-
F, D. G.DIssERTATIO GRADUALIs
• DE
INsUFFICIENTIARELIGIONIs
NATURALIs,Cujus
PARTEM POsTERIOREM,Consetit, Amph/J, Facult. Philo/, in Reg,
Acad, AboenJi 9
PRAEsIDE,Maxime Reverendo atque Celeberrimo VIRO
D*> C A R O L OMEsTERTON,
s. s. Thed. Doct, Log, & Metaph, PROF. Reg. &
Ord.Publica Candidorum censura desert ,
FABIANUs GEsTR1NIUs, sal. Fil.WlBURGENsIs.
Die XVI. Novembris Anni MDCCLXV.In AUDITORIO MAJORI.
H. A. M. C.
Impressit Joh, Christoph. Fsemckeu,
-
KoN'Gt» MAj:ssTRO-TJENARE och MAJOR visi Des* Artillesie
Rege-
mente, same R1DDARE as Rongl. svards ■ Otden ,Viilbortie
Herr c a r lCHRIsTOPHER
BILANG,MIN HOGGUNsTIGE HERR MORBRODER.
At jag rr.cd st6rsta ssgnad nyttjar nsrvarande til-ssHe at
offenteligen sa adagalsgga ocii ssirklaraden- vsrdnadssulla
hsigaktning jag hittils ssiranlatenvarit biott i mit inre hysa, 5r
jag sa mycket merassirbunden , som min Hbggunstige Herr
Morhrodersh5ga ynnest och bcvsigenhet emot mig stadse varitsa hoge
betydande, at dess rsicta erksnsla .villa 6sver-trsssar min ringa
s6rmaga. Anse sdrdenskul, H5g-gut:stige Herr Morhroder , detta
ringa arbete , hvitketjag hder, som et ringa tacksarnhets
vedermsile up-offrar, med vanlig hog ynnest, och tilisit den,
be-(landigt i den samma innesiuten vara , som undertrogna s6rb6ner
s6r Edcirt timmeliga och eviga Vilimed djupaste v6rdnad Lestsndigt
framhiirdar
VALBORNE HERR MAJORENsMIN HOGGUNsTIGE HERR MORBRODERs
syslersonFABIANUs GEsTR1N1Us.
-
Regements F51tsk5renVid Abo Lans Insanterie Regemente >
fidei oeb HbgaktadII:,,: JULIUs
FRIEDRICH RITZE.v Isasom et skyldigt vedermsUe as rnin erkdnda,
s5rali den ynnesl och kffrlek, mig ifran den stumJ
jag sgJe lyckan ac sasom handiedare s6r Edra 51-Ikansv5rda Barh
sici sidere Hederv5rda Hus biisvaantagen, vagar jag defla ohyssade
rader Herr Re-gements Faitskaren i 6drojukhec upoffra.
UpcagGunstige Herre des v5Imenng, med vanlig ynoest,som under
sUndig 6n(kan as ali andelig och le-kamlig salihct s6. bl.sver
ADLE och H5GAKTADE HERR REGEMENTssAltskArens ,
i3slm)ukaste CaenareFABIANUs GEsTRIN1Us.
-
KyrkoherdenVid Vederlax Fdrsamltng i Fnedriclishamns stlsr,
Vdlarecbrdige och hbgtdrdeHerr DA VID GEsTRINJUs,
Adjutanten’Vid Hans Kongl. Hoghets Prints Friedrich Adolphs
Regemente,Vdldcile
Hcrr JOHANNEs GEsTRIN,mine hogtArade kAra sarbroder.
Til et vordsamt tacksamhets pros, sor aliamig bevista
vsilgarningar tilagnas, mineKsira Farbroder vordsammasl: detta
ringa ar*>bete. Den Hogsla gore Eder lesnad sor-nogd, msingsirig
och lyckelig, ssi upsyllesdes 6nskan, som med slsindig
hogaktningtil doden sorblisver
mine hogtArade kAra FARBRODERs
lydigsleFABIANUs GEsTsUNiUs.
-
$. VI.
uum in priori disisertatlonis no»stras parte necessitatem ,
natu-
, ram & adsectiones Religionisnaturalis paucis, sed uti
puta-mus, sufficienter demonstraveri-
' nuis, jam ea , quas institutumndstrum nobis continuanda
injungit, ob nostranisuppelicctilem admodum curtam summa cum
bre-uitate perstringere absolveteque Divino sub auspi-do conamur.
