpen de gehaltes terug te brengen. Het verwerken van vervuild vet in vee- voer is verboden. Zie zuivel. Na toediening van diergeneesmiddelen geldt een verplichte wachttijd. Dieren mogen dan niet worden geslacht en de eieren en melk mogen niet worden verkocht. Daarna zijn er praktisch geen resten antibiotica. In Europa gelden limieten voor de hoeveelheid genees- middel die nog mag worden aange- troffen. Het gebruik van antibiotica als groeibevorderaar wordt in 2006 verboden in Europa. Het gebruik van hormonen is uit voor- zorg niet toegestaan in de Europese Unie. Vlees met hormonen mag ook niet ingevoerd worden. Slachterijen zijn verplicht runderen op hormoongebruik te controleren. Er gelden straffen bij overtredingen. Elk slachtdier wordt voor en na de slacht geïnspecteerd op besmettelijke ziektes. Om besmettelijke dierziekten tot stilstand te brengen, wordt vee in de toekomst mogelijk gevaccineerd. Elke koe wordt getest op BSE. Bij de slacht worden zgn. risicomaterialen (organen die BSE kunnen overbrengen) verwijderd en vernietigd. Zie zuivel. In visvoer wordt visolie ge- deeltelijk vervangen door plantaardige olie. Vissen die in het voer worden ver- werkt, worden geselecteerd op onder andere het gehalte dioxines en PCB’s. Er gelden normen voor de hoeveelheid zware metalen in vis, schaal- en schelp- dieren en andere producten. Maatregelen voor een schoner milieu helpen deze gehaltes terug te dringen. Er gelden normen voor de hoeveelheid algengifstoffen. Schelpdieren worden in Europa pas gevangen of ingevoerd na controle op algengifstoffen. Zie zuivel. Uit voorzorg zijn in Europa normen opgesteld voor de hoeveelheid zoetstof in dranken. Tot de Aanvaardbare Dagelijkse Inname is de veiligheid in elk geval gegarandeerd. Hoe groot is het risico? Zeer gering of afwezig. De meeste bestrijdingsmiddelen zijn afgebroken op het moment dat de groente en fruit op de markt komen. Slechts in een klein aantal gevallen blijken producten meer resten te bevatten dan is toegestaan. Maar een overschrijding van de wette- lijke norm vormt vrijwel nooit een risico voor de gezondheid. Gering. Een voorlopige schatting is dat nitrosamines 100 kankergevallen per jaar kunnen verklaren. De gezond- heidsvoordelen van het eten van een ruime hoeveelheid groente zijn vele malen groter. Zie groente en fruit. Bij een gevarieerd eetpatroon lijkt het risico van acrylamide gering. Gemiddeld eten Nederlanders ruim één bakje patat en één klein zakje chips per week. Dat is geen hoeveelheid om bezorgd over te zijn. Gering. Door alle maatregelen is de blootstelling van de Nederlandse bevol- king aan schimmelgifstoffen laag. De gezondheidsvoordelen van het eten van brood zijn veel groter dan de risico’s. Zeer gering. Brood en ontbijtgranen bevatten in vergelijking met chips en patat weinig acrylamide. Gering. De dioxine-gehaltes blijven meestal onder de Europese norm. Zie zuivel. Zeer gering. De gehaltes antibiotica die normaal gesproken voor kunnen komen in producten, zijn zo laag dat de mens er geen nadelige gevolgen van ondervindt. In Nederland komt overschrijding van de toegestane maximale hoeveelheid geneesmiddelen zelden voor. Gering. Door alle controles, ook bij de grens, is de kans op vlees van dieren die met extra hormonen zijn behan- deld, klein. Gering. De kans dat vlees van zieke dieren in de winkel komt, is zeer klein. Het eten van vlees van dieren besmet met varkenspest of MKZ brengt geen