Interview met Erik Jan Eradus Boekbesprekingen Martien de Vos wint SGO-orgelconcours Appingedam, Nicolaïkerk Jaargang 59 • nr. 10 • december 2017 rgelvriend De Prijs los nummer € 6,99
Interview met Erik Jan Eradus
Boekbesprekingen
Martien de Vos wint SGO-orgelconcours
Appingedam, Nicolaïkerk
Jaargang 59 • nr. 10 • december 2017
rgelvriendDe
Prijs los nummer € 6,99
december 20171 De Orgelvriend
Uit de inhoud
Fotoverantwoording omslagNicolaïkerk Appingedam: Dirk Molenaar
Erik Jan Eradus: Gerco Schaap
SGO-concours: Roelof Kooiker
Boekbespreking: MCB Script
In onze volgende nummers onder meer:• Interviews met Gerben Mourik en Wouter van der Wilt
• Fotoverslag groot onderhoud Nieuwe Kerk Amsterdam
• Bespreking ‘Orgelcultuur in de Biblebelt’
• Componistenschets W. Ralph Driffill
Het januari/februarinummer verschijnt op 5 januari 2018
Op onze website www.orgelvriend.nl:• Download: 10 jaar geleden: interview met Louis
Robilliard
• Audio: Pierre Palla bespeelt het AVRO Concertorgel
• Video: Willem van Twillert in Leens
En verder ...Uit de orgelwereld 2
In memoriam Jacob (Jaap) Spaans 6
Pierre Palla Concertorgel 7
Column ‘Trouwens’ 31
Nieuwe muziekuitgaven 38
Cd- en dvd-recensies 39
Wegwijzers en ‘Toegelicht’ 45
BoekbesprekingenMet het oog op de feestdagen bevat dit
nummer een aantal boekbesprekingen:
Alles voor de muziek - Leven en werk
van Maarten Willem Kooy van Mieke
Breij (door Bert Wisgerhof), Johan van
Meurs - Een studie over een pionierend
orgeladviseur van Jaap Brouwer (door
Gerco Schaap) en Organs & Organists:
their inside stories van Jenny Setchell
(door Lex Gunnink)
Orgelconcours SGO: uitslag 2-1Voor de dertigste keer vond
in de provincie Groningen
het orgelconcours van de
Stichting Groningen Orgel-
land plaats. De wedstrijd,
gehouden op 14 oktober jl.
op het gerestaureerde Hinsz-
orgel in de Nicolaïkerk in
Appingedam, leverde drie jonge winnaars op.
Een verslag door Albert Rodenboog
MuziekbijlageOp verzoek van de redactie
schreef Wouter van Belle, een
van de organisten van de Sint-
Catharinakathedraal in Utrecht,
voor dit decembernummer
enkele ‘vrolijke’ Variaties over
‘God Rest Ye Merry Gentlemen’
Hinsz-orgel Appingedam voelt zich eindelijk stadsorgelHet afgelopen jaar onderging
het Hinsz-orgel (1744) in de
Nicolaïkerk in Appingedam
een restauratie door Orgel-
makerij Reil, waarbij het
instrument – mede dankzij een
legaat – werd uitgebreid met
een vrij pedaal. Dirk Molenaar
maakte in zijn jonge jaren de
Van Vulpen-restauratie van
1967-1970 van dichtbij mee en
was ook betrokken bij de hui-
dige restauratie
Erik Jan Eradus, organist in de voet-sporen van Andriessen en De Klerk
In september jl. maakte Erik
Jan Eradus bekend dat hij met
ingang van 1 januari 2018 de
taken van Gemma Coebergh als
organist van de Sint-Josephkerk
in Haarlem gaat overnemen.
“Als kerkorganist wil ik natuur-
lijk vooral doorgaan in de lijn
Andriessen - De Klerk -
Coebergh.” Interview door Gerco Schaap
32
28
23-26
14
8
december 20172 De Orgelvriend
Actueel
Redactie: Gerco Schaap
Nieuwsberichten kunnen uiterlijk 4 weken vóór publicatie worden gemeld aan de eindredactie, Postbus 5014, 3740 GA Baarn, of gemaild aan [email protected], zo mogelijk met kleurenafbeelding. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud en behoudt zich het recht voor om berichten te redigeren of niet op te nemen.