Omnes sere, quotquot inter genti-
-
2ies sassiores suerunt, corruptionem status nostripraesentis
eanJemque prosundissimam agnoverunt,omnes etiam recentioris &
purioris avi philoso-phi, quibus sanum suit sinciput, hanc
veritatemcalculo approbaverunt suo. Nam ratio & expe-rientia
cuivis homini propria hac in re argumen-ta nobis praebent uti
evidentissima, ita & mirumin modum horrenda. Intellectus
humanus tantisinvolutus est tenebris, ut non tantum
plerumqueabsurdillimas de DEO infinitisque ejus perfectioni-bus
soveat cogitationes, sed etiam easdem desen-dere haud raro velit.
Voluntatis inclinationes ad-eo caecae sunt, quia docis sui
(scilicet intellectus)lumine & impulsu destituuntur, ut in
maximisminimisque exorbitent, in quaevis vitia irruant
&sanctissima officiorum vincula penitus negligant
re-fringantque. scelera illa monstrosa, quae inter mi-seros
mortales horrendum in modum obtinent,pleno quasi ore de
prosundissima naturae nostraecorruptione loquuntur, quippe quae
tantam adeo-que vesaham hominis esso proclivitatem ad malaevincunt
, ut ne legibus quidem civilibus , ne inactus externos maxime
nesandos erumpat, cohibe-ri queat. Corruptionem hanc non unius aut
alte-rius , sed in universum omnium & singulorummortalium
naturam ita insecisle deploranda ad-siruit experientia, ut ne unus
quidem, qui via na-turali in hunc procedit mundum ab hac
vitiosacontagione excipi queat. Nam quemadmodumintellectus in
unoque homine distincta omnium &
-
3lingularum suarum actionum caret cognitione, ita& voluntas
destituitur sanctitate, quod quisque sa-cile, nisi externa actionum
suarum honestate, siqua fuerit, in totum sascinatus sit,
deprehendat,modo in se ipsum descenderit, internasque
animicordisque sui inclinationes penitius
perlustraverit.Vitiositatem hanc natur* nostrae universalem
csseconnatam, non tantum domestica cordis unius-cujusque
experientia docet, verum etiam exemplaostendunt infantum, qui jam a
primis suis incu-nabulis tenerrimaque aetate plus satis
exorbitan-tiam cupiditatum cordis humani produnt; adeo utnibil
verius dici posiit, quam hoc: quod omne sig-mentum cordis humani
malum /it ah ipsa pueriliaGen. 8: v. 21. Posset haec nostra thesis
ex po-steriori infinitis demonstrari documentis , sed li-cet nobis
allatis, quantumvis brevissimis tanto tu-tius acquiescere, quanto
majore cum certitudineunumquemque, qui de hac veritate dubitare
la-bet, ad scrutinium cordis sui relegare postumus*
$. VII.