gezondheidsrisico met zich mee voor de mens. Dit geldt vooralsnog ook voor vogelgriep. Vlees en melk van gevaccineerde dieren zijn veilig. De kans dat er vlees van BSE besmette dieren terecht komt in levensmiddelen, is miniem. Zie zuivel. De voordelen van (vette) vis zijn groter dan het mogelijke nadeel van milieuverontreinigingen. Zeer gering. De hoeveelheden zware metalen blijven in Nederland onder de gestelde veiligheidsnormen. Zeer gering. De kans op schelpdieren met te hoge gehaltes gifstoffen is in Europa beperkt. Zie zuivel. Gering. Alleen jonge kinderen kunnen de zgn. Aanvaardbare Dagelijkse Inname (z.o.z.) voor cyclamaat snel overschrijden. Dit gebeurt bij kinderen tussen 4 en 8 jaar vanaf ongeveer 3 gla- zen per dag en bij kinderen tot 4 jaar vanaf 1 tot 2 glazen. Wat kunt u zelf doen? Als u groente en fruit wilt met zo min mogelijk bestrijdingsmiddelen, kunt u het beste kiezen voor biologi- sche (EKO) producten. Deze blijken in het algemeen minder restanten bestrijdingsmiddelen te bevatten. - Eet geen nitraatrijke groente bij vis, schaal- of schelpdieren. - Eet niet vaker dan twee keer per week nitraatrijke groente. - Bewaar nitraatrijke groente niet langer dan twee dagen in de koelkast en koel restjes snel af. - Verwijder de hoofdnerven en buiten- ste bladeren van sla. Zie groente en fruit. - Bak aardappelen niet donkerder dan goudgeel. - Eet niet te veel chips, zoutjes en patat. N.v.t. N.v.t. Kies voor halfvolle of magere producten, omdat deze minder vet bevatten dan volle en daarmee minder dioxines en PCB’s. Kies voor mager vlees. Mager vlees bevat minder vet en daarmee minder dioxines en PCB’s dan vet vlees. Bij biologische producten is de kans op resten diergeneesmiddelen, waar- onder antibiotica, nog kleiner. De wachttijd is langer en antibiotica mogen niet worden gebruikt om ziekte bij gezonde dieren te voor- komen of om de groei te bevorderen. N.v.t. N.v.t. Varieer met vette en magere vis. Magere vis bevat minder vet en dus ook minder dioxines en PCB’s. Wees terughoudend met het eten van roofvissen (bijv. zwaardvis, haai, koningsmakreel). Deze bevatten de meeste zware metalen. Raap zelf geen schelpdieren voor con- sumptie. Check in elk geval op www.pvis.nl/rapen of een gebied niet gesloten is voor de vangst. Kies voor plantaardig vet, zoals olie, halvarine, zachte margarine en vloei- bare bak- en braadproducten. Deze bevatten minder PCB’s en dioxines dan dierlijk vet, zoals roomboter en harde margarine. Houd toezicht op het aantal glazen light frisdrank, limonade en yoghurt- drank met cyclamaat bij jonge kinderen. Water en thee zonder suiker zijn een goed alternatief. Aardappelen Voor- en nadelen voor de gezondheid Groente en fruit leveren veel voedingsstoffen en weinig calorieën. Elke dag 200 gram groente en 2 keer fruit verkleint het risico op hart- en vaatziekten en kanker en mogelijk de kans op bepaalde oogziekten en aandoeningen aan de luchtwegen. Aardappelen bevatten veel voedingsstoffen, waaronder vitamine C en voedingsvezel, en weinig calorieën. Gebakken of gefrituurd leveren ze veel calorieën en soms ook veel verzadigd vet, wat het risico op hart- en vaatziekten verhoogt. Brood en ontbijtgranen leveren weinig calorieën en veel voedingsstoffen. Witbrood bevat nauwelijks voedingsvezels, volkoren- brood de meeste. Zuivel is van belang voor eiwit, B-vitamines en mine- ralen zoals calcium. Zuivel kan ook veel verzadigd vet bevatten, wat