Uit de orgelwereldActueel
Gerben Mourik benoemd als huisorganist en artistiek leider te Klundert
De Stichting Cultureel Klundert, die
verantwoordelijk is voor het beheer
van ‘De Stad Klundert’ – de voorma-
lige Johannes de Doperkerk aldaar
– wil door middel van concerten en
educatieve projecten de instrumenten
in de kerk promoten en heeft daar-
voor Gerben Mourik, (Stads-)organist
te Oudewater, aangetrokken. Hij zal
verantwoordelijk zijn voor de half-
jaarlijkse invulling van de concerten,
daarnaast zal hij inzetbaar zijn bij
de diverse soorten bijeenkomsten en
evenementen die in ‘De Stad Klun-
dert’ plaatsvinden zoals huwelijken,
afscheidsbijeenkomsten, lezingen,
tentoonstellingen en recepties.
Na een grondige herinrichting werd
op 12 oktober ‘De Stad Klundert’
geopend. De vroegere Johannes de
Doperkerk is de afgelopen maanden
omgebouwd tot een veelzijdig inzet-
baar gebouw. Muzikaal heeft de goed
klinkende ruimte veel te bieden; naast
riumniveau op het historische Van
Dam-orgel uit 1842 moest worden
benoemd. Na twee gespreksrondes
bleven voor het proefspel nog drie
kandidaten over. Uiteindelijk heb-
ben twee kandidaten op zaterdag 16
september ‘proefgespeeld’ voor een
tienhoofdige commissie waarin naast
vertegenwoordigers van de Protes-
tantse Gemeente Franeker ook de
eerdergenoemde organisten en verte-
genwoordigers van de Stichting Orgel
Franeker zitting hadden.
Hoewel beide kandidaten voortreffe-
lijke organisten zijn, kon er maar één
overblijven.
Jochem Schuurman volgde zijn pro-
fessionele opleiding bij Theo Jellema
en Erwin Wiersinga aan het Prins
Claus Conservatorium te Gronin-
gen, waar hij medio 2013 cum laude
afstudeerde als Master of Music.
Tijdens en na zijn studie heeft hij
zich bij andere befaamde orgeldocen-
ten verder geschoold. Hij behaalde
diverse prijzen op orgelconcoursen.
In december 2013 kreeg Jochem het
Zilveren Viooltje uitgereikt. Hij kreeg
deze prijs vanwege “zijn verdienste
een zeer traditioneel instrument als
het orgel een heel nieuwe toekomst
een concertvleugel zijn er binnenkort
twee forse orgels beschikbaar: het
Marcussen-orgel op de galerij boven
de ingang (afkomstig uit Moerdijk)
en het 42 stemmen tellende Vermeu-
len-orgel (uit de v.m. Heilig Hartkerk
te ’s-Hertogenbosch) dat momenteel
aan beide zijden van het koor wordt
opgebouwd.
Gerben heeft zijn organisten-roots
deels in Klundert liggen; hij was er
van 2000-2006 organist van de Her-
vormde Kerk en speelde in 2013 het
ingebruiknameconcert van het Mar-
cussen-orgel.
Gerbens eerste officiële optreden
in De Stad Klundert is op zaterdag
27 januari 2018 om 15.00 uur. Hij
zal dan met een feestelijk en verras-
send concert het Vermeulen-orgel in
gebruik nemen, dat in samenspraak
met hem is uitgebreid met extra
opties. Daarna begint het promoten
van de instrumenten met o.a. work-
shops improvisatie en literatuur, open
speelmiddagen en het publiceren van
filmpjes en audio-opnamen.
Jochem Schuurman orga-nist Martinikerk FranekerDe Grote Kerkenraad van de Pro-
testantse Gemeente Franeker heeft
Jochem Schuurman benoemd tot
titulair organist van de Martinikerk
in Franeker. Op 1 december a.s. volgt
hij de eind april van dit jaar overle-
den Jan van Beijeren Bergen en Hene-
gouwen op.