Ast quamvis corruptio natura? nostrae sit uni-versalis &
cuivis homini connata, non tamen es-sentiaiis & concreata, nec
a DEo, ut cauila sua,ulla canone prosecta; sed propria hominum
culpacontracta & potius ut accidens natur* nottrae in-
-
4
sit. Nam alioquin non sidum perfectio hominisessentialis nulla
soret, sed etiam tota hominis es-sentia evanesceret, quia nulla
essemia notionibussibi mutuo repugnantibus absolvi potest,
praeter-quam quod essentia hominis sit neccsiaria &
abintellectu & voluntate DEi, tam quoad pollibilita-tem, quam
quoad existentiam suam pendeat, quodnt de malo morali dicatur,
impium soret. In §.V. Part. Prioris jam demonstratum ivimus DEumin
prima creatione hominum viribus sufficienti-bus ad religionis
naturalis praecepta sancte servan-da exornavisse, sed corruptio, de
qua loquimur,insert insusiicientiam & desectum virium ad
eapraestanda, quae religio naturalis homini injungit& actuali
sua malitia, quae complexu actuum pra-vorum tam internorum quam
externorum absol-vitur, totam religionem naturalem ejusque
vimobligandi susque deque habet. Hinc quis est, quinon videat
corruptionem hanc non esso hominiconcreatam nec a DEo prosectam,
quia si hoc ob-tinuisTec, DEus noluisset ut homines Eum
infini-tasque ejus perfectiones rite cognoscerent* & eumrite
cognitum colerent atque intensissimo sanctis-simoque amoris servore
prosequerentur, quod pe-rinde sorer ac (i quis contenderet DEum
malum-morale approbare & ex facinoribus vel
actionibussccleracissimis, quas biasphemiam in summam
san-ctissimamque ejus Majestatem exspuunt, volupta-tem capere; sed
horrenda sunt haec dictu; absit i-taque omnis blasphemia quam
longissime. Nam
-
5
voluntas Divina sanctissima nihil quicquam ut bo'«nutu
approba!:, quam quod infinitis ipsius perse-ctionibus consentit,
adeo ut aeque impossibile acillud sit, ut intellectus Divinus queat
malum probono habere, ita nec voluntas Divina summc per-secta
unquam ex malo voluptatem capere idqueut bonum appetere potest. A
malo itaque mora-li remotissimus non potuit non esse homo, quan-do
a manu summi Numinis creatrice in theatrumactualium prodierat. Nec
ulla alia creatura homi-ni hanc imperfectionem sine ipsius consensu
in-serre potuit, quia quemadmodum sinis DEi percreationem hominis
intentus, requirebat, ut homosufficienti intellectus luce &
debita voluntatis san-ctitate ornatus, mundum ingrederetur; ita
& nonpotuit non bulimae Divinae sapientiae bonitatiqueconvenire
ut has suas homini concesias dotes itacontra aliarum creaturarum
insidias praemuniretut sine proprio hominis consensu & abusu
liber-tatis? qua voluntas ipsius eminuit ipse iisdem pri-vari non
posset. Nihil itaque aliud reliquum est,quam quod bomo ipse sit
culpa & causia, cur inslatum huncce corruptum detrusus sit una
cum e-jus posteris; quia effectus non potest esse perse-ctior sua
causia, hoc est, liberi norr posiunt esseperfectiores suis
parentibus, alioquin in effectu so-ret quaedam realitas cujus ratio
non deprehende-retur in ipsa caussa, quod perinde soret, ac (iquid
existeret sine ratione sufficienti. sed quidmultis opus est, quum
res sit adep nota atque
-
6
clara, ut 8z ipsi naturalistae plerumque eam agno-scere &
concedere debeant.
§. VIII.
Haec corruptio, de qua in §. proxime praece-dente quaedam
attulimus, tanta est, ut vires hu-manae eidem tollendae nunquam
sufficere queant.Nam corruptio haec prosuodssiima est & non
tan-tam cuivis homini connata, quae inclinationem adquaevis prava
includit, veroni etjam infinitis actio-nibus malis aucta &
accumulata ; quod non qua-Jemcunque, sed quam maxime habitualem
homi-nis propensionem ad mala quaevis patranda arguit.‘Hinc‘si
vires humanas his malis medelam asserreposie quis existimet,
necesium est, ut ostendat, quaratione vires humanae, si quae
reliquae forent * nonhabitum sidum pravum & inclinationem
natura-lem pravam homini penitus exuere queant, verumctjanri,
quibus modis homo in sua corruptioneconstitutus pro vitiis jam
patratis, quae jus DEIinfinitum violaverunt, eam que ob rem poenas
utijusiissimas ita & infinitas promeruerunt justitiaeDivinae