slecht is voor hart- en bloedvaten. Vlees(waren), kip en ei zijn belangrijke leveranciers van eiwit, B-vitamines en mine- ralen zoals ijzer. Ze kunnen ook veel verzadigd vet bevatten, wat slecht is voor hart- en bloedvaten. Eieren zijn rijk aan choles- terol. Eet met het oog op het risico op hart- en vaat- ziekten niet meer dan gemiddeld drie eieren per week. Vis bevat onder meer eiwit, B-vitamines en mineralen. De vetten in vis hebben een gunstige invloed op het hartritme en beschermen daardoor tegen hart- en vaatziekten. Eet daarom één tot twee keer per week vis. Vet en olie leveren vitamine E en essentiële vetzuren. Halvarine, margarine en bak- en braadproducten zijn een belangrijke bron van vitamine A en D. Vet en olie leveren veel calorieën. Dierlijk vet (zoals roomboter) bevat veel on- gezond verzadigd vet. Dranken voorzien in de behoefte aan vocht. Dranken met suiker leveren ongemerkt veel calorieën. Wat zijn de mogelijke risico’s van het product? Bestrijdingsmiddelen die bij de teelt worden gebruikt, kunnen doordringen in groente en fruit. In grote hoeveel- heden kunnen ze schadelijk zijn voor mensen. Sommige groenten, zoals sla, spinazie, venkel, andijvie en bietjes, zijn rijk aan nitraat. Dit wordt in het lichaam gedeeltelijk omgezet in nitriet. Vooral in combinatie met eiwitten uit vis, schaal- of schelpdieren, kunnen hier- uit mogelijk kankerverwekkende nitrosamines ontstaan. Bij de aardappelteelt worden bestrij- dingsmiddelen gebruikt. Gebakken aardappelen, patat en chips bevatten acrylamide. Acrylamide is mogelijk kankerverwekkend. In granen kunnen schimmelgifstoffen voorkomen. Van sommige is bekend dat ze in grotere hoeveelheden kanker- verwekkend kunnen zijn. Bij het verhitten van graan ontstaat acrylamide: zie aardappelen. Door vervuiling van het milieu krijgen dieren met hun voer dioxines en PCB’s binnen. Deze worden opgeslagen in hun lichaamsvet en komen daarom ook voor in melk, vlees en eieren. Deze stoffen zijn in grote hoeveel- heden kankerverwekkend. In dierlijk vet en eieren komen dioxines en PCB’s voor. Zie zuivel. In vlees en kip kunnen resten genees- middelen voorkomen, zoals antibiotica. Blootstelling van bacteriën aan anti- biotica kan deze bacteriën resistent maken. In vlees, melk en eieren zitten van natu- re hormonen. Door vee extra hormonen toe te dienen, groeien ze sneller. Dit verhoogt de gehaltes van de van nature in vlees en melk voorkomende hormo- nen licht. Het is onduidelijk of dit risico’s met zich meebrengt voor de mens. Dieren kunnen zijn besmet met een ziekte. Wanneer vlees van besmette dieren wordt aangeboden, kunnen ziekten zich verder verspreiden. De ‘gekkekoeienziekte’ (BSE) kan via het eten van besmet rundvlees worden overgedragen op de mens met als gevolg de ziekte van Creutzfeldt-Jacob. In dierlijk vet komen dioxines en PCB’s voor. Zie zuivel. In vis komen zware metalen voor (lood, cadmium, kwik en tin). Schelpdieren (mosselen, oesters en kok- kels) kunnen algengifstoffen binnen- krijgen en opslaan. Te hoge gehaltes kunnen schadelijk zijn voor mensen. Vetten kunnen dioxines en PCB’s bevatten. Zie zuivel. In light dranken kunnen zoetstoffen voorkomen, zoals cyclamaat en aspar- taam. Het is onbekend of overmatige consumptie van zoetstoffen gevolgen heeft. Groente en fruit Vet en olie Dranken Vis, schaal- en schelpdieren Rundvlees, varkensvlees, kip en ei Zuivel Brood en ontbijtgranen www.voedingscentrum.nl