Op de vacature hadden vijf organisten
gesolliciteerd en voor de slotronde
zijn uiteindelijk twee kandidaten
geselecteerd. Een commissie van
advies, bestaande uit Jos van der
Kooy, Kees Nottrot en John Terwal,
stond de sollicitatiecommissie vak-
kundig terzijde.
Aan de benoeming is een gedegen
procedure voorafgegaan. Van meet af
aan was men het er in Franeker over
eens dat een organist op conservato-
Foto
: Jes
per J
ørge
nsen
9december 2017 De Orgelvriend
Orgelhistorie
Erik Jan Eradus, organist in de voetsporen van Andriessen en De Klerk
Gerco Schaap (tevens fotografie)
Drieëntwintig jaar geleden maakte ik na
een orgelevenement kennis met de jonge
orgelstudent Erik Jan Eradus en zijn
orgelminnende ouders. Niet lang daarna
vroeg de Stichting Vrienden van de Cle-
mens, de stichting die zich inzette voor
het behoud van de Clemens Maria Hof-
bauerkerk in Hilversum en haar Stein-
In september van dit jaar maakte
Erik Jan Eradus via zijn Facebook-
pagina bekend dat hij met ingang
van 1 januari 2018 de taken van
Gemma Coebergh als organist van
de Sint-Josephkerk in Haarlem,
gaat overnemen. Niet helemaal
toevallig viel de beslissing tijdens
het Andriessen/De Klerk Festival,
waarin het œuvre van Hendrik
Andriessen en Albert de Klerk,
beiden organist geweest van de
Sint-Josephkerk, centraal stond.
Erik Jan (37) is geen onbekende
in de regio Haarlem; hij werd er
geboren, kreeg er zijn muzikale
vorming en werkt al geruime tijd
als cantor-organist in diverse ker-
ken in Kennemerland. “Als kerk-
organist wil ik natuurlijk vooral
doorgaan in de lijn Andriessen -
De Klerk - Coebergh. De connectie
met deze grote namen legt een
kleine last op mijn schouders die
ik vooral als inspiratie beschouw.”
meyer-orgel, twee talentvolle jonge orga-
nisten om bespelingen te verzorgen op
Open Monumentendag: Erik Jan Eradus
en Marco den Toom. Erik Jan studeerde
nog bij Bernard Bartelink, Marco bij Her-
man van Vliet. Twee heel verschillende
persoonlijkheden – Erik Jan bedacht-
zaam, Marco met wat meer bravoure
Interview
BIOGRAFIE1980 geboren in Heemstede1987-1991 eerste pianolessen van
Adam Waasdorp1988-1992 muzikale vorming aan
de Koorschool St. Bavo in Haarlem
1991-1997 orgel-, piano- en theorie-lessen bij Bernard Bartelink
1997-2004 studie hoofdvak orgel aan Conservatorium van Amsterdam bij Jacques van Oortmerssen en Jean Boyer, masterclasses bij o.a. Andres Cea Galan (Spaanse muziek), Andrea Marcon (Italiaanse muziek), Cor van Wageningen (Max Reger) en Hans-Ola Ericsson (Messiaen)
vanaf 1995 organist-dirigent van de kapel in St. Jacob-in-de-Hout in Haarlemvanaf 1997 cantor-organist in de Onze Lieve Vrouw Hemelvaartkerk in Heemstedesinds 2002 dirigent-organist Onze-Lieve-Vrouwekerk in Amsterdam2004 finalist Nationaal Improvisatieconcours Zwollevanaf 2005 dirigent Gemengd koor Alma Musica Wormerveer (sinds augustus 2016 wederom)vanaf 2012 als mentor-organist verbonden aan de Buiksloterkerk, Amsterdamvanaf 2012 concert-organist van de Hofkerk in Amsterdamvanaf 2013 cantor-organist in de Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt Ontvangen kerk in Overveenv.a. maart 2016 organist-beheerder van het Pels-orgel in de Cultuurkoepel in Heiloov.a. 1 jan. 2018 organist van de Sint-Josephkerk in Haarlem
Al met al verzorgt Erik Jan als cantor-organist-dirigent zo’n 500 kerkelijke vieringen per jaar en daarnaast de nodige concerten.Voor zijn verdienste voor de Franse muziek ontving Erik Jan in 2014 de Médaille d’Argent van de Société Académique d’Education et d’Encouragement ‘Arts-Sciences-Lettres’ in Parijs.Erik Jan is bespeler en verzamelaar van het Franse drukwind-harmonium. Door zijn groeiende collectie staan er diverse historische instrumenten op plaatsen waar zij ook in de liturgie gebruikt kunnen worden.