sacere valeat quod sinis essi sed ut inordine in thesi nostra
adstruenda procedamus, pri-smum ad inclinationem pravam naturalem
ani-mum advertamus nostrum & paucis discutiarous
-
7
illam viribus humanis emendari nunquam posse.Inclinatio quidem
homini a creatore indita tst adperfectionem ejus, & ab ipsa
essentia hominis estplane inseparabilis. Hanc DEus in prima
creatio*ne eximia ornavit sanctitate , quae inclinationishujus non
essentialem, qua nunquam privari po»test, sed accidentalem
absolverat perfectionem;haec essecisiet, ut inclinatio nunquam
earco impe-tu ad appetendum serretur, quia cum esficacissimaatque
viva intellectus luce conjuncta erat. Exhis, vel nobis non
monentibus, cuivis patere exi-stimaverimus, hanc inclinationis
concreatam san-ctitatem esle realiratem, cui producendae
nonnisivires infinitae sufficiunt. Ast haec uti per lapsumpenitus
amilTa est, ita & viribus creatis nulla ra-tione recuperari
potest, sed nova omnino creatioessiet neeessiaria. Praeterea patet
hoc vel exinde,quod hominis intellectus, qui sua luce deberet es-se
oculus & dux inclinationis, tantis implicatus esttenebris, ut
iisdem dissipandis penirusque tollendiscorruptae vires sint plane
& infinitum in modumimpares, intellectui humano inesie quaedam
lu-cem, quae crebris exercitiis assiduisque studlis mul-tum in
modum augeri posiit, non negamus, sedhaec lux, utpote maxime
enervata,’ sufficienti de-stituitur esficacia ad flectendam
inclinationem seavoluntatem, quemadmodum domestica cujusvis
te-siatur experientia. Quod vicissitn ad habitum pra-vum
exstirpanduin attinet, ille sere est ejus indo-lis ae ipsa connata
inclinatio prava, qua habitus
-
8pravus quasi armatos est. Tantum abest ut peremendationem
inorum Philosophicam» quae per sa-na rationis praecepta instituitur
& interdum obtin-etur» penitus eradicetur; quia haec vitae
& mo-rum emendatio, quae phiiosophka dici consivevit,est cortex
sine nucleo, & tanto minus rigori jurisDivini infinito facit,
quod satis est, quanto cer-tius est hanc emendationem plerumque
immo sem-per formali conformitate cum lege Divina desice-re. Nam
lex vel religio Divina naturalis nontantum requirit aeque summo cum
jure portulae,Vt actiones nostrae materialiter st externa
tantum'specie cum perfectionibus conveniant Divinis, ve*rum etiam
ut ipsa scaturigo, ex qua actiones pro-stuunt, sit in totum
accommodata ad gloriam Di-vinam actionibus illustrandam, hoc est,
ut ipsaintima cordis incentio & inclinatio, tota quantasolam
Divinam respiciat» vel ut ita dicam 3 siliaegloriam, ita ut eam
solam & unice actionibus suisamplificandam tenerrimo cum mentis
adsecta ∫en{isiimo amore cupiat. Emendatio vero
phi-losophica semjper in bae mortalitate, duce philau»tia quae uti
corrupta ita & nunquam sines, rigo-rem legis Divinae
sustinentes, intendit; instituitur& continuatur. Hinc quid de
propensionum ha-bitualium enervatione, abolitione & exacta
ex*stirpatione, viribus naturae praestanda , sit judican-dum, sine
ullo patet negotio; certe nemo adeohosipes esse potest astlonum
humanarum, nisi sidensVolensquc utrisque lippire voluerit oculis,
ut non
-
9videat, homines in virtutibus sectandis plerumquesuis,
palmariis inprimis inclinationibus ita indul-gere, ut minima
sudoris libamina gloriae Divi-nae promovendae litent. Verbo :
quantacunque e-mendatio haec esse ponatur, tanta tamen nunquamcst,
'nec per vires humanas unquam fieri potest.,ut, ea facta, homo vel
in posterum obligationisibi injunctae & praeceptis religionis
naturalis rigi-dissimis satstfaciendis ex asie sufficiat} nedum
pa-tratis jam actionibus malis resarciendis vita ejuspar sit,
Verissima haec esse, quae heic brevibusattulimus, quivis facillime
deprehendet, modo inse descendat & stupendam cordis sui
corruptio-nem, qua par cst, mentis lance rimetur, adeo utnecessum
non sit, ut pluribus demonstremus, quamimpossibile sit homini
propriis viribus ab bae cor-ruptione se liberare & in eam
conditionem se re-stituere, ut religionis naturalis, praeceptis
exactissi-mara praestare queat obedientiam.
§. XL
Ast licet vel maxime possibile soret, ut ho-mo proprio studio
propriisque viribus se in inte-grum ad pristinum perfectionis
statutn, restitue-re posiset, quod tamen in aeternum insectum
ma-net j attamen exinde nihil minus sequeretur, quam• i i
-
10
sine, dt homo osisrrvantia R eligiossis naturalissalvus fieri
posset. Nsssc Essigio’ naturalis- tantaeest perfectionis tantique
rigoris, ut adeo ptitectamexassimiquc omnium sir.gsllorumquc
fraceptoramObservannam sontno' cum jure requirat , ut n£Iminirnis
quidem inobessientssi intervallis intefru-tita esse queat, sed ut
Irae observahtia , de qualoquimur, ab ipsis primis" vitae
incunabulis, us-que ad ultimum vitae halitum maneat perfecta
&in -fixa conslantia iticoncirsia , hoc est, sine ullaVal
minima intermissione cum devotissima depen-dentiae suae agnitione
conjuncta. Tanti inquamreligio naturalis est rigoris* ut non sidum
perse-ctissimam vitae postukt emendationem, verurti et-jam vitee
tranfactae, priusquam emendatio factaerat, & peccatorum tam
commissionis quam o-missionis exactistimam & rigidissimam
exigat ra-tronem sed heic Rhodus , heic salta ; heic a-byssus
stupendi oceani, unde Ullus mortalium, li-cet gigantei roboris
soret, ne creatis quidem ne-dum corruptis viribus se exigere &
liberare Va-let. Nam quodvis cum -maximo peccatum mi-nimum contra
infinitum jiis Divinum, cui ob-ligatio a parte nostra respondeat
infinita, neces*sum est, committitor & patratur, & eam ob
remquodvis'delictum qslbque non potest non esse in-finitas
gravitatis, 1 hoc est, infinitis plectendumpoenis, quas homo, ceu
ens finitum, non ni sitariohe infinitae & aeternae extensionis,
subire ik-sustinere potest. Hinc itaque necessarium est,
-
11
ut in aeterna sua miseria maneat homo-; -Rdjgiqen m naturalis
tanto minus homini in bae suamiseria auxilium adserre valet ,
quanto certiusconstat eam nihil magis roajoreque rigore homi-ni
injungere quam ut jus Divinum sancti(limumillaesumque servet &
obligationi Tuae constantissi-ma devotilsimaque obessientia
satisfaciat; hoc ve-ro neglecto , Religio naturalis paenis
justissimis jushocce Divinum vindicandum urget, & id qui?
adeo immutabiliter, ut nehilum quidem un-quam a suo discedat
rigore. Nam si contra-rium ponatur, Religio naturalis ipsa
justitiarctpraeceptorum Tuorum perfectissimam uesirueret,yel quod
perinde est, contra jus Divinumilli-mi tat um peccaret &
horrendum sn modum im-pingeret, quo absurdius nihil unquam
cogitaripotctl; quia ex illis, qua; in parte priori at-tulimus,
evidentissime patet, Religionem natura-lem exactissime cum
perfectionibus Divinis con-cordare & ejusmodi DEI cultum ab
hominibusrequirere, qui non mictus in sanct.ssima quamexactissima
conformitate actionum , tam interna-rum , quam externarum cum summi
Numinisperfectionibus ex a(Te absolvitur» Unde sudoclarius
esucescere existimaverimus nccdTitatempoenarum, infinitae
delictorum, gravitati proportio-natarum- ex asle respVJctd ntiym,
quarum reumReligio naturalis unumquemque deliquantem sa-cit &
nullam immunitatem ab ipsis subeundis,sine piaeltica satisfactione,
eadeictque exactissima ,
n _ ■
-
12
tinquam homini polliceri potest , quia alloquiaDivinis
adversaretur perfectionibus. Cons. §. 111.& IV. partis
prioris.
$. X.
sed ne omni privaretur spe elabendi & eva«dendi justissiroas
hasce pcenas vaserrima homi-nis licentia, varia argumenta vesana
excogitavitratio , quibus ceu mediis esficacisiimis putat seposse
delicta 'ssia eorumdemque poenas evitare de-lereque. Inter cetera
imprimis eminet poeniten-tiaeeademque philosophica, quam mirum in
mo-dum extollunt Naturstistae* Multa quidem heicadsefri pollent
eademque attentione dignissima,quae insuffieientiam poenitentiae in
expiandis deli-ctis certo certius evincerent, nos tamen
im-praesentiarium paucis rem expediamus nostram,Quodvis delictum
ejus est indolis , ut jus ejussaltim qua intentionem tollere
adnitatur ; quodnon potest non esle laesio infinita. Huic itaquesi
poenitentia, satissacere queat; absolute necesta-rium est, ut
infiniti sit valoris; sed unde infini-tus hic valor accedat
poenitentiae, non Video, ni*si ipse dolor sit vel intensive vel
extensive insi-nitus; sed dolor intensive infinitus in hominemeeu
ens linitum cadere non potest* quia intdle-
-
13ctus humanus delictum ceu malum infinitum re*praesentare nullo
valet modo, quod tamen neccs-larium soret, ut dolor intensive
infinitus in vO*luntate exoriri posset. Per dolorem vkissim
ex-tensive infinitum homo nihil prosiceret, quia inaeternum
cruciaretur. Huic accedit & illud, quodmultitudo delictorum sit
infinita, quorum quod-Vis infinitis est circumstantiis &
infinitae gravita-tatis; hinc itaque necesium est, si dolor
quibus-vis delictis posiit die proportionatus, ut intelle-ctos
omnia & singula delicta seorsim & sigilla*tim eorumque
circumstantias consectariaque di-stincta & adaequate sibi
repraesentetquod quam,impossibile (it vel levlsiima attentio
offendit. sedquemadmodum intellectus humanus limitatus &finitus
omnia & singula peccata cum suis con-sectariis intuitive-
cognoseere non valet, ita necvoluntas finita, infinitum dolorem
persentiseerequeat ; unde & impossibiie. est, ut poenitentia
0quanta demumcunque ponatur, peccata refundanttur & expientur.
Argumenta, quae ex mune-ribus & sacrisiciis DEO placando
osserendis de-;ducuntur, nullius sunt momenti, quia, praeter-quam
quod infiniti vatoris non sint, omnia ma-xima minimaque quae homo
pclsidet , sunt DEI.Ejus indolis. quoque sunt' cruciatus &
varii gene-ris tormenta, peccatorum expiandorum causiasuseepta,
quae omnia, quot & quanta demumcun-que sint, nonnisi finitum
excitant dolorem quiinfinita; delictorum gravitati nunquam
respondet.
-
14
Qssid denique de emendatione vitae, quam tanto-pere crepant
naturabstae, sentiendum sit, ex il-Ljs, quae supra attulimus,
patet. Haec certe, Ii*cet perfectissima, praeterita peccata
rescindere nonvalet, quia tanta est religionis naturalis
perfectio& obligatio, ut nulla actio bona concipi queat,ad quam
suseipiendam homo non antea soret ob-stnctus, adeo ut praeteritis
actionibus malis com*pensandis, ne hilum quidem sufficiat;
praeterquamquod ejusmodi emendatio perfecta nihil aliud (itquam
sigmentum cerebri laborantis delirantisque.
§. XI.
Et quamvis , ut ulterioribus adserendis su-persedeamus, variae
nos obsiringant rationes , hoctamen coronidis Joco, vel verbo
attingamus tan-tum, quod ex illis, quae tam in parte priori,quam
in' hacce posteriori , quantumvis brevissimiscxictum ivimus ,
quivis, cui sanum est sinciput*sine ulla dissicultate colligere
valeat Religionemnaturalem non in se & sua notione ulla
laborareimperfectione , sed omnem desectum homini esseadserendum;
'quippe qui ob profundam suam cor-ruptionem tantae non (it capax
perfectionis; quan»ta Uiviqa haec eminet Religio, quae vi
summsesuae perfectionis hominibus corruptis nullam con-
-
15
serre potest salutem aeviternam, Utinam velintnaturahstae hujus
avi hac pia ineritis devotioneconliderare & submissa
veneratione infinitam Di-vinam coiere bonitatem, quae nobis
consulcre vo-luit , dum medium reconciliationis sufficientissi-mum
, Infinitique plane valeris nebis concelie-rat atque id per Divinam
suam revelationem no-
bis patesecerat, Ipsi kaque eam ob rem litlaus & gloria ne
in ipsa aeternitate
quidem terminanda.FINIs.