Aan het Steinmeyer-orgel van de Clemenskerk in Hilversum, 1995.
december 201714 De Orgelvriend
OrgelhistorieRestauratie
Hinsz-orgel Appingedamvoelt zich eindelijk stadsorgel
Dirk Molenaar
De NicolaïkerkDe kerk is op de beide hoofdkerken in de
stad Groningen na de grootste middel-
eeuwse kerk in de provincie. Het gebouw
Menigeen vroeg zich in de ruime
Damster Nicolaïkerk ter plekke af
waarom A.A. Hinsz in 1744 niet
een instrument had gemaakt met
robuuste pedaaltorens, zoals in
het (toenmalig bescheiden) dorp
Leens. En wat een ‘on-Hinsze’
dispositie, armlastige kerk zeker!?
Inderdaad, Hinsz moest maar zo
veel mogelijk overnemen van het
vorige instrument …
Na een restauratie in 1967-1970,
en recent herziening hiervan met
een grootonderhoudsproject, heeft
het orgel sinds dit jaar een heus
vrij pedaal pal achter zich en voelt
het zich eindelijk dorpsorgel-af. Na
de geslaagde werkzaamheden van
Orgelmakerij Reil bv kan de orgel-
wind hier zelfs uit verschillende
‘hoeken’ waaien!
Het gordijn van de Damster orgel-
geschiedenis van vóór 1744 is
verder opengeschoven. En dan
blijkt dat in Appingedam de oudste
nagenoeg complete tongwerken
van Nederland staan!
is een fraai voorbeeld hoe een kerk mee-
groeide met een stad die floreerde door
handel, voornamelijk op de Oostzeelan-
den.
Foto
: Dirk
Mol
enaa
r
Het Hinsz-orgel (1744) in de Nicolaïkerk te Appingedam. Op de in 1969 teruggezette Hinsz-pijpen in de bovenste rugpositief-tussenvelden na, is het front uit 1842. Opvallend zijn de pijpen in de torens met extreem lange bovenlabia. Het Damster orgel is het enige Hinsz-instrument met een rugpositief zonder gebogen zijvelden. Orgel en galerij werden in het voorjaar opnieuw in de was gezet door schilder Jan Martens.
december 201728 De Orgelvriend
Orgelhistorie
was er wat gemopper onder de deel-
nemers. Voor de organisator reden
om zorgvuldig te evalueren. Bereikt
is dat er objectief is vastgesteld dat
orgelamateurs in Nederland op een
hoog niveau musiceren. Hoewel de
winnaar een vierdejaars conservato-
riumstudent was, werd hij op de hie-
len gezeten door nummer 2, Tobias
Groeneveld, een 35-jarig natuurtalent
uit Ureterp. Als gitarist op volwassen
leeftijd kwam hij in aanraking met de
organist Dennis van Wijk, die hem
adviseerde orgelles te nemen. En nu
is Tobias een heel verdienstelijk orga-
nist die het Preludium in g-moll van
F. Tunder, naast de Fantasia in d-moll
van H. Scheidemann zeer muzikaal
neerzette, met als klapstuk een virtu-
oos gespeeld In Dir ist Freude van de
grote Bach.
Voor de dertigste keer werd in de
provincie Groningen het orgelcon-
cours van de Stichting Groningen
Orgelland (SGO) gehouden. Ditmaal
op het pas gerestaureerde De Mare-/
Hinsz-orgel van Appingedam dat door
de firma Reil is gerestaureerd en uit-
gebreid met een zelfstandig pedaal.
En dat pedaal werd door de 17 deel-
nemers van het concours veelvuldig
gebruikt.
Normaal is er een heel gemoedelijke
sfeer op de concoursen van de SGO.
Dit jaar was er sprake van enige
onrust: de spelregels zijn namelijk
iets gewijzigd. Tot voor kort waren
conservatoriumstudenten die vóór
september van het concoursjaar een
opleiding zijn gestart, uitgesloten. Dit
jaar stond voor het eerst in de spel-
regels dat deelname mogelijk is voor
alle organisten zonder afgeronde con-
servatoriumopleiding.
GemopperOp veel van de voorgaande concour-
sen werd het hoge niveau van de
amateurs geroemd door leden van
de vakjury. Men gaf vaak aan dat er
werken werden gespeeld waar veel
afgestudeerde conservatoriumstu-
denten hun tanden op stuk bijten.
Voor de organisator van het concours
reden om het maar eens op een con-
frontatie te laten aankomen! Dit jaar
deed dus een aantal studenten van
diverse Nederlandse conservatoria
mee. De hele dag was het een gezel-
lige competitieve dag. Bij de uitslag,
waarbij de nummer 1 een conserva-
toriumstudent uit Rotterdam was en
nummer 3 een student uit Groningen,
Orgelconcours
Orgelconcours Stichting Groningen Orgelland: uitslag 2-1
Concoursdeelnemers en jury, met op de voorgrond de prijswinnaars: v.l.n.r. Martien de Vos (1e prijs), Tobias Groeneveld (2e prijs) en Jaap de Kok (3e prijs).
december 201732 De Orgelvriend
Orgelhistorie
Vier jaar geleden overleed Maarten
Kooy, die bekend werd als artistiek
leider van de Muziekkring De Neder-
landse Cantorij en als cantor van de
Utrechtse Domkerk. Het was een
wens van hem dat na zijn dood zijn
vele composities bewaard zouden blij-
ven in Het Utrechts Archief. Samen
met wat bewaard bleef aan pro-
gramma’s, affiches, aankondigingen,
recensies, geluidsdragers en boeken
is door archivaris Mieke Breij de ‘Col-
lectie Maarten Willem Kooy’ gevormd
en ontsloten, die op de studiezaal van
het archief aan de Alexander Numan-
kade 199 geraadpleegd kan worden.
Een catalogus (inventaris) van een
archief dient altijd te zijn voorzien
van een biografische inleiding over de
persoon op wie de aanwezige archief-
stukken betrekking hebben. Die
noodzaak heeft deze prachtige biogra-
fie opgeleverd.
Eigenlijk moeten we voor het ont-
staan ervan terug naar Stoffel van
Viegen (1916-1988). De vroegere
organist van de Domkerk in Utrecht
was ook werkzaam als muziekleraar
in het voortgezet onderwijs in Zeist.
Daar maakte hij in het voorjaar van
1972 de brugklasser Mieke Breij
attent op de even tevoren gestarte
concertreeks ‘Zaterdagmiddagmuziek
Domkerk Utrecht’. Dat was niet tegen
dovemansoren gezegd. Het was het
begin van een jarenlange verbintenis
met de man die Breij “haar muzi-
kale vader” noemt. Vanaf 1981 zong
Mieke in de Domcantorij en werd zijn
organisatorische en musicologische
rechterhand. Dat bleef zo tot het laat-
ste concert op Kooy’s 85e verjaardag
in 2012.
De periode dat Maarten Kooy als
geschoold kerkmusicus, als dirigent,
organist en componist werkzaam was,
beslaat ongeveer 60 jaar. Deze peri-
ode kan globaal worden verdeeld in
driemaal 20 jaar: cantor-organist van
de Oude Kerk in Soest (1950-1971),
cantor van de Utrechtse Dom (1971-
1991) en een laatste periode met zeer
veel concerten in Utrecht en elders
onderwerp spat van de bladzijden
af. Breij heeft een bijzonder prettige
schrijfstijl, waar je niet op uitgelezen
raakt. Zo wordt het een boeiende
familiegeschiedenis van een gere-
formeerd Haarlems gezin. Maarten
raakt op school onder de indruk van
het vioolspel van meester Romein.
Dat wil hij ook leren! Het klonk veel
mooier dan het harmonium van thuis.
Maarten krijgt vioolles. De jaren van
de bezetting volgen, met traumati-
sche gebeurtenissen in de directe
omgeving en het verlies van goede
vrienden door de ontberingen van de
oorlog. Onder hen de jonge organist
Pim Breebaart uit Rijswijk, na wiens
overlijden in Duitsland Maarten diens
orgelboeken krijgt. Vanaf dat moment
weet Kooy zich een geroepene, als
kerkmusicus. Hij hangt de viool aan
de wilgen en laat zich door Jacob Bijs-
ter opleiden voor het staatsexamen
orgel en door Martin Lürsen inwijden
in de muziektheorie.
Uitvoerig staat Breij stil bij Dolf Hen-
drikse, die in Duitse gevangenschap
ternauwernood de ontberingen van
de oorlog overleefde. Meteen na de
bevrijding kwam hij in Marburg in
aanraking met de inzichten van de
Berneucher Bewegung, die een ver-
nieuwing van de liturgie in de kerk
nastreefde. Teruggekeerd in Haar-
lem werd Hendrikse organist van de
Nieuwe Kerk en later secretaris van
de Synodale Orgelcommissie van de
Nederlandse Hervormde Kerk. Voor
Maarten Kooy was hij een voorbeeld
en een vriend. Hendrikse werd in
1953 kerkmusicus in een Duits stad-
je, waar hij jong stierf.
Al lezend over die naoorlogse jaren
verwonder ik me erover hoe bijzon-
der die tijd voor onze hoofdpersoon
was. Nieuwe hoop, nieuw elan, een
levenspartner vinden, een gezin stich-
ten, bezig zijn met ensemblespel, het
ontdekken de oude muziek, aandacht
voor het volkslied, cursussen van Ina
Lohr over de kerkmodi, nieuwe kerk-
muziek en oude liturgische vormen
herontdekken. De hele wereld van de
met De Nederlandse Cantorij (1991-
2011).
Alles voor de muziek is een pas-
sende titel. Wie leven en werk van
Maarten Kooy overziet, en zeker wie
hem gekend heeft, krijgt het beeld
van een blijmoedige workaholic, die
inderdaad alles, inclusief zichzelf,
opzij zette voor de muziek. Een groot
plichtsbesef en een ijzeren discipline
(elke ochtend om half zeven aan het
werk) waren daarbij voor hem van-
zelfsprekend. De trouwe steun en
medewerking van zijn naasten hiel-
pen er enorm bij.
Heel veel van wat we nu over hem
kunnen lezen, komt uit de eerste
hand. Kooy vertelde veel aan de
auteur over zijn jeugd, zijn studen-
tentijd en de jaren in Soest. Breij
ondernam daarbij een biografische
zoektocht. Hoe ontstonden zijn ide-
alen en wat ondernam hij om die te
realiseren? Om daar achter te komen
werden veel gesprekken gevoerd met
zijn generatiegenoten of hun nazaten.
En natuurlijk werden er veel schrifte-
lijke bronnen geraadpleegd.
Prachtig geschreven zijn de eerste
hoofdstukken van dit boek. Het is
allerminst dorre geschiedenis om te
lezen. Het enthousiasme over het
Alles voor de muziek
Boekbespreking
rgelvriendDe
Nieuwsgierig naar derest van de inhoud?Neem een (proef)abonnementof bestel een los nummer opwww.orgelvriend.nl
Proefabonnement van3 nummers voorslechts € 12,50
Of neem een abonnement.Het eerste jaar voor€ 38,50 daarna € 54,-(bij betaling via machtiging € 1,00 korting)
Interview met Erik Jan Eradus
Boekbesprekingen
Martien de Vos wint SGO-orgelconcours
Appingedam, Nicolaïkerk
Jaargang 59 • nr. 10 • december 2017
rgelvriendDe
Prijs los nummer € 